OneW

orld 4 / mei 2013

NUMMER 4 MEI 2013

FaBriCeer Je eigeN UToPieIn Argentinië gebeurt het

Hulp is een vorm van jihad

Patatten eten als inburgering

Tijd van de missionaris is voorbij

de gUlle HAnd VAn de eMir VAn qATAr

cHiKA Unigwe

de lAATSTe roePingen

ARE YOU READY FORTAKE-OFF?Heb jij plannen om in Afrika, Azië of Latijns-Amerika een bedrijf met sociale impact te beginnen? Doe dan mee met de businessplancompetitie Ondernemen Zonder Grenzen. Wie vóór 16 juni een idee-omschrijving indient dat overtuigt van winstgevendheid én duurzaamheid, krijgt een intensief coaching traject aangeboden. De ondernemers die zich daar vervolgens het beste doorheen slaan, maken kansop een investering van €100.000,- van De Investeerdersclub. Meer willen weten?Kom naar het inspirerende Take-Off event op 6 juni. Schrijf je nu in via:

WWW.ONDERNEMENZONDERGRENZEN.NL

Advert_ncdo_2013.indd 1 4/9/13 5:28 PM

3ONEWORLD

Z ijn wij te onbaatzuchtig als we hulp geven? Chinezen leggen wegen aan in Afrika, in ruil voor olie. De emir van Qatar, sjeik Hamad bin Khalifa

al Thani, spant zich tot het uiterste in voor vrede in Darfur, een gebied in Sudan dat wij al láng waren vergeten. En hij geeft gul aan arme landen in Afrika – op voorwaarde dat ze zich bekeren tot de islam, zo lezen we in deze OneWorld. Zie daar maar eens weerstand aan te bieden als je geen cent te makken hebt. De missionarissen die Nynke Sietsma voor ons interviewde, hadden meer scrupules dan de Qatarezen. Het ging ze om ‘verbinden’, zeggen ze, niet om zieltjes winnen. Zo zijn er ook velen die gruwen van de combinatie van hulp en handel in één bewindspersoon. Hulp geven doe je voor de ander, handel drijven om er zelf beter van te worden. Hulp is PvdA, handel is VVD: twee geloven waar de duivel tussen slaapt. Maar de voorstanders zullen blijven vragen: zijn wij niet te onbaatzuchtig?Onbaatzuchtig kun je Bill Gates niet noemen. Hij heeft goed voor zijn bedrijf en voor zichzelf gezorgd. Maar nu hij samen met zijn vrouw de Bill & Melinda Gates Foundation (BMGF) runt, kun je hem niet meer op plat eigenbelang betrappen. De stichting steunt mondiale gezondheidsinitiatieven, zoals vaccinaties, gezinsplanning en de strijd tegen hiv-aids en is een van de belangrijkste partijen in de ontwikkelingshulp geworden. Het dossier over de toekomst van de hulp bij deze OneWorld is een uitvloeisel van een onderzoek verricht door NCDO, met steun van BMGF. En daar-voor hoeft Gates niet eens op de stoel van de hoofdredacteur te zitten. Thanks a lot, Bill. haNs ariëNs

cHiKA UnigweMigreren is als je stem verliezen24

TiJd Voor een nieUwe UToPie?OneWorld ontdekt het antwoord op de crisis12

UToPiScHe ATLa SOntwerpers verbeelden hun ideale land30

REDACTIONEEL INHOUD

bill & Melinda

AcTieRagbag Calcutt a 22

qATArMet de hulp gaat ook de islam naar Afrika 36

recTificATieHet Ethiopische bier-merk waarin Bavaria investeert heet Habesha, niet Abecha (OneWorld 3, pag. 34).

oneworld

coVerFoto IrINA WerNING

coVerIvana, partner in de coöperatie die de Grissinopoli-fabriek in Buenos Aires heeft over genomen.

Beel

d s

Tud

Io d

e le

IJer

OneW

orld���/�mei�����

NUMMER�����MEI�� ��

FABRICEER�JE�EIGEN�UTOPIEIn Argentinië gebeurt het

Hulp is een vorm van jihad

Patatten eten als inburgering

Tijd van de missionaris is voorbij

DE GULLE HAND VAN DE EMIR VAN QATAR

CHIKA UNIGWE

DE LAATSTE ROEPINGEN

ACTIe

ontvang je oneWorld magazine nog niet thuis? ga dan naar www.oneworld.nl/magazine en meld je aan. abonnementen in Nederlandzijn gratis. Woon je in het buitenland, dan betaal je € 30,- (europa) of € 40,- (buiten europa) per 10 nummers.

volg oneWorld ook via :facebook: www.facebook.com/oneworldnltwitt er: www.twitt er.com/oneworldnlwww.twitt er.com/owvacatures: de grootste vacaturebank met jobs voor een betere wereld

oneWorld heeft nu ook een eigen app! Download de gratis app Where does my aid go (voor android en iPhone)

NUMMER������

DECEMBER�����

ALTIJD�VAKANTIEVerre reis overleeft de crisis

Kies de groenste energieleverancier

Het nut van de hamburger

GOED VOORNEMEN

KERSTDINER MET LOUISE FRESCO

EXTRADOSSIER

GEZONDHEID

Kwartetten met de armsten

DE SPELREGELS VAN RUTTE-II

volg oneWorld ook via :

ALTIJD�VAKANTIEVerre reis overleeft de crisis

NUMMER 1 fEbRUaRi 2013

Win

wellnessdag op de veluwe

ALLES VOOR DE KINDERENMoeders over hun baby’s

OneW

orld 1 / februari 2013

Fietsen tegen uitbuitingKnor loopt op lupine

Bangladesh drijft op tijgergarnaal

3js in cambodja

lokaal varkensvoer

vette vangst

ALLES VOOR DE KINDEREN

NUMMER�����MAART�����

WIN

TAS VAN INDIASEBILLBOARDS

LEVE�DE�MAN!Mannelijkheid in beweging

OneW

orld���/�maart�����

2700 liter voor een shirtje

Wachten op de val van Assad

Grunbergs testosteron

WATERVOETAFDRUK

GEVLUCHTE SYRISCHE VROUWEN

COLUMN

oneWorld heeft nu

LEVE�DE�MAN!Mannelijkheid in bewegingMannelijkheid in bewegingMannelijkheid in beweging

OneW

orld 3 / april 2013

NUMMER 3 APRIL 2013

BeLAstingPArADiJsin De PoLDerOok goede doelen omzeilen de fi scus

Minister met twee pettenEten uit de vuilnisbak

Indonesische Barbie

hulp en handel Volgens lilianne plouMen

tristraM stuart geniet Van kliekjes

de herkoMst Van onze Modepop

Win

TwEEpERSOONSHANGmAT

NUMMER 3 APRIL 2013

BeLAstingPArADiJsBeLAstingPArADiJsin De PoLDerOok goede doelen omzeilen de fi scus

WinTwEEpERSOONS

HANGmAT

OneW

orld���/�mei�����

NUMMER�����MEI�� ��

FABRICEER�JE�EIGEN�UTOPIEIn Argentinië gebeurt het

Hulp is een vorm van jihad

Patatten eten als inburgering

Tijd van de missionaris is voorbij

DE GULLE HAND VAN DE EMIR VAN QATAR

CHIKA UNIGWE

DE LAATSTE ROEPINGEN

5ONEWORLD

COLOFON INHOUD

oneworld

Verbinding, geen beKeringMissionarissen kijken terug50

KeniAAnSe oUderS PiKKen HeT nieT MeerKwaliteit daalt door gratis onderwijs42

SPeciAl de ToeKoMST VAn de HUlPSpoedig einde of nieuw begin?59

MArcel & JAn-dirKEten voor Afghaans water 48

de inSPecTeUrHulp passé? 54

rUbrieKenEntree 6De toestand in de wereld 10Rondje wereld 28Open keuken 39 Aan de slag 40Op de kop getikt 55Cultuur en media 56Mijn oplossing 58

colUMnSKees Broere 8Abdelkader Benali 23Babah Tarawally 27Loethe Olthuis 38Mark Schalekamp 41

OneWorld is een gratis uitgave van NCDO. NCDO staat voor Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling. NCDO betrekt mensen in Nederland bij internationale samenwerking. www.ncdo.nlMeningen en standpunten die te lezen zijn in dit blad, worden niet noodzakelijkerwijs door NCDO onderschreven. OneWorld werkt samen met lokaalmondiaal en Vice Versa in het Wereldmediahuis. www.wereldmediahuis.nlOneWorld verschijnt tien keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt op 4 juni.

Hoofdredacteur Hans Ariëns Adjunct-hoofdredacteur Lonneke van Genugten Redactie Annemiek Huijerman, Ellen de Lange, Sanne Terlingen, Martijn van Tol Redactiecoördinator Trisha Goossens Stage Joanne de Jager, Iris Segers, Evelien Veldboom Aan dit nummer werkten mee Gerbert van der Aa, Abdelkader Benali, Christian Bobst, Peter Boer, Kees Broere, Jan-Dirk van der Burg, Stijn Cornelissen, Theo Deutinger, Ton Dietz, Nils Elzenga, Esther Gaarlandt, David Hecker, Joachim Heyvaert, Hollandse Hoogte, Marcus Koppen, Studio de Leijer, Peter van Lieshout, Anaïs López, Michel Maas, Daisy Mohr, Mark Nozeman, Loethe Olthuis, David Ortiz, Isabelle Pateer, Panos, Mike Roelofs, Marcel van Roosmalen, Ruerd Ruben, Mark Schalekamp, Monique Samuel, Mark Schenkel, Vamba Sherif, Nynke Sietsma, Judith Spiegel, Jan-Joseph Stok, Remko Tanis, Babah Tarawally, Wies Ubags, Annelys de Vet, Irina Werning, Matty van Wijnbergen, Marianne Wilschut, Femke van Zeijl

Marketing & sales Gaby Hafkenscheid (marketing), Alicia van Vliet (advertentieverkoop), a.vanvliet@ncdo.nl Basisontwerp Bruno Heemskerk Vormgeving Bouwe van der Molen, Barbara Pilipp Beeldredactie Anja Koelstra Media-concept Suzanne Weusten Lithografie MediaTraffic Press, Amsterdam Druk Habo DaCosta, Vianen Redactieraad Amma Asante, Pieter Broertjes (voorzitter), Tineke Ceelen, Anna Chojnacka, René Grotenhuis, Kitty van der Heijden, Aad van den Heuvel, Arie de Ruijter,Mette te Velde Abonnementen OneWorld is gratis voor abonnees in Nederland.Abonneren, opzeggen, wijzigingen doorgeven of vragen stellen kan via www.oneworld.nl/magazine Abonnees in het buitenland betalen vanaf januari 2012 € 30,- in Europa, en € 40,- buiten Europa per tien nummers. Voor aanmelden: www.oneworld.nl/magazine/abonnement-het-buitenlandVoor abonnees in het buitenland geldt: voor het beëindigen van een abonnement geldt een opzegtermijn van een maand vóór afloop van de abonnementsperiode. Zonder wederopzegging worden abonnementen na de eerste abonnementsperiode omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd. Inning van het abonnementsgeld blijft gelijk aan de periode waarvoor het abonnement is aangegaan. Na omzetting van het abonnement naar onbepaalde tijd geldt een opzegtermijn van 3 maanden vanaf de dag dat de opzegging ons heeft bereikt. Oxfam Novib Wereld- en Totaalabonnees kunnen zich richten tot:Oxfam Novib, Mauritskade 9, 2514 HD Den Haag. Tel. 070 342 17 77 Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand. Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementenadministratie. Daarnaast kunnen de gegevens door OneWorld, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te informeren over relevante informatie en/of speciale aanbiedingen van producten en diensten. Mocht u hier bezwaar tegen hebben dan kunt u ons hiervan per post (NCDO, afd. marketing OneWorld, Postbus 94020, 1090 GA Amsterdam) op de hoogte stellen. OneWorld magazine is gedrukt op PEFC gecertificeerd papier.PEFC-certificaatnummer ch11/0646 De redactie van OneWorld heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van haar kan worden gevergd om de rechten van de auteursrechthebbende op de beelden te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich binnen twee maanden na verschijnen wenden tot de redactie van OneWorld.

6 ONEWORLD

BERICHTEN VAN HIER EN DAAR

enTree

Apetrots

O nderzoekers in Teheran stralen als de aap Pionier, die begin dit jaar met een raket de ruimte in

werd geschoten, bij terugkomst uit zijn kooi wordt gehaald. Meteen krijgt het verschrikte dier een bonbon. “We hebben hiermee een grote sprong voorwaarts gemaakt”, stelt Mohammed Ibrahimi, directeur van het Iraanse ruimtevaart-programma.Volgens westerse waarnemers zou dit programma een dekmantel kunnen zijn om langeafstandsraketten te ontwik- kelen uitgerust met kernwapens. “Het is nogal vermoeiend. Altijd als wij een mijlpaal bereiken, laait de internationale

kritiek meteen weer op”, zegt Ibrahimi. “Wij willen technologie zelf kunnen ontwikkelen en niet afhankelijk zijn van de kennis van anderen.” In deze barre economische en politieke tijden is de

recente lancering een kleine opsteker voor de bevolking. “Ik had niet verwacht dat wij dit zouden kunnen. Ik was blij toen ik het op televisie zag”, zegt stu-dente Farnaz uit Teheran. Daisy mohr

59procent van de ‘tonijn’ uit Amerika is geen tonijn, maar een andere vissoort

Iran Dat onlangs een aap de ruimte in ging, was voor veel Iraniërs een opsteker.

‘Wat kunnen mannen doen om vrouwen te stimuleren een leidende functie te nemen? De was.’ sheryl sandberg, operationeel directeur Facebook en moeder van twee kinderen, de Volkskrant, 12 maart 2013

oneworld.nl

JutterskunstDag in dag uit schuimen de amerikaanse richard en Judith Lang de stranden van Kehoe Beach in Noord-Californië af. Ze zoeken naar aangespoeld plastic en maken daar kleurrijke kunst van. mooie bijkom-stigheid: in één jaar haalden ze 2000 kilo afval van het strand.Lees en zie meer over het stel en hun kunst op oneworld.nl/plastickunst

Beel

d h

h

Bron: oceana.org

Een aap uit het Iraanse ruimteprogramma (niet Pionier).

ONEWORLD 7

Zwarte knarren

China Eerbied voor grijze haren? President Jinping en zijn gevolg staan liever strak in de zwarte verf.

Thailand Duizenden kinderen vechten zich een weg naar de top om hun familie te onderhouden. Kinderboksen is een hit in Thailand.

Vedergewichtjes

R egisseur Todd Kellstein volgde voor de documentaire Buffalo Girls de twee boksmeisjes Stam en Pet. “Ik vecht om

mijn ouders blij te maken”, zegt de achtjarige Stam vrolijk. Voor Thaise kinderen en hun familie is geld verdienen in de bokswereld een aantrekkelijk alternatief voor de seksindustrie, zegt Kellstein. “In het Westen hebben we sterke meningen over wat goed is voor kinderen, maar of we daar altijd gelijk in hebben?” Bekijk de documentaire op oneworld.nl/buffalogirls

bericHT UiT THAilAnd

Drie apps om duurzaam van A naar B te gaan.

ANWB brandstofverbruik Je brand-stofverbruik bijhouden, tips om duur-zamer te rijden en meer. Voor iPhone en Androïd

Greenwheels Met de Greenwheels app voor je iPhone kun je tot een minuut voor vertrek een auto reserveren en de autodeur met je telefoon openen. Voor iPhone

Fietsen.123 Liever fietsen? Zoek naar fietsenmakers in de buurt, horeca gelegen aan fietspaden en oplaad-punten voor elektrische fietsen. Voor iPhone en Androïd

Hij bestudeert een recente groepsfoto van de zeven machtigste mannen van het land. “Ze houden het wel goed bij, zie ik. Allemaal strak in de verf.’’ De leiders stralen met hun uniforme pak eenheid uit en willen met hun zwarte haar laten zien dat ze jong, gezond en daadkrachtig zijn. Maar Qu zelf heeft nog nooit een leider binnen gehad voor een verfbeurt. Zijn verf-klanten zijn juist jong. “Alle Chinezen hebben zwart, steil haar. Jongeren verven het blond of roodbruin, juist om anders te zijn dan de massa.”remKo TaNis

D e net afgetreden Chinese leider Hu Jintao is zeventig, maar op zijn hoofd is geen grijze haar te

bekennen. Zijn opvolger Xi Jinping is zestig en heeft ook nog een volle, zwarte bos. Sterker: alle bijna drieduizend leiders die in maart in de Chinese hoofdstad Beijing bijeen waren voor het jaarlijks Volkscongres hebben ravenzwarte haren.Ook dragen ze allemaal eenzelfde donker pak met wit overhemd en rode stropdas, en op de linkerrevers draagt iedereen hetzelfde rode pasje met hun foto.Kapper Qu Xiao Zheng (25) kan wel lachen om de identieke haardracht van de Chinese leiders. “Zo saai!”

Beel

d u

IT d

e d

oC

um

eNTA

Ire

Buff

alo

Gir

ls

Beel

d r

emko

TA

NIs

HAPPy APPS

8 ONEWORLD

ENTREE

‘haal hier schoon water!’ een billboard in de Peru-aanse hoofdstad Lima schreeuwt je niet toe dat je spullen moet kopen, maar biedt je een glas schoon water aan. De technische universiteit in Lima (UTeC) bedacht enkele maanden geleden een stunt om nieuwe studenten aan te trekken, en ontwierp een bill-board dat vocht uit de lucht omzet in schoon drinkwater. alejandro aponte, creatief brein achter het bord: “We willen aankomende studen-ten laten zien hoe je met techniek échte problemen aanpakt, zoals het gebrek aan drinkwater in Peru.” Lima ligt in een gebied waar nauwelijks regen valt, maar waar de luchtvochtigheid wél erg hoog is: de ideale plek om water uit de lucht te halen. het billboard heeft intussen al duizenden liters water geproduceerd, dat aan de voet van het bord door Peruanen kan worden getapt.iris segers

SMAll SolUTion

Water uit de lucht

Column

De weg naar het kantoor is zes-baans. Bij de receptie werken twee zeer attente dames. Als

ik uit de lift op de verkeerde verdie-ping uitstap, zie ik precies dezelfde, geavanceerde kantoortuin als op de verdieping erboven, waar ik moet zijn. De mannen gaan in pak. De vrouwen lopen op hoge hakken.Een zacht zoemen van laptops klinkt in de ruimte. Verder is het er tamelijk stil, opvallend stil zelfs voor een plek waar zo veel mensen werken.De man met wie ik een afspraak heb, is verlaat. Zijn collega aan het bureau ernaast vraagt of ik iets wil drinken. Zij komt van de automaat terug met koffie in een stenen beker. Of ik iets te lezen wil. Een krant? Ik sla het vriendelijke aanbod af, log in op de

wifi en check op de telefoon mijn mail en Twitter. Zij gaat verder met een videoconferentie. Als ik mijn hoofd iets naar links buig, hoor ik haar praten over de jongste reclame-campagne van de concurrent en over een nieuwe ‘sales’-benadering in het eigen bedrijf.Door de ramen kijk ik naar andere kantoorgebouwen en naar een grijze hemel. Het regent nog steeds. Echt zo’n grauwe Hollandse dag. Als de temperatuur nóg verder daalt, wordt het weer eens tijd voor boerenkool met…Oh, wacht.Daar is de man van mijn afspraak. “Habari? Hoe gaat het met je?”

Plaatsverwisseling

Journalist kees Broere woont en werkt sinds 1998 in Nairobi, Kenia

Voel de liefde

“heb jij gisteren liefde gevoeld?”, vroeg de amerikaanse denktank Brookings aan mensen over de hele wereld. Bij de Filippino’s liep het hart ervan over, terwijl in armenië de liefde hoogstens onderkoeld werd beleefd.

Bron: Brookings institution

30 40 50 60 70 80 90 100

geen data

ONEWORLD 9

8000pagina’s print een kantoormedewerker gemiddeld per jaar: het equivalent van één boom

Jaap (27) en Bas (30) Pronk zoeken in afrika naar ‘omge-keerde’ ontwikkelingshulp. hoe kunnen afrikanen óns helpen in de bestrijding van prestatiedrang of stress?

afrika doorkruisen om anti-stresstips te vinden, geeft dat geen ‘westerse’ presta-tiedrang? “Ja, we hebben best een beetje stress, maar die hebben we onszelf op de hals gehaald. We willen ons bewij-zen tegenover vrienden en particulieren die ons project fi nancieel steunen.” Wat hebben jullie geleerd van afrikanen? “Mensen zijn minder individualistisch en meer gericht op samenzijn. in Mozambique bijvoorbeeld kun je, waar of bij wie je ook komt, aanschuiven voor het eten. in nederland zie je dat niet.” hoe leg je omgekeerde ont-wikkelingshulp uit aan afrika-nen? “lastig. Met depressies wordt bijvoorbeeld heel anders omgegaan. de Masaï gaan niet zoals wij naar een vreemde psycholoog. iedereen kent elkaar door en door, en iedereen is elkaars therapeut.” iris segers

Voor video’s, blogs of done-ren: nieuwspost.nl/projecten/the-african-dream

goed beZiggoed beZig

Wellness voor de wagenkenia Weekendritueel: vrouwen naar de kapper, mannen (met dure auto’s) naar de carwash.

E en groepje gezette mannen kijkt verlekkerd naar de rij al even dikke auto’s voor hen. Hun bolides

krijgen een wasbeurt, compleet met wax coating. Het is een nieuw weekend-ritueel in verschillende dure wijken van Nairobi: een bezoek aan de schoonheids-salon voor auto’s, met een hapje njama choma, geroosterd vlees, voor tijdens het wachten. In Carzspa, car’s beauty clinic, omzeilt manager Mary Wairimu op haar hakken het wegstromende waswater. Resoluut gebaart ze haar personeel – in geel uniform – aan de slag te gaan met de zojuist naar binnen gereden Prado.

“Meer auto’s op de weg betekent meer vraag naar de verzorging ervan”, merkt Mary. Van het Indiase moederbedrijf Carzspa kreeg ze vergunning om een fi liaal in Kenia te openen. Na Kenia volgt de rest van Oost-Afrika, hoopt Mary.“Vrouwen hun kapsalon, wij eentje voor de auto”, vertelt vaste klant Roy. Met de laptop op schoot werkt hij in de lounge zijn e-mails weg. Zijn auto krijgt vandaag speciale aandacht, Roy zelf wordt ver-zorgd met wifi en snacks. Uitgerust en met een glanzende auto kan hij twee uur later weer naar huis. esTher gaarLaNDT

Beel

d e

sTh

er G

AA

rlA

Nd

T

Bron: greentiMes.nl

10 ONEWORLD

COmmENTAAR

de ToeSTAnd in de wereld

IerlANd BIrmA

Een mooi voorbeeld voor het nieuwe Nederlandse beleid voor ontwikkelingshulp is Ierland. Enkele decennia geleden was het nog een arm land waar mensen vooral

leefden van landbouw. Net voor de financiële crisis was het bruto binnenlands product per inwoner er echter hoger dan hier. Het geheim achter dit succes was tweeërlei. Allereerst had de Europese Unie na de toetreding van Ierland in 1973 veel middelen ter beschikking gesteld voor de aanleg van infra-structuur. Daarnaast voerde Ierland een ingenieus beleid rond buitenlandse investeerders. Het land organiseerde een cam-pagne waarbij het mensen in de VS wier naam begint met Mc – die hadden Ierse voorouders – benaderde om te investeren. Goedkope grond en een prettig lage vennootschapsbelasting werden in het vooruitzicht gesteld. Er was wel één voorwaarde: bedrijven die naar Ierland kwamen, moesten een belangrijk deel van de benodigde producten en diensten afnemen van het lokale mkb. Bedrijven als Dell gingen op het aanbod in. In het kielzog van de grote multinationals ontwikkelde zich een ver-zameling kleinere Ierse bedrijven die profiteerden van de ken-nis en internationale vertakkingen van de grote bedrijven. Na enige tijd werden deze kleine bedrijven zelf de motor van nieuwe economische bedrijvigheid. Modern ontwikkelingsbeleid zou er ook zo uit kunnen zien. Laat de Chinezen de infrastructuur in ontwikkelings-landen aanleggen. Laat Europa vervolgens helpen om te zor-gen dat als buitenlandse investeerders komen, voorzien is in een manier om hun kennis en contacten af te tappen en een eigen economie op te bouwen. Dat is ook wat China deed toen het Siemens alleen toestond hogesnelheidstreinen te leveren als het ook een centrum voor de overdracht van technologie zou openen – inmiddels proberen de Chinezen hun eigen hogesnelheidstreinen aan Californië te verkopen. Als het werkt in Ierland en China, waarom dan niet in Ethiopië?

Was de wereld net blij dat het Birmese leger zich terugtrok in zijn kazernes, jaagt de nood toestand de militairen de straat weer op. Ironisch genoeg

strijdt het leger ditmaal om de democratie te redden. Want boeddhisten steken, aangevuurd door monniken, moslim-wijken in brand, knuppelen moslims dood, en verwoesten moskeeën. Die boeddhisten doen dat niet omdat zij iets tegen de islam hebben. Het is ingewikkelder. De boeddhisten zijn etnische Birmezen, en in hun ogen zijn de moslims dat niet. De meeste moslims zijn van origine Bengali, die honderd jaar geleden door de Britten naar Birma zijn gehaald om voor ze te werken. De ‘echte’ Birmezen kijken op hen neer. Zij vinden hen minderwaardig, dom, lui, en ook nog eens héél erg vruchtbaar. Ze kunnen maar beter uit Birma vertrekken. Tijdens de junta was dit geen probleem. Iederéén was toen een outcast, en niemand had rechten. Niemand haalde het ook in zijn hoofd om een moskee in brand te gaan ste-ken. Maar nu heeft het wegvallen van de junta de ruimte geschapen voor een lang uitgestelde afrekening. Dat is niet uniek: in Indonesië maakte de val van Suharto de weg vrij voor de opkomst van radicale moslims, die nu religieuze minderheden intimideren. Een belangrijk verschil: de Indonesische hardliners vallen andersdenken-den aan omdat zij anders denken. De Birmese boeddhisten voeren geen godsdienstoorlog. Maar dat kan snel veranderen. Moslims in de rest van de wereld spreken al over ‘moslimbroeders’ die worden belaagd. Moslimjongeren in de Indonesische stad Makassar hebben al Chinezen aangevallen om hun ‘Rohingya- broeders’ te wreken. Daar ligt het grootste gevaar van het geweld in Birma: dat het niet in Birma blijft.

Kennis aftappen

Geweld tegen broeders

Psycholoog en filosoof Peter van Lieshout is lid van de WRR. Hij leidde het onderzoek naar de toekomst van ontwikkelings-samenwerking, dat resulteerde in het rapport Minder pretentie, meer ambitie.

michel maas is correspondent voor de NOS en de Volkskrant. Zijn standplaats is Jakarta in Indonesië.

Hulp en handel Help arme landen om kennis af te tappen van in- vesteerders, adviseert Peter van Lieshout.

Afrekening Boeddhisten vallen moslims aan in Birma. Maar het is geen godsdienstoorlog, zegt Michel Maas. Nog niet.

ONEWORLD 11

GrooT-BrITTANNIë keNIA

Ton Dietz is hoogleraar Ontwikkeling in Afrika aan de Universi-teit Leiden en directeur van het Afrika Studiecentrum in Leiden. Hij was een van de initiatiefnemers van de Worldconnectors, een denktank voor mondiale vraagstukken.

