Onderzoek naar een multi-focale benadering voor...
Transcript of Onderzoek naar een multi-focale benadering voor...
Opleiding Geografie en Geomatica Master in de Geomatica en Landmeetkunde
Onderzoek naar een multi-focale benadering voor fotogrammetrische documentatie toegepast op l’Eglise Saint-Lambert te
Bouvignes
Bert Van Nieuwenhuyse
Aantal woorden in tekst: 13500
Promotor: Prof. Dr. R. Goossens, vakgroep Geografie Co-Promotor: Mr. J. Debie (Géomètre du Ministère de la Région Wallonne; Direction générale de l’aménagement du territoire, du logement et du patrimoine)
Academiejaar 2009 – 2010
Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van
Master in de Geomatica en Landmeetkunde
2
VOORWOORD
Begin 2009 nam ik samen met professor Goossens en medestudent Bram Janssens contact op
met Jacques Debie om een onderwerp voor de masterproef in het ruime kader van
fotogrammetrie te definiëren. De aspecten van fotogrammetrie, in het bijzonder architecturale
of ‗close-range‘ fotogrammetrie, interesseren me door de verschillende vakken die ik
doorheen mijn opleiding van professor Goossens heb gekregen. Bovendien kwam ik reeds in
2006 in contact met Jacques Debie, toen hij ons met heel wat enthousiasme zijn verschillende
projecten in de fotogrammetrie kwam voorstellen.
Jacques Debie nodigde ons in april 2009 uit in Bouvignes voor een plaatsbezoek naar de site
van de Crèvecoeur. Als snel bleek dat deze plek heel wat te bieden heeft. Bouvignes beschikt
over heel wat historische elementen die getuige zijn van een rijk verleden. Naast de prachtige
ruïnes van een middeleeuws kasteel, vindt men er ook de gotische kerk terug met enkele
merkwaardige eigenschappen. De keuze was dus snel gemaakt, deze site leverde de perfecte
locatie om de verschillende technieken voor fotogrammetrische documentatie te onderzoeken.
Zowel tijdens het veldwerk als tijdens de verwerking van de meetgegevens heb ik heel wat
hulp gekregen van prof. Goossens als promotor en van Jacques Debie als co-promotor. In dit
voorwoord wil ik hen dan ook bedanken voor de hulp en informatie die ze me aangereikt
hebben. Bovendien zorgden zij ook voor het regelen van de praktische kant, zoals het
contacteren van de Kerkfabriek en de mensen ter plaatse. Daarnaast wil ik ook de assistenten
van de S8 bedanken. Bij praktische problemen tijdens de verwerking binnen Virtuozo waren
zij zeer hulpvaardig. Verder bedank ik ook Bram Janssens, die samen met mij verschillende
malen in Bouvignes heeft verbleven, en de collega-studenten en familieleden die me ter
plaatse komen helpen zijn. Tot slot gaat ook mijn dank uit aan Pascal en de priester die ons
verblijf in Bouvignes hebben geregeld en ervoor hebben gezorgd dat we alles ter beschikking
hadden.
Als laatste valt te onthouden dat ik voor het uitvoeren van deze masterproef heel wat
zelfstandig werk heb verricht. Dit zal me zeker ten goede komen in mijn verdere carrière als
landmeter. Daarnaast was dit ook een zeer leerrijke ervaring doordat de site in Wallonië
gevestigd is. Ik heb er geleerd mij vlot uit te drukken in het Frans om zo contacten te leggen
met de bewoners van Bouvignes.
3
INHOUDSOPGAVE
WOORD VOORAF
INHOUSDTAFEL
LIJST VAN TABELLEN
LIJST VAN FIGUREN
LIJST VAN AFKORTINGEN
1. INLEIDING EN DOELSTELLING
2. SITUERING ‘EGLISE SAINT-LAMBERT’
3. GEGEVENSVERZAMELING
3.1 Topografie ................................................................................................................. 13
3.1.1 Polygoon ............................................................................................................. 13
3.1.1.1 Opmeting polygoonpunten .......................................................................... 13
3.1.1.2 Vereffening met Move 3 ............................................................................. 14
3.1.2 Detailpunten ....................................................................................................... 16
3.2 Opnames voor fotogrammetrie ................................................................................. 17
3.2.1 Wat is fotogrammetrie? ...................................................................................... 17
3.2.2 Luchtopnames ..................................................................................................... 19
3.2.3 Terrestrische opnames ....................................................................................... 21
3.2.3.1 Keuze camera en focuslengte ...................................................................... 21
3.2.3.2 Metrisch camera vs. Niet-metrische camera ............................................... 22
3.2.3.3 Analoog vs. Digitaal ................................................................................... 22
3.2.3.4 Multi-focale opnames ................................................................................. 23
3.2.3.5 Keuze opnameplaats ................................................................................... 25
3.3 Gebruikte formaten en gebruikte software bij grafische voorstelling .................... 26
3.3.1 Gebruikte formaten ............................................................................................ 26
3.3.1.1 JPEG ........................................................................................................... 27
3.3.1.2 TIFF-GeoTIFF ............................................................................................ 27
3.3.1.3 PNG ............................................................................................................. 28
3.3.2 Gebruikte software ............................................................................................. 28
4
3.3.2.1 Adobe Photoshop ........................................................................................ 28
3.3.2.2 AutoCAD Civil 3D ..................................................................................... 28
4. FOTOGRAMMETRISCHE VERWERKING BINNEN VIRTUOZO
4.1 Interne oriëntatie ...................................................................................................... 30
4.2 Relatieve oriëntatie ................................................................................................... 31
4.3 Absolute Oriëntatie ................................................................................................... 32
4.4 Editeren van de fotokoppels ..................................................................................... 33
5. EINDPRODUCTEN
5.1 Orthofoto ................................................................................................................... 35
5.2 Digitaal hoogtemodel ................................................................................................ 35
5.3 Contourlijnkaarten ................................................................................................... 36
6. PROBLEMEN TIJDENS DE VERWERKING IN VIRTUOZO
6.1 Inleiding: het aanmaken van een orthofoto in Virtuozo ......................................... 37
6.1.1 Orthofoto van vlakke objecten ............................................................................ 39
6.1.2 Orthofoto van gebogen vlakken .......................................................................... 39
6.2 Keuze van de orthoGSD............................................................................................ 41
6.3 Stereoschaduw .......................................................................................................... 41
6.4 Beplanting ................................................................................................................. 43
6.5 Zones met weinig contrast ........................................................................................ 43
6.6 Zon-schaduwwerking ............................................................................................... 44
6.7 Opname van geïnclineerde foto’s ............................................................................. 45
6.7.1 Problemen met geïnclineerde foto’s ................................................................... 46
6.7.1.1 Schaalverloop .............................................................................................. 46
6.7.1.2 Extra stereoschaduw .................................................................................. 48
6.7.2 Voordelen van geïnclineerde foto’s .................................................................... 49
7. BESPREKING EINDPRODUCTEN
7.1 Algemeen: Interpreteren van de nauwkeurigheden ................................................ 50
7.2 Voorstelling stereokoppels ........................................................................................ 51
7.2.1 Aanzicht van op Crèvecoeur .............................................................................. 51
7.2.2 Luchtopnames ..................................................................................................... 57
5
7.2.2.1 Specificaties van de luchtfoto‘s .................................................................. 57
7.2.2.2 Opmeten grondcontrolepunten .................................................................... 57
7.2.3 Toegangspoort .................................................................................................... 63
7.2.4 Muur nabij toegangspoort .................................................................................. 65
8. ALGEMEN BESLUIT
REFERENTIES
BIJLAGEN
6
LIJST VAN TABELLEN
Tabel 1: Vereffening binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek) ................................................ 15 Tabel 2: Toetsen binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek) ....................................................... 16 Tabel 3: Overzichtstabel terrestrische opnames (Bron: eigen onderzoek) ............................... 26 Tabel 4: Voorbeeld van een tfw-bestand (Bron: eigen onderzoek) ......................................... 27 Tabel 5: Voorbeeld van een calibratiebestand (Bron: eigen onderzoek) ................................. 31
Tabel 6: Voorbeeldtabel bespreking nauwkeurigheden (Bron: eigen onderzoek) ................... 50 Tabel 7: Bespreking nauwkeurigheden fotokoppel Crèvecoeur met 35 mm focuslengte (Bron:
eigen onderzoek) ...................................................................................................................... 52 Tabel 8: Verschil in nauwkeurigheid absolute oriëntatie met focuslengte van 35, 70 en 200
mm (Bron: eigen onderzoek) .................................................................................................... 55
Tabel 10: Bespreking nauwkeurig koppel luchtfoto‘s met 40 mm focuslengte (Bron: eigen
onderzoek) ................................................................................................................................ 59
Tabel 11: Bespreking nauwkeurigheden koppel toegangspoort met 40 mm focuslengte (Bron:
eigen onderzoek) ...................................................................................................................... 63 Tabel 12: Bespreking nauwkeurigheden koppel muur met 40 mm focuslengte (Bron: eigen
onderzoek) ................................................................................................................................ 65
7
LIJST VAN FIGUREN
Figuur 1: Uittreksel topografische kaart van Bouvignes (benaderde schaal 1:20.000) (Bron:
NGI, 2003, eigen bewerking) ................................................................................................... 12 Figuur 2: Foto van ‗l‘église Saint-Lambert‘ zichtbaar vanaf Crèvecoeur (Bron: eigen
onderzoek) ................................................................................................................................ 12 Figuur 3: Voorstelling van de gebruikte polygoon (Bron: eigen onderzoek) .......................... 13
Figuur 4: Visuele voorstelling van het assenstelsel na transformatie in TransCAD (Bron:
Tack et al., 2005, eigen bewerking) ......................................................................................... 17 Figuur 5: Fouten door rotatie rond de assen bij luchtopnames (Bron: Goossens, 2007, eigen
bewerking) ................................................................................................................................ 20 Figuur 6: Fouten door rotatie rond de assen bij terrestrische opnames (Bron: De Ryck, 2005)
.................................................................................................................................................. 21 Figuur 7: Voorstelling van verschil in opname beeld (Bron: eigen onderzoek) ...................... 23
Figuur 8: Verhoudingen tussen verschillende focuslengtes (Bron: Studio Imago, 2005) ....... 24 Figuur 9: Situatieschets opstelpunten (Bron: eigen onderzoek) ............................................... 26 Figuur 10: Schematische voorstelling van de verschillende doorlopen stappen binnen
Virtuozo (Bron: eigen onderzoek) ............................................................................................ 29 Figuur 11: Interne oriëntatie in Virtuozo (Bron : eigen onderzoek) ........................................ 30
Figuur 12: De absolute en relatieve oriëntatie in Virtuozo (Bron: eigen onderzoek) .............. 33
Figuur 13: Editeren van fotokoppels (Bron: eigen onderzoek) ................................................ 34 Figuur 14: Orthografische projectie (a) vergeleken met perspectieve projectie (b) en (c) (Bron:
Mikhail et al., 2001) ................................................................................................................. 37
Figuur 15: Fouten door radiale beeldverplaatsing (Bron: Krauss, 2004, eigen bewerking) .... 38 Figuur 16: Voorstelling van de toren op een orthofoto. Originele foto (links) Orthofoto
(rechts) (Bron: eigen onderzoek) .............................................................................................. 40 Figuur 17: Benadering van de cilinder door vlakken (Bron: De Ryck, 2005) ......................... 40
Figuur 18: Voorbeeld van ‗blurring‘ door stereoschaduw (Bron: eigen onderzoek) .............. 42 Figuur 19: Gebruik van grotere focuslengte vermindert stereoschaduw (Bron: Tack et al.,
2005) ......................................................................................................................................... 43
Figuur 20: Slechte matching door weinig contrast (Bron: eigen onderzoek) .......................... 44 Figuur 21: Verkeerde matching door schaduwwerking (Bron: eigen onderzoek) ................... 44
Figuur 22: Hoog-oblieke opname (links) en laag-oblieke opname (rechts) (Bron: Matthews,
2008) ......................................................................................................................................... 46
Figuur 23: Schaalverloop door gebruik van schuine foto‘s (Bron: Krauss, 2004) .................. 47 Figuur 24: Indicatrix van Tissot die duidt op schaalverloop bij een schuine foto (b) (Bron:
Mikhail et al., 2001) ................................................................................................................. 47 Figuur 25: Het crëeren van extra grote stereoschaduw bij geïnclineerde foto‘s (Bron: eigen
onderzoek) ................................................................................................................................ 48 Figuur 26: Epipolaire Resampling (Bron: Atkinson, 2001, eigen bewerking) ........................ 49 Figuur 27: De afwijkingen van het ‗define area‘ kader (Bron: eigen onderzoek) ................... 53 Figuur 28: De onvoldoende orthofoto van de torenspits (Bron: eigen onderzoek) .................. 54 Figuur 29: orthofoto van de westzijde van de kerk genomen van op de Crèvecoeur (Bron:
eigen onderzoek) ...................................................................................................................... 54 Figuur 30: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met 70 mm focuslengte (Bron: eigen onderzoek)
.................................................................................................................................................. 56 Figuur 31: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met de 200 mm focuslengte (Bron: eigen
onderzoek) ................................................................................................................................ 56 Figuur 32: Spreiding en keuze van de gemeten grondcontrolepunten (Bron: eigen onderzoek)
.................................................................................................................................................. 58
Figuur 33: Bewerking van de luchtfoto‘s (eigen onderzoek) ................................................... 60
8
Figuur 34: Orthofoto omgeving Bouvignes (Bron: eigen onderzoek) ..................................... 61 Figuur 35: Orthofoto van l‘église Saint-Lambert in detail (Bron: eigen onderzoek) ............... 62 Figuur 36: Orthofoto poort (Bron: eigen onderzoek) ............................................................... 64 Figuur 37: Orthofoto muur (Bron: eigen onderzoek) ............................................................... 66
LIJST VAN AFKORTINGEN
ASA American Standard Association
BMP Bitmap
CAD Computer Aided Design
DEM Digital Elevation Model
DTM Digital Terrain Model
GIS Geografisch Informatie Systeem
GPS Global Positioning System
GSD Ground Sample Distance
JPEG Joint Photographic Experts Group
PNG Portabel Network Graphics
PPM Parts Per Million
RGB Red Green Blue
RMS Root Mean Square
RTK Realtime kinematic
TIFF Tagged Image File Format
9
1 INLEIDING EN DOELSTELLING
Het archiveren en documenteren van monumenten en archeologische voorwerpen wordt
steeds belangrijker. Omdat veel waardevolle plaatsen en objecten bedreigd worden door de
impact van de mens, is het belangrijk om deze te beheren en eventueel te restaureren zodat
deze niet verloren gaan voor toekomstige generaties.
Aan de vakgroep geografie van de Universiteit van Gent is er een sterke interesse voor
fotogrammetrie. Onder leiding van professor Goossens is al heel wat onderzoek verricht naar
gebruik van verschillende fotogrammetrische methodes zowel voor luchtfotogrammetrie als
voor de documentatie van dergelijke waardevolle sites via ‗close-range‘ fotogrammetrie.
Voorbeelden hier van zijn het fotogrammetrisch documenteren van de Acropolis in Athene
(Papakonstantinou et al., 2007), de fotogrammetrische restitutie in combinatie met
laserscanning van de piramides van Gizeh (Neubauer et al., 2005) het koninklijk palijs van
Turijn (Bonora et al., 2003). Nog een mooi voorbeeld zijn de Boeddha-beelden in
Afghanistan. Na de verwoestingen van de grote Boeddha-beelden door de Taliban in 2001
werd deze site fotogrammetrische gedocumenteerd met bestaande beelden die kunnen helpen
bij een eventuele reconstructie (Gruen et al., 2004).
Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele voordelen op ten opzichte van
topografische opmetingen. Ontoegankelijke delen kunnen opgenomen worden, er is relatief
weinig terreinwerk nodig en men verkrijgt heel wat visuele informatie, wat de interpretatie
achteraf ten goede komt (Stevens, 1992). Daarnaast kan die visuele voorstelling nuttig zijn
om plannen en projecten te verduidelijken aan het grote publiek, dat vaak geen kennis heeft
van dergelijke materie (Atkinson, 2001). Nadelen zijn dan weer de lange verwerkingstijd
achteraf en de afhankelijkheid van terreinomstandigheden en obstakels tijdens het kiezen van
de juiste opnameplaats. Daar waar vroeger analoge methodes werden gebruikt, schakelt men
nu over op digitale fotogrammetrie (Matthews, 2008). Dit heeft als voordeel dat er heel wat
automatische verwerkingsprocessen kunnen worden gebruikt.
Deze masterproef begint in hoofdstuk 1 met een inleiding en doelstelling. In hoofdstuk 2
volgt een korte situering van de historische site te Bouvignes, met zowel ‗l‘église Saint-
Lambert‘, de ruïnes van de ‗Crèvecoeur‘ als de oude toegangspoort tot Bouvignes, ‗la Tour
10
Sainte-Barbe‘. In hoofdstuk 3 volgt meer uitleg over het verzamelen van de gegevens door
middel van topografie en het nemen van de te verwerken foto‘s. Vervolgens zal hoofdstuk 4
het begrip fotogrammetrie omschrijven en ook de verwerking van de gegevens binnen
Virtuozo aankaarten. Onder hoofdstuk 5 komen de verschillende mogelijkheden van output
voor. Dit in de vorm van een digitaal hoogtemodel, een orthofoto of een contourlijnenkaart.
Hierna worden in hoofdstuk 6 de verschillende moeilijkheden besproken die gedurende het
volledige proces van opnames tot verwerking aan bod komen. Onder de besproken problemen
in deze masterproef gaat veel aandacht uit naar het gebruik van schuine opnames. Dit kan
moeilijkheden opleveren en daarom wordt er uitgebreid aandacht besteed aan het gebruik van
schuine opnames zowel bij terrestrische opnames als luchtfotogrammetrie. Daarnaast wordt
onderzoek verricht naar het gebruikt van verschillende focuslengtes bij het fotograferen en
documenteren. Tot slot worden alle fotokoppels nog eens apart voorgesteld, besproken en
daar waar mogelijk vergeleken in hoofdstuk 7.
Alle omschreven stappen worden zoveel mogelijk toegelicht met figuren en voorbeelden die
tijdens de verwerking aan bod zijn gekomen. Gedurende het hele proces wordt naast
VirtuozoNT ook gebruik gemaakt van softwarepakketten zoals TransCAD, Move3,
OctopusTopo en AutoCadCivil3D. Bij deze software en de gebruikte bestandformaten wordt
telkens kort toegelicht waarom deze gebruikt werden en wat hun sterke en minder sterke
punten zijn.
11
2 SITUERING ‘l’ EGLISE SAINT-LAMBERT’
De ‗Eglise Saint-Lambert‘ is gelegen in Bouvignes-sur-Meuse, deelgemeente van Dinant, in
de provincie Namen. De ligging wordt duidelijk weergegeven op de topografische kaart in
Figuur 1. Bouvignes ligt aan de Maas en was tijdens en na de Middeleeuwen lange tijd een
centrum voor industriële productie. Deze rijkdom werd getoond met het bouwen van onder
meer ‗l‘église Saint-Lambert‘ en het nabij gelegen ‗Maison Espagnole‘.
Het ‗Maison Espagnole‘ is nu eigendom van de stad Dinant en is toegankelijk als museum en
bezoekerscentrum. Het behandelt de historische site van Bouvignes en informeert de bezoeker
over het ontstaan en ontwikkelen van bewoning in de Maasvallei. Het ‗Maison Espagnole‘
werd opgericht in de 15e eeuw. In 1554 werd het huis in de as gelegd door de Spaanse
overheersers. Het gebouw werd hersteld en in 1888 werd het een gemeenschapshuis met een
jongensschool en een verblijfplaats voor de leerkracht. In de 20e eeuw ontwikkelde zich hier
een cultureel centrum, een bibliotheek en nu dus ook een museum (www.skene.be/sitbouv/, 1
mei 2010).
De nabijgelegen gotische kerk domineert het straatbeeld van Bouvignes. De kerk dateert
oorspronkelijk uit de 12e eeuw. Nadien is deze verschillende keren verwoest en
heropgebouwd. Dit resulteert in een middeleeuwse kerk met een werkwaardig knik in zijn
bouwstructuur. Dit is ook de reden waarom de oudste delen van de kerk een Romaanse
bouwstijl kennen en de later gebouwde delen een Gotische stijl (Javaux & Buchet, 1998). De
gehele site van ‗l‘Eglise Saint-Lambert‘ ligt letterlijk en figuurlijk in de schaduw van de
ruïnes van de ‗Crèvecoeur‘. Dit zijn de resten van een middeleeuwse donjon, die machtig
boven de omgeving uitrijzen. Het kasteel dateert uit de 11e eeuw en zou een belangrijke rol
gespeeld hebben in de concurrentiestrijd tussen Bouvignes en Dinant. Volgens overlevering
van de legende zouden de vrouwen en kinderen van gevallen ridders zich van de donjon naar
beneden gestort hebben, om zo aan de klauwen van hun aanvallers te ontsnappen. Van daar is
de naam ‗Crèvecoeur‘ afkomstig, wat zoveel betekent als ‗huilend hart‘ (Lanotte & Blainpain,
1978). Van de ligging van de Crèvecoeur werd gebruik gemaakt om de noordwestzijde van de
kerk te fotograferen. Naast de eerder besproken gebouwen is ook de ‗Tour Sainte-Barbe‘ het
vermelden waard. Deze toegangspoort tot Bouvignes is een restant van de oude muren
rondom de stad (Javaux & Buchet, 1998). Figuur 2 foto toont ons de ‗l‘église Saint-Lambert‘,
gefotografeerd vanop de ruïnes van de Crèvecoeur.
12
Figuur 1: Uittreksel topografische kaart van Bouvignes (benaderde schaal 1:20.000)
(Bron: NGI, 2003, eigen bewerking)
Figuur 2: Foto van ‘l’église Saint-Lambert’ zichtbaar vanaf Crèvecoeur (Bron: eigen
onderzoek)
13
3 GEGEVENSVERZAMELING
In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de verzameling van de te verwerken gegevens. De
gegevens komen enerzijds tot stand door topografische opmetingen met het creëren van een
basispolygoon en het uitvoeren van de detailmetingen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan
het nemen van de foto‘s zelf.
3.1 Topografie
3.1.1 Polygoon
3.1.1.1 Opmeting polygoonpunten
Als basis voor de topografische opmeting werd een polygoon gelegd rondom de kerk. Deze
polygoon werd opgemeten met een Pentax-totaalstation R-325 (N), door de Universiteit Gent
ter beschikking gesteld. De punten van de polygoon zijn zorgvuldig gekozen met het oog op
een efficiënte en nauwkeurige verwerking. De weergave van de polygoon bevindt zich in
Figuur 3. De figuur toont eveneens de polygoon die gelegd werd aan de binnenkant van de
kerk. De ingemeten polygoonpunten werden uitgelezen met OctopusTopo waar een lijst met
coördinaten en een CAD-tekening wordt verkregen. Daarna wordt die verwerkt en vereffend
met Move3.
Figuur 3: Voorstelling van de gebruikte polygoon (Bron: eigen onderzoek)
14
Om de polygoon absoluut te oriënteren werd er gebruik gemaakt van een gps-ontvanger die
aangesloten wordt op Walcors. Walcors is de Waalse tegenhanger van het Vlaamse systeem
Flepos. Het systeem omvat 23 stations die in een netwerk van 20 km uit elkaar gepositioneerd
zijn. De antennes zijn geplaatst op een stabiele ondergrond zodat er zo weinig mogelijk fouten
optreden. De verzamelde gegevens verhogen de nauwkeurigheden van de gps-metingen. Deze
gegevens worden doorgestuurd via GSM, digitale radio (DAB) of via het internet
(www.gps.wallonie.be, 24 april 2010).
De gebruikte methode om de punten op te meten is de RTK methode ofwel de ‗realtime
kinematic‘ methode. Dit verhoogt de snelheid waarmee de coördinaten van de punten worden
berekend en deze coördinaten kunnen bovendien ook ‗real-time‘ worden afgelezen. Eveneens
wordt een nauwkeurigheid van enkele centimeters bereikt en wordt de betrouwbaarheid
verhoogd (Van Sickle, 2008). In het kader van dit werk werd een permanente gsm-verbinding
gebruikt. Deze gsm ontvangt de gegevens en stuurt deze door naar het gps-toestel.
Het gebruikte gps-toestel is de Trimble R6, ter beschikking gesteld door la Région Wallonne
en werd bediend door Jacques Debie. Door de nabijheid van huizen en bomen was het niet
mogelijk alle punten van de polygoon op te meten. De ingemeten punten worden gekoppeld
aan de polygoon in Octopus Topo en vereffend met behulp van het softwarepakket Move3.
3.1.1.2 Vereffening met Move 3
Move3 is een softwarepakket uitgegeven door het Nederlands ingenieursbureau Grontmij. Het
programma wordt gebruikt voor de vereffening en kwaliteitscontrole van geodetische
netwerken in driedimensionale coördinaten (www.grontmij.nl, 24 april 2010). In praktijk
betekent dit dat de coördinaten van de polygoon worden vereffend via de kleinste kwadraten
vereffening. Move3 zorgt naast de vereffening ook voor een kwaliteitscontrole die mogelijke
fouten opspoort en die fouten interpreteert door gebruik te maken van verschillende
statistische toetsen. Al deze gegevens worden automatisch gerapporteerd aan de gebruiker
(Veraghtert, 2005).
15
De gebruikte toetsen zijn de F-toets, de W-toets en de T-toets. De F-toets is een algemene test
die het voorgestelde model op uitschieters en grove fouten controleert. Indien er grove fouten
zijn wordt dit model verworpen. Bij vertrek gaat men uit van een nulhypothese, waarbij het
model geen fouten bevat. Indien niet voldaan is aan deze hypothese wordt de F-toets
verworpen. Omdat het met de F-toets niet mogelijk is de oorzaak van de fout te achterhalen
wordt de W-toets gebruikt. Deze W-toets test de waarnemingen afzonderlijk en gaat ervan uit
dat er één grove fout in de waarnemingen aanwezig is. Omdat niet enkel de afzonderlijke x, y
en z coördinaten moeten worden getoetst wordt er ook gebruik gemaakt van de T-toets die
meerdere dimensies kan verwerken. (Veraghtert, 2005).
De volledige output van Move3 is terug te vinden in bijlage D.
In Tabel 1 staan de voornaamste gegevens na verwerking van de polygoon in Move3. De
polygoon werd berekend en levert een sluitfout van 4,8 mm op een totale lengte van 231,55
m. Tabel 2 toont dat alle toetsen werden aanvaard en dat er dus sprake is van een zinvolle
polygoon en coördinatenberekening die kan gebruikt worden voor verdere verwerking.
Tabel 1: Vereffening binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek)
RICHTING & AFSTAND KRINGEN
Kring : 1
3001 - 3002 - 3003 - 3004 - 3005 - 3006 - 3008 - 3009 -
3000 -
Sluitfout Hoeken -0,01020 gon
X -0,0042 m
Y 0,0023 m
Sluitfout 0,0048 m + 20,8938 ppm
Lengte 231,5546 m
16
Tabel 2: Toetsen binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek)
TOETSING
Alfa (meer dimensionaal) 0.2603
Alfa 0 (een dimensionaal) 0.0010
Beta 0.80
Kritieke waarde W-toets 3.29
Kritieke waarde T-toets (3
dimensionaal) 4.24
Kritieke waarde T-toets (2
dimensionaal) 5.91
Kritieke waarde F-toets 1.12
F-toets 0.005 aanvaard
3.1.2 Detailpunten
De opname van de detailpunten gebeurt tevens met het totaalstation Pentax R-325 (N). Daar
waar mogelijk werd het totaalstation door middel van gedwongen centrering opgesteld op één
van de polygoonpunten. Waar dit niet mogelijk was, werd gebruik gemaakt van de vrije
opstelling. De detailpunten kunnen natuurlijk of artificieel zijn. Kunstmatig aangebrachte
punten hebben als voordeel dat deze nauwkeuriger kunnen worden ingemeten dan natuurlijke
punten (Tack et al., 2005). Daar waar er niet genoeg contrast is bij natuurlijke punten kan dit
met de kunstmatige punten opgelost worden. Clarke (1994) stelt voor om retro-reflectieve
targets, die zelf licht terugkaatsen, of lasers waarmee de punten worden aangeduid te
gebruiken. Als nadeel ziet Clarke (1994) de grote kost en de soms moeilijk bereikbare
plaatsen voor het aanbrengen van deze kunstmatige punten. Tijdens de opdracht in Bouvignes
was het niet mogelijk om kunstmatige paspunten aan te brengen. Door de grote hoogte van de
kerk werd er gekozen voor natuurlijke punten, zoals merkwaardige hoekpunten, voegen en
ramen. De in te meten detailpunten werden vooraf uitgekozen en aangeduid op foto‘s ter
documentatie. Om verwarring te vermijden werd van elk punt ook nog een detailfoto of schets
gemaakt vooraleer het volgende punt op te meten.
De gemeten detailpunten, die later zullen dienen als grondcontrolepunten tijdens de absolute
oriëntatie, worden per stereokoppel getransformeerd via TransCAD. De x-as wordt in het vlak
van de muur horizontaal boven de grond geplaatst. De Y-as komt hier loodrecht op. Tenslotte
is de z-as de as die van het object richting de camera wijst (Tack et al., 2005). Dit wordt
voorgesteld in figuur 4.
17
Figuur 4: Visuele voorstelling van het assenstelsel na transformatie in TransCAD (Bron:
Tack et al., 2005, eigen bewerking)
3.2 Opnames voor fotogrammetrie
3.2.1 Wat is fotogrammetrie?
Atkinson (2001) omschrijft fotogrammetrie als: ―the science, and art, of determining the size
and shape of objects as a consequence of analyzing images recorded on film or electronic
data.‖ Daarin komt het woord ‗science‘ of ‗wetenschap‘ aan bod. Dit handelt over het feit dat
er zowel wiskundige, chemische als fysische processen gebruikt worden doorheen de
verschillende stappen van het fotogrammetrisch proces. De ‗art‘ of ‗kunst‘ wordt ook als zeer
belangrijk gezien door Atkinson (2001). Goede resultaten kunnen immers slechts bereikt
worden na het produceren van goede foto‘s en het vergt heel wat kunde om dit alles tot een
goed eindproduct te brengen. Als laatste kan hier ook aangehaald worden dat Atkinson (2001)
reeds naar voor brengt dat er zowel analoge als digitale opnames mogelijk zijn. Ook nu nog
wordt er niet altijd gekozen voor digitale beeldopnames. Het verschil tussen analoge en
digitale opnames komt later nog aan bod onder paragraaf 3.2.3.3.
18
De Maeyer (2005) definieert fotogrammetrie als ―de verzamelnaam van de technieken die
toelaten ruimtelijke metingen te verrichten op foto‘s‖. Aan de basis van deze techniek ligt de
stereoscopische visie die men ontwikkelt wanneer een bepaald oppervlak vanuit twee
verschillende hoeken wordt opgenomen. De bekomen parallaxverschillen tussen de foto‘s
kunnen dan gebruikt worden om de hoogteverschillen te berekenen (De Maeyer, 2005).
Fotogrammetrie wordt vaak gebruikt voor het voorstellen van gevels van historische
gebouwen en andere structuren. De bekomen plannen en documentatie kunnen vervolgens
gebruikt worden bij het bewaren en restaureren van deze historisch waardevolle plaatsen. De
voordelen van fotogrammetrie werden al in 1962 samengevat in één zin door Thompson.
―Photogrammetric methods of measurement are useful in the following conditions: first, when
the object to be measured is inaccessible or difficult of access; second, when the object is not
rigid and its instantaneous dimensions are required; third, when it is no certain that the
measures will be required at all; fourth, when it is not certain, at the time of measurement,
what measures are required; fifth, when contours of the surface of the object are required, and
sixth, when the object is very small, especially when it is microscopically small.‖ (Thompson
1962)
Hoewel dit citaat al van vele jaren terug dateert, is het daarom niet minder relevant.
