Onderzoeksrapport domotica - Hanze · Management samenvatting Dit onderzoeksrapport geeft antwoord...

2017

Bodil Goodijk

Hanzehogeschool

6-6-2017

Onderzoeksrapport domotica

Onderzoeksrapport

Auteur: Bodil Goodijk Opleiding: Facility Management Richting: Hospitality in Business Studentnummer: 306032 Afstudeerbegeleider: Stefan Lechner Stagebedrijf: Bureau Noorderruimte Begeleider: Stefan Lechner Onderzoeksorganisatie: ’t Derkshoes (Westerbork) Begeleider: Agnes Doorten Versie: 1.0 Datum: 06-06-2017

1

Management samenvatting Dit onderzoeksrapport geeft antwoord op de vraag hoe domotica binnen ’t Derkshoes kan bijdragen aan de veiligheid en zelfredzaamheid van personen met psychogeriatrische problematiek. Woonzorgcentrum ’t Derkshoes te Westerbork biedt naast intramuraal wonen ook extramurale zorg. ’t Derkshoes wil gebruik gaan maken van slimme technologie die de zorg gaat ondersteunen. Het onderzoek is uitgevoerd doormiddel van literatuuronderzoek, interviews en observaties. De interviews zijn uitgewerkt in transcripten, deze zijn met gebruik van zes codes gecodeerd en geanalyseerd. Er is veel informatie gevonden, deze informatie is specifiek toegepast op de situatie van ’t Derkshoes. ’t Derkshoes maakt op dit moment beperkt gebruik van domotica. Er is nog onvoldoende kennis over domotica en de toegevoegde waarde ervan binnen de organisatie. In dit onderzoek is onderscheid gemaakt tussen passieve en actieve domotica. Passieve domotica focust zich meer op de veiligheid en actieve domotica op de zelfredzaamheid. Uit de interviews met het personeel bleek dat er vooral behoefte is aan passieve domotica. Bij personen met dementie is maatwerk van belang, deze doelgroep kent haar eigen wensen en behoeften. Bij het gebruik van domotica zijn er veel toepassingen mogelijk, in dit onderzoek is gefocust op welke domotica voor deze specifieke doelgroep geschikt is. Hiervan is in dit onderzoeksrapport een totaaloverzicht opgenomen in bijlage 1 (pagina 50 tot en met 57).Op basis van de onderzoeksresultaten is er een Top – 10 uit de waarderingstabel voor geselecteerde domotica producten samengesteld. De producten zijn geschikt voor de doelgroep en spelen in op de vraag van ’t Derkshoes, namelijk door middel van domotica de zelfredzaamheid en veiligheid bevorderen. Top tien:

Waardering tabel domotica1

Product

Zelfr

edza

amhe

id2

Veili

ghei

d3

Com

plex

iteit

4 Tota

al

Woning Elektronische sloten (sloten openen met chip, smartphone, kaart) 6 8 3 17 Primaire Levensbehoeften Medicijndispenser (box biedt op juiste tijdstip medicijnen aan) 8 7 5 20 Medicijnhorloge (meldt wanneer medicijn ingenomen moet worden) 8 6 7 21 Veiligheidssensor keuken (sensor helpt brand te voorkomen) 8 9 5 22 Casserole (maaltijdopwarmer) 8 6 7 21 Sociaal/ vermaak Tablet (Compaan, tablet speciaal voor ouderen) 8 7 7 22 Monitoring/ alarmering Personenalarmering buitenshuis (mobiel alarmeringssysteem) 8 9 6 23 Bewegingssensor (sensor reageert op beweging) 7 9 6 22 GPS systemen 7 9 6 22 Beeldbellen (zorgverlener en cliënt kunnen elkaar zien tijdens bellen) 7 8 5 20

Op basis van alle onderzoeksgegevens zijn er vier aanbevelingen geformuleerd voor ’t Derkshoes. De eerste aanbeveling is informeren. Er is nog te weinig kennis over domotica bij cliënten, de mantelzorg en medewerkers. Tijdens informatiebijeenkomsten kan nadruk gelegd worden op de toegevoegde waarde van domotica. De tweede aanbeveling focust zich op een Programma van Eisen (PvE). Er is op basis van dit onderzoek een opzet voor een PvE gemaakt, deze kan ’t Derkshoes uitbreiden. De derde aanbeveling is het maken van een keuzegids. Deze gids maakt het voor cliënten en mantelzorgers overzichtelijk welke opties er zijn. Tot slot richt aanbeveling vier zich op de veiligheid. Uit de interviews met medewerkers bleek dat er behoefte is aan domotica die de veiligheid bevordert. Het advies is om speciale aandacht te geven aan het gebruik van een sensorsysteem, een systeem voor een elektronische sleutel, een GPS systeem en personenalarmering met beeldbellen.

1 Deze waardering tabel is opgesteld op basis van alle onderzoeksresultaten, in samenwerking met een projectleider zorginnovatie. 2 Bij het begrip zelfredzaamheid gaat het om de bijdrage aan de vergroting van de zelfredzaamheid. Hoge score= draagt veel bij aan zelfredzaamheid. 3 Bij het begrip veiligheid gaat het om de mate van het versterken van de beleefde en de werkelijke veiligheid. Hoge score= draagt veel bij aan veiligheid. 4 Bij het begrip complexiteit gaat het om de mate van complexiteit het product daadwerkelijk in te voeren. Hoge score = eenvoudig.

Voorwoord

Voor u ligt het rapport van mijn afstudeeropdracht bij Bureau NoorderRuimte in opdracht van zorgorganisatie ’t Derkshoes. Deze opdracht is ter afsluiting van mijn opleiding Facility Management aan de Hanzehogeschool te Groningen. Het onderwerp van de afstudeeropdracht is het inzetten van domotica bij personen met psychogeriatrische problematiek. Bij Bureau NoorderRuimte heb ik de mogelijkheid gekregen om in een multidisciplinair team verdieping te zoeken binnen het onderwerp domotica. Het Domotica team heeft elkaar geholpen en bovenal van elkaar geleerd. ’t Derkshoes heeft een interessante opdracht beschikbaar gesteld en mij ruimschoots voorzien van relevante input voor het onderzoek. De bijzondere doelgroep van het onderzoek heeft indruk op mij gemaakt. Eén opmerking is mij in het bijzonder bijgebleven “Wij moeten ons aan hen aanpassen, zij kunnen zich niet meer aan ons aanpassen.” (Hoving, 2017) Ten eerste wil ik ’t Derkshoes en Bureau NoorderRuimte bedanken voor de kans die ze mij gegeven hebben om mijn opleiding af te sluiten bij deze organisaties. De medewerkers waren bereid mij te helpen bij mijn onderzoek en de benodigde informatie te verschaffen. In het bijzonder wil ik mijn interne begeleiders van ’t Derkshoes, Agnes Doorten en Fokelien Plantinga, bedanken voor de ondersteuning tijdens mijn afstudeerperiode. Tot slot wil ik mijn afstudeerbegeleider, Stefan Lechner, bedanken voor de prettige begeleiding en nuttige feedback. Ik heb de afgelopen periode veel over het vakgebied onderzoek geleerd. Laat u bij het lezen van dit rapport verrassen door de vele mogelijkheden van domotica. Bodil Goodijk 6 juni 2017, Groningen

3

Inhoudsopgave Management samenvatting .................................................................................................................... 2

Voorwoord .............................................................................................................................................. 3

Inleiding ................................................................................................................................................... 5

Hoofdstuk 1. Literatuur ........................................................................................................................... 7

1.1 DESTEP ......................................................................................................................................... 13

1.2 Juridisch ....................................................................................................................................... 18

1.3 Financieel ..................................................................................................................................... 20

Hoofdstuk 2. Onderzoeksmethoden ..................................................................................................... 21

2.1 Toelichting geïnterviewde ........................................................................................................... 22

2.2 Onderzoek matrix ........................................................................................................................ 23

2.3 Validiteit en betrouwbaarheid .................................................................................................... 23

2.4 Definitie begrippen ...................................................................................................................... 24

Hoofdstuk 3. Resultaten ........................................................................................................................ 25

3.1 Huidige situatie ............................................................................................................................ 25

3.2 Uitwerking interviews ................................................................................................................. 26

3.3 Waardering domotica .................................................................................................................. 42

Hoofdstuk 4. Conclusie, Aanbevelingen en Discussie ........................................................................... 44

4.1 Conclusie ..................................................................................................................................... 44

4.2 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 47

4.2.1 Opzet Programma van Eisen ................................................................................................ 48

4.2.2 Financiële gevolgen .............................................................................................................. 49

4.3 Discussie ..................................................................................................................................... 49

Bijlage 1. Domotica overzicht ................................................................................................................ 50

Bibliografie ............................................................................................................................................ 58

Inleiding Het aantal mensen met een zorgvraag in Nederland neemt toe. Vergrijzing van de bevolking is een van de oorzaken dat de kosten voor zorg en welzijn nu en in de toekomst blijven stijgen. Om dit vraagstuk het hoofd te kunnen bieden is het belangrijk dat zowel vanuit het perspectief van beheersing van kosten maar zeker ook het welbevinden van zorgbehoevenden aandacht wordt besteed aan innovatie. Een van de terreinen waarop mogelijk in dit kader “winst” te behalen valt is de inzet van technologische ontwikkelingen. Dit onderzoek richt zich op mogelijkheden die deze ontwikkelingen kunnen bieden voor een specifieke doelgroep binnen de psychogeriatrie, mensen met dementie. Een nieuw begrip in de zorg is ‘zorg op afstand’. Deze zorg wordt geboden aan mensen die langdurige zorg nodig hebben met behulp van technologische middelen (domotica). Een groep die hier al gebruik van maakt zijn ouderen, de verwachting is dat het gebruik hiervan de komende jaren enorm gaat toenemen. Domotica is echter een breed begrip. Het kan variëren van een eenvoudige alarmknop die iemand bij zich draagt, tot sensor systemen die waarnemen of iemand afwijkt van zijn of haar normale leef ritme. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Ouderen moeten of willen tegenwoordig langer thuis blijven wonen. Met domotica kunnen ouderen mogelijk langer zelfstandig blijven wonen. (Rijksoverheid, 2017) Woonzorgcentrum ’t Derkshoes te Westerbork biedt naast intramuraal wonen ook extramurale zorg. ’t Derkshoes wil gebruik gaan maken van slimme technologie die de zorg gaat ondersteunen. Verschillende vormen van domotica moeten de kwaliteit van leven van de cliënt vergroten en zorgmedewerkers van ’t Derkshoes moeten door het gebruik van technologie ondersteund worden bij hun werkzaamheden. Door het inzetten van domotica kan mogelijk de doelgroep thuiswonende personen met een lichte vorm van dementie bediend worden. Voor dit onderzoek is de volgende probleem- en doelstelling geformuleerd: Probleemstelling ’t Derkshoes wil ontdekken welke domotica ingezet kan worden bij personen met psychogeriatrische problematiek. Personen met deze problematiek kunnen niet zelfstandig functioneren. Op dit moment heeft ’t Derkshoes nog onvoldoende kennis over domotica om de juiste middelen te selecteren. De domotica moet bijdragen aan de zelfredzaamheid en veiligheid van de cliënten. Doelstelling ’t Derkshoes wil domotica introduceren waarbij de zelfredzaamheid en veiligheid van personen met psychogeriatrische problematiek wordt vergroot. Er moet een standaard domotica pakket worden samengesteld waarbij uitbreiding ‘op maat’ mogelijk is. De domotica moet zowel intramuraal als extramuraal ingezet worden. Op basis van dit probleem is er een onderzoeksvraag geformuleerd. Het antwoord op deze vraag wordt geformuleerd doormiddel van het beantwoorden van vijf deelvragen. De volgende onderzoeksvraag en deelvragen zijn opgesteld: Onderzoeksvraag Hoe kan domotica binnen Stichting Derkshoes zorg en dienstverlening bijdragen aan de veiligheid en zelfredzaamheid van personen met psychogeriatrische problematiek waardoor deze personen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven functioneren?

5

Deelvragen:

1. Wat zijn de trends en ontwikkelingen op het gebied van domotica in de zorg? 2. Wat is de huidige situatie op het gebied van personen met psychogeriatrische problematiek

binnen Stichting Derkshoes zorg en dienstverlening? 3. Wat kenmerkt een veilige omgeving voor personen met psychogeriatrische problematiek? 4. Op welke wijze kunnen de zorgmedewerkers van Stichting Derkshoes zorg en dienstverlening

ondersteund worden door domotica binnen hun werkzaamheden? 5. Welke domotica is geschikt voor personen met psychogeriatrische problematiek?

Het eerste hoofdstuk bestaat uit de verzamelde literatuur. Een aantal relevante onderwerpen worden beschreven. Daarnaast zijn de trends en ontwikkelingen doormiddel van een DESTEP in kaart gebracht. Ter afsluiting van het hoofdstuk zijn er een aantal belangrijke juridische en financiële zaken nader toegelicht. Hoofdstuk twee omschrijft de onderzoeksmethode van dit onderzoek. De aanpak van de verschillende methodes wordt omschreven. Ook worden belangrijke begrippen gedefinieerd. In hoofdstuk drie staan de resultaten van het onderzoek. Het hoofdstuk begint met een omschrijving van de huidige situatie. Na de huidige situatie staat de uitwerking van de interviews. Op basis van alle onderzoeksresultaten is er een waardering tabel voor de toe te passen domotica opgesteld. Tot slot staan in hoofdstuk vier de conclusie, aanbevelingen en discussie. De conclusie geeft antwoord op de onderzoeksvraag en deelvragen. De toegevoegde bijlage is een domotica overzicht, met uitleg over de domotica producten die toepasbaar zijn bij de doelgroep personen met PG problematiek.

6

Hoofdstuk 1. Literatuur Het onderzoek is gestart met het verzamelen van relevante literatuur. Deze informatie bood ondersteuning bij het opstellen van de juiste vraagstelling. De literatuur is onderverdeeld in een aantal onderwerpen. Deze onderwerpen zijn bepaald op basis van het intake gesprek met de opdrachtgever. Daarna zijn de trends en ontwikkelingen doormiddel van een DESTEP geformuleerd. Tot slot is relevante informatie over juridische en financiële zaken omschreven.

Verpleeghuizen Er werd in de psychogeriatrische verpleeghuiszorg veel gebruikt gemaakt van vrijheid beperkende maatregelen. Fysieke vrijheidsbeperking wordt ook wel fixatie genoemd. Deze fixatie wordt vooral gebruikt om gevaarlijke situaties, waaronder vooral valincidenten, te voorkomen. Een voorbeeld hiervan is de kantelstoel, waar men niet zelfstandig uit kan opstaan. Tegenwoordig is er ook veel aandacht voor de negatieve effecten van deze maatregelen. In Nederland is het streven om het aantal fixaties binnen verpleeghuizen te verminderen. Bij het verminderen van de fixaties moet er een manier gevonden worden waarbij bewoners van psychogeriatrische verpleeghuizen beschermd blijven worden tegen onveilige situaties. Een mogelijke vervanging voor de traditionele fixatie is domotica. Domotica kan worden ingezet om op afstand toezicht te houden op bewoners binnen een verpleeghuis. Voorbeelden hiervan zijn bewegingssensoren en chips in kleding. Door het gebruiken van sensoren en chips kan het gedrag van de bewoners geregistreerd worden. Wanneer er opvallend gedrag wordt vertoond, bijvoorbeeld s ’nachts de kamer verlaten, kan de verzorgende dit terugzien. Op deze manier kunnen verzorgenden zien wanneer zich een gevaarlijke situatie voordoet. (Depla, Zwijsen, & te Boekhorst, 2010) Uit een onderzoek van VU medisch centrum te Amsterdam waarin zeven verschillende psychogeriatrische verpleeghuizen zijn onderzocht kwam een aantal belangrijke bevindingen naar voren. Door het inzetten van domotica om bewoners te monitoren krijgen verzorgenden en naasten het veilige gevoel dat ze potentieel gevaarlijke situaties in de gaten kunnen houden. Verzorgenden geven aan het een bezwaar te vinden dat ze vallen en dwalen niet kunnen voorkomen, maar enkel kunnen signaleren. Men ziet domotica eerder als een aanvulling op bestaande maatregelen dan als een alternatief hiervoor. Ook bleek uit het onderzoek dat verzorgenden en naasten een maatregel alleen vrijheid beperkend vinden als de bewoner er naar hun idee last van heeft en wanneer de maatregel niet in het belang van de bewoner wordt ingezet. Wanneer de bewoners zich nauwelijks bewust zijn van het toepassen van een maatregel hebben ze er vaak ook geen last van is dan het uitganspunt. (Depla, Zwijsen, & te Boekhorst, 2010) Extramurale zorg Wanneer iemand met dementie thuis wil blijven wonen is de kans groot dat er behoefte komt aan ondersteuning in het huishouden, verpleging en verzorging. Deze zorg is extramurale zorg, ook wel thuiszorg genoemd. (Alzheimer Nederland , sd) Extramurale zorg is de zorg aan cliënten die niet in een instelling verblijven. Dit kan zorg zijn die de zorgaanbieder bij de cliënt thuis levert, of de zorg die de cliënt op afspraak bij de zorgaanbieder krijgt. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport geeft aan wat de invloed is van de recente wetswijzigingen binnen de zorg: “Extramurale zorg was er binnen de AWBZ voor ouderen, chronisch zieken, mensen met een handicap, mensen met langdurige psychische problemen of mensen die tijdelijk zorg nodig hadden. Ook de ‘overige functies' (niet zijnde verblijf) van kort verblijf waren opgenomen onder extramurale zorg; de verblijfscomponent van kort verblijf was opgenomen bij intramurale zorg. Vanaf 2015 valt de extramurale zorg voornamelijk onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015, Jeugdwet, en Zorgverzekeringswet (Zvw). Uitzondering vormt de Wet langdurige zorg (Wlz) die in de vorm van een modulair pakket thuis (mpt) of een verpleegpakket thuis (vpt) wordt

7

https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/verblijf

https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/kort-verblijf

https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/jeugdwet

https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/modulair-pakket-thuis

https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/modulair-pakket-thuis

geleverd en het kort verblijf dat middels het overgangsrecht en subsidieregeling eerstelijns verblijf onder de Wlz blijven vallen (bijv. kort verblijf na ziekenhuisopname). (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sd) Psychogeriatrische zorg “Een psychogeriatrische aandoening is een ziekte, aandoening of stoornis in of van de hersenen (mede) als gevolg van ouderdom. Deze aandoening gaat vaak gepaard met aantasting van het denkvermogen, gevoelsleven, intellect en het geheugen. Soms is er ook sprake van een afname van motorische functies en een vermindering van de sociale redzaamheid.” (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sd) In de meeste gevallen gaat het hierbij om een vorm van dementie. Bij dementie is er sprake van een verstoorde verwerking van informatie in de hersenen. Bij veel vormen van dementie treedt geheugenverlies op. Gemiddeld leven mensen acht jaar met dementie, waarvan zo’n zes jaar thuis. Dementie is een chronische aandoening. Bij dementie is altijd sprake van achteruitgang, wel verschilt de intensiteit hiervan per persoon. Door het dynamische ziekteproces is het lastig om een standaard ziekteproces te omschrijven. Hierdoor is er ook geen zorgstandaard vast te stellen voor personen met dementie. Verzorgenden en naasten zijn continue bezig met afstemming en bijstelling. Een persoon met dementie zal uiteindelijk overlijden aan de gevolgen hiervan. Dementie heeft een grote impact op kwaliteit van leven. Gemiddeld ervaart 71% sterk verlies van kwaliteit van leven. Belangrijke redenen hiervoor zijn het kwijtraken van zelfstandigheid, vermindering van vermogen om taal te gebruiken, persoonlijkheidsveranderingen en het verliezen van het vermogen om situaties/voorwerpen/personen te herkennen. Door deze veranderingen voelen mensen met dementie zich vaak angstig en verdrietig, hier moeten ze mee leren omgaan. Ook voor naasten van mensen met dementie is het een zwaar proces. Er bestaat een risico voor de naasten op overbelasting en depressie. (Projectgroep Zorgstandaard Dementie, 2013) Zorgstandaard dementie Alzheimer Nederland en Vilans hebben op 18 juli 2013 de definitieve Zorgstandaard Dementie gepubliceerd. Binnen deze zorgstandaard is het doel om te komen tot vaste normen voor dementiezorg. De zorgstandaard bestaat uit tien voorwaarden voor goede dementiezorg, dit zijn de volgende:

- Voorwaarde 1: Zorgvuldige omgang - Voorwaarde 2: Tijdige en duidelijke informatie - Voorwaarde 3: Signaleren én actief verwijzen - Voorwaarde 4: Snelle en juiste diagnostiek - Voorwaarde 5: Vaste begeleider en persoonlijk zorgplan - Voorwaarde 6: Behandeling, hulp en begeleiding - Voorwaarde 7: Activiteiten afgestemd op persoonlijke leefstijl en mogelijkheden - Voorwaarde 8: Tijdelijke, volledige overname van zorg - Voorwaarde 9: Veilig en vertrouwd wonen - Voorwaarde 10: Crisishulp

