NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg

Onderzoeksprogramma

2014 ­ 2017

Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg

Postadres Postbus 1568, 3500 BN UtrechtBezoekadres Otterstraat 118­124, Utrechttelefoon (030) 27 29 700fax (030) 27 29 729WeBsite www.nivel.nl

www.nivel.eu@nivel_research

Nederlands instituut

voor onderzoek van

de gezondheidszorg

nivel

on

de

rzo

ek

spr

og

ra

mm

a 20

14-2017

Utrecht, augustus 2014

NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg

Onderzoeksprogramma

2014 ­ 2017Nederlands instituut

voor onderzoek van

de gezondheidszorg

NIVEL oNdErzoEksprogramma 2014-2017

www.nivel.nlnivel@nivel.nlTelefoon (030) 2 729 700Fax (030) 2 729 729

ISBN 978-94-6122-253-4© 2014 NIVEL, Postbus 1568, 3500 BN UtrechtVormgeving en illustraties: Jan van Waarden/ram vormgeving

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie,microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder vooraf‐gaande schriftelijke toestemming van het NIVEL te Utrecht.Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of onder‐steuning in artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

I N h o u d 3

1 Het NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg 41.1 De gezondheidszorg verandert voortdurend 61.2 Netwerkorganisatie met een nationale functie

en een internationale oriëntatie 71.3 Het NIVEL verzamelt niet alleen kennis,

maar verspreidt deze kennis actief 81.4 Vraaggestuurd onderzoek vraagt intensieve

interactie 81.5 Relevant onderzoek vraagt continuïteit

en eigen verantwoordelijkheid 9

2 Het onderzoek van het NIVEL 102.1 De mensen om wie het draait, de patiënten 122.2 Wat er omgaat tussen patiënten en zorgaanbieders 142.3 Het zorgaanbod: mensen en organisaties 16 2.4 De inrichting van het stelsel: het bredere

maatschappelijke perspectief 20

3 De onderzoeksinfrastructuur van het NIVEL 223.1 Panels en monitors met mensen met gezondheids­

problemen: het persoonlijke perspectief 243.2 Databases in de zorg: interactie tussen

zorgvragers en zorgaanbieders 263.3 Databases en panels van het zorgaanbod:

het perspectief van zorgverleners/professionals 283.4 Databases voor de surveillance van ziekten en

omgevingsbedreigingen 29

4 Onze expertise  304.1 Experts en expertise 32

5 Over het NIVEL 365.1 Kwaliteit 385.2 Onderzoekspartners 385.3 NIVEL­overzichtstudies en kennisvragen 39

Inhoud

Het NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg

①

5

Het NIVEL doet gezondheidszorgonderzoek. Dat is onderzoek naar de relatiestussen de vraag naar zorg en het aanbod van zorg, die vorm krijgen binnen destructuur en instituties van het Nederlandse gezondheidszorgsysteem.

De taak van gezondheidszorgonderzoek is bij te dragen aan een toekomst ­bestendige gezondheidszorg en betere uitkomsten op verschillende niveaus:op dat van het individu, van de organisatie en op nationaal niveau. Het onderzoek moet aansluiten bij de problemen en uitdagingen waar de gezond­heidszorg voor staat en de resultaten moeten bruikbaar zijn. Tegelijk moetgezondheidszorgonderzoek voldoen aan de eisen die aan wetenschappelijkonderzoek worden gesteld. Het NIVEL heeft daarmee een dubbele missie: het doen van beleids­ en toepassingsgericht onderzoek dat ook wetenschap­pelijk meetelt. Het NIVEL ontvangt dan ook zowel subsidies en opdrachtenvoor onderzoek van wetenschappelijke fondsen als van zorgorganisaties voor sterk toepassingsgericht onderzoek. We streven naar een goede balanstussen die bruikbaarheid in de praktijk en de wetenschappelijke verantwoor­ding.

Het NIVEL combineert toegepast onderzoek, zoals ook commerciële onder­zoeks­ en adviesbureau’s doen, met wetenschappelijk onderzoek zoals univer­sitaire onderzoeksgroepen uitvoeren. Door de gecumuleerde kennis over degezondheidszorg en de wetenschappelijke bestudering daarvan geeft hetNIVEL meerwaarde aan toegepast onderzoek. Daarnaast wil het NIVEL ook overtoegepast onderzoek (inter)nationaal publiceren. Op die manier brengt hetNIVEL vragen uit beleid en praktijk in het wetenschappelijk domein.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 76

De gezondheidszorg wordt beïnvloed door tal vanontwikkelingen. Sommige zijn brede maatschappe-lijke ontwikkelingen op de lange termijn, zoals hetvoortschrijdende proces van individualisering.Andere zijn specifiek voor de gezondheidszorg, zoalsde toename van het aantal mensen met meerderechronische ziekten, mede als gevolg van de vergrij-zing. De rode draad in alle ontwikkelingen is datmensen meer zelf zullen moeten doen om de beper-kingen door hun gezondheidstoestand op te vangen.Daarvoor moeten gezondheid en ziekte breder wor-den opgevat dan in de klassieke definitie van gezond-

heid als afwezigheid van ziekte. Participatie in desamenleving en het bereiken van doelen die gegevende gezondheidstoestand haalbaar zijn, horen bij zo’nbredere definitie. Het gezondheidssysteem moetdaarom meer om mensen heen worden georgani-seerd. Dat vraagt van alle partijen in de zorg een her-oriëntatie op hun functioneren. Deze en andere ont-wikkelingen plaatsen de gezondheidszorg voor eenaantal grote uitdagingen op de middellange termijn.Het onderzoek van het NIVEL wil bijdragen aan deoplossing van die uitdagingen.

1.1 De gezondheidszorg verandert voortdurend

h E t N I V E L o N d E r z o E k t d E g E z o N d h E I d S z o r g 7

Het NIVEL heeft een nationale functie. Deze is ondermeer zichtbaar in onze nationale databases, panelsen monitors die representatieve gegevens leveren ombeleid te monitoren, evalueren en analyseren. Hetverzamelen van deze gegevens is alleen mogelijk innauwe samenwerking met het veld van de gezond-heidszorg en in afstemming met de koepelorganisa-ties van patiënten, zorgaanbieders en zorgverzeke-raars. We willen een kennisbasis verschaffen waariedereen het over eens kan zijn en vertrouwen in kanhebben. Op basis daarvan kan dan door partijen inde gezondheidszorg beleid worden gemaakt, geba-seerd op feiten. Tot onze nationale functie behoortook het delen van kennis en data met anderen.Gegevens van het NIVEL worden door tal van organi-saties in onderzoek en beleid gebruikt. Daarbij werkt

het NIVEL veel samen met andere organisaties. HetNIVEL is een echte netwerkorganisatie.Nationaal onderzoek wordt beter door internationaalonderzoek. Een internationale kijk stelt ontwikkelin-gen in Nederland in breder perspectief en geeft ver-dieping. De Nederlandse gezondheidszorg kan lerenvan situaties in andere landen en andere landen kun-nen leren van ons. Het NIVEL werkt daarom samenmet internationale organisaties en is onderdeel vaninternationale netwerken. Het internationale onder-zoek wordt de komende jaren belangrijker, bijvoor-beeld door het nieuwe Europese kaderprogrammaHorizon 2020 dat een belangrijke maatschappelijkeuitdaging uitspreekt: healthy and active ageing. Het NIVEL zal de komende jaren investeren in internationaal onderzoek.