Thompson (1962) heeft het dus over het gebruik van fotogrammetrie indien een site niet
toegankelijk is, wanneer snel grote hoeveelheden data moeten worden verzameld en wanneer
vooraf niet duidelijk is welke data er precies allemaal moeten worden verzameld.
Volgens Stevens (1992) kunnen de voordelen van fotogrammetrie op historische gebrouwen
als volgt worden samengevat: een volledige gevel kan in één geheel worden voorgesteld, er
kunnen zeer hoge nauwkeurigheden worden bereikt, de site zelf wordt niet verstoord en er kan
snel een grote hoeveelheid aan output bekomen worden. Dit alles wordt tegenwoordig in drie
dimensies voorgesteld binnen een CAD of GIS omgeving. De beperkingen volgens Stevens
(1992) zijn dan weer de complexiteit van deze opdrachten, en het feit dat er hoog opgeleide
specialisten nodig zijn. Een ander nadeel is dat de ‗line-of-sight‘ vrij moet zijn, dit betekent
dat er vaak occlusiezones kunnen ontstaan ook gekend als ‗stereoschaduw‘ (Tack et al.,
2005). Dit wordt besproken in paragraaf 6.3 samen met de andere mogelijke problemen. Als
laatste nadeel haalt Stevens (1992) aan dat cilindrische muren en torens nog steeds een
19
probleem vormen. Dit zorgt ook in deze thesis voor de nodige moeilijkheden. Deze
problemen kunnen het best behandeld worden door gebruik van 3D laserscanning, waarbij de
cilindrische toren wordt gescand door gebruik te maken van laserstralen. Bovendien kunnen
ook foto‘s genomen worden tijdens de scanning. Dit levert als resultaat een puntenwolk op
die kan worden gedrapeerd met de genomen foto‘s. Dit kan dan leiden tot een
fotogrammetrische voorstelling zoals bv. een orthofoto (Guidi et al., 1994).
3.2.2 Luchtopnames
Bij luchtfoto‘s is de locatie afhankelijk van het moment van opname van de foto. De
vluchtlijnen en momenten van opname worden vooraf zorgvuldig bepaald (Atkinson, 1980).
Het is immers bijna onmogelijk om een vlucht te herhalen daar dit een enorme kost is. Tijdens
de vlucht en nadien moet er rekening gehouden worden met fouten in de vliegrichting. In
Figuur 5 worden de fouten weergegeven waar zowel tijdens luchtopnames als terrestrische
opnames rekening mee moet worden gehouden. De ω-tilt, of 'roll' is de rotatie rondom de x-
as. De x-as is tevens de vliegrichting van het vluigtuig. De ‗pitch‘ of ψ-tilt, stelt rotatie rond
de y-as voor en ‗crab‘ of κ-tilt stelt de rotatie rondom de z-as voor. Een mogelijk oorzaak van
die ‗crab‘ is zijdelingse wind die een rotatie doet ontstaan. De resulterende beweging zal een
een combinatie van deze drie tilt-factoren zijn (Goossens, 2007).
20
Figuur 5: Fouten door rotatie rond de assen bij luchtopnames (Bron: Goossens, 2007,
eigen bewerking)
De nuttige lensopening is een belangrijk gegeven bij luchtopnames. Hoe korter de sluitertijd,
hoe scherper het beeld. Dit brengt met zich mee dat er minder licht kan binnendringen, dus zal
er een groter diafragma aangewezen zijn. Dit groter diafragma kan dan weer grotere metrische
vervormingen met zich meebrengen (Goossens, 2007). Terrestrisch zal men kiezen voor een
kleiner diafragma en een lagere lichtgevoeligheidswaarde van de foto bij stabiele opnames.
Dit leidt tot kleinere fouten in het fotobeeld (Goossens, 2007).
De luchtfoto‘s werden met dezelfde camera genomen als de terrestrische opnames, namelijk
de Rolleiflex métric 6008. Met een focuslengte van 40 mm. De vlucht en de foto‘s dateren
van 15 april 1996 met een zwart-witte emulsie met ASA-waarde 200 voor de
lichtgevoeligheid. De hoogte van de vlucht bedraagt ongeveer 200 m en werd berekend door
de lengte van de kerk op de foto‘s te vergelijken met de werkelijke lengte van de kerk.
21
3.2.3 Terrestrische opnames
Tijdens dit hoofdstuk komen verschillende keuzes aan bod die moeten gemaakt worden
tijdens de terrestrische opnames. De beeldrotatieparameters, voorgesteld in figuur 6, zijn
dezelfde deze bij luchtopnames. De ω-tilt, of 'roll' is de rotatie rondom de x-as, ψ-tilt of 'pitch'
stelt de rotatie rond de y-as voor, κ-tilt of ‗crab‘ stelt de rotatie rondom de z-as voor.
(Atkinson, 2001)
Figuur 6: Fouten door rotatie rond de assen bij terrestrische opnames (Bron: De Ryck,
2005)
3.2.3.1 Keuze camera en focuslengte
De analoge opnamen gebeuren in overleg met Jacques Debie en gebeuren met het toestel
Rolleiflex métric 6008. Dit is een metrisch toestel met ingebouwd grid waarvan de
lensdistorties gekend zijn. De gebruikte lenzen en focusafstanden zijn die van 40,71 mm en
120,70 mm. Deze gegevens zijn beschikbaar gesteld voor de gebruikers door de fabrikant en
zijn terug te vinden in bijlage F.
De digitale opnames gebeuren met de Sony α 100. Zowel in de analoge als in de digitale
fotografie is de kwaliteit afhankelijk van het formaat dat wordt gebruikt (Vancoillie, 2010).
De gebruikte formaten bij de analoge Rolleiflex métric 6008 zijn 24 x 36 mm. Deze
filmpositieven werden ingescand met de Epson Perfection 2480 photo. Het formaat van de
digitale Sony α 100 bedraagt 10,2 x 6,8 inch of 25,5 x 16,3 mm. Het gaat hier na scanning of
opname over 24-bit-beelden. Dit levert een RGB kleurenbeeld op. Dit zijn 16 miljoen
mogelijk kleuren (De Maeyer, 2005).
22
3.2.3.2 Metrisch camera vs. Niet-metrische camera
Bij een metrische camera worden de ‗feducial marks‘ gefotografeerd om de vertekeningen en
fouten door de gebruikte lens te corrigeren. De focuslengte wordt zeer nauwkeurig bepaald.
Daarvoor wordt er gewerkt met vaste objectieven. Hoe korter de focuslengte, hoe groter de
vervormingen (Atkinson, 2001). Een gekalibreerde lens bevat een rapport met deze
informatie. Deze zijn terug te vinden in bijlage B.
3.2.3.3 Analoog vs. Digitaal
Van in het begin heeft fotogrammetrie gebruik gemaakt van fotografische emulsies op film of
glas voor de dimensionale stabiliteit. Daarvoor werden specifieke analoge instrumenten
ontwikkeld om deze afbeelding te verwerken en te gebruiken (Mikhail et al., 2001). Recent,
met de steeds snellere ontwikkelingen op technologisch gebied, worden nu ook digitale foto‘s
gebruikt bij fotogrammetrische verwerkingen. De digitale formaten kunnen rechtstreeks
opgenomen worden met een digitale camera of kunnen bekomen worden door het inscannen
van analoge foto‘s. Daarbij blijven de projecties bij zowel de analoge als de digitale formaten
onveranderd, wat dan ook de basis is in de fotogrammetrie. Het gebruik van digitale formaten
levert ons de voordelen van automatisatie van het verwerkingsproces op. Heel wat taken die
anders door de mens gebeuren worden nu overgenomen door automatische processen,
waardoor er heel wat tijd kan worden gewonnen (Mikhail et al., 2001).
Goossens (2007) verwoordt het verschil tussen analoge en digitale opnamen als volgt: ―Het
meest opmerkelijke verschil tussen analoge en digitale fotogrammetrie is het formaat van de
ingevoerde data. In het analoge geval wordt gewerkt met afdrukken of diapositieven van
foto‘s waar in het digitale geval gebruik wordt gemaakt van gescande of rechtstreeks digitaal
verworven beelden. ‖ Voordelen van digitale beelden zijn dat ze niet te lijden hebben onder
fysieke vervormingen. Die fysieke vervormingen kunnen onder meer uitzetting en krimp zijn
door verschillen in temperatuur en luchtvochtigheid. Daarnaast kunnen de digitale beelden
onbeperkt worden bijgemaakt zonder dat er aan kwaliteit wordt ingeboet (Goossens, 2007).
23
3.2.3.4 Multi-focale opnames
De keuze van de focuslengte en de afstand tot het object is van cruciaal belang voor de
kwaliteit van de orthofoto‘s (Matthews, 2008). Bij gebruik van een vaste focuslengte zal dit
een betere verwerking mogelijk maken dan bij gebruik van een zoomlens. Toch wijst
Matthews (2008) er op dat het op het terrein eenvoudiger kan zijn om te werken met
zoomlenzen naargelang de terreinomstandigheden. Deze zoomlenzen werden gebruikt bij de
Sony α 100.
Vanop de ruïnes van de Crèvecoeur werd de kerk opgenomen met verschillende focuslengtes.
Deze lenzen hebben elk een andere graad van detail naar boven. Dit wordt geïllustreerd in
Figuur 7.
Een grotere focuslengte levert de beste beeldmatching op binnen Virtuozo. Dit komt doordat
er kleinere verplaatsingen zijn. Hoe minder groot de verplaatsing, hoe beter beelden matchen.
Hoe groter de focuslengte, hoe verder je moet verwijderd zijn van het object om het volledig
in beeld te krijgen. Omgekeerd betekent dit dat wanneer de afstand niet vergroot, er een
grotere focuslengte nodig is om een detail van het objecten te vergroten. Dit wordt
voorgesteld in Figuur 8. Daarbij wordt het verband aangegeven tussen de focuslengte en de
beeldhoek.
Figuur 7: Voorstelling van verschil in opname beeld (Bron: eigen onderzoek)
24
Figuur 8: Verhoudingen tussen verschillende focuslengtes (Bron: Studio Imago, 2005)
Hoe groter de focuslengte, des te groter de graad van detail als men de foto vanop dezelfde
plaats neemt. Dit wil zeggen dat het aanduiden van grondcontrolepunten bij de absolute
oriëntatie beter zal lukken bij een grotere focuslengte. Voor het vergelijken van de
verschillende focuslengtes van de verschillende lenzen moet er rekening gehouden worden
met de grootte van het beeldformaat. De objectieven ingebouwd bij de analoge Rolleiflex
métric 6008 hebben een filmformaat van 36 x 24 mm. Een ‗full-frame reflex‘ camera zoals de
digitale Sony α 100 bevat een kleinere sensor. Dit betekent dat een deel van het beeld
eigenlijk buiten de rand van de sensor valt in vergelijking met de analoge Rolleiflex métric
25
6008. Dit zorgt voor een grotere brandpuntsafstand dan verwacht na analoge opnames. Uit de
specificaties van de digitale Sony α 100 met een sensorgrootte van 23,6 x 15,8 mm volgt dat
de focuslengte vermenigvuldigd moet worden met de factor 1,5 (Vancoillie, 2010). Dit
betekent dat een focuslengte van 70 mm bij de Sony α 100 dus eigenlijk (70*1.5 = 105) 105
mm bedraagt in de vergelijking met de analoge camera.
3.2.3.5 Keuze opnameplaats
Het gebruik van verschillende lenzen en de keuze van de standplaatsen voor opname van de
foto‘s spelen een grote rol in de fotogrammetrische verwerking. Men wordt vaak door de
terreinrealiteit gedwongen een bepaalde opstelplaats te kiezen. Daarenboven moet men steeds
een overlap van 60 % tussen beide foto‘s waarborgen (Goossens, 2007; Matthews, 2008).
Vooral in bebouwde gebieden of op ruwe terreinen heeft men niet altijd evenveel ruimte om
de standplaats te kiezen. Ook worden vaak delen van het op te nemen gebouw afgeschermd
door huizen, beplanting of andere obstakels. Dit zorgt ervoor dat er vooraf goed moet worden
bedacht hoe de mogelijke stereokoppels kunnen worden opgenomen. Dit gebeurde in
samenspraak met Jacques Debie en professor Goossens.
Dallas (1980) beschrijft problemen die kunnen voorkomen bij ‗close-range‘ fotogrammetrie
die er voor zorgen dat niet alles weergegeven wordt op de fotokoppels. Deze zijn de
aanwezigheid van vegetatie, obstakels en gebouwen. De ontbrekende gedeelten moeten dan
via andere methoden worden aangevuld. Dallas (1980) stelt voor om deze plaatsen handmatig,
met theodoliet of totaalstation in te meten. Recent kan men hiervoor beroep doen op
laserscanners om de ontbrekende gedeelten aan te vullen. Om het aantal gemiste zones door
steunberen, uitsteeksels en gevelverschillen te beperken moeten de opnames zorgvuldig
overwogen worden.
Om een overzicht te krijgen over de ligging van de verschillende koppels en hun opname te
plaatsen in het kader van deze masterproef is in Figuur 9 een situatieschets toegevoegd. De
eerste standplaats (1) is op de Crèvecoeur waar met drie verschillende lenzen werd gewerkt
met telkens 150 m afstand tot de kerk. De gebruikte focusafstanden zijn 35 mm, 70 mm en
200 mm. De standplaats aan de zuidzijde (2) bestaat eigenlijkt uit twee opnameplaatsen. De
poort werd opgenomen met een focuslengte van 40 mm van op 5 meter afstand (3). De
aangrenzende muur werd eveneens opgenomen de 40 mm focuslengte van op 8 meter afstand.
26
De gekleurde lijnen stellen de opnames van de kerk voor per lens. De volledige beschrijving
van de terrestrische opname is terug te vinden in Tabel 3. De luchtfoto‘s zijn niet te zien op
deze figuur, maar zijn zichtbaar op de topografische kaart in figuur 1.
Figuur 9: Situatieschets opstelpunten (Bron: eigen onderzoek)
Tabel 3: Overzichtstabel terrestrische opnames (Bron: eigen onderzoek)
Overzicht nr. Detail nr. Focuslengte Camera
Afstand tot
object
1
35 mm Sony α 100 150 m
70 mm Sony α 100 150 m
200 mm Sony α 100 150 m
2
3 40 mm Rolleiflex 6008 5 m
4 40 mm Rolleiflex 6008 10 m
3.3 Gebruikte formaten en gebruikte software bij grafische voorstelling
3.3.1 Gebruikte formaten
Er zijn heel wat verschillende opslagformaten mogelijk. Deze formaten hebben elk hun
voordelen en nadelen die vooral gebaseerd zijn op het beschikbare kleurenpalet en de
compressie van de data (Matthews, 2008). Digitale camera‘s, zoals de gebruikte Sony α 100
slaan de onbewerkte beelden op in het RAW-formaat, omdat dit formaat een grotere
27
kleurendiepte kan bevatten dan eender welk ander formaat (Matthews, 2008). De RAW-
bestanden moeten nadien verwerkt worden tot bruikbare grafische voorstellingen, hetzij in de
camera zelf of via een ander software pakket zoals Adobe Photoshop. Daarna is een omzetting
mogelijk tot verschillende bestandsformaten zoals JPEG of TIFF. Deze formaten worden
hieronder kort toegelicht.
3.3.1.1 JPEG
Het gebruik van JPEG (Joint Photographic Experts Group) als grafisch bestandsformaat heeft
als grote voordeel dat de formaten heel wat kleiner wordt opgeslagen dan heel wat andere
formaten zoals bv. TIFF. Het nadeel van de gebruikte compressiemethode is dat de kwaliteit
van het beeld heel wat lager is (De Maeyer, 2005). De compressiemethode werd uitvoerig
beschreven door Atkinson (2001), maar dit valt buiten het onderzoek van deze thesis.