Abu Qatada al-Filistini werd in 1998 door het Jordaanse gerechtshof veroordeeld voor terrorisme. In Jordanië staan daar zware gevangenisstraffen op, zo niet de

dood. Omdat hij gelinkt wordt aan Al-Qaida, vaardigde de VN-Veiligheidsraad een wereldwijd embargo tegen hem uit. Ondertussen zit Abu Qatada, zoals zoveel radicale sjeiks en terrorismeverdachten, veilig in Londen. Daar vluchtte hij in 1993 met zijn vrouw en vijf kinderen naartoe. Hij kreeg er asiel dankzij de Geneefse Conventie en het Euro-pees recht, bedoeld voor politieke vluchtelingen die in eigen land afschuwelijk worden vervolgd en gemarteld, en hun ‘religieuze opvattingen’ niet in vrijheid kunnen beleven. Ironisch genoeg gaat Abu Qatada in het wilde vrije westen ongestoord door met het plannen van aanslagen. Nu tegen het huis dat hem bescherming biedt. Sommigen linken hem zelfs aan de bomexplosies in de Londense metro in 2005. Sinds 2002 belandde Qatada meermaals in de Britse gevangenis. Jordanië eist zijn uitlevering. Het Europese Hof van Mensenrechten blokkeerde Qatada’s uitlevering zonder opgaaf van redenen. De Britse Speciale Immigratie Beroepscommissie (SIAC) vecht de deportatie steeds met succes aan door erop te wijzen dat de bewijzen tegen Qatada zijn verkregen door marteling. Op 27 maart nam het Britse Hooggerechtshof deze claim over. Het Openbaar Ministerie loopt al veertien jaar tegen juridische muren op. ‘This is not the end of the road. Government remains deter-mined to deport Abu Qatada ... In the meantime we continue to work with the Jordanians to address the outstanding legal issues preventing Abu Qatada’s deportation’, twitterde het OM dreigend. Het is voor iedereen duidelijk dat Qatada buitengewoon gevaarlijk is. Ondertussen zit hij op kosten van de Britse belastingbetaler in de bak. Lang leve Londonistan.

In februari verschenen er in Nairobi pamfletten van een groep die zich de Mungiki-veteranen noemt. Keniaanse rechters werd verteld dat ze maar vast hun doodskist

moesten bestellen. Hun hoofden zouden worden gevoerd aan de wilde beesten van Nairobi’s nationale park. Het hoofd van de rechterlijke macht moest zijn witte bazen gaan vertellen dat de buitenlandse boerderijen zouden worden veroverd en dat Kenia zou veranderen in een groot massa-graf. ‘Touch Uhuru and we burn Kenya down. Bloody racists. To hell they go.’ Inmiddels is de held van de Mungiki, Uhuru Kenyatta, geko-zen tot president. Net iets meer dan de helft van alle Keniaanse stemmers koos de verdachte van de moordpartijen na de vorige verkiezingen tot president. De tweede verdachte werd vicepresident. Vijf jaar geleden waren Kenyatta (behorend tot de etnische Kikuyu-groep) en de vicepresident (een Kalenjin) elkaars tegenstanders op het scherpst van de panga. Nu keren de Kikuyu en de Kalenjin zich gezamenlijk tegen de Luo en de Kamba. Voor zo lang het duurt. Levensgevaarlijk. De verkiezingen hebben er ook toe geleid dat in alle provincies (47 in totaal) vrouwen zijn gekozen. Een van de vrouwen in het parlement is een oud-promovenda van me, Susan Chebet. Ze vertegenwoordigt de Keiyo-vrouwen, een kleine subgroep van de Kalenjin. Ik heb haar gefeliciteerd, maar ook gevraagd om alle parlementsvrouwen te verenigen in de strijd tegen etnisch geweld en doldrieste politieke avonturiers. Kenia kan zich geen geweld meer veroorloven, alleen al omdat het de bevolking niet meer zelf kan voeden. Geweld en isolement kunnen leiden tot een enorme hongersnood. De Mungiki laten zich daardoor niet afschrikken. In hun ogen zijn er van de andere volkeren in Kenia sowieso veel te veel. To hell they go.

Londonistan Vrouwen in het parlement

Uitlevering Als ver-oordeeld terrorist zit je in Londen veilig, concludeert Monique Samuel.

Stammenstrijd De vrouwen in het Keniaanse parlement kunnen volken verenigen, hoopt Ton Dietz.

monique samuel is politicoloog, auteur en student International Relations and Diplomacy aan de Universiteit Leiden. Ze heeft een Egyptische achtergrond. Zij schreef het boek Mozaïek van de revolutie.

2000

v.C

. jaar 0

1500

2000

2000

v.C

. jaar 0

ca. 500 v.C. Deva Loka (Jaïnisme)ca. 2000 v.C. Hof van Eden (christendom & jodendom)

ca. 1550 v.C. Aaloe (Egypte)

Ranginui (Maori)

ca. 1100 v.C. Aztlan (Azteken)

ca. 360 v.C. Atlantis

ca. 1300 v.C. Manna (christendom & jodendom)

ca. 700 Djannah (islam)

1330 De goddelijke komedie (Dante)

oudheid/16e eeuw Arcadië

15e eeuw Luilekkerland

1865 Alice in Wonderland (L. Carroll)

Alladin en de wonderlamp

1999 The Matrix

1978/2009 Het regent gehaktballen (J. Barre�)

2009 The Sims 3

1954 In de Ban van de Ring (J.R.R. Tolkien)

2001 World of Warcra�

2003 SimCity 4

Welkom in utopiaVoor de een is het de vrije markt, voor de ander het samen delen in de ecogemeenschap. Maar we kunnen niet zonder een beeld van de ideale wereld, de utopie. oneWorld dook in de utopische traditie, werkte mee in de argentijnse fasinpat – fabriek zonder baas – en zocht de ideale wereld online.BEELD Theo DeUTiNger

12 ONEWORLD

THEmAUToPie

Utopie als ontsnapping aan de werkelijkheid

Welke utopieën wor-den er wereldwijd begeerd? oneWorld gooide die vraag als een fl es in de zee. de crea-tieve oogst is te bewonderen op pagina’s 30 tot en met 35.

2000

v.C

. jaar 0

1500

2000

1500

2000

ca. 500 v.C. Deva Loka (Jaïnisme)ca. 2000 v.C. Hof van Eden (christendom & jodendom)

ca. 1550 v.C. Aaloe (Egypte)

Ranginui (Maori)

ca. 1100 v.C. Aztlan (Azteken)

ca. 360 v.C. Atlantis

ca. 1300 v.C. Manna (christendom & jodendom)

ca. 700 Djannah (islam)

1330 De goddelijke komedie (Dante)

oudheid/16e eeuw Arcadië

15e eeuw Luilekkerland

1865 Alice in Wonderland (L. Carroll)

Alladin en de wonderlamp

1999 The Matrix

1978/2009 Het regent gehaktballen (J. Barre�)

2009 The Sims 3

1954 In de Ban van de Ring (J.R.R. Tolkien)

2001 World of Warcra�

2003 SimCity 4

alsjeblieft geen blauWdRuk

In tijden van crisis gedijen de alternatieven. Maar wat gebeurt er als je droom, de utopie, werkelijkheid wordt?TEKST LoNNeKe vaN geNUgTeN eN marTiJN vaN ToL

Een huis van stro, aarde, leisteen, lege fl essen en herge-bruikte ramen staat in het Brabantse Boxtel. Het is het prototype van wat ooit een heel ecodorp moet worden, een woon- en werkplek waar ‘gemeen-

schapszin, ecologie en spiritualiteit centraal staan’. Wat nog geen vijf jaar geleden begon als utopische droom in de vorm van wat schetsen en plattegronden, is uitgegroeid tot een beweging met honderden leden en geplande ecodorpen in Boekel, Nijmegen en Oss. Zo’n ecohuis, compleet met composttoilet en een kamer-indeling die rekening houdt met ‘onze oerenergie’, is niet aan iedereen besteed, maar ook op minder rigoureuze manier zijn mensen bezig met het creëren van een nieuwe samenleving. We wekken samen met onze buren stroom op, we verbouwen

groente in leegstaande kantoorgebouwen en kopen met gelijkgezinden een bouwkavel aan de rafelranden van de stad om onze eigen versie van een betere wereld te realiseren. Na de eerste klappen van de crisis komt er ruimte voor crea-tiviteit om na te denken over een nieuwe, ideale staat. Zo pleit oud-Rabobanktopman en duurzaamheidsdenker Herman Wijff els voor een circulaire economie, waarbij we de natuur niet uitputten, maar beschermen. “Mensen hebben het gevoel dat ze geen contact meer hebben met alles wat kwaliteit aan leven geeft”, zegt Wijff els. “Dit kan zo niet verdergaan, we moeten werken aan een andere manier van leven.” Hoe levensvatbaar zijn deze utopieën van een andere, crisis-bestendige maatschappij en wat kunnen de nieuwe utopisten leren van de utopische traditie?

de ArMen AAn de MAcHTHet woord utopie stamt uit het Grieks, waarin de betekenis tweeledig is: het kan zowel een niet-bestaande plaats als een gelukkige samenleving zijn. In de klassieke utopische traditie waren utopieën vaak dromen en fantasieën die men fel begeerde, maar waarvan men wist dat ze buiten handbereik

THEmAUToPie

jaar 0

1500

1900

2000

jaar 0

1500

1516 Utopia (T. More)

14e eeuw v.C. Beloofde Land

412-323 v.C. Diogenes van Sinope (Cynisme)

15e eeuw Hortus conclusus

1510 De school van Athene (Renaissance)

Shangri-La (Tibet)

1784 Cenotaaf voor Newton (Boullée)

1804 Huis van de Tuinman (Ledoux)

1602 De Zonnestad (T. Campanella)

Heremieten

1847 Liberia12e eeuw Heilige graal

1902 Tuinstad (E. Howard)

1937-1943 Wereldhoofdstad Germania (Hitler & Speer)

1967 Montreal Biosphère

18e eeuw Amish1991 Biosphere 2

1960’s Hippiecultuur

20e eeuw Naturisme

1955 Disneyland

bleven, tenzij god of een natuurverschijnsel anders besloot. De utopie werd vaak geprojecteerd op onbewoonde eilanden of in de toekomst. In de vorm van een stad, zoals het verzonken Atlantis, of als een hooggelegen koninkrijk, zoals het boed-dhistische Shambala. Utopieën vertellen ons dat er een beter leven mogelijk is dan in het hier en nu. Zij dienen ter inspiratie en ter oriëntatie (het maken van belangrijke keuzes) richting een betere wereld. geVAArDe utopie verleidt ons met de hoop op een betere wereld, maar daarop volgt bijna tegelijk de teleurstelling dat die betere wereld buiten ons bereik ligt. Pas rond het begin van de vorige eeuw, tijdens een periode van snelle wetenschappelijke vooruitgang en een groot geloof in de maakbare samenleving, rees de idee dat utopieën daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden. Het was aan de overheid om haar burgers aan de hand richting de ideale samenleving te leiden. Het verwezenlijken van een utopie brengt echter een gevaar met zich mee. De gefantaseerde ideale wereld kan in de praktijk veranderen in een dystopie, de allerslechtste wereld. Excessen in de twintigste eeuw, van de goelags na de Russische revolutie tot aan de mystieke goeroe Bhagwan Sri Rajneesh (‘Osho’) die soberheid predikte maar zelf in een Rolls Royce reed, hebben de utopie in diskrediet gebracht. Toch, met de pijnlijke lessen van het verleden in het achterhoofd, is het tijd voor een rehabilitatie van de utopie als uitweg uit de crisis. Na het mislukken van de allergrootste utopische ambities en het afb rokkelen van het geloof in de maakbare samenleving kan de ware utopische geest weer uit de fl es komen. Door het falen van de grote utopieën van achtereenvolgens het com-munisme en de vrije markt – eveneens een utopie - ontstaat er

ruimte voor kleinere, meer pragmatische utopieën. Er is de eco-utopie, waar de natuurdorpen een voorbeeld van zijn, en ook minder radicale, maar niet minder idealistische beweging en zoals Nudge. Nudge betekent niet alleen ‘zetje’, maar staat ook voor New Union for the Development of a Green Economy. Het initiatief van Jan van Betten, voormalig CEO van Reed Elsevier in Duitsland, groeide in nog geen anderhalf jaar tijd uit tot een beweging van bijna dertigduizend leden, burgers en bedrijven, die met elkaar willen werken aan een duurzame economie.

Te Mooi oM wAAr Te ZiJnDaarnaast is er de techno-utopie, waarin design en techniek de sleutel vormen tot een esthetische wereld waarin kanker te genezen is en er water wordt gewonnen in de woestijn. Wijlen Apple-goeroe Steve Jobs is misschien wel de grootste techno-utopische denker. Hij geloofde niet alleen in de iPad, maar ook in op maat gemaakt onderwijs voor elke scholier, met een e-reader vol aangepast lesmateriaal en directe, inter-actieve feedback. Bovendien zonder rugpijn van het sjouwen met een rugtas vol boeken. Of neem de Amerikaanse ingenieur en ondernemer Peter Diamandis, die in zijn boek Abundance (Overvloed) een toekomst schetst die bijna te mooi is om waar te zijn; dankzij technologie zullen we de komende decennia in staat zijn om alle, ja alle, wereldproblemen op te lossen. Voor wie dat te veel op een sprookje lijkt, is er de coöpera-tieve utopie waarin geluk voor geld gaat, mensen als gelijken samen werken en samen delen. In Argentinië namen arbeiders na de crisis van begin deze eeuw het heft in eigen hand: ze zwengelden de failliete fabrieken aan en schiepen een werk-orde zonder hiërarchie (zie reportage vanaf pagina 16). Dich-ter bij huis is er Buurtzorg, een netwerk van verpleegkundigen door heel Nederland. Een wereld waarin vakmensen zelf de regie hebben, zonder management of overheadkosten, aldus wijkverpleegkundige en oprichter Jos de Blok. ZonlicHTLouter goede bedoelingen, die utopieën anno 2013. Toch blijft het oppassen met de utopie. De Amerikaanse antro-poloog James Scott wijst in zijn boek Seeing like a state (1998)

Utopie als paradijs op aarde

THEmAUToPie

jaar 0

1500

1900

2000

1900

2000

1516 Utopia (T. More)

14e eeuw v.C. Beloofde Land

412-323 v.C. Diogenes van Sinope (Cynisme)

15e eeuw Hortus conclusus

1510 De school van Athene (Renaissance)

Shangri-La (Tibet)

1784 Cenotaaf voor Newton (Boullée)

1804 Huis van de Tuinman (Ledoux)

1602 De Zonnestad (T. Campanella)

Heremieten

1847 Liberia12e eeuw Heilige graal

1902 Tuinstad (E. Howard)

1937-1943 Wereldhoofdstad Germania (Hitler & Speer)

1967 Montreal Biosphère

18e eeuw Amish1991 Biosphere 2

1960’s Hippiecultuur

20e eeuw Naturisme

1955 Disneyland

ONEWORLD 15

een antwoord te vinden op de problemen die de crisis met zich meebrengt. “Mensen hebben nu eenmaal utopieën nodig”, zegt filo-soof Hans Achterhuis, auteur van De utopie van de vrije markt. Eind jaren negentig schreef hij dat het met het instor-ten van het Sovjetcommunisme was afgelopen met het uto-pisch denken. “Maar ik had mijn pen nog niet van het papier gehaald of daar kwam de anti-globaliseringsbeweging op met allerlei mooie en utopische visies.”

KAnTeLa ArSIn tegenstelling tot het theoretische en esthetische perfecti-onisme van de twintigste-eeuwse utopieën, heeft de utopie van nu wél de aantrekkingskracht van een ideale wereld die begeerd kan worden. Zonder de pretentie dat deze een-twee-drie werkelijkheid zal worden. Om de simpele reden dat de utopie, noch de mens eenzijdig en perfect is. Dat reali-seerde zich al de Griekse fi losoof Plato, die in De Republiek schreef dat er geen perfecte maatschappij of mens kon bestaan op aarde. “Op z’n best komen we in de buurt, om dan toch ook weer te falen.” Plato kon zich geen grote allesom-vattende utopie voorstellen, maar eerder kleine gemeen-schappen waar iedereen met elkaar in gesprek kon gaan. “Alleen al in Nederland schat ik dat er tienduizenden mensen zijn die een totaal andere richting zijn ingeslagen”, zegt professor Jan Rotmans in een afl evering van het tv-pro-gramma Tegenlicht. “Dit is de tijd van transitie. Het zijn de dwarsdenkers, de friskijkers en de kantelaars.” Die kante-laars delen elkaars elektrische auto en betalen elkaar daar-voor in Noppes of de munteenheid van een zelfverzonnen ander ruilsysteem. Een polderutopie dus eigenlijk, passend bij onze aard. Hans Achterhuis: “Nederlanders hebben niet zoveel met de utopie, wij zijn een pragmatisch volkje.” En misschien is Utopia wel veel dichterbij dan we denken, zegt de Britse fi losoof John Gray. Misschien is de wereld met al haar verschillende zoektochten naar volmaaktheid, met zoveel naast elkaar bestaande, confl icterende utopieën wel volmaakt genoeg. En is het zoeken het einddoel. Of, zoals Gray het uit-drukt: “Het nastreven van dé utopie is de utopie zélf.”

op het gevaar van een eenzijdige ‘utopische’ kijk op de mens en de complexe werkelijkheid, én op de overmoed te denken dat die complexe werkelijkheid maakbaar is naar het even-beeld van de utopie. In Brazilië werd megastad Brasilia gebouwd die er van boven prettig overzichtelijk uitzag maar waarin je menselijkerwijs niet kon wonen. In Amsterdam werden in de Bijlmer huizen gebouwd waarvan de grootte van het raamoppervlak werd bepaald door wetenschappers die hadden uitgerekend met hoeveel uur zonlicht per dag de mens het gelukkigst zou zijn. Er had alleen niemand becijferd dat de beoogde bewoners misschien helemaal niet in de wijk wilden wonen. Aan hen was niets gevraagd.

olieVleKDe crux van de succesvolle utopie anno 2013 is dat er niet één grote leidende, maatschappelijke gedachte is, maar een veel-zijdige lappendeken van verschillende soorten utopieën, voor elk wat wils. De nieuwe utopische gemeenschappen manifesteren zich van onderop. Hun startpunt is geen totaal-plan voor een nieuwe maatschappij, maar een groep gelijkge-stemden met een gezamenlijk ideaal dat zich uitbreidt als een olievlek. Of het nu 1% CLUB is die op een nieuwe manier jongeren betrekt bij ontwikkelingssamenwerking of de Youth Food Movement die bewust eten hip maakt: mensen sluiten zich erbij aan omdat het leuk is, niet omdat het moet. We kiezen vanuit onze eigen, individuele overwegingen hoe

‘Dit is de tijd van transitie. Het zijn de dwarsdenkers, de friskijkers en de kantelaars’

THEmAUToPie

jaar 0

1900

1950

2000

jaar 0

19005e eeuw v.C. Democratie (Griekenland)

5e eeuw v.C. Mohisme (China)15e eeuw Humanisme

15e eeuw Kolonialisme

19e eeuw Anarchisme

17e eeuw Goudkoorts

1919 Drooglegging (alcoholverbod)

1848 Socialisme

1917 Leninisme (Russische revolutie)

ca. 1920 Fascisme

20e eeuw Feminisme 1948 Universele verklaring van de rechten van de mens

ca. 1950 Geweldloos verzet (M. Gandhi & M.L. King jr.)

20e eeuw Olympische Beweging

1923 Kemalisme (M. K. Atatürk)

1959 Beweging van de 26ste Juli (F. Castro & C. Guevara) 2008 Yes we can

1968 Black Power

1967 Pacifisme (Vietnamoorlog)

20e eeuw Autonome gemeenschappen

ca. 1950 Maoïsme

1958 Europese Unieca. 19e eeuw Kapitalisme

1922 Stalinisme (Sovjet-Unie)

1994 Regenboognatie

21e eeuw Democratisch socialisme (L.-Amerika)

2012 Arabische Lente

we met papiertjes of lucifers?” Dan vraagt een wat oudere collega, met dun grijzend haar: “Hebben we niet gewoon een baas nodig?”

bUrgerbeleidDe Ghelco-chocoladefabriek in een buitenwijk van Buenos Aires functioneert al tien jaar als fabrica sin patron (fabriek zonder baas), kortweg fasinpat. De arbeiders heten partners (compañeros) en beslissen bij algemene stemming over alle bedrijfsmatige en personele kwesties. De opbrengst wordt na aftrek van de kosten in tweeën gedeeld: een deel gaat terug in de fabriek, de rest wordt gelijk verdeeld over de compañeros. In Argentinië zijn sinds de eeuwwisseling zo’n 250 bedrijven omgetoverd tot fasinpats. Het begon met fabrieken, maar al snel kwamen ook uitgeverijen, transportbedrijven, benzine-pompen, restaurants en onderwijsinstellingen onder arbei-dersbestuur. De fasinpat is geen overheids-, maar burgerbeleid. De Argentijnse economie was in 2001 onder het gewicht van corruptie, schuldenlast en kapitaalvlucht bankroet ver-klaard. Een slordige vijfduizend bedrijven gingen over de kop, miljoenen Argentijnen verloren hun baan. Tegelijker-tijd bevroor de overheid de spaartegoeden waardoor er geen geld meer uit de pinautomaten kwam. Het spook dat op dit moment half Europa en de VS de stuipen op het lijf jaagt, is voor de Argentijnen een oude bekende. “Mensen waren woedend”, legt onderzoeksjournalist Esteban Magnani (40) uit tijdens een lunch in een typisch Argentijns grillrestaurant, een parilla. “Veel fabriekseigena-

“Gaan we nieuwe mensen aannemen om schoon te maken?” De vergadering in de chocolade-fabriek is al even bezig als een van de veertig, in groene overall gehulde, arbeiders hoopvol het

voorstel in de groep gooit. “Kunnen we het niet gewoon zelf doen?”, riposteert een jongere collega met zwarte stekeltjes. “Of de nachtwakers”, vult een ander aan. “Die werken toch al minder hard, ik sta de hele dag in de herrie te werken.” Een gezette chocoladearbeider met op zijn hoofd een groen hygi-enemutsje: “Laten we eerst kijken of er familieleden zijn die werk nodig hebben voordat we mensen van buiten halen.” Er ontstaat rumoer: “Dan moeten we wel lootjes trekken, en collega’s die al familie in de fabriek hebben, mogen niet mee-loten.”, “Kunnen we het niet gewoon zelf doen? Het gaat wel van onze inkomsten af.”, “Moet het directe familie zijn, of mogen neefj es ook?”, “Wie gaat ze controleren?”, “Stemmen

De maakbare maatschappij

THEmAUToPie

Een fabriek zonder managers, waar iedereen mee mag beslissen, evenveel betaald krijgt en niemand ontslagen wordt. Klinkt als een arbeidersutopie, maar het is de realiteit in Argentinië. En crisisbestendig bovendien. Het fenomeen duikt nu ook op in Europa.TEKST marTiJN vaN ToL

jaar 0

1900

1950

2000

1950

20005e eeuw v.C. Democratie (Griekenland)

5e eeuw v.C. Mohisme (China)15e eeuw Humanisme

15e eeuw Kolonialisme

19e eeuw Anarchisme

17e eeuw Goudkoorts

1919 Drooglegging (alcoholverbod)

1848 Socialisme

1917 Leninisme (Russische revolutie)

ca. 1920 Fascisme

20e eeuw Feminisme 1948 Universele verklaring van de rechten van de mens

ca. 1950 Geweldloos verzet (M. Gandhi & M.L. King jr.)

20e eeuw Olympische Beweging

1923 Kemalisme (M. K. Atatürk)

1959 Beweging van de 26ste Juli (F. Castro & C. Guevara) 2008 Yes we can

1968 Black Power

1967 Pacifisme (Vietnamoorlog)

20e eeuw Autonome gemeenschappen

ca. 1950 Maoïsme

1958 Europese Unieca. 19e eeuw Kapitalisme

1922 Stalinisme (Sovjet-Unie)

1994 Regenboognatie

21e eeuw Democratisch socialisme (L.-Amerika)

2012 Arabische Lente

ONEWORLD 17

dekkingsreizigers die zonder kaart nieuw terrein probeerden te verkennen. Gedreven door de moed der wanhoop.” Dat bleek een mooie basis voor het in het socialisme zo vurig gewilde arbeiderszelfb estuur. Fasinpats blijken een succes. “De economische crisis die in 2009 Argentinië trof was de lakmoesproef. Veel reguliere bedrijven stootten personeel af, terwijl de compañeros een deel van hun loon inleverden opdat iedereen zijn baan behield.” De Universiteit van Buenos Aires berekende dat 90 procent van de fasinpats die in 2004 in kaart zijn gebracht, in 2010 nog steeds actief zijn.

feeSTdAgenIn textielfabriek Brukman aan de Avenida Jujuy in Buenos Aires is naaister Mathilde Adorno druk bezig met het opmeten van een kostuum. De kleine Argentijnse, met kortgeknipt grijzend haar, vertelt hoe zij in 2001 vreesde voor haar baan. Een week voor Kerstmis had haar baas Jacobo Brukman het

ren lieten hun fabriek failliet verklaren, verkochten snel de inventaris en wandelden de poort uit. Een aantal fabrieken stond daarna jarenlang stof te vangen. Wat er toen gebeurde, ontstond uit pure wanhoop: arbeiders verzamelden zich voor de fabriekspoort, braken de deur open, maakten de boel schoon en brachten de fabriek langzaam weer op gang.” Het ging hier dus niet om de droom van een gezelschap idealisten, maar om een uit nood geboren utopie. Schoonma-kers en baliepersoneel namen een leegstaand viersterrenhotel over, piloten en stewardessen probeerden een vliegtuigmaat-schappij weer aan de praat te krijgen en het joodse ziekenhuis van Buenos Aires kwam in handen van verplegers. “Politici, maar ook ik zelf, dachten: ‘dat houden ze nooit lang vol’.” Magnani schudt zijn hoofd alsof hij het tien jaar later nog amper kan geloven. “Deze arbeiders waren als ont-

THEmAUToPie

Beel

d C

hrI

sTIA

N B

oBs

T

Arbeiders in de aluminiumfabriek IMPA, die samen het beleid bepalen.

‘Onze vijanden zijn egoïsme en individualisme’

1000

v.C

.

jaar 0

1500

2000

1000

v.C

.

jaar 0

Thor ca. 13e eeuw v.C. Hercules

11e eeuw v.C. Achilles

11e eeuw v.C. Odysseus356–323 v.C. Alexander de Grote

5e eeuw v.C. Leonidas van Sparta

247-182 v.C. Hannibal

10e eeuw v.C. Goliath ca. 100 v.C. Asterix (1959)

100-44 v.C. Julius Caesar

0-33 Jezus Christus

1043-1099 El Cid

ca. 13e eeuw Robin Hood 434-453 A�ila de Hun

13e eeuw Siegfried (Nibelungenlied) 14e eeuw Willem Tell

1137-1193 Saladin

1962 Spider-Man

1982 / 2005 V for Vende�a

1945 Pippi Langkous

1769-1821 Napoleon

1941 Captain America

1938 Superman

1939 Batman

1947 Superwoman

2004 The Incredibles

114-koppige personeel verteld dat hij geen geld had om de lonen uit te betalen. “Binnen vijf maanden was ons loon gedaald van 100 tot 2 peso per week, niet eens genoeg voor een buskaartje.” De naaisters vroegen Brukman om een reis-kostenvergoeding. “Hij werd boos, gooide zijn sleutelbos op tafel en zei: ‘Als jullie denken dat jullie de fabriek beter kunnen runnen, dan zijn hier de sleutels!’, en beende de zaak uit.” Adorno besloot met 24 andere vrouwen in de fabriek te blijven. “We hadden geen fl auw idee wat we moesten doen. Sommige vrouwen kregen paniekaanvallen, anderen huilden. We bleven met Kerst en Nieuwjaar in de fabriek, onze families kwamen hier met ons de feestdagen vieren.” Toen kwam er een order binnen voor een paar honderd broe-ken. “We maakten ze en ontvingen het geld. Het voelde fantas-tisch.” De naaisters kwamen erachter dat het runnen van een fabriek best eenvoudig is. “Het is als een huishouden”, zegt Adorno vrolijk. “Nu zingen we tijdens het werk en drinken mate (sterke Argentijnse thee), dat mocht vroeger niet van de baas.”