1.2 Netwerkorganisatie met een nationale functie en een internationale oriëntatie

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 78

Het gezondheidszorgonderzoek is een breed eninterdisciplinair veld. Het wordt primair gestuurddoor steeds veranderende kennisbehoeften in depraktijk. Het onderzoek van het NIVEL is daarom inbelangrijke mate vraaggestuurd en een groot deel vande financiering is gebaseerd op projecten. Vooronderzoek dat bruikbaar is in de praktijk is produc-tieve interactie nodig tussen onderzoek, beleid enpraktijk, in alle fases van het onderzoek. Ook voordathet onderzoek is begonnen. Interactie is nodig omervoor te zorgen dat de vraag waarmee onderzoekersaan de slag gaan, echt de vraag is waar beleid en veld

een antwoord op nodig hebben. Het is ook essentieelom het veld voor te bereiden op het soort antwoor-den dat gaat komen en onderzoekers zich bewust telaten zijn van de context waarin de resultaten zullenworden gebruikt. Die interactie vindt voortdurendplaats, onder meer via regelmatige consultatierondesmet tal van organisaties in de gezondheidszorg. Deinteractie tijdens onderzoeken loopt onder meer viabegeleidingscommissies en stuurgroepen die wordeningesteld rond onderzoeksprojecten en databases,panels en monitors. De vraaggestuurde insteek isechter niet het hele verhaal.

1.4 Vraaggestuurd onderzoek vraagt intensieve interactie

Het NIVEL wil dat zijn onderzoeksresultaten wordengebruikt. Om ervoor te zorgen dat de resultaten vanons onderzoek terechtkomen bij de mensen die zekunnen gebruiken, wordt al het NIVEL onderzoekgepubliceerd op onze website, waar het voor iedereentoegankelijk is. Wij voorzien elk onderzoek bovendienvan een samenvatting die we verspreiden via e-mail,rSS en social media. Op de website zijn ook de exper-tises te vinden van de onderzoekers, resultaten uitpanels en de NIVEL Zorgregistraties en meer.

Door de enorme groei van het aantal informatiebron-nen neemt de behoefte toe aan synthese vanbestaande kennis. De laatste jaren is daarom eennieuw type kennisproduct tot stand gekomen, dat deveelheid van aanwezige informatie betekenisvol inter-preteert tot bruikbare kennis voor (nieuw) beleid.Voorbeelden hiervan zijn de overzichtstudie De eerstelijn over zorg in de buurt en de overzichtstudie De oudere van de toekomst waarin duidelijk wordt dater grote verschillen zijn tussen ouderen in hoe actiefzij kunnen en willen zijn.

1.3 Het NIVEL verzamelt niet alleen kennis, maar verspreidt deze kennis actief

h E t N I V E L o N d E r z o E k t d E g E z o N d h E I d S z o r g 9

Voor cumulatie van kennis is ook continuïteit nodig.Het NIVEL heeft de verantwoordelijkheid om nietalleen de waan van de dag te volgen, maar ook onder-zoek te doen rond onderwerpen die misschien tijde-lijk om politiek-strategische redenen niet op de ken-nisagenda van partijen in beleid en veld staan.

Daarnaast is onafhankelijkheid van het NIVEL eengroot goed. Die onafhankelijkheid maakt het onder-zoek acceptabel voor alle partijen in de gezondheids-zorg. Wij waarborgen onze onafhankelijkheid doorover elk onderzoek openbaar te publiceren.

1.5 Relevant onderzoek vraagt continuïteit en eigen verantwoordelijkheid

Het onderzoek van het NIVEL

②

11

Het NIVEL doet onderzoek naar:

• De mensen om wie het draait, de patiënten

• Wat er omgaat tussen patiënten en zorgaanbieders

• De mensen en organisaties in de zorg, variërend van huisartsen, medisch specialisten en fysiotherapeuten tot ziekenhuizen

• De context waarin dat gebeurt, de organisatie van zorg, het zorgstelsel, verzekeraars en de toezichthouders

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 712

De individualisering en stijgende levensverwachtingleiden tot veranderende patronen van ziekte engezondheid, wat tot uiting komt in meer chronischeziekten, multimorbiditeit, maar ook een relatief goedervaren gezondheid ondanks de beperkingen vanchronische ziekten. Er is de afgelopen jaren veelnadruk gelegd op burgers die zelfstandig keuzesmaken. Burgers weten beter wat zij zelf willen. Tochblijkt ook telkens weer dat er grenzen zijn aan hunmondigheid. Niet iedereen kan en wil de regie overde eigen zorg op zich nemen.

Zelfmanagement en participatie

Het NIVEL gaat de komende jaren door met onder-zoek naar gezondheid, zelfmanagement, ondersteu-ning, zorggebruik, en participatie van mensen metchronische ziekten en beperkingen. Rond zelfma-nagement is een belangrijke vraag hoe mensen daar-bij ondersteund kunnen worden door hun socialeomgeving en door de zorg. Op het gebied van zorgge-bruik zijn belangrijke vragen hoe geïntegreerde zorgrond zorgstandaarden uitwerkt voor de ervaren con-tinuïteit en kwaliteit van zorg en of en hoe individu-ele zorgplannen daarin een rol spelen. Een belang-rijke informatiebron is de NIVEL Monitor Zorg‐ enLeefsituatie van mensen met een chronische ziekte ofhandicap.

Uitdaging: langer leven in gezondheid

De levensverwachting van Nederlanders is delaatste jaren toegenomen. Vanuit het perspec­tief van burgers is dat een geweldige ontwikke­ling. Dat is deels een succes van de gezondheids­zorg, maar met als paradoxale bijwerking datsteeds meer mensen ziek door het leven gaan.Door het succes van screening en behandeling ishet aantal mensen met een chronische ziektetoegenomen en vaak hebben zij niet één maarmeerdere chronische ziekten. Zelfs kanker enHIV zijn langzamerhand chronische ziektengeworden. Het accent in de gezondheidszorgheeft altijd gelegen op het verlengen van hetleven. De uitdaging hier is om het accent te ver­leggen van langer leven naar langer leven ingoede gezondheid.

2.1 De mensen om wie het draait, de patiënten

h E t o N d E r z o E k V a N h E t N I V E L 13

Grote verschillen in gezondheidsvaardigheden

Een aspect van individualisering is dat keuzevrijheidmeer nadruk krijgt. De veronderstelling is dat patiën-ten zorgverleners kiezen vanwege de kwaliteit en datzorgaanbieders zich daardoor gaan richten op watpatiënten belangrijk vinden en hun zorg verbeteren.Dit blijkt maar in zeer beperkte mate zo te werken.Niet iedereen kan en wil in dezelfde mate kiezen. Erzijn grote verschillen in de mate waarin mensen zelfverantwoordelijkheid willen en kunnen nemen voorhun gezondheid.

Meer aandacht voor ervaren uitkomsten

De nadruk heeft de afgelopen jaren gelegen op hetmeten van kwaliteit van zorg volgens patiënten. Dekomende jaren zal het onderzoek zich meer richtenop de ervaren uitkomsten van de zorg en op demanier waarop gegevens over de door patiënten erva-ren kwaliteit kunnen worden gebruikt voor verbete-ring van de zorg.

‘De’ oudere bestaat niet

Door de stijgende levensverwachting van Nederlan -ders neemt het aantal ouderen en vooral ook het aan-tal zeer ouderen (80+) sterk toe. Dat vraagt aanpas-singen van het zorgstelsel waarbij een grotere nadrukkomt te liggen op de samenhang tussen verschillendemaatschappelijke terreinen: gezondheidszorg, socialeondersteuning, wonen, vervoer enzovoorts. Daarbij is zorg op maat van belang. De categorie ouderen isgroot en divers. Te weinig wordt nog gedacht in termen van een gesegmenteerde ‘markt’. Wat zijn devoorkeuren en mogelijkheden van te onderscheidencategorieën ouderen en hoe kan het (lokale) beleidgebruik maken van inzichten hierover?