De zorgstandaard moet richting geven aan regio’s en ondersteuning bieden aan regionale integrale ketenzorg in aansluiting op de wensen en behoeften van mensen met dementie en hun mantelzorgers. De zorgstandaard is een beschrijving van de normen waaraan dementiezorg moet voldoen. Het uitgangspunt van optimale dementiezorg zijn de wensen en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. (Meerveld, 2013)

8

https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/overgangsrecht

Fases binnen dementie Ondanks dat het ziekteproces bij ieder persoon verschilt zijn er bijna altijd vier fases te onderscheiden. De eerste fase wordt ook wel het niet-pluisgevoel genoemd, oftewel het voorstadium. De gemiddelde duur van deze fase is twee tot drie jaar. Vaak ontdekken mensen zelf of de omgeving dat iemand in deze fase zit door zorgen over het geheugen. Deze zorgen kunnen ontstaan door het vergeten van namen en woorden of moeite hebben met plannen en afspraken onthouden. Vaak nemen het initiatief en de interesse af. Wanneer iemand in deze fase zelfstandig woont kan het zijn dat diegene behoefte heeft aan ondersteuning bij het plannen van activiteiten. Het tweede stadium wordt gekenmerkt als het beginstadium. Deze fase kan ongeveer twee jaar duren. Het geheugen gaat steeds verder achteruit en ook het gedrag en karakter kunnen veranderen. Organiseren en plannen lukt niet meer. Vaak neemt het beoordelen en inschatten van situaties af. Wanneer iemand zelfstandig woont in deze fase heeft iemand ondersteuning nodig bij het plannen van activiteiten en dagelijkse taken. Structuur helpt vaak om iemand nog zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Tijdens de derde fase, het midden stadium, is er sprake van matige tot ernstige dementie. Deze fase kan wel vier jaar duren. Er is duidelijk sprake van achteruitgang. Handelingen als aankleden gaan vaak moeizaam en er kan sprake zijn van een verstoring in het slaap-waakpatroon. Door de achteruitgang in dagelijkse handelingen kan zelfverwaarlozing ontstaan. Tijdens deze fase heeft iemand hulp nodig bij de dagelijkse handelingen. Zelfstandig wonen kan eigenlijk alleen nog maar met de juiste hulpmiddelen of met veel zorgmomenten van een zorgverlener en ondersteuning door de mantelzorger. Wanneer iemand in de laatste fase zit, is er sprake van zeer ernstige dementie. Deze fase kan wel zes tot negen jaar duren. In deze fase is ook de lichamelijke achteruitgang duidelijk zichtbaar. Het spraakvermogen verslechterd en er ontstaan problemen bij het zelfstandig lopen en zitten. Door de lichamelijke achteruitgang wordt de zorgvraag steeds zwaarder. Zelfstandig wonen is in deze fase niet aan te raden, omdat er vrijwel constant zorg en toezicht nodig is. (Martha Flora, sd) Dementie en technologie Er zijn diverse vormen van technologie die de persoon met dementie, de naasten en de professionele zorgverlening kunnen ondersteunen. Niet elke vorm van technologie is tijdens elke fase even goed toepasbaar. De organisatie Vilans heeft een overzicht gemaakt waarin zichtbaar is welke vorm van technologie past bij welke fase van dementie. De vier fases in de afbeelding komen overeen met de bovengenoemde fases. In onderstaand overzicht staat welke vorm van domotica geschikt is in welke fase en voor wie de domotica van belang is. (Vilans, 2016)

9

Figuur 1. Fase overzicht domotica (Vilans, 2016)

De verschillende fases en het fase overzicht van Vilans is uitgewerkt in onderstaande tabel. Op de volgende pagina wordt de apparatuur toegelicht doormiddel van een figuur opgesteld door Vilans.

Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase Voorstadium:

woorden en namen vergeten, vermogen tot plannen neemt af

Beginstadium: plannen lukt niet meer, geheugen gaat verder achteruit

Midden stadium: hulp nodig bij dagelijkse handelingen, verstoring slaap- waakpatroon

Laatste stadium: lichamelijke achteruitgang

Geschikte domotica

Beeldbellen, personen alarmering, Apps

Beeldbellen, personen alarmering, Apps, Medicijndispenser, Communicatie platform, leefstijlmonitoring

personen alarmering, Medicijndispenser, Communicatie platform, leefstijlmonitoring, geavanceerde bewaking

Geavanceerde bewaking, leefstijlmonitoring, communicatieplatform

Tabel 1. Fase tabel domotica

10

Figuur 2. Toelichting domotica (Vilans, 2016) Domotica Een simpele omschrijving van domotica is het toepassen van elektronica in huis om het leven makkelijker te maken. Door het inzetten van domotica kunnen ouderen of mensen met een handicap langer zelfredzaam blijven. Het gaat hierbij om hulpmiddelen met sensoren en computertechnologie, dit kan in combinatie met communicatie met hulpverleners. Een term die ook veel gebruikt wordt is ‘zorg op afstand’. Door het inzetten van informatie- en communicatietechnologie (ICT) hoeven de cliënt en zorgverlener niet in dezelfde ruimte te bevinden bij het verlenen van zorg. Het inzetten van domotica vraagt goede voorbereiding en onderzoek. (Schumacher, 2017) Het is nuttig om een Programma van Eisen (PvE) op te stellen voordat de organisatie domotica gaat selecteren. Bij het opstellen van een functioneel PvE gaat het om een opsomming van mogelijk te realiseren functies. Op basis van deze opsomming kan er een keuze gemaakt worden welke functies er echt gerealiseerd moeten worden. Er zullen algemene functies zijn en een aantal functies die per

11

bewoner zijn in te stellen. Deze individuele functies worden bij voorkeur opgenomen in het bewonersprofiel binnen het zorgleefplan. (Leeuw, 2015) Een zorgwoning waar gebruik wordt gemaakt van domotica wordt ook wel een intelligente zorgwoning genoemd. Onderstaand model toont aan welke functionaliteiten in een intelligente zorgwoning aanwezig kunnen zijn. De systemen geven data door aan een zorgcentrale, waar diverse manieren van opvolging worden gedaan. In het model worden vijf soorten slimme technologische systemen onderscheiden: gebouwbeheersystemen, netwerk gebonden hulpmiddelen, technologie voor ontspanning en vermaak, informatie- en communicatietechnologie en technologie voor diagnostiek en gezondheidsmonitoring. Binnen dit onderzoek wordt niet gekeken naar technologie voor diagnostiek en gezondheidsmonitoring.

Figuur 3. Model van een intelligente zorgwoning (model van Stefanov) (Hoof & Wouters, 2012)

Zelfredzaamheid en veiligheid Volgens het rapport ‘Domotica in de langdurige zorg’ van het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu omvat Zorgdomotica zowel toezichthoudende als ondersteunende technologieën. “Toezichthoudende technologie bestaat uit alarmerings-, signalerings- en beveiligingssystemen, zoals alarmknoppen (eerste generatie domotica), uitluistersystemen, valdetectoren, drukmatten, bewegingsmelders en radiografische identificatie chips (RFID) voor tracering en elektronische toegangsregelingen (tweede generatie domotica). Signalerings- en beveiligingssystemen kunnen een alternatief bieden voor insluiting of fixatie van cliënten. Inmiddels is de derde generatie domotica in opkomst, waarmee wijzigingen in het leefpatroon van de cliënt kunnen worden waargenomen. Afwijkingen van het normale leefpatroon kunnen er op wijzen dat de cliënt zorg nodig heeft, waarna een signaal naar de zorgverlener wordt gestuurd.” De toezichthoudende technologie valt binnen dit onderzoek onder het thema veiligheid.

12

“Ondersteunende technologie zorgt ervoor dat de omgeving actief of passief aangestuurd, bediend of gecontroleerd kan worden. Dit betreft ook de aangepaste afstandsbedieningen (onder andere voor verwarming, tv, verlichting, deuren) voor mensen met een lichamelijke beperking, die hiervan afhankelijk zijn. Ondersteunende technologie maakt het mogelijk dat cliënten ondanks hun beperking zelfstandig(er) kunnen wonen.” De ondersteunende technologie valt binnen dit onderzoek onder het thema zelfredzaamheid. Het onderscheid in ondersteunende technologie en toezichthoudende technologie is ook uit te drukken in actieve en passieve domotica. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Onderstaande tabel laat dit onderscheid zien.

Zelfredzaamheid Veiligheid Actieve domotica Passieve domotica Ondersteunende technologie Toezichthoudende technologie Omgeving aansturen, bedienen of controleren - Signaleringssystemen

- Alarmeringssystemen - Beveiligingssystemen

Tabel 2. Onderscheid actieve & passieve domotica Naast de toezichthoudende en ondersteunende technologie is er ook nog een groep domotica voor mensen die niet perse zorg nodig hebben. Hieronder vallen bijvoorbeeld energiebesparing en comfortverhoging. Deze soort domotica wordt ook wel ‘woonhuisautomatisering’ genoemd. Deze vorm van domotica wordt niet meegenomen binnen dit onderzoek. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) 1.1 DESTEP De trends en ontwikkelingen zijn doormiddel van een DESTEP in kaart gebracht. Deze trends en ontwikkelingen kunnen interessant zijn bij het keuzeproces in domotica van ’t Derkshoes. Demografisch Volgens het Centraal Bureau voor Statistiek zal “tot 2025 het aantal inwoners in de provincie Drenthe met 6.250 inwoners dalen tot ruim 482.400 inwoners. In de periode 2025-2039 is de afname ruim 21.000. Het totale sterfteoverschot is in de periode 2015-2039 ruim 32.000. Het totale migratiesaldo zal in de periode 2015-2039 bijna 5.000 bedragen. In 2040 telt de provincie Drenthe ca. 461.000 inwoners.” In onderstaande grafiek wordt een gemiddeld beeld gegeven van te verwachten demografische ontwikkelingen. (Provincie Drenthe , 2015)

Figuur 4. Bevolkingsgroei in Drenthe (Provincie Drenthe , 2015)

13

De grafiek geeft de verdeling in huishoudens naar leeftijd aan. Hierbij wordt uitgegaan van het hoofd van het huishouden. Er is de komende jaren een toename bij ouderen zichtbaar. Vooral in de groep 65-80 jaar. (Provincie Drenthe , 2015) Ook in Westerbork en omgeving zal er sprake zijn van een toename van ouderen. De kans is groot dat er de komende jaren een toenemende vraag naar zorg zal zijn in Westerbork en omgeving. De bevolkingsafname in Drenthe hoeft niet te betekenen dat de doelgroep van ’t Derkshoes krimpt. Figuur 5. Huishoudens naar leeftijd Drenthe (Provincie Drenthe , 2015) In de bevolkingspiramide rechts, is de verandering in leeftijdsopbouw voor de periode 1900 tot 2040 weergeven. Er zullen de komende jaren nog sterke veranderingen optreden met betrekking tot de leeftijdsopbouw van de bevolking in Drenthe. Vanaf 2011 neemt de bevolking in Drenthe af, maar het aantal 65-plussers neemt juist sterk toe. De verandering in de bevolkingsomvang is voor verschillende beleidsterreinen van belang. Onder andere voor de zorg en de arbeidsmarkt. De potentiele beroepsbevolking 15-65 jaar zal afnemen met 21%. De bevolking in de leeftijdsgroep 15-67 zal in de periode 2020-2040 met 18% dalen. Per 1 januari 2015 was bijna 21% van de bevolking 65 jaar of ouder. De verwachting is dat deze groep zal groeien. De schatting is dat rond 2040 het aandeel van deze groep meer dan 32% zal zijn. (Provincie Drenthe , 2015) De afname van de potentiele beroepsbevolking kan een risico voor ’t Derkshoes zijn. Wanneer de vraag naar zorg toeneemt moet er wel genoeg personeel zijn om aan deze vraag te kunnen voldoen. Figuur 6. Bevolking naar geslacht/leeftijd (Provincie Drenthe , 2015)

14

Economisch Uit de financiële zorgthermometer is gebleken dat zorginstellingen in 2017 weer meer financiële ruimte verwachten. Komend jaar verwachten meer dan twee derde van de zorginstellingen dat de omzet gelijk blijft of zal stijgen. In 2015 verwachtte 64 procent van de zorginstellingen een daling. De verwachte groei komt door de verbeterde economische vooruitzichten en het uitblijven van 500 miljoen aan bezuinigingen op de langdurige zorg. (Elsen, 2016) Uit een interview met Nynke Nijhof (Senior binnen het e-health team bij Vilans) blijkt dat een actuele trend is dat domotica steeds meer verschuift van de B2B markt (Business-to-Business) naar de B2C (Business-to-Consumer) markt. Het komt steeds vaker voor dat leveranciers aan particulieren zelf domotica verkopen. Het zijn niet alleen meer de organisaties die technologie kopen. (Nijhof, 2017) In een interview met Katja Oude Velthuis (ThuisBest keuzeadviseur bij Woonservice) kwam naar voren dat domotica steeds makkelijker verkrijgbaar is voor consumenten. Bij verschillende bouwmarkten is een schap met domotica ingericht. (Velthuis, 2017) De domotica wordt dus makkelijker verkrijgbaar voor ouderen. De ouderen moeten nog wel gestimuleerd worden om de domotica ook daadwerkelijk aan te schaffen. De Wmo is bedoeld voor mensen die niet in staat zijn om zelf te voorzien in ondersteuning en voorzieningen die ze nodig hebben. De Wmo wordt uitgevoerd door gemeenten. Vanaf 1 januari 2015 is de Wmo gewijzigd. Gemeenten kunnen nu zelf bepalen op welke wijze ze de Wmo uitvoeren. Hierdoor kan het per gemeente verschillen. De Wmo wordt gefinancierd uit belastinggeld. Sinds 2015 vragen gemeenten een eigen bijdrage van burgers voor het ontvangen van ondersteuning. Deze bijdrage wordt gebaseerd op leeftijd, inkomen en het overige vermogen van de desbetreffende persoon. (Zorgwijzer, 2016) Binnen de nieuwe Wmo is er zeer weinig ruimte voor domotica. Gemeenten hebben over het algemeen geen visie op domotica waardoor er weinig aandacht aan wordt besteed. Hierdoor wordt domotica bijna niet vergoed vanuit de Wmo. (Kruijf, 2015) Voor ouderen kan dit financiële aspect een reden zijn om domotica niet aan te schaffen. Sociaal- cultureel Een bekende trend binnen de zorg is dat mensen langer thuis blijven wonen. Bijna 2,8 miljoen 65-plussers wonen thuis, dit is 95 procent. Sinds 2013 komen mensen met een lichte zorgvraag niet meer in aanmerking voor het wonen in een zorginstelling. Naast deze ontwikkeling willen ook steeds meer ouderen langer thuis blijven wonen. (Weegen, sd) Dit vraagt om andere zorgvormen. Een mogelijke oplossing voor personen die langdurige zorg nodig hebben maar thuis blijven wonen is het inzetten van domotica. Er zijn steeds meer mogelijkheden om zorg op afstand te bieden. Dit bevordert de zelfregie van personen. (Zorghulp Atlas, 2016) ’t Derkshoes vindt zelfregie van cliënten zeer belangrijk. Ze zijn constant bezig om deze zelfregie te bevorderen. Wanneer mensen langer thuis blijven wonen betekent dit dat woon en zorg gescheiden worden. De traditionele verzorgingshuizen worden vervangen door bijvoorbeeld woon-zorg complexen. Om dit proces toekomstbestendig uit te voeren is het belangrijk dat verschillende partijen gaan samenwerken. Niet alleen de zorgorganisaties hebben invloed op deze verandering maar ook de gemeente, woningbouwcoöperaties en politieke partijen zijn belangrijke spelers. Deze partijen hebben allemaal invloed op een toekomstbestendig plan voor het scheiden van wonen en zorg voor personen met een zeer intensieve zorgvraag. (Biemans, 2014) Wanneer er domotica toegepast gaat worden in de woningen van personen die verbonden zijn aan een zorgorganisatie, is het zeer nuttig voor de zorgorganisatie om samen met de woning coöperatie te kijken naar eventuele aanpassingen in de woning.

15

Technologisch Een technologische ondersteuning die steeds meer wordt ingezet in de zorg is een systeem voor leefstijlmonitoring. Dit is een systeem wat doormiddel van sensoren in huis het leef- en slaappatroon van iemand inzichtelijk maakt. Dit systeem is geschikt voor alleenwonende mensen. Het wordt met name ingezet bij personen met dementie. Veranderingen in gedrag kunnen gesignaleerd worden. Wanneer de verandering in het gedrag als risicovol wordt beschouwd kunnen er passende maatregelen worden getroffen. Een systeem voor leefstijlmonitoring bestaat uit een combinatie van een netwerk van sensoren in de woning, een computerprogramma en een app voor een smartphone en/of webpagina. Doormiddel van het systeem kunnen zorgverleners, mantelzorgers en naasten op afstand monitoren. Dit kan de belasting van zorgverleners, mantelzorgers en naasten verminderen. Ook kan het helpen bij tijdige signalering van achteruitgang. (Vilans, 2017) Wat bij de aanschaf van een leefstijlmonitoring systeem gerealiseerd moet worden, is dat er grote aanpassingen binnen het zorgproces nodig zijn. Het vraagt om een andere manier van zorg verlenen. Ecologisch Een bekende trend is het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) als organisatie. Ook zorgorganisaties kunnen hier actief in zijn. Van nature staan deze organisaties op een bewuste manier in de samenleving. Het genezen of verzorgen van mensen is van zichzelf al een maatschappelijke taak. Toch kunnen zorgorganisaties op meer manieren MVO toepassen. Op deze wijze kan mogelijk de organisatie toekomstbestendiger gemaakt worden. Gezocht kan naar oplossingen waarmee de organisatie jaren vooruitkomt. Een zorgorganisatie kan op verschillende gebieden impact genereren, voorbeelden zijn: welzijn van patiënten en cliënten, werkplezier van de medewerkers, duurzaam inkopen, energiebesparing en afvalreductie (bijvoorbeeld op voedstelresten, medicijnresten en incontinentiemateriaal). (MVO Nederland, 2015) Het inzetten van domotica kan voor ’t Derkshoes een manier zijn om de zorg toekomstbestendig te maken. Een ontwikkeling is dat steeds meer organisaties aandacht besteden aan groene stroom. Begin 2017 hebben 240 zorgorganisaties samen met Intrakoop een energiedeal gesloten bij Eneco. Vanaf 2019 zullen zij groene stroom ontvangen van windmolens. Hierdoor is er sprake van vergroening van de zorg. Ook zullen de organisaties op leverancierskosten besparen. In totaal zal het gaan om de inkoop van 1 miljard KWh elektriciteit en 200 miljoen m3 gas per jaar. De duurzaamheid van de zorg krijgt hiermee een enorme impuls. (MVO Nederland, 2017) Politiek- Juridisch Taken met betrekking op huishoudelijke hulp en ondersteuning die eerst onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) vielen zijn overgeheveld naar de nieuwe Wmo. Sinds 2015 is volgens de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) de gemeente verantwoordelijk voor ondersteuning van mensen die niet op eigen kracht zelfredzaam zijn. De gemeenten moeten er voor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Bij mensen die aanspraak doen op een Wmo ondersteuning wordt eerst onderzocht wat de situatie is. Dit onderzoek wordt in gang gezet door de gemeente. Binnen dit onderzoek kijkt de gemeente naar wat de persoon nog zelf kan en waarbij de directe omgeving van de persoon kan helpen. (Rijksoverheid, 2017) Een belangrijke ontwikkeling binnen de psychogeriatrische zorg is het wetsvoorstel voor de Wet Zorg en Dwang. Dit voorstel ligt bij de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel is specifiek gericht op onvrijwillige opname en zorg voor de doelgroepen psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten. Dit zou de Wet Bijzondere opneming in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) voor deze groepen moeten vervangen. In het wetsvoorstel staan vijf vormen van onvrijwillige zorg. Twee van deze vormen betreffen toepassing van domotica. Dit betreft zowel maatregelen die de vrijheid beperken (zoals een elektronisch polsbandje dat een deur afsluit) als maatregelen waarmee toezicht op de cliënt

16

wordt gehouden (zoals monitors of uitluistersystemen). In het wetsvoorstel staat dat op grond van de Wet Zorg en Dwang onvrijwillige zorg kan worden toegepast, ongeacht waar iemand verblijft. Het kan dan dus ook bij mensen thuis of bij mensen die in kleinschalige woonvormen wonen. De reden van het wetsvoorstel is dat steeds vaker langdurige zorg buiten de grote intramurale zorginstellingen wordt verleend. Deze vrijheidsbeperkende maatregelen kunnen ondersteuning bieden bij bijvoorbeeld nachtelijk dwalen of agressief gedrag. In het wetsvoorstel staat dat onvrijwillige zorg alleen mag worden toegepast wanneer een cliënt niet meer zelf kan instemmen en er moet sprake zijn van ‘ernstig nadeel’ voor de cliënt zelf of voor anderen. Er moeten door de zorgverlener bepaalde procedures worden gevolgd en er wordt vastgesteld welke rechten de cliënt heeft. De reden voor de onvrijwillige zorg staat in het zorgplan verwerkt. Er mogen geen andere minder vergaande opties zijn om het beoogde doel te bereiken. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013)

Uit deze DESTEP komen een aantal trends en ontwikkelingen naar voren die interessant zijn voor ’t Derkshoes. De verwachting is dat in Westerbork en omgeving het aantal ouderen zal toenemen, waardoor de kans groot is dat er een toenemende vraag naar zorg zal ontstaan. De potentiele beroepsbevolking van 15-65 jaar zal afnemen. Dit kan een risico voor ’t Derkshoes zijn. Door het uitblijven van bezuinigingen op de langdurige zorg verwachten zorginstellingen in 2017 weer wat meer financiële ruimte. Door de nieuwe Wmo kunnen gemeenten zelf bepalen hoe ze de Wmo uitvoeren. Gemeenten vragen van burgers een eigen bijdrage voor het ontvangen van ondersteuning. Tegenwoordig zijn er veel manieren om zorg op afstand te bieden. Vaak is er bij zorg op afstand sprake van een vergroting van zelfregie van de cliënt. Domotica is makkelijker verkrijgbaar, maar ouderen moeten nog wel gestimuleerd worden het te kopen. Het wetsvoorstel voor de Wet Zorg en Dwang is gericht op onvrijwillige opname en zorg voor onder andere de doelgroep psychogeriatrische cliënten. Met de nieuwe Wet zouden er vrijheidsbeperkende maatregelen bij iemand thuis toegepast mogen worden. Domotica kan ook als één van deze maatregelen beschouwd worden.