3.3.1.2 TIFF-GeoTIFF
Een TIFF (Tagged Image File Format) bestand is een beeldbestand dat informatie opslaat in
zogenaamde ‗tags‘. Deze ‗tags‘ kunnen vooraf zijn bepaald of kunnen naar eigen wens
worden aangepast. Dit zijn dan de zogenaamde ‗private tags‘. Dit geeft aan het TIFF-
beeldformaat een grote flexibiliteit heeft (De Maeyer, 2005). Het formaat is wijd verspreid en
wordt ondersteund door de meeste grafische programma‘s (Studio Imago, 2005). Om een
TIFF te geo-refereren wordt er een ‗worldfile‘ aan toegevoegd. Deze worldfile omvat een
schaalfactor in x en y, een rotatiefactor in x en y en nog een translatiefactor zoals voorgesteld
in Tabel 4 (De Maeyer, 2010).
Tabel 4: Voorbeeld van een tfw-bestand (Bron: eigen onderzoek)
5.0000
0.0000
0.0000
-5.0000
17980.0000
136880.0000
De Maeyer (2004) omschrijft een Geotiff als een TIFF-beeld waaraan een aantal metadata
worden gekoppeld die de beelden in de geografische ruimte georefereren. Een Geotiff heeft
dus geen afzonderlijke ‗worldfile‘ nodig.
28
3.3.1.3 PNG
De TIFF bestanden worden ingeladen in Adobe Photoshop, waar alle onbelangrijke
restgedeeltes worden gewist. Daarna word het beeld opgeslagen als *.png. Het PNG-
beeldformaat (Portable Network Graphics) heeft als grote voordeel dat er naast de RGB-
waarden ook een waarde voor de transparantie kan worden afgebeeld, het zogenaamde
gamma-kanaal (De Maeyer, 2004). PNG is een open formaat dat geen verlies aan informatie
kent bij de compressie van TIFF naar PNG.
3.3.2 Gebruikte software
Voor de omzetting van het ene formaat naar het andere formaat en het bewerken van
fotobeelden wordt gebruik gemaakt van verschillende grafisch softwarepakketten. In deze
masterproef werden AutoCAD Civil3D en Adobe Photoshop gebruikt.
3.3.2.1 Adobe Photoshop
Adobe Photoshop is een grafisch verwerkingsprogramma dat gebruikt kan worden om foto‘s
te manipuleren (http://www.adobe.com/nl/products/photoshop/family/, 20 april 2010). In het
kader van deze masterproef werd photoshop gebruikt om de contrasten van de foto‘s te
verhogen en om het TIFF-formaat om te vormen tot PNG-formaat bij het wegsnijden van
overbodige elementen in de foto‘s.
3.3.2.2 AutoCAD Civil 3D
AutoCAD laat toe om objecten in de ruimte te lokaliseren, te beheren en aan te passen. Dit
alles gebeurt in een lokaal coördinatenstelsel dat nadien kan worden getransformeerd naar het
globale stelsel, mits daarvoor de juiste licenties beschikbaar zijn (De Maeyer, 2005). Dit
gebeurt voor deze opdracht met Autodesk Civil 3D ter beschikking gesteld door de
Universiteit Gent.
29
4 FOTOGRAMMETRISCHE VERWERKING BINNEN VIRTUOZO
De fotogrammetrische verwerking gebeurt met behulp van het softwarepakket Virtuozo, ter
beschikking gesteld door de Universiteit Gent. De verwerking omvat de interne, de relatieve
oriëntatie en de absolute oriëntatie van de foto‘s. Virtuozo is ontworpen door Supresoft Inc en
kan gebruikt worden voor zowel luchtfotogrammetrie als terrestrische fotogrammetrie.
Virtuozo begint van een opgenomen stereokoppel en leidt via semiautomatische verwerking
met manuele controle van de gebruiker tot een orthofoto en digitaal hoogtemodel. Door het
automatisch herkennen van homologe punten wordt er heel wat tijd gewonnen. De gebruikte
herkenningsalgoritmes zijn niet perfect en leveren moeilijkheden op bij gebrek aan contrast,
zon- en schaduwwerking en occlusiezones. Deze problemen worden manueel aangepast door
gebruik te maken van het editeren na het ‗matching‘ proces.
Een overzicht van het volledige proces kan in onderstaande afbeelding worden
teruggevonden. De belangrijkste stappen zijn toegelicht doorheen de masterproef.
Figuur 10: Schematische voorstelling van de verschillende doorlopen stappen binnen
Virtuozo (Bron: eigen onderzoek)
30
4.1 Interne oriëntatie
Bij de interne oriëntatie wordt de foto georiënteerd ten opzichte van de inwendige elementen
van de camera. De interne oriëntatie kan enkel gebeuren bij gebruik van metrische camera‘s
(Matthews, 2008). Dit is het geval bij het gebruik van de 40 mm lens en de 120 mm lens van
de Rolleiflex métric 6008. Verschillende parameters van de gebruikte lens zijn vooraf
nauwkeurig bepaald. Dit zijn de exacte focuslengte, de positie van het hoofdpunt in het beeld
en de distorties van de lenzen. Deze parameters worden meegeleverd door de fabrikant bij de
camera en lens. De interne oriëntatie is de eerste stap bij het verwerken in Virtuozo.
De interne oriëntatie houdt enkel rekening met de 8 hoekpunten waarvoor de gegevens
gekend zijn. Deze wordt ingeladen en aangeduid in Virtuozo. Daar waar bepaalde punten niet
zichtbaar zijn wordt er gekeken op de volgende rij punten. Dit proces is voorgesteld in Figuur
11 waar centraal de 8 hoekpunten nauwkeurig worden aangeduid en rechtsboven de
inwendige coördinaten en de residufouten van de aangeduide punten.
Figuur 11: Interne oriëntatie in Virtuozo (Bron : eigen onderzoek)
31
De informatie over de interne calibratie van het toestel en de lens wordt bij de aankoop van
het toestel gegeven. In Tabel 5 word een deel van het calibratiebestand van de analoge 40 mm
lens getoond. Daarin staat de exacte focuslengte die 40,71 mm bedraagt (1), de lokale
coördinaten van de hoekpunten (2) en de lensdistortieparameters met de gecorrigeerde
waarden (3).
Tabel 5: Voorbeeld van een calibratiebestand (Bron: eigen onderzoek)
40,71 (1)
1
-
24,9991 -25 (2)
2
-
24,9991 25,0003
3 25,0007 24,9999
4 25,0007
-
25,0009
5
-
24,9998 0,0013
6 -0,0004 24,9998
7 25,0007 0,0001
8 0,0002
-
24,9995
Len_distortion_parameters:
1,432097 1 0,01 (3)
2,862408 2 0,02
4,289157 3 0,03
5,710598 4 0,039
7,125022 5 0,048
8,530773 6 0,055
9,926254 7 0,061
11,30994 8 0,066
4.2 Relatieve oriëntatie
Tijdens de relatieve oriëntatie worden de foto‘s ten opzichte van elkaar georiënteerd
(Matthews, 2008). Het zoeken naar homologe punten op de twee fotobeelden gebeurt
automatisch door een hiërarchisch systeem van beeldpiramides en ‗beeldmatching‘. Dit
principe wordt door Goossens (2007) ―geassisteerd automatisch‖ genoemd. Dat wil zeggen
dat de bekomen punten van de automatische puntherkenning daarna manueel moeten worden
onderzocht om eventuele verkeerde punten te verwijderen.
32
Atkinson (2001) beschrijft het feit dat de relatieve oriëntatie bemoeilijkt kan worden door
niet-ideale opname omstandigheden. Schuine foto‘s, stereoschaduw, te weinig contrast,…
kunnen allemaal aanleiding geven tot problemen bij de relatieve oriëntatie. Bepaalde
problemen kunnen opgelost worden door gebruik van grafische software zoals Adobe
Photoshop waar contrast en kleurwaarden kunnen worden aangepast. De problemen komen
ook vaak voor bij overgang tussen voor- en achtergrond. Daarom worden manueel extra
homologe punten ingevoerd (Atkinson, 1980). De nauwkeurigheid van de relatieve oriëntatie
kan worden afgelezen binnen Virtuozo. Dit wordt voorgesteld door de totale RMSE te
berekenen, de ‗root mean square error‘ (De Maeyer, 2004). Deze ‗error‘ drukt de fout uit in
millimeter voor de homologe punten, en in millimeter voor de grondcontrolepunten bij de
absolute oriëntatie (Goossens, mondelinge mededeling, 27 mei 2010). Dit wordt geïllustreerd
in Figuur 12.
4.3 Absolute Oriëntatie
De absolute oriëntatie omvat het plaatsen van het fotokoppel in de juiste absolute positie. Dit
vereist in Virtuozo heel wat menselijke interactie. Er zijn minimaal 6 grondcontrolepunten in
de overlappende zone tussen twee foto‘s nodig om 7 parameters te bepalen. Deze parameters
zijn 3 rotatieparameters, 3 translatieparameters en een schaalfactor. Er wordt getracht een
homogene spreiding te bekomen in x, y, z. Om de betrouwbaarheid te verhogen kunnen er
best meerdere overtollige punten worden ingevoerd. De grondcontrole punten werden
opgemeten met een totaalstation zoals uitgelegd in paragraaf 3.1.1. De Maeyer (2005)
omschrijft grondcontrolepunten als: ―[…] punten op het terrein waarvan men de
wereldcoördinaten of de coördinaten in de master kent en die ondubbelzinnig identificeerbaar
zijn op de slave‖. Dit wil zeggen dat de grondcontrolepunten op de beide foto‘s zeer
nauwkeurig moeten worden aangeduid. Voor de absolute oriëntatie van de verschillende
stereokoppels worden de gemeten detailpunten in het algemene stelsel van de polygoon
omgezet naar een specifiek lokaal stelsel. Dit werd eerder uitgelegd in paragraaf 3.1.2. Deze
punten worden dan ingelezen in Virtuozo als ‗passpointfile‘. De punten worden aangeduid en
aan de hand van deze absolute oriëntatie wordt dan een hoogtemodel gemaakt. Voorlopig is er
nog geen sprake van automatische absolute oriëntatie. Nieuwe ontwikkelingen binnen de
fotogrammetrie moeten dit evenwel mogelijk maken (Goossens, 2007).
33
De nauwkeurigheid van de absolute oriëntatie wordt bepaald door de RMSE-fouten te
berekenen tussen de grondcontrole punten op de foto‘s en de terreinrealiteit. In Figuur 12
worden de homologe punten van de relatieve oriëntatie voorgesteld door rode kruisjes. De
absolute oriëntatie wordt voorgesteld door de grotere gele kruisjes. De blauwe cirkels zijn
grondcontrolepunten die niet opgenomen werden tijdens de verwerking binnen Virtuozo. De
groene zone duidt de oppervlakte aan die zal verwerkt worden tot een eindproduct.
Figuur 12: De absolute en relatieve oriëntatie in Virtuozo (Bron: eigen onderzoek)
4.4 Editeren van de fotokoppels
Na de absolute oriëntatie gebeuren de volgende stappen tot het creëren van de eindproducten
volledig automatisch. Na de epipolaire resampling, waar de y-parallax uit het beeld wordt
verwijderd kan het model wel nog beïnvloed worden door de ―prepare for match‖ functie en
het editeren (Goossens, 2007). Het editeren van de stereokoppels gebeurt als volgende stap
binnen Virtuozo. Dit editeren zorgt ervoor dat onregelmatigheden in de modellen worden
weggewerkt. Vaak voorkomende onregelmatigheden zijn pieken door een verkeerde
‗matching‘. De meest gebruikte functies bij het editeren zijn de ―smooth-functie‖ en de
―plane-functie‖. De ―smooth-functie zorgt ervoor dat overgangen en pieken worden afgerond.
De ‖plane-functie‖ beschouwt een aangeduide zone als één vlak.
De kwaliteit van de punten kan voorgesteld worden door contourlijnen die de parallax
aanduiden. Belangrijk is dat deze de vorm van de objecten zo goed mogelijk volgen. Volgen
34
deze contourlijnen de vorm van de objecten niet, dan zal dit problemen opleveren bij het
creëren van de orthofoto. De kwaliteit van de ‗matching‘ kan ook worden voorgesteld door
het visualiseren van de ‗pegs‘. Dit zijn homologe punten tussen de beide foto‘s die aan de
hand van een kleurencode weergeven welke punten er goed of minder goed gematcht zijn.
Punten met een goede ‗matching‘ worden groen voorgesteld, andere worden geel of rood
voorgesteld. Figuur 13: Editeren van fotokoppels (Bron: eigen onderzoek) toont de ‗prepare
for match‖ (a) en de pegs (b) met de kwaliteit van de ‗matching‘.
Figuur 13: Editeren van fotokoppels (Bron: eigen onderzoek)
35
5 EINDPRODUCTEN
Daar waar vroeger bij de analoge methodes vooral lijnenkaarten als eindproduct werden
bekomen, is er nu een veel grotere waaier aan mogelijke eindproducten (Atkinson, 2001). De
digitale verwerking met software zoals Virtozo levert ons verschillende eindproducten, die
gedeeltelijk automatisch worden gegenereerd. Deze eindproducten zijn orthofoto‘s, digitale
hoogtemodellen en contourlijnenkaarten. De algemene principes van producten worden in dit
hoofdstuk besproken. Voor een grondige voorstelling van de eindproducten in het kader van
deze masterproef wordt verwezen naar hoofdstuk 6.
5.1 Orthofoto
Een orthofoto is een fotografische voorstelling van een object die de geometrische
nauwkeurigheid van een opmeting koppelt aan de visuele eigenschappen van een foto. Een
orthofoto bezit de metrische hoedanigheid van een kaart en wordt niet beïnvloed door de
interpretatie van de fotograaf (Tack et al., 2005). Alle punten op de orthofoto worden
weergegeven met de juiste coördinaten. Deze eigenschappen zorgen er dus voor dat de
gebruiker een interpretatie kan maken over de positie, de toestand en de omvang van bepaalde
elementen aanwezig op de orthofoto. De aanmaak van een orthofoto gebeurt automatisch in
de beschikbare software Virtuozo. Bij het creëren van een orthofoto worden verschillende
vervormingen verwijderd. Het gaat hierbij om vervormingen die afkomstig zijn van conische
projectie, vervormingen afkomstig van de cameralens en vervormingen afkomstig van het
reliëf van het object (Goossens, 2007).
5.2 Digitaal hoogtemodel
Digitale Hoogtemodellen zijn oppervlaktemodellen waar de hoogte, voorgesteld op de z-as,
een variabele is ten opzichte van de x en y coördinaten (De Maeyer, 2004). De hoogte kan op
verschillende manieren beschreven worden. In Virtuozo gebeurt dit door gebruik te maken
van een vooraf instelbaar grid. Hoe hoger de nauwkeurigheid van het grid, hoe beter. Dit zal
evenwel met zich meebrengen dat de rekentijd voor het berekenen van dergelijke modellen
ook hoger zal liggen naarmate de nauwkeurigheid stijgt.
36
Een digitaal hoogtemodel omvat een voorstelling van het reliëf van het bestudeerde terrein of
object. Dit DEM kan worden opgeslaan als puntenfile met daarbij telkens de x, y en z
coördinaat. Deze file kan worden ingelezen in AutoCad waarbij een oppervlak kan worden
gecreëerd. Als toemaat kan de orthofoto over dit digitaal hoogtemodel worden gedrapeerd.
Dit kan men terugvinden onder ‗drape‘. Naast het voorstellen van een oppervlakte kunnen ze
ook dienen voor het berekenen van stroom- , hellings- en erosiemodellen (De Maeyer, 2004).
5.3 Contourlijnkaarten
Een contourlijnenkaart is een kaart die de omtreksvormen van een landschap of object
weergeeft. Indien gewenst kan dit geprojecteerd worden op een orthofoto. Contourkaarten zijn
kaarten waarin iedere lijn een gelijke hoogte voorstelt op het terrein of op het object. Deze
kunnen worden afgeleid uit een digitaal hoogtemodel (Mikhail et al, 2001). De lijnen met
gelijke hoogte worden ook wel isolijnen genoemd. De grootte van het interval tussen de
contourlijnen is vrij te kiezen, maar is wel afhankelijk van de keuze van de kaartschaal. Hoe
kleiner de kaartschaal, hoe groter het contourinterval zal gekozen worden (Mikhail et al.