Dan klinkt klassieke tangomuziek door de fabriekshal, het is de ringtone van Adorno’s telefoon. Het interview is voorbij, er moet gewerkt worden. Hier geen machteloze nederigheid die zo kenmerkend is voor het personeel in textielfabrieken. De naaisters van Brukman zijn nu zelfverzekerde ondernemers.

TeleViSieZenderNiet ver van de Ghelco chocoladefabriek in Buenos Aires trekt advocaat Luis Caro een lade open en haalt een handgeschre-ven tekst tevoorschijn. Het is het wetsvoorstel dat hij op het hoogtepunt van de crisis in 2001 onder de neus van Argen-tijnse parlementariërs duwde: recht op werk (artikel 14 uit de grondwet) zou zwaarder moeten wegen dan het recht op privé-eigendom (artikel 17). Als een fabriek failliet is verklaard, en de schulden van de eigenaar zijn kwijtgescholden, zou de weg vrij moeten worden gemaakt voor arbeiderszelfb estuur. De onteigeningswet werd door het parlement aangenomen. De juridische basis voor de arbeidersutopie was gelegd. Sinds 2001 hielp Caro zo’n tachtig arbeidersgroepen op weg. “Onze vijanden zijn egoïsme en individualisme”, zegt de advocaat vastberaden. “Daartegenover stellen wij eenheid en solidariteit.” Voor de compañeros van aluminiumfabriek IMPA is zelf-bestuur slechts het vertrekpunt van de strijd voor een betere wereld. Naast de aluminiumpersen is er ook een gratis mid-delbare school in de fabriek waar drop-outs uit de buurt en volwassen arbeiders in drie jaar hun diploma kunnen halen. Zo deed Julia Taborda (54), die op haar 21ste als metaal-werker bij IMPA begon, vorig jaar succesvol eindexamen en is ze nu fi nancieel administrateur. IMPA-coördinator Eduardo Murua wil de utopie zoals die binnen de fabrieksmuren is ge-realiseerd ook daarbuiten verspreiden. “Wij zijn onze baas hier dan wel kwijt, maar buiten lopen er nog veel meer en grotere

geloof in het bovenmenselijk vermogen

THEmAUToPie

Roberto Bellinghiri werkt al veertig jaar aan dezelfde machine waarmee hij munten maakt.

Beel

d C

hrI

sTIA

N B

oBs

T

1000

v.C

.

jaar 0

1500

2000

1500

2000

Thor ca. 13e eeuw v.C. Hercules

11e eeuw v.C. Achilles

11e eeuw v.C. Odysseus356–323 v.C. Alexander de Grote

5e eeuw v.C. Leonidas van Sparta

247-182 v.C. Hannibal

10e eeuw v.C. Goliath ca. 100 v.C. Asterix (1959)

100-44 v.C. Julius Caesar

0-33 Jezus Christus

1043-1099 El Cid

ca. 13e eeuw Robin Hood 434-453 A�ila de Hun

13e eeuw Siegfried (Nibelungenlied) 14e eeuw Willem Tell

1137-1193 Saladin

1962 Spider-Man

1982 / 2005 V for Vende�a

1945 Pippi Langkous

1769-1821 Napoleon

1941 Captain America

1938 Superman

1939 Batman

1947 Superwoman

2004 The Incredibles

1919

bazen rond”, zegt de 61-jarige activist. Via scholing, televisie en debatten proberen zij het ideaal van een baasloze utopie te verspreiden. In de fabriek zijn daarom ook een cultureel discussieplatform en een onafh ankelijke televisiezender actief. Het IMPA-netwerk strekt zich uit over heel Latijns-Amerika. Vooral in linkse landen als Brazilië, Venezuela, Bolivia, Ecuador en Uruguay komt de fasinpat op of worden er arbeiderscoö-peraties opgericht. In Mexico kregen arbeiders het in 2005 voor elkaar, na drie jaar campagnevoeren, om een failliete bandenfabriek over te nemen. Vandaag de dag werken de 1050 compañeros van TRADOC voor het hoogste loon van alle bandenfabrieken in Mexico, en een stevig pensioen. Ook in het door economisch ontij getroff en Europa steekt de fasinpat de kop op. Afgelopen februari werd in het Griekse Thessaloníki in aanwezigheid van duizenden sympathisanten de bankroete bouwmaterialenfabriek Vio Me overgenomen door veertig ontslagen werknemers.

geen bAAnVerlieSZou de arbeidersutopie ook kunnen aanslaan in Nederland? Sinds socialistenvoorman Domela Nieuwenhuis (1846-1919) lijken we niet verder gekomen dan de medezeggenschaps- en de ondernemingsraad, nu niet direct de stoottroepen van het arbeiderszelfb estuur. “Het kwam wel voor, maar ideologisch is de Nederlandse arbeidersbeweging niet zo tot zelfb estuur geneigd als de Argentijnse”, zegt Lex Heerma van Voss van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. En dat terwijl de utopie van arbeiderszelfb estuur wel dege-lijk mogelijk is in een moderne West-Europese economie, zowel voor lager- als hogeropgeleiden. Dat bewijst men in Spaans Baskenland. Daar boekt een arbeiderscoöperatienet-werk van 120 bedrijven (onder andere supermarkten en

fabrikanten van elektrische auto’s) al meer dan vijftig jaar economisch succes met een jaarlijkse omzet van 25 miljard dollar. Tijdens de recente crisis in Spanje verloor geen van de 85.000 leden zijn baan. nieUwe AUTo nodigTerug naar chocoladebriek Ghelco in Buenos Aires, waar in de lange vergadering nu toch enige consensus lijkt te ont-staan. Niet over de schoonmaak, maar wel over het feit dat iemand de voorraad en fi nanciën moet gaan bijhouden. En dat het niet handig is als elke dag opnieuw moet worden besloten wie de vrachtwagen met bezorgingen gaat rijden. En dat er een coördinator nodig is die minder ijverige collega’s aanpakt. Ook in een utopie moeten er af en toe vermanende woorden gesproken worden. Voor de post van coördinator worden namen gesuggereerd, veelal van mensen die niet aanwezig zijn. Het enthousiasme voor de leidinggevende functie lijkt nihil. “Het moet iemand zijn zonder vrienden”, zegt een man. “Anders gaat hij mensen voortrekken.” “Nie-mand wil de boeman zijn”, komt een aantal keer voorbij. Uiteindelijk werpt een man met glanzend, zwart haar en een hoekig gezicht zich op: “Nou vooruit, ik wil het wel een tijdje proberen. Maar ik doe het alleen omdat ik wil dat de fabriek beter gaat draaien, zodat ik een nieuwe auto kan kopen.” Na de vergadering schuiven Nestor en Margarita, een stel dat vanuit de provincie naar Buenos Aires is verhuisd, aan voor de lunch in de bedrijfskantine. Ze zeggen gelukkig te zijn in de chocoladefabriek, waar ze nu acht jaar werken. Zouden ze ooit weer, buiten hun arbeidersutopie, voor een baas kunnen werken? Nestor denkt na, prikt in zijn gepaneerde stuk vlees, en zegt: “Alleen als het écht niet anders kan.”

Met dank aan Adriana Perewozki, tolk in Buenos Aires

ONEWORLD

THEmAUToPie

‘Wij zijn onze baas dan wel kwijt, maar buiten lopen er nog veel meer en grotere bazen rond’

jaar 0

1500

500

v.C.

1900

1950

2000

jaar 0

1500

500

v.C.

6e eeuw v.C. Hangende tuinen van Babylon

Icarus

Toren van Babel

1e eeuw De opstanding van Lazarus

Ark van Noach1452-1519 Technologie (L. da Vinci)

Perpetuum mobile

16e eeuw Fontein van de Eeuwige Jeugd

Alchemie

Golem1818 Frankenstein (M. Shelley)

1895 De Tijdmachine (H.G. Wells)

1870 Nautilus (J. Verne)

1902 De reis naar de maan (G. Méliès)

1998 Internationaal ruimtestation ISS

1927 Metropolis (F. Lang) 1982 E.T. (S. Spielberg)

Kunstmatig leven?

1990 Jurassic Park (M. Crichton)

1984 The Terminator (J. Cameron)

1929 ‘Wolkenbügel’ (El Lissitzky)1977 Star Wars

2009 UP

20 ONEWORLD

online idealistenIn crisistijd biedt de virtuele wereld nog ruimte voor idealen, ontdekt OneWorld-stagiaire Iris Segers tijdens een zoektocht door Second Life. En goede bedoelingen blijken soms zelfs geld op te leveren. TEKST iris segers

mijn debuut in de online wereld Second Life (opgericht in 2003) begint met verwondering: vampiers, bimbo’s met knalroze jarretels, een lapjeskat in bikini: in deze wereld kun je je avatar,

je alter ego, in elke vorm gieten die je maar wilt. Ik doe een graai in het assortiment en besluit dat een leeuwenpakje mij het beste staat. Kort daarna zie ik mezelf, vanachter de pc op de redactie, wandelen door een nieuwe wereld. Er zijn bestaande locaties nagebouwd in Second Life, zoals de Dam in Amsterdam, maar er zijn ook veel fantasieplekken: van een groen kabouterland tot futuristische eilanden. Even later sta ik in een disco wild te dansen tussen schaars geklede dames en een robot. Best grappig, maar ik voel me als het

kind dat de regels van het spelletje niet snapt. Gelukkig word ik opgepikt door ene Ze Moo, met lang zwart haar en een zwart ooglapje. Hij leert me de basisprincipes van Second Life. Wat mij verbaast is dat de Second Life-economie, in tegenstelling tot de onze, op volle toeren lijkt te draaien. Je kunt er Linden-dollars, genoemd naar de Amerikaanse bedenker van Second Life, verdienen door bijvoorbeeld aan de slag te gaan als taxichauff eur of advocaat. Met dit geld kun je van alles doen, van kleding kopen tot een appartementje huren. De virtuele dollars zijn écht geld waard, omdat je ze online kunt verkopen aan andere gebruikers, die harde valuta naar je overmaken.

KeUVelen MeT een olifAnTIn de geest van OneWorld besluit ik een wereldreisje te maken, en ik teleporteer mezelf naar Afrika. Tussen de waterbuff els en giraff es voel ik mij in mijn leeuwenpak wel thuis. Hier kom ik de eerste virtuele idealist tegen: de pra-tende olifant Bafana Beaumont uit Benin. Samen met zo’n duizend anderen heeft hij in Second Life de mooiste stukjes Afrika nagebouwd: “Op het westerse nieuws zie je alleen oor-log, armoede en corruptie. Mijn doel is om mensen te laten zien hoe mooi Afrika kan zijn.” Ik vervolg mijn zoektocht richting Azië. In de stad Virtual Asia vind ik de Surinaams-Javaanse Maarten Kasanmoerawi, in het echte leven ICT-specialist, én eigenaar van deze stad. Hij is naar eigen zeggen een van de pioniers op het gebied van ontwik-kelingshulp in Second Life. Virtuele ontwikkelingshulp dus?Technologie als sleutel tot de nieuwe werkelijkheid

THEmAUToPie

jaar 0

1500

500

v.C.

1900

1950

2000

1900

1950

2000

6e eeuw v.C. Hangende tuinen van Babylon

Icarus

Toren van Babel

1e eeuw De opstanding van Lazarus

Ark van Noach1452-1519 Technologie (L. da Vinci)

Perpetuum mobile

16e eeuw Fontein van de Eeuwige Jeugd

Alchemie

Golem1818 Frankenstein (M. Shelley)

1895 De Tijdmachine (H.G. Wells)

1870 Nautilus (J. Verne)

1902 De reis naar de maan (G. Méliès)

1998 Internationaal ruimtestation ISS

1927 Metropolis (F. Lang) 1982 E.T. (S. Spielberg)

Kunstmatig leven?

1990 Jurassic Park (M. Crichton)

1984 The Terminator (J. Cameron)

1929 ‘Wolkenbügel’ (El Lissitzky)1977 Star Wars

2009 UP

Deze Tunesische doet voor haar proefschrift onderzoek naar virtuele kunst in Second Life: “De vrijheid van meningsuiting in Tunesië is beperkt, waardoor ik soms moeilijk onderzoek kan doen. In Second Life kan ik vrij reizen en met iedereen praten.” Het wordt me steeds duidelijker dat virtuele werelden zoals Second Life, met een miljoen bezoekers per maand niet alleen speelterrein zijn voor hobbyisten, maar ook mensen de kans bieden op een betaalde baan of het behalen van een doctorstitel. In tijden van crisis biedt de virtuele wereld speelruimte voor utopische denkers. Wil je een stad bouwen? Dan bouw je een stad. Wil je de wereld over vliegen? Dan doe je dat lekker. Ik vlieg nog een laatste rondje over een groene heuvel met kabouters en regenbogen, en ik klik mezelf Second Life uit.

Maarten legt uit: “Een groepje vrouwen werkt vanuit een aantal Aziatische landen als virtuele gastvrouw in mijn stad. Door vier uur per dag online te werken verdienen ze zo’n 750 Linden-dollar, ongeveer drie Amerikaanse dollar.” Deze vrouwen mogen volgens Maarten normaal gesproken niet buitenshuis werken van hun man, maar zo kunnen ze wel wat bijverdienen. Het blijkt niet mogelijk om deze dames te spre-ken, omdat ze bang zijn in de problemen te komen met hun man wanneer ze praten met een journalist. Maarten vond zijn werkneemsters op Second Life. Ze behoren tot de wat rijkere middenklasse, en op hen test hij of zijn uiteindelijke idee haalbaar is: een bedrijfj e opstarten in Zuidoost-Azië met een stuk of vijf computers, waar de allerarmsten als virtuele arbeider in Second Life aan de slag kunnen: als gastvrouw, maar ook bijvoorbeeld als dj of taxichauff eur.

VriJ reiZenIets dichter bij huis vind ik Wafa Bourkhis: een statige dame in een lange witte rok, die een eindje boven de grond zweeft.

‘een groepje vrouwen werkt vanuit een aantal Aziati-sche landen als virtuele gast-vrouw in mijn stad’

Beel

d Ir

Is s

eGer

s

Iris Segers zweeft als leeuw door de straten van Second Life.

THEmAUToPie

ACTIe

OneWorld geeft 10 RagBag Calcutt a schoudertassen weg t.w.v. € 56,- per stuk!

De ragBag Calcutt a is een schoudertas gemaakt van gebruikte sari’s, katoenafval en andere ‘rags’. speciale ragpickers verzamelen het materiaal en kleine, lokale fa-miliebedrijven verwerken het op handweefgetouwen tot nieuwe stof. in naaiateliers worden de stoff en vermaakt tot hippe en kleurrijke tassen. De ragBag Calcutt a is een ontwerp van de Nederlandse vera Winthagen van de Design academy.

ragBag-tassen zijn een voorbeeld van sociaal ondernemen, en zorgen voor werk en inkomen voor zo’n twintig indiase gezinnen. ragBag heeft al diverse prijzen gewon-nen zoals de BiD Challenge, het ei van Columbus en de european Business award for the environment.

De ragBag Calcutt a:■ is 35 x 30 x 50 cm■ is gemaakt van gerecycled katoen en sari’s■ is er in twee modellen: sunset in de zomerse kleuren rood en geel, oasis in de stoere kleuren groen en oranje.

Wil je kans maken op één van deze schoudertassen? Ga naar www.oneworld.nl/magazine/actie en vul je gegevens vóór 31 mei in!Winnaars krijgen uiterlijk 2 juni bericht.

Niet gewonnen? Met de code ‘oneworld’ krijg je als lezer van OneWorld €10,– korting op alle tassen die je tot en met 31 juni 2013 besteld in de webshop van www.ragbag.eu

22 ONEWORLD

COLUmN

AbdelKAder

ONEWORLD 2323

Beeld PeTer Boer

Het Nederlandse

paspoort is een kogelvrij vest

Politieke praatstoel

Of het aan de Afrikaanse vertelcultuur ligt of niet, de Somalisch-Neder-landse auteur Yasmine Allas, de Sierra Leonese schrijver en columnist van OneWorld Babah

Tarawally en Congolese politicoloog Alphonse Muambi zitten deze avond in fi lmmuseum EYE op hun politieke praatstoel tijdens het Intercul-tureel Café. Wat een verademing met de Afrika-dagen in de Amsterdamse Stadsschouwburg van een paar weken ervoor, waar de openings-avond vol werd gebabbeld door niet-Afrikanen, met slechts vrijblijvendheid als gevolg. Tarawally en Muambi putten uit hun per-soonlijke ervaringen om de politieke kracht van Afrikanen in de diaspora te laten zien. De aanwezigheid van Afrikaanse intellectuelen en schrijvers in Europa breekt de elitaire macht, rijkelijk gesponsord door donorlanden, in Afrika. De Afrikaanse diaspora als koevoet op het ingeroeste denken in Sierra Leone en Congo. De taal van het gesprek is Nederlands, de tongval Afrikaans, de toon helder en ge- animeerd. Tarawally leerde Nederlands door tijdens zijn vluchtelingschap de ondertiteling van Amerikaanse fi lms over te schrijven. Hij schrijft erover in zijn debuutroman De god met de blauwe ogen. “Ik kom terug in Sierra Leone waar ik me manifesteer als schrijver. Een roman geeft status. De middenklasse kan niet om me heen. We zijn een wig geworden tussen de macht en het volk.” De Afrikaanse schrijver brengt een andere invalshoek mee. Omdat hij onafh ankelijk is van hulporganisaties, minis-teries of machtige families kan hij scherper, doortastender en kritischer opereren. Niemand die je in de bak kan gooien, niemand die je in een hoek kan drijven. Het

Nederlandse paspoort als kogelvrij vest in de loopgraven van het Afrikaanse machtsspel. Iets soortgelijks geldt ook voor Alphonse Muambi. “Bij het verlaten van Congo zeiden de douanebeambten dat ze me zagen als ambassadeur van hun land.” Alphonse voelde zich na jarenlang vechten voor zijn Nederlan-derschap geroepen om het democratisch proces in zijn vaderland Congo te begeleiden. Hij werd verkiezingswaarnemer; een ideale positie om het Afrikaanse democratische spel te observeren. Het mes van het engagement snijdt hier aan twee kanten: enerzijds je land willen helpen in de lange weg naar democratie en anderzijds de spelers uit het Westen erop wijzen dat ze hun eigen democratische normen en waarden met voeten treden. Optimistisch is Muambi over het streven naar Afrikaanse democratie, pessimistisch over het geopolitieke gekonkel. “Er zijn stemlokalen en politieke partijen in Congo. Er staan lange rijen om te stemmen in de kleine dorpen, maar als Washington belt met het verzoek de democratie zo en zo aan te pakken, dan is dat ook meteen het einde van die zogenaamde democratie.” De reis naar Afrika wordt een lesje ontnuch-tering en Muambi steekt dat niet onder stoelen of banken. Deze generatie auteurs hoef je niks te vertellen over engagement. Het is hun dagelijks brood.

Abdelkader Benali is auteur, tv-presentator en marathonloper.

24 ONEWORLD

Een geslaagde migrant eet ‘patatten’, dat ondervond de bekroonde auteur Chika Unigwe toen zij twintig jaar geleden Nigeria voor België verruilde. Met journalist Femke van Zeijl, sinds vorig jaar gevestigd als correspondent in Nigeria, filosofeert ze via Skype over het migrantenbestaan. “In een dure winkel word ik niet eens geholpen.” TEKST FemKe vaN ZeiJL FOTO’S isaBeLLe PaTeer

Tussen Turnhout en Lagos

Voor een roodbakstenen twee-onder-één-kapwoning sta ik op de stoep van een stille straat in Turnhout. Een doorsnee huis in een doorsnee straat in een door-

snee Vlaamse stad. Achter deze voordeur woont Chika Unigwe met haar Belgische echt-genoot en vier zoons. Het is 2008. Op dat moment bekleedt het Vlaams Belang één op de vijf zetels in de gemeenteraad. Ik vraag me af hoe het moet zijn voor een Nigeriaanse schrijf-ster om in deze stad te leven. De bordeauxrode deur zwaait open. De schelpen in haar dreadlocks dansen om haar hoofd als Chika me welkom heet. Ik interview haar over haar tweede boek, Fata Morgana, dat eerder dat jaar verscheen.Vijf jaar later, een doordeweekse avond. Ik lees een boek in mijn huiskamer in Lagos, de groot-ste stad van Nigeria. Mijn mobiel gaat. Ik herken meteen de stem die vraagt wanneer ik de kaas kom ophalen die ze voor me heeft meegenomen. Het is Chika Unigwe, met wie ik de afgelopen jaren contact heb gehouden. De inmiddels inter-nationaal gelauwerde schrijfster is zojuist geland op het vliegveld.Ik spring in mijn auto, krijg onderweg een klapband en ontdek dat mijn automonteur bij de laatste controle de krik uit mijn Toyota heeft ‘geleend’. Het is 2013 en ik ben vorig jaar

naar Nigeria verhuisd. Twee maanden later verschijnt Losing my voice, een artikel waarin Chika beschrijft hoe eenzaam ze zich voelde toen ze achttien jaar eerder met haar Vlaamse man naar België verhuisde. Een goede aan- leiding om via Skype onze bevindingen als vreemdeling naast elkaar te leggen. Het is april. In Turnhout is het 5 graden Celsius, in Lagos 35.

Je beschrijft naar België migreren als ‘je stem verliezen, met onmerkbare kleine beetjes’. hoe bedoel je dat? “Alles leek ik opnieuw te moeten leren. Etiquette en beleefdheidsvor-men, alsof ik weer kind was. Het begon al bij het eerste ontbijt bij mijn schoonouders. Ik lag nog in bed toen ik werd opgetrommeld: ieder-een zat aan tafel op mij te wachten. Mijn Vlaamse familie ontbeet gezamenlijk aan de eettafel, en daar moest ik bij aanzitten. Terwijl ik me van bij mij thuis in Enugu niet kan her-inneren dat we ooit samen aan tafel hebben gegeten. Bij ons at je als je honger had. Met je bord op schoot, waar je maar wilde.”

ik wachtte hier in Lagos juist altijd met eten totdat iedereen iets op zijn bord had, zoals ik van mijn ouders had geleerd. maar dan was er steevast een Nigeriaan die bezorgd infor-meerde of ik het misschien niet lustte. “Jij hebt

INTERVIEwcHiKA Unigwe

cV cHiKA

Chika unigwe (1974) groeide op in enugu, een stad in het zuiden van nigeria. daar ontmoette ze haar Belgische echtgenoot, met wie ze in 1995 emigreerde. Ze studeerde engels aan de universiteit van nigeria en is doctor in de literatuurwetenschap aan de universiteit leiden.

Vorig jaar verscheen haar derde roman Nachtdanser. Voor de tweede, Fata Morgana (On Black Sister’s Street), die zich afspeelt in de antwerpse rosse buurt, ontving ze de nigeria Prize for literature. chika woont met haar man en vier zoons in het Vlaamse turnhout.

ONEWORLD 25

26 ONEWORLD

nog het voordeel dat je Engels spreekt, een taal die de mensen in je nieuwe land begrijpen. Ik sprak nog geen Nederlands. Dat eerste jaar in België was heel moeilijk voor mij. Ik denk daar niet graag aan terug. Mensen behandelen je anders als je de taal niet kent. Neerbuigend, een beetje kinds. Een tante van de Vlaamse kant van mijn familie zei zelfs eens ‘Ik vergeet altijd dat jij een universitair diploma hebt’.”

ik merk dat ik met meer wegkom omdat ik een vreemdeling ben. Nigerianen gaan ervan uit dat ik niet alle gebruiken en gevoeligheden ken, en zijn daarom toegeefl ijk als ik een mis-stap bega. ervaar jij dat ook? “Nee, daarin ver-schilt Afrika enorm van Europa. In België moet je integreren, assimileren liefst. Je eigen cul-tuur zoveel mogelijk wegmoff elen. Alles wordt een test van hoezeer je daarin bent geslaagd. Dat je als buitenlander patatten eet, vinden ze vanzelfsprekend. Bij voorkeur willen mensen van je horen dat je liever patatten hebt dan het eten van thuis. Dan ben je een geslaagde migrant. Als een Europeaan naar Afrika komt, verwacht niemand van hem dat hij integreert of assimileert. De grootste getto’s zijn de com-pounds waar de blanken wonen. Jij bent een uitzondering, Femke, jij wilt de mensen leren kennen, je bent er middenin gaan wonen.”

het klinkt alsof ik het in Lagos makkelijker heb. als ik hier in een eett entje amala eet (brei van gestampte maniok, red.), dan komt de hele buurt kijken, zo bijzonder vinden ze het. en dan de voordeeltjes die ik als blanke in de schoot geworpen krijg. Laatst wilde bankpersoneel me laten voorgaan in een lange vrijdagmid-dagrij. ik schaamde me dood. “Als een blanke naar Afrika migreert, gaat hij van macht naar macht. Een Afrikaan die naar Europa komt, belandt van macht in onmacht. Wij Afrikanen kunnen niets met onze diploma’s hier. Als je zwart bent, ben je niemand. Toen ik eenmaal Nederlands had geleerd en naar het arbeids-bureau ging, boden ze me een baan aan als poetsvrouw. En in de winkel loopt er geregeld iemand achter me aan om te kijken of ik niets steel. In een dure winkel word ik niet eens geholpen. Het personeel gaat ervan uit dat ik het me niet kan veroorloven iets te kopen. Terwijl een blanke in Nigeria, ook al kan hij niets, altijd kansen krijgt. Geen Nigeriaan zou jou een baan als poetsvrouw aanbieden.” hoe heb jij je aan die onmacht ontworsteld?“Door de taal te leren. Hoe beter ik de taal sprak, hoe minder ik mijn eenzaamheid voelde. Ik werd zelfverzekerder en dat leverde me meer respect op. Taal maakt je mondig. Zo kun je mensen tot andere inzichten brengen, want een vreemdeling leert je naar jezelf kijken op een andere manier. Laatst werd ik voor de Bel-gische radio geïnterviewd over klassieke muziek. Thuis luisterden we daar niet naar, en de eerste opmerking van de presentatrice was: ‘Dus er was bij jullie thuis geen muziekcul-tuur?’ Toen vroeg ik haar: kent u highlife muziek? Nee? Mijn vader luisterde daar altijd naar, en hij zou u een barbaar vinden omdat u er nog nooit van gehoord hebt. Daar had zij niet bij stilgestaan. Er is geen absolute maat-

‘Als je zwart bent, ben je niemand’

cV feMKe

Femke van zeijl (1971) groeide op in Berkel-enschot, een noord-Brabants dorp op zo’n veertig kilometer van turnhout. de afgelo-pen elf jaar reisde ze als freelance journalist door afrika bezuiden de sahara. Ze schreef daarover twee boeken. Het tweede, Gin-Tonic & Cholera, gaat over het afrikaanse stadsleven.

Vorige zomer vestigde ze zich als freelance cor-respondent in lagos, de nigeriaanse metro-pool die meer inwoners telt dan nederland.

INTERVIEwcHiKA Unigwe

Journaliste Femke van Zeijl woont als Nederlandse in Nigeria, het vaderland van de schrijfster Chika Unigwe.

COLUmN

bAbAH

Wat doet de minister

tegen illegaal downloaden?