17

1.2 Juridisch Er is een aantal wetten en besluiten binnen de zorg die interessant zijn bij de aanschaf en toepassing van domotica. Hier moet de organisatie rekening mee houden. In het rapport ‘Domotica in de langdurige zorg -Inventarisatie van technieken en risico’s’ door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) uit 2013, worden een aantal relevante wetten voor domotica in de zorg benoemd. Kwaliteitswet zorginstellingen (KWZ) 1996 De Kwaliteitswet zorginstellingen eist dat de zorginstelling zorg van een goed niveau aanbiedt, die doeltreffend, doelmatig en patiëntgericht wordt verleend en is afgestemd op de reële behoefte van de patiënt (art. 2). Daartoe moet er voldoende en goed gekwalificeerd personeel zijn, voldoende materieel van goede kwaliteit, en een goede toedeling van verantwoordelijkheden (art. 3). Artikel 4 vermeldt dat zorginstellingen verplicht zijn om de kwaliteit van de geleverde zorg op systematische wijze te bewaken, te beheersen en te verbeteren. Deze wet betreft alle instellingen die zorg verlenen krachtens de Zorgverzekeringswet en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013, p. 19). Deze wet heeft invloed op domotica in de zorg. Wanneer domotica toegepast wordt moet duidelijk zijn wat het doel is, en hoe de domotica in de behoefte van de cliënt voorziet. Voor elke cliënt moet individueel worden vastgelegd met welk doel het wordt ingezet. Daarnaast moet vastgesteld worden aan welke eisen de apparatuur moet voldoen. Voordat er daadwerkelijk met de domotica gewerkt mag worden, moet duidelijk zijn welke opleiding en training de medewerkers nodig hebben om met de apparatuur om te kunnen gaan. Omdat de kwaliteit van de zorg bewaakt moet worden, dient er voor domotica risicomanagement toegepast te worden. De risico’s en hoe om te gaan met deze risico’s moet geformuleerd worden. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst (WGBO) 1994 De kern van deze wet is dat de cliënt over de voordelen, nadelen en mogelijke risico’s van een behandeling moet worden voorgelicht, en om toestemming moet worden gevraagd (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013, pp. 19-20). Bij de toepassing van domotica moet ook de cliënt worden voorgelicht en om toestemming worden gevraagd. Wat in deze wet ook naar voren komt is het recht op ruimtelijke privacy. Het recht op privacy houdt in dat zorg en begeleiding buiten de waarneming van anderen moeten plaatsvinden, tenzij de cliënt daarvoor toestemming heeft gegeven. Onder ‘anderen’ worden personen beschouwd die niet direct bij de zorg zijn betrokken. Bij toezichthoudende domotica kan er sprake zijn van privacy schending. Deze privacy schending vindt niet alleen tijdens de zorgverlening plaats maar kan ook voorkomen tijdens dagelijkse bezigheden van de cliënt. Bij domotica zal per cliënt een afweging gemaakt moeten worden tussen de noodzaak en de mate van inbreuk op iemands privacy. Er wordt gekeken of de domotica genoeg toegevoegde waarde heeft voor de cliënt om deze beperking van de privacy te accepteren. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Besluit zorgplanbespreking AWBZ-zorg 2009 Dit besluit is van toepassing op alle instellingen die AWBZ-zorg leveren, en verplicht deze instellingen om met elke cliënt, of diens wettelijke vertegenwoordiger of familie, een bespreking te houden over het zorgplan waarin de verleende AWBZ-zorg omschreven staat (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013, p. 20). Tijdens de zorgplanbespreking komen een aantal zaken naar voren: de wensen van de cliënt, de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt, de doelen van de zorgverlening, de wijze waarop deze doelen bereikt worden, de verantwoordelijkheden en wijze van onderlinge afstemming tussen

18

betrokken zorgverleners. Wanneer domotica toegepast gaat worden, wordt dit meegenomen tijdens deze bespreking. Het zorgplan wordt schriftelijk vastgelegd en met de cliënt of zijn wettelijke vertegenwoordiger tijdig geëvalueerd en aangepast. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Wet op de medische hulpmiddelen Deze regelgeving bevat eisen ten aanzien van de kwaliteit en veiligheid van medische hulpmiddelen. De procedure voor markttoelating van medische hulpmiddelen is vastgelegd in het Besluit medische hulpmiddelen, waarbij producten die niet voldoen aan de zogeheten essentiële eisen, niet op de Europese markt gebracht mogen worden (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013, p. 20). Vaak valt domotica niet onder de definitie medische hulpmiddelen. Wanneer domotica niet onder de Wet op de medische hulpmiddelen valt, dient het te voldoen aan de Warenwet. De Warenwet eist slechts dat producten aan de van toepassing zijnde algemene richtlijnen voldoen. Een voorbeeld van een eis is elektrische veiligheid of elektromagnetische compatibiliteit. (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Wanneer een organisatie domotica wil toepassen moeten de volgende zaken op orde zijn om aan de wettelijke verplichtingen te kunnen voldoen:

- De cliënt moet toestemming geven voor de inzet van domotica. - Voor elke cliënt moet individueel in het zorgplan worden vastgelegd met welk doel de

domotica wordt ingezet. - Er moet een afweging gemaakt worden van de noodzaak van de domotica tegenover de

inbreuk op de privacy van de cliënt. - Voordat de medewerkers daadwerkelijk met de domotica mogen werken, moet duidelijk zijn

welke opleiding en training de medewerkers nodig hebben om met de apparatuur om te kunnen gaan.

- Er moet risicomanagement voor domotica plaatsvinden. - Domotica die valt onder medische hulpmiddelen moet aan de eisen van Wet op de medische

hulpmiddelen voldoen. Overige domotica moet aan de eisen van de Warenwet voldoen.

19

1.3 Financieel Bij de aanschaf van domotica komen ook financiële aspecten naar voren. Er zijn mogelijkheden voor het krijgen van een vergoeding bij de aanschaf van domotica. In deze paragraaf wordt kort ingegaan op het vergoedingsproces. Er zijn vormen van domotica die vergoed worden door de zorgverzekeraar. Hiervoor heeft de persoon in kwestie wel een medische indicatie nodig van een arts. Binnen het basispakket vallen hulpmiddelen als personenalarmering, een computer om de omgeving te besturen en een robotarm. Vaak zijn er meer technologische hulpmiddelen opgenomen in een aanvullende verzekering, dit staat in de polis van de betreffende verzekering. Er zijn vormen van domotica die onder woningaanpassingen vallen. In sommige gevallen vergoedt de gemeente deze aanpassingen vanuit de Wmo, bijvoorbeeld wanneer iemand dankzij de domotica thuis kan blijven wonen. Een voorbeeld hiervan is een afstandsbediening voor deuren, gordijnen en ramen. (Rijksoverheid, sd) Het proces van de Wmo- aanvraag bestaat uit vier stappen. De eerste stap is wanneer een inwoner zich bij de gemeente meldt met een vraag over de benodigde ondersteuning. Wanneer de inwoner zicht meldt gaat deze in gesprek met de gemeente, dit is de tweede stap. De persoonlijke situatie wordt onderzocht, er wordt gekeken naar wat iemand op eigen kracht nog kan doen en naar het netwerk. Vervolgens kijkt de gemeente naar de beschikbare algemene voorzieningen. Alle leefgebieden (huisvesting, werk en inkomen) worden meegenomen tijdens het gesprek. Na het gesprek met de gemeente volgt de derde stap, het voorstel. Het kan zijn dat er wordt voorgesteld om ondersteuning thuis te ontvangen, maar beschermd wonen is ook een optie. Als laatste stap wordt er door de gemeente een besluit genomen. Er is passende ondersteuning gevonden wanneer de betrokkene weer veilig woont. De ondersteuning kan vanuit algemene voorzieningen worden vergoed maar er kan ook sprake zijn van maatwerk met eventueel een persoonsgebonden budget. (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sd) Wanneer iemand in een zorginstelling woont gaat de aanvraag van hulpmiddelen via een andere weg. De zorginstelling kan vanuit de Wlz zorgen voor hulpmiddelen voor bijvoorbeeld vervoer en verzorging. Een belangrijk aandachtspunt bij het proces van een aanvraag en het verwerven van hulpmiddelen is, dat er eerst een aanvraag voor de hulpmiddelen wordt gedaan en pas daarna wordt aangeschaft. Er bestaat namelijk een kans dat er geen vergoeding wordt verstrekt. (Rijksoverheid, sd)

20

Hoofdstuk 2. Onderzoeksmethoden Er is sprake van een inductieve onderzoeksmethode. Dit betekent dat er gegevens worden verzameld, geanalyseerd en geïnterpreteerd op basis waarvan de theorie vastgesteld wordt. Deze methode legt de nadruk op het begrijpen van de betekenis die mensen aan gebeurtenissen toekennen, op een goed begrip van de context van het onderzoek en het verzamelen van kwalitatieve gegevens. (Mulders, 2010) Om antwoord op de onderzoeksvraag te krijgen zijn er verschillende onderzoeksmethoden toegepast. Deze onderzoeksmethoden worden in dit hoofdstuk beschreven. Literatuuronderzoek In het voorgaande hoofdstuk is de relevante literatuur voor dit onderzoek samengevat. Er zijn verschillende rapporten, boeken en internet bronnen bestudeerd. De bronnen zijn beoordeeld op basis van publicatiedatum, auteur en relevantie tot het onderzoek. Observatie Tijdens het onderzoek vinden er twee verschillende vormen van observatie plaats. Tijdens beide observaties is er sprake van een ongestructureerde observatie. Ook is er sprake van een directe observatie, de onderzoeker is zichtbaar. (Verhoeven, 2011)

• Bezoeken voorbeeldsituaties Er zijn locaties bezocht waar appartementen zijn ingericht voor het demonstreren van domotica. Deze appartementen hebben een voorbeeldfunctie voor personen of organisaties die interesse hebben in domotica. De huizen in Alkmaar (Slimste huis), Emmen (Dementiehuis van de toekomst), Beilen (Langer thuus) en Leeuwarden (Huis van het heden) zijn bezocht. Naast deze speciaal ingerichte ‘domotica appartementen’ zijn er tijdens het onderzoek organisaties bezocht waar al gebruik wordt gemaakt van domotica. Tijdens de bezoeken van deze voorbeeldsituaties zijn aantekeningen gemaakt. De organisaties Zinn (locatie De Dilgt te Haren) en Tangenborgh (locatie De Bleerinck te Emmen) zijn bezocht.

• Observeren huidige situatie ’t Derkshoes Om de huidige situatie van ’t Derkshoes in kaart te brengen is er geobserveerd. Hiervan zijn aantekeningen gemaakt. Interviews Er is gebruik gemaakt van half gestructureerde interviews. Er is van te voren wel een vragenlijst opgesteld maar er is ruimte voor inbreng van de respondent. Er is ingespeeld op de situatie. (Verhoeven, 2011) Er hebben in totaal elf interviews plaatsgevonden.

• Interviewen personeel ’t Derkshoes Er zijn vijf medewerkers van ’t Derkshoes geïnterviewd. Tijdens de interviews is ingegaan op de huidige situatie, behoeften van de medewerkers, behoeften van personen met PG problematiek, huidige kennis over domotica en overige relevante kennis.

• Interviewen experts en ervaringsdeskundigen Er zijn twee experts en twee ervaringsdeskundigen geïnterviewd. Tijdens deze interviews is ingegaan op de wensen en behoeften van personen met PG problematiek, ervaringen met het inzetten van domotica, trends en ontwikkelingen, selectie en implementatie van domotica.

• Interviewen cliënten Er zijn twee cliënten van ’t Derkshoes geïnterviewd. Eén in intramurale- en één in extramurale setting.

21

2.1 Toelichting geïnterviewde In onderstaande tabel worden de geïnterviewde personen kort toegelicht.

Functie Datum/tijd Toelichting Verpleegkundige intramuraal

29-03-2017 12.00 Mevrouw is sinds vorig jaar verpleegkundige in ’t Derkshoes. Mevrouw haalt voldoening uit het zorgen voor mensen met dementie.

Medewerker thuiszorg

31-03-2017 10.00 Mevrouw is op dit moment leerling verpleegkundige (MBO) in de thuiszorg van ’t Derkshoes. Daarvoor werkte mevrouw 11 jaar als verzorgende IG (individuele gezondheidszorg) in de thuiszorg van ’t Derkshoes. Mevrouw is ook contactverzorgende van cliënten.

Teamleider huishoudelijke dienst

29-03-2017 13.00 Mevrouw is verantwoordelijk voor het facilitaire gedeelte van ’t Derkshoes. Onder haar valt de huishoudelijke dienst in- en extern, Wmo, keuken, linnendienst, technische dienst, receptie en het winkeltje.

Manager kwaliteit & beleid

29-03-2017 15.00 Mevrouw is verantwoordelijk voor het bewaken van kwaliteit en beleid binnen ’t Derkshoes.

Teamleider intramuraal

03-05-2017 14.00 Mevrouw is verantwoordelijk voor de intramurale zorg binnen ’t Derkshoes.

Cliënt extramuraal 26-04-2017 14.00 Mevrouw is 90 jaar en woont zelfstandig. Mevrouw maakt vier keer per dag gebruik van de thuiszorg van ’t Derkshoes.

Cliënt intramuraal 10-04-2017 11.00 Mevrouw is 83 jaar en woont sinds 2009 in ’t Derkshoes. Mevrouw was in eigen woning teveel op hulp aangewezen.

Projectleider bij Platform Geef

26-04-2017 10.00 Telefonisch interview. Als projectleider bij Platform Geef was mevrouw mede verantwoordelijk voor het inrichten van een modelwoning gericht op ouderen met en zonder dementie. In deze modelwoning worden vormen van domotica toegepast. Ook is mevrouw een periode interim directeur geweest van WDTM (brancheorganisatie voor woonzorgtechnologie).

Projectleider zorginnovatie

20-04-2017 11.00 Mevrouw is Projectleider zorginnovatie bij de KwadrantGroep te Drachten. Als projectleider is mevrouw verantwoordelijk voor projecten binnen de Proeftuin dementie. Binnen de Proeftuin wordt een nieuwe vorm van ondersteuning voor mensen met dementie en hun naasten gehanteerd.

Senior E-health bij Vilans

25-04-2017 14.00 Telefonisch interview. Mevrouw is senior binnen het E-health team van Vilans. Mevrouw is actief binnen de onderwerpen innovatie en onderzoek. Vilans is een kenniscentrum voor langdurige zorg. Vilans helpt (zorg)organisaties en professionals om de langdurende zorg te vernieuwen en verbeteren.

Manager bij Zinn 11-05-2017 11.00 Meneer is .. manager bij zorgorganisatie Zinn. Zinn is de laatste jaren actief bezig geweest met het inzetten van domotica. Voor het interview is locatie De Dilgt te Haren bezocht. Na het interview heeft er een rondleiding plaatsgevonden.

Tabel 3. Toelichting geïnterviewde

De interviews zijn volledig uitgewerkt in transcripten. Deze transcripten zijn geanalyseerd aan de hand van zes codes. Achtereenvolgens: 1.Huidige situatie, 2. Zelfredzaamheid, 3. Veiligheid, 4. Behoeften personen met PG problematiek, 5. Behoeften personeel en tot slot 6. Domotica. De codes zijn uitgewerkt in tabellen. De informatie die het meest relevant is voor dit onderzoek is onder de tabel genoteerd.

22

2.2 Onderzoek matrix

Deelvraag Literatuur Interviews Observaties 1. Wat zijn de trends en ontwikkelingen op het

gebied van domotica in de zorg?

x x

2. Wat is de huidige situatie op het gebied van personen met psychogeriatrische problematiek binnen ’t Derkshoes?

x x

3. Wat kenmerkt een veilige omgeving voor personen met PG problematiek?

x x

4. Op welke wijze kunnen de zorgmedewerkers van ’t Derkshoes ondersteund worden door domotica binnen hun werkzaamheden?

x x

5. Welke domotica is geschikt voor personen met PG problematiek?

x x

2.3 Validiteit en betrouwbaarheid In deze paragraaf wordt beschreven hoe de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek wordt geborgd. Beide aspecten worden apart toegelicht. Validiteit Om de interne validiteit (geloofwaardigheid) hoog te houden is er een aantal maatregelen genomen. Bij alle interviews is dezelfde aanpak gebruikt. De interviews zijn half gestructureerde interviews, waardoor er ruimte is voor eigen inbreng door de geïnterviewde. Iedereen is geïnterviewd in een rustige omgeving. Zes interviews hebben plaatsgevonden in ’t Derkshoes, één bij een cliënt thuis, twee telefonisch en twee op de werklocatie van de geïnterviewde. Er is een kans dat personeelsleden sociaal wenselijk antwoorden op de vragen om de werkgever tevreden te houden. Om deze kans te verkleinen wordt er benadrukt wat het voordeel van het onderzoek voor het personeel is. Naast de positieve bijdrage van domotica wordt er tijdens de interviews ook aandacht besteedt aan de keerzijde. De mogelijke nadelen worden niet genegeerd. Binnen het literatuuronderzoek zijn bronnen beoordeeld op datum van publicatie, auteur en relevantie voor dit onderzoek. (Swaen, 2014) Betrouwbaarheid Er is een aantal maatregelen genomen om de betrouwbaarheid van het onderzoek hoog te houden. Tijdens de interviews is gevraagd naar ervaring en deskundigheid. Het begrip domotica toegelicht, om te voorkomen dat het begrip verkeerd geïnterpreteerd werd. (Swaen, 2016) De interviews zijn volledig uitgewerkt in transcripten. De transcripten zijn aan de hand van zes codes verwerkt in tabellen. Bevindingen uit de transcripten zijn letterlijk overgenomen in de tabellen.