2001).
37
6 PROBLEMEN TIJDENS DE VERWERKING IN VIRTUOZO
6.1 Inleiding: het aanmaken van een orthofoto in Virtuozo
Een enkelvoudige fotovoorstelling kan een goede visuele analyse van een object mogelijk
maken. Vaak is het daarbij wel noodzakelijk dat er vooraf kennis is over de vorm van het
object (Krauss, 2004). Een vierkant zal immers niet afgebeeld worden als een vierkant, maar
met een bepaald perspectief en verlenging (Mikhail et al., 2001). Dit wordt voorgesteld in
Figuur 14: Orthografische projectie (a) vergeleken met perspectieve projectie (b) en (c)
(Mikhail et al., 2001). Door het perspectief van de waarnemer of fotograaf zal er een verschil
in geometrie ontstaan. Dit zijn de fouten door de perspectieve of conische projectie.
Figuur 14: Orthografische projectie (a) vergeleken met perspectieve projectie (b) en (c)
(Mikhail et al., 2001)
Deze perspectieve projecties hebben invloed op de beeldvorming door de radiale
beeldverplaatsing. Op Figuur 15 ziet men de fouten door radiale beeldverplaatsing. ∆r stelt de
grootte van de verplaatsing voor. De fouten nemen toe naarmate men verder verwijderd is van
het projectiecentrum. Dit is de reden waarom de kwaliteit van de orthofoto daalt naarmate
men zich verder aan de rand van het fotobeeld bevindt. Een object dat boven het
referentievlak van de foto uitsteekt zal verder van het projectiecentrum worden afgebeeld (1).
Een object dat zich daarentegen onder het referentievlak bevindt zal dicht naar het
projectiecentrum worden afbeeld (2) (Atkinson, 2001).
38
Figuur 15: Fouten door radiale beeldverplaatsing (Bron: Krauss, 2004, eigen bewerking)
Dikwijls is het echter voor de gebruikers niet voldoende om een ruimtelijk object in één
enkele foto voor te stellen. In veel gevallen zal gebruik gemaakt worden van orthofoto‘s, deze
worden ook wel fotokaarten of ―photomaps‖ genoemd (Krauss, 2004). Dit is één van de
mogelijke eindproducten in Virtuozo en dit werd hierboven in paragraaf 5.1 reeds besproken.
Een orthofoto bevat geen conische projectie, maar een orthogonale projectie als het objectvlak
en het fotovlak parallel zijn aan elkaar (Krauss, 2004). Een cirkel wordt dan afgebeeld als een
cirkel en niet als een ovaal (Mikhail et al., 2001).
Mikhail et al. (2001) geven een samenvattende definitie van de eigenschappen van een
orthofoto: ―[…] pictures of the ground prepared from a pair of overlapping images in such a
manner that the perspective aspect of the picture has been removed [...].‖ Verder worden ook
mogelijke toepassingen in dezelfde definitie beschreven: ‖[…] The orthofoto can be used as a
planimetric map because it has a constant scale. If contour lines are superimposed over the
imagery, then the resulting orthophoto map is used as a topographic map.‖ (Mikhail et al.
(2001).
39
Op een gewone topografische kaart of gevelplan staan vaak niet alle details afgebeeld. Een
orthofoto kan heel wat hulp bieden bij het interpreteren van elementen zowel vanuit de lucht
als terrestrisch van op de begane grond. Een andere groot voordeel bestaat erin dat een
orthofoto kan gebruikt worden in een GIS-systeem. Hierbij kan een orthofoto de basis vormen
voor verdere bewerking (Mikhail et al, 2001). Dit wijst op het belang van een goede integratie
tussen de systemen die een orthofoto aanmaken (zoals VirtuozoNT) en GIS-software zoals
bv. ArcMap. Om afzonderlijke orthofoto‘s om te zetten in een orthofotomozaïek en te
refereren moet men alles importeren binnen een CAD-systeem.
6.1.1 Orthofoto van vlakke objecten
Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen vlakke en gebogen objecten. Enkel de
vlakke objecten zijn correct voor te stellen door middel van een orthofoto. De productie van
orthofoto‘s hangt ook af van de stand van de as van de camera ten opzichte van het object.
Krauss (2004) beschrijft dit als “Orthophoto production is significantly dependent on whether
or not the camera axis is perpendicular to the object plane‖. De verticale opnames zijn het
snelst en het eenvoudigst om te verwerken (Tack et al., 2005). Als voorbeeld kan hier de
toegangspoort worden aangehaald, dit voorbeeld wordt besproken in paragraaf 7.2.3.
6.1.2 Orthofoto van gebogen vlakken
Het is niet mogelijk om een bol of een cilinder af te beelden in een plat vlak (Vernemmen,
1998). Daarom moeten alternatieve methoden worden gezocht om toch tot een voorstelling
van het geheel te komen. Toegepast betekent dit dat het wiskundig onmogelijk is om de ronde
toren voor te stellen op de orthofoto. Dit levert heel wat problemen op in Virtuozo zoals
afgebeeld in Figuur 16, met links een gewone foto met perspectief, en rechts een orthofoto
met daarop de voorstelling van de cilinder. Omwille van deze foutieve voorstelling werd er
gekozen om de cilindervormige toren als één vlak te beschouwen. Een andere oplossing
bestaat erin om de toren te beschouwen als een veelhoek en zo vlak per vlak te editeren. Dit
levert mogelijk betere resultaten op, maar deze kunnen nooit overeenstemmen met de
werkelijkheid. Bovendien is dit een zeer arbeidsintensieve methode die maar weinig extra
informatie oplevert. Deze methode werd beschreven en toegepast door De Ryck (2005)
waarbij zoals afgebeeld in Figuur 17 de toren tijdens het editeren in stukken werd verdeeld.
40
Figuur 16: Voorstelling van de toren op een orthofoto. Originele foto (links) Orthofoto
(rechts) (Bron: eigen onderzoek)
Een ander alternatief voor het voorstellen van deze cilindervormige toren werd door Jacques
Debie voorgesteld (Debie, mondeling contact, 9 maart 2010). Het idee is de poort op te nemen
met een aantal verschillende fotokoppels (bv. acht fotokoppels) om zo een polygoon te
creëren die zo dicht mogelijk aansluit bij de echte cilindervorm. Dit betekent in feite dat men
een zo groot mogelijk aantal fotokoppels moet nemen. Deze methode is echter zeer
arbeidsintensief. Daarom moet worden afgewogen of de metrische informatie die nooit
volledig correct zal zijn belangrijker is dan de vlotte verwerking binnen de aanwezige
software. Een ander alternatief is het gebruik van laserscanning zoals besproken in paragraaf
3.2.3.5.
Figuur 17: Benadering van de cilinder door vlakken (Bron: De Ryck, 2005)
41
6.2 Keuze van de orthoGSD
Het instellen van de ortho ‗Ground Sample Distance‘ (OrthoGSD) kan belangrijk zijn
doorheen de verwerking. De orthofoto zal aangemaakt worden in dezelfde eenheid als de
grondcontrolepunten. In het kader van deze verwerking is dit millimeter. Dit wil zeggen dat
wanneer de orthoGSD op 1 staat, 1 pixel op de orthofoto overeenstemt met 1 mm in
werkelijkheid. Het spreekt voor zich dat deze nauwkeurigheid niet overal kan gehaald
worden. Dit verschilt door omstandigheden en door het gebruik van verschillende lenzen en
de daaruit volgende grondresolutie.
Een orthofoto die zeer gedetailleerd de werkelijkheid moet weergeven zal een kleine
orthoGSD waarde hebben. Als voorbeeld kan hier de orthofoto van de toegangspoort
aangehaald worden waarbij de orthoGSD op 1 mm is geplaatst. Minder gedetailleerd is dan
weer de luchtfoto die een veel grotere orthoGSD heeft. De grondresolutie bedraagt hier 15
cm. Dit wil tevens zeggen dat objecten met afmetingen kleiner dan de orthoGSD eenheid
moeilijk of helemaal niet te onderscheiden zijn.
6.3 Stereoschaduw
Het opnemen van een gebouw bestaande uit verschillende gevels die van hoogteniveau
verschillen brengt onvermijdelijk stereoschaduw mee. Een gedeelte van de gevels wordt
onzichtbaar door uitstekende objecten. Doordat de foto‘s genomen worden vanuit een bepaald
perspectief, gebeurt er een radiale beeldverplaatsing, zoals eerder werd besproken in paragraaf
6.1. Dit wil zeggen dat bepaalde elementen die boven het algemene reliëf uitsteken er voor
zorgen dat andere zones niet zichtbaar zijn. Er zijn twee soorten stereoschaduw, de enkele en
de dubbele stereoschaduw. De enkele (Krauss, 2004) stereoschaduw omvat een zone die
slechts op één foto te zien is. De orthofoto kan aangepast worden door het editeren van de
desgewenste zone in Virtuozo. Is er een zone die op beide foto‘s niet zichtbaar is, dan zal dit
wel problemen opleveren. Dit zorgt er voor dat deze zone op de uiteindelijke orthofoto niet
zichtbaar is. Dit probleem is niet op te lossen met het gebruik van editeren. Virtuozo probeert
hier een oplossing te vinden door gebruik te maken van een interpolatie van de omliggende
punten. Deze interpolatie komt echter niet overeen met de werkelijkheid en leidt bijgevolg tot
opvallende fouten in het digitaal hoogtemodel en de orthofoto. Deze zones worden wazig
afgebeeld en bevatten geen waardevolle informatie binnen de orthofoto. Deze delen worden
42
ook wel ‗blurring‘ genoemd (Tack et al., 2005). Figuur 18: Voorbeeld van ‗blurring‘ door
stereoschaduw (Bron: eigen onderzoek) toont een voorbeeld van dubbele stereoschaduw en
de ontstane ‗blurring‘.
Figuur 18: Voorbeeld van ‘blurring’ door stereoschaduw (Bron: eigen onderzoek)
Door een goede opstelling en keuze van verschillende factoren kan stereoschaduw deels
worden vermeden. De afstand tot het object moet zo groot mogelijk worden gekozen om de
stereoschaduw te verminderen (Tack et al., 2005). Er zijn in principe minder stereoschaduwen
bij de kleinschalige opnamen met de 120 mm lens dan bij de grootschalige opnamen met de
40 mm lens. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de foto‘s met de 120 mm niet loodrecht
genomen zijn. Dit zijn schuine foto‘s die op hun beurt wel tot grotere stereoschaduwen
kunnen leiden in vergelijking met verticale foto‘s. Dit wordt verder uitvoerig besproken onder
paragraaf 6.7.1.2. Er kan dan ook gekozen worden om de focuslengte aan te passen en te
verlengen. Dit wordt gedemonstreerd met de fotokoppels van op de Crèvecoeur. Een grotere
afstand betekent tevens dat de bekomen informatie minder nauwkeurig wordt. Dit zorgt voor
een daling in de parallax wat zal leiden tot een minder nauwkeurig orthobeeld. Ook wordt
door een daling van de resolutie, de absolute oriëntatie minder nauwkeurig (zie paragraaf
3.2.3.4). Onderstaande afbeelding toont de vergelijking tussen verschillende opnames van
hetzelfde object met verschillende focuslengtes.
43
Figuur 19: Gebruik van grotere focuslengte vermindert stereoschaduw (Bron: Tack et
al., 2005)
6.4 Beplanting
Beplantingen die in het fotobeeld staan kunnen aanleiding geven tot het al dan niet
gedeeltelijk afschermen van het op te nemen object. Daar waar mogelijk moet deze beplanting
zoveel mogelijk vermeden worden. Indien dit onmogelijk te vermijden is wordt meestal
overgegaan tot het ‗editeren‘ van de fotobeelden, waarbij de beplanting op de muur wordt
gelegd. Dit geeft opnieuw geen correcte weergave van de realiteit. De problemen in de
beplanting kwamen vooral naar voor in de foto‘s van de toren gezien van op de ‗Crèvecoeur‘.
Het valt eventueel aan te bevelen om de foto‘s in de winter te nemen om de problemen met
beplantingen zoveel mogelijk te vermijden.
6.5 Zones met weinig contrast
Door kleur- of materiaalkeuze van het bouwwerk kunnen er zones ontstaan met weinig
contrast. Zowel heel donkere als heel lichte zones komen daarvoor in aanmerking. Door
bewerking via Adobe Photoshop kan het contrast kunstmatig verhoogd worden. Vaak kunnen
ook de instellingen van de camera aangepast worden aan verschillende lichtomstandigheden.
Doch dient er opgemerkt te worden dat contrastverhoging niet altijd een oplossing is. Dit is
een belangrijk probleem bij het fotogrammetrisch opnemen van architecturale sites want deze
zijn vaak aangetast door de tand des tijds, verweerd en bijgevolg donkerzwart. In de Figuur
20 is te zien dat de ‗pegs‘ uit het ‗match edit‘ proces rood gekleurd zijn bij de zwarte
gedeelten van de muur. Het gedeelte met een slechte ‗matching‘ is in het rood omkaderd. Dit
44
wil zeggen dat Vituozo op deze plaatsen een slechte ‗matching‘ is en dat het berekenen van
het digitaal hoogtemodel en de orthofoto bijgevolg moeilijk zal verlopen. Ook daken blijken
hiervoor zeer gevoelig te zijn.
Figuur 20: Slechte matching door weinig contrast (Bron: eigen onderzoek)
6.6 Zon-schaduwwerking
De fouten door de interactie tussen zonrijke zones en schaduwzones zijn vaak een oorzaak
van problemen. Virtuozo kan dit soms verkeerdelijk als verschillende vlakken interpreteren
terwijl deze wel degelijk tot hetzelfde vlak of gebied behoren. Daarom is het aangeraden om
de foto‘s te nemen wanneer er geen al te sterke zonneschijn is. Dit kan eenvoudig worden
geïnterpreteerd in Figuur 21 door zowel een voorstelling van contourlijnen als ‗pegs‘ uit het
‗match edit‘ proces. In het paarse kader is duidelijk zichtbaar dat de matching de zone niet als
één vlak herkend.
Figuur 21: Verkeerde matching door schaduwwerking (Bron: eigen onderzoek)
45
6.7 Opname van geïnclineerde foto’s
De productie van orthofoto‘s met een schuine opname-as ten opzichte van het objectvlak is
moeilijker dan verticale opnames, maar toch is dit een vaak voorkomend geval. De ideale
opnameomstandigheden zijn namelijk niet altijd aanwezig. (Tack et al., 2005).
― The main problems that arose during the processing were caused by the angle by which the
stereopairs were taken, […] , which asked a touch processing with a lot of manual editing. In
some cases a processing wasn‘t even possible‖ en ―The photographs that were taken
perpendicular appeared to give nice results without much manual input, while the converging
photography needs a large manual intervention‖ (Tack et al., 2005).
Uit dit citaat volgt nog eens dat opnames van fotoparen loodrecht op het object de beste
resultaten opleveren en het eenvoudigst te verwerken zijn. Doch de terreinomstandigheden
kunnen vereisen dat er oblieke foto‘s moeten worden genomen.
De hoofdproblemen die voortkomen uit het nemen van oblieke foto‘s zijn het creëren van
extra grote occlusiezones of stereoschaduw in vergelijking met verticale foto‘s en de
aanwezigheid van een schaalverloop (Tack et al., 2005). Toch is er ook een niet te
onderschatten voordeel, het is namelijk vaak eenvoudiger schuine luchtfoto‘s te interpreteren
omdat deze beter overeenkomen met het menselijke perspectief (Grenzdörffer et al., 2008). In
onderstaande figuur is het verschil te zien tussen hoog-oblieke foto‘s en laag-oblieke foto‘s.