Cassettebandje of iPod

Het gebruik van een iPod is een kwestie van smaak. Vergelijkbaar met het dragen van een string. Mijn vriendin draagt liever een mooie kanten boxer waarmee ze

er ook modern, sexy en hip uitziet. Ik luister nog steeds graag naar mijn oude

cassett ebandjes met traditionele Afrikaanse muziek. Zij herinneren mij aan de fi jne tijd toen auto’s nog op vierkante wielen reden. In de auto luister ik naar cd’s. Af en toe op de loopband in de fi tness luister ik muziek op mijn iPod. Ik voelde me dan ook enorm aangesproken toen minister Ploumen mensen zoals ik tijdens een conferentie in Den Haag betitelde als ouderwetse geitenwollensokkendragers, die nostalgische muziek luisteren via cassett e-bandjes en cd’s. “Waarom niet de iPod voor internationale samenwerking gebruiken die de cassett ebandjes van ontwikkelingshulp snel doet vergeten?”, vroeg ze haar toehoorders. De combinatie van handel en ontwikkelings–samenwerking is goed. Net als het afwisselend luisteren naar een cassett ebandje of iPod. Ze bestaan prima naast elkaar, maar de minister vindt cassett ebandjes niet meer van deze tijd. De overstap van het cassett ebandje naar de iPod heeft het voor muzikanten niet beter gemaakt. Illegaal downloaden gaat makkelijk en snel, maar maakt de muziekindustrie kapot. In het verhaal van de minister zijn de muzikanten de ontwikkelingslanden. Maar neemt ze ook maatregelen tegen het illegaal downloaden van grondstoff en uit ontwikkelingslanden? En wie defi nieert zij als de producenten? Ik hoop niet dat die op grote schaal over de rug van de muzikanten muziek en fi lms gaan aanbieden zonder auteurs-rechten te betalen.

Beel

d m

ArC

us

koPP

eN

ONEWORLD 27

Hstaf voor beschaving, die verschilt per cultuur.”

ik heb in Nigeria geleerd met twee woorden te spreken. Beleefdheids-vormen worden hier veel meer in acht genomen. Wat heb jij geleerd in je nieuwe land? “Toen een non-kel van mijn echtgenoot op ster-ven lag, werd de hele familie gebeld om afscheid te komen nemen. Heel mooi. Dat zou in Nigeria nooit gebeuren. Ook al ben je negentig, iedereen blijft bidden om een wonder. De dood is in België veel minder een taboe. Dat vind ik plezant.”

Zie je je inburgering terug in je boeken?“Mijn eerste roman speelde zich af in Turnhout, dichtbij huis. De tweede ging over Nigeriaanse vrouwen in Antwerpen, en in de derde keerde ik terug naar Nigeria. Toen had ik mijn stem definitief teruggevonden. Het boek waar ik nu mee bezig ben, gaat over iets totaal anders: een ex-slaaf in de achttiende eeuw.”

Aan mijn kant valt de stroom uit, en overal rondom mijn tweeka-merappartement beginnen gene-ratoren te brullen. Ik beken Chika dat de herrie van Lagos me soms doet snakken naar stilte. Ze lacht. Chika houdt juist van de drukte die ze van thuis gewend is. Ze schrijft bij voorkeur in een vol café. Heel even verlang ik naar een half uur in de rust van haar Turnhoutse straat.

lees losing my voice: bit.ly/148anqp

Babah Tarawally is journalist, verhalenverteller. Hij schreef het boek De god met de blauwe ogen.

28 ONEWORLD

ERgENS ANDERS DOEN ZE HET ZO

rondJe wereld

Maar waar zouden we zijn zonder de vrouwen? Ze hebben het soms zwaar te verduren met hun baan in de mannenwereld. Toch willen deze drie vrouwen nooit meer ander werk doen.

It’s a man’s world

Marta Acero heeft vooral mannelijke collega’s in de Colombiaanse stad Barranquilla.

coloMbiA

‘Ik rijd niet ’s avonds’marta Acero (47), taxichauff eur in Barranquilla, krijgt altijd hulp bij een lekke band.

“Achttien jaar was ik com-municatiemedewerkster bij de Colombiaanse over-heid. Toen er tien jaar

geleden een nieuwe gouverneur kwam, moest ik weg. Dertig jaar is hier al oud voor werknemers, dus ik vond geen andere baan. Ik exploiteerde al een taxi en daar reed een chauff eur in. Toen ik zelf een ritje voor een klant maakte, waarvoor ik ook nog betaald kreeg, dacht ik: dat kan ik zelf ook. De taxi heb ik later verkocht wegens geldproblemen en ik ben gaan rijden in een taxi van een man die er 180 heeft. Ik draag daarvoor elke dag 75.000 pesos (32 euro) aan hem af.

Tel daar 30 of 35 duizend bij op aan gas en de dagelijkse wasbeurt. Dan zit ik op ruim 105.000 pesos (een kleine 45 euro) aan kosten. Daarboven begin ik pas te verdienen. Hier in Barranquilla werken we met zestien vrouwen op honderden man-nelijke taxichauff eurs. Ik heb geen vervelende ervaringen met collega’s of klanten. Als ik een lekke band heb, stopt er gelukkig altijd een man om me te helpen. Ik werk alleen niet ’s avonds. Barranquilla is dan te gevaarlijk.Eén keer pikte ik overdag een groepje mensen op bij wie ik meteen een verve-lend gevoel had. Ik ben toen plankgas naar het dichtstbijzijnde tankstation gereden, ben daar de auto uitgespron-gen en heb het personeel ingelicht. Zij waarschuwden de politie. Ondertussen gingen die lui ervandoor, maar de politie was er snel en kon ze alsnog aanhouden. Eén had een pistool bij zich. Dat was een minder prettige ervaring.”Wies UBags

JeMen

‘De salarissen heb ik verhoogd’Nada Al shaibah (25), general manager bij olieservicebedrijf sanäa, kan niet zelf de olievelden bezoeken.

“Ik was 21 jaar toen ik hier als manager begon, en ik was de enige vrouw. Dat was moeilijk; mijn voor-

ganger was een zwaar religieuze man die het personeel verplichtte te bidden in de moskee. Bijna iedereen droeg een baard, en zelfs de schoonmaker was een man. Toen ik net begon, weigerden collega’s naar me te luisteren. In Jemen nemen mannen geen bevelen aan van vrou-wen. Ze waren dus boos, waarom was een vrouw aangesteld als manager en niet gewoon een van hen? Er werden

ONEWORLD 29

De Jemense Nada Al Shaibah startte als enige vrouw in een mannenbedrijf.

sterk genoeg om de tassen te dragen.Three Sisters Adventure Trekking leert ons over de cultuur, het milieu, vrouwenrechten en we krijgen les in Engels. Ik kom uit een lage kaste en vroeger vertelde iedereen mij altijd wat ik wel en niet mocht. Bij onze organisatie wordt geen onderscheid gemaakt tussen kasten of religies.Dankzij mijn baan hoef ik niet meer te bedelen of wc’s schoon te maken. Mijn familie is blij dat ik dit werk doe. Met het geld dat ik verdien, betaal ik de medicijnen voor mijn moeder die diabetes heeft en de school voor mijn neefje en nichtjes. Ik ben dankbaar dat ik hier terecht ben gekomen. Ik durf mijn stem nu te laten horen. En vrouwelijke toeristen die alleen reizen, hebben er ook wat aan: zij hoeven niet meer met een vreemde man de bergen in. Ik hoop dat ik een voorbeeld kan zijn voor andere meisjes.”eveLieN veLDBoom

nePAl

‘Ik voel me pionier in de Himalaya’shova Pariyar (20), gids-assistent in Pokhara, wil een voorbeeld zijn voor meisjes.

“In Nepal wordt van een meisje verwacht dat ze het huishouden doet en voor de kinderen zorgt. Ik wil

meer doen dan dat. Een man uit Europa vertelde me over de organisatie Three Sisters Adventure Trekking, die vrouwen opleidt tot berggidsen en tassendragers in de Himalaya’s. Nu begeleid ik als een van de weinige vrou-wen in Nepal toeristen door de bergen. Tijdens de bergtochten schelden man-nelijke gidsen soms op ons. Ze roepen dat we hun banen afpakken. Maar het is niet per se mannenwerk, wij zijn

Shova Pariyar is een van de weinige vrouwelijke berggidsen in Nepal.

plannen gesmeed om mij eruit te werken. Ik werd er heel gestrest van, ik zag er moe en oud uit. Er zat maar één ding op: ik moest zorgen dat ik vrienden met ze werd. Ik heb de sala-rissen verhoogd en ben lunches gaan verstrekken. Het is geen omkoping, zoals normaal vaak het geval is in Jemen, maar het lijkt er wel een beetje op, hè? Toen ging het beter. Nou ja, de meesten zijn vertrokken, dat wel. Ik heb ze vervangen door vrouwen. Toch blijft de omgang met mijn man-nen die in de olievelden werken, lastig. Ik kan daar als vrouw niet heen, dat kan echt niet in Jemen, ik zou worden lastig gevallen. Ik communiceer nu met ze per e-mail en telefoon en heb een man aangesteld om daar de boel te inspecteren. Mijn baan is niet wat ze in Jemen van een vrouw verwachten. Maar als je in dit land leeft zoals je omgeving wil, dan heb je geen leven.” JUDiTh sPiegeL

30 ONEWORLD

inTernATionAle drooMwerelden

La nd in ZicHT

SAMENSTELLING aNNeLys De veT i.s.m. DaviD orTiZ

onTwArdJordanië door Jumana abdel aziz en Lina abdul hadi (1980) Jordanië is als een verstrikte zwarte draad, vol met knopen. Het Arabische woord voor ‘knoop’ betekent ook ‘ingewikkeld’. De term wordt ook gebruikt voor discriminatie op basis van klasse, leef-tijd, geslacht, herkomst of levensstijl. In de uto-pische wereld zijn de knopen ontward, en vieren en integreren we de rijk gekleurde maat-schappelijke diversiteit.

Hoe ziet jouw land eruit als je het zelf zou mogen vormgeven? OneWorld verzamelde utopieën uit alle windstreken.

A an zeventien grafi sch ontwerpers uit de hele wereld, van Angola tot Zuid-Korea, werd gevraagd om een visionaire kaart te maken. Zij verbeelden een ideaalbeeld van hun land.

“Het zijn ontwapenende dromen over gouden straten en fabrieken, over menselijke warmte en collectieve kracht”,

aldus initiator Annelys de Vet, zelf ook ontwerper. “Het gaat over complexe en simpele landsgrenzen, over zon, regen en vrijheid.” Wat een utopie is, blijkt voor iedereen verschillend. “De kaarten zijn stuk voor stuk verrassend”, vindt De Vet. “Ze zeggen niet alleen iets over de ideale maatschappij, maar vooral ook over de complexe realiteit waarin we leven. De ideale maatschappij bestaat niet. Maar de verbeelding ervan is noodzakelijk om de realiteit de juiste kant op te krijgen.”www.subjectiveatlas.info

ONEWORLD 31

cHAoS en ProdUcTiViTeiT China door mu Xue (1979)China wordt gezien als de fabriek van de wereld. Denk aan de bekende Made in China-labels. Deze kaart ontstond door met productstickers te spelen. De kaart verbeeldt de culturele waarden die China verloren heeft en reageert op de worste-ling met en dynamiek van de economische vooruitgang.

reToUcHeerKwASTverenigde staten door Julia Warner (1989)Hoe groter de ecologische variëteit, hoe groter de biodiversiteit. Er is Photoshop gebruikt om de grenzen op te zoeken, daar waar twee verschillende regio’s elkaar ontmoeten.

ieDereeN ZieT WaT hiJ WiL ZieN Colombia door hugo herrera Tobón (1982) De utopie van de maker is dat de tien landen die hij bewoonde in Colombia passen. Deze kaart toont meteen de onmogelijkheid daarvan. Wie in Colombia woont is vaak verdoofd voor de realiteit van het dagelijkse bestaan. Net zoals de migrant soms wegstopt waar hij vandaan komt.

oMArM HeT wATerNederland door mark Jan van Tellingen (1990) Het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt. Nederland verdedigt zich al eeuwenlang tegen het water. Laten we als nieuwe nomaden de onbegrensde wateren ontdekken en omarmen, in plaats van dat we ons laten beperken door de grenzen van het vasteland.

32 ONEWORLD

AngoToPiAangola door Daniela Castelbranco (1973) en hindhyra mateta (1985) Angolezen bouwen hun eigen utopie. Van mens tot mens, van hand tot hand, baksteen op baksteen. Hoewel er trauma’s en spanningen zijn, wordt er in verbondenheid gewerkt aan de toekomst. De Angolese glimlach, het eeuwige optimisme, de fl exibiliteit en het improvisatievermogen vormen het fundament voor utopische experimenten.

geveChT voor De ToeKomsTservië door Dimitar vuksanov (1985)Oorlog is zo diep geworteld in de Servische geschiedenis dat het onderdeel van de cultuur is geworden. Nu het vrede is, vechten Serviërs voor gelijkheid, onderwijs, stabiliteit, een beter milieu en vrijheid van meningsuiting. Ze vechten voor hun toekomst.

federATie wAAr de Zon AlTiJd ScHiJnTmoskou door Polina medvedeva (1989)Moskou is het nieuwe Rusland. Een eiland waar al het geld en de macht zijn geconcen-treerd. Het utopische Westen in het klein.

where the sun always shines

Volgende SToP UToPiAmelbourne door sunny haynes (1970) uit engeland en Kate mcmahon (1972) uit australië Wat voor de ene persoon een utopie is, is voor de ander een dystopie. Deze kaart vertelt enkele van de verhalen van Melbourne. In het hart van de stad branden de lichten, aan de rand kun je naar de sterren staren.

SiMPele STAAnde geliJKZiJdige drieHoeKPalestina door yazan Khalili (1981)Als kind tekende de ontwerper Palestina als een driehoek met drie gelijke zijden. Nu weet hij dat er ook een Wes-telijke Jordaanoever is, een Gaza-Strook, Oslo-akkoorden, de gebie-den A, B, C,- H1 én H2, checkpoints, De Muur, vestigingen, en wat al niet meer. Was Pales-tina maar een simpele gelijkzijdige driehoek.

ONEWORLD 33

KLimaaTveraNDeriNg De wereld volgens Chaz maviyane-Davies (1952) uit Zimbabwe De opwarming van de aarde komt vanuit de mens. Het vuur is ontstoken door onverantwoordelijkheid en egoïsme, en wordt gevoed door onwetendheid.

verBLiNDeNDe morgeNsslowakije door Lenka hamosova (1988) Al jarenlang wordt de Slowaken verteld dat hen een betere toekomst wacht. Brighter tomorrows werd de slogan van die utopie. Maar steeds minder mensen hebben een concrete voorstelling van een utopisch Slowakije, en zij die er verlangend naar kijken worden verblind.

goeD georgaNiseerDe gemeeNsChaPPeNDe Balkan door miroslav milovic (1982) uit servië Stel je voor: geen landen, geen grenzen. Gratis groene energie. Voor een gezond mondiaal bewustzijn is het cruciaal om ook de lokale cultuur te koesteren.

meXiCaaNse DromeNmexico door Christian Cañibe (1978) De meeste Mexicanen dromen ervan om een mooie vrouw te hebben, op tv te komen, de loterij te winnen, niet te werken. Ze willen aan de zee wonen in een eerlijk land. Dat is verbeeld op deze kaart die geïnspireerd is door de humanistische stijl van Thomas More’s boek Utopia Island.

groeTeN UiT ZoNNig sPaNJespanje door Javier Jaén (1983) Viva España! Spanje is meer dan alleen het land van zon, strand, stierenvechters en señorita’s. Het zou mooi zijn als Spanje eens niet gezien wordt als het land van fl irtende mannen en feesten. De utopie is bewolkt met hier en daar een bui.

34 ONEWORLD

riZoMATiScHe KAArT VAn KoreAZuid-Korea door seungyong moon (1982) Weg met de enorme hiërarchie. De Koreaanse samenleving zou meer organisch moeten zijn. Vrijer, minder homogeen, open minded met ruimte voor het onvoorspelbare. Deze kaart geeft een stem aan hen die zijn vergeten.

196619661966

155415541554

21 MARCH 2013, lunchtime21 MARCH 2013, lunchtime21 MARCH 2013, LUNCHTIME21 MARCH 2013, lunchtime21 MARCH 2013, lunchtime

202020202020

200720072007

CITY-wide BAN ON CITY-wide BAN ON CITY-wide BAN ON Public advertisinG Public advertisinG Public advertisinG

13.000 bilLboards 13.000 bilLboards 13.000 bilLboards are removedare removedare removed

ICONIC BLACK & WHITE SIDEWALK ICONIC BLACK & WHITE SIDEWALK ICONIC BLACK & WHITE SIDEWALK PATTERN IS CREATED PATTERN IS CREATED PATTERN IS CREATED designer Mirthes dos Santos Pinto designer Mirthes dos Santos Pinto designer Mirthes dos Santos Pinto remains virtually unknown remains virtually unknown remains virtually unknown

SÃO PAULO IS FOUNDED SÃO PAULO IS FOUNDED SÃO PAULO IS FOUNDED BY JESUIT MISSIONARIESBY JESUIT MISSIONARIESBY JESUIT MISSIONARIES

A YOUNG, PREGNANT A YOUNG, PREGNANT A YOUNG, PREGNANT WOMAN LIES unconscious WOMAN LIES unconscious WOMAN LIES unconscious ON THE SIDEWALK ON THE SIDEWALK ON THE SIDEWALK homeless CRACK ADDICTS homeless CRACK ADDICTS homeless CRACK ADDICTS are STILL a COMMON sightare STILL a COMMON sightare STILL a COMMON sight

MASS protests against security industry MASS protests against security industry MASS protests against security industry DISARMING OF THE PUBLIC SPACE BEGINSDISARMING OF THE PUBLIC SPACE BEGINSDISARMING OF THE PUBLIC SPACE BEGINSMOST Physical FENCES DISAPPEARMOST Physical FENCES DISAPPEARMOST Physical FENCES DISAPPEARexcessive protection becomes ‘uncool’ excessive protection becomes ‘uncool’ excessive protection becomes ‘uncool’

SÃO

PAUL

OSÃ

O PA

ULO

SÃO

PAUL

O

ONEWORLD 35

LaND vaN KaNseNverenigde staten door rachel Fishman (1987) Amerika was altijd ‘het land van kansen’ waar iedereen gelukkig en succesvol kan worden. De straten lijken geplaveid met goud. Maar hoe weten we of de schitt ering ons niet verblindt? Als we niet oppassen verdrinken we, als bij een olieramp, in onze eigen verlangens.

willeKeUrige roUTe nAAr UToPiABrazilië door rogério Lira (1966)São Paulo is als een enorm organisme dat onverwacht van vorm verandert. Zo werden in 2007 alle billboards met advertenties verboden. Welke grote stappen zullen de 20 miljoen inwoners nog gaan nemen?

36 ONEWORLD

REpORTAgEHUlP UiT qATAr

“De profeet Mohammed is ons voorbeeld”, zegt Ishrat Ullah (30), coördinator bij Qatar Charity. We zijn op

het hoofdkantoor. Een flatscreen-tv toont beelden van de hadj, de jaarlijkse pelgrimstocht naar Saudi-Arabië. “Het prediken van de islam is een vast onder-deel van onze hulp.” Op Ullahs bureau ligt een artikel over twee Qatari die in Tanza-nia de Kilimanjaro beklommen, om geld in te zamelen voor het goede doel. Qatar Charity is de grootste hulporga-nisatie in Qatar, een steenrijke oliestaat in de Perzische Golf. In elk winkelcen-trum in de hoofdstad Doha staan hun collectebussen. Volgens hun website hebben ze in het Afrikaanse Niger behalve voedsel en ziekenzorg ook 280 moskeeën en 23 islamitische predikan-ten gefinancierd. In andere landen, zoals Syrië en Indonesië, werkt Qatar Charity op dezelfde manier, legt Ullah uit. “Alleen van materiële zaken kan een mens niet leven”, zegt hij. “Geestelijke zorg is zeker zo belangrijk.”

deUr nAAr de wereldDe leider van Qatar, emir Hamad bin Khalifa, profileert zich als een progres-sief leider. Officieel geldt de sharia, het islamitisch rechtssysteem, maar de ver-koop van alcohol is toegestaan en een hoofddoek voor vrouwen is niet ver-plicht. Sheikha Moza, een van de drie echtgenotes van de emir, zet zich in voor emancipatie van de vrouw. De deur naar de wereld staat wijd open. Wes-terse kunstenaars, zoals Jeff Koons en Damien Hirst, worden voor veel geld naar Doha gehaald. In 2022 organiseert Qatar als eerste Arabische land het WK voetbal. Maar Qatar heeft ook een ander gezicht. De overheid steekt veel energie in de bekering van gastarbeiders, die ongeveer 85 procent van de bevolking vormen. Christenen uit Ghana en boed-dhisten uit Nepal, die vooral in de bouw werken, worden actief benaderd. De emir, die regeert als een absoluut vorst, heeft warme banden met de Moslim-broederschap. In Mali en Syrië levert

Qatar volgens onbevestigde berichten wapens aan rebellen die heulen met Al-Qaida.

JoUrnAliSTieKe VriJHeid“De missiedrang van Qatar is goed zichtbaar op Al-Jazeera”, zegt Omar Elkeddi (54), een Libische journalist die al een paar jaar in Qatar woont. Het tv-station, in 1996 als nieuwszender opge-richt door de emir, heeft zich volgens Elkeddi ontwikkeld tot een spreekbuis van de Moslimbroederschap. “Vertrou-welingen van de emir bemoeien zich met de inhoud”, zegt hij in een restau-rant in Doha. “De redactie wordt beperkt in haar journalistieke vrijheid.” De Egyptische sjeik Yusuf al-Qara-dawi, een van de belangrijkste ideologen van de Moslimbroederschap, heeft een wekelijks programma op Al-Jazeera. Meermalen noemde hij Palestijnse zelf-moordaanslagen een gerechtvaardigd middel in de oorlog tegen Israël. Het Franse ingrijpen in Mali keurt Al-Qaradawi af. “Al-Jazeera stond voor-

Oliestaat Qatar heeft zendingsdrang. Met tv-station Al-Jazeera, maar ook met ontwikkelingshulp, zelfs aan Europa.

LAnd mEt EEn mIssIE

TEKST gerBerT vaN Der aa

ONEWORLD 37

aan toen de Libiërs in opstand kwamen tegen Khaddafi”, zegt Elkeddi. “Maar nu de Moslimbroederschap vrouwen-rechten wil beperken en smerig spel speelt om haar macht te vergroten, is Al-Jazeera veel minder luidruchtig.”

cHAMPignonKweKeriJQatar geeft ook ontwikkelingshulp aan Europa. Het land wil 150 miljoen euro investeren in sociale projecten in de Franse banlieues. In Griekenland en Italië financiert Qatar al hulp in arme volkswijken. Ook richtte Qatar in meer-dere Europese landen fondsen op om kleine ondernemers te subsidiëren. Over ontwikkelingshulp aan Neder-land is weinig bekend. Hulporganisa-ties in Qatar zeggen desgevraagd geen projecten te kennen. De Nederlandse ambassade in Qatar kan hulp bevesti-gen noch ontkennen, omdat Qatar wei-gert informatie te verstrekken. Wel is uit de Nederlandse media bekend dat het emiraat de afgelopen jaren in Nederland onder meer investeerde in

een champignonkwekerij in Limburg en de bank Theodoor Gilissen.

Heilige oorlogIslamitische hulporganisaties timme-ren overal ter wereld aan de weg. Qatar is daarbij een van meest actieve landen. Nu Saudi-Arabië en Egypte, de twee traditionele leiders van de Arabische wereld, kampen met interne proble-men, ontpopt Qatar zich tot de nieuwe regionale grootmacht. Alleen al het budget van de Rode Halve Maan in Qatar, de lokale afdeling van het Rode Kruis, is de afgelopen jaren twintig keer over de kop gegaan. De koppeling van ontwikkelingshulp en islamitische prediking staat niet ter discussie. Vrijwel niemand in Qatar probeert de missiedrang te verdoezelen. “Helaas bestaat er in Europa en Amerika twijfel over onze intenties”, zegt Mohamed al-Maadid (54), voorzitter van de Rode Halve Maan in Qatar. Maadid, in wit gewaad en met witte tulband, reageert op beschuldigingen dat Qatar humani-

taire hulp gebruikt om de fundamen-talistische islam te verspreiden. “De islam is belangrijk in ons werk”, zegt hij. “Maar wij geven hulp aan iedereen. Ongeacht geloof of nationaliteit. Onze kernwaarde is naastenliefde.” Maadid beweert dat critici de essentie van de islam niet goed begrijpen. “Neem een begrip als jihad. Veel mensen vertalen dat als ‘heilige oorlog’. In werkelijk-heid betekent het ‘inspanning voor God’. Hulp aan de armen is dus een vorm van jihad.”

‘Alleen van materiële zaken kan een mens niet leven’

De foyer van nieuwszender Al-Jazeera in Doha.

QaTar heLPTDe regering van Qatar besteedde volgens officiële cijfers in 2011 zo’n 500 miljoen euro aan ontwikkelings- hulp, ongeveer 0,5 procent van het Bruto Nationaal Product. Daarnaast geven particulieren veel geld aan de armen. Gemeten naar het gemiddeld inkomen per inwoner, ruim 70.000 euro, is de Arabische oliestaat het rijkste land ter wereld.

Beel

d T

om

PIl

sTo

N /

hh

38 ONEWORLD

COLUmN

loeTHe

Dokter Frank of Sonja? Zó 2012!

Gezond eten blijft hip, al doet in de praktijk bijna niemand het. Ik ook niet: oké, als je een moestuin hebt móet je groenten wel lekker vinden. Ik houd erg van fruit, peul-vruchten en volkorenbrood.

Ik heb niks met hamburgers en frietjes; die eet ik alleen in een restaurant. Maar voordat u nu een romantisch beeld krijgt van mijn voedings-patroon: ik ben een koekjesmonster. Hoe meer deadlines, hoe meer bokkepootjes, chocoladewafels en – pure verslaving! – bastognekoeken. Dat ik niet rol in plaats van loop, is te danken aan dagelijkse lichaamsbeweging in de vorm van wieden en dansen, niet tegelijkertijd overigens. Maar wat eet je als je niet veel wilt bewegen en toch fi t en dun wilt zijn? De Weightwatchers, dokter Frank of Sonja? Zó 2012! Nee, anno 2013 kies je het oer- of paleodieet. Héél trendy. Veel vis, vlees, groenten, fruit, wortels en noten. En geen granen, peulvruchten, zuivel, zout, suiker of verwerkte oliën. Of, als je koolhydraten als De Vijand ziet: vooral vlees, vis, ei en kaas en verder wat groenten en vitaminepillen. Valt je iets op? Juist: enorme hoeveelheden dood beest. Vreemd, want volgens de Gezond-heidsraad is het eten van veel dierlijke eiwitten en vetten niet bepaald gezond. Was het ook niet zo dat we minder vlees, vis en kaas moesten eten, omdat onze consumptiedieren zielig, klimaat-belastend en/of bedreigd zijn? En veeteelt land-bouwgrond opslokt en broeikasgas uitstoot? Wat verrassend duurzaam is: ongezond eten! In ‘slechte’ voedingsmiddelen zitten vaak weinig dierlijke bestanddelen, want vlees en vis zijn duur. Plantaardige ingrediënten zoals zetmeel, suiker en vet zijn goedkoop en dus te vinden in patat, pizza, snoep, frisdrank, koek en chips & co. Kroketten en frikandellen: wat daar aan vlees

in zit, is meestal verwaarloosbaar en bovendien, heel duurzaam, restvlees. Zo kom je zonder veel extra klimaatbelasting in een mum van tijd aan je calorieën – maar gezond is anders. Wat dan als je gezónd en duurzaam wilt eten? In 2011 heeft de Gezondheidsraad het rapport Richtlijnen goede voeding ecologisch belicht uit-gebracht. De conclusie: voeding met meer plant-aardige producten is inderdaad duurzamer, maar de meeste milieu- en gezondheidswinst is te behalen door minder veel én minder calorie-rijk te eten. En van al dat gesnoep en gesnack worden we niet alleen dik. De productie van deze bewerkte voedingsmiddelen kost veel energie, ook al zijn ze plantaardig. Onderzoeksbureau Blonk Milieu Advies heeft gekeken naar de milieuaspecten, het dierenwel-zijn en de gezondheid van een aantal voedings-patronen. Wat bleek? Eten volgens die oude, saaie, on-hippe Schijf van Vijf levert ongeloofl ijk veel méér milieu-, lijn- en gezondheidswinst op dan alle modediëten, voedingsgoeroes en vitamine-pillen bij elkaar. Zo is de aanbevolen hoeveelheid vlees(vervanger) van 100 gram per dag ongeveer de helft van wat de meeste mensen dagelijks eten. En de koekjes? De schijf geeft ongeveer 400 kilocalorieën per dag aan snoepruimte. Dat is dus toch nog mooi acht bastognekoeken. Daar moet zelfs ik het mee kunnen redden.

loethe olthuis is culinair journalist en colum-nist bij onder meer de Volkskrant.