23

2.4 Definitie begrippen Domotica “Domotica is een samentrekking van het Latijnse woord domus (huis) en informatica, telematica en robotica. Een synoniem van domotica is huisautomatisering en dit komt ook tot uiting in de definitie: De integratie van technologie en diensten ten behoeve van een betere kwaliteit van wonen en leven.” (Kommago, sd) Domotica in de zorg “Domotica in de zorg, ook wel ‘zorgdomotica’ genoemd, is een technologische toepassing ten behoeve van een persoon die door een lichamelijke en/of verstandelijke beperking, een lichamelijke en/of psychische ziekte of door ouderdom afhankelijk is van de toepassing. Zorgdomotica worden toegepast in zowel de extramurale als intramurale zorg. De term ‘zorg’ betreft hier care, het gaat dus niet om cure (diagnose, behandeling of het monitoren van de effecten van therapie). ” (Hilbers-Modderman & de Bruijn, 2013) Psychogeriatrische zorg Dit is zorg voor personen met aandoeningen die gepaard gaan met verminderde geestelijke vermogens op hogere leeftijd. Dit gaat met name om personen met blijvende of toenemende cognitieve beperkingen door verschillende vormen van dementie. (Martha Flora, sd) Dementie Dit is een verzamelnaam voor een aantal symptomen van verschillende ziektes. De oorsprong van deze ziektes ligt altijd in de hersenen. Er zijn meer dan vijftig vormen van dementie. Alle vormen van dementie leiden tot een geleidelijke achteruitgang van het geestelijk functioneren. Voor al deze vormen geldt dat de aandoening progressief is en het ziekteverloop onomkeerbaar. De bekendste en meest voorkomende vorm van dementie is Alzheimer. (Martha Flora, sd) Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) “Wmo staat voor Wet maatschappelijke ondersteuning. In deze wet staat dat iedereen moet kunnen meedoen in de maatschappij. De gemeente moet voorzieningen en ondersteuning geven aan wie dat nodig heeft, bijvoorbeeld een rolstoel, traplift, hulp bij het huishouden en maaltijdverzorging.” Cliënten of mantelzorgers kunnen met een persoonsgebonden budget (pgb) zelf zorg en begeleiding inkopen. Ook kan de gemeente de inkoop voor zorg en begeleiding regelen. Dit noemt men 'zorg in natura'.” (Alzheimer Nederland , sd) Bopz- status “Bopz is de afkorting van Bijzondere opneming in psychiatrische ziekenhuizen. In deze wet staat wanneer dwang mag en wat de rechten zijn van mensen die te maken krijgen met dwang in de zorg.” (Rijksoverheid, sd) Intramurale zorg “Intramurale zorg betreft de zorg die cliënten ontvangen gedurende een onafgebroken verblijf in een instelling. Het gaat om zorg in een verpleeghuis of verzorgingshuis, instelling voor gehandicapten of instelling voor cliënten met langdurige psychische problemen.” (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sd) Extramurale zorg “Extramurale zorg betreft de zorg aan cliënten die niet in een instelling verblijven. Het is zorg die de cliënt op afspraak bij de zorgaanbieder krijgt, of die de zorgaanbieder bij de cliënt aan huis levert.” (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, sd)

24

Hoofdstuk 3. Resultaten De resultaten zijn verdeeld in drie onderdelen. Het hoofdstuk begint met het schetsen van de huidige situatie van ’t Derkshoes. Daarna volgt de uitwerking van de interviews. Tot slot is er op basis van de resultaten een waardering tabel samengesteld.

3.1 Huidige situatie Om de huidige situatie in kaart te brengen zijn er naast het raadplegen van beleidsdocumenten verschillende interviews afgenomen, zowel met diverse professionals van de organisatie als met cliënten. Deze gesprekken zijn een belangrijke basis geweest voor de omschrijving van de huidige situatie. Interne Analyse ’t Derkshoes is een woonzorgcentrum gevestigd in Westerbork. ’t Derkshoes heeft intramuraal appartementen beschikbaar en biedt thuiszorg aan mensen die nog in de eigen woning verblijven. ’t Derkshoes heeft veiligheid hoog in het vaandel staan. De organisatie wil een veilige woonomgeving voor alle cliënten bieden. Een belangrijk uitgangspunt van de organisatie is zelfregie van de cliënt. ’t Derkshoes heeft de volgende missie en visie opgesteld: (Doorten, 2017) Missie ‘t Derkshoes ‘t Derkshoes wil een organisatie zijn waar mensen graag klant zijn, graag wonen, graag komen, graag werken en graag mee samenwerken. Visie ‘t Derkshoes We bieden door de cliënt gewaardeerde zorg & dienstverlening waarbij de wijze waarop hij zijn leven wil leiden centraal staat. De cliënt en zijn mantelzorger hebben een actieve rol in het bepalen welke begeleiding en zorg gewenst is. We gaan uit van wat de cliënt zelf kan, wat vanuit zijn omgeving geboden kan worden en vervolgens wat vanuit aanvullende professionele zorg geboden kan worden. ('t Derkshoes, 2015) Op dit moment wonen er in de intramurale setting 68 cliënten. Het aantal cliënten binnen de extramurale setting (thuiszorg) fluctueert, naar schatting gaat het om 150 cliënten. Voor de thuiszorg begint ’t Derkshoes nu ook met het aanbieden van zorg op basis van een Wlz indicatie. Cliënten kunnen kiezen tussen een volledig pakket thuis (VPT) of een modulair pakket thuis (MPT). Het is ook mogelijk om met een zwaardere zorgindicatie thuis te blijven wonen wanneer dit gewenst is, in principe is het mogelijk om thuis het gehele pakket aan zorg te krijgen wat intramuraal ook beschikbaar is en verleend wordt. (Doorten, 2017) Op dit moment wordt er beperkt gebruik gemaakt van domotica binnen ’t Derkshoes. Het gebruik van domotica in de huidige situatie:

- Een alarmsysteem. Dit alarmsysteem wordt ook wel persoon alarmering genoemd. Het is een spreek-luister verbinding. Wanneer een cliënt hulp nodig heeft kan de cliënt op de draagbare alarmknop of op de vaste alarmknop in de woning drukken. De draagbare alarmknop wordt om de hals gedragen. In de intramurale setting gaat de melding rechtstreeks naar de verzorgende, in de extramurale setting gaat de melding via een zorgcentrale.

- Er zijn verplaatsbare sensoren (met stekker). Deze sensoren worden met name ingezet om in de nacht naast het bed te plaatsen om in de gaten te houden of iemand in bed blijft liggen. Deze sensoren kunnen alleen ingezet worden wanneer de cliënt hier toestemming voor geeft.

- Er is een Braintrainer aanwezig. Door het spelen van spellen op deze desktop worden geheugenfuncties geactiveerd en het zorgt voor vermaak.

25

- Er is een Lightwriter voor personen die moeite hebben met spraak. Met dit apparaat kunnen

ze intypen wat ze willen zeggen, dit verschijnt vervolgens op een beeldscherm. - Er is een Hometrainer (fiets) met tv-scherm. Wanneer bewoners gaan fietsen verschijnt er op

het tv-scherm een mooie omgeving. (Doorten, 2017) Gewenste situatie Tijdens het interview met de teamleider intramuraal geeft zij aan dat men als organisatie graag een Bopz-status wil zodat men een bredere doelgroep kan bedienen. Dit zou betekenen dat ‘t Derkshoes gebruik moet gaan maken van detectiepoortjes zodat bewoners die niet in staat zijn zelfstandig naar buiten te gaan geen toegang krijgen tot buiten zonder begeleiding. Twee vormen van domotica die ’t Derkshoes in ieder geval graag wil inzetten zijn beeldbellen en een sleutelsysteem met een chip waardoor traditionele sleutels niet meer nodig zijn. ’t Derkshoes wil zowel intramuraal als extramuraal een veilige omgeving kunnen bieden voor de cliënten, dat is de gewenste situatie. Een situatie wordt als veilig beschouwd wanneer iemand niet voor zichzelf en niet voor een ander een gevaar is.. Deze veilige situatie moet gecreëerd worden zonder vrijheidsbeperkingen. Het is een gemengd huis er kunnen niet zomaar overal camera’s worden gehangen. (Doorten, 2017)

3.2 Uitwerking interviews De transcripten van de interviews zijn gecodeerd en geanalyseerd. Er zijn zes codes onderscheiden, achtereenvolgens: 1.Huidige situatie, 2. Zelfredzaamheid, 3. Veiligheid, 4. Behoeften personen met PG problematiek, 5. Behoeften personeel en als laatste 6. Domotica. De codes zijn in tabellen uitgewerkt, onderaan iedere tabel worden de belangrijkste uitkomsten van elke code toegelicht.

1. Huidige situatie Geïnterviewde Verpleegkundige intramuraal

- Op dit moment zijn er vier intramurale verpleegkundigen, en een aantal leerling-verpleegkundigen in opleiding.

- Afdeling de Deel is een verpleegafdeling binnen ’t Derkshoes voor zowel somatiek als zwaardere vorm van dementie. Hier komen cliënten met een hoog zorgzwaartepakket. Door het hele huis wonen cliënten met dementie. Er is wel een dagopvang die volledig op mensen met dementie gericht is. Deze dagbesteding biedt structuur, rust en regelmaat aan de cliënt. Deze personen hebben een vaste dagindeling.

- De woningen zijn ingericht met persoonlijke spullen van de cliënt. - Er wordt geprobeerd zoveel mogelijk hetzelfde personeel op de groep te

zetten, het liefst personen die affectie hebben met dementie. - Er is 1 vaste controle per nacht voor alle bewoners. Ook bij bewoners met

een sensor wordt een controle gedaan. Sensoren staan bij een aantal bewoners naast het bed, wanneer de benen buiten bed komen gaat de sensor af. De zorgmedewerker krijgt een melding op de pieper in welke woning de sensor afgaat. Het systeem reageert alleen op beweging.

- Er zijn camera’s aanwezig bij de uitgangen en in de gang, in de zusterpost hangt een scherm waarop de vier uitgangen zichtbaar zijn.

- De cliënten hebben een alarmknop die ze bij zich dragen, hier kunnen ze op drukken er bij de zorgmedewerker een melding binnen. Dan belt de zorgmedewerker naar de cliënt om te vragen wat ze voor de cliënt kunnen betekenen.

26

- Wanneer mensen op de groep zijn is er meer controle op of ze goed eten en drinken, er wordt genoteerd of men voldoende eet en drinkt.


- Vaak begint de wijkverpleegkundige met begeleiding om een band op te bouwen wanneer een cliënt met dementie gebruik gaat maken van thuiszorg.

- De zorg die geboden wordt is altijd op wens van de cliënt. Wanneer een cliënt moeite heeft met de zorg worden er vaste medewerkers ingezet.

- De nachtdienst van de thuiszorg werkt op dit moment alleen. De nachtdienst is bezig met bijvoorbeeld mensen helpen die naar bed willen, mensen die in de nacht naar het toilet moeten en er zijn ook controle momenten. Naast deze ingeplande momenten kunnen mensen ook bellen wanneer ze hulp nodig hebben.

- Ervaart niet dat mensen voor kleine onnodige dingen bellen. Cliënten kunnen met de telefoon bellen of alarmeren. Wanneer een cliënt alarmeert wordt de thuiszorg door de zorgcentrale gebeld. Vaak wordt er gebeld wanneer de cliënt zich niet goed voelt, niet zelf naar het toilet kan of niet meer terug in bed kan komen.

- De thuiszorg krijgt vaak alarmeringen terwijl er niks aan de hand is. Het gebeurt soms dat wanneer een cliënt alarmeert de zorgcentrale belt en de cliënt de zorgcentrale niet goed verstaat. Soms is er dan niks aan de hand.

- Het komt voor dat cliënten met dementie niet zelf op de alarmknop drukken wanneer ze hulp nodig hebben omdat ze niet meer weten hoe dit moet.


- De huishoudelijke dienst is niet verantwoordelijk voor persoonlijke spullen van de cliënt. Ze zijn verantwoordelijk voor de schoonmaak van het appartement. ’t Derkshoes heeft eigen mensen in dienst voor de schoonmaak. Deze medewerkers krijgen scholing in omgaan met personen met dementie.

- Zodra iemand in een dwaalsituatie komt moeten ze in principe ergens anders naartoe.

- De huidige alarmknop schiet tekort. Die werkt niet in het restaurant en de medewerker ziet niet precies waar iemand is.


- Op dit moment heeft ’t Derkshoes nog geen Bopz-status. - Heeft het vermoeden dat veel medewerkers en teamleiders nog huiverig zijn

om met domotica te gaan werken. - Mensen die gebruik maken van de thuiszorg kunnen een abonnement bij ’t

Derkshoes afsluiten om gebruik te kunnen maken van de alarmknop. - Intramuraal krijgen de cliënten gemiddeld 14 uur zorg per week. - Ziet kansen in domotica maar je moet je organisatie er rijp voor krijgen - ’t Derkshoes is een oud gebouw - De cliënt beslist mee of er bijvoorbeeld wel of niet een sensor geplaatst mag

worden, dit kan een cliënt weigeren. Wanneer er niet meer gegarandeerd kan worden dat een cliënt veilig binnen ’t Derkshoes kan wonen, kan de cliënt soms niet blijven.

- Op dit moment is er een duidelijke groei te zien van het aantal personen met PG problematiek. Dat is op dit moment de doelgroep van ’t Derkshoes.

- De zorg die ’t Derkshoes levert is zo basaal, die kun je niet zomaar vervangen door een robot. Het menselijke stuk kan niet zomaar verdwijnen.


- Huidige alarmsysteem is een spreek luister verbinding. - Op dit moment moet een cliënt nog toestemming geven voor het plaatsen

van een sensor. - domotica die op dit moment aanwezig is: hometrainer met tv-scherm,

Braintrainer, Lightwriter, alarmsysteem, losse sensoren.

27

Cliënt extramuraal

- Mevrouw is 90 jaar en woont alleen. Ze woont nog zelfstandig in eigen woning. Thuiszorg komt vier keer per dag langs. Mevrouw heeft vooral last van lichamelijke klachten.

- De huidige alarmknop werkt meestal wel goed. - Is over het algemeen tevreden over ’t Derkshoes.

Cliënt intramuraal

- Mevrouw is bijna 83 jaar en woont sinds 2009 in ’t Derkshoes. Het bevalt goed in ’t Derkshoes. Het is heel prettig om er te wonen. Ze zit in de cliëntenraad.

- Sinds een half jaar heeft mevrouw Parkinsonisme. - Het lopen wordt slechter, mevrouw zit veel in een rolstoel. Ze vergeet soms

haar rollator. Dan is de kans op vallen groot. - Vindt het huidige alarmsysteem een prettig systeem. - Je wordt in ’t Derkshoes respectvol behandeld. - Mevrouw merkt over het algemeen dat mensen het leuk vinden om in ’t

Derkshoes te wonen. Tabel 4. Uitwerking code Huidige situatie

De doelgroep van ’t Derkshoes zijn personen met PG problematiek. Door het hele huis wonen cliënten met dementie. Cliënten hebben eigen spullen en meubels in de woning. Personen met een zwaardere vorm van dementie gaan overdag naar de dagopvang, op deze manier krijgen de mensen een vaste structuur in de dag. Intramuraal werken er twee zorgmedewerkers in de nacht. Er is één vast controlemoment in de nacht voor alle cliënten intramuraal, ook bij de cliënten met een bewegingssensor. Momenteel wordt er bij enkele cliënten in de nacht gebruik gemaakt van een bewegingssensor naast het bed. Extramuraal werkt er één zorgmedewerker in de nacht. De personenalarmering is op dit moment een spreek- luisterverbinding. Intramuraal krijgen de zorgmedewerkers een melding met kamernummer, extramuraal worden de zorgmedewerkers door een zorgcentrale gebeld wanneer iemand heeft gealarmeerd. ’t Derkshoes heeft nog geen Bopz-status. Een cliënt beslist mee over de te nemen maatregelen, bijvoorbeeld het plaatsen van een sensor. Wanneer iemand in een dwaalsituatie terecht komt, is de kans groot dat diegene moet verhuizen. Uit de interviews met cliënten blijkt dat de tevredenheid bij de cliënten over ’t Derkshoes over het algemeen groot is. De geïnterviewde cliënten vinden het huidige alarmsysteem een prettig systeem. Met betrekking tot het huidige systeem worden enkele knelpunten benoemd door de geïnterviewde medewerkers. Van “valse” meldingen tot het feit dat het systeem niet de locatie van de cliënt weergeeft. Daarnaast komt het voor dat juist mensen met dementie vergeten hoe het systeem werkt. De manager kwaliteit en beleid ziet dat er nog “koudwatervrees” is en dat vooral de invoering en het gebruik van domotica aandacht vraagt. Het is een verandering met betrekking tot het invullen van de zorg waarbij de techniek een aanvullend middel is. Het menselijke contact tussen de cliënt en de zorgverlener wordt als basale voorwaarde voor goede zorg gezien.

28

2. Zelfredzaamheid Geïnterviewde Verpleegkundige intramuraal

- Er wordt geprobeerd de bewoners zoveel mogelijk zelfstandig te houden.


- In de loop der jaren gemerkt dat hoe meer (dag)structuur de cliënten krijgen hoe langer ze het thuis volhouden. Wanneer mensen niet of beperkt het risico lopen te gaan dwalen gaat het vaak heel goed.

- Binnen de thuiszorg zijn ze altijd bezig met het thema zelfredzaamheid. Bij personen met dementie is het de bedoeling om de mensen zo lang mogelijk zelfstandig te houden. Dit doen ze doormiddel van een vaste structuur en de mensen zoveel mogelijk stimuleren zelf te doen.


- Wanneer iemand nog zelf een klein afwasje kan doen, laten ze dit ook door de cliënt zelf doen.

- Er is een voedingsdienst die de koelkast controleert of alles nog goed is. Wanneer de cliënt er zelf nog over kan beslissen overlegt de voedingsdienst met de cliënt of iets weg kan.

- De zelfredzaamheid ligt laag bij personen met dementie, de hele regie is in feite weg bij hun.


- Door domotica de regie van de cliënt verhogen. Je moet mensen zo lang mogelijk zelfstandig houden, en niet afhankelijk van jou maken.

Cliënt extramuraal

- Iets waar ze soms moeite mee heeft is de tabletjes uit de strip krijgen. Het lukt nog wel om zelfstandig de tabletten op tijd te nemen.

- Mevrouw heeft een po-stoel omdat ze slecht ter been is en niet altijd goed het toilet kan bereiken. Het lukt wel om nog zelfstandig gebruik te maken van deze stoel.

- Kleine afwasjes doet mevrouw nog zelf, maar verder doet de thuiszorg bijna alles. Ze vindt het vervelend dat ze steeds minder zelf kan doen.

- Op dit moment belt mevrouw altijd zelf nog wanneer dit nodig is. Heel af en toe gebruikt ze de alarmknop wanneer ze gevallen is.

Cliënt intramuraal - Mevrouw is te veel aangewezen op hulp om nog zelfstandig te kunnen wonen. Ondanks dat ze een goed aangepast huis had lukte het niet meer. Ze viel vaak, wanneer de thuiszorg er niet was viel ze ook veel.

- Mevrouw doet nog weinig huishoudelijk werk zelf. Planten water geven kost al veel moeite.

- Mevrouw heeft een rolstoel, rollator, scootmobiel, trippelstoel en een brace voor haar voet. Zolang ze deze hulpmiddelen maar gebruikt scheelt dat een heleboel in zelfstandigheid.

- Mevrouw heeft hulp nodig om met de rollator naar de eetzaal te gaan. Wanneer ze ziet dat de zorgmedewerkers het erg druk hebben gaat ze zelf met de rolstoel naar de eetzaal zodat de medewerkers meer tijd hebben. Dit gebrek aan zelfstandigheid vindt ze vervelend. Ook een voorbeeld van verminderde zelfstandigheid die mevrouw ervaart, is dat ze er nu een half uur over doet om de planten water te geven.

- De zorgmedewerkers zeggen dat mevrouw de alarmknop te weinig gebruikt. Wanneer ze hem gebruikt is er ook wel echt iets aan de hand.

- Zolang mevrouw zelfstandig is zou ze liever geen sensor hebben. Ze vermoed dat dit inbreuk kan maken op haar privacy. Ze vindt de camera’s op de gang wel goed werken.

- Bij het langer thuis blijven wonen moeten mensen ook de andere kant zien, de eenzaamheid. Binnen ’t Derkshoes kan je ook eenzaam zijn, nu komt er

29

voor de medicijnen wel iemand binnen maar het kan ook dat je weinig medicijnen hebt en iemand niet hoeft binnen te komen.


- Men is aanvankelijk vaak nog wel in staat om deeltaken uit te voeren maar overziet niet de totale handeling (bijvoorbeeld koffiezetten). Wat helpt is structuur en overzicht bieden. Denk bijvoorbeeld aan een opgeruimd aanrechtblad. Het helpt ook om dingen in een logische volgorde naast elkaar te zetten. Een badkamer waarbij het planchet vol staat met potjes en tubes is niet overzichtelijk en werkt verwarrend.

- Een stimulerende omgeving kan iemand ook helpen om zo lang mogelijk actief te blijven. Dit is van belang omdat gebleken is dat beweging het ziekteproces kan vertragen. Ook is het voor de fysieke gezondheid van belang dat spieren gebruikt worden. Zorg dus ook in de woning voor bewegingsruimte zodat men bijvoorbeeld ook met een rollator wel rond kan lopen.

- Structuur: vaste plekken voor spullen; geheugensteuntjes. Pictogrammen op kastdeurtjes zodat iemand weet wat er in zit. Dit voorkomt verwarring en zorgt ervoor dat men nog zelf te kunnen (goed voor de eigenwaarde). Een voorbeeld is een pictogram op WC- en of badkamerdeur zodat iemand zelfstandig de weg naar het toilet kan vinden.

- Gebleken is dat men bij de juiste verlichting actiever is en dat het een positieve invloed heeft op het dag-nachtritme.