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 714

heid en keuzevrijheid van individuele patiënten enhun sociale systeem reiken. In de professionele zorg-verlening is samen beslissen belangrijker geworden.Onderzoek wijst uit dat de ervaren kwaliteit van zorgdaardoor beter wordt en dat mensen beter in staatzijn beslissingen te nemen over het al dan niet voort-zetten van behandelingen. Waar ‘nee zeggen’ wel

De spreekkamer staat model voor de situatie waarpatiënten en zorgaanbieders elkaar tegenkomen. Indie spreekkamer spelen twee ontwikkelingen die metelkaar op gespannen voet staan. Enerzijds is er denadruk die gelegd wordt op evidence based hande-len, op veilig handelen, op handelen volgens richtlij-nen. De professionals in de zorg worden daar op aan-gesproken. Die nadruk versterkt de bijna natuurlijkedrang van hulpverleners om in te grijpen, om te han-delen. Aan de andere kant weten we dat patiëntengebaat zijn bij het verder ontwikkelen van hun zelf-managementvaardigheden. Immers, verreweg demeeste tijd, van dag tot dag, zal een patiënt zelfbehandelbeslissingen nemen. Dat vraagt een veelmeer coachende rol van de professional.

Meer grip: shared decision making en ook nee kunnen zeggen

Mensen met gezondheidsproblemen hebben zorg enondersteuning nodig, zowel van professionals als vanmensen uit hun sociale omgeving. In het beleidwordt aangedrongen op een verschuiving vanuit eensituatie met meer professionele zorg naar meer zelf -redzaamheid en ondersteuning door de socialeomgeving. Daarvoor is een sociale en culturele veran-dering nodig. Ook de verhouding tussen mensen metgezondheidsproblemen en professionele zorgverle-ners is veranderd. In het verlengde van de nadruk opkeuzevrijheid is een belangrijke rol voor professio-nele zorgverleners in te schatten hoever zelfredzaam-

Uitdaging: kwaliteit en veiligheid van de zorg verbeteren

De kwaliteit en veiligheid in de zorg staan in onsland op een hoog niveau. Toch zijn er grote ver­schillen tussen zorgorganisaties en sectoren.Vanuit het perspectief van zorgorganisaties is ereen permanente zorg voor de kwaliteit en veilig­heid. Schaalvergroting, concentratie in de gespe­cialiseerde zorg en ketenvorming worden ener­zijds gemotiveerd door de wens om de kwaliteitvan zorg te verbeteren, maar vormen tegelijknieuwe uitdagingen voor kwaliteit en veiligheid.Medisch­technische innovaties spelen daarineen rol, maar ook innovaties in de zorgorganisa­tie. Medisch­technische innovaties leiden nietzonder meer tot een betere kwaliteit van levenen ‘langer gezond leven’. Ze roepen ook de vraagop of ‘wel alles moet wat kan’. Daarmee is ookhet thema ‘nee zeggen’ opgekomen. Deze vraagspeelt op dit moment met nadruk rond heteinde van het leven, maar zal in de toekomstveel vaker en ook eerder worden gesteld.

2.2 Wat er omgaat tussen patiënten en zorgaanbieders

h E t o N d E r z o E k V a N h E t N I V E L 15

wordt geassocieerd met professionals die grenzenaangeven van wat volgens professionele inzichtenzinvol medisch handelen is, geldt net zo goed voorgeïnformeerde patiënten dat zij leren aan te gevenwat voor hun een zinvolle afweging is van verschil-lende doelen.

Versterkt technologie het zelfmanagement?

De komende jaren wordt verder onderzoek gedaannaar de ondersteuning van zelfredzaamheid en zelf-management door de sociale omgeving en door tech-nische innovaties. Het eerste wordt onder meergemonitord via de bijdragen van de Monitor Zorg‐ enLeefsituatie van mensen met een chronische ziekte ofhandicap aan de evaluatie van de Wet maatschappe-lijke ondersteuning (Wmo). Het tweede, de rol vantechnische innovaties wordt gemonitord via deeHealth Monitor. Ook wordt gezocht naar mogelijk-heden tot experimenteren met technologie in levens-echte situaties (‘living labs’).

Effectief communiceren

Zorg rond de persoon georganiseerd heeft belang-rijke communicatieaspecten: aandacht voor de vragen en behoeften van patiënten. Goede communi-catie beïnvloedt de resultaten van de zorg doordat die effectiever wordt en therapietrouw bevordert.Vooral waar behoud of verbetering van gezondheid

verandering van leefstijl vraagt, zijn er nog veel vragen over de effectiviteit van communicatie vanzorgverleners. Dat is ook nadrukkelijk het geval bijde ‘nieuwe’ beroepen in de gezondheidszorg, zoalspraktijkondersteuners.

Zorg rond het levenseinde

Tenslotte is een belangrijk onderwerp de zorg rondhet levenseinde, waar een aantal van de eerdergenoemde punten bij elkaar komen. Er zijn inmid-dels kwaliteitsindicatoren ontwikkeld en er is eengrootscheeps verbeteringsprogramma gaande. Deeffecten daarvan worden continu gemonitord.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 716

Patiënten gebruiken nog weinig zelfmanagementon-dersteunende technologie en zorgverleners zijn nogweinig toegerust om patiënten daarbij te ondersteu-nen. Het NIVEL zal de komende jaren onderzoekdoen op dit terrein in gecontroleerde praktijksitua-ties in de vorm van zogenoemde ‘living labs’.

De mensen die werken in de gezondheidszorg

Twee brede ontwikkelingen zijn van invloed op depositie en het werk van professionals in de zorg. Datzijn de gevolgen van demografische ontwikkelingenen rationalisering van allerlei maatschappelijke ter-reinen, die leiden tot meer standaardisering.Demografische ontwikkelingen zoals vergrijzing enmultimorbiditeit hebben invloed op de vraag naarzorg, maar tegelijk ook op het aanbod van zorg, hetaanbod van beroepskrachten. Processen van rationa-lisering zijn inherent aan de professies maar leverentegelijk ook spanning op tussen de eisen die evidencebased medicine, zorgstandaarden en richtlijnen stel-len, en de noodzaak en wenselijkheid om de zorg afte stemmen op en te organiseren rond individuelepatiënten.

Nieuwe technologieën?

De verwachte geringere beschikbaarheid van profes-sionele arbeidskrachten in combinatie met een toe-nemende en veranderende zorgvraag zou opgevan-gen kunnen worden door de inzet van nieuwe tech-nologie en taakverschuivingen tussen verschillendeberoepsgroepen en verschillende delen van degezondheidszorg. Er ligt hier nog een aantal belang-rijke onbeantwoorde vragen. De kennis over de effec-ten in de praktijk van technologie die patiëntenondersteunt is nog zeer beperkt.

Uitdaging: de juiste mensen en voldoende mensen om de zorg te verlenen

De gezondheidszorg van de toekomst vraagt omeen ander soort professionals en er is discussienodig over de balans tussen specialisme engeneralisme. Ondersteuning van zelfmanage­ment vraagt nieuwe kwaliteiten van zorgverle­ners. Naast deze kwalitatieve kant (de juistemensen) is er ook een kwantitatieve kant. Dekeerzijde van de vergrijzing is dat er ook minderjongeren zijn en dat kan op langere termijn lei­den tot problemen op de arbeidsmarkt voor zorgen welzijn. Het gaat daarbij overigens niet alleenom professionals maar ook om mensen die alsmantelzorger of vrijwilliger zorg kunnen en wil­len verlenen. Veel wordt verwacht van arbeids­besparende technologie, substitutie en taakher­schikking. Daarmee gaat het niet alleen om eenpersoneels probleem, maar ook en vooral omeen organisatieprobleem.