Matthews (2008) beveelt aan om indien het nodig is schuine foto‘s te gebruiken, te kiezen
voor hoog-oblieke foto‘s die dus zo dicht mogelijk de eigenschappen van een verticale foto
benaderen.
46
Figuur 22: Hoog-oblieke opname (links) en laag-oblieke opname (rechts) (Bron:
Matthews, 2008)
6.7.1 Problemen met geïnclineerde foto’s
6.7.1.1 Schaalverloop
De schaal van een foto is afhankelijk van de focuslengte en de afstand tot het object (Mikhail
et al., 2001). Daar waar er bij verticale foto‘s geen schaalverloop is, is dit wel het geval bij
schuine opnamen. Als een object vanuit een schuine hoek opgenomen wordt zal de schaal
variëren doorheen de foto (Tack et al., 2005). Hoe groter of hoe schuiner de opnamehoek, hoe
meer het schaalverloop uitgesproken zal worden. Dit is zichtbaar in Figuur 23, waar er een
schaalverloop voordoet. De schaal in punt N‘ zal niet dezelfde zijn als de schaal in punt P‘.
De schaal wordt bepaald in functie van de afstand tot het object en de keuze van de
focuslengte (Mikhail et al., 2001).
Schaal = Focuslengte / afstand tot het object
47
Figuur 23: Schaalverloop door gebruik van schuine foto’s (Bron: Krauss, 2004)
Dit verschil in schaal doorheen het fotobeeld kan worden voorgesteld aan de hand van de
indicatrix van Tissot (Mikhail et al., 2001). In Figuur 24 worden de fouten door
perspectiefwerking duidelijk, door voorstelling van de indicatrix van Tissot. De indicatrix van
Tissot komt oorspronkelijk uit de wereld van de cartografie en de berekening van
verschillende kaartprojectiessystemen bij het aanmaken van kleinschalige wereldkaarten. Dit
schaalverloop heeft enkel belangrijke effecten. Zo zal de vervorming groter zijn in de
gebieden die het verst van de camera verwijderd zijn (Mikhail et al., 2001). Dit brengt dan
weer met zich mee dat de delen van de foto‘s met het minste vervorming, dus het dichtst bij
de camera, een betere kwaliteit zullen hebben.
Figuur 24: Indicatrix van Tissot die duidt op schaalverloop bij een schuine foto (b)
(Bron: Mikhail et al., 2001)
48
6.7.1.2 Extra stereoschaduw
Stereoschaduw komt zoals besproken in paragraaf 6.3, voor bij gebruik van verticaal
opgenomen foto‘s. De stereoschaduw is echter meer uitgesproken bij gebruik van schuine
opnames. Dit wordt duidelijk in Figuur 25 waarbij de stereoschaduw vanuit een schuine
opname (vanaf basis 2) wordt vergeleken met de stereoschaduw vanuit een verticale opname
(vanaf basis 1). De bekomen stereoschaduw S2 bij schuine opname is veel groter dan de
stereoschaduw S1 bij de rechte opname. De aanbeveling luidt hier om extra fotokoppels te
voorzien daar waar veel stereoschaduw is.
Figuur 25: Het crëeren van extra grote stereoschaduw bij geïnclineerde foto’s (Bron:
eigen onderzoek)
Om foto‘s genomen vanuit verschillende hoeken te verwerken moeten epipolaire lijnen
berekend worden. Dit is een automatisch proces in Virtuozo waarbij de y-parallax uit het
beeld wordt verwijderd. De epipolaire lijnen zullen enkel parallel lopen met de fotorand als de
foto‘s recht werden opgenomen (Atkinson, 2001). Figuur 26 verduidelijkt dit proces. Na het
opnemen van de foto‘s zullen de epipolaire lijn een perspectief vertonen (1), na de ‗epipolair
resampling‘ zullen de lijnen parallel lopen (2).
49
Figuur 26: Epipolaire Resampling (Bron: Atkinson, 2001, eigen bewerking)
6.7.2 Voordelen van geïnclineerde foto’s
De moeilijkheden die bestaan om orthofoto‘s te maken van deze oblieke beelden zijn hier net
uitgelegd, maar tevens moet er gewezen worden of het feit dat het gebruik van oblieke
beelden heel wat extra informatie kan opleveren.
Oblieke beelden worden hoofdzakelijk genomen voor redenen van herkenning, visualisatie en
interpretatie (Grenzdörffer et al., 2008). De beelden werden vroeger meestal niet gebruikt om
te verwerken tot metrische foto‘s. Vaak worden orthofoto‘s gebruikt, hetzij als basis voor
topografische kaarten, hetzij als een basislaag in GIS. Deze orthofoto‘s zijn een grote bron
van informatie voor verdere verwerking, voor beleidsbeslissers en ruimtelijk planners. Toch
moet er opgemerkt worden dat deze orthofoto‘s niet eenvoudig te lezen zijn door iedereen.
Volgens Grenzdörffer et al. (2008) benaderen oblieke beelden beter het menselijk perspectief.
Deze oblieke beelden werden lange tijd genegeerd door problemen met een variërende schaal
zoals uitgelegd in paragraaf 6.7.1.1. Hedendaagse voorbeelden van oblieke beelden zijn terug
te vinden in ‗The Mircorsoft Virtual Earth viewer‘, beter gekend onder de nieuwe ‗Bing
Earth‘.
Het verhaal van oblieke luchtopnames kan ook vertaald worden naar de terrestrische opnames
te Bouvignes. Het is dus aanbevolen om zoveel mogelijk gebruik te maken van rechte foto‘s.
Dit kan wel leiden tot een hogere kost voor het fotograferen, maar zal de nauwkeurigheid en
verwerkingstijd zeker ten goede komen (Tack et al., 2005).
50
7 BESPREKING EINDPRODUCTEN
In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de verwerking van de verschillende stereokoppels.
Daar waar het vorige hoofdstuk zich vooral op de ondervonden problemen toespitste, worden
de koppels hier afzonderlijk besproken door middel van een foutenbespreking van de koppels
en een voorstelling van de eindproducten. Voor volledige orthofotoplannen wordt
doorverwezen naar bijlage A. Eerst volgt een korte inleiding van wat er allemaal wordt
besproken tijdens de voorstelling en hoe dit allemaal moet worden geïnterpreteerd.
7.1 Algemeen: Interpreteren van de nauwkeurigheden
De nauwkeurigheden zijn anders voor elk stereokoppel, dit is afhankelijk van vele factoren
die eerde in deze masterproef besproken zijn. Voor ieder van die koppels wordt bij de
bespreking een tabel weergeven met daarin alle elementen die belangrijk zijn bij het
interpreteren van de nauwkeurigheden van die respectievelijke koppels. De tabellen komen uit
de ‗Quality-reports‘ die automatisch gegenereerd worden door Virtuozo na de volledige
verwerking van het koppel. Dit maakt een vergelijking mogelijk tussen de verschillende
stereokoppels. De volledige rapporten kunnen teruggevonden worden in bijlage C.
Tabel 6: Voorbeeldtabel bespreking nauwkeurigheden (Bron: eigen onderzoek)
Koppelnaam eenheid eenheid
Interne oriëntatie RMSE mm Afwijking DEM en ortho
Links x = y = mean square root mm
Rechts x = y = Indiv. Punten > 20 % %
Relatieve oriëntatie RMSE mm
# homologe punten : Absolute oriëntatie RMSE x = mm
y =
z =
# GCP :
phi(1) omega rad
phi(2) kappa(1)
kappa(2)
51
Tabel 6 geeft een standaardtabel weer die per koppel weergeeft wat de nauwkeurigheden zijn.
De eerste stap is de interne oriëntatie waarbij de gebruiker zo nauwkeurig mogelijk de
‗feducial marks‘ moet aanduiden. De fout wordt uitgedrukt in millimeter en dit zowel voor de
linker- als voor de rechterfoto. Daarna komt de relatieve oriëntatie met de aanduiding hoeveel
homologe punten werden gebruikt, en de fout van deze punten in eveneens in millimeter
(Goossens, persoonlijke mededeling, 27 mei 2010). Daarbij dient opgemerkt te worden dat
een groot aantal homologe punten een betere ‗matching‘ zal meebrengen. Virtuozo vindt
evenwel niet altijd voldoende punten, wat betekent dat deze handmatig moeten bijgevoegd
worden. Daarna worden de beeldrotatieparameters weergegeven zoals besproken in 3.2.2. Dit
zijn de phi- omega- en kappa-waarden van de foto‘s. Er is slechts één omega-waarde af te
lezen omdat hierbij het verschil in rotatie weergegeven wordt tussen het eerste beeld en het
tweede beeld. Lage waarden betekenen dat de ‗define area‘-kader, waarvan de uiteindelijke
orthofoto wordt gemaakt, een rechthoekige vorm zal aannemen, wat tijdens de verwerking in
Virtuozo tot een beter resultaat zal leiden. De absolute oriëntatie wordt weergegeven door de
RMSE van de x, y en z waarden. Daarvoor zijn minstens zes grondcontrolepunten nodig.
Deze worden uitgedrukt in millimeter. Als laatste wordt ook de absolute afwijking van de
punten voorgesteld in het digitaal hoogtemodel. Deze afwijking dient zo laag mogelijk te zijn
en wordt ook uitgedrukt in millimeter. Dit kan ook individueel uitgedrukt worden door het
percentage te beschouwen van punten die meer dan 20% afwijkt van de berekende waarde.
Om een overzicht te krijgen over de ligging van de verschillende koppels is in Figuur 9 te
zien op bladzijde 26.
7.2 Voorstelling stereokoppels
7.2.1 Aanzicht van op Crèvecoeur
De noordwestzijde van de kerk werd opgenomen vanop de ruïnes van de Crèvecoeur. Het
was niet mogelijk om gebruik te maken van verticale foto‘s door de aanwezigheid van
bebouwing en het grote verschil tussen het straatniveau en het niveau van de kerk. Dit brengt
met zich mee dat er geïnclineerde foto‘s worden verwerkt binnen Virtuozo, wat op zich dan
weer de problemen van extra stereoschaduw en schaalverloop met zich meebrengt zoals
52
besproken in paragraaf 5.3. Het hoogteverschil tussen de kerk en de Crèvecoeur bedraagt een
80 meter op een afstand van 150 meter.
De foto‘s van bij de ruïne werden genomen met verschillende focusafstanden. Daar waar er
moeilijkheden in de verwerking optreden werd ervoor gekozen om een orthofotomozaïek te
maken. De gebruikte camera is hier de Sony α 100 met een focuslengte van 35 mm, 70 mm en
200 mm.
Tabel 7: Bespreking nauwkeurigheden fotokoppel Crèvecoeur met 35 mm focuslengte
(eigen onderzoek)
Kpl_35 eenheid eenheid
Interne oriëntatie geen interne oriëntatie Afwijking DEM en ortho
mean square root 49,5 mm
Indiv. Punten > 20 % 0 %
Relatieve oriëntatie RMSE 0,0154 mm
# homologe punten : 144
Absolute oriëntatie RMSE x : 21,93 mm
y : 46,87
z : 47,34
# GCP : 10
phi(1) 1,9999 omega 0.1064 rad
phi(2) -0,0084 kappa(1) 0,0023
kappa(2) -0,0007
Tabel 7 geeft enkele specificaties weer van de gebruikte parameters. Bij het verwerken van dit
stereokoppel is geen metrische lens gebruikt. Er is dus geen interne oriëntatie mogelijk. Het
zoeken van de homologe punten tijdens de relatieve oriëntatie verliep vlot en er werden tot
170 punten automatisch gevonden. De homologe punten in de lucht en op de beplanting
werden manueel verwijdert omdat deze punten nooit met zekerheid eenduidig te bepalen zijn.
De totale fout van deze punten bedraagt 0.0154 mm. De grote phi-waarden en omega-waarden
komen door het gebruik van schuine foto‘s. Daarom zal de ‗define area‘ geen rechthoek
vormen. Dit wordt geïllustreerd in Figuur 27.
53
Figuur 27: De afwijkingen van het ‘define area’ kader (Bron: eigen onderzoek)
De absolute oriëntatie heeft een nauwkeurigheid van 5 cm in de z – richting en 2 tot 4 cm in x
en y. Dit komt door de gebruikte focuslengte en de grote afstand tot de kerk. Deze 5 cm is
vergelijkbaar met een brede voeg tussen de natuurstenen waaruit de kerk is opgetrokken. Dit
is ongeveer de grondresolutie, want op de foto zijn deze voegen net niet of net wel zichtbaar.
Het is dus zinvol om met deze fout verder te werken. De gemiddelde afwijking van het
digitaal hoogtemodel bedraagt 5 cm wat evenveel is als de afwijking in de z-waarden van de
grondcontrolepunten. De individuele punten wijken allemaal 20 % af van de berekende
waarden in de orthofoto. Aan de oorzaak hiervan ligt het grote relatieve niveauverschil
doorheen het hele fotobeeld. Virtuozo heeft het daarom moeilijker om de exacte coördinaten
te berekenen.
Er moet worden opgemerkt dat de dakranden op sommige plaatsen niet rechtlijnig worden
weergegeven, maar een golvend verloop kennen. Dit heeft te maken met het lage contrast op
de daken en het niveauverschil tussen de muren en de vooruitstekend dakranden. De
torenspits werd niet opgenomen in het orthofotoplan omdat er door het lage contrast en de
grote achtergrondverschillen geen resultaat te verkrijgen was dat voldeed. Dit is te zien in
Figuur 28 waarbij de ‗pegs‘ duidelijk aantonen dat er een zeer slechte ‗matching‘ gebeurt op
de toren door het gebrek aan contrast.
54
Figuur 28: De onvoldoende orthofoto van de torenspits (Bron: eigen onderzoek)
Het afbeelden van de cilindervormige zuil is zoals besproken in paragraaf 5.1.2 niet mogelijk
in een plat vlak. Daarom werd er gekozen om de cilindervormige zuil op één vlak te leggen.
Dit is de reden waarom dit gedeelte van de foto enkel visuele waarde. De resulterende
orthofoto is te zien in Figuur 29. Het volledige orthofotplan kan terug gevonden worden in
bijlage A.
Figuur 29: Orthofoto van de westzijde van de kerk genomen van op de Crèvecoeur
(Bron: eigen onderzoek)
55
Naast de 35 mm focuslengte werden dezelfde foto‘s ook nog opgenomen met de 70 mm en
de 200 mm focuslengte. De gegevens van absolute oriëntatie zijn zichtbaar in Tabel 8. De
resultaten zijn weergegeven in figuren 29 en 30. Daarbij dient opgemerkt te worden dat de
absolute oriëntatie beter verloopt bij een groter focuslengte omdat de grondresolutie dan fijner
is. Het is dus mogelijk om de punten zo nauwkeuriger aan te duiden. Het is nadelig dat er dan
wel meer fotokoppels nodig zullen zijn om dezelfde bedekkingsgraad van de 35 mm te
komen.
Tabel 8: Verschil in nauwkeurigheid absolute oriëntatie met focuslengte van 35, 70 en
200 mm (Bron: eigen onderzoek)
Focuslengte 35 mm RMS (mm): mx = 21,93 my = 46,87
mxy = 51,75 mz = 47,33
Focuslengte 70 mm
RMS (mm): mx = 17,16 my = 32,82
mxy = 37,03 mz = 39,82
Focuslengte 200 mm
RMS (mm): mx = 9,66 my = 7,52
mxy = 12,24 mz = 10,92
In Figuur 30 en Figuur 31 op de volgende pagina staan ter illustratie de resulterende
orthofotobeelden na verwerking van respectievelijk de beelden opgenomen met de 70 mm
lens en de 200 mm lens.
56
Figuur 30: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met 70 mm focuslengte (Bron: eigen
onderzoek)
Figuur 31: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met de 200 mm focuslengte (Bron: eigen
onderzoek)
57
7.2.2 Luchtopnames
Het gebruik van luchtfoto‘s heeft als grote voordeel dat ze snel een groot gebied kunnen
opnemen en voorstellen. Dat wil nog niet zeggen dat alles identificeerbaar is op de luchtfoto.