Tabel 5. Uitwerking code Zelfredzaamheid

Een zorgmedewerker geeft aan dat door het bieden van structuur cliënten vaak langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Een expert op het gebied van dementie adviseert om taken overzichtelijk en herkenbaar te maken. Hierdoor is de kans groter dat het iemand met dementie nog lukt een taak zelfstandig uit te voeren. Voorbeelden om dit te realiseren is het in de goede volgorde zetten van voorwerpen of het gebruiken van geheugensteuntjes zoals pictogrammen. Wat een cliënt zelf nog kan proberen ze de cliënt ook zelf te laten doen. Al het geïnterviewde personeel gaf aan de cliënt zo lang mogelijk zelfstandig te willen houden. De geïnterviewde cliënten vinden het vervelend dat ze zeer weinig huishoudelijke taken zelf kunnen uitvoeren, dit is de zelfstandigheid die ze missen. Ze vinden zorg op afstand, door middel van sensoren nog niet nodig en mogelijk een inbreuk op de privacy. Een keerzijde van het langer zelfstandig thuis wonen is de eenzaamheid. Ook de korte contactmomenten met een verzorgende kunnen zorgen voor minder eenzaamheid. Hulpmiddelen (mobiliteit) en domotica zouden een bijdrage moeten leveren aan het ondersteunen van de zelfredzaamheid. De juiste grens tussen regie en uitvoering is een interactief proces en in alle gevallen zou maatwerk de beste optie zijn.

3. Veiligheid Geïnterviewde Bevinding Verpleegkundige intramuraal

- De bewoners voelen zich het meest veilig in de eigen woning. Met hun eigen spullen om zich heen.

- Bij bewoners die moeizaam lopen is het belangrijk dat er maatregelen worden genomen om de kans op vallen te verminderen. Bijvoorbeeld geen losse vloerkleden in de woning.

- Angst en veiligheid zijn heel erg nauw met elkaar verbonden.

30


- Bij personen die niet meer veilig zelfstandig kunnen koken wordt soms het gas uitgedraaid.

- Bij mensen met een valrisico worden losse kleedjes weggehaald. - De cliënt moet zich veilig voelen bij de domotica. Het moet niet nodig zijn om

in elke hoek iets op te moeten hangen, dat is niet de bedoeling van iemand thuis laten wonen.


- De huishoudelijke dienst is actief bezig met veiligheid. Vaak wanneer een medewerker iets ziet wat niet klopt gaan ze naar de teamleider zorg. Voorbeelden zijn pillen de grond, losse kleedjes, warme plaat aan. Vanuit schoonmaken vallen dat soort dingen juist op. Het personeel weet ook dat ze die alertheid moeten hebben, ze zijn vaak ook langer in de woning. Medewerkers gaan vaak naar dezelfde woning, dan zie je verandering.

- Wanneer iemand van de huishoudelijke dienst iemand zien weggaan maken ze hier vaak wel melding van. Liever een keer te vaak melden dat één keer te laat. Domotica die in de gaten houdt of iemand gaat dwalen zou ook bij de huishoudelijke dienst een stukje angst wegnemen. Dit zou een veilig gevoel kunnen geven.

- Het zou een veilig gevoel bij cliënten geven dat wanneer ze de alarmknop bijvoorbeeld op de gang gebruiken , de medeweker kan zien waar ze zijn.


- Signaleringsdomotica valt volgens gezondheidszorg onder vrijheid beperkende maatregelen. Domotica is een zachte vrijheid beperkende maatregel. Bij signaleringsdomotica moet een risico afweging gedaan worden, samen met een arts, de familie en de cliënt zelf.

- Het liefste wil je dat iemand hier op zijn eigen plekje kan blijven en tegelijkertijd zich veilig voelt. Dit geldt ook voor de familie.


- Veiligheid staat voorop bij ’t Derkshoes. - Veiligheid binnen ’t Derkshoes is, dat iemand niet een gevaar voor zichzelf is

en niet voor zijn omgeving. Cliënt extramuraal

- Er is sociale controle in de buurt waardoor ze zich veiliger voelt. - Mevrouw is wel bezig met veiligheid door de woning veiliger te maken op het

gebied van valgevaar. Cliënt intramuraal

- Zolang mevrouw zelfstandig is zou ze liever geen sensor hebben. Ze vermoedt dat dit inbreuk kan maken op haar privacy. Ze vindt de camera’s op de gang wel goed werken.

- Mevrouw vindt het goed dat de controle via sensoren er is. Het kan zijn dat de nachtdienst net bij iemand is geweest en alles was goed maar zodra ze weg zijn kan iemand ook uit bed vallen. Die vorm van toezicht vindt ze prima, dat heeft niks met privacy te maken.

- Er is sociale controle binnen ’t Derkshoes. Vooral in de gezamenlijke ruimte. Daar zie je iedereen die naar binnen of buiten loopt. Wanneer iemand naar buiten loopt die eigenlijk niet zelfstandig op pad mag melden bewoners dit vaak wel aan het zorgpersoneel.

- Voor een veilige omgeving moet je ervoor zorgen dat je eigen woning aan de eisen voldoet. Bijvoorbeeld losliggende kleedjes, dat kan niet.


- Het is van belang om de veiligheid issues uit te schrijven. Welke garanties geeft de organisatie en wat is het risico voor de klant. Daarnaast kun je hierbij kijken wat de mantelzorger er nog in kan betekenen. Ook met de betrekking op de veiligheid ligt er verantwoordelijkheid bij de cliënt zelf. Wanneer iemand valt en diegene heeft de alarmknop niet om, kan de organisatie op dat moment de veiligheid niet garanderen.

31


- Goede verlichting helpt om je te kunnen oriënteren. Denk bijvoorbeeld ook aan nachtverlichting die aangaat met een bewegingssensor wanneer iemand naar het toilet gaat. Ramen die doorlopen tot de grond kunnen verwarrend zijn en onveilig gevoel geven omdat het onderscheid tussen buiten en binnen dan niet duidelijk is. Je kunt dit oplossen door het bijvoorbeeld gedeeltelijk af te plakken of met fotopapier er een suggestie van een ouderwetse lambrisering/ vensterbank van te maken.

- Wanneer het niet wenselijk is dat iemand zelfstandig de woning verlaat, maak dan de voordeur “onzichtbaar” door er een gordijn voor de hangen.

- Doordat het zicht verminderd wanneer men in een verder gevorderd stadium komt, is het van belang om met contrasten te werken. Dus niet een donkerbruine stoel voor een donkere muur, maar een donkere stoel voor een lichte muur. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor het toilet: een witte bril op een witte wc is voor mensen lastig zichtbaar en verwarrend.

- Licht heeft een positieve invloed op het welzijn, maar geeft ook veiligheid door een betere zichtbaarheid. Zorg dus voor goede verlichting en zoveel mogelijk daglicht.

Tabel 6. Uitwerking code Veiligheid

Volgens geïnterviewde medewerkers is veiligheid binnen ’t Derkshoes dat iemand niet een gevaar voor zichzelf en voor zijn omgeving is. Voor het personeel zou het een veilig gevoel geven wanneer mensen niet zomaar kunnen weglopen en verdwalen. De geïnterviewde cliënten vinden sociale controle prettig, dit geeft een veiliger gevoel. Binnen hun woning zijn ze op het gebied van veiligheid vooral bezig met het beperken van valgevaar. Een veel voorkomende veiligheidsmaatregel bij cliënten is het weghalen van losliggende kleedjes. Veiligheid is wat je ervaart. Sociale controle kan daar een positieve werking op hebben. De afbakening tussen veiligheid-sociale controle-privacy is een aandachtspunt. Een expert op het gebied van dementie geeft aan dat veiligheid ook is wat een omgeving met je doet. Er zijn veel mogelijkheden om de omgeving aan te passen. Opvallend is dat er veel visuele effecten (kleur- en lichtgebruik) ingezet kunnen worden ter bevordering van het gevoel van veiligheid. Volgens een geïnterviewde expert is het belangrijk dat wanneer er gebruik gemaakt gaat worden van domotica om de veiligheid te verhogen, het veiligheidsvraagstuk uit te schrijven. Welke garanties geeft de organisatie en wat is het risico voor de cliënt? Wanneer domotica ingezet wordt moet dit wel op de juiste manier gebruikt worden, ook door de cliënt.

4. Behoeften en gedragingen personen met PG problematiek Geïnterviewde Verpleegkundige intramuraal

- De benaderwijze is bij personen met dementie heel belangrijk. Ze zijn soms heel gevoelig voor aanraking. Niet iedere verzorger kan goed met een persoon met dementie omgaan, je kunt het wel leren.

- Personen met dementie zijn vaak snel emotioneel, het is belangrijk hoe je daarop reageert.

- Je moet ze stimuleren, zang en humor werkt goed. Al zingend iets leuks doen. Je hoeft niet altijd heel serieus te doen, maar je moet de mensen wel serieus nemen. Prikkelen van de zintuigen.

32

- Belangrijke behoeften van iemand met dementie zijn: geborgenheid, warmte (letterlijk en figuurlijk), inlevingsvermogen, rustige benadering. Wij moeten ons aan hen aanpassen zij kunnen zich niet meer aan ons aanpassen.

- Om op de juiste manier te handelen bij iemand met dementie is het belangrijk om kennis te hebben over hoe iemand met dementie functioneert en de dag beleefd.

- Er komt veel angst bij de ziekte kijken, ze begrijpen je soms niet. Vaak als ze reageren met “nee ga weg” zijn ze angstig. Het verschilt per persoon hoe iemand reageert.

- Soms snappen mensen de tv niet, TV Drenthe is dan soms nog interessant. Misschien is het leuk wanneer mensen foto’s van vroeger op een schijfje kunnen zetten en deze op de tv bekijken.

- Mensen reageren vaak goed op dingen van vroeger en persoonlijke herinneringen, kennis van vroeger naar boven halen.


- Wanneer iemand met dementie gebruik gaat maken van de thuiszorg is het belangrijk om eerst een band op de bouwen met de cliënt en het vertrouwen te winnen.

- Voor veel mensen is het belangrijk dat ze in hun eigen omgeving zijn. Vaak heeft verhuizen een grote impact.

- Vaak hebben mensen lang in hun eigen huis gewoond, hier weten ze de weg. De persoonlijke omgeving met eigen spullen heeft een positieve invloed.

- Een belangrijk uitgangspunt binnen de thuiszorg is dat cliënten het zelfstandig wonen zelf nog fijn moeten vinden. Wanneer iemand bang wordt in eigen huis dan gaat dat niet meer.

- Je moet tijd nemen om in te schatten hoe iemand is en hoe iemand reageert. - Je moet nagaan of de cliënt zich veilig voelt bij de domotica. Het moet

betrouwbaar zijn. - De cliënt moet zich goed voelen bij de domotica. Wanneer iemand heel erg

argwanend is slaat diegene de camera’s misschien wel van de muur. Teamleider huishoudelijke dienst

- Het schoonmaakpersoneel probeert zoveel mogelijk mee te gaan in wat een persoon met dementie zegt. Soms zeggen cliënten dat ze al hebben schoongemaakt, dan probeert de medewerker toch te zeggen zullen we samen kijken of we iets extra’s kunnen doen.

- Wanneer iemand met dementie zegt ik wil naar huis, kan je hier beter in meedoen. Ze vergeten vaak toch wat je hebt gezegd en anders kunnen ze boos worden. Je geeft een gevoel van rust, van ik word begrepen. Je wilt iemand niet angstig of onrustig maken.

- Wanneer je zegt dat iets niet mag worden ze soms boos of verdrietig, vooral bij beginnend dementie.

- Mensen met dementie gaan prutsen met iets wat niet bij ze hoort. Hierbij moet je rekening houden met de domotica die je gaat gebruiken, het moet niet opvallen. Losse onderdelen gaan ze misschien oppakken en verstoppen.


- Iemand met dementie neemt heel anders waar. Een stem uit de muur bij een spreek-luister verbinding zou als raar ervaren kunnen worden.

- Mensen met dementie zijn niet gelijk handelingsonbekwaam, de arts bepaalt vaak of iemand nog wel of niet zelf kan beslissen medisch gezien.

- Je hoeft mensen met dementie niet te dwingen, je kunt ze ook verleiden om bepaalde acties juist wel of niet te doen. Dit kan makkelijk door aanpassingen in de omgeving. Bijvoorbeeld wanneer een lift er niet meer uitziet als een lift, zullen ze minder snel de neiging hebben om de lift te nemen en te gaan dwalen.

33

- Iemand met dementie kan achterdochtig zijn. - Er moet niet altijd voor een ander worden ingevuld wat goed is. Je moet

kunnen inzien dat het voor mensen beperkend is om de hele tijd personeel over de vloer te krijgen.

- Nieuwe vaardigheden aanleren is lastig. Cliënt extramuraal

- Mevrouw vindt het prettig om nog in eigen woning te kunnen wonen. Mevrouw denkt dat als het eenmaal slecht gaat het niet lang meer duurt, dus vindt het prettig om zo lang het nog kan zelfstandig te wonen.

- Prettig om in eigen woning met eigen spullen te wonen. Wanneer ze naar ’t Derkshoes zou gaan moeten waarschijnlijk veel spullen weg.

Cliënt intramuraal

- Mevrouw zou graag zelf meer huishoudelijke taken kunnen uitvoeren maar dat gaat helaas niet meer.


- Wat vaak onderbelicht is, is dat er behalve domotica veel meer in de woning van iemand met dementie gedaan kan worden. Met slimme oplossingen, kleurstellingen en inrichting kan een woning al zorgen voor bijvoorbeeld meer rust bij iemand met dementie. De combinatie van de technologie en andere slimme oplossingen is belangrijk.

- Het is belangrijk dat je vanuit het vertrekpunt van iemand met dementie gaat kijken, wat heeft hij of zij nodig?

- Wanneer er door technologie minder nachtelijke controles hoeven plaats te vinden, kan het zijn dat de persoon rustiger slaapt. Wanneer iemand overdag rustiger is in huis dan is men dat ook meestal in het hoofd.


- Er zit vaak een periode van 5 tot 10 jaar tussen de eerste signalen (niet pluis gevoel), diagnose en uiteindelijk het overlijden aan de aandoening. Het ziekteverloop verschilt per persoon, er kunnen lange stabiele periodes zijn afgewisseld met snelle achteruitgang.

- Het komt voor dat mensen met dementie zo nu en dan onrustig zijn, boos, angstig of agressief. Prikkels komen binnen in het brein en worden niet begrepen, waardoor er boos of angstig wordt gereageerd.

- Er is zowel een risico voor overprikkeling als voor onderprikkeling. Onder-prikkeling: wanneer er niets beweegt en het volledig stil is zijn er onvoldoende prikkels voor de hersenen om op te nemen en dit geeft de persoon met dementie het gevoel dat hij niet bestaat. Dit kan gedrag oproepen als: roepen, tikken, friemelen en dwalen. Een prikkelarme omgeving moet niet leiden tot een prikkel-loze omgeving. S ’Nachts zijn mensen wel geneigd om te gaan dwalen omdat het te stil/ te donker is in de slaapkamer. Te veel prikkels ontstaan wanneer er veel beweegt en/of veel geluid is. Bijvoorbeeld wanneer de tv aanstaat en er tegelijk ook iemand rondloopt.

- Ook is er sprake van desoriëntatie, zowel in plaats, tijd als persoon. Het geheugen functioneert steeds slechter, rolt als het ware op waardoor men mensen, plaatsen, voorwerpen niet meer herkent.

- Het gaat om maatwerk omdat het mede afhankelijk is van de fase waarin iemand verkeert.

- Mensen met dementie doen steeds meer op hun gevoel, op hun intuïtie, en kunnen minder terugvallen op logisch denkvermogen. Zorg dan ook dat de inrichting logisch en overzichtelijk is. Zorg voor herkenbaarheid en vertrouwdheid, denk ook aan herkenbaar meubilair

Tabel 7. Uitwerking code Behoeften personen met PG problematiek

34

Een geïnterviewde zorgmedewerker spreekt uit ervaring dat de benaderwijze bij iemand met dementie heel belangrijk is. Vaak werkt een rustige benaderwijze het beste. Wij moeten ons aan hen aanpassen, zij kunnen dat andersom niet meer. Je hoeft mensen met dementie niet te dwingen, je kunt ze beter verleiden om bepaalde acties juist wel of niet te doen. Angst, achterdocht en argwaan zijn veel gehoorde opmerkingen in de interviews bij de omschrijving van het gedrag. Hier moet bij de keuze van hulpmiddelen en toepassingen rekening mee gehouden worden. Uit de interviews komt naar voren dat het toepassen van domotica bij cliënten maatwerk is, welke vorm geschikt is verschilt per persoon. Wat belangrijk is dat iemand zich veilig moet voelen bij de domotica. Mensen met dementie kunnen gaan prutsen met iets wat niet bij ze hoort, dit geldt ook voor domotica. Het moet dus niet opvallen. Wanneer je losse onderdelen gebruikt heb je kans dat ze het oppakken en verstoppen. Wat niet vergeten moet worden is dat er naast domotica nog veel meer in de woning gedaan kan worden. Met slimme oplossingen, kleurstellingen en inrichting kan een woning al zorgen voor bijvoorbeeld meer rust bij iemand met dementie. De combinatie van de technologie en andere slimme oplossingen is belangrijk. Uit alle interviews blijkt dat personen met dementie vaak goed op persoonlijke herinneringen reageren. De persoonlijke omgeving met eigen spullen heeft een positieve invloed. Volgens een expert op het gebied van dementie is er zowel een risico voor overprikkeling als voor onder prikkeling in een omgeving. Een prikkelarme omgeving moet niet leiden tot een prikkel-loze omgeving. S ’Nachts zijn mensen met dementie soms geneigd om te gaan dwalen omdat het te stil of te donker is in de slaapkamer. Teveel prikkels ontstaan wanneer er veel beweegt en geluid is.

5. Behoeften personeel ’t Derkshoes Geïnterviewde Verpleegkundige intramuraal

- Waar de zorgmedewerkers nog wel in ondersteund kunnen worden is de benaderwijze van personen met dementie.

- Een speltafel (tovertafel) zou misschien nog een leuke toevoeging zijn op de groep.

- Een goed sensorsysteem zou vooral in de nacht een goed hulpmiddel zijn. Wanneer iemand valt en niet zelf in staat in te bellen komt er toch een melding.

- Wanneer er ook gebruik wordt gemaakt van een camera kun je zien waar iemand mee bezig is, dan kun je op tijd handelen. Dan zou het op een afstand in de gaten gehouden kunnen worden. Wanneer het scherm dan in de zusterpost hangt of in de hal van de bewoner, dan hoef je ze niet wakker te maken of te storen. Misschien is het dan ook mogelijk om onrust af te lezen op het scherm.

- Ze ervaart het niet als storen wanneer ze bij iemand naar binnen moet. - Het zou prettig zijn wanneer je op afstand kunt beoordelen of je er snel heen

moet. Wanneer je op een schermpje iemand ook kan zien in plaats van alleen maar horen kan je die inschatting beter maken. Soms is de cliënt niet goed te verstaan en is het op afstand niet duidelijk wat er aan de hand is. Beeldalarmering zou niet verkeerd zijn.

- Ipads zouden goed ingezet kunnen worden. Je kunt er op rapporteren, foto’s van wonden maken maar ook leuke dingen op laten zien aan de cliënt.


- Heeft twijfels over zorg op afstand binnen de thuiszorg. Aan de ene kant heel prettig, maar heb je de kans om gelijk naar iemand toe te gaan wanneer je

35

een melding krijgt? Wanneer iemand gaat dwalen ben je er dan op tijd om iemand tegen te houden?

- Wij willen heel graag dat cliënten zo lang mogelijk thuis blijven wonen, maar zodra cliënten zich thuis niet meer prettig voelen dan moeten we daar iets aan doen.

- Wanneer er gebruik gemaakt gaat worden van bewegingssensoren zou het prettig zijn dat je via een schermpje de cliënt waar de melding afgaat kan zien. Dan hoef je er niet direct naartoe. Wanneer iemand even een glas water pakt en je krijgt hierdoor een melding dan zou het fijn zijn dat je op een afstand kan zien dat er niks aan de hand is. Je hoeft er niet naartoe en je hoeft de cliënt ook niet te laten schrikken door ineens in de kamer te staan.

- Ze zou wel met beeldbellen willen werken, dat je de cliënt kunt zien wanneer deze belt. Ze twijfelt of de cliënt het ook prettig vindt. Daarom zou ze het graag een keer gaan testen met een aantal cliënten. Ze denkt dat wanneer de zorgmedewerker contact kan leggen zonder dat de cliënt hier iets voor hoeft te doen en de cliënt je ook kan zien, dat cliënten dat wel prettig vinden. Maar je komt er niet eerder achter dan wanneer je het probeert.


- De medewerkers van de huishoudelijke dienst krijgen scholing in de omgang met personen met dementie. Er is ook aandacht voor veranderend gedrag. Tijdens het teamoverleg van de huishoudelijke dienst is er ook altijd even aandacht voor hoe het nu gaat met het gedrag.