2.3 Het zorgaanbod: mensen en organisaties

h E t o N d E r z o E k V a N h E t N I V E L 17

Taakverschuiving

De processen van taakverschuiving en substitutie zijnvolop in gang en op sommige terreinen verder ont-wikkeld dan op andere. De huidige stand van kennisis dat taakverschuiving en substitutie eerder tot uit-breiding van werkzaamheden leiden – en soms totverhoging van de kwaliteit – dan tot besparingen.Belangrijke vragen zijn dan ook hoe dit zich dekomende jaren ontwikkelt en onder welke conditiesde positieve effecten van taakverschuiving zijn te rea-liseren. Concreet zal de komende jaren aandachtworden besteed aan taakverschuiving en substitutiein de huisartsenzorg, geestelijke gezondheidszorg enmondzorg.

Opleiden van zorgprofessionals voor de toekomst

Voor de langere termijn is ook de vraag van belang inhoeverre de professionals die we nu opleiden zijn toe-gerust voor toekomstige taken. De veranderingen inzorgbehoefte vragen om een andere werkwijze. Er ismeer samenwerking tussen professionals nodig rondindividuele patiënten om invulling te geven aan zorg-plannen; de werkstijl zou meer coachend dan inter-veniërend moeten worden en de grenzen van wat nogzinvol medisch handelen is, moeten in overleg metpatiënten worden vastgesteld.

Variatie in medisch handelen

Een verwant thema is variatie in medisch handelen.Deze variatie kan een signaalfunctie vervullen voorgebrek aan kwaliteit, maar een duidelijke één-op-éénrelatie tussen praktijkvariatie en gepast gebruik vanzorg die vaak wordt verondersteld, is niet aange-toond. Waar de signalen precies liggen is daarom eenvooralsnog onbeantwoorde vraag. Om die vraag tekunnen beantwoorden is het belangrijker een onder-zoeksagenda uit te werken die inzicht geeft in deomstandigheden die tot variatie in medisch handelenleiden, dan alleen overzichten te maken van het voor-komen van variaties.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 718

Patiëntveiligheid

Kwaliteit en veiligheid zijn thema’s die sinds de jarennegentig steeds belangrijker zijn geworden en op ver-schillende manieren invulling hebben gekregen. Opdit moment zijn de verwachtingen van de positieveresultaten van veiligheidsmanagement hoog, maar deonderzoeksmatige onderbouwing ervan is nogbeperkt. In het onderzoek van het NIVEL blijft demonitoring van patiëntveiligheid belangrijk. Maarmonitoring alleen is niet genoeg. Ook onderzoeknaar achtergronden en oorzaken van incidenten ennaar de implementatie van verbeteringen blijft aan-dacht vragen. Immers, dat zal de basis vormen voorverbeteringsprocessen in de zorgorganisaties.

Samenhang in het zorgaanbod

Aansluitend op ontwikkelingen in de zorgbehoeftemoet ook de zorg anders worden georganiseerd.Ketens van zorg binnen organisaties en over de gren-zen van organisaties zijn belangrijker geworden. Erzijn nog veel onbeantwoorde vragen. Hoe moet dieorganisatie eruit zien? Hoe organiseer je de zorg voorpatiënten die zorg uit verschillende disciplines nodighebben? Ervaren patiënten de zorg als samenhan-gend of als losse onderdelen die niet op elkaar zijnafgestemd?

Organisaties in de gezondheidszorg

Het zorglandschap wordt beïnvloed door tweebelangrijke ontwikkelingen. De eerste is een lange-termijntrend naar schaalvergroting zoals concentra-tie in de gespecialiseerde zorg. Maar ook in de extra-murale zorg vindt schaalvergroting plaats door hetontstaan van zorggroepen en in de toekomst moge-lijk ontstaan van organisaties die de verantwoorde-lijkheid voor de gezondheid(szorg) van populatiesgaan dragen. De tweede, recentere ontwikkeling is dedecentralisatie van zorg en ondersteuning naargemeenten. Hierdoor worden de samenwerking enafstemming tussen curatieve gezondheidszorg, basis-en preventieve zorg en de sociale sector op lokaalniveau belangrijker.

h E t o N d E r z o E k V a N h E t N I V E L 19

De zorgorganisatie in de toekomst

Processen van concentratie in de specialistische zorgen decentralisatie in de langdurige zorg spelen volop.Deze processen moeten geëvalueerd worden tegen deachtergrond van de perspectieven van burgers (toe-gankelijkheid), professionals (inhoud van de zorg,zorg voor patiënten met meerdere aandoeningen) enhet maatschappelijk perspectief van een passendeordening en acceptatie van verschillen.

Zorg in de buurt

Zorg die rond patiënten wordt georganiseerd is voorveel mensen zorg in de buurt, de directe leefomge-ving. De decentralisatie in de langdurige zorg vraagtom afstemming van zorg voor omschreven populatieswaarbij gezondheidszorg, maatschappelijke onder-steuning, basisgezondheidszorg en preventie samen-werken. Belangrijk is dat het bereik van preventiewordt vergroot, vooral op het gebied van leefstijlver-anderingen. Daar is veel winst te bereiken maar onzekennis over hoe dat te doen is nog gering. Momenteelzijn er tal van initiatieven op het gebied van bewegenen sport, maar over de condities waaronder die suc-cesvol zijn is nog weinig bekend. Zorg in de buurt zaldaarom in de komende jaren veel aandacht krijgen inons onderzoek.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 720

Het bredere maatschappelijke perspectief is dat vaneen toekomstbestendige gezondheidszorg. De kostenvan de gezondheidszorg zijn sinds het loslaten van debudgettering de afgelopen tien jaar sterk gegroeid.Op dit moment worden nieuwe vormen van budget-tering, deels gebaseerd op convenanten tussen deoverheid en het veld en de zorgverzekeraars, ingezetom verwachte groei voor de komende jaren te dem-pen. Naast vormen van budgettering (aanbodsturing)wordt ook geprobeerd de kosten te beheersen viabeslissingen over vergoeding vanuit het basispakketen verschuiving van kosten. Hierdoor blijft het zorg-stelsel volop in beweging, nog afgezien van de veran-deringen op de grenzen tussen curatieve zorg, welzijnen langdurige zorg.

Onze samenleving is risicomijdend geworden voorgebeurtenissen buiten de persoonlijke levenssfeervan burgers. Incidenten in de zorg worden breed uit-gemeten in de politiek en de media. Dit vormt eenuitdaging voor het toezicht op de gezondheidszorgdat werkt volgens methoden van gefaseerd en risico-gestuurd toezicht. Binnen de persoonlijke levenssfeerhechten mensen sterk aan hun eigen autonomie,maar die kan onder druk komen te staan wanneereisen worden gesteld aan zelfredzaamheid en zorgvoor anderen en wanneer effectieve gezondheidsbe-scherming ingrijpen in de persoonlijke levenssfeervereist.