Veel dood beest

Beeld mArCus koPPeN

Dokter Frank of Sonja?

GIk heb niks met hamburgers en frietjes; die

eet ik alleen in een restaurant. Maar voordat u nu een romantisch beeld krijgt van mijn voedings-patroon: ik ben een koekjesmonster. Hoe meer deadlines, hoe meer bokkepootjes, chocoladewafels en – pure verslaving! – bastognekoeken. Dat ik niet rol in plaats van loop, is te danken aan dagelijkse lichaamsbeweging in de vorm van wieden en dansen, niet tegelijkertijd overigens. Maar wat eet je als je niet veel wilt bewegen en toch fi t en dun wilt zijn? De Weightwatchers, dokter Frank of Sonja? Zó 2012! Nee, anno 2013 kies je het oer- of paleodieet. Héél trendy. Veel vis, vlees, groenten, fruit, wortels en noten. En geen granen, peulvruchten, zuivel, zout, suiker of verwerkte oliën. Of, als je koolhydraten als De Vijand ziet: vooral vlees, vis, ei en kaas en verder wat groenten en vitaminepillen. Valt je iets op? Juist: enorme hoeveelheden dood beest. Vreemd, want volgens de Gezond-heidsraad is het eten van veel dierlijke eiwitten

G

ONEWORLD 39

gEHEImEN VAN DE THUISKOK

oPen KeUKen

Waar San Marcos la Luguna, een dorpje in de provincie Solona, Guatemala Wie Theresa (39, huisvrouw) maakt tamales Guetamaltecos colorados con pollo: in bananenschil gekookte of gestoomde maïsmeelpuree met kip en tomatensalsa Wie eet mee Theresa’s man Daniel, de kinderen Pablo, Daniel, Nicolas en Theresita, de hulp Carina en de buren Hector en Vanessa Wat kost het ongeveer 150 quetzal (circa 15 euro). Per maand geeft Theresa zo’n 100 euro uit aan eten, dat is ongeveer 40 procent van het maandinkomen van man Daniel, die als dagloner op ’t land of in de bouw werkt Altijd in huis rijst, zwarte en rode bonen en maïsmeel Wie doet de afwas Carina, de hulp kijk op www.oneworld.nl voor Theresa’s recept

Theresa maakt tamales

BEELD marK NoZemaN

40 ONEWORLD

AAn de SlAgVERANTwOORD wERKEN EN ONDERNEmEN

“Als zzP’er wil ik ook in mijn pro-fessionele leven graag bijdragen aan een betere wereld. Ik heb geen werknemers en ook geen vast kantoor. hoe draag ik mijn steentje bij?” emma (27), Amsterdam

Petra van der horst, zelfstandig consultant:“Er zijn veel mogelijkheden

om als zelfstandige duidelijk te maken dat je je inzet voor een betere wereld. Je kunt in je ‘leverings voorwaarden’ melden vanuit welke waarden je werkt en hoe je met je klanten wilt

omgaan. Als je een afspraak hebt met een klant kun je daarvoor een mens- en milieu vriendelijke ont-moetingsplaats kiezen. Ook kun je een deel van je jaarwinst schenken aan een goed doel, of je professio-nele expertise en vaardigheden beschikbaar stellen aan een maatschappelijke organisatie die weinig geld heeft en je na aan het hart ligt. En natuurlijk kun je de dagelijkse dingen duurzaam maken: gebruik alleen FSC-gekeurd papier en reis met de trein.”

zoveel nieuwe medicijnen worden getest in ontwikkelingslanden. Testen is daar goedkoper en de veiligheidseisen zijn er lager

Wat doe je precies? “Er zijn donateurs die ervoor kiezen hun nalatenschap te schenken aan Artsen zonder Grenzen. Ik onderhoud de relaties met deze mensen. Meestal zijn het ouderen. Ik heb hen inmid-dels bijna allemaal een keer gebeld en ben net begonnen met de huisbezoeken. Tijdens deze bezoeken geef ik infor-matie over Artsen zonder Grenzen, zodat degenen die hun geld willen nalaten weten waar we mee bezig zijn.”

hoe ervaar je deze contac-ten? “Als een verrijking. Ik heb affi niteit met ouderen, ze

hebben zo veel levenserva-ring. Vaak zijn dat mensen met een sobere levensstijl en een volle spaarrekening. Het is hartverwarmend om te horen dat zij Artsen zonder Grenzen willen steunen. Bij mijn eerste bezoek werd ik gastvrij ontvangen door een vrouw die zelf arts is geweest. Ze had geen familie om zich heen en koos er resoluut voor om al haar bezit aan AzG na te laten. Ik had nog nooit zoiets gehoord.”

Koos je bewust voor een goed doel? “Ja, ik wil maat-schappelijk betrokken zijn.

Ik sta achter de doelstelling dat iedereen ter wereld in nood medische hulp moet kunnen krijgen. Daarom zit ik hier goed. Toen mijn collega laatst terugkwam van veld-werk, zei ze: ‘Het is daar zo verschrikkelijk. Er wordt gemoord, er wordt verkracht. Het is zo goed dat wij daar zijn.’ Als ik zoiets hoor ben ik blij dat ik daar een bijdrage aan lever.”JoaNNe De Jager

op oneworld.nl vind je elke dag nieuwe vacatures voor verantwoorde banen.

VrAAg + AnTwoord

Wil jij jouw vraag laten beantwoorden door een expert? Laat het ons weten: oneworldredactie@ncdo.nl

esther martens (42) werkt sinds februari als relatiemanager nalatenschappen bij Artsen zonder Grenzen.

Op de koffi e bij donateurs

3x

Bron: tHe guardian

ONEWORLD 41

Steeds meer bedrijven kiezen een duurzame koers. OneWorlds bedrijvendokter Mark Schalekamp licht ze door. Deze maand: Taxi-E.

De check-up Taxi-E noemt zichzelf een vriendelijke taxi-service. Vriendelijk voor het milieu met vriendelijke chauff eurs. Snel, goedkoop, in Amsterdam.

De klacht Denk aan een Amsterdamse taxi en je ziet een onbeschoft e chauff eur voor je in een vieze Mercedes. Hij kent de weg niet en vraagt te veel geld – als hij je tenminste niet weigert omdat hij het ritje te kort vindt. Het in 2011 opge-richte Taxi-E moet het allemaal beter doen. De taxidienst rijdt met elektrische auto’s, op dit moment twintig Nissan Leafs. Dat moeten er honderd worden. Prett ig voor de gemeente Amsterdam, die wil dat er over twee jaar 450 rondrijden. De chauff eurs zijn netjes geklede, herintredende vijft igplus-sers. Ze houden de deur voor je open en brengen je voor 25 euro naar Schiphol (in plaats van de gebruikelijke 45 euro). Taxi-E poetst niet alleen het belabberde imago van de taxibranche op, maar ook dat van de elektrische auto. Klanten ervaren dat de taxi sneller optrekt dan andere wagens en op de snelweg makkelijk 130 kilometer per uur haalt. De chauff eur kan uitleggen hoeveel kilometer zijn auto rijdt op een volle accu, dat de oplaadtijd minder is dan 30 minuten en dat-ie ook oplaadt bij het remmen.

Wat zegt de patiënt? Edvard Hendriksen, directeur: “We werken met een vaste prijs, zodat mensen niet ongerust naar de meter kijken en genieten van de reis. Het imago van de branche verbe-tert, waardoor ook vrouwen ’s nachts weer een taxi in durven.”

second opinion Sanne Takman, woordvoer-der TCA: “Onze ervaring met Taxi-E is posi-tief, we staan op goede voet met elkaar en hebben geregeld contact. Ze spelen goed in op een niche en op het mvo-verhaal. TCA heeft overigens ook tien elektrische taxi’s.”

Diagnose Taxi-E is zeer energiek en gaat hopelijk nog hard groeien.

Actie in de taxi

Beel

d m

ATTY

VA

N W

IJN

BerG

eN

bedriJVendoKTer

Bron: digitalgreen.org Beel

d m

ArC

us

koPP

eN

boerTube

indiase boeren delen hun beroepsgeheimen via fi lmpjes op de website Digital green met collega’s elders. op kleine dorpsbij-eenkomsten kijken de boeren samen hoe ze bijvoorbeeld een varen verwerken tot veevoer of eff ectiever rijst verbouwen. Zo verhogen ze hun landopbrengst, en dat is belangrijk in een land waar 60 procent van de bevolking van landbouw moet rond-komen. voor de website bestond, bereikten publieke landbouwvoorlichters slechts 6 procent van alle boeren. inmiddels zijn er via de site 157.865 boeren bereikt.

Trend

mark schalekamp is schrijver van De Parvenu. In een vorig leven was hij duurzaam onder nemer en advocaat.

REpORTAgEonderwiJS in KeniA

42 ONEWORLD

ruim tien jaar gratis onderwijs in kenia heeft vooral veel volle klassen opgeleverd. ouders trekken nu zelf aan de (school)bel. “iets wat gratis is, leidt tot desinteresse.” TEKST marK sCheNKeL BEELD JaN-JosePh sToK

LeerGeLD beTAALD

leerlingen ‘gratis’ maakte. Scholing, betoogde toenmalig president Mwai Kibaki in 2002, is niet alleen een uni-verseel recht, het vergroot ook de kan-sen van onze jeugd op de arbeidsmarkt. Dat is essentieel, willen we als Afrika-nen meegaan in de vaart der volkeren, aldus Kibaki. De regering zou voort-aan, met steun van westerse donoren, de schoolgelden betalen. Voor ouders bleef alleen nog maar het school-uniform over om te betalen.

Veel Kenianen prijzen Kibaki, die in maart werd opgevolgd door Uhuru Kenyatta, nog steeds om de invoering van ‘gratis’ lager onderwijs. Maar het systeem blijkt, net als in buurlanden Uganda en Tanzania, ook nadelige effecten te hebben. Ja, op papier gaat nu bijna ieder kind naar school, maar in de praktijk leren ze te weinig. De overheidsuitgaven aan leraren, klas-lokalen en andere faciliteiten hielden nooit pas met het exploderende aantal leerlingen. Corruptie, tribalisme en

E lema Molu (37) geeft de jong-ste van haar zeven kinderen de borst terwijl ze water aan de kook brengt in haar hut van klei, riet en koeienstront.

Molu hoort tot het veehoudende Boran-volk in de omgeving van Marsabit, een kleine stad in het noorden van Kenia. Molu’s man is overleden. Haar oudste dochter van zestien houdt de wacht over tien geiten. “Ik zit in het ouder-comité van de basisschool waar drie van mijn kinderen naartoe gaan”, vertelt Molu, terwijl rook van haar houtskool-oventje omhoog kringelt in haar hut. “Sinds vorig jaar. Als ouders ontdekten we dat het niveau van de school te laag was. We besloten actie te ondernemen. Nu praat ik elke week met de leraren en leerlingen om te zien wat er nodig is. Wij ouders hebben vier extra leerkrachten ingehuurd, dat verkleint de klassen waardoor het lesniveau hopelijk om-hooggaat. Ik wil dat mijn kinderen later een baan krijgen zodat ze voor zichzelf kunnen zorgen. En voor mij.”

De school, Manyatta Jillo, waar Elema Molu haar kinderen naartoe stuurt, is vernoemd naar een dorpsoudste. De verf op de muren bladdert af; het giet-ijzeren dak is verweerd. “Ik ben blij dat de ouders tegenwoordig betalen voor vier extra leraren”, vertelt schoolhoofd William Dadacha. “Al verdienen die le-raren veel te weinig, per maand 2000 shilling (18 euro).” Officieel heeft een leraar in Kenia recht op zo’n 17.000 tot 20.000 shilling (153 tot 180 euro). Dadacha: “ We hebben nog altijd be hoefte aan méér leraren. Dit jaar hebben we er in totaal vijftien, op 817 leerlingen. Eén klas telt 54 leerlingen –veel te veel.”

grATiS onderwiJSHet verhaal van Manyatta Jillo is een van de vele voorbeelden van basisscho-len in Kenia waar ouders, directeuren en leraren proberen op eigen initiatief het onderwijspeil op te krikken. Dat gebeurt elf jaar nadat de regering in Nairobi het lager onderwijs voor alle

ONEWORLD 43

De Keniaanse overheid steekt niet genoeg geld in de kwaliteit van het lager onderwijs. Schoolgeld kan helpen, maar stuit op bezwaren.

44 ONEWORLD

door de ouders van de 602 leerlingen. Net als op de Manyatta Jillo-school bij Marsabit was het initiatief van de ouders een gevolg van het onderzoek van Uwezo. “Onze leraren werken nu door tot vier uur ’s middags in plaats van tot één uur”, legt schoolhoofd Rosemary Njeru uit. “We houden nu ook inspraakdagen met de ouders. We betrekken daar de lokale chiefs bij. Ons onderwijs wordt steeds beter. De klaslokalen moeten nog wel gereno-veerd worden, maar dat kunnen de ouders niet ook nog opbrengen.” Rosemary Njeru is behalve school-hoofd ook houthandelaar. De school verdient bij met de verkoop van hout. “Onze regering geeft ons te weinig geld. Vorig jaar 241.000 shilling (2175 euro) en dat bedrag is ook voor water, wc’s, bewakers.” Als ouders besluiten zelf extra leraren in te huren, is dat natuurlijk goed voor het onderwijs-peil, maar is dit niet eigenlijk een taak van de overheid? Díe belooft immers ‘gratis’ onderwijs. Njeru: “Het punt is

een gebrekkig bestuur speelden hierbij mee. Het resultaat: overvolle klassen en een onderwijsniveau dat op veel plaatsen omláág gaat.

oUdercoMiTé‘Hoewel kinderen tegenwoordig in ongeëvenaarde aantallen naar school gaan, leren ze niet de essentiële vaar-digheden die verwacht mogen worden op hun leeftijd en in hun klas’, conclu-deerde maatschappelijke organisatie Uwezo in 2011 na onderzoek onder 350.000 kinderen in Kenia, Uganda en Tanzania. ‘De daadwerkelijke gelet-terdheid en gecijferdheid blijven in de regio duidelijk ontoereikend.’ Uwezo (Swahili voor ‘capaciteit’) krijgt subsi-die van onder andere ontwikkelings-organisaties Hivos, SNV en de Wereld-bank. De onderzoeksresultaten zijn verspreid via lokale radiostations en kranten, en via scholen zelf. In Marsabit berichtte radiostation Marsabit FM over het onderzoek in het Swahili en het Boran, de taal van

Elema Molu, de moeder van zeven. Zij nam vervolgens zitting in een plaatse-lijk oudercomité. Molu: “Ik hoorde ook over het onderzoek via een vrijwilliger van Uwezo. Die gaf de resultaten aan een van mijn kinderen en zei: ‘neem dit mee naar huis en lees het’.”Joseph Karuga is directeur van Nai-roby Primary School, in de hoofdstad, en voorzitter van Kenia’s vereniging van schoolhoofden (23.000 leden). “Leraren waren boos, ze voelden zich aangevallen. Later gingen ze inzien dat het onderzoek juist nuttig was”, vertelt Karuga in zijn royale kantoor uit 1927, tussen zwartwitfoto’s uit de koloniale tijd. “Uwezo deed wat onze regering zou moeten doen: ons onderwijs evalu-eren en ouders en scholen informatie geven waarmee we ons niveau kunnen verbeteren.”

HoUT VerKoPenKithunguriri Primary School, op ruim honderd kilometer van Nairobi, telt twaalf leraren. Drie worden er betaald

Door het gratis onderwijs zitten de klassen in Kenia vol, maar veel ouders maken zich zorgen over het lage lesniveau.

ONEWORLD 45

‘betalen? Dan haal ik mijn kinderen van school’

dat de regering haar taak tóch niet vervult. Dan kunnen we beter zelf het initiatief nemen.”

ScHoolgeld“In de eerste plaats willen we informe-ren”, reageert John Mugo, landencoör-dinator van Uwezo in Kenia. “Van daar-uit kunnen we verder werken. Officieel geven we als organisatie geen advies over hoe ouders ons onderzoek moeten gebruiken.” Sommige leraren zien als oplossing een gedeeltelijke herinvoering van schoolgelden. Zo krijgen scholen meer geld en raken ouders meer betrokken bij het wel en wee, is de gedachte. “Iets wat gratis is, leidt tot desinteresse”, vertolkt William Dadacha een breder

gedeelde mening. Het nadeel van een gedeeltelijke herinvoering van school-geld blijkt ook in Marsabit, in de hut van moeder Elema Molu. “Ik zou graag schoolgeld betalen als dat het lesni-veau verhoogt”, vertelt ze. “Maar ik kan dat nooit betalen.” Molu heeft per maand zo’n 2000 shilling te besteden (18 euro). Wat Molu doet als schoolgeld heringevoerd wordt? “Mijn kinderen van school halen.”

grooTScHAlige frAUdeDavid Siele was ambtenaar toen in 2002 het ‘gratis’ lager onderwijs werd ingevoerd. In zijn kantoor in Nairobi zegt hij: “Ik was er destijds al niet voor. We zien nu dat het onderwijs de afgelo-pen tien jaar niet verbeterd is. Toch noem ik gratis lager onderwijs geen complete mislukking. In elk geval gaan onze kinderen nu naar school. Zaak is nu om het niveau te verbete-ren.” Siele pleit voor een tussenweg: een herinvoering van schoolgeld voor ouders van rijkere kinderen. De inkom-

sten daaruit zouden herverdeeld moe-ten worden onder scholen in armere regio’s. “Een inkomensaf hankelijk systeem, dus.”Joseph Karuga ziet hier ook wel wat in. Zijn Nairobi Primary School geldt als een van de beste en welvarendste openbare scholen in Kenia. “De ouders van mijn leerlingen kunnen best de 1020 shilling (9 euro) betalen die de overheid nu officieel besteedt per leer-ling.” De rol van de overheid, die het huidige systeem ook niet optimaal laat functioneren, vormt daarbij echter een struikelblok. Karuga: “Het geld zal gestolen worden.” Siele: “De mensen in de regering zullen hun eigen tribale regio voortrekken.”Het bestaande onderwijssysteem op lokaal niveau verbeteren, is dus voor-lopig het devies in Kenia. Betrokkenen denken dat het belang hiervan alleen maar toeneemt als gevolg van afne-mende donorgelden voor de centrale regering. In 2010 werd grootschalige fraude geconstateerd in Kenia’s onder-wijsdepartement. Nederland stapte mede als gevolg van fraude al eerder uit Kenia’s onderwijssector. De agenda van minister voor Buitenlandse Han-del en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen (P vd A) focust sowieso niet meer op onderwijs. Ove-rigens niet vanwege tegenvallende resultaten, maar omdat er genoeg andere donorlanden geld geven.

Uwezo probeert intussen de betrok-kenheid van ouders te vergroten door ze duidelijk te maken dat gratis onder-wijs niet echt gratis is. “Kenianen betalen indirect al mee, via belastin-gen”, zegt William Dadacha van de Manyatta Jillo-school in Marsabit. “Ouders beginnen dat te snappen.”

Een van de twaalf leraren van de Kithunguriri Primary School, met ruim 600 leerlingen.

REpORTAgEonderwiJS in KeniA

46 ONEWORLD

THE mAKINg OFPAngASiUSfileT

De panga heeft weinig graten en smaakt niet zo vissig: perfect voor niet-zulke-vislief-hebbers

TEKST LoeThe oLThUis

ROTTE VIS?

VIETNAMDE KWEEKVIJVERal onze pangasius wordt gekweekt

in Vietnam. twee grote kwekerijen aan de Vietnamese Mekongrivier namen het initiatief om binnen een jaar duurzaam te produceren en het asc-keurmerk te verdienen. Ze werden hierbij gesteund door de regering, asc, het Wereld natuurfonds en het visverwerkingsbedrijf Queens. sindsdien zwemmen er veertig panga’s per vierkante meter in bassins van vier meter diep, voorheen waren dit er zestig tot zeventig. de vissen krijgen grotendeels plantaardig voer op basis van soja en cassave. antibiotica is nauwelijks nodig omdat de panga’s in gescheiden bassins zitten. Het water wordt elke paar dagen ververst met schoon rivierwater. Het afvalwater gaat naar speciale vijvers met waterhyacinten, die het water natuurlijk zuiveren. Het slib en de vissenpoep-resten dienen als gratis mest voor chiliboeren uit de omgeving. inmiddels zijn er meer kwekerijen verduurzaamd en beloond met het asc-keurmerk.

VIETNAM DE FABRIEK Met speciale ‘welboten’ met een ruim vol water worden de volgroeide panga’s overgebracht naar visfabrieken aan de overkant van de rivier. daar werken duizend jonge werk-nemers met mondkapjes en beschermende kleding. Mannen- en vrouwenwerk is strikt gescheiden. de mannen doden de vissen – door elektroshocks of onderkoeling – en maken ze schoon, vrouwen fi leren en ontgraten. Zo’n anderhalf uur na binnen-komst zijn de panga’s verpakt en diepgevroren. klaar om per boot naar europa te gaan.

21

Een volgroeide panga (12 maanden oud) meet ruim een halve meter van kop tot staart

Waar en onder welke omstandigheden wordt ons eten gemaakt?deze keer: pangasius uit Vietnam.

Beel

d d

AVId

heC

ker

ONEWORLD 47

Panga

3

#2

WaT is asC?

Het ASC-keurmerk (Aqua-culture Stewardship Coun-cil) is er voor duurzaam gekweekte vis. Het is het broertje van het MSC-keur-merk (Marine Stewardship Council) voor duurzame

wilde vis. ASC-kwekerijen moeten waterverontreini-ging voorkomen. Er zijn richtlijnen voor medicijn-gebruik, dierwelzijn, eerlijk loon en sociale omstandig-heden. Het lukt alleen grote kwekerijen om aan deze eisen te voldoen. Viskooien en kleine vijvers blijven bestaan voor eigen gebruik.

VIEZE VIS? de afgelopen jaren was de panga niet zo populair. Het zou een antibioticavre-tende moddervis zijn. dat beeld was deels terecht: de kleine kwekerijen die de panga’s leverden, werkten zonder veel kennis en hielden veel te veel vissen in de kweekkooien. Bijna de helft van de panga’s legde het loodje. de antibiotica, voedsel-resten en uitwerpse-len stroomden uit de kooien de rivier in en zorgden voor grote vervuiling. omdat de panga’s eerst wilde vis uit de Mekong aten, had dat invloed op de visstand van de rivier.

schone kweekomdat de kweek van panga heel belangrijk is voor Vietnam (er zijn zo’n 8 miljoen mensen van afh an-kelijk), startte de Vietnamese regering een grootscheeps ‘schone panga’-initiatief. in 2015 moet de helft van de Vietnamese panga het gloednieuwe asc-keurmerk voor verantwoorde kweekvis hebben.

OP DE WERKVLOER“Het werk is niet heel zwaar, en het is schoon en koel in de fabriek”, zegt nguyen thi Minh dang (27). de medewerkers werken drie tot zeven dagen per week in de visfabriek. de werkdag start om 6 uur ’s ochtends en eindigt om 3 uur ’s middags. Ze heeft twee keer een half uur pauze en heeft na het werk genoeg tijd voor haar kinderen. “ik verdien 200 tot 300 euro per maand, een heel behoorlijk salaris. en de baan is vast! Belangrijk, want mijn man is werkloos”, zegt ze. ervaren fi leersters kunnen de rest van hun leven in de fabriek blijven werken. “dat vind ik geen afschrikwekkend idee. Het is een garantie voor een zekere toekomst.”

NEDERLAND DE SUPERMARKTPanga wordt het hele jaar door gekweekt en

is dus altijd verkrijgbaar. Pangasiusfi let is relatief goedkoop en blijft lekker stevig bij het roerbakken. de panga is een zoetwatervis. Hoewel hij ook verkocht wordt onder de namen ‘zoetwatertong’, ‘Vietnamese tong’ en ‘aziatische tong’, is de panga familie van de meerval en niet van de (dure) zeetong. op dit moment is ongeveer 15 procent van de Vietnamese panga’s asc-gecertifi ceerd. de meeste kans op een goedgekeurd visje maak je bij de supermarkt. Viskramen en -winkels zijn minder duidelijk over de herkomst.

Pangasiusfi let was in 2011 de meest gege-ten vis in Nederland. We eten jaarlijks 5,5 miljoen kilo

Pangasiusvoer bestaat uit soja (30%), cassave, rijstzemelen, tapioca en vismeel (8%, afk omstig van visafval)

Een panga is ‘slachtrijp’ na 9 tot 10 maanden

Beel

d J

oAC

hIm

heY

VAer

T

wAREN ERBIJ

MArcel & JAn-dirK

48 ONEWORLD

Het fenomeen Happietaria bestaat al sinds de vorige eeuw. Fractie-voorzitt er Arie Slob van de ChristenUnie kwam speciaal naar Leiden voor de opening van een

fi liaal in deze studentenstad. Het tijdelijke restaurant wordt vrijwillig gerund door de leden van christelijke studentenverenigingen. Een kleine drie weken kun je voor schappelijke prijzen uit eten vlakbij het centrum van Leiden. De opbrengst gaat naar ZOA, een stichting die in het droge en door oorlog verscheurde Afghanistan helpt met het verbeteren van de waterkwaliteit en de beschikbaarheid van water.

Marie-Elise Heijboer sprak namens de studen-ten. Ze droeg een witt e plooirok en las voor van een papier. Ze vond Afghanistan ‘een mooi doel’ waar de studenten zich ‘met hart en ziel’ voor gingen inzett en. “Ik hoop dat veel mensen hier komen smullen.”Ze begon over ‘het belang van water’ en las brieven voor van dankbare Afghanen die in contact waren gekomen met de hulpverleners. “Said zegt dat hij sindsdien zijn handen wast.

Zijn vrouw heeft het belangrijk leren vinden dat de kinderen schoenen dragen. Zo komen er geen bacteriën meer in de open wondjes.” En zo ratelde ze nog even door. Ondertussen gingen studenten rond met blokjes kaas en bitt erballetjes.

Wethouder De Haan uit Leiden droeg een roze stropdas op een krijtstreeppak en greep de mogelijkheid met beide handen aan om een keer te spreken in het openbaar. Hij had ‘een christelijk verhaal over naastenliefde’. “Voedsel verkopen voor schoon drinkwater, mooier kan het niet. Wie goed doet, goed ontmoet.”