- Wanneer het personeel van de huishoudelijke dienst niet op de hoogte is van veranderingen in iemands gedrag, kunnen ze hier ook niet goed rekening mee houden. Ook bij binnenkomst kan het belangrijk zijn om te weten hoe ga ik met iemand om. Op dit moment probeert de huishoudelijke dienst dat te doen door middel van een schriftje, er ligt voor ieder een schriftje waar de contactverzorgende iets in kan schrijven. Er wordt op dit moment nog weinig gebruik gemaakt van het bijzonderheden schrift. Ook het logboek wordt niet voldoende bijgehouden. Mogelijk kan dit schrift vervangen worden door een Ipad.

- Ze denkt dat de domotica het personeel een veilig gevoel en een stukje rust kan geven. Hierdoor hoeven ze zich niet direct met iemand te bemoeien. Je hoeft pas in te grijpen wanneer het gevaarlijk wordt voor de cliënt. Dat zou het mooiste zijn wanneer je iemand in zijn waarde kan laten.

- Wanneer er een gevaarlijke situatie gesignaleerd wordt kan iemand er direct naartoe en ingrijpen en mogelijk erger voorkomen.

- Het zou voor de nachtdienst mooi zijn wanneer ze op een scherm kunnen zien of iemand rustig slaapt. Dan hoeven ze niet naar binnen. Hierdoor zouden ze efficiënter kunnen werken.

- Het personeel moet het belang van de domotica inzien. Wanneer het personeel goed geschoold wordt, moeten ze er goed mee om kunnen gaan.


- Met domotica werken vraagt om een andere manier van werken van het personeel. Het personeel moet er het nut en de meerwaarde van inzien. Er zou voorzichtig een pilot gedaan moeten worden met cliënten die het ook leuk vinden. Bijvoorbeeld cliënten die de verstoringen (momenten dat de zorgmedewerker langs komt) niet willen.

- Warme zorg kan ook via een beeldscherm. - Hoe kunnen we domotica inzetten om de druk op de medewerkers te

verlagen? Reistijd efficiënter? En de eigen regie van de cliënt verhogen. - Het zou mooi zijn als een sensorsysteem pas een melding geeft als iemand

bijvoorbeeld te lang van bed is. En wanneer je inlogt je kunt zien of

36

bijvoorbeeld het licht in de wc aan is en het bed leeg. Dan weet je ik moet erheen. Dit is intelligente domotica die kan helpen de medewerkers te ontlasten. Hierdoor blijft de regie ook meer bij de cliënt. Die kan wel gewoon naar het toilet zonder dat iemand er gelijk naar toe gaat.

- Het zou mooi zijn om gebruik te maken van beeldbellen. Wanneer iemand alarmeert dat je diegene ook kunt zien. Dan kun je zien hoe iemand er bij zit.

- Zorgverleners krijgen vaak nog enkel de warme zorg geleerd. Teamleider intramuraal

- Wij willen gewoon een veilige omgeving voor onze ouderen.

Senior E-health Vilans

- Het opstellen van een PvE voor domotica verschilt per organisatie. Wat Vilans vaak doet is het organiseren van focusgroepen met de zorgverleners waarin er samen gekeken wordt naar welke wensen en behoeften er zijn op het moment dat jij zorg verleent aan mensen met dementie. Wanneer het om intramuraal gaat heb je vaak ook te maken met locatiemanagers en de facilitaire dienst. In gezamenlijkheid gaan we dan kijken naar het PvE.

- Een probleem wat kan ontstaan bij de implementatie van domotica is dat je vaak tegen weerstand van het personeel aan loopt. Zorgverleners hebben ervoor gekozen om te kunnen zorgen en niet om met technologie te werken. Een manier om dit te voorkomen, is ze vanaf het begin bij het project te betrekken. Dus samen de wensen en behoeften gaan inventariseren. Vaak zien ze zodra ze er mee bezig zijn de voordelen van de domotica.

- Wanneer je enthousiaste medewerkers hebt, moet je ervoor zorgen dat die medewerkers andere medewerkers enthousiasmeren.

Cliënt intramuraal

- Mevrouw vindt de tijdsdruk van de zorgmedewerkers heel hoog. - Wanneer mevrouw belt via het alarmsysteem en zegt dat ze gevallen is

komen de medewerkers direct. Wanneer ze aangeeft dat ze bijvoorbeeld een tablet nodig heeft duurt het iets langer omdat dat niet direct nodig is.

- De verzorging in ’t Derkshoes is prima. - In de nacht lopen er twee zorgmedewerkers rond. Het is een groot huis dus

het is vaak druk in de nacht. Projectleider Platform Geef

- Een belangrijk punt bij domotica is hoe het personeel er mee omgaat. Wat gebeurt er wanneer een sensor een melding geeft wanneer iemand uit bed stapt? Het hele proces daarachter is maatwerk en verschilt per organisatie. Er wordt vaak onderschat hoeveel impact het heeft in het gehele zorgproces .

Tabel 8. Uitwerking code Behoeften personeel

Medewerkers van ’t Derkshoes willen een veilige omgeving voor de cliënten. Tegelijkertijd is het binnen ’t Derkshoes belangrijk dat cliënten zoveel mogelijk regie over eigen leven behouden. Het is mogelijk om doormiddel van domotica de eigen regie van de cliënt te verhogen. Dit kan gerealiseerd worden door het inzetten van intelligente systemen die pas een melding maken wanneer er mogelijk een gevaarlijke situatie is of kan ontstaan. Een voorbeeld hiervan is dat een sensor naast het bed pas een melding geeft wanneer iemand langer dan een kwartier van bed is. Domotica heeft invloed op het gehele zorgproces. Toch geven alle geïnterviewde medewerkers aan de inzet van domotica wel te zien zitten. Alle medewerkers hebben aangegeven behoefte te hebben aan een vorm van beeldbellen. Wanneer iemand alarmeert is het prettig om een inschatting van de situatie te kunnen maken. Het komt voor dat een cliënt niet goed is te verstaan, en de huidige spreek- luisterverbinding niet voldoende is. Dit komt zowel intra- als extramuraal voor. Bij de extramurale zorg is er nog twijfel over het gebruik van sensoren bij cliënten die nog thuis wonen. Wanneer er een melding binnen komt van een sensor, is het de vraag of de thuiszorg medewerker de kans heeft om gelijk naar diegene toe te gaan. Een aantal medewerkers heeft aangegeven behoefte te hebben aan een camera in combinatie met een sensor systeem. Wanneer de sensor een melding

37

geeft zou een medewerker direct kunnen zien wat er aan de hand is. De huishoudelijke dienst heeft nog specifiek aangegeven behoefte te hebben aan een vervanging van het bijzonderheden schriftje wat op dit moment gebruikt wordt voor het informeren van medewerkers van de huishoudelijke dienst. In een digitaal logboek zouden veranderingen in het gedrag van personen bijgehouden kunnen worden door contactverzorgenden. Controlemomenten bij cliënten kunnen opgevat worden als storingsmomenten. Zorgmedewerkers beschouwen het niet als storen wanneer ze bij iemand naar binnen moeten. Domotica zou deze controlemomenten kunnen verminderen en het personeel een veilig gevoel en een stukje rust geven. Vooral de nachtdiensten zouden efficiënter kunnen. In de nacht werken de zorgmedewerkers met zijn tweeën, het kan druk zijn in de nacht. Mogelijk kan domotica de werkdruk van de medewerkers verlagen. Met domotica werken vraagt om een andere manier van werken van het personeel. Een probleem wat volgens een expert van Vilans kan ontstaan bij de implementatie van domotica is weerstand van medewerkers. Het verkleinen van weerstand kan bereikt worden wanneer zij het nut en de meerwaarde van domotica inzien. In de praktijk van Vilans worden vaak focusgroepen georganiseerd om weerstand te reduceren. Met de zorgverleners wordt er dan samen gekeken (geïnventariseerd) welke wensen en behoeften er zijn. Belangrijk is om vanaf het begin de medewerkers betrekken bij het proces.

6. Domotica Geïnterviewde Verpleegkundige Intramuraal

- Heeft wel van domotica gehoord, maar weet niet precies wat het inhoudt - Vond het piepersysteem die gebruikt werd tijdens een eerdere pilot een

vreselijk systeem. Het duurde te lang om een melding uit te schakelen. - Weet niet of technologie bij de ouderen hier gaat werken. Iets wat

waarschijnlijk wel geschikt is, is een Tovertafel. - Denkt dat het personeel van ’t Derkshoes op zich wel met domotica wil

werken. Een goed sensorsysteem zou kunnen bijdragen in de nacht en wanneer er ook gebruik wordt gemaakt van een camera kun je zien waar iemand mee bezig is.

- Denkt dat beeldbellen/ beeldalarmering wel goed zou werken. - Een Ipad zou werkzaamheden ondersteunen en is geschikt voor vermaak

van de cliënt. Medewerker thuiszorg

- Weet niet precies wat domotica is. - Vraagt zich af of je bij zorg op afstand binnen de thuiszorg de kans hebt om

gelijk naar iemand toe te gaan wanneer je een melding krijgt. - Heeft niet echt een idee hoe al die technologische hulpmiddelen werken

en wat er mogelijk is. - Denkt dat het zou helpen wanneer je mensen op afstand kunt zien.

Wanneer er bijvoorbeeld een sensor afgaat in de nacht dat je op een scherm kunt zien of er iets aan de hand is. Ook beeldbellen zal waarschijnlijk wel als prettig ervaren worden.

- Een voorwaarde voor de technologie is dat de cliënt zich er veilig bij moet voelen.


- Is bekend met domotica - De domotica die een seintje geeft wanneer iemand te ver de deur uit is

zou ’t Derkshoes wel moeten hebben. - De mobiel of pieper waar de melding op binnen komt moet niet een

vervelende toon geven wanneer de melding binnen komt.

38

- De domotica zou individueel ingesteld moeten worden. Geen mens is hetzelfde.

- De domotica moet niet los zitten, er mag geen struikelgevaar ontstaan. En wanneer het los zit gaan mensen het misschien verstoppen of verplaatsen.

- Bij een alarmsysteem moet een medewerkers kunnen zien waar iemand is. - Eerst een pilot draaien en de kinderziektes eruit halen.

Manager kwaliteit & Beleid

- Is bekend met het begrip domotica. - Er moet onderscheid gemaakt worden tussen actieve en passieve

domotica. Passieve domotica is meer de signalering apparatuur en actieve domotica is apparatuur die de cliënt zelf moet bedienen.

- Wanneer de efficiency verhoogd kan worden en er minder personeel ingezet hoeft te worden, bespaart dit uitgaven.

- ’t Derkshoes heeft nog geen beleid met betrekking tot de aanschaf van technologie. Er zijn geen kwaliteitseisen of richtlijnen opgesteld. De huidige aanbieder van de technologie is een verouderde organisatie, waarschijnlijk kan er beter naar een nieuwe organisatie gekeken worden.

- De organisatie Nictiz heeft allerlei standaarden en eisen aan de beveiliging ontwikkeld. Ze focussen zich op ICT in de zorg.

- Beeldbellen kan ook ervaren worden als een vorm van warme zorg, er is vaak tijd voor meerdere korte contactmomenten en cliënt en zorgverlener kunnen elkaar wel zien.

- Ouderen moeten op een leuke manier kennismaken met domotica. Bijvoorbeeld door ze op een Ipad spelletjes te laten spelen of ze te leren skypen met de kleinkinderen. Op deze manier raken ze vertrouwd met de Ipad en worden ze er vaardig mee.

- Een compatible systeem zou handig zijn. Alles kan tegenwoordig draadloos. Hierdoor hoef je het niet klakkeloos bij iedereen toe te passen. Je moet het altijd in de woning kunnen toepassen zonder dat het altijd aanwezig is. Je moet het aan en uit kunnen zetten.


- Is bekend met domotica - Een groot nadeel van het huidige alarmsysteem is dat wanneer een cliënt

de alarmknop in de gezamenlijke ruimte of op de gang gebruikt de verzorgende niet weet waar de cliënt is. De verzorgende krijgt alleen het kamernummer van de cliënt te zien.

- Ouderen raken steeds vertrouwder met apparatuur. Het gebeurt ook al vaker dat een cliënt een mail stuurt.

- Ouderen voelen soms afstand door een Engelse naam van producten en hebben niet goed door wat voor product het is.

Senior E-health Vilans

- Een aanzet voor een PvE voor domotica staat op de kenniscirkel voor domotica wonen en zorg op de Vilans site.

- Een belangrijk punt bij de inzet van domotica is dat je van tevoren goed kijkt naar wat de business case achter de technologie die je inzet is. Je moet ook kijken naar de kosten en naar wat gaat het uiteindelijk opleveren.

- Wat kan helpen bij het opstellen van een PvE is het maken van persona’s. Hier kunnen de wensen en behoeften goed in verwerkt worden.

- Een trend voor de komende jaren is dat domotica niet alleen nog b2b verkocht wordt, maar ook steeds meer b2c. Het gaat steeds vaker voorkomen dat leveranciers direct aan particulieren zelf verkopen.

Projectleider Platform Geef

- WDTM is een brancheorganisatie voor woonzorgtechnologie.

39

- Platform Geef heeft altijd de insteek om te kiezen voor leveranciers van zorgdomotica. Dus geen losse apparaten die niet gekoppeld zijn aan een zorgcentrale. Platform Geef adviseert om te kiezen voor een leverancier met jarenlange ervaring en met een professionele achterwacht.

- Domotica is een product wat moeilijk verkoopt aan particulieren. - Bij technologie is het vaak de discussie wie betaalt het. - De storingsgevoeligheid van apparatuur kan nog wel groot zijn. Het komt

voor dat bijvoorbeeld sensoren niet helemaal naar verwachting werken, dit hoeft niet aan de sensor te liggen dit kan ook aan het gebruik van de sensor liggen. Technisch gezien kan bijna alles, maar de toepassing ervan vergt veel van een organisatie.

- Kies voor een leverancier die ervaren en erkend is. Kies bij voorkeur voor een organisatie met een ketenkeurmerk. WDTM heeft een ketenkeurmerk ontwikkeld voor persoonsgebonden alarmeringssystemen.

- Domotica vervangt nooit het persoonlijke contact. Je kunt wel kosten besparen op de inzet van personeel door de inzet van domotica maar je hebt altijd een achterwacht nodig.

- Bij leefstijlmonitoring is het van belang om eerst te gaan bedenken wat je met de informatie van het systeem gaat doen en wie hier mee aan de slag gaat. Wanneer je een systeem hebt die een melding geeft wanneer iemand afwijkend gedrag vertoont moet je eerst het normale patroon van iemand instellen. En wie gaat vervolgens de afwijkingen signaleren? Wie gaat hier iets mee doen? Zorgorganisatie of familie?

- Bij de oriëntatie op domotica is het goed om te kijken bij collega organisaties.

- Wanneer je de doelgroep wil overtuigen van de domotica, leg dan de nadruk op het gevoel van veiligheid en niet vanuit de positie ziek, zwak en misselijk. Het is niet perse een leuk product om te hebben, maar zorgt voor een stukje veiligheid.

- Binnen Platform Geef wordt de term woonzorgtechnologie gebruikt. Het is niet voor iedereen duidelijk wat domotica is en de term domotica kan soms nog een negatief imago hebben.

Cliënt extramuraal - Is niet bekend met domotica. - Heeft geen directe behoefte aan technologie. Ze verwacht niet heel lang

meer te leven waardoor ze technologie niet meer nodig vindt. Cliënt intramuraal - Is vaag bekend met domotica. Maar weet niet precies wat het allemaal

inhoudt. - Zolang het nog zelfstandig kan heeft ze liever geen sensoren. - Heeft een laptop. Hierdoor kan ze nog wel zelf mailen en dingen opzoeken. - Wat mevrouw ziet bij een andere bewoner in een rolstoel dat ze niet

zelfstandig de deur naar buiten kan openen. Die mevrouw zou eigenlijk een deuropener moeten hebben die te bedienen is vanuit de rolstoel.

Manager bij Zinn - Kies voor één leverancier die het volledige pakket kan leveren. Het kan wel zijn dat alles vervangen moet worden wanneer je voor één leverancier kiest. Vaak sluiten oude apparaten niet goed aan bij het nieuwe systeem.

- Zinn maakt op dit moment gebruik van KPN, dit bevalt goed. - Het verwerken van sensoren in de woning beviel niet goed. Wanneer de

sensor op een vaste plek zit kan de inrichting van de woning niet makkelijk aangepast worden. De voorkeur gaat nu uit naar draadloze sensoren die verplaatsbaar zijn.

Tabel 9. Uitwerking code Domotica

40

Cliënten zijn niet bekend en zorgmedewerkers zijn beperkt bekend met de term domotica. Het management van ’t Derkshoes is wel bekend met de term domotica. Wanneer ouderen de term niet begrijpen kunnen ze afstand voelen. Domotica in de zorg wordt ook wel woonzorgtechnologie genoemd. Er is binnen ’t Derkshoes geen beleid op de aanschaf van technologie. Er zijn geen kwaliteitseisen of richtlijnen opgesteld. De verwachting is dat de medewerkers van ’t Derkshoes met domotica willen werken. De zorgmedewerkers geven aan dat ze het zorgproces met domotica nog niet helemaal voor zich zien. Cliënten geven aan geen directe behoefte te hebben aan domotica. Een ervaringsdeskundige adviseert dat wanneer je een doelgroep wil overtuigen van domotica de nadruk op het gevoel van veiligheid moet worden gelegd. Daarnaast is het belangrijk om ouderen op een attractieve wijze kennis te laten maken met (de) technologie bijvoorbeeld door het laten spelen van spelletjes op een tablet. Er is binnen domotica onderscheid te maken in passieve en actieve domotica. Passieve domotica is vooral apparatuur voor signalering en actieve domotica is apparatuur die de cliënt zelf moet bedienen. Bij apparatuur voor signalering zeggen medewerkers behoefte te hebben aan een sensorsysteem waarbij na het binnenkomen van een melding op een scherm gezien kan worden wat er aan de hand is. Dit kan door een sensor en camera aan elkaar te koppelen. Bij de personenalarmering vinden medewerkers het belangrijk dat bij een alarm de zorgmedewerker kan zien waar de persoon zich op dat moment bevindt. Medewerkers geven aan dat het belangrijk is dat de domotica individueel afgestemd kan worden. De domotica moet altijd in de woning toe te passen zijn, maar het hoeft niet altijd aanwezig te zijn. Daarom gaat de voorkeur uit naar verplaatsbare en draadloze domotica. Een expert van Vilans adviseert bij het selecteren van domotica kan het opstellen van persona’s en een PvE ondersteuning bieden. Daar kunnen de wensen en behoeften in verwerkt worden. Wanneer duidelijk is wat de eisen aan de domotica zijn, kan er een leverancier geselecteerd worden. Volgens een ervaringsdeskundige is het verstandig om te kiezen voor een leverancier met een professionele achterwacht, bij voorkeur een leverancier van zorgdomotica. WDTM (brancheorganisatie woonzorgtechnologie) heeft een ketenkeurmerk ontwikkeld voor persoonsgebonden alarmeringssystemen. Een collega organisatie adviseert om één leverancier te kiezen die het volledige pakket kan leveren. Het kan wel zijn dat alles vervangen moet worden wanneer je voor één leverancier kiest. Vaak sluiten oude apparaten niet goed aan bij het nieuwe systeem.

41

3.3 Waardering domotica De opgestelde lijst met domotica geschikt voor personen met PG problematiek is samengesteld op basis van informatie uit literatuuronderzoek, interviews en bezoeken aan voorbeeldlocaties. De uitgebreide lijst is terug te vinden in bijlage 1 op pagina 50 tot en met 57. In deze bijlage wordt de domotica nader toegelicht. Bij de selectie is rekening gehouden met belangrijke criteria die zowel door professionals als cliënten en medewerkers zijn benoemd. Deze criteria zijn ook de basis voor de PvE op pagina 48. De indicatie wanneer domotica als geschikt instrument kan worden ingezet is van verschillende factoren afhankelijk zoals blijkt uit de voorgaande hoofdstukken. Daarnaast kan opgemerkt worden dat het aantal geschatte mogelijkheden een momentopname is. Technologische ontwikkelingen gaan razendsnel waardoor er voortdurend nieuwe toepassingen op de markt komen die ook weer leiden tot nieuwe inzichten. Sensortechnologie en “internet of things” zorgen voor ingrijpende ontwikkelingen in ons dagelijks leven. Het is dan ook de verwachting dat de toepassing van domotica voor personen met psychogeriatrische problematiek voortdurend zal veranderen. Met de huidige kennis en toepassingen wordt domotica veelal ingedeeld in vier categorieën. De eerste categorie Woning bestaat uit producten die verwerkt zijn in de woning. In de tweede categorie Primaire levensbehoeften staan producten gericht op eten, drinken en het gebruik van medicijnen. De derde categorie Sociaal en vermaak bestaat uit producten waarmee gecommuniceerd kan worden en producten die als vermaak (of leren omgaan met) kunnen dienen voor personen met dementie. In de laatste categorie Monitoring en alarmering staan producten die ingezet kunnen worden bij zorg op afstand. Op basis van de verzamelde gegevens uit de verschillende onderzoeken en interviews zijn vervolgens de domotica toepassingen gewaardeerd op 3 criteria: zelfredzaamheid, veiligheid en de mate van complexiteit. Met betrekking tot zelfredzaamheid gaat het om de positieve bijdrage aan de vergroting van de zelfredzaamheid. Bij veiligheid gaat het om het versterken van de beleefde en de werkelijke veiligheid. Bij de mate van complexiteit gaat het om de dimensie (van eenvoudig tot complex) om het ook daadwerkelijk in te voeren. Bijvoorbeeld een slimme vork is relatief eenvoudig aan te schaffen, de kosten zijn laag en het gebruik vraagt nauwelijks instructie of begeleiding. Op de dimensie complexiteit scoort dit voorbeeld dan hoog = relatief eenvoudig.