2.4 De inrichting van het stelsel: het bredere maatschappelijke perspectief

Uitdaging: een toekomstbestendige gezondheidszorg

De kosten van de gezondheidszorg nemen hetlaatste decennium sterk toe. Daarmee komt dehoudbaarheid van het stelsel in gevaar. In delangdurige zorg is een grootscheepse en funda­mentele herstructurering gaande. Er moetenbeslissingen worden genomen over welke zorgwel en welke niet wordt vergoed en waar endoor wie zorg wordt verleend. Zolang mogelijkzelfstandig wonen, zoveel mogelijk zelfzorg,mantelzorg en vrijwillige zorg en professionelezorg in de buurt. Dat vereist structurele, maarook culturele veranderingen.

h E t o N d E r z o E k V a N h E t N I V E L 21

Zorgverzekeraars

Zorgverzekeraars hebben binnen het stelsel eenbelangrijke verantwoordelijkheid om bij te dragenaan de systeemdoelen van de zorg: kwaliteit, betaal-baarheid en toegankelijkheid. Zorginkoop is daarineen belangrijk instrument voor zorgverzekeraars.Verzekeraars die zich profileren met actieve vormenvan zorginkoop krijgen niet zelden te maken metforse oppositie. Hoe zij hun rol uiteindelijk gaaninvullen is een belangrijk onderzoeksthema.

Gezondheidsbevordering

Op het gebied van gezondheidsbescherming doen weonderzoek naar omgevingsbedreigingen en oude(griep) en nieuwe infectieziekten (zoönosen). NIVELZorgregistraties speelt daarbij een belangrijke rol.Daarin worden veranderingen in consultatiepatronenzichtbaar. Op het gebied van gezondheidsbescher-ming is ook de effectieve integratie van preventie inde zorg van belang waarbij deelnamebereidheid envolhouden een rol spelen.

Sturingsprincipes

We doen onderzoek naar de ontwikkeling van hetzorgstelsel en de rol van de belangrijkste actorendaarin. Burgers in hun rol van verzekerden die keuzesmaken voor verzekeraars en zorgaanbieders. In hoeverre reageren zij op de prikkels van verzekeraarsen op eigen bijdragen? Zorgverzekeraars die zorg in -kopen. Welke rol spelen kwaliteit en kosten bij dezezorginkoop? Zorgaanbieders die bewegen tussen pro-fessionele sturing en managementsturing. En eenoverheid die met verschillende sturingsmodellen temaken heeft.

Toezicht en wetgeving

Op het gebied van toezicht wordt met de Igz en deacademische partners, iBmg, IQ-healthcare enEmgo+ van het Vumc, samengewerkt om vragen tebeantwoorden naar effectieve methoden van toe-zicht. Meer in het algemeen is de omgang met klach-ten een belangrijk thema op verschillende niveausmet afwegingen tussen formele procedures en infor-mele afhandeling.

?

De onderzoeksinfrastructuur van het NIVEL

③

23

A

23

Voor het gezondheidszorgonderzoek gebruikt het NIVEL informatie uit de data­bases, panels en monitors die het beheert. Deze omvatten een breed terreinvan de gezondheidszorg en volksgezondheid. Ze passen in de nationale functievan het NIVEL en worden gefinancierd door de instellingssubsidie die het NIVELvan het ministerie van VWS ontvangt. Ze zijn gegroepeerd in vier onderdelen:

• Mensen met gezondheidsproblemen: het persoonlijke perspectief

• Zorg en ondersteuning: interactie tussen zorgvragers en aanbieders

• Zorgaanbod: het perspectief van zorgverleners/professionals

• Surveillance van ziekten en omgevingsbedreigingen

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 724

• Consumentenpanel

Met het Consumentenpanel Gezondheidszorg wordtop landelijk niveau informatie verzameld over demeningen en ervaringen van gebruikers van degezondheidszorg. Enkele malen per jaar krijgt eensteekproef van de (nu) ruim 6.000 leden van hetpanel een vragenlijst gericht op actuele onderwerpenonder meer over hun ervaringen met en meningenover de gezondheidszorg en het zorgstelsel. Dezegeven inzicht in de werking van het zorgstelsel. Deuitkomsten van de peilingen worden gebruikt om hetbeleid voor de versterking van de positie van gebrui-kers van de gezondheidszorg te ondersteunen.

• Monitor zorg­ en leefsituatie van mensen meteen chronische ziekte of beperking

In Nederland moet iedereen op gelijke basis kunnenmeedoen in de samenleving, ook mensen met eenchronische ziekte of beperking. Het overheidsbeleidricht zich op bevordering van participatie en zelfred-zaamheid. Binnen de zorg voor chronisch zieken zijnketenzorg en zelfmanagement belangrijke pijlers. Of de gewenste ontwikkelingen zich voordoen onderzoeken we binnen drie monitors: de Participatiemonitor, de Monitor Zorgvraag en deMonitor Werk & Inkomen.

Voor een toekomstbestendige gezondheidszorg is hetbelangrijk dat mensen zelf de regie over hun ziekteen zorg krijgen en nemen, en dat ze daarbij adequateondersteuning vinden. Thema’s die aan de ordekomen zijn onder meer het maken van keuzes entransparantie (vooral met betrekking tot zorgverze-keringen en zorgaanbieders); het omgaan met risico’s(in relatie tot de bereidheid deel te nemen aan pre-ventieprogramma’s); zelfmanagement (ondersteu-ningsbehoefte, gezondheidsgeletterdheid); en maat-schappelijke participatie (werk en sociale participa-tie). Dit onderdeel bevat het ConsumentenpanelGezondheidszorg en de Monitor Zorg- en Leef -situatie van mensen met een chronische ziekte ofbeperking.

Daarnaast is er de publiek-private samenwerking tus-sen het NIVEL, de Coöperatie Vgz (hieronder vallenonder meer de labels Univé, Vgz, Iza, Bewuzt enzEkur), de Open Universiteit (ou) en de Acade -mische Onderzoeks werkplaats Zorgverzekeraars(aoz) in het Verzekerdenpanel. Het doel van ditpanel is om inzicht te krijgen in de wensen van verze-kerden met betrekking tot de zorg en de diensten enproducten van hun zorgverzekeraar en in het keuze-gedrag van verzekerden op de zorgverzekerings-markt.

3.1 Panels en monitors met mensen met gezondheidsproblemen: het persoonlijke perspectief

d E o N d E r z o E k S I N f r a S t r u C t u u r V a N h E t N I V E L 25

Gegevens hiervoor worden verzameld bij:

1 het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandi ‐capten (NpCg): 4.000 zelfstandig wonende mensenvan 15 jaar of ouder met een gediagnosticeerde chroni-sche ziekte en/of lichamelijke beperkingen.

2 het Panel Samen Leven (pSL): 700 mensen van 15jaar en ouder met een lichte of matige verstandelijkebeperking. Voor de helft van deze mensen neemt ookeen directe naaste deel aan het panel, waardoor hettotale aantal panelleden circa 1.000 is.

• Verzekerdenpanel

Het Verzekerdenpanel bestaat uit ruim 7.000 ledendie allemaal verzekerd zijn bij één van de labels vanCoöperatie Vgz en zich bereid hebben verklaard regel-matig vragen te beantwoorden die betrekking hebbenop de gezondheidszorg en/of zorgverzekeringen.Onderzoeken binnen het Verzekerdenpanel zijnbedoeld voor het beantwoorden van algemenebeleidsmatige en wetenschappelijke vragen over dezorg en het zorgstelsel. De hoofdthema’s van de pei-lingen zijn: keuzegedrag van verzekerden, loyaliteitaan de zorgverzekeraar, exit en voice, collectievezorgverzekeringen en zorginkoop.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 726

privacybescherming ook te koppelen aan externeregistraties waaronder gegevens van 130 apotheken, met jaarlijks 20 miljoen voorschriften. Daarbij wordtgebruikgemaakt van pseudonimisering en een trusted third party.De gegevens worden op aanvraag gedeeld met andereonderzoeksgroepen en onderzoeksorganisaties, zoalshet rIVm, voor de beantwoording van specifiekevraagstellingen. Met de gegevens van de NIVEL Zorg -registraties eerste lijn is het mogelijk de gevolgen vanbeleidsmaatregelen in kaart te brengen en onderzoekte doen naar de kwaliteit van zorg en praktijkvariatie.