Twee hulpverleensters interviewden elkaar over hun ervaringen in Afghanistan. De ene had twee keer met het gezin in Afghanistan gewoond. Ze vond de mensen er ‘erg gastvrij’.“Het kwam voor dat ik op een middag een paar liter groene thee dronk”, een opmerking waar-mee ze ongewild een deel van het watertekort in het land verklaarde. Ze ging er – in burka – op de vouwfi ets naar het werk. We probeerden ons er een voorstelling

een bord vol naastenliefde

Schrijver Marcel van Roosmalen en foto-graaf Jan-Dirk van der Burg bezoeken bijeenkomsten van mondiale Nederlanders. Deze maand waren ze bij goededoelen-restaurant Happietaria in Leiden.

ONEWORLD 49

De demon-stratie met de burka had diepe indruk gemaakt

van te maken. “Mijn enige probleem was dat ze op de lokale marktjes nergens maat XL hadden. Ik loste het op met een wijde broek of laarzen.”

Voor de mannen in de zaal had ze nog een praktische tip. “Geef als je een vrouw leuk vindt nooit zomaar een hand.”

Het eindigde met een demonstratie van een burka. Een van de meiden uit het publiek – een kleintje, want geen maatje XL – mocht een blauwe burka passen.

Het maakte diepe indruk.“Ik ben toch wel heel blij dat ik een christen-meisje ben.”

Arie Slob knipte een lint door en hief het glas – met water – op de goede afloop.“Ook als jullie het doel van 30.000 euro niet halen, hoop ik dat jullie met voldoening op deze bijzondere periode in jullie leven terug denken. Het goede doel is al jullie energie dubbel en dwars waard. Proost!”

In de keuken van Happietaria viel precies op dat moment de stroom uit. Het ging niet ten koste van de feestvreugde.

Colinda Aarnoutse, een studente met een kapsel uit de jaren ’50 sprak onder het genot van een bitterballetje inhoudelijk over het project. Ze hoopte ‘vurig’ dat het tijdelijke restaurant zou aanslaan bij de Leidenaren. “Met de opbrengst wordt zoveel mooi werk gedaan. Het uitdiepen van oude waterputten bijvoorbeeld.” Ze was nog nooit in Afghanistan geweest, maar had wel een idee hoe het er ongeveer aan toe ging. De demonstratie met de burka had diepe indruk gemaakt. “Dingen die wij hier vanzelfsprekend vinden zijn daar schaars. En andersom.”

Er kwamen die eerste avond 25 eters, die gemiddeld 20 euro de man uitgaven. Voor het eten werd gebeden. Arie Slob vroeg de Heer om water voor Afghanistan. “Wilt u echt niet meesmullen?”, vroeg een student bij het weggaan. Jammer genoeg hadden we daarvoor geen tijd.

50 ONEWORLD

pORTRETMiSSionAriSSen

gezantZeeziek op de boot naar Afrika, in no-time nieuwe talen

leren, maar ook vluchten voor religieus geweld. Met de laatste missionaris verdwijnen straks ook

de verhalen. OneWorld tekende er drie op.

TEKST NyNKe sieTsma BEELD miKe roeLoFs

De laatste

Ooit was missiewerk bedoeld om mensen in ‘derdewereld-landen’ te bekeren en te dopen. Maar eigenlijk, zeggen oud-missionarissen, kwam bekeren niet aan de orde. Het was ontwikkelingswerk. Wás, want Nederlandse religieuzen uit ordes, congregaties en bisdommen bouwen geen scholen en ziekenhuizen meer. Tegenwoordig komen niet-westerse

missionarissen juist naar óns land. In topjaar 1963 vertrokken er nog 1029 broeders en zusters naar Afrika, Latijns-Amerika en Azië. In dat jaar waren er in totaal bijna tienduizend Neder-landse missionarissen overzee. In 2003 waren het nog maar 1800. Die gaan door tot de laatste snik. Verknocht aan het land en de mensen. “Het is samen op weg zijn.”

‘We hielpen mensen’

broeder gerArd VAn de LaAr (91)

Werkte 61 jaar als mis-sionaris in kenia. sinds vijf jaar woont hij weer in nederland, in het verzorgingstehuis van de Mill Hill-broeders.

ONEWORLD 51

V lak na de Tweede Wereld-oorlog, in 1947, vertrok de 24-jarige priester Gerard van de Laar met nog

zeventien andere missionarissen per boot naar Kenia. Na drie weken varen arriveerden ze in havenstad Mombasa. “Die hele drie weken lang was ik zeeziek. Maar, de zee was spiegelglad! Pure inbeelding.” Broeder Gerard kwam in Kisumu terecht, aan het Victoriameer. “Ik begon met parochiaal werk. Som-mige mensen betitelden dat als ‘zieltjes winnen’, maar daar heb ik

altijd tegen gesputterd. We hielpen mensen.” Van de Laar moest eerst de lokale taal leren. “Kort daarna werd ik overgeplaatst en moest ik weer een andere taal leren, het Kiswahili. Gelukkig zijn Kenianen enorme praters, dus ik leerde snel. Nu ik terug ben, krijg ik ook nooit brieven; ze schrijven niet, maar praten.” Broeder Gerard bouwde mee aan scholen en kapelletjes. “Na de onafhankelijkheid in 1963 veranderde er niet veel, behalve dat de regering Afrikaans werd. De Engelsen hebben geweldig

veel voor het land gedaan. Voor het onderwijs bijvoorbeeld. Daar wordt wel eens wat aan voorbij gepraat.”In 2008 kwam ‘Father’ Gerard na ruim zestig jaar weer terug naar Nederland. Ineens zat hij tussen vijftig andere paters in een rusthuis. “Ik miste Kenia vreselijk, maar heb me toen voor-genomen nooit meer terug te gaan. Er moet een punt achter, anders blijf je versplinterd.” De ervaring blijft toch altijd bij je, vindt hij. Eigenlijk had hij als jonge priester naar India gewild. Achteraf is hij blij dat het Afrika werd. “Kenia is een prachtig land.”

52 ONEWORLD

‘Samen op zoek naar een God’

broeder JAn HeUfT (73)

Woont als missiebroeder tussen moslims. Hij zet zich in voor vluchtelingen in algerije en probeert christenen en moslims te verbinden.

Z ijn Nederlands is niet meer zo goed, zegt Jan Heuft. Dat is ook niet zo gek, broeder Jan zit al meer

dan 44 jaar in Algerije. Hij maakte als missionaris heftige dingen mee. Zoals de terroristische aanslagen in de jaren ’90. Er vielen meer dan 150 duizend doden, waaronder 23 religieuzen. Broeder Jan kende alle zeven trappistenmonniken die werden ontvoerd en vermoord goed. “Bij de begrafenis liep de hele stad uit. Mensen hadden – óndanks hun verschillende religieuze over-

tuiging – deze monniken lief.” Dat moedigde hem aan om door te gaan met het missiewerk. Broeder Jan zette zich jarenlang in voor dove en slechthorende kinderen, hij bouwde zorgcentra, scholen en een bibliotheek. Sinds zijn pensioen, tien jaar geleden, ontfermt hij zich over mensen die door de Sahara naar Algiers vluchten, op zoek naar een beter leven. “Deze vluchtelin-gen zijn misschien wel de diepste breuklijn van onze samenleving. Op dit moment krijg ik het trieste nieuws dat een jonge asielzoeker

uit Kameroen is vermoord.” Missie-werk is volgens Heuft interreligieus. “Het is samen op weg zijn. Op zoek naar een God die zich niet laat opsluiten in een religie, maar zich openbaart aan ieder van ons op eigen wijze.” Broeder Jan wil pas stoppen als hij het werk fysiek niet meer aankan. “Maar niemand is onvervangbaar.” Zijn werk wordt alom geprezen. Vorig jaar werd hij benoemd tot commandeur in de Ordre national du Mérite van de Franse Republiek. “Een hart onder de riem”, vindt broeder Jan.

ONEWORLD 53

‘De leegte hier trof me’

ZUSTer cLaUdiA THeinerT (50)

Werkte in de jaren ’90 als missiezuster in krottenwijken op de Filippijnen. nu organiseert ze retraites vanuit het arnold Janssen klooster in het limburgse Wahlwiller.

Z e kreeg pas een cultuur-schok toen ze in 1997 vanuit de Filippijnen weer op Schiphol arriveerde.

Waarom rennen die mensen, dacht ze. Zou er iets gebeurd zijn? Ze voelde lichte paniek om zich heen. Maar er bleek niets aan de hand. “Zo gaat het dus hier”, bedacht zuster Claudia toen ze in de trein zat. “De haast trof me. En het trof me nog meer hoe bedroefd ieder-een keek. Ook de jongeren. Hoeveel leegte ik in de ogen zag.” Vanaf dat moment begon haar nieuwe missie.

Op de Filippijnen had zuster Claudia zich als net afgestudeerde verpleeg-kundige ontfermd over vrouwen in krottenwijken. Ze ont fermden zich ook over haar. Ze leerden haar de taal Tagalog en vertelden haar hun verhalen. “Dit is wat missionaris-zijn voor mij betekende. Niet komen met een plan of een project. Maar met niets. En zeggen: goedemorgen, hier ben ik. Help mij. Leer mij de taal en leer mij hoe ik mij in moet zetten.” Dat gebeurde. “Ik heb van hen geleerd wat leven betekent. Als je niets hebt, in materiële zin moet

lijden, is er altijd nog de levens-vreugde die het leven de moeite waard maakt. Wat die vrouwen ook overkomt, ze staan altijd weer op. Ik wil het niet romantiseren, er is wanhoop. Maar ze weten de schoonheid altijd een plaats te geven in hun leven. Dat raakte me enorm.” Ze had heel graag willen blijven, maar de congregatie riep haar na zes jaar terug naar Neder-land. “Gaandeweg besefte ik dat ik hier ook kan doen wat ik in Manilla deed. Luisteren en mensen in geestelijke nood begeleiden.”

RUERD RUBEN

de inSPecTeUr

JA, inderdAAd

Van de geldstromen die naar arme landen gaan, maakt ontwikkelingshulp een steeds kleiner deel uit. Over- boekingen van migranten en directe investeringen van bedrijven vertegen-woordigen inmiddels ruim 80 procent van de externe financiële middelen. Nog belangrijker: een groot deel van de armen leeft in landen met snel groei-ende economieën waar het gemiddelde inkomen toeneemt. We mogen van deze middeninkomenslanden verwach-ten dat zij verantwoordelijkheid nemen voor armoedebestrijding. Zij zijn ook steeds beter in staat om hiervoor geld vrij te maken via lokale belastingheffing. Gemiddeld 30 procent van het natio-naal inkomen van deze landen wordt opgehaald door de belastingdienst. Op termijn vervangen binnenlandse belastingen de buitenlandse hulp.

nee

De hiervoor genoemde cijfers gaan niet op voor de allerarmste landen. Chroni-

sche armoede, ondervoeding en kindersterfte raken steeds meer gecon-centreerd in fragiele staten en post-conflictsamenlevingen. Naar verwach-ting woont in 2025 zo’n driekwart van de armen in een twintigtal fragiele sta-ten, bijna allemaal in sub-Sahara Afrika. In deze landen blijft ontwikkelingshulp van vitaal belang voor het verbeteren van de infrastructuur (wegen, elektrici-teit, water), de opbouw van publieke voorzieningen (onderwijs, gezondheids-zorg) en de versterking van de demo-cratie. Zonder hulp komen deze staten er niet bovenop en bestaat de dreiging van uitwaaierende conflicten.

nU KoMT HeT…

Hulp bestaat niet alleen uit geld over-maken. Het gaat ook om samenwerking in bredere zin. Zoals lokale organisaties ondersteunen, particuliere investerin-gen bevorderen of het versterken van sociale en economische structuren. Steeds vaker worden eerlijke handels-voorwaarden en het herzien van belas-tingverdragen ingezet om de ontwikke-

lingsmogelijkheden van landen te ondersteunen. Uiteindelijk is het voor arme landen van belang dat zij voldoen-de eigen belastinginkomsten genereren. Daar ligt een belangrijke opdracht voor Nederland. Veel bedrijven die in ont-wikkelingslanden opereren, staan in Nederland geregistreerd en betalen daarmee minder lokale belastingen.

HeT oordeel

Het einde van de traditionele ontwik-kelingshulp lijkt inderdaad nabij, maar er is grote behoefte aan vernieuwing van de samenwerkingsrelaties. Directe financiële hulp zal zich richten op een beperkt aantal (post-)conflictlanden. In andere landen komt de nadruk te liggen op economische samenwerking en versterking van lokale instituties, zoals de belastingdienst, het juridische systeem en het kadaster.

Het einde van de hulp is nabij

Al is de leugen nog zo snel, Ruerd Ruben achter haalt hem wel. De directeur van de inspectiedienst Ontwikkelingssamen werking scheidt voor OneWorld maandelijks feit van fictie.

“op termijn zal het begrip ontwikke-lingshulp helemaal verdwijnen.”Minister Lilianne Ploumen van Buiten-landse Handel en Ontwikkelingssamen-werking, de Volkskrant, 2 maart 2013

“hulp blijft tot in lengte van jaren nodig om arme landen over een drempel te helpen, zodat ze op eigen kracht verder kunnen.” Minister Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken, vragenuurtje Tweede Kamer, 5 maart 2013

54 ONEWORLD

ruerd ruben is directeur van IOB, de inspectiedienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Tevens is hij hoogleraar ontwikkelingssamenwerking aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

ONEWORLD 55

HIp EN HANDIg

oP de KoP geTiKT

stijn Cornelissen is journalist en schrijft kritisch over maat-schappelijke projecten en duurzame producten.

oneWorld wijst je de weg in het woud van keur-merken, greenwashing en ecoclaims. Deze maand: bakken in een milieu-vriendelijke anti-aanbakpan.

Fabrikant greenPanPrijs vanaf € 50,-oordeel

Claim De anti-aanbakpannen van GreenPan worden milieuvriende-lijk geproduceerd en bakken als de beste.

analyse Heb je een anti-aanbakpan in de kast staan? Dikke kans dat het er een is met een laagje PTFE, oftewel Tefl on. De hulpstof die bij de productie van dit supergladde materiaal wordt gebruikt, ligt fl ink onder vuur omdat het bijna niet afb reekbaar is en giftig zou kunnen zijn voor dieren. Vandaar dat GreenPan het anders doet: hun pannen hebben een keramische anti-aanbaklaag gemaakt van minerale materialen, zoals zand. De pannen zijn daar-naast gemaakt van ‘upcycled’ aluminium en roestvrijstaal. Bij navraag blijkt dat GreenPan daarmee bedoelt: zoveel mogelijk hergebruikt materiaal gemengd met een beetje nieuw om de kwali-teit hoog te houden. Een prima werkwijze, maar niet ongebruike-lijk in de metaalindustrie waar vaker ‘hoogwaardige’ producten worden gemaakt van ‘laagwaardig’

restmateriaal. Het aanbrengen van de keramische laag kost minder energie dan bij een PTFE-laag, wat 60 procent CO2-uitstoot scheelt. Deze forse besparing geldt echter alleen voor het aanbrengen van de laag, niet voor de hele ecologische voetafdruk van de pan. Op de Engelse website is dat glashelder, op de Nederlandse kan dat scherper.Tot slot, ook niet onbelangrijk: hoe bakt de pan en hoe lang gaat hij mee? Volgens GreenPan doen hun pannen het minstens even goed als een Tefl on-pan. Mijn moeder kan het weten, zij heeft al anderhalf jaar twee GreenPan- pannen. Ervaring? Ze bakken uitstekend, maar zijn net zo gevoe-lig voor beschadiging met metalen voorwerpen als een Tefl on-pan.

oordeel De daden van GreenPan zijn helemaal goed, de woorden kunnen soms beter.

KooPJes

Bak ze groen!

Meegroeifl esOp de roestvrijstalen, vaat-wasbestendige drinkbeker van Klean Kanteen kan zowel een speen als een gewone dop. Daar kun je op school mee aankomen, als peuter, maar ook als (bijna)puber. rvs schoolbeker Klean Kanteen, vanaf € 17,99greenjump.nl

VrouwvriendelijkWeesmeisjes, aidspatiënten en weduwen uit Phnom Penh, Cambodja, maken sjaals

van 100 procent zijde in de mooiste kleuren, waardoor zij eten, kleding en medicijnen kunnen kopen.Zijden sjaal van € 49,- tot € 69,-veratouchoft urquoise.com

Sound systemDeze plastic houder versterkt het geluid van je iPhone zonder batt erij of elektriciteit, door ge-bruik te maken van akoestiek. Handig als je ’s ochtends een stevige wekker kunt gebruiken.griffi n airCurve Play vooriPhone 4, € 19,95gsmpunt.nl

sTiJN CheCKT

weg in het woud van keur-

56 ONEWORLD

LEZEN

MediA & cUlTUUr

Rond de Zwarte ZeeOlaf Tempelman, voormalig correspondent Oost-Europa, en fotograaf Marco van Duy-vendijk trokken langs de Zwarte Zee, ooit het hart van de antieke wereld. Hun reis voerde langs Istanbul, Batoemi, Jalta en Odessa, waar ze de geschiedenis blootleg-den die Europa sterk heeft beïnvloed.

UiTgeLiChT

NoN-FiCTie romaN

B oualem Sansal (1949) is een van de weinige intel-lectuelen die de afgelopen

decennia in Algerije zijn geble-ven. Na een universitaire studie en een carrière als hoge ambte-naar schrijft Sansal sinds 1996 over zijn door oorlog en chaos verscheurde vaderland. Hij ontving voor zijn eerdere werk de Duitse Vredesprijs (2011) en zei daarover in een interview met omroep Deutsche Welle: “Ik vind het gek erkenning te krijgen voor het feit dat ik in mijn geboorteland blijf. Dat is toch alleen maar normaal? Als een land in gevaar is, is dat juist een reden om te blijven en te helpen de problemen op te lossen.” In 2012 stond hij op het punt

de Franse Prix du Roman Arabe in ontvangst te nemen, maar vanwege zijn bezoek aan Israël kort daarvoor, trok de raad van Arabische ambassades (initia-tiefnemers van de prijs) de onder-scheiding in. Zijn nieuwste boek, Terug naar de rue Darwin, is nauw verbon-den met Sansals eigen leven. Ook hoofdpersoon Yazid is achter-gebleven in zijn vaderland, als oudste broer uit een gezin met kinderen die allemaal hun geluk buiten Algerije hebben gezocht. Yazid zorgt trouw voor zijn zieke moeder, die in coma raakt, over-lijdt, en hem achterlaat met een reeks onbeantwoorde vragen. Yazid heeft van jongs af aan twijfels over zijn afk omst.

Hij groeit op als erfgenaam van een rijke clan, maar vermoedt al gauw dat hij in het bordeel naast zijn ouderlijk huis is verwekt. Het goedlopende bordeel nota-bene wat zijn grootmoeder haar fortuin en macht bezorgde. Gedurende zijn jeugd werd hij heen en weer geslingerd tussen zijn plichtsgevoel voor zijn – ver-moedelijke – moeder, die in een sloppenwijk woont, en het grote paleis van grootmoeder Djéda. Tegen een decor van oorlog en geweld wordt Yazids verleden langzaam compleet, een proces dat Sansal in poëtische taal beschrijft. iris segers

voerde langs Istanbul,

geschiedenis blootleg-

Mijd idealistenEen anonieme hoofdpersoon verdient kapita-len in een metropool in Azië met een steeds schaarser wordend goed: water. In hoofdstuk-ken met titels als Mijd idealisten en Word niet verliefd ontrolt zich een verhaal waarin de naam-loze held uiteindelijk liefde vindt.

WiN WiN WiN Doe de quiz op oneworld.nl/rueDarwin

en maak kans op een exemplaar van Terug naar de rue Darwin

DOEN

CoNCerTvuurwerkDe vijfmansband Negritos gaat in Mix & Mingle… goes live! knallen met Argen-tijns-Spaanse muziek.Wo 8 meimuziekgieterij maastrichtmaastrichtuniversity.nl/studiumgenerale

FiLmarabië op fi lmRuim 30 speelfi lms en documentaires uit landen als Egypte, Tunesië, Algerije en Libanon, van fi lm-makers met eenArabische achtergrond.8 t/m 15 meiFilmtheater rialto, amsterdamwww.rialtofi lm.nl

eXPoUnieke stukkenEen huis vol Indonesië toont het mooiste uit de collectie van Frits Liefk es, verzamelaar van juwelen, meubels en andere kunst uit de Indonesische archipel.9 mei t/m 21 juli rijksmuseum volkenkunde, Leidenwww.volkenkunde.nl

FesTivaLiedereen te etenHet Future of Food Festival belicht de toekomst van ons eten, en gaat over trends, smaken, en de vraag of we in 2050 alle 9 miljard wereldburgers kunnen voeden.Di 21 t/m zo 26 meiWereldpodium Tilburgwww.wereldpodium.nu

Geheimen ontrafeld

omweg naar istanbul olaf Tempelman / atlas-Contact / € 24,95

hoe word je stinkend rijk in het nieuwe azië? / mohsin hamid, vertaling ronald vlek / De Bezige Bij / € 18,50

Terug naar de rue Darwin Boualem sansal / De geus / 315 pagina’s / € 19,95

ONEWORLD 57

KIJKENLUISTEREN

FoToBLogseNegaL LUisTerT Naar

alledaags met een twist Ongeposeerde beelden uit Holland. Caspar Claasen kijkt met een scherp oog naar mensen in hun omgeving. fl ickr.com/casparclaasen

Iedereen vindt het schandalig: een meisje op een fi ets. Het meisje heet Wadjda en zij woont in Saudi-Arabië, waar meisjes en vrouwen niet mogen fi etsen. De speelfi lm Wadjda, van de eerste Saudische vrouwelijke fi lmmaker Haifaa Al-Mansour, vertelt het verhaal van een aardig maar tegendraads én dapper meisje; ze gaat naar school op gympen terwijl haar schoolgenoten keurige schoenen dra-gen en bemiddelt tegen de regels in tussen een oudere schoolgenote en haar geliefde. Na een ruzie met buurjongen Abdullah over zijn fi ets wil Wadjda er ook een, om tegen hem te racen. Daarom doet ze mee aan een Koran-voordrachtwedstrijd en wint de hoofdprijs. Op de vraag wat ze met het geld wil doen, antwoordt ze: ‘Ik wil een fi ets.’ Een onfat-soenlijke gedachte, daarom krijgt ze de geldprijs niet. De strijd om haar droom te verwezenlijken is de rode draad van het verhaal. Ook is de fi lm, gemaakt met beperkte middelen, een ode aan de vrouwen van Saudi-Arabië, die anders willen zijn dan wat de samenleving van hen verwacht. vamBa sheriF

www.fi lmladder.nl

FiLm

gehoorD

Klanken van overalFamily Atlantica is een wel heel veelkleurige band. Alleen al de harde kern van de groep komt van drie continenten: de Venezolaanse Luzmira Zerpa, de Nigeriaans-Ghanese Kwame Crentsil en de Londense Jack Yglesias. Hoe kan het anders dan dat hun muziek een bont palet is van Cubaanse rumba, Venezolaanse tambor en tonade, Ghanese highlife, blues, calypso en spiri-tuele jazz. De muziek waaiert alle kanten op, ga er dansend in mee.

O veral in Dakar hoor je Casse Casse van Pape Diouf (39). De

monsterhit onderstreept wat iedereen allang wist: Diouf is dé nieuwe ster aan het Senegalese muziekfi rmament. Wereldster Youssou N’Dour noemde hem zelfs de toekomst van de Sene-galese muziek. Dioufs levensverhaal leest als een jongensboek. Zijn wieg stond in Pikine, een buitenwijk van Dakar vol uitzichtloze ar-moede. Als tiener leerde Diouf voor loodgieter, maar wijdde al zijn vrije tijd aan de muziek. Dankzij zijn fl uwelen stem-geluid, mooie kop en ijzeren doorzettingsvermogen brak

hij na jarenlang anoniem ploeteren langzaam maar zeker glorieus door. Als kers op de taart trouwde Diouf vorig jaar met de bekende miljonairsdochter Bébé Basse.Diouf maakt mbalach, een muziekstijl die is uitgevonden door Youssou N’Dour. Mbalach mengt Afrikaanse ritmes en zang met rock en jazz, en is veruit Senegals populairste muziekstroming. Toen Yous-sou N’Dour na de verkiezingen van vorig jaar de muziek verliet en minister werd, wist Senegal meteen wie zijn plaats ging innemen: Pape Diouf. En zo geschiedde. NiLs eLZeNga

oneworld.nl/diouf

Pape Diouf – selfmade ster

Family atlantica / Family atlantica / soundway / ca. € 11,75

58 ONEWORLD

MiJn oPloSSingwERELDVERBETERAAR pRESENTEERT pLAN

TEKST mariaNNe WiLsChUT

met telefonische enquêtes de wereld ver-beteren? leg uit. “Wij zijn een van de eersten die in Afrika echt marktonderzoek doen. Research Africa is ontstaan uit de stichting Text to Change, die in opdracht van organisaties en bedrijven als Unicef, US Aid en Unilever, per sms voorlichtings-campagnes organiseert. Zij wilden graag weten hoe effectief de campagnes over bijvoorbeeld duurzame energie, hygiëne en aidspreventie zijn. Wij bevragen de doelgroep in Uganda daarover via sms en in telefoongesprekken.”

en wat levert de finaleplek jullie op? “We krijgen hulp bij het vinden van investeerders. We hebben geld nodig om uit te breiden naar onder andere Zuid-Sudan en Congo.”

en al die onderzoekers en veldwerkers die evaluaties maken dan? “Die doen nuttig werk, maar via de mobiele telefoon gaat het sneller. In Afrika hebben 48 miljoen mensen geen stroom maar wel een mobieltje. In ruil voor deelname bieden wij 40 dollarcent beltegoed. Voor wie rond moet komen van 2 dollar per dag is dat een aar-dige bijverdienste. Het loopt dan ook storm en daarom zetten we nu het eerste opiniepanel van Uganda op. Ugandezen kunnen straks via hun eigen Maurice de Hond hun stem laten horen.”

Is er geen bel-me-niet-register? “Nee, onze medewerkers in het callcenter worden niet snel afgepoeierd zoals hier, maar voeren vaak lange, gezellige gesprekken met de respondenten. Dat kan natuurlijk veranderen. Het bedrijfsleven krijgt deze consumenten ook meer in het vizier.”

en die bedrijven kunnen jullie ook inschakelen? “Absoluut, maar alleen als ze een positieve, maat-schappelijke insteek hebben. Wapen- of sigaretten-fabrikanten hoeven niet bij ons aan te kloppen.” www.researchafrica.com

bel-me-wel-register voor AfrikaWie Floor Montanus (33), consultant business development idee Research Africa, marktonderzoek via de mobiele telefoon Won Een finaleplek in de businessplancompetitie Ondernemen Zonder Grenzen 2012

Beel

d A

NA

ïs l

óPe

z

'werkloosheid is een sociale tijdbom' René gRotenhuis, diReCteuR CoRdaid

een betere wereld kost 1000 miljaRd dollaR

minister, sChaf die paRtneRlanden af

onenigheid bij de Vn

hulp: doodlopend of springlevend?

hoe het met mindeR geld beteR kan...of niet

ONEWORLD DOSSIER 5TOEKOMST

VAN DE HULP

MEI 2013

4

6

12

14

15

HUlP HiSTorie

‘natuurlijk is hulp nog nodig, maar op lange termijn hebben ontWikkelings landen meer aan investeerders’

VaaRWel 0,7%

ONEWORLD Dossier2

hulp als percentage van het nationaal inkomen

Bijna veertig jaar lang gaf Nederland minstens 0,7% van het nationaal inkomen uit aan hulp. Met de bezuiniging van 1 miljard euro laat Nederland deze internationale norm los.