42

Deze waardering is uitgewerkt in onderstaande tabel. Er is een score van 1 tot en met 10 gehanteerd, waarbij 1 de laagst mogelijke waardering is en 10 de hoogst mogelijke waardering voor de eerste 2 categorieën en bij complexiteit staat een hoge waardering voor eenvoudig in te voeren.

Waardering tabel domotica5 Product Zelfredzaamheid6 Veiligheid7 Complexiteit8 Totaal Woning Blauw-verrijkt licht 2 5 8 15 Automatische gordijnen 7 2 4 13 Apps voor omgeving besturing

8 3 5 16

Elektronische sloten 6 8 3 17 Primaire Levensbehoeften

Medicijndispenser 8 7 5 20 Medicijnhorloge 8 6 7 21 Slimme vork 4 4 8 16 Drink ondersteuning 7 5 7 19 Veiligheidssensor keuken 8 9 5 22 Casserole 8 6 7 21 Sociaal/ vermaak Telefoonnummerkiezer 8 4 7 19 Robotdier 1 1 8 10 Speltafel 1 1 7 9 Tablet 8 7 7 22 Communicatiehulpen 8 3 5 16 Monitoring/ alarmering Personenalarmering buitenshuis

8 9 6 23

Bewegingssensor 7 9 6 22 GPS systemen 7 9 6 22 Leefstijlmonitoring 3 9 2 14 Bewegingsdetectie 3 9 4 16 Slimme optische Sensor SOS

2 9 4 15

Babyfoon met camera 2 9 7 18 Beeldbellen 7 8 5 20 Lean Elderly Assistant 8 8 2 18 Geheugenklok 8 5 6 19

Tabel 10. Waardering domotica


43

Hoofdstuk 4. Conclusie, Aanbevelingen en Discussie In dit afsluitende hoofdstuk worden de conclusie, aanbevelingen en discussiepunten weergegeven. De conclusie geeft antwoord op de onderzoeksvraag en de deelvragen. In de tweede paragraaf staan de aanbevelingen richting ’t Derkshoes. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op de uitkomsten van het onderzoek. In de discussie wordt de kwaliteit van het onderzoek geëvalueerd.

4.1 Conclusie De volgorde van de conclusie is gebaseerd op de volgorde van de deelvragen. 4.1.1 De eerste deelvraag is gericht op de trends en ontwikkelingen die interessant zijn voor ’t Derkshoes. De verwachting is dat in Westerbork en omgeving het aantal ouderen (65-plussers) sterk zal toenemen, waardoor de kans groot is dat er een toenemende vraag naar zorg zal ontstaan. Ook is er de laatste jaren een stijging van het aantal personen met dementie zichtbaar. De potentiele beroepsbevolking van 15-65 jaar zal afnemen. Dit kan een risico voor ’t Derkshoes opleveren om voldoende gekwalificeerd personeel aan te kunnen trekken. Een trend die hierop inspeelt is het bieden van zorg op afstand door het gebruik van domotica. Tegenwoordig is domotica eenvoudiger beschikbaar en verkrijgbaar, echter ouderen moeten nog wel gestimuleerd worden het aan te schaffen en gebruiken. In veel gevallen is er bij zorg op afstand sprake van een verhoging van de zelfregie van de cliënt. 4.1.2 De tweede deelvraag betreft de huidige situatie van personen met PG problematiek binnen ’t Derkshoes. Door het gehele complex wonen mensen met dementie. Bewoners hebben een eigen woning met persoonlijke spullen. Enkele bewoners maken gebruik van een bewegingssensor naast het bed, dit wordt voornamelijk in de nacht gebruikt. Er is één vast controlemoment per nacht voor alle bewoners. Voor personen die structuur nodig hebben is er dagopvang aanwezig. Ook in de extramurale setting wonen mensen met dementie. De zorg die door de thuiszorg geboden wordt is altijd afgestemd op de wens van de cliënt. Naast de ingeplande momenten kunnen cliënten bellen wanneer ze hulp nodig hebben. Bij de nachtdienst van de thuiszorg werkt de medewerker alleen. Op dit moment wordt er beperkt gebruik gemaakt van domotica binnen ’t Derkshoes. De aanwezige domotica bestaat uit een hometrainer met tv-scherm, Braintrainer, Lightwriter, personen-alarmeringssysteem (zowel intra- als extramuraal) en losse bewegingssensoren. ’t Derkshoes heeft geen Bopz-status, maar wil deze wel graag. 4.1.3 Deelvraag drie gaat over een veilige omgeving voor personen met PG problematiek. Volgens de Zorgstandaard dementie is het uitgangspunt van optimale (dementie-) zorg de wens en behoeften van mensen met dementie en hun naasten. Maatwerk is het uitgangspunt bij iemand met dementie, omdat de behoefte mede afhankelijk is van de fase waarin iemand verkeert. Volgens een expert (projectleider zorginnovatie) is er een basisprincipe geldig in alle gevallen, de inrichting van de woning moet overzichtelijk, herkenbaar en vertrouwd zijn. Mensen met dementie reageren vaak goed op herinneringen van vroeger. De eigen woning voelt vaak als de meest veilige omgeving. Bij het zelfstandig wonen is een belangrijk uitgangspunt dat de persoon het zelf nog prettig vindt, de cliënt moet zich veilig voelen in de eigen woning. Wat opviel was dat de twee geïnterviewde cliënten beide benadrukten hoe belangrijk sociale controle is bij het veilig wonen. Zodra iemand in een dwaalsituatie terecht komt kan diegene in principe niet meer in ’t Derkshoes blijven. Dan kan er niet meer gegarandeerd worden dat een cliënt veilig in ’t Derkshoes kan

44

verblijven. ’t Derkshoes wil zowel intramuraal als extramuraal een veilige omgeving kunnen bieden voor haar cliënten. Een situatie wordt door medewerkers van ’t Derkshoes als veilig beschouwd wanneer iemand niet voor zichzelf en niet voor een ander een gevaar zou zijn. Deze veilige situatie moet gecreëerd worden zonder vrijheidsbeperkingen. 4.1.4 Deelvraag vier gaat over de ondersteuning die het personeel van ’t Derkshoes kan gebruiken middels domotica. Uit de interviews die gehouden zijn kwam een aantal zaken naar voren. Het management ziet vooral het nut en de noodzaak voor de invoering van domotica. Daar liggen bedrijfseconomische argumenten aan ten grondslag maar ook zeker het verhogen van de kwaliteit en veiligheid van de zorg. Er is onvoldoende kennis van domotica om goed in te kunnen schatten wat de mogelijkheden en kansen zijn. Uit de interviews bleek dat cliënten en verzorgend personeel niet tot weinig bekend zijn met de term en mogelijkheden van domotica. De geïnterviewde cliënten gaven aan dat ze nog geen directe behoefte hebben aan technologische hulpmiddelen. Ook kwam naar voren dat de geïnterviewde cliënten tevreden zijn over het huidige alarmsysteem. Op dit moment zien cliënten het nut van domotica niet in. Er is nog verdeeldheid over hoe de controles, uitgevoerd door het zorgpersoneel, worden ervaren. Managers willen die controles eigenlijk verminderen door de inzet van domotica, de geïnterviewde cliënten zien daarnaast controlemomenten ook als een vorm van sociaal contact waardoor eenzaamheid vermindert. Het uitvoerend zorgpersoneel ziet het niet als storend wanneer ze een controle bij een cliënt uitvoeren. Domotica kan zeker bijdragen aan veiligheid en zelfredzaamheid maar de angst bestaat onder zorgverleners dat het sociale contact tussen zorgverlener en cliënt zal afnemen. Er zijn verschillende vormen van domotica. Men maakt onderscheid tussen passieve en actieve domotica. Actieve domotica moet de cliënt zelf bedienen, en stimuleert vooral de zelfredzaamheid. Passieve domotica is wel aanwezig maar hoeft de cliënt niet zelf te bedienen, deze vorm van domotica wordt vooral ingezet om de veiligheid te verhogen. Het onderscheid tussen de twee termen wordt in onderstaande tabel toegelicht.

Zelfredzaamheid Veiligheid Actieve domotica Passieve domotica Ondersteunende technologie Toezichthoudende technologie Omgeving aansturen, bedienen of controleren - Signaleringssystemen

- Alarmeringssystemen - Beveiligingssystemen

Tabel 2. Onderscheid actieve & passieve domotica Tijdens de interviews geven de zorgmedewerkers en een cliënt aan dat ze vooral in de nacht ondersteuning kunnen gebruiken. Uit alle interviews met het personeel van ‘t Derkshoes komt naar voren dat er behoefte is aan domotica die de veiligheid van de cliënten verhoogt. Alle medewerkers geven aan graag te willen werken met beeldbellen. Met de huidige spreek- luisterverbinding is het lastig in te schatten wat er aan de hand is met de cliënt. ’t Derkshoes wil de doelgroep personen met dementie in de toekomst volledig kunnen bedienen. ’t Derkshoes verwacht dat domotica kan bijdragen aan het langer zelfstandig wonen van deze doelgroep. 4.1.5 Deelvraag vijf gaat over welke domotica geschikt is voor personen met PG problematiek. Bij personen met dementie is maatwerk van belang. Deze doelgroep binnen ’t Derkshoes kent een eigen programma van eisen. Op basis van die eisen en de beschikbare domotica is te concluderen dat er

45

veel toepassingen mogelijk zijn. Zie de waarderingstabel op pagina 43 tabel 10 en het totaaloverzicht in bijlage 1 pagina 50 tot en met 57. Een belangrijk aspect van de conclusie is dat in de veelheid van mogelijkheden die domotica te bieden heeft zeker valt te kiezen. Tijdens dit onderzoek is een lijst samengesteld van domotica die geschikt is voor de doelgroep inclusief een opzet voor een Programma van Eisen (zie pagina 48). Uit de geschikte vormen van domotica voor de onderzochte doelgroep is een top-10 samengesteld. Top – 10 uit de waarderingstabel: uit de waarderingstabel komen onderstaande producten met een hoge waardering naar voren.

Waardering tabel domotica9 Product

Zelfr

edza

amhe

id10

Veili

ghei

d11

Com

plex

itei

t12

Tota

al

Woning Elektronische sloten (sloten openen met chip, smartphone, kaart) 6 8 3 17 Primaire Levensbehoeften Medicijndispenser (box biedt op juiste tijdstip medicijnen aan) 8 7 5 20 Medicijnhorloge (meldt wanneer medicijn ingenomen moet worden) 8 6 7 21 Veiligheidssensor keuken (sensor helpt brand te voorkomen) 8 9 5 22 Casserole (maaltijdopwarmer) 8 6 7 21 Sociaal/ vermaak Tablet (Compaan, tablet speciaal voor ouderen) 8 7 7 22 Monitoring/ alarmering Personenalarmering buitenshuis (mobiel alarmeringssysteem) 8 9 6 23 Bewegingssensor (sensor reageert op beweging) 7 9 6 22 GPS systemen 7 9 6 22 Beeldbellen (zorgverlener & cliënt kunnen elkaar zien tijdens bellen) 7 8 5 20

Tabel 11. Top 10 waardering domotica De top- 10 bestaat uit producten die zowel bijdragen aan de zelfredzaamheid als aan de veiligheid van cliënten. De producten in bovenstaande tabel scoren hoger dan de overige producten in de waardering tabel op pagina 43 tabel 10. Er is één uitzondering te zien in de tabel, het elektronisch slot. Ondanks dat de score lager uitvalt dan de overige producten in de top- 10, kan het product niet ontbreken in de tabel. Geïnterviewde medewerkers hebben expliciet aangegeven behoefte te hebben aan de invoering van elektronische sloten. Naast alle voordelen van domotica moet niet vergeten worden dat het nooit het persoonlijke contact vervangt. Het is misschien mogelijk om kosten te besparen op de inzet van personeel door de inzet van domotica maar er blijft altijd achterwacht nodig. De invoering van domotica vraagt ook personele inzet en kosten voor de aanschaf en het gebruik waar de organisatie rekening mee moet houden.


46

4.2 Aanbevelingen Op basis van inzichten uit het onderzoek zijn er vier belangrijke aanbevelingen geformuleerd:

1. Informeren: Op dit moment is de algemene bekendheid met de term domotica en de mogelijke toepassingen nog te laag. Organiseer informatiebijeenkomsten voor cliënten, familie/naasten en medewerkers. Tijdens deze bijeenkomsten kan de toegevoegde waarde van domotica worden uitgelegd. Wanneer mensen inzien dat domotica een goede toevoeging is voor ’t Derkshoes, is de kans groot dat er meer begrip voor de veranderingen ontstaat. Het is ook een optie om in plaats van de term domotica de term woonzorgtechnologie te gebruiken. Volgens een expert van Platform Geef (Projectleider Platform Geef) voelen ouderen minder afstand tot deze term.

2. Programma van eisen: Verwerk de wensen en behoeften ten aanzien van domotica in een programma van eisen. Tijdens het onderzoek zijn er al zaken naar voren gekomen, deze zijn verwerkt in een opzet voor een programma van eisen op pagina 48. Ga samen met cliënten en medewerkers werk maken van het gezamenlijk opstellen van de eisen. Volgens de geïnterviewde expert (senior E-health) van Vilans ontstaat er enthousiasme bij cliënten en medewerkers wanneer ze vanaf het begin bij het proces worden betrokken. Tijdens het onderzoek kwam naar voren dat bij de vorige pilot met domotica niet iedereen goed ingelicht en betrokken was. Hierdoor was er niet vanuit iedereen begrip voor de gemaakte keuzes. Zodra de eisen inzichtelijk zijn gemaakt kan er eenvoudiger naar leveranciers gezocht worden.

3. Keuzegids: Naast de domotica die ’t Derkshoes intramuraal zelf aanschaft, zijn er voor

cliënten meer mogelijkheden. Maak een gids waar de extra domotica opties in staan. Deze gids kan ook geschikt zijn voor extramurale cliënten. Een mogelijkheid is om het in pakketvorm aan te bieden, waarbij cliënten de kans krijgen om het pakket zelf uit te breiden. Belangrijk is wel om de cliënt te begeleiden in dit keuzeproces. Het is verstandig om bij het samenstellen van pakketten en een gids de leverancier te betrekken.

4. Veiligheid: Richt je als organisatie op de domotica die de veiligheid verhoogt. Leg de focus

op een sensorsysteem, elektronische sleutel, GPS systeem en personenalarmering met beeldbellen. Uit de interviews met het personeel blijkt dat hier grote behoefte aan is. Ook scoort dit onderdeel hoog in de waarderingstabel. Een geïnterviewde ervaringsdeskundige (Manager bij Zinn) adviseert om de verschillende systemen bij één leverancier af te nemen. Houd er wel rekening mee dat wanneer er gekozen wordt voor één leverancier, de kans groot is dat veel apparatuur vervangen moet worden. Vaak werkt de oude apparatuur niet goed met het nieuwe systeem. Laat de keuze voor domotica op het gebied van zelfredzaamheid bij de cliënt en de familie/naasten.

47

4.2.1 Opzet Programma van Eisen Op basis van de onderzoeksresultaten is er een opzet voor het PvE gemaakt. Deze opzet kan ’t Derkshoes uitbreiden. De eisen, wensen en behoeften kwamen naar voren in de interviews met het personeel, cliënten en experts. Het PvE is onderverdeeld in zes onderwerpen.

1. Basisprincipes Veiligheid staat voorop binnen ’t Derkshoes Zelfregie van de cliënt staat centraal

2. Cliënt

De domotica moet een meerwaarde voor de cliënt zijn Het mag geen vrijheidsbeperking zijn of inbreuk maken op de privacy De cliënt moet zelfregie behouden Cliënt moet zich veilig voelen bij de domotica De apparatuur moet individueel instelbaar zijn De apparatuur moet eenvoudig in gebruik zijn, niet veel nieuwe vaardigheden vereisen De apparatuur moet herkenbaar zijn voor de cliënt Het moet overzichtelijk en gestructureerd zijn De domotica mag geen overprikkeling of prikkel loze omgeving veroorzaken Voor een goede zichtbaarheid moet er sprake zijn van kleurcontrasten en voldoende verlichting Persoonlijke contact met de cliënt mag niet volledig verdwijnen

3. Personeel

Ondersteuning in de nacht door bewegingssensoren Een sensor die pas melding geeft wanneer cliënt te lang van bed is Bij voorkeur een sensorsysteem waarbij beeldverbinding mogelijk is Personenalarmering systeem met beeld (beeldbellen) Personenalarmering systeem moet locatie van cliënt aangeven Domotica systeem wat dwaalgedrag signaleert Er moeten protocollen voor het gebruik van de domotica worden opgesteld Er moet een mogelijkheid tot scholing van het personeel zijn

4. Technische eisen

Het moet in huidige gebouw geïnstalleerd kunnen worden Domotica moet draadloos zijn Systemen moeten met elkaar verbonden kunnen worden Personenalarmering systeem moet overal in het gebouw werken Melding van het alarmsysteem moet snel uit te schakelen zijn De ontvanger mag geen storende toon geven wanneer er een melding binnen komt

5. Risico beperking

De domotica mag geen struikelgevaar vormen Geen losse onderdelen die cliënten los kunnen halen Het mag niet kwetsbaar zijn

6. Leverancier

Eén leverancier (van zorgdomotica) Leverancier met professionele achterwacht Bij voorkeur een leverancier met ketenkeurmerk

48

4.2.2 Financiële gevolgen De aanbevelingen brengen een aantal financiële gevolgen met zich mee. Bij de eerste drie aanbevelingen zitten de kosten vooral in personele kosten. Personeel zal tijd moeten investeren in het realiseren van de aanbevelingen. Aanbeveling vier brengt meer financiële gevolgen met zich mee. Wanneer het besluit wordt genomen om een sensorsysteem, elektronische sleutel, GPS systeem en personenalarmering met beeldbellen in te voeren vraagt dit om een grote investering. Ten eerste zijn er de aanschaf kosten van de domotica systemen. Een tweede kostenpost is het onderhoud en de eventuele reparatie kosten van de domotica systemen. Tot slot zijn er ook scholings- en trainingskosten van het personeel aan de investering verbonden.

4.3 Discussie In deze paragraaf wordt een korte evaluatie weergegeven over de kwaliteit van het onderzoek. Dit wordt gedaan op basis van de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek. Daarnaast wordt aangegeven wat de mogelijkheden zijn voor vervolgonderzoek. Kwaliteit onderzoek Het eerste aspect om de kwaliteit van het onderzoek te beoordelen is de validiteit. Dit wordt ook wel de geloofwaardigheid genoemd. De geïnterviewde cliënten en medewerkers zijn representatief voor ’t Derkshoes. De geïnterviewde experts hebben door de vele werkervaring veel kennis over de bevraagde onderwerpen. Zes interviews hebben plaatsgevonden in ’t Derkshoes, één bij de cliënt thuis, twee telefonisch en twee op de werklocatie van de geïnterviewde. Bij een telefonisch interview heeft de interviewer geen invloed op de omgeving van de geïnterviewde. Er kan niet worden vastgesteld of deze persoon zich in een rustige omgeving bevindt. De overige geïnterviewde zijn in een rustige omgeving geïnterviewd. Dit onderzoek is een kwalitatief onderzoek wat met name gericht is op ’t Derkshoes. Hierdoor is het niet volledig te generaliseren met andere situaties in een andere omgeving. Binnen dit onderzoek was de externe validiteit niet van belang. Wanneer men de externe validiteit wil verhogen zou het onderzoek op meerdere organisaties toegepast moeten worden. Het tweede aspect om de kwaliteit van het onderzoek te beoordelen is de betrouwbaarheid. De antwoorden in de interviews zijn vooral gebaseerd op ervaring en deskundigheid waardoor ze als betrouwbaar worden beschouwd. Wanneer het interview op een ander moment had plaats gevonden zouden de antwoorden niet veel afwijken. De interne consistentie van de interviews lag hoog, er was sprake van samenhang tussen de vragen. Om de betrouwbaarheid van de waarderingstabel van de domotica te verhogen is er samen met een deskundige naar gekeken. Vervolg onderzoek Er zijn twee onderwerpen die om vervolgonderzoek vragen. Het eerste aspect is de behoefte van de cliënt. In dit onderzoek zijn slechts twee cliënten geïnterviewd. Om een breder beeld te krijgen van de behoeften van de cliënten van ’t Derkshoes zouden er meer cliënten geïnterviewd moeten worden. Het tweede aspect is dat er binnen dit onderzoek niet is ingegaan op mogelijke leveranciers. Er is richting gegeven aan welke vormen van domotica ingezet kunnen worden. Het is interessant om verder onderzoek uit te voeren op leverancier niveau. In de aanbevelingen zijn mogelijke vervolgstappen geformuleerd die de organisatie kan nemen op basis van dit onderzoek.