HuisartsenZorg dichtbij mensen thuis wordt voor een belangrijkdeel geleverd door huisartsen en het ondersteunendpersoneel in huisartspraktijken en huisartsenposten.Voor de ontwikkeling en monitoring van beleid opdit gebied worden systematisch gegevens verzameldover hun activiteiten. Dit biedt een landelijk repre-sentatief inzicht in het gebruik van zorg verleend inhuisartsenpraktijken en, dankzij het langdurigbestaan, inzicht in veranderingen in het gebruik vande huisartsenzorg en de vraag naar huisartsenzorg.

In deze databases staat de interactie tussen zorgvra-gers en aanbieders centraal: met onder meer gege-vens over veranderingen in zorgvraag (toenemendemultimorbiditeit, mondigheid van zorgvragers, inter-actie tussen zorgvragers en zorgaanbieders); variatiein handelen van zorgverleners en het werken volgensrichtlijnen; integraal samenwerken (geïntegreerdeeerste lijn, zorg in de buurt); en doelmatigheid vande zorg.

• NIVEL Zorgregistraties eerste lijn

Deze zorgregistraties vormen een geïntegreerd infor-matiesysteem voor en over de eerste lijn. Ze bevattengegevens van huisartsen, paramedici, eerstelijnspsy-chologen en huisartsenposten. Deze gegevens kun-nen op patiëntniveau worden gekoppeld aan die vanandere eerstelijnsvoorzieningen en tweedelijnsgege-vens, waardoor bijvoorbeeld substitutie kan wordengevolgd. NIVEL Zorgregistraties eerste lijn omvatmomenteel zo’n 400 huisartsenpraktijken, met 1,2miljoen ingeschreven patiënten; 30 organisaties vanhuisartsenposten, met een verzorgingsgebied van 11,2miljoen inwoners; 550 eerstelijnspsychologen, metjaarlijks 46.000 behandelde patiënten; 60 fysiothera-piepraktijken, met jaarlijks 5.000 patiënten; 50oefentherapiepraktijken Cesar & Mensendieck, metjaarlijks 4.000 patiënten en 60 diëtetiekpraktijken,met jaarlijks 5.300 patiënten. De gegevens van deNIVEL Zorgregistraties zijn binnen de regels rond

3.2 Databases in de zorg: interactie tussen zorgvragers en aanbieders

d E o N d E r z o E k S I N f r a S t r u C t u u r V a N h E t N I V E L 27

ParamediciEen groot deel van de Nederlandse bevolking bezoektjaarlijks een paramedicus. Gezien de toenemendevergrijzing en de toename van het aantal mensen meteen chronische aandoening, zal dit percentage dekomende jaren nog verder toenemen. Daarnaast ver-andert de paramedische zorgverlening door beleids-ontwikkelingen zoals substitutie tussen tweede eneerste lijn en taakherschikking. In de paramedischepraktijken van de NIVEL Zorgregistraties eerste lijnworden continu de patiëntenprofielen van extramu-raal werkzame fysiotherapeuten, oefentherapeutenCesar/Mensendieck en diëtisten gemonitord, evenalsde gepresenteerde klachten, de behandeling en hetresultaat ervan. Daarmee is het mogelijk de gevolgenvan beleidsmaatregelen in kaart te brengen en onder-zoek te doen naar de kwaliteit van zorg en praktijkva-riatie.

EerstelijnspsychologenEerstelijnspsychologen bieden diagnostiek en behan-deling bij enkelvoudige en/of matig ernstige psychi-sche stoornissen en bij psychosociale problemen.Eerstelijnspsychologische zorg is concreet gericht ophet verminderen van symptomen en het versterkenvan de zelfredzaamheid van mensen. Gemiddeld zijnzeven à acht gesprekken voldoende voor een cliëntom op eigen kracht verder te kunnen. Vanaf 1 januari2014 zijn eerstelijnspsychologen werkzaam binnen deGeneralistische Basis ggz.

• Databank Communicatie in de Zorg

Voorlichting, informatie en ondersteuning van dezorgverlener zijn cruciaal om patiënten te leren zelfzorg te dragen voor hun gezondheid en ziekte als-mede voor een gezonde leefstijl. De DatabankCommunicatie in de Zorg maakt het mogelijk zowelvaardigheden van zorgverleners als die van patiëntente monitoren en te versterken. Hiermee houden wezicht op de manier waarop ingezet beleid uitpakt enop welke punten zo nodig meer inspanning vereist isom participatie van patiënten in het directe contactmet hun zorgverleners te bevorderen. De term ‘zicht’moet hier letterlijk worden opgevat omdat deDatabank Communicatie in de Zorg gebruikmaaktvan op video opgenomen consulten.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 728

• Panel Verpleging en Verzorging

De grootste groep professionals in de gezondheids-zorg zijn de verpleegkundigen en verzorgenden diewerken in de directe zorg voor cliënten. Als zichonder hen personeelsproblemen voordoen, dan gaathet direct om grote aantallen. Het is daarom belang-rijk te weten hoe zij tegen hun werk aankijken. Methet Panel V&V wordt onderzoek gedaan naar hoe ver-pleegkundigen, verzorgenden, helpenden en sociaal-agogen hun werk ervaren. Het panel bestaat (op ditmoment) uit ongeveer 1.350 zorgverleners werkzaamin de directe zorg aan cliënten. Het panel biedt eeninfrastructuur om op een efficiënte en betrouwbaremanier het perspectief van werkenden in de zorg teonderzoeken, de trends daarin in beeld te brengen enbeleid te monitoren.

Een belangrijke uitdaging voor de toekomst is men-sen met de juiste kwalificaties in voldoende aantallenbeschikbaar te hebben om tegemoet te komen aaneen veranderende en groeiende zorgvraag. De coach-ende en ondersteunende rol die daarbij nodig is, isnu nog onvoldoende ontwikkeld. Bij professionalise-ring gaat het om thema’s als taakherschikking,nieuwe beroepen en samenwerking. Specifiekearbeidsmarktthema’s zijn de kwaliteit van arbeid inde zorg en planning van benodigde menskracht. Hetgaat hier om de Registraties van Beroepsbeoefenarenin de Zorg en het Panel Verpleging en Verzorging.

• Monitoring van beroepen in de gezondheidszorg

Personeelstekorten of juist -overschotten zijn eenvoortdurend aandachtsgebied van onderzoek enbeleid. Monitoring van beroepsgroepen en opleidin-gen in de zorg is daarvoor essentieel, zowel in kwan-titatief als in kwalitatief opzicht. Vooral langlopendecijferreeksen bieden inzicht in veranderingen door detijd heen. Deze zijn daarom een bron bij uitstek omtoekomstige ontwikkelingen te kunnen inschatten. De gegevens worden onder meer gebruikt voorramingen van de benodigde opleidingscapaciteit voor zorgprofessionals en de Vraag Aanbod AnalyseMonitor (Vaam).

3.3 Databases en panels van het zorgaanbod: het perspectief van zorgverleners/professionals

d E o N d E r z o E k S I N f r a S t r u C t u u r V a N h E t N I V E L 29

Surveillance van ziekten en omgevingsbedreigingendraagt bij aan de bescherming van de volksgezond-heid. Specifieke onderdelen zijn onder meer de surveillance van influenza en zoönosen en de infra-structuur voor de analyse van gezondheidseffectenvan rampen en andere omgevingsbedreigingen. De gegevens worden verzameld binnen NIVELZorgregistraties eerste lijn.