1969De Nederlandse econoom Jan Tinbergen komt met een onderbouwing voor een internationale hulp-norm en wint de Nobelprijs voor zijn economische ontwikkelingsmodel. Volgens Tinbergen zorgt een bijdrage van 0,75% van het nationaal inkomen van rijke landen voor een eerlijkere mondiale wel-vaartsverdeling.

1970De internationale 0,7%-norm is geboren als de resolutie van Tinbergen wordt aangenomen tijdens de Algemene Vergadering van de VN. Het Ontwikkelingshulp Comité (DAC) van de OESO bepaalt sinds eind jaren ’70 wat landen wel

1949President Truman van de VS roept de rijke landen op om hun kennis te delen voor de ontwikkeling van arme landen. In de jaren daarna wordt ontwikkelings-hulp in diverse westerse landen onderdeel van het regeringsbeleid. Duidelijke afspraken of ideeën over de hoeveelheid hulp zijn er nog niet.

1958De Wereldraad van Kerken pleit ervoor dat de rijke landen 1% van hun inkomen aan hulp besteden. Het duurt nog tien jaar voordat vrijwel alle leden van de OESO, de club van rijke landen, aan de oproep gehoor geven.

en niet onder offi ciële ontwikkelingshulp (ODA) mogen rekenen: dit zijn de ODA-criteria.

1975Minister voor Ontwik-kelingssamenwerking Jan Pronk hoogt het hulp-budget op om aan de norm van 0,7% te voldoen. In de decennia daarna is onze bijdrage 0,7% tot 0,8% van het nationaal inkomen. Ook tijdens de economi-sche crisis in de jaren ’80. Slechts een handvol andere Europese landen houden zich aan de norm.

2002Een jaar nadat 189 wereld-leiders zich achter de millenniumdoelen (de belangrijkste internationale afspraken voor armoede-bestrijding) schaarden, spreken de westerse landen opnieuw af om 0,7% van

het nationaal inkomen aan hulp te besteden: de ‘Monterey Consensus’ om die doelen te kunnen halen.

2005Alleen Nederland, Noor-wegen, Zweden, Denemar-ken en Luxemburg houden zich aan de afspraak. De Europese lidstaten belo-ven om in 2010 tenminste 0,56% van het nationaal inkomen te besteden aan hulp en dit op te bouwen naar 0,7% in 2015.

2012Staatssecretaris Ben Knapen verlaagt het Nederlandse hulpbudget van 0,8% van het nationaal inkomen naar 0,7%.

2013-2014Kabinet-Rutt e II maakt korte mett en met de 0,7%. In 2013 is het hulpbudget 0,68% en in 2014 0,59% van het nationaal inkomen.

00,10,20,30,40,50,60,70,80,9

11,1

1960 1966 1972 1978 1984 1990 1996 2002 2008 2014

Bron: center For gloBal deVeloPMent, tWeede kaMer

der staten generaal (2012)

Nederland

lIlIANNe PloumeN, Minister Voor Buitenlandse Handel en ontWikkelingssaMenWerking

OESO-landen

Ontwikkelingssamenwerking moet in vier jaar tijd zo’n 1 miljard inleveren. Dit is de grootste bezuiniging uit de Nederlandse geschiedenis

van de hulp. Het heilige huisje van de 0,7 procent van het Bruto Nationaal Product dat we uittrekken voor ontwikkelingssamen-werking, is hiermee gesloopt. Voor minister Lilianne Ploumen vormt de koppeling tussen Buitenlandse Handel en Ontwikke-lingssamenwerking de kern van haar beleid. Ploumen stelt dat ze deze inhoudelijke koerswijziging ook zou hebben ingezet als ze niet had moeten bezuinigen. Zij meent dat de mogelijkheid om hulp en handel te combineren zich nog niet eerder zo nadrukkelijk heeft voorgedaan. Haar ‘nieuwe agenda’ is dus niet zozeer een gevolg van een stagnerende economie en van andere binnenlandse politieke verhoudingen en prioriteiten, maar hangt vooral samen met het besef dat we in een snel veranderende wereld leven. We moeten ons rekenschap geven van een nieuwe wereldorde. Het is een wereld waarin andere verhoudingen zijn gegroeid tussen wat vroeger overzichtelijk ‘rijk’ en ‘arm’ was. Waarin andere inzich-ten zijn opgekomen over hoe je tot ontwikkeling komt (niet zozeer via de staat, maar via de private sector) en nieuwe actoren zoals bedrijven en (vermogende) burgers hun intrede hebben gedaan. Bestaande grenzen vervagen hierdoor. We zien een toenemende verdichting van relaties en onderlinge afhankelijkheid, maar ook van een blijvende, zo niet groeiende behoefte zich te onderschei-den – dat geldt ook voor het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Het denken en werken in ketens, netwerken en tijdelijke allian-ties leidt tot groeiende complexiteit. Deze context maakt het aan-pakken van vraagstukken van internationale samenwerking uiterst lastig. Als minister heb je te maken met de eis van consistentie, coherentie en coördinatie in beleid en uitvoering. Anderzijds vraagt deze tijd om flexibiliteit, variatie en veerkracht. Het leidt tot heuse dilemma’s. Zoals: als vertrouwen, flexibiliteit, variatie en netwerken zo’n dominante rol spelen, hoe kun je dan tot echte vernieuwing komen? Hoe kunnen belemmeringen als gevestigde belangen, ingesleten gewoonten, bestaande institutionele arrange-menten, gebrek aan vertrouwen en gebrek aan capaciteit of creativiteit worden overwonnen? Wellicht moeten we nog meer inzetten op kennisoverdracht, kennisontsluiting en ontwikkeling van leermaterialen om iedereen meer besef van de verstrengeling en daarmee wederzijdse afhanke-lijkheid en verbondenheid op wereldschaal bij te brengen. Bij NCDO zijn we er klaar voor…

Arie de Ruijterdirecteur-bestuurder a.i. NCDO

VoorAf

dilemma’s0,29% Dit is het percentage van het nationaal inkomen dat de rijke landen in 2012 gemiddeld aan ontwikkelingshulp uitgaven. Dat is minder dan de helft van de afgesproken norm van 0,7%.

‘Wij zijn de ‘generatie eigenwijs’ en voor ons is politiek onderdeel van het oude systeem, waar praten, praten, praten geen significant verschil maakt. De politiek en grote organisaties staan voor traagheid en een vergadercultuur. Steeds minder mensen geloven daarin. De burgerbetrokkenheid is er, maar wordt nog niet optimaal benut.’

ONEWORLD Dossier 3

COLOFON

De OneWorld dossiers zijn een initiatief van NCDO en verschijnen vier keer per jaar als bijlage bij OneWorld. Redactie Hans Ariëns, Lonneke van Genugten, Roeland Muskens, Gabi Spitz Basisontwerp Bruno Heemskerk Vormgeving Barbara Pilipp Medewerkers Trisha Goossens, Frederieke Hegger, Céline Hoeks, Anja Koelstra. Deze uitgave kwam tot stand met steun van de Bill & Melinda Gates Foundation.

ANNA ChoJNACkA, directeur 1%-cluB

eSSAy

n eem een flinke pizza. Snij er een punt af van precies 0,7%. Let op, dit vergt de precisie van een hersenchirurg: 0,7% is echt maar een flintertje pizza. Dat flintertje staat voor onze hulp aan het stimuleren van ontwikkeling en

welvaart in de wereld. Het is het internationaal afgesproken percentage dat rijke landen dienen bij te dragen aan de ont-wikkeling van de armste landen. Het ‘beschavingsminimum’ is de 0,7%-norm wel eens genoemd. De rest van de pizza (99,3%) gebruiken we voor onze eigen ontwikkeling. Omdat Nederland als een van de weinige landen al sinds 1974 dit flin-tertje bijdraagt staan wij bekend als morele koplopers. Maar dat gaat veranderen. Voor de eerste keer sinds 1975 komt het budget voor de Nederlandse hulp aan arme landen onder de internationaal afgesproken grens. En niet zomaar een beetje. In de nota die minister Ploumen voor Buitenlandse Zaken en Ontwikke-lingssamenwerking begin april presenteerde staat dat de Nederlandse Official Development Assistance (ODA), in 2017 daalt tot 0,55% van het BNP. Ruim een miljard minder.

ongeliJKHeidPloumen heeft aangekondigd dat ze met minder budget evenveel resultaat gaat halen: less is more, zogezegd. Dat is nog niet zo’n gekke gedachte, want niemand zal ontkennen dat de ontwikkelingshulp hoognodig aan herziening toe is. De wereld is rap veranderd. Arme mensen leven in meerder-heid niet meer in de armste landen. Driekwart van hen woont in opkomende landen als India en China. Ongelijkheid is daarmee een minstens zo grote uitdaging geworden als abso-

lute armoede. Ten tweede: hulpgeld valt tegenwoordig in het niet vergeleken bij investeringsgeld en het geld van migranten. Een derde verandering is het toenemende besef dat de wereld voor een aantal urgente uitdagingen staat die mensen overal ter wereld bedreigen, zoals klimaatverandering, schaarste van grondstoffen en instabili-teit. Dat zijn zaken die ráken aan het

oude probleem van armoede en onderontwikkeling, maar er niet volledig mee samenvallen. Hoewel traditionele ontwik-kelingshulp in de nieuwe werkelijkheid aan belang heeft ver-loren, is internationale samenwerking juist méér dan ooit nodig om voor alle wereldbewoners een veilige, duurzame toekomst te garanderen. De ‘agenda’ van internationale samenwerking is verbreed. In plaats van armoedebestrijding is de uitdaging nu om te werken aan een mondiale, duurzame en rechtvaardige samenleving. Het probleem met de oude hulpnorm is dat de inspanningen voor de nieuwe uitdagin-gen niet meetellen als officiële hulp. Een beleid dat aangepast is op de nieuwe werkelijkheid, ‘scoort’ dus al snel lager bin-nen de enge definitie van hulp, terwijl het resultaat toch groter kan zijn.

KrAcHTige MoTorDe vraag is of Ploumen dat voor elkaar krijgt: minder ODA, méér ontwikkeling. Het toverwoord waarmee de minister het verschil denkt te maken is samenhang; ofwel in jargon, beleidscoherentie. In pizza-termen: een kleiner puntje

ONEWORLD Dossier4

dakaR, senegalPresident abdoulaye wade ontmoet de chinese vicepremier hui liangyu (2011).

Beel

d h

oll

AN

dse

ho

oG

Te

Meer doen met minder geld is het adagium van minister Ploumen. Begin april presenteer-de zij haar nieuwe beleid. Het geheim van de nieuwe aanpak is: samenhang. de essentie van ontwikkelingssamenwerking is wat je doet met het geld dat je niet aan hulp besteedt.

less is more … of eh … minder

99,3% gebruiken we voor onze eigen ontwik- keling

TEKST roeLaND mUsKeNs eN gaBi sPiTZ

pizza om armoede te bestrijden, maar méér en beter gebruik van de rest van de pizza om samen-hangende problemen te bestrijden. In dat licht is het goed nieuws dat Ploumen voor ’t eerst zowel hulp als buitenlandse handel in haar portefeuille heeft. Dat maakt het mogelijk het handels- en het ontwikkelingsbeleid beter op elkaar af te stemmen. Handels-beleid kan een enorm krachtige motor zijn om ontwikkeling te stimuleren. Het principe van samenhang wordt sterk aangezet in het rijtje landen waarmee Nederland de handelsrelaties wil versterken. Daarin zitten naast de traditionele grote handelspartners van Neder-land als Duitsland, België, Frank-rijk en de Verenigde Staten, ook landen als Nigeria, India, Vietnam en Colombia, landen die we van-ouds associëren met traditionele ontwikkelingshulp. Het is voor mensen die thuis zijn in ‘Den Haag’ absoluut even wennen om Nigeria in dezelfde categorie geplaatst te zien als de VS. Op zich is dat verfrissend. Maar wat daar vervolgens mee gebeurt valt een tikje tegen. Op geen enkele plaats lezen we

hoe Nederland het handelsbeleid met, zeg, de VS gaat inzet-ten om de ‘grote internationale uitdagingen’ het hoofd te bieden. Er komt meer handel in de Nederlandse ontwikke-lingshulp, maar er komt niet meer ontwikkeling in het Nederlandse handelsbeleid. Wat dat betreft heeft Ploumen twee visitekaartjes: één van Ontwikkelingssamenwerking en één van Handel. Precies zoals de Nederlandse werkgevers-voorzitter Bernard Wientjes dat wenste.

oVer de ScHUTTingInternationale handel is slechts één van de beleidsterreinen waarop samenhang nodig is. Het gaat ook om milieu, infra-structuur, onderwijs, defensie, innovatie, belastingen, socia-le zekerheid, migratie, energie, landbouw et cetera. Dat zijn natuurlijk veel te veel onderwerpen voor mevrouw Ploumen alleen. Zo’n dikke portefeuille kan niemand aan. Daarom is het van belang dat het principe van samenhang een zaak wordt van nagenoeg alle ministeries. De portefeuille van Ploumen moet niet worden uitgebouwd, maar afgebouwd. Om een krimpend budget te compenseren zou Ploumen niet extra taken moeten krijgen, maar haar taken moeten onder-brengen in het beleid van haar collega-ministers. En die stap wordt niet gemaakt. Integendeel. In plaats van dat andere ministeries zich actief gaan inzetten in het inter-nationaliseren van hun beleid, gooien ze de onderwerpen die direct raken aan de belangen van arme en opkomende landen ‘hup’ bij collega Ploumen over de schutting. Die vervolgens die extra taken kan verkopen als coherent beleid. En omdat het zo coherent en dus effectief is, kan het nieuwe beleid ook wel met minder geld toe.

ONEWORLD Dossier 5

Beel

d s

VeN

To

rFIN

N /

hh

goede groei een paradepaardje van Ploumen is het Dutch Good Growth Fund. een fonds van 750 miljoen euro voor ondernemers die investeren in arme landen. er is behoorlijk gehakketakt over de vraag voor wie dat fonds zou zijn: voor nederland-se ondernemers of juist voor ondernemers uit de arme landen zelf. Ploumen heeft die knoop doorgehakt door... geen keuze te maken. Het gaat om het creëren van duurzame werkgelegenheid. Wie daar precies voor zorgt, is van minder belang. Maar drie keer raden wie zo'n nederlands fonds beter weet te vin-den. Hier ligt een mooie taak voor ontwikkelings-organisaties om onder-nemers in de ontwikke-lingslanden de weg te wijzen naar het fonds.

khaRtoum, sudandaF bus in het stadscentrum, gedoneerd door nederlandse busmaatschappij.

'Never waste a good crisis' , stelt cordaid-directeur rené grotenhuis. Hij ziet de huidige onrust binnen ontwikkelingssamenwerking ook als een kans: nodig om vooruit te komen. de grote sociale kwesties van dit moment, ongelijkheid en gebrek aan werk, laten zich niet oplossen met de huidige hulpvormen. en nieuwe partijen zullen het werk van ontwikkelings-organisaties overnemen. is dat erg? 'Het is pijnlijk, maar het is niet anders.'

‘er zullen altijd mensen zijn die hun mond opendoen’

e minster zegt het, u zegt het in uw recente boek: ontwikkelings-hulp is aan het eind van z’n levenscyclus.

hoe nu verder? “Allereerst moeten we scherp krijgen wat ontwikkelingshulp eigenlijk is. Het is een containerbegrip. We hebben er de afgelopen decennia steeds meer ingestopt. Ontwikkelings-hulp is zowel de steun aan een klein lokaal ziekenhuisje als de aanleg van een grote stuwdam. Daarmee is het ook amorf geworden. Straks zullen we ons werk weer definiëren in termen van wat we daadwerkelijk doen. Een mede-werker van Cordaid zal in de toekomst niet meer zeggen: ‘ik zit in de ontwikke-lingshulp’, maar: ‘ik financier gezond-heidszorg in Sudan’. Of zoiets. Bijdra-gen aan een betere wereld gaat door, daar ben ik van overtuigd, maar dat zal niet meer onder de noemer van ont-wikkelingshulp zijn. Dat is méér dan

rené groTenHUiSinTerView

een naamsverandering. De essentie van de hulp was het schema: wij zijn rijk en zij zijn arm. Dat schema is steeds minder bruikbaar. Onze partners zeggen niet meer op alles ja en amen. Ze zijn kritisch, en als ze met ons geen goede afspraken kunnen maken, gaan ze naar de Chinezen of sluiten deals met het bedrijfsleven.”

zit er ook achter dat wij in het Noorden de hulp gewoon zat zijn: het is moei-zaam, duur en werkt averechts, horen we steeds vaker. “Daar ben ik het niet mee eens. Er is zoveel bereikt. Bij mijn eerste reis als Cordaid-directeur naar

Zuid-Afrika bezocht ik een aids-hospice met kinderen. Die gingen allemaal dood, wisten we. Iedere week was er wel een begrafenis. Dat is niet meer zo. De kinderen blijven nu vrijwel allemaal leven. Achter die verandering zit ont-wikkelingsgeld.”

hulp helpt dus. “Ja.”

hoe kan dan de conclusie zijn dat we ermee moeten stoppen? “Klassieke hulp zal voor steeds minder landen re-levant worden. Weliswaar blijft hulp nodig voor de armste landen en voor landen in conflict: Afghanistan, Congo, de Centraal Afrikaanse Republiek, dat soort landen. Maar de opkomende landen – zeg Kenia, Ghana, Bangladesh – die moeten hun eigen armoede-probleem op gaan lossen. Wij kunnen ze helpen om eigen inkomsten in te zet-ten om de armoede daar te bestrijden. Onze bijdrage richt zich op onderwer-

dTEKST roeLaND mUsKeNs

‘Onze partners gaan naar de Chinezen als ze met ons geen goede afspraken kunnen maken’

6 ONEWORLD Dossier

ONEWORLD 7

pen als mensenrechten, maatschappe-lijk verantwoord ondernemen, milieu-vraagstukken.”

ongelijkheid is het thema waar ieder-een het tegenwoordig over heeft. Voor-al in de opkomende landen gaat het niet zozeer om het bestrijden van absolute armoede, maar om het bestrijden van ongelijkheid. daarmee betreden we bij uitstek het domein van de nationale politiek. “Dat is waar. Problemen van ongelijkheid kunnen niet van buitenaf worden opgelost. Het primaat ligt bij lokale actoren. Die moeten druk uitoe-fenen op hun overheden voor ander beleid. Organisaties als Cordaid kun-nen wel een rol spelen in het creëren van internationale netwerken. Zulke netwerken maken lokale groepen ster-ker, slimmer en doeltreffender. Inter-nationale verbondenheid helpt ook als groepen in conflict komen met hun overheid, zoals in Rusland waar kriti-

sche organisaties de duimschroeven aangedraaid krijgen. Maar in algemene zin is ongelijkheid geen onderwerp van ontwikkelingssamenwerking. Het is een wereldwijd sociaal vraagstuk dat, terecht, steeds meer op de agenda komt te staan. Ongelijkheid is nauw verbon-den met een andere, levensgrote socia-le kwestie: werk. Werkloosheid is een

immens probleem. Kijk naar het enor-me aantal werklozen in landen als Spanje en Tunesië. De helft van de mensen in Afrika is jonger dan twintig jaar. Als voor die mensen geen werk komt, is dat een sociale tijdbom.”

cV

rené groTenHUiS

rené Grotenhuis (Arnhem, 1951) is sinds 2003 algemeen directeur van cordaid, de grootste, katholieke ontwikkelings-organisatie van nederland. daarnaast is grotenhuis onder andere voorzitter van de nederlandse afdeling van de society of international development (sid), een denktank over ontwikkelingssamenwer-king, en hij is lid van de Worldconnectors.in april verscheen zijn boek ‘grenzeloos eigenbelang – armoede uitbannen in een veranderende wereld’ (kit Publishers) over de toekomst van ontwikkelings-samenwerking. in 2008 schreef hij ‘geloven dat het kan’ (uitgeverij ten Have) over nieuwe perspectieven voor ontwikkelingssamenwerking.

onlangs heeft rené grotenhuis aangekondigd dat hij binnenkort, na tien jaar, cordaid zal verlaten.

7ONEWORLD Dossier

‘Problemen van ongelijkheid kunnen niet van buitenaf worden opgelost’

dat raakt aan de andere portefeuille van minister Ploumen: buitenlandse handel. “Als er iets is waar Ploumen de nadruk op moet leggen als onderdeel van haar dubbele portefeuille zijn het de werkgelegenheidseffecten van investeringen. Maar het zit ook dieper. Het probleem is dat iedereen arbeid overbodig wil maken. Het bedrijfsleven wil af van arbeid: arbeid is lastig. De essentie van huidige businessmodellen is arbeid terugdringen.”

dat zie je ook in het denken over ont-wikkeling: ontwikkeling is automatise-ring, mechanisering en het vervangen van arbeid door kapitaal. “Klopt. Er is een vanzelfsprekendheid dat de uit-stoot van arbeid geabsorbeerd kan worden door nieuwe sectoren, door groei. Dat model wordt steeds minder houdbaar. In Europa kraakt het al aan alle kanten. In India is recent een rege-ling van kracht geworden waarin werk-lozen op het platteland honderd dagen per jaar werk gegarandeerd wordt. Dat is interessant. Geen bijstand, maar werk.”

die Indiase regeling is afgedwongen door organisaties van landloze boeren gesteund door, onder andere, de Neder-landse vakbeweging met ontwikkelings-geld.“Ontwikkelingssamenwerking kan de problemen van werkloosheid en ongelijkheid niet oplossen, maar wel meehelpen om modellen te ont-wikkelen en financiering te zoeken. De ‘vakministeries’ worden ook veel interessanter. Op het departement van Ontwikkelings samenwerking zit hoog-uit een handjevol mensen die iets weten van onderwijs, of van werkgele-

rené groTenHUiSinTerView

genheid. Maar een paar honderd meter verderop zitten de ministeries van Sociale Zaken en van Onderwijs: daar zijn honderden experts te vinden op die onderwerpen. Die kennis zouden we moeten inzetten. Ik heb wel eens gepleit voor een ‘net-werkministerie’: een ministerie dat de lijnen uitzet van de Nederlandse inter-nationale samenwerking, maar niet noodzakelijk over het geld gaat. De uit-voering wordt de verantwoordelijkheid van andere ministeries. Dat is tegen de Haagse logica, want daar bepaalt het budget je positie. Om toch gebruik te kunnen maken van de kennis van andere ministeries zou

Ploumen kunnen experimenteren met een soort van ‘trekkingsrechten’. Ze kan zeggen: ‘Ik heb 200 miljoen euro voor plannen om de sociale zekerheid in arme landen te verbeteren’. Het ministerie van Sociale Zaken kan die 200 miljoen binnenhalen door zijn deskundigen dat soort plannen te laten ontwikkelen.”

het onderbrengen van specifieke belangen binnen het algemene beleid, wordt mainstreaming genoemd. de angst is dan gelijk dat het specifieke belang ondergesneeuwd raakt. “Je kunt het vergelijken met het vroegere wel-zijnswerk. De dingen die de welzijns-

sector deed zijn in de jaren ’90 overge-nomen door nieuwe spelers: bedrijven gingen kinderopvang doen, sportclubs werden actief in naschoolse opvang, woningbouwverenigingen gingen buurtbeheer verzorgen. Welzijnsorga-nisaties zijn voor een deel opgedoekt. Is dat erg? Tja, je loopt het risico dat je waardevolle dingen kwijtraakt. Dat is niet anders. Soms zijn overgangen pijn-lijk. Het is een proces van ‘creatieve destructie’. Nieuwe partijen worden niet gehinderd door geschiedenis: ze kunnen ongehinderd innoveren. Die creatieve destructie zal ook in de sector ontwikkelingssamenwerking een enor-me gedaantewisseling betekenen. Op het gebied van voedsel, gezondheid, sociale voorzieningen et cetera zullen gespecialiseerde organisaties de inter-nationale rol van ontwikkelingsorgani-saties overnemen. Het grappige is dat er een enorme toekomst ligt voor men-sen die internationaal bezig willen zijn. Alle onderwerpen internationaliseren. De valkuil is om dat allemaal onder de paraplu van ontwikkelingssamenwer-king te willen stoppen.”

het risico is dat aandacht voor ontwik-keling en armoedebestrijding tussen wal en schip terecht komt. main-streaming wordt dan een verdwijntruc.“Voor een deel is dat ook zo. Er zullen dingen verdwijnen. Vanuit het stand-punt van de huidige betrokkenen is dat een groot verlies. Maar ik ben optimis-tisch: ik verwacht dat er altijd mensen zullen zijn die hun mond opendoen als de belangen van gemarginaliseerden in het gedrang komen.”

‘er ligt een enorme toekomst voor mensen die internationaal bezig willen zijn’

8 ONEWORLD Dossier

ONEWORLD Dossier 9

stoppen of doorgaan?

ToeKoMST MillenniUMdoelen TEKST gaBi sPiTZ

de millenniumdoelen (Mdgs), bekrachtigd door 189 wereldleiders, zijn internationaal uitgegroeid tot de belangrijkste afspraken voor armoedebe-

strijding. de deadline is over minder dan duizend dagen. Hoewel de doelen voor het halveren van armoede, het verbeteren van de toegang tot drinkwater en van de leef-omstandigheden in sloppenwijken behaald zijn, lopen de doelen op het gebied van de bestrijding van honger en moeder- en kindersterfte achter, net als voor de toegang

tot sanitaire voorzieningen en voor het verbeteren van gelijkheid tussen mannen en vrouwen. sommige experts en politici pleiten daarom voor het voortzetten van de doelen, maar er vinden overal ter wereld al heftige discussies plaats over nieuwe internationale afspraken. Wetenschappers andy sumner en Meera tiwari van het gerenommeerde Britse overseas development institute ontwikkelden scenario’s voor de toekomst van de millenniumdoelen. Welk scenario heeft jouw voorkeur?

moeten er na 2015 nieuwe afspraken komenom samen de wereldwijde armoede

aan te pakken?

scenario B: duurzame ontwikkelingsdoelen

volledig nieuwe afspraken waarbij naast armoede ook

andere mondiale problemen, zoals klimaat en sociale

zekerheid centraal staan.

scenario d: stoppen geen internationale afspraken meer voor armoedebestrijding,

voortaan trekt iedereen zijn eigen plan.

scenario A: mdG Plus uitbreiding en verbetering

van millenniumdoelen (MDGs) op basis van drie tot vier hoofddoelen en drie nieuwe doelen over

onderwerpen die nu nog niet in de MDGs zitten.

scenario C: doorgaandezelfde millenniumdoelen met een nieuwe deadline in

2020 0f 2025.

moet armoedebestrijding het hoofddoel blijven, dus zonder aandacht voor andere

mondiale problemen?

moeten de huidige doelen dan worden voortgezet?

Ja

Ja JaNee Nee

Nee

Handel op basis van westerse spelregels brengt nog geen economische groei, stelt politicoloog amma asante. de markten moeten open, en het potentieel van migranten moet daarbij benut worden. 'ontwikkelingslanden moeten hun eigen geld kunnen verdienen.'