49

Bijlage 1. Domotica overzicht Op basis van gegevens uit het onderzoek is er een lijst met domotica samengesteld die als geschikt wordt beschouwd voor de doelgroep personen met dementie. In deze bijlage staat een overzicht van de domotica, met een korte toelichting hoe het product kan worden toegepast. Het overzicht is in vier thema’s verdeeld: Woning, (primaire) Levensbehoeften, Sociaal/Vermaak en tot slot Monitoring en Alarmering.

1. Woning Product Waarvoor dient het? Hoe te gebruiken? Blauw-verrijkt licht

Dit licht kan het biologische ritme van iemand herstellen. Dit kan nachtelijke onrust verminderen

- De lamp moet een sterkte van minimaal 1000 lux hebben

- Gebruik de lamp iedere dag - Gebruik de lamp overdag, niet

na 18.00 uur gebruiken - In de thuissituatie: de lamp

wordt op tafel geplaatst voor het gezicht (Vilans, sd)

Automatische gordijnen

Het ondersteunt mensen die slecht ter been zijn. Wanneer er een lichtsensor wordt gebruikt is het ook toepasbaar voor personen die vaak vergeten de gordijnen open en dicht te doen (bijvoorbeeld bij dementie).

- Er zijn verschillende systemen: het kan met een afstandsbediening bediend worden, op basis van een ingestelde tijd of doormiddel van een lichtsensor.

- De gordijnen worden aan een speciale gordijnrail met motor gehangen.

- Het bedienen van de gordijnen kan als onderdeel van een Domotica installatie waarmee meerdere zaken op afstand bediend kunnen worden. (Vilans, sd)

Apps voor omgevingsbesturing

Deze apps kunnen alledaagse activiteiten overnemen. Bepaalde apparaten kunnen op afstand bediend worden.

- Een app is een programma wat op een smartphone of tablet gezet kan worden.

- Vaak is er naast de app nog apparatuur nodig die kan communiceren met de app.

- Het signaal kan via stroom, infrarood, hoogfrequente signalen, bluetooth of een draadloos netwerk verstuurd worden naar de app (Vilans, sd)

Elektronische sloten Elektronische sloten bieden de mogelijkheid om toegang te koppelen aan bevoegdheden of tijden. Deze sloten kunnen

- Het kan een oplossing zijn voor sleutelproblemen in de zorg.

- Sloten worden elektronisch geopend en gesloten met

50

bijvoorbeeld gebruikt worden voor woningen, (medicijn) kasten, kluizen.

bijvoorbeeld insteekkaarten, mobiele telefoons, druppels. (Vilans, sd)

Tabel 12. Domotica overzicht Woning

2. (Primaire) Levensbehoeften

Product Waarvoor dient het? Hoe te gebruiken? Medicijndispensers

Medicijndispensers worden ingezet om automatisch op het juiste moment medicijnen aan te bieden aan de cliënt.

- Op het moment dat het medicijn moet worden ingenomen geeft de dispenser een signaal en zorgt dat er een zakje met het medicijn vrijkomt.

- De apotheek kan een rol leveren waarop zakjes zitten met medicijnen voor een innamemoment.

- De dispenser zorgt ervoor dat de juiste dosis en samenstelling wordt genomen.

- Er zijn uitvoeringen waarbij het mogelijk is om vanaf een afstand het medicatieschema vast te stellen of te bewerken, dit gaat via een internetverbinding. Ook is het dan mogelijk om het medicijngebruik te volgen. (Vilans, sd)

Medicijnhorloge

Medicijnhorloges helpen de cliënt te herinneren wanneer de medicijnen ingenomen moeten worden.

- De horloges kunnen worden ingesteld om op een bepaald moment een signaal te geven.

- Wanneer het horloge een signaal geeft, verschijnt er in het scherm welke medicijnen ingenomen moeten worden. (Vilans, sd)

Slimme vork

Deze vork werkt met een Bluetooth- of USB ontvanger die kan meten hoeveel er per hap op de vork wordt geschept en hoe snel iemand eet.

- De gegevens kunnen via een App inzichtelijk worden gemaakt. De app geeft ook advies hoe er gezonder kan worden gegeten. (Tangenborgh, sd)

51

Drink ondersteuning

Dit hulpmiddel helpt mensen herinneren genoeg te drinken.

- In de ochtend wordt de kan gevuld met water of iets anders. Drink je een glas water uit de kan dan wordt de houder groen. Wordt er te weinig uit de kan gedronken dan wordt hij eerst oranje en daarna rood.

- Het is voor de verzorgende mogelijk om het drinkgedrag via internet of een app te volgen. (Tangenborgh, sd)

Veiligheidssensor keuken Deze sensor wordt in de keuken geplaatst om brand in de keuken te voorkomen.

- Het is een intelligente sensor die keukenapparatuur uit kan schakelen. (Tangenborgh, sd)

Casserole

Met dit apparaat kunnen mensen veilig een maaltijd opwarmen. Het is een tweedelige pan.

- De maaltijd wordt in de pan geplaatst, deze moet vervolgens aangezet worden.

- Het apparaat is makkelijk te bedienen, zorgt voor gelijkmatige opwarming en is makkelijk schoon te maken. (Tangenborgh, sd)

Tabel 13. Domotica overzicht Levensbehoeften

3. Sociaal/ Vermaak Product Waarvoor dient het? Hoe te gebruiken? Telefoonnummerkiezers

Een telefoonnummerkiezer helpt bij het vinden van het juiste nummer. Dit kan via symbool of foto knoppen, maar het is ook mogelijk om dit via een gesproken opdracht te doen.

- De telefoonnummerkiezer moet gekoppeld worden aan het basisstation van de vaste of draadloze huistelefoon. (Vilans, sd)

Robotdieren

Deze zorgrobots kunnen geschikt zijn voor personen die behoefte hebben aan sociaal contact. De robots kunnen een kalmerend effect hebben en emotionele reacties uitlokken.

- De robotdieren reageren op de omgeving, bijvoorbeeld door geluid te maken of te bewegen. Hij kan reageren op geluid, beweging en aanraking. Er zijn ook robots die emoties kunnen tonen door geluid te maken of te knipperen met de ogen.

- Het robotdier kan op verschillende manieren worden ingezet, het kan in groepsvorm maar is ook geschikt voor individueel gebruik.

52

- Het is van belang dat bij de eerste keer dat het robotdier ingezet wordt er een zorgverlener aanwezig is die de reactie van de cliënt in de gaten houdt. (Vilans, sd)

Spel tafel

Doormiddel van speelse en interactieve lichtprojecties op een tafel, worden ouderen verleidt om in beweging te komen.

- Er zijn verschillende varianten met verschillende spelopties.

- De spellen kunnen zelfstandig en onder begeleiding worden gespeeld. (Tovertafel, sd)

Tablet (Compaan)

Er zijn Tablets die speciaal voor ouderen zijn ontworpen. Deze zijn ook geschikt voor ouderen die niet goed met een computer om kunnen gaan, maar toch deel willen uitmaken van de digitale wereld. Het maakt ook de zorg op afstand makkelijker.

- De tablet heeft verschillende functies: Beeldbellen, agenda, spellen, foto’s, berichten/ herinneringen sturen, nieuwspagina’s.

- Het heeft een overzichtelijk scherm met een beperkt aantal keuzes.

- De tablet heeft wifi nodig. De tablet kan ook op afstand worden beheerd, dan is er wel een abonnement nodig. (Tangenborgh, sd)

Communicatiehulpen

Deze apparaten maken het communiceren zonder spreken mogelijk of ondersteunen dit.

- Er zijn verschillende varianten. Er kan gekozen worden voor symbolen en/of tekst op de knoppen en de hoeveelheid knoppen kan verschillen. Tot slot is er nog een variant met oogbediening.

- Wanneer er sprake is van een dynamisch scherm kan de gebruiker zelf de betekenis van de knoppen aanpassen.

- Er zijn varianten die de boodschap uit kunnen spreken. (Vilans, sd)

Tabel 14. Domotica overzicht Sociaal/Vermaak

53

4. Monitoring/ Alarmering

Product Waarvoor dient het? Hoe te gebruiken? Personenalarmering buitenshuis

Met een mobiel alarmeringssysteem voor personen buitenshuis, is het mogelijk om een noodsituatie direct te melden. De drager kan via GPS worden opgespoord.

- Er zijn verschillend uitvoeringen. Mobiele telefoon met grote noodknop, een sleutelhanger met een noodknop, polshorloge met noodknop en knoppen om te bellen, een mobiel met noodknop en knoppen om te bellen.

- Naast de aanschafkosten worden bij veel systemen ook abonnementskosten betaald.

- Er kan een nummer worden ingesteld waar de oproep naartoe gaat, ook is het mogelijk dat deze naar een alarmcentrale wordt doorgeschakeld. (Vilans, sd)

Bewegingssensor

Een bewegingssensor kan op verschillende plaatsen ingezet worden om beweging in de gaten te houden. Wanneer hij naast het bed geplaatst wordt, krijgt de zorgverlener een melding wanneer iemand uit bed stapt. Wanneer de sensor bij de deur geplaatst wordt krijgt de zorgverlener een melding wanneer iemand de woning verlaat.

- Wanneer de sensor beweging registreert, komt er een melding op de ontvanger (bijvoorbeeld een smartphone) die maakt dan geluid.

- Er zijn sensoren die aan de muur bevestigd moeten worden, er zijn ook varianten op een poot die los naast het bed te plaatsen zijn. (Vilans, sd)

GPS systemen

Wanneer het risico ontstaat dat iemand gaat dwalen of de weg niet meer terug kan vinden, kan een GPS systeem gebruikt worden om iemand terug te vinden.

- Persoon met dwaalrisico draagt een GPS systeem bij zich. De verzorgende kan via een ander apparaat de locatie van desbetreffende persoon zien.

- Er zijn diverse varianten. Voorbeelden zijn horloges, telefoons, riemen of een tracer met een GPS systeem. (Alzheimer Nederland, 2015)

54

Leefstijlmonitoring

Met leefstijlmonitoring is het mogelijk om inzicht te krijgen in het leefpatroon van iemand. Het is geschikt voor alleenwonende. Veranderingen in het patroon kunnen wijzen op achteruitgang. Dit systeem kan belasting van verzorgende verminderen en helpen bij het tijdig signaleren.

- Het systeem werkt op basis van een netwerk van sensoren. Op verschillende plekken in de woning wordt een sensor geplaatst. De sensoren registreren beweging en/of activiteiten van de bewoner. De resultaten worden verzonden naar een tablet, PC of smartphone. Er wordt over een langere periode geregistreerd waardoor veranderingen in het gedrag bijgehouden kunnen worden.

- Het is mogelijk dat het systeem meldingen maakt van belangrijke veranderingen in het patroon. (Vilans, sd)

Bewegingsdetectie

Het bewegingsdetectie systeem is bedoeld om de kans op vallen en andere kleine ongelukken te verkleinen.

- Het systeem werkt op basis van infrarood sensoren. Deze sensor reageert wanneer een warmtebron beweegt. De warmte bron is in dit geval het menselijk lichaam. De sensor geeft een signaal wanneer iemand een andere houding aanneemt. Bijvoorbeeld wanneer iemand gaat zitten of staan. Het systeem kan wel zo worden ingesteld dat wanneer iemand naar het toilet gaat er geen alarm komt. (Vilans, sd)

Slimme optische Sensor SOS

Deze sensor kan alle losse sensoren in een kamer vervangen.

- Wanneer iemand bijvoorbeeld te lang uit bed is gaat er een melding naar een hand-set of smartphone. Dan ziet de verzorgende wat het alarm heeft veroorzaakt.

- Wanneer de verzorgende het alarm accepteert wordt direct alle informatie verwijderd. Personen worden geanonimiseerd. (Tangenborgh, sd)

55

Babyfoon met camera

Met de babyfoon is het mogelijk om een ruimte in de gaten te houden vanuit een andere ruimte. Dit kan zorgen voor een geruststelling. Een babyfoon kan ook bij andere groepen dan baby’s worden ingezet. Ze maken het mogelijk om op afstand contact te maken tussen verzorgende en verzorgde.

- Wanneer er iets gebeurt kan meteen contact gelegd worden via beeld of geluid.

- Het bestaat uit twee delen. Een zender met ingebouwde microfoon en een ontvanger met luidspreker. Er zijn varianten met terugspreekfunctie.

- Er zijn varianten waarbij het mogelijk is om beeld te zien via een tablet of smartphone. (Vilans, sd)

Beeldbellen

Het kan voor iemand die gebruik maakt van zorg handig zijn om beeldbellen te gebruiken. De zorgverlener en de cliënt kunnen elkaar dan zien tijdens het bellen. Op deze manier krijgt de zorgverlener een beter beeld van hoe het met iemand gaat. Ook kan het voor de cliënt prettig zijn om te kunnen zien met wie er gesproken wordt.

- Er zijn verschillende varianten mogelijk. Beeldbellen kan via een app die op smartphone of tablet geïnstalleerd wordt, het kan via een telefoon die speciaal voor beeldbellen ontwikkeld is of via een computer waarbij er een programma geïnstalleerd moet worden.

- Er kan gebeld worden met zorgverlener maar ook met familie en kennissen. Een zorgorganisatie kan ook naar de cliënt bellen. (Vilans, sd)

Lean Elderly Assistant

Dit is een zorgrobot die hulpbehoevende ouderen ondersteunt. Het is een robotrollator die bij beweging en dagelijkse routine ondersteunt.

- Robot in de vorm van een rollator.

- Hij helpt bij het lopen en opstaan. Daarnaast helpt hij bij dagelijkse routines zoals bewegingsoefeningen en het innemen van medicatie. (Jelyta, 2015)

56

Geheugenklok

De geheugenklokken helpen mensen bij het beheren van hun tijd.

- Er zijn varianten die vanaf een afstand zijn te beheren.

- Vaak is het een display met grote cijfers en letters. Ook zit er een agenda functie op die de maand, tijd en activiteiten helpt onthouden. (Vilans, sd)

Tabel 15. Domotica overzicht Monitoring/ Alarmering

57

Bibliografie Alzheimer Nederland . (sd). Opgehaald van https://www.alzheimer-nederland.nl/begrippen

Alzheimer Nederland. (2015, juli 22). Opgehaald van http://forum.alzheimer-nederland.nl/viewtopic.php?t=2357

Biemans, A. (2014, juli 24). Opgehaald van http://www.invoorzorg.nl/ivz/interview-zzg-zorggroep-legt-nieuwe-maatschappelijke-verbindingen-in-wonen-en-zorg.html

Brons, I. (2017, april 25). Opgehaald van http://www.invoorzorg.nl/ivz/Alle-verslagen/2017/Keynote-Irma-Harmelink-Zelfsturing-is-een-way-of-life.html

Depla, M., Zwijsen, S., & te Boekhorst, S. (2010). Opgehaald van https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Boek-domotica.pdf

Doorten, A. (2017, april). interview huidige situatie. (B. Goodijk, Interviewer)

Elsen, W. v. (2016, juli 7). Opgehaald van https://www.zorgvisie.nl/financien/nieuws/2016/7/zorg-verwacht-groei-in-2017/

Hersenstichting. (sd). Opgehaald van https://www.hersenstichting.nl/alles-over-hersenen/hersenaandoeningen/dementie?gclid=Cj0KEQjw2-bHBRDEh6qk5b6yqKIBEiQAFUz29mWd2o3OmJk7taY0_uJfK1CeE924ctpKRMjC1oDg_0AaAnfe8P8HAQ

Hilbers-Modderman, E., & de Bruijn, A. (2013). Domotica in de langdurige zorg Inventarisatie van technieken en risico's. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.

Hoof, J. v., & Wouters, E. J. (2012). Zorgdomotica. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Hoving, H. (2017, maart 29). (B. Goodijk, Interviewer)

Jelyta, F. (2015, 11 13). Opgehaald van http://www.duurzaambedrijfsleven.nl/zorg/10643/zorgrobot-laat-ouderen-langer-zelfstandig-functioneren

Kommago. (sd). Opgehaald van https://www.kommago.nl/wat-is-domotica/

Kruijf, H. d. (2015, april 18). Opgehaald van https://www.skipr.nl/actueel/id18089-nieuwe-wmo-zet-domotica-buiten-spel.html

Leeuw, J. v. (2015, maart). Opgehaald van http://www.domoticawonenzorg.nl/Site_Domotica/docs/Functiewijzer-domotica-dementiezorg.pdf

Martha Flora. (sd). Opgehaald van http://www.marthaflora.nl/wat-is-dementie/psychogeriatrie/

Martha Flora. (sd). Opgehaald van http://www.marthaflora.nl/wat-is-dementie/wat-is-dementiefasen-dementie/

Meerveld, J. (2013, juli). Opgehaald van http://www.vilans.nl/Publicaties-Zorgstandaard-dementie.html

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (sd). Opgehaald van https://www.monitorlangdurigezorg.nl/over-mlz/begrippen/intramurale-zorg

58

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2015). Opgehaald van https://www.igz.nl/onderwerpen/verpleging-en-langdurige-zorg/verpleegzorg_voor_ouderen/omgaan_met_mensen_met_dementie/

Mulders, M. (2010). 101 Management Modellen. Houten: Noordhoff Uitgevers.

MVO Nederland. (2015, 01 29). Opgehaald van http://mvonederland.nl/sector/zorg-welzijn

MVO Nederland. (2017, februari 27). Opgehaald van http://mvonederland.nl/nieuws/240-zorgorganisaties-kiezen-voor-groene-energie

Nijhof, N. (2017, april 25). Interview Domotica. (B. Goodijk, Interviewer)

Projectgroep Zorgstandaard Dementie. (2013, juli 18). Opgehaald van http://www.vilans.nl/docs/vilans/publicaties/Zorgstandaard_Dementie.pdf

Provincie Drenthe . (2015, april).

Rijksoverheid. (sd). Opgehaald van https://www.regelhulp.nl/bladeren/_/artikel/domotica-technische-hulpmiddelen-thuis/

Rijksoverheid. (sd). Opgehaald van https://www.regelhulp.nl/bladeren/_/artikel/hulpmiddelen-aanschaffen/

Rijksoverheid. (sd). Opgehaald van https://www.dwangindezorg.nl/begrippenlijst/wet-bopz

Schumacher, J. (2017). Opgehaald van http://www.zorgvoorbeter.nl/ouderenzorg/Verbeteren-doe-je-zo-Zorg-op-afstand.html

Swaen, B. (2014, september 19). Opgehaald van https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/validiteit-van-scriptieonderzoek/

Swaen, B. (2016, november 23). Opgehaald van https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/betrouwbaarheid-je-scriptie/

't Derkshoes. (2015, februari).

Tangenborgh. (sd). Dementiehuis van de toekomst. Opgehaald van https://www.tangenborgh.nl/uploads/bestanden/zorgtechnologie-in-het-dementiehuis-van-de-toekomst.pdf

Tovertafel. (sd). Opgehaald van https://tovertafel.nl/

Velthuis, K. O. (2017, mei 1). Interview Woonservice. (B. Goodijk, Interviewer)

Verhoeven, N. (2011). Wat is onderzoek. Den Haag: Boom Lemma uitgevers.

Vilans. (2016, januari). Opgehaald van http://www.domoticawonenzorg.nl/dwz/dossier-dementie-thuiswonen.html

Vilans. (2016, September). Opgehaald van http://www.domoticawonenzorg.nl/Site_Domotica/docs/onderzoeksrapport-leefstijlmonitoring-friesland.pdf

Vilans. (2017, januari 12). Opgehaald van https://www.hulpmiddelenwijzer.nl/hulpmiddelen/leefstijlmonitoring/

59

Vilans. (sd). Hulpmiddelen wijzer. Opgehaald van http://www.hulpmiddelenwijzer.nl/hulpmiddelen

Weegen, S. v. (sd). Opgehaald van http://www.vilans.nl/tips-trends-ouderenzorg.html

Zorghulp Atlas. (2016). Opgehaald van http://www.zorghulpatlas.nl/zorgwereld/trends-in-de-zorg/trends-langdurige-zorg-2020/

Zorgwijzer. (2016). Opgehaald van http://www.zorgwijzer.nl/faq/wmo

60

Onderzoeksrapport domotica - Hanze · Management samenvatting Dit onderzoeksrapport geeft antwoord...

Documents

Transcript of Onderzoeksrapport domotica - Hanze · Management samenvatting Dit onderzoeksrapport geeft antwoord...