• Ziekte surveillance

De CMR Peilstations zijn een onderdeel van NIVELZorgregistraties eerstelijn en leveren landelijk repre-sentatieve informatie over het optreden van gezond-heidsproblemen die een mogelijke bedreiging van devolksgezondheid vormen. De gegevens worden verza-meld in 40 huisartsenpraktijken met circa 60 huisart-sen over 120.000 in deze praktijken ingeschrevenpatiënten. De registratie betreft gezondheidsproble-men of gebeurtenissen waarover – vanwege hun bijzondere karakter of complexiteit – gegevens uit routinematige registratiesystemen ontbreken (bijvoor-beeld suïcidepogingen), waarover additionele gege-vens verzameld moeten worden (bijvoorbeeld afnamevan monsters voor laboratoriumdiagnostiek op resis-tentie tegen antibiotica) of waarover een snelle infor-matievoorziening gewenst is (bijvoorbeeld het beloopvan de jaarlijkse influenza-epidemie). Deze activitei-ten maken deel uit van het Nationaal InfluenzaCentrum (NIC). Gegevens worden gedeeld met bijvoor-beeld rIVm, Soa aIdS NEdErLaNd, ECdC en de Who.

• Surveillance van omgevingsbedreigingen

Dit onderdeel van de NIVEL Zorgregistraties heeft totdoel tijdig infectieziekten of de gevolgen van bijvoor-beeld een hittegolf of een bioterroristische aanval tesignaleren op basis van informatie uit elektronischmedische dossiers van huisartsen. Hierdoor kan – insamenhang met andere surveillance systemen zoalslaboratoriumuitslagen of sterftemonitoring – eenplotselinge verandering in een ziektepatroon snelopgemerkt worden en kunnen zo nodig pro- en/ofreactief gerichte bestrijdingsmaatregelen genomenworden om (verdere) verspreiding in Nederland tevoorkomen. Ook kan de relatie tussen andere omge-vingsfactoren, bijvoorbeeld de aanwezigheid vanagrarische bedrijven en gezondheid worden onder-zocht. Sterke punten zijn dat de gezondheidsinfor-matie is gebaseerd op een professionele beoordeling,dat deze met relatief geringe inspanning beschikbaaris omdat deze al wordt vastgelegd voor de dagelijksezorgverlening en dat de gegevens op continue engeautomatiseerde wijze worden verzameld. In ditonderdeel van de NIVEL Zorgregistraties wordt nauwsamengewerkt met het rIVm.

3.4 Databases voor de surveillance van ziekten en omgevingsbedreigingen

Onze expertise

④

31

De kracht van het NIVEL zijn de onderzoekers. De helft van alle NIVEL­onderzoekers is gepromoveerd en een tiental onderzoekers is alshoogleraar verbonden aan een van de Nederlandse universiteiten.Vanuit verschillende disciplines kunnen zij een antwoord geven opvragen uit beleid en praktijk.

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 732

Prof. dr. P.P. (Peter) Groenewegen is directeur van het NIVEL. Naast zijndirectiefunctie doet hij onderzoeknaar Europese gezondheidszorgsyste-men, naar de rol van verzekeraars ennaar zorgprofessionals. Hij is ookhoogleraar sociale en geografische

aspecten van gezondheid en gezondheidszorg aan deUniversiteit Utrecht. p.groenewegen@nivel.nl/030‐2729665

Prof. dr. D.H. (Dinny) de Bakkeris hoofd van een van de onderzoeksaf-delingen. Hij doet onderzoek naarstructuur en organisatie van de eer-stelijnsgezondheidszorg. Hij is tevensbijzonder hoogleraar structuur enorganisatie van de eerstelijnszorg aan

Tilburg University. d.debakker@nivel.nl/030‐2729664

Prof. dr. ir. R.D. (Roland) Frieleis adjunct-directeur onderzoek. Hij ishoofd van een van de onderzoeksaf-delingen. Hij doet onderzoek naar deeffecten van wet- en regelgeving in degezondheidszorg, met bijzondereaandacht voor het patiëntenperspec-

tief, klachtrecht en toezicht. Hij is verder bijzonder hoog-leraar sociaal wetenschappelijke aspecten van wet- enregelgeving in de zorg aan Tilburg University.r.friele@nivel.nl/030‐2729679

Dr. J.J.D.J.M. (Jany) Rademakersis hoofd van een van de onderzoeksaf-delingen. Haar eigen onderzoek richtzich vooral op de kwaliteit van zorgvanuit het perspectief van patiëntenen cliënten, waaronder de wensen,behoeften en ervaringen van speci-

fieke patiëntgroepen. Daarnaast doet ze onderzoek naar devaardigheden die patiënten en consumenten nodig hebbenom een actieve rol te kunnen spelen in het zorgproces.j.rademakers@nivel.nl/030‐2729847

Bij het NIVEL werken ongeveer 200 mensen. De helft daarvan is onderzoeker. Hieronder vindt u meer informatie over de afdelingshoofden en programmaleiders onder onze onderzoekers.

4.1 Experts en expertise

o N z E E x p E r t I S E 33

SpINoza-premie onderzoekt zij de rol van arts-patiëntcommunicatie in placebo-effecten.j.bensing@nivel.nl/030‐2729700

Dr. ir. L. (Liset) van Dijkis programmaleider Farmaceutischezorg. Zij doet onderzoek naar degeneesmiddelenvoorziening inNederland, waaronder het voorschrij-ven door de arts, het afleveren doorde apotheek, het gebruik door de

patiënt (met name therapietrouw) en het geneesmiddelen-beleid. l.vandijk@nivel.nl/030‐2729755

Prof. dr. A.M. (Sandra) van Dulmenis programmaleider Communicatie inde gezondheidszorg. Haar onderzoekricht zich op het proces en de uit-komst van medische communicatieen op de ontwikkeling en effectiviteitvan (online) interventies ter bevorde-

ring van communicatie. Ze is tevens hoogleraar aan deRadboud Universiteit Nijmegen en Buskerud UniversityCollege in Drammen, Noorwegen.s.vandulmen@nivel.nl/030‐2729703

Prof. dr. F.G. (Francois) Schellevisis hoofd van een van de onderzoeks -afdelingen. Hij doet onderzoek op het terrein van de huisartsenzorg.Daarnaast is hij contactpersoon voorinternationale activiteiten. Hij is ookhoogleraar multimorbiditeit in de

huisartsenpraktijk bij de afdeling Huis arts geneeskunde en Ouderengeneeskunde VUmc Amsterdam. f.schellevis@nivel.nl/030‐2729653

Dr. R.S. (Ronald) Batenburgis programmaleider Beroepen in degezondheidszorg. Zijn team doetonderzoek naar arbeidsmarkt- enorganisatievraagstukken in de zorg.Een specifieke beleidsvraag die voorveel sectoren onderzocht wordt, is of

er in de toekomst voldoende zorgverleners beschikbaarzijn. r.batenburg@nivel.nl/030‐2729861

Prof. dr. J.M. (Jozien) Bensing is als honorary research fellow ver-bonden aan het NIVEL en daarnaasthoogleraar gezondheidspsychologieaan de Universiteit Utrecht. Zij doet(internationaal) onderzoek naar com-municatie tussen patiënten en hun

hulpverleners, waarin met name het perspectief van depatiënt centraal staat. In het kader van de haar uitgereikte

o N d E r z o E k S p r o g r a m m a 2 0 1 4 - 2 0 1 734

Prof. dr. A.L. (Anneke) Franckeis programmaleider Verpleging enVerzorging. De zorg door verpleeg-kundige en verzorgende beroepsbeoe-fenaren staat in dit onderzoekspro-gramma centraal. Haar onderzoekricht zich daarnaast op de effecten

van de zorg op patiënten of naasten. Daarnaast is ze bij-zonder hoogleraar verpleging en verzorging in de laatstelevensfase aan VUmc/Emgo+ Amsterdam.a.francke@nivel.nl/030‐2729789