Vaak is meer kennis vanaf de grond nodig. Luchtfoto‘s hebben een centraal perspectief vanuit
een opnamepunt. Dit wil zeggen dat elk object met een bepaalde hoogte een radiale
beeldverplaatsing zal ondergaan naar gelang de hoogte van het object en de afstand tot het
centrale punt. Deze centrale projectie staat in tegenstelling tot de orthogonale projectie van
een topografische kaart (De Maeyer, 2004). Daarom worden van de luchtfoto‘s van
Bouvignes orthofoto‘s gemaakt om het dak in kaart te brengen.
7.2.2.1 Specificaties van de luchtfoto‘s
De luchtfoto‘s dateren uit 1996 en werden genomen onder leiding van Jacques Debie met de
analoge Rollei métric 6008 met 40 mm focuslengte. De foto‘s kaderen in een luchtfotoreeks
die ten noorden van Dinant werden opgenomen. De resolutie bedraagt 15 cm.
7.2.2.2 Opmeten grondcontrolepunten
Omdat de foto‘s te vroeg werden genomen om de meetnagels te zien, en de resolutie ook niet
toereikend was geweest, kunnen de polygoonpunten niet gebruikt worden.
Voor het opmeten van de grondcontrolepunten werden met een Pentax-totaalstation, dat ter
beschikking werd gesteld door de Universiteit Gent, hoeken van huizen die op beide foto‘s
zichtbaar zijn opgemeten. Dakranden werden niet weerhouden omdat die een grote radiale
verplaatsing ondergaan. De punten werden zo gespreid mogelijk gekozen. Wegmarkeringen
zoals parkeerstroken en zerbrapaden zijn niet meer betrouwbaar daar ze mogelijk al werden
overschilderd of verdwenen zijn in de tijdspanne van 14 jaar tussen de opnames van de foto‘s
in 1996 en de fotogrammetrische verwerking in 2010.
Vooraf werden mogelijke grondcontrolepunten gezocht die zichtbaar zijn op beide foto‘s.
Daarbij werden de luchtfoto‘s ook vergeleken met beelden van google maps om de huidige
toestand te na te gaan (www.maps.google.be, 12 maart 2010).
58
De punten werden ingemeten met een gedwongen centrering van op de polygoon rondom de
kerk. Uiteindelijk werden 16 punten ingemeten waarvan de spreiding zo goed mogelijk
doorheen het fotobeeld werd gekozen. Nadien werd in Virtuozo bepaald welke er werden
weerhouden. De spreiding van de punten is te zien in Figuur 32. De opgemeten punten
bevinden zich op het grondniveau van de kerk en dan op het straatniveau dat zich 5 m lager
bevindt. Daarna werden ook punten opgemeten op de ruïnes van de Crèvecoeur omdat dit
boven de kerktop gelegen is. Deze punten zorgen er voor dat de nauwkeurigheid van het
model kan worden vergroot. De punten werden gemeten door het prisma op de ruïne te
plaatsen. Er werd hier geen valstok gebruikt om de veiligheid te vrijwaren en om niet
nodeloos hoog te moeten meten.
Figuur 32: Spreiding en keuze van de gemeten grondcontrolepunten (Bron: eigen
onderzoek)
59
Tabel 9: Bespreking nauwkeurig koppel luchtfoto’s met 40 mm focuslengte (eigen
onderzoek)
Kpl_016_012 eenheid eenheid
Interne oriëntatie geen interne oriëntatie Afwijking DEM en ortho
mean square root 50.9 mm
Indiv. Punten < 20 % 0 %
Relatieve oriëntatie RMSE 0.0057 mm
# homologe punten : 77
Absolute oriëntatie RMSE x : 92.78 mm
y : 83,05
z : 166,13
# GCP : 7
phi(1) -2.4088 omega -0.0180 rad
phi(2) 0.0197 kappa(1) 0.0266
kappa(2) 0.0005
Tabel 9 toonr de parameters van de verwerkte luchtfoto‘s. Bij de relatieve oriëntatie werden
weinig punten automatisch gevonden. Daarom werden heel wat punten handmatig
aangebracht. Een mogelijke oorzaak van de moeilijke ‗matching‘ kan liggen aan het feit dat
het zwart wit foto‘s zijn. Vooral de slechte matching op de daken valt op. Dit is te verklaren
in het gebruik van leistenen in de regio van Dinant. De stad is gelegen op de drempel van de
Ardennen en maakt bijgevolg gebruik van de leisteen die er gewonnen wordt. Deze leistenen
zijn zwart, hebben een laag contrast en worden bovendien zeer vlak gelegd. Er is dus weinig
mogelijkheid om hier een ‗matching‘ op uit te voeren (Goossens, mondelinge mededeling, 12
mei 2010). De absolute oriëntatie heeft uiteindelijk een nauwkeurigheid van 16 cm in de z-
waarde. Dit is van grootteorde vergelijkbaar met de grondresolutie. Tijdens de verwerking
werden breeklijnen gelegd bij de ‗prepare for match‘ functie om zo betere resultaten te
bekomen. Er werd gekozen om de torenspits hetzelfde niveau te geven als de rest van de
toren. Dit is zichtbaar in Figuur 33 met links de ‗prepare for match‘ en rechts de orthofoto
gedrapeerd over het digitaal hoogtemodel.
60
Figuur 33: Bewerking van de luchtfoto’s (eigen onderzoek)
Figuur 34 toont de orthofoto met een overzicht van Bouvignes. Figuur 35 geeft een
detailopname van l‘église Saint-Lambert. Deze figuren zijn te zien op de volgende pagina‘s.
Voor de volledige orthofotplannen kan men terug in bijlage A.
61
Figuur 34: Orthofoto omgeving Bouvignes (Bron: eigen onderzoek)
62
Figuur 35: Orthofoto van l’église Saint-Lambert in detail (Bron: eigen onderzoek)
63
7.2.3 Toegangspoort
De toegangspoort en de nabijgelegen muur aan de zuidzijde werd fotogrammetrisch
opgenomen in ideale omstandigheden. De foto‘s zijn loodrecht ten opzichte van de muur
genomen en de belichtingsomstandgheden zorgden voor een groot contrast. De gekozen
focuslengte van de analoge Rolleiflex 6008 métric is 40 mm. De foto‘s zijn inwendig
georiënteerd met een RMSE van minder dan 0,02 mm. Er werden automatisch 115 homologe
punten gevonden tijdens de relatieve oriëntatie. Deze homologe punten zijn van een goede
kwaliteit en hebben een gemiddelde afwijking van 0.008 mm. De fout op de absolute
oriëntatie bedraagt minder dan 1cm in x en y en iets meer dan 1 cm in z.
Het model voldoet aan de vooropgestelde eisen en moet slechts op enkele plaatsen worden
geëditeerd. De orthofoto is te zien in Figuur 36. Het volledige orthofotoplan is terug te vinden
in bijlage A.
Tabel 10: Bespreking nauwkeurigheden koppel toegangspoort met 40 mm focuslengte
(eigen onderzoek)
Kpl_035_036 eenheid eenheid
Interne oriëntatie RMSE mm Afwijking DEM en ortho
Links x = 0,021 y = 0,012 mean square root 19,6 mm
Rechts x = 0,028 y = 0,019 Indiv. Punten > 20 % 63 %
Relatieve oriëntatie RMSE 0,008 mm
# homologe punten : 115 Absolute oriëntatie RMSE x : 9,00 mm
y : 6,20
z : 17,40
# GCP : 13
phi(1) 0,0885 omega 0,00118 rad
phi(2) 0,5274 kappa(1) -0,04187
kappa(2) -0,04753
64
Figuur 36: Orthofoto poort (Bron: eigen onderzoek)
65
7.2.4 Muur nabij toegangspoort
De muur werd onder dezelfde omstandigheden opgenomen als de toegangspoort. Bijgevolg
zijn de resultaten van een vergelijkbare nauwkeurigheid. De nauwkeurigheden zijn
weergegeven in Tabel 11. De interne oriëntatie verliep vlot. De kruisjes van de ‗feducial
marks‘ zijn duidelijk zichtbaar. De gevonden homologe punten in de lucht werden verwijderd
omdat deze niet bijdragen tot een beter resultaat en in tegendeel niet éénduidig toe te kennen
zijn. Het berekende DEM en de orthofoto hebben een gemiddelde afwijking van 31,23 mm
ten opzichte van de vooraf bepaalde grondcontrolepunten. Daarvan blijkt 80 % een afwijking
te hebben die kleiner is dan 20%. De bekomen resultaten zijn voldoende voor verdere
verwerking.
Tabel 11: Bespreking nauwkeurigheden koppel muur met 40 mm focuslengte (eigen
onderzoek)
Kpl_059_060 eenheid eenheid
Interne oriëntatie RMSE mm Afwijking DEM en ortho
Links x = 0,016 y = 0,009 mean square root 31,2 mm
Rechts x = 0,015 y = 0,010 Indiv. Punten > 20 % 80 %
Relatieve oriëntatie RMSE 0,006 mm
# homologe punten : 145 Absolute oriëntatie RMSE x : 14,23 mm
y : 13,00
z : 12,52
# GCP : 10
phi(1) 0,059032 omega 0,007276 rad
phi(2) 0,004012 kappa(1) 0,034072
kappa(2) 0,029248
De orthofoto wordt weergegeven in Figuur 37. Het volledige orthofotoplan is terug te vinden
in bijlage A.
66
Figuur 37: Orthofoto muur (Bron: eigen onderzoek)
67
8 ALGEMEEN BESLUIT
Het doel van deze masterproef was het fotogrammetrisch documenteren van buitenkant van
l‘église Saint-Lambert te Bouvignes. De doorlopen stappen doorheen het documentatieproces
beginnen bij het topografische opmeten van de site en het nemen van de foto‘s. Daarna
gebeurt de fotogrammetrische verwerking in een softwarepakket zoals in Virtuozo. Het proces
binnen Virtuozo kenmerkt zich door de semi-automatische deelstappen. De interne, relatieve
en absolute oriëntatie gebeuren allemaal door het softwarepakket met steeds manuele input en
controle van de verwerker.
De voordelen van fotogrammetrie werden duidelijk op een rij gezet in deze masterproef.
Vooral het verzamelen van een grote hoeveelheid gegevens op korte tijd en het opnemen van
ontoegankelijke plaatsen was daarbij van belang. Daar waar een loodrechte stand van de
opname-as van de camera ten opzichte van het object mogelijk was, levert dit zeer mooie
eindresultaten op. De moeilijk bereikbare delen van de kerk werden opgenomen van op één
centrale plaats met schuine opnames. Dit leverde de meeste problemen op en werd uitvoerig
besproken.
Niettegenstaande er een grote hoeveelheid data kan verworven worden op korte termijn,
duurde het terreinwerk wel langer dan vooraf verwacht omdat er nog enkele extra bezoeken
aan Bouvignes nodig waren. Andere nadelen zijn dan weer de lange verwerkingstijd achteraf,
de afhankelijkheid van terreinomstandigheden en obstakels tijdens het kiezen voor de juiste
opnameplaats. Zo moet er absoluut rekening gehouden worden met de lichtinval, met
verschillen in contrasten van het object en met aanwezige beplantingen. Al deze problemen
werden uitvoerig besproken en verduidelijkt met figuren die genomen werden tijdens het
verwerken van de opdracht.
Uit het onderzoek blijkt dat er zorgvuldig moet worden uitgemaakt waar men foto‘s zal
nemen, met welke camera en met welke lens. Om de effecten van beplanting te minimaliseren
worden de foto‘s best in de winter genomen omdat het plantendek dan veel kleiner is. Het
dient eveneens ter aanbeveling om daar waar nodig de hulp van laserscanning in te roepen, dit
op plaatsen waar fotogrammetrie niet voor de hand ligt.
68
Het resultaat van deze orthofoto‘s kan gebruikt worden ter documentatie van de bestaande
toestand van ―l‘église Saint-Lambert‖ of kan worden toegepast in het grotere kader van de
volledige documentatie van de belangrijke historische site te Bouvignes. De orthofoto‘s
kunnen weergegeven worden op een door de gebruiker gewenste schaal en kunnen eventueel
inzoomen op bepaalde elementen die men van nader wil bekijken. De orthofotoplannen
kunnen zo gebruikt worden door de bevoegde instanties die zicht bezig houden met
monumenten en monumentenzorg. Verder kunnen ook geïnteresseerden die geen
topografische of architecturale voorkennis hebben, gebruik maken van deze plannen om zich
een visuele voorstelling te vormen van de kerk en zijn omgeving. Deze orthofoto‘s kunnen
door hun metrische capaciteiten ook gebruikt worden om bepaalde elementen te meten zoals
bv. de breedte van de ramen. Daarbij dient hier wel opgemerkt te worden het nauwkeuriger is
om deze afstand zelf te meten door middel van topografische opmetingen met een
totaalstation, maar dit weegt vaak niet op tegen de grote tijdswinst die kan bekomen worden
door gebruik te maken van fotogrammetrie.
De bekomen hoogtemodellen uit luchtopnames kunnen gebruikt worden bij allerhande GIS-
analyse zoals het berekenen van hellingsverschijnselen, stroommodellen en
zichtbaarheidsstudies.
Het beschermen en restaureren van historische bouwwerken staat of valt met interesse voor
dit soort gebouwen. Hoe meer mensen bewust zijn van de schoonheid die zulke historische
bouwwerken uitstralen, hoe meer middelen er zullen vrijgemaakt worden om deze te
beschermen. Daarom is het belangrijk om een zo groot mogelijke groep aan te spreken die
met moderne middelen op de hoogte gebracht worden van het bestaan van de monumenten.
3D-visualisaites waarbij de orthofoto kan gedrapeerd worden op het digitaal zullen steeds
meer hun ingang vinden. Verder kunnen ook anagliefen gemaakt worden van de foto‘s om zo
op een eenvoudig wijze stereoscopische opnames te tonen. Deze anagliefen zijn bekend onder
de afbeeldingen waarmee men met een blauw en rood brilletje moet kijken om zo een
dieptezicht in de figuur te creëren. Dit wordt voorlopig meestal enkel nog gebruikt bij
commerciële doeleinden. Maar ook hier is een toekomst weggelegd voor de bewustwording
van het grootte publiek.
69
REFERENTIES
1. Boeken
Antrop, M., De Maeyer, Ph. (2005) Theoretische basisconcepten van GIS. Gent: Academia
Press.
Antrop, M. (2007) Perspectieven op het landschap: Achtergrond om landschappen te lezen en
te begrijpen. Gent: Academia Press.
Atkinson, K.B. (Ed.) (2001) Close Range Photogrammetry and Machine Vision. Caithness:
Whittles Publishing.
Atkinson, K.B. (Ed.) (1980) Developments in Close Range Photogrammetry. London:
Applied Science Publishers.
De Maeyer, Ph., De Vliegher, B.M., Brondeel, M. (2004) Spiegel van de wereld:
Fundamenten van de cartografie. Gent: Academia Press.
De Maeyer, Ph. (2010) GI-Managment: Managment van en met geografische informatie.
Gent: Academia Press.
De Ryck, M. (2007) De virtuele reconstructie van de ‘Porte de Landelies’ (Thuin) met behulp
van fotogrammetrie. Onuitgegeven scriptie, UGent, Vakgroep Geografie.
Haasz, C. (2007) Digitale Fotografie Sony α 100. Brussel: Easy Computing.
Javaux J.L., Buchet J., (1998) L’architecture romane en province de Namur. Namur: Sociéte
Archeologique de Namur.
Kasser, M., Egels, Y. (2002) Digital Photogrammetry. Londen: Taylers & Francis.
Krauss, K., (2004) Photogrammetry: geometry from images and laser scans. New York: De
Gruyter.
70
Matthews, N.A (2008) Aerial and Close-Range Photogrammetric Technology: Providing
Resource Documentation, Interpretation, and Preservation. Technical Note 428. Denver,
Colorado: U.S Department of the Interior, Bureau of Land Managment, National Operations
Center.
Mikhail, E.M., Bethel, S.J., McGlone, J.C. (2001) Introduction to modern photogrammetry.