‘oude dogma’s van arm en rijk bestaan niet meer’

sante was de drijvende kracht achter het debat ‘De stem van de Afri-kaanse diaspora in ont-wikkeling ’ afgelopen

maart in De Balie in Amsterdam. Ze werkt ook samen met journaliste Alber-ta Opoku aan een boek over de visie van tien migranten op de toekomst van ont-wikkelingslanden. “Zo dragen we vanuit de diaspora bij aan de discussie over de toekomst van hulp.”

er gaan steeds meer stemmen op dat ontwikkelingshulp op zijn einde loopt. Is dit een geluid dat u ook binnen migran-tengemeenschappen hoort terug-komen? “Ja, zeker. Binnen de diaspora hebben mensen er genoeg van dat ontwikkelingslanden steeds worden neergezet als zielig en hulpbehoevend en afhankelijk van het Westen. Zeker als je bedenkt dat er daar juist een enorme rijkdom is aan menselijk kapitaal en aan grondstoffen. De diaspora hoopt daarom dat we over tien jaar niet meer spreken over ontwikkelingshulp, maar over samenwerking tussen het Noorden

AMMA ASAnTeinTerView

en Zuiden op een gelijkwaardige basis. Laten we met elkaar zaken doen met alle kaarten op tafel: wat heb jij van mij nodig, wat heb ik van jou nodig? Dat is nu gewoon niet het geval. Er zijn zo veel initiatieven die bijdragen aan ontwikke-ling, maar die niet per se met ontwikke-lingshulp van de grond zijn gekomen.”

Wat voor bijdrage leveren migranten dan aan ontwikkeling? Migranten zijn natuurlijk niet per definitie ontwikke-lingswerkers. Kijk naar de remittances,

het geld dat we sturen naar onze familie-leden voor bijvoorbeeld hun huur en hun schoolgeld. Het totaalbedrag daar-van is wereldwijd veel hoger dan de 0,7 procent van het nationaal inkomen die overheden zouden moeten bijdragen aan ontwikkelings samenwerking. Som-mige migranten zetten met eigen kapi-

taal bedrijven op in hun herkomstlan-den. Dat levert banen op. Investeren kan ook met opgedane kennis en contacten. Nigeriaanse artsen in de Verenigde Sta-ten behandelen vanuit daar patiënten in Nigeria met behulp van een computer en een webcam. Ik merk wel dat migran-ten er een ontzettende behoefte aan hebben dat overheden hen serieus ne-men en kijken hoe ze daar een stimulans aan kunnen geven. Ze hebben zo veel kennis, zo veel ervaring die nu nog maar voor een heel klein deel wordt benut.”

op 5 april heeft minister Ploumen haar nieuwe beleid voor ontwikkelingssa-menwerking gepresenteerd, hoe is dit binnen de diaspora ontvangen? “Men is blij dat minister Ploumen zich niet blindstaart op hulp, maar dat ze ook handel een eerlijke kans wil bieden. Veel migranten zijn het gewoon zat dat hun herkomstland elke keer wordt neer-gezet als zielig en hulpbehoevend. In zo veel landen in Zuid-Amerika, Azië en Afrika blijft de economie de komende jaren groeien, dus je kunt niet met je bril van vijftig jaar geleden hulp blijven

aTEKST gaBi sPiTZ

‘Als je de disbalans echt wil aanpakken, gaat het over grondstoffen’

10 ONEWORLD Dossier

ONEWORLD 11

geven. Die oude dogma’s van arm en rijk bestaan niet meer. Dat geldt ook voor de internationale norm om 0,7 procent van het nationaal inkomen aan hulp te besteden. Die norm heeft geen zin als je met je andere hand minstens zoveel rijkdom uit ontwikkelingslanden wegneemt.”

dus u bent blij met die combinatie van hulp en handel? “Ja, alleen is het niet ge-stoeld op de juiste basis. Handel tussen ontwikkelingslanden en Europese landen is nog steeds gebaseerd op de spelregels die door het Westen zijn be-paald, dus dan is het een beetje utopisch om te denken dat je dat wel kunt recht-trekken met een stukje handel binnen ontwikkelingssamenwerking. Duits-land bepaalt bijvoorbeeld dat er geen koffiepoeder uit Congo ingevoerd mag worden in Duitsland, maar alleen maar koffie bonen. Als je de disbalans echt wilt aanpakken, gaat het over grondstoffen-beleid en eerlijke handel. Wat krijgen cacao- of koffieboeren voor hun cacao-bonen en hun koffiebonen? Wat is de waarde die aan die bonen wordt toe-

gevoegd voordat ze bij ons in de winkel belanden als pak Douwe Egberts-koffie of een chocoladereep van Verkade? Wat verdienen de bedrijven in Zaandam die de cacaomassa verwerken eraan? Wat kost het in de winkel en wat verdient Al-bert Heijn daaraan? Daar moet je over praten als je het hebt over handel en ontwikkeling.”

kan Nederland daar wat aan verande-ren? “Ik heb heus niet de illusie dat minister Ploumen dit zomaar in haar eentje recht kan trekken, want veel wordt bepaald op internationaal niveau. Ik hoop wel dat ze waar ze ook komt, bijvoorbeeld bij internationale handels-besprekingen, zegt: ‘Kom op, laten we de markt meer opengooien en kansen bie-den voor de import van eindproducten uit ontwikkelingslanden’. We moeten

ontwikkelingslanden in staat stellen om op basis van gelijkwaardige spelregels hun eigen geld te verdienen met de grondstoffen die ze in huis hebben: zoals goud, hun cacao, hun diamanten, koffie en thee. Het zijn uiteindelijk de produc-ten die de consument in handen krijgt waar het geld mee wordt verdiend.”

kan de diaspora daaraan bijdragen? “Ja zeker, maar dat moet nog wel groeien. De tweede en derde generatie migranten is veel mondiger dan hun ouders waren. Uit ervaring weet ik dat migranten met hun kennis en contacten deuren kunnen openen en echt verschil kunnen maken, ook als het gaat om het uitoefenen van politieke druk. Ik heb er vertrouwen in dat we in de toekomst nog meer van de diaspora horen in de discussie over ont-wikkelingssamenwerking.”

cV

AMMA ASAnTe

Amma Asante (1972) is geboren in ghana en kwam in 1978 met haar ouders naar nederland. Ze groeide op in amsterdam, studeerde politicologie en streeft nu naar een samenleving vrij van discriminatie en uitsluiting.

Vanaf 2009 werkt zij als zelfstandig adviseur en manager voor overheden en maatschappelijke organisaties. op dit moment fulltime voor de Hulpverlenings-organisatie voor Brandweer en Volks-gezondheid (VggM). ook is zij kandidaat-lid voor de tweede kamer voor de Pvda. daarnaast doet ze veel vrijwilligerswerk, zoals voor roots for development.

11ONEWORLD Dossier

Beel

d h

Ilz

& V

erh

oeF

F / h

h

eén ding is zeker: internationale samenwerking die zich richt op de grote we-reldwijde problemen (klimaat, grondstoffen, biodiversiteit, armoede) zal meer kosten dan de huidige ontwikkelingshulp van 100 miljard dollar. duurzame ontwikkeling is mogelijk, maar dat kost jaarlijks zo’n duizend miljard dollar extra, aldus de Verenigde naties. Waar moet dat geld vandaan komen? eitje!

gezocht: duizend miljard dollar

Belasting op financiële transacties hoe: Een kleine belasting op internationaal betalingsverkeer zoals ooit voorgesteld door de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Tobin. Voordeel: Dat levert geld op en het stabiliseert het financiële systeem. Nadeel: Mogelijk treedt verstoring op van het internationale financiële systeem. En wie gaat deze belastingen heffen? hoeveel: Een belasting van 0,005% zou jaarlijks meer dan 30 miljard dollar opleveren.

Grote bedrijven en superrijken belastenhoe: Volgens het Tax Justice Network sluizen bedrijven en rijke individuen in totaal zo’n 21 biljoen dollar weg naar belastingparadijzen. Andere regelgeving moet dit voorkomen. Voordeel: Het verkleint de inkomensverschillen. Nadeel: Er zijn altijd nieuwe methodes te vinden om belasting te ontduiken. hoeveel: Belastingheffing over 21 biljoen dollar kan 500 miljard dollar opleveren.

Corruptie en fraude bestrijdenhoe: Door corruptie, slecht bestuur, fraude en belastingontduiking lekt volgens schattingen jaarlijks zo’n 1700 miljard dollar weg. Het opsporen ervan is in veel landen problematisch. Voor een deel is dat een technisch probleem (ontbreken van goede administratie, kadaster, eigendoms-registers, Kamers van Koophandel et cetera). Voordeel: Belastinginning verkleint de kloof tussen arm en rijk. Nadeel: Veel betrokkenen hebben voordeel bij het voortzetten van de huidige situatie. opbrengst: Een belasting van 25% op 1.700 miljard dollar levert 425 miljard dollar op.

Tabaksheffinghoe: De ‘Solidarity Tobacco Contribution’ is recent voorgesteld door de Wereldgezondheids- organisatie (WHO). De opbrengst is voor het bevorderen van wereldwijde gezondheid. Voordeel: Zo’n heffing ontmoedigt het roken. Nadeel: Onduidelijk is wie deze heffing moet innen. En: hoe minder er wordt gerookt, hoe minder opbrengst. hoeveel: Geschatte opbrengst 5,5 miljard dollar.

heffing op vliegticketshoe: Elf landen hebben, onder leiding van Frankrijk, een vliegtaks ingesteld. Het geld wordt ingezet in de bestrijding van hiv/aids. Voordeel: Ontmoedigt vliegverkeer. Relatief welvarende mensen betalen het meest. Nadeel: Steun voor zo’n heffing is problematisch, want er is geen link tussen de bron van de financiering en de besteding. opbrengst: Geschat op 300 miljoen dollar.

Beprijzing publieke goederenhoe: Kosten voor het gebruik (en misbruik) van publieke goederen zoals lucht en water (global public goods) drukken op de gemeenschap. Hang er een prijskaartje aan. Voordeel: Het is helder en ‘eerlijk’: de gebruiker/vervuiler betaalt. Nadeel: Wie moet deze heffingen gaan innen? opbrengst: Onduidelijk, maar aanzienlijk. Potentieel zeker 100 miljard dollar.

oPBreNGsT

$ 30 mIlJArd

$ 500 mIlJArd

$ 425 mIlJArd

$ 5,5 mIlJArd

$ 300 mIlJoeN

$ 100 mIlJArd

wie ZAl dAT beTAlen

ONEWORLD Dossier12

BelA

sTIN

GeN

s olI

dArI

TeIT

sheF

FIN

GeN

Co2 veilingenhoe: Tijdens de klimaattop in Kyoto is besloten tot (internationale) handel van ‘emissierechten’. Op Europees niveau bestaat zo’n handelssysteem al. Voordeel: De vervuiler betaalt. Leidt mogelijk tot minder uitstoot. Nadeel: De hoeveelheid CO2 die bedrijven ‘gratis’ mogen uitstoten is te hoog. Grote vervuilers zoals de VS doen niet mee. opbrengst: Mogelijk 70 miljard dollar.

schadeloosstelling voor ‘klimaatdiensten’hoe: Landen kunnen betaald worden voor het (be)sparen van grondstoffen. Bijvoorbeeld het niet kappen van bossen of het niet winnen van minerale grondstoffen. Voordeel: Arme landen krijgen geld en natuur wordt gespaard. Nadeel: Het systeem bevoordeelt landen met natuurlijke hulpbronnen. opbrengst: Potentieel honderden miljarden dollars.

extra betalen voor productenhoe: Consumenten bestemmen vrijwillig een klein percentage van het aankoopbedrag van producten voor een ‘goed doel’. Denk aan Product RED, opgezet door Bono. Met de RED card van American Express gaat van elke aankoop 1% naar het Global Fund tegen Aids. Voordeel: Iedereen kan meedoen. Nadeel: Weinig stabiele financieringsbron. hoeveel: Product RED leverde tot nu toe 200 miljoen dollar op. Een verbreding van de actie zou zomaar het tienvoudige kunnen opleveren.

loterijenhoe: In Nederland is de Nationale Postcode Loterij (NPL) de bekendste goededoelenloterij. Voordeel: Financiering is breed inzetbaar. Beperkingen: Wie bepaalt waar het geld aan wordt besteed? hoeveel: In 2012 doneerde de NPL bijna 300 miljoen euro aan goede doelen. Als alle EU- landen zo'n loterij zouden hebben, zou dat jaarlijks zo’n 10 miljard euro opleveren. Een mondiale loterij met goedkope krasloten zou ongeveer 400 miljoen euro kunnen opleveren.

Crowd fundinghoe: Kleine bijdragen zoeken van een groot aantal individuen, vaak via social media. Voordeel: Grote betrokkenheid. Nadeel: Vaak beperkt tot ‘aaibare’ initiatieven. hoeveel: De grootste crowd funding organisatie, het Amerikaanse KIVA, heeft al ruim 400 miljoen dollar opgehaald.

Private stichtingenhoe: Veel filmsterren, sporters en business tycoons zoals Bill Gates hebben een eigen foundation. Voordeel: Het kan ‘vrij geld’ opleveren voor thema’s die politiek en maatschappelijk lastig zijn te ‘verkopen’. Nadeel: Ze kunnen hun stempel drukken op het beleid, zonder ‘democratische’ controle. hoeveel: De veertig rijkste mensen ter wereld bezitten samen zo’n 1000 miljard dollar. Als zij 10% van hun rijkdom schenken, levert dat 100 miljard dollar op.

ontwikkelingshulp door opkomende landenhoe: China, Brazilië, Zuid-Afrika en India geven al hulp. Voordeel: Terecht dat de rijken in arme landen via belasting meedoen met de traditionele donorlanden. Nadeel: Het is de oude manier van ontwikkelingsfinanciering. hoeveel: Als de tien grootste opkomende landen gemiddeld 0,3% (het gemiddelde van de OESO) van hun inkomen besteden aan hulp, levert dat 53 miljard dollar op.

eigen bijdrage van armen zelfhoe: Ontwikkelingshulp is meestal gratis. Gratis is lang niet altijd goed. De ervaring leert dat arme mensen bereid en in staat zijn te betalen voor diensten. Voordeel: Recht op zeggenschap. Nadeel: Soms lastig en duur om geld te innen. hoeveel: Onduidelijk. Als de helft van de huidige hulp wordt meebetaald door de ontvanger, levert dat 50 miljard dollar op.

oPBreNGsT

oPBreNGsT ToTAAl $ 1.546.600.000.000

$ 70 mIlJArd

$ 200 mIlJArd

$ 2 mIlJArd

$ 10 mIlJArd$ 400 mIlJoeN

$ 400 mIlJoeN

$ 100 mIlJArd

$ 53 mIlJArd

$ 50 mIlJArd

13

de

Ver

Vu

Iler

BeT

AA

lTu

IT h

eT P

uBl

Iek

Gel

d V

AN

de

Arm

eN &

de

rIJk

eN

1 Miljard bezuinigen, da’s niet misselijk. Bestuurders willen dat meestal aangrijpen om ‘scherpe keuzes’ te maken. is dat minister Ploumen ook gelukt?

scherpe keuzes

h alf november riep minister Ploumen voor Ontwikkelingssamenwerking en Buitenland-se Handel stoer dat ze 1 miljard ging bezuini-gen ‘zonder kaasschaaf’. Harde keuzes kwa-men er, een beperkt aantal speerpunten zou

de dans ontspringen, de rest kwam flink aan de beurt. Een half jaar later ligt er het met een fraaie woordspeling getooide beleidsplan ‘Wat de wereld verdient’. Waar voorgan-ger Ben Knapen voorzichtig inzette met een paginaatje of tien, pakt Lilianne Ploumen uit met vijftig-plus pagina’s. Daarvoor krijgen we veel mooie woorden, treffende analyses en ook wel goede voornemens om de armoede de wereld uit te helpen in één generatie, en tegelijkertijd de Nederlandse (han-dels)vlag overal fier in top te laten wapperen. En we zien veel, heel veel speerpunten voorbij komen. Vrouwenrechten, seksu-ele en reproductieve rechten, voedselzekerheid, water, veilig-heid en rechtsorde, ‘inclusieve’ groei. En eigenlijk ook noodhulp, want dat is de enige post waarop, samen met vrouwen- en seksuele rechten, niet wordt bezui-nigd. Het gekke is dus dat er op andere speerpunten wel, en soms zelfs fors wordt bezuinigd. Als je je speerpunten niet ont-ziet, ben je dan niet stiekem aan het kaasschaven? Hier een alternatief plannetje van de OneWorld-redactie. Het luidt doodsimpel: schaf de hulp van land tot land, in jargon bila-terale hulp, af. Een paar van de argumenten voor die ingreep:• Hulp loopt sowieso op z’n eind en een aantal landen die nu

nog Nederlandse hulp ontvangen, zoals Indonesië, Ghana en Kenia, hebben genoeg eigen middelen. Hallo, Indonesië is lid van de G20! Ook andere landen als Ethiopië of Mozambique,

beZUinigen VolgenS oneworld

zegt de minister steevast, hebben liever onze investeringen dan onze hulp.

• Ouderwetse hulp van het type waterputten slaan en school-tjes bouwen is nog nodig in fragiele staten. Maar daar bereik je niet zo veel van overheid tot overheid, omdat er nauwelijks een overheid is. Beter kun je daar via hulporganisaties of inter-nationale instituten als de VN en de Wereldbank werken.

• Ongelijkheid binnen landen is een groot probleem, vindt ook de minister, maar die los je niet met hulp tussen landen op. Daar moet de eigen bevolking in India of Brazilië wat aan doen, mogelijk met hulp van westerse maatschappelijke organisaties.

• ‘Coherentie van beleid’ is een sleutelbegrip voor de minister. Terecht. Maar voor de echt belangrijke zaken moet je in Brussel zijn (Europees landbouwbeleid en handelsverdra-gen met arme landen, EPA’s), niet in Den Haag.

• Wat straks werkelijk belangrijk wordt: schaarse schone lucht, schaars water en voedsel, schaarse grondstoffen, het voortbestaan van de aarde. Wat de minister Internationale Publieke Goederen noemt. Maar ook daarop heb je vanuit Den Haag in je eentje weinig greep.

De kern is dat die hulp van land tot land achterhaald is en eigenlijk snel afgebouwd moet worden. Dat kan tamelijk geruisloos. Ben Knapen haalde in één beweging al 18 van de 33 landen van de lijst af. Voor zover bekend zijn daar geen volks-opstanden, rituele verbrandingen van de Nederlandse drie-kleur, bedreigingen aan Nederlandse ambtsdragers of ander ongerief voor de Nederlandse belangen uit gevolgd. Ze vonden het misschien wel lekker rustig, in Lusaka, Dodoma of La Paz.

ONEWORLD Dossier14

ethiopiëminister Ploumen metnederlandse rozenkweker.

Beel

d h

AN

s A

rIëN

s

TEKST haNs ariëNs

ONEWORLD Dossier 15

Wat komt er na de millenniumdoelen? Hoe moet het verder met de wereld na 2015? Maresa oosterman, diplomate bij de Permanente Vertegenwoordiging van nederland bij de Verenigde naties, schetst de hete hangijzers aan de new Yorkse onderhandelingstafels.

india ouderenopvangdorp tanaraikulum.

Beel

d s

TuA

rT F

reed

mA

N /

hh

dobbelen om de doelen

in september 2013 gaan we bij de VN kijken hoe ver we zijn met de millenniumdoelen. Des te beter het daar-mee gaat, des te meer vertrouwen er zal zijn dat we met z’n allen een goed nieuw raamwerk kunnen maken voor na 2015. Dat armoede, voedsel en water daar in voor

zullen komen durf ik wel te voorspellen, maar er zijn inmid-dels meer dan honderd andere doelen voorgesteld. De uitda-ging is om met een kort maar compleet lijstje van prioriteiten te komen, dat zal werken in een veranderende wereld.

Nu wonen de meeste armen nog in middeninkomenslanden, maar over een jaar of tien in landen in conflict. We moeten zorgen dat mensen die ontsnapt zijn aan armoede niet terug-vallen. Vrede en veiligheid zullen daarbij een grotere rol moeten spelen dan nu. Veel landen in conflict vragen daar om, maar hun stem is vaak zwak in de VN-onderhandelingen. Nederland werkt samen met deze landen om te zorgen dat hun prioriteiten meegenomen worden.

innoVATieVerder zijn goed bestuur, mensenrechten en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten voorwaarden voor ont-wikkeling. Externe factoren zoals handel, de financiële crisis en klimaatverandering zijn ook van invloed. Dit zijn allemaal gevoelige onderwerpen bij VN-onderhandelingen. Het is de vraag of en hoe ze een plek krijgen in het Post 2015-raamwerk.

De Secretaris-Generaal van de VN heeft 27 eminente perso-nen gevraagd om in mei 2013 een voorzet te doen voor het Post 2015-raamwerk. Paul Polman, CEO van Unilever, is hier een van. Zijn boodschap is dat je alleen goede zaken kunt blijven doen en sociale doelen kunt halen als je natuurlijke hulpbron-

nen goed beheert. Een welkom geluid, want de stem van de allerarmsten, die in hun dagelijks leven en werken afhankelijk zijn van schoon water, vruchtbare aarde en een stabiel klimaat, komt niet vaak luid door in New York.

De millenniumdoelen zijn vooral gericht op sociale sectoren en minder op milieu en economie. Toch heb je alle drie nodig voor duurzame ontwikkeling. Veel landen vinden dat armoe-debestrijding, millenniumdoel 1, de hoogste prioriteit moet blijven houden, maar ook dat het zonder duurzaamheid niet gaat.

Bij de duurzaamheidsconferentie in Rio in 2012 is een werk-groep in het leven geroepen om duurzaamheidsdoelen te formuleren. De Nederlandse ambassadeur voor duurzame ontwikkeling, Kitty van der Heijden, is hier lid van. Ook zij zet zich in voor het samenbrengen van de armoede- en duurzaam-heidsagenda en de verschillende processen die hierover lopen. Dit samenbrengen leidt bij de VN tot ingewikkelde discussies over wat prioriteit heeft voor wie, wie wat moet doen en wie wat moet betalen.

Millenniumdoel 8 gaat over een wereldwijd partnerschap voor de uitvoering van het Post 2015-raamwerk. Hopelijk kunnen bedrijven daarin een grotere rol spelen, want hun investeringen en innovatie zijn nodig. Maar in de armste lan-den en landen in conflict blijft hulp nodig voor de opbouw van overheden en van basisvoorzieningen. Dat zijn dingen die het bedrijfsleven niet kan doen, maar wel nodig heeft om meer te kunnen investeren.

Iedereen is door de VN uitgenodigd om mee te denken, via worldwewant2015.org !

onderHAndelen oVer de wereld ná 2015

16 ONEWORLD Dossier

STrAATPAnel

What’s next?nA2015

“ik geloof steeds meer in mensen met laptops. als je nu in een derde-wereldland reist heeft iedereen een mobiele telefoon. dus ik hoop altijd maar dat arme mensen door alle technische ontwikkelingen slimmer worden en meer kansen krijgen.” yoUP vaN ’T heK, cabaretier

“Hoe ga je om met een groeiende groep mensen met een stijgend consumptiepatroon op een eindige bron?” erNsT vaN WePereN, Deloitte

“Mijn vraag aan de ontwikkelings-sector is niet: waarom houden jullie niet op? Ik dank de God in wie ik niet kan geloven op mijn blote knieën dat ik ben geboren in een welvarende rechtsstaat. Van die dankbaarheid loopt een rechte lijn naar de morele plicht anderen te helpen die zo stui-tend veel minder hebben. Mijn vraag is: waarom focussen jullie niet?”Joris LUyeNDiJK, journalist

“En de wereldverbeteraars in ons midden? Blijf maar even thuis, zou ik zeggen. We hebben de afgelopen eeuw al genoeg lieden in actie gezien, die meenden te weten wat goed was voor de wereld of een stuk daarvan.” Theo rUyTer, schrijver

“Ook dit kabinet denkt dat het bedrijfsleven een katalysator voor ontwikkeling is. Echter, landroof, olie-vervuiling, kinderarbeid, belasting-vlucht en voedselspeculatie worden veroorzaakt door onverantwoorde-lijke ondernemingen." giseLa TeN KaTe, somo

“Hou op met die verschilligheid. Doe iets.” JaN BeNNiNK, columnist de Volkskrant en reclameman

oneWorld nodigde experts, wereldverbeteraars en journalisten uit om na te denken over een nieuw masterplan om armoede te bestrijden. ruim zestig blogs op www.oneworld.nl later kunnen we concluderen dat hulp geen heilig huisje meer is. Het geld komt niet goed terecht en het opgeheven vingertje is er nog steeds. gelukkig zijn er ook positieve ontwikkelingen: internet, sociaal ondernemerschap en transparante geldstromen. de combinatie van hulp en handel wordt goed ontvangen. Het wordt tijd dat ontwikkelingslanden gelijke partners worden. Maar, zo stellen een aantal bloggers, handel is zeker niet heilig. net als ontwikkelingshulp.

“De toekomst die wij willen komt alleen dichterbij als wij als betrokken burgers onze stem laten horen.” JaN grUiTers, iKv Pax Christi

Hoe zie je de toekomst van ontwikkelings samen-werking?

“Het is misschien een liberale opvat-ting, maar als regel kan de overheid niet superefficiënt hulp verlenen. Het meeste bereik je als je het bedrijfs-leven geïnteresseerd krijgt in een project met een maatschappelijke waarde.” ToN sChuTTe, advocaat bij de Brauw Blackstone Westbroek

Hoe kunnen we bedrijven stimuleren om te investeren in arme landen?

“Maak het juridische klimaat daar overzichtelijker. ook een idee: stuur consultants langs bedrijven om ze warm te maken. een soort marketing voor ontwikkelingslanden dus.” NIels PIersoN, student Bedrijfskunde

Wat vind je van de bezuinigingen op hulp?

“net zo slecht als de bezuinigingen op cultuur. ik besef dat er bezuinigd moet worden, maar dit had nooit zo drastisch mogen gebeu-ren. Het lastige is dat we niet op basis van cijfers kunnen zeggen welk orkest of hulpprogramma we moeten behou-den vanwege de kwaliteit.” sArAh WIJzeNBeek, cellist en freelance fotograaf

Mag je hulp ook geven uit eigenbelang?

“Zolang je mensen helpt, zou dat voor het resultaat niet mogen uitmaken. als het maar gebeurt. ik vind het heel belangrijk dat de kinderen in mijn klas beseffen dat mensen het lang niet overal zo goed hebben zoals wij hier in nederland. daar hoort bij dat kinderen niet zeuren als zij hun eten niet lekker vinden of niet de kraan laten lopen als zij hun handen wassen.” mIrIAm sPITz, lerares basisschool

www.ministerievanvrede.nl

Vredesambassadeurs, opgelet! Kom op 22 mei naar de Ambassadeursdag van IKV Pax Christi, met Jörgen Raymann, Minister van Vrede. Wil jij weten hoe jij vredesactivisten in o.a. Syrië, Colombia en Kosovo kunt steunen? Wil je zelf een bijdrage leveren aan een vreedzame samenleving? Act for Peace!Check het programma van de Ambassadeursdag op de websiteof op FACEBOOK.COM/MINISTERIEVANVREDE en meld je aan voor de workshops van jouw keuze.

AMBASSADEURSDAG 2013ACT FOR PEACE22 mei 2013 van 16:00 uur - 21:00 uurMeeting Plaza, Utrecht

Het Ministerie van Vrede wordt mede mogelijk gemaakt door het vfonds.

Werk aan de wereld

Je bent een goed opgeleide professional met ruime praktijkervaring. Je wilt jouw kennis delen met vakgenoten in Afrika of Azië. Door een jaar of langer met ze samen te werken. Niet voor het geld, maar wel om ervaringen rijker te worden. Je bent tevreden met een vergoeding die gelijk is aan het salaris van je lokale collega’s. Herken je jezelf en wil je meewerken aan een wereld zonder armoede?

Kom dan naar Meet VSO op 18 mei in Utrecht. Meld je aan op www.vso.nl

Werken voor €9 per dagen rijker terugkomen?