Dr. J. D. (Judith) de Jongis programmaleider Zorg stelsel ensturing. Zij doet onderzoek naar hetzorgstelsel in het algemeen, bedoeldeen onbedoelde effecten van geregu-leerde marktwerking, de keuzes vanzorgverzekeraars bij het inkopen van

zorg en de effecten daarvan op de kwaliteit en de toeganke-lijkheid van de zorg. j.dejong@nivel.nl/030‐2729702

Dr. ir. J.C. (Joke) Korevaar is programmaleider Huisarts -geneeskundige zorg. Het onderzoeks-programma omvat onderzoek naar devraag om zorg (hulpvraag, ziekte,zorgbehoefte), onderzoek naar de verleende zorg en de kwaliteit ervan,

onderzoek naar effecten van veranderingen in beleid op de zorgvraag en het zorgaanbod.j.korevaar@nivel.nl/030‐2729711

Dr. A.M.C. (Anne Marie) Plass is programmaleider Kwaliteit vanZorg vanuit het perspectief vanpatiënten. Haar onderzoekspro-gramma richt zich op het meten vanpatiëntervaringen waardoor de kwali-teit van de zorg verbetert en patiënten

sterker bij de zorg betrokken worden (patient empower-ment). Daarnaast staan diversiteit en de multiculturelesamenleving centraal. am.plass@nivel.nl/030‐2729753

o N z E E x p E r t I S E 35

Dr. R.A. (Robert) Verheij is programmaleider NIVELZorgregistratie eerste lijn. Zijn pro-gramma geeft op basis van routine -matig in de eerste lijn vastgelegdegegevens antwoord op de vraag hoe-veel zorg de Nederlander gebruikt

en welke gezondheidsproblemen er voorkomen. r.verheij@nivel.nl/030‐2729657

Prof. dr. C. (Cordula) Wagner is programmaleider Kwaliteit en orga-nisatie in de cure en care. Haar onder-zoeksprogramma richt zich op weten-schappelijk onderzoek naar kwali-teitssystemen, meten van kwaliteit enveiligheid, verbeterprogramma’s en

effectieve teams. Tevens is ze hoogleraar patiëntveiligheidin de gezondheidszorg aan VUmc, Amsterdam. c.wagner@nivel.nl/030‐2729700

Dr. P.M. (Mieke) Rijken is programmaleider Zorgvraag vanmensen met chronische ziekten ofbeperkingen. Bij haar onderzoeksge-bied staan het perspectief en de erva-ringen van mensen met een chroni-sche ziekte of beperking voorop.

Deelname van deze mensen aan de samenleving is eenbelangrijk onderwerp van onderzoek, naast hun ervarin-gen binnen de zorg. m.rijken@niveL.nl/030‐2729763

Dr. C. (Cindy) Veenhofis programmaleider Paramedischezorg/Sport, bewegen en gezondheid.Haar onderzoeksprogramma richtzich enerzijds op de speerpunten inhet beleid van de paramedischeberoepsgroepen, zoals het bevorderen

van de transparantie van zorg, het optimaliseren van deinhoud van de zorg en de integratie van e-health binnen de(paramedische) zorg. Anderzijds op het verbeteren van deleefstijl van de algemene bevolking. c.veenhof@nivel.nl/030‐2729797

⑤Over het NIVEL

37

Missie en doelstelling

De statutaire doelstelling van de Stichting NIVEL luidt:

‘het verwerven en verspreiden van kennis en inzicht over structuur en functioneren van de gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening,mede in relatie tot andere maat schappelijke sectoren. Daarbij oriënteert zij zich zowel op de zorgvragers als op zorgaanbieders en landelijke beleids ­organen.’

Het onderzoek van het NIVEL leidt altijd tot een openbare publicatie.

O N d E R z O E K S p R O g R A m m A 2 0 1 4 - 2 0 1 738

5.2 Onderzoekspartners

Het NIVEL is Collaborating Centre van de Wereld -gezondheidsorganisatie (WHO) en bestudeert alszodanig de ontwikkelingen in de (eerstelijns)gezond-heidszorg in Europa. Op het gebied van onderzoeknaar de eerste lijns gezondheidszorg is het NIVEL hetenige instituut in de Europese regio.

Het NIVEL neemt deel aan de KNAW-erkende onder-zoeksschool CARE met de universiteiten inMaastricht, Amsterdam (VU) en Nijmegen.

Het NIVEL werkt samen met onderzoeksgroepen van alle Nederlandse universiteiten. Het NIVEL zoekt voortdurend naar strategische allianties met de universitaire onderzoekswereld omde noodzakelijke kennis in samenhang te kunnenproduceren.

5.1 Kwaliteit

Het NIVEL streeft naar optimale maatschappelijke enwetenschappelijke kwaliteit van haar onderzoek. HetNIVEL volgt de Gedragscode Wetenschapsbeoefeningvan de VSNU en is aangesloten bij het LandelijkOrgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI).Het NIVEL is met ingang van december 2001 volledigISO-9001:2008-gecertificeerd. Voorts is het NIVELsinds 2012 geaccrediteerd voor de uitvoering vanmetingen met de CQ-index.De wetenschappelijke kwaliteit van NIVEL-onderzoekwerd in december 2010 door een externe commissievan vooraanstaande wetenschappers uit binnen- enbuitenland beoordeeld als zeer goed tot excellent.

o V E r h E t N I V E L 39

5.3 Overzichtstudies en kennisvragen

De enorme groei van het aantal informatiebron­nen doet de behoefte toenemen aan synthesevan al die informatie. Met overzichtstudies enkennisvragen gaat het NIVEL in op die behoefte.We geven inzicht in de stand van de kennis, toe­gesneden op een gerichte beleidsvraag en in dethema’s die op dit moment van belang zijn, dekansen en mogelijke risico’s.

Meer informatie over de overzichtstudies en kennis-vragen vindt u op de NIVEL-website. Daar zijn onder-staande uitgaven te downloaden en gedrukte exem-plaren aan te vragen.

• Gezondheidsvaardigheden (2014)• Ouderen van de toekomst – Verschillen in de wensen

en mogelijkheden voor wonen, welzijn en zorg (2014)• De wijkverpleegkundige van vandaag en morgen –

Rollen, samenwerking en deskundigheid van ver-pleegkundigen (2014)

• Ruimte voor substitutie? Verschuivingen van tweede-lijns- naar eerstelijnszorg (2013)

• De Nederlandse patiënt en zorggebruiker in beeld(2013)

• Technologie in de zorg thuis. Nog een wereld te winnen! (2013)

• Zorg en sport, bewegen in de buurt (2013)• Chronisch ziek en werk (2013)• Vijf patiëntenrechten uit het wetsvoorstel Wet

cliëntenrechten zorg (Wcz) (2013)• Preventie kan effectiever! (2012)• Praktijkondersteuners in de huisartspraktijk (2012)• De eerste lijn (2011)• Zorg voor mensen met een chronische ziekte (2011)• De opbrengsten van vijf jaar CQ-index (2011)

NIVEL onderzoekt de gezondheidszorg

Onderzoeksprogramma

2014 ­ 2017

Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg

Postadres Postbus 1568, 3500 BN UtrechtBezoekadres Otterstraat 118­124, Utrechttelefoon (030) 27 29 700fax (030) 27 29 729WeBsite www.nivel.nl

www.nivel.eu@nivel_research

Nederlands instituut

voor onderzoek van

de gezondheidszorg

nivel

on

de

rzo

ek

spr

og

ra

mm

a 20

14-2017