New York : John Wiley & Sons, Inc.
Studio Imago (2005) Digitale fotografie voor gevorderden. Amersfoort: Rebo Productions
Tack, F. (2004) Het opstellen van een mogelijke methodologie voor het gebruik van
terrestrische fotogrammetrie ten behoeve van archeologische opgravingen. Onuitgegeven
Scriptie. UGent, Vakgroep Geografie.
Veraghtert, S. (2005). Studie over het vereffeningsprogramma MOVE3: theoretische en
praktische benadering. Onuitgegeven Scriptie, Hogeschool Antwerpen, Departement
Industriële Wetenschappen.
Vernemmen, C., (1998) Kaartprojecties en kaartconstructies I. Gent: Academia Press.
2. Hoodstukken uit boeken
Beyer, H.A. (1995) ―Quality control in industry with digital photogrammetry‖. In: Gruen, A.,
Kahmen, H. (Eds.). Optical 3-D Measurement Techniques III, Heidelberg: Wichmann, pp.
29–38.
Brown, J.D., Dold, J. (1995) ―V-STARS — a system for digital industrial photogrammetry‖.
In: Gruen, A., Kahmen, H. (Eds.). Optical 3-D Measurement Techniques III. Heidelberg:
Wichmann, pp. 12–21.
Dallas, R.W.A (1980) ―Architectural and Archeaological Recording‖. In: Atkinson, K.B.
(Ed.) Developments in Close-Range Photogrammetry. London: Applied Science Publishers,
pp. 81-116.
71
Stevens, D. (1992) ―Photogrammetry‖. In: Moore, J.F.A. (Ed.) Monitoring building
structures. Glasgow: Blackie, pp. 32-67.
3. Artikelen
Aras, P. Herráez, J., Lorenzo H., Ordóñez, C. (2004) ―Control of structural problems in
cultural heritage monuments using close-range photogrammetry and computer methods‖.
Computers & Structures. 83 (21-22), 1754-1766.
Bonora, V., Chieli, A., Spanò, A., Testa, P., Tucci, G. (2003) ―3D Metric-modelling for
knowledge and documentation of architectural structures (Royal palace in Turin)‖ The
International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information
Sciences. 34 (5).
Clarke T.A. (1994) ―An analysis of the properties of targets used in digital close range
photogrammetric measurements‖. Videometrics III - Proceedings of SPIE. 2350, 251-262.
El-Hakim, S., Remondino, F., Voltolini, F. (2008) ―Integrating techniques for detail and
photo-realistic 3D modelling of castles.‖ GIM International. 22 (3), 21-25.
Fraser, C., Edmundson, K., (2000) Developments in automated digital close-range
photogrammetry. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing 55 (2), 94-104.
Grenzdörffer G.J., Guretzki M., Friedlander. I, (2008) ―Photogrammetry image acquisition
and image analysis of oblique‖. The Photogrammetric Record. 23(124) 372-386.
Gruen, A., Remondino, F., Zhang, L. (2004) ―Photogrammetric reconstruction of the Great
Buddha of Bamiyan, Afghanistan‖. The Photogrammetric Record. 19 (107), 77-199.
Guidi, G., Remondino, F., Russo, M., Menna, F., Rizzi, A., Ercoli, S. (2009) ―A multi-
resolution methodology for the 3D modeling of large and complex archaeological areas‖.
International Journal of Architectural Computing. 7 (1), 40-55.
72
Lanotte, A., Blainpain, M. (1978) ―Bouvignes-sur-Meuse. Visages présent et à venive d‘une
cité medieval‖. Bulletin de la Commission royale des Monuments et des Sites. 7, 38-49.
Maas, H. (1998). ―Image sequence based automatic multi-camera system calibration
techniques‖. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial
Information Sciences. 32 (5), 763–768.
Manea, G., Calin, A., (2005). ―The advantages of digital approach in architectural
photogrammetry‖. Turijn: CIPA 2005 XX International Symposium Proceedings.
Papakonstantinou, E., Panou, A., Franzikinaki, K., Tsimereki, A., Frantzi, G. (2007) ―The
surface conservation project of the Acropolis monuments.: studies and interventions‖. Athene:
CIPA 2007 XXI International Symposium Proceedings.
Sanz-Ablanedo, E., Rodríguez-Pérez, J., Arias-Sánchez, P. Armesto. J. (2009) ―Metric
Potential of a 3D Measurement System Based on Digital Compact Cameras‖. Sensors. 9 (6),
4178-4194.
Schuhr, W., Kanngieser, E., (2005). ―International stereoviews to save the world‘s cultural
heritage‖. Turijn: CIPA 2005 XX International Symposium Proceedings.
Seeger, E. (1976) ―Orthophotography in architectural photogrammetry‖. Photogrammetric
Engeneering and Remote Sensing, 42 (5), 625-635.
Tack, F., Debie, J., Goossens. R., De Meulemeester, J., Devriendt, D. (2005) ―A feasible
methodology for the use of close range photogrammetry for the recording of archaeological
excavations‖. Turijn: CIPA 2005 XX International Symposium Proceedings.
Thompson, E.H. (1962) ―Photogrametry‖. The Royal Engineers Journal, 76 (4), 432-444.
Werner, T., Schaffalitzky, F., Zisserman, A. (2001) ―Automated architecture reconstruction
from close-Range photogrammetry‖. Potsdam: CIPA 2001 International Symposium
Proceedings Potsdam: Cipa2001.
4. Cursussen
73
De Wulf, A. (2006) Topografie Ι, Onuitgegeven cursus. Vakgroep Geografie, Faculteit
Wetenschappen, UGent.
De Wulf, A. (2007) Topografie ΙΙ, Onuitgegeven cursus. Vakgroep Geografie, Faculteit
Wetenschappen, UGent
Goossens, R. (2007) Teledetectie: Beeldregistratie en –verwerking, Onuitgegeven cursus.
Vakgroep Wetenschappen, UGent.
Goossens, R. (2007) Fotogrammetrische Restitutie, Onuitgegeven cursus. Vakgroep
Geografie, Faculteit Wetenschappen, UGent.
Goossens, R. (2007) Fotogrammetrische Opnamen, Onuitgegeven cursus. Vakgroep
Geografie, Faculteit Wetenschappen, UGent
Vancoillie, P. (2010) Werken met een reflex camera-basis digitale fotogrammetrie,
Onuitgegeven cursus. CVO 3 hofsteden Kortrijk Menen Tielt.
5. Kaarten en luchtfoto’s
Topografische kaart 1/10.000, Dinant 53/8. Brussel: Nationaal Geografisch Instituut (2003).
Luchtfotoreeks Noord-Dinant, Namen: Ministère de la région Wallonne – Division du
Patrimoine (1996).
6. Software
Adobe Photoshop 7.0 Adobe Systems Inc.
Arcview GIS, versie 3.2, Environmental Systems Research Institute Inc.
AutocadCivil3D 2007, Autodesk Inc.
Move3 Versie 3.0.0, Grontmij Geograp bv.
Octopus Topo 2.3, ItnG bvba.
74
VirtuozoNT 3.3.0, Supresoft Inc.
7. Internetbronnen
www.maps.google.be, 12/03/ 2010
http://www.adobe.com/nl/products/photoshop/family/, 20/04/2010.
http://www.grontmij.nl/Kennisenorganisatie/Pages/Kennisenorganisatie.aspx, 24/04/2004.
http://www.gps.wallonie.be/mdus.html, 24/04/2010.
http://www.skene.be/sitbouv/lieu.html, 01/05/2010.
75
BIJLAGEN
Op papier
A. Orthofotoplannen
B. Calibratiebestand 40 mm focuslengte
C. QA-reports
Op bijgevoegde cd-rom (achteraan)
A. Orthofotoplannen
B. Calibratiebestand 40 mm focuslengte
C. QA-reports
D. Verwerking polygoon in Move3
E. Details meettoestellen
F. Details camera’s en lenzen
G. Polygoonpunten
76
77
78
79
80
81
Bijlage B : Calibratiebestandfile 40 mm focuslengte
82
Bijlage C: QA-reports
Koppel toegangspoort
VirtuoZo Processing Information Report
Interior orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35
_36)
------------------------------------------------------------------
Left image (
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\
BOUVEXT035.vz ):
Principle Coord. [col X row]: 2474.561 2523.640
[x0 X y0 ]: 0.000 0.000
RMS: Mx = 0.021 My = 0.012
Residual: point NO. dx dy
1 0.010 -0.006
2 0.012 0.015
3 -0.032 0.011
4 0.006 -0.001
5 -0.016 0.003
6 0.012 -0.028
7 0.032 0.002
8 -0.025 0.004
Right image (
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\
BOUVEXT036.vz ):
Principle Coord. [col X row]: 2493.331 2514.472
[ x0 X y0 ]: 0.000 0.000
RMS: Mx = 0.028 My = 0.019
Residual: point NO. dx dy
1 0.006 -0.013
2 -0.010 0.004
3 -0.031 0.004
4 -0.028 -0.023
5 -0.033 -0.013
6 0.046 0.000
7 0.023 -0.004
8 0.027 0.044
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35
_36)
------------------------------------------------------------------
Relative orientation information:
Left rotation matrix:
/
\
| 0.99520999 0.04168900 -0.08842800 |
| -0.04185300 0.99912399 0.00000000 |
| 0.08835000 0.00370100 0.99608302 |
\
/
Right rotation matrix:
/
\
| 0.99748403 0.04738800 -0.05271900 |
| -0.04751600 0.99887002 -0.00118000
|
| 0.05260300 0.00368200 0.99860901 |
\
/
Right photo rotation angle (rad):
Phi = 0.08854300
Omiga = 0.00000000
Kappa = -0.04186500
Left photo rotation angle (rad):
Phi = 0.05274300
Omiga = 0.00118000
Kappa = -0.04753400
Residual: point NO. dq
RMS: Mq = 0.008000
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35
_36)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
Left rotation matrix:
83
/
\
| 0.99416393 -0.00275859 -0.10784476
|
| -0.00605466 0.99667054 -0.08130880
|
| 0.10771000 0.08148724 0.99083722 |
\
/
Right rotation matrix:
/
\
| 0.99738902 0.00297918 -0.07215418 |
| -0.00883970 0.99667168 -0.08103976
|
| 0.07167260 0.08146599 0.99409574 |
\
/
Left station coordinates:
Xs = 11338.962 Ys = 108368.036 Zs =
15886.525
Right station coordinates:
Xs = 12700.452 Ys = 108427.019 Zs =
15918.015
Residual:
8203 9.010032 -0.150995 -11.657383
8204 -3.163905 -0.745659 13.977374
8205 6.995724 -2.861057 20.412304
8207 6.227015 2.516702 24.444486
8208 1.658236 -5.715216 -3.730857
8209 -4.121950 -6.633519 10.565918
8210 -8.323365 9.503941 13.519975
8212 6.345496 2.584614 -13.775939
8220 7.115755 3.610369 -22.613655
8219 3.505518 -0.304770 -6.892264
8214 -18.511833 -7.991017 6.429591
8213 -19.624057 -9.237333
26.101003
8217 1.425500 -2.592824 -22.803851
8216 6.317564 -3.952365 -15.642331
8201 -8.446211 4.536271 -2.334252
8215 -5.406155 17.159224 -
13.927312
8218 5.183004 1.262644 -27.081265
8206 13.813631 -0.989010
25.008459
RMS: mx = 9.003375 my = 6.195949
mxy = 10.929343 mz = 17.397315
------------------------------------------------------------------
Image matching information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35
_36)
------------------------------------------------------------------
__________________ Initial parameters ______________________
left image: rows =4035 columns =2670
right image: rows =4035 columns =2670
Match window width = 5
Match window length = 5
Searching range = 1
Match grid X_interval = 5
Match grid Y_interval = 5
__________________________________________________________
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 3
MATCH_AREAS == 29 X 19
____________________________________________________________
551 : 0 0.0 %
551 : 351 63.7 %
551 : 443 80.4 %
551 : 473 85.8 %
551 : 481 87.3 %
551 : 483 87.7 %
551 : 484 87.8 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 2
MATCH_AREAS == 89 X 59
____________________________________________________________
5251 : 0 0.0 %
5251 : 3364 64.1 %
5251 : 4184 79.7 %
5251 : 4348 82.8 %
5251 : 4387 83.5 %
5251 : 4418 84.1 %
5251 : 4441 84.6 %
5251 : 4465 85.0 %
5251 : 4483 85.4 %
5251 : 4494 85.6 %
5251 : 4510 85.9 %
5251 : 4518 86.0 %
5251 : 4530 86.3 %
5251 : 4539 86.4 %
5251 : 4547 86.6 %
84
5251 : 4550 86.7 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 1
MATCH_AREAS == 269 X 178
____________________________________________________________
47882 : 0 0.0 %
47882 : 25891 54.1 %
47882 : 33437 69.8 %
47882 : 35927 75.0 %
47882 : 37269 77.8 %
47882 : 37898 79.1 %
47882 : 38273 79.9 %
47882 : 38543 80.5 %
47882 : 38815 81.1 %
47882 : 38976 81.4 %
47882 : 39120 81.7 %
47882 : 39219 81.9 %
47882 : 39325 82.1 %
47882 : 39434 82.4 %
47882 : 39506 82.5 %
47882 : 39545 82.6 %
47882 : 39596 82.7 %
47882 : 39635 82.8 %
47882 : 39682 82.9 %
47882 : 39718 82.9 %
47882 : 39741 83.0 %
47882 : 39766 83.0 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 0
MATCH_AREAS == 807 X 534
____________________________________________________________
430938 : 0 0.0 %
430938 : 107457 24.9 %
430938 : 168505 39.1 %
430938 : 201278 46.7 %
430938 : 224763 52.2 %
430938 : 241701 56.1 %
430938 : 255044 59.2 %
430938 : 265668 61.6 %
430938 : 274844 63.8 %
430938 : 281982 65.4 %
430938 : 287755 66.8 %
430938 : 292124 67.8 %
430938 : 295703 68.6 %
430938 : 298597 69.3 %
430938 : 300994 69.8 %
430938 : 302912 70.3 %
430938 : 304548 70.7 %
430938 : 305886 71.0 %
430938 : 307118 71.3 %
430938 : 308135 71.5 %
430938 : 309033 71.7 %
430938 : 309795 71.9 %
430938 : 310448 72.0 %
430938 : 311040 72.2 %
430938 : 311580 72.3 %
430938 : 311992 72.4 %
430938 : 312403 72.5 %
430938 : 312758 72.6 %
------------------------------------------------------------------
Residuals of Check Points from DEM:
------------------------------------------------------------------
DEM file:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij
de\Kpl_35_36\product\Kpl_35_36.dem
Check Point File:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij
de\035_036_GCP.txt
------------------------------------------------------------------
N0. X Y Z dZ
8201 10883.000 111348.900 10001.000 -1.671
8203 11168.000 110082.100 9808.000 18.904
8204 11627.000 111475.100 10006.000 -9.953
8205 9912.000 110445.000 10001.000 -31.800
8206 10044.000 109411.100 10002.000 -14.655
8207 10000.000 107502.500 10000.000 -29.900
8208 11672.000 110340.700 9809.000 4.310
8209 11588.000 111993.300 9998.000 -7.810
8210 12140.000 112519.300 10001.000 4.450
8212 11701.000 108439.200 9517.000 13.356
8213 13237.000 107501.100 10000.000 -26.217
8214 13169.000 109436.700 10009.000 -16.793
8215 10073.000 112340.800 9994.000 24.249
8216 11012.000 109774.500 9805.000 26.059
8217 11989.000 109777.200 9810.000 25.834
8218 11700.000 109030.700 9518.000 29.845
8219 11533.000 107517.200 9524.000 5.468
8220 11010.000 108980.100 9513.000 14.482
Number of points = 18
Mean value = 1.6
Absolute mean value = 17.0
Mean square root = 19.6
No. cent
dZ <= 1.0 : 0 0.0
1.0 < dZ <= 2.0 : 1 5.6
2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0
3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0
4.0 < dZ <= 5.0 : 2 11.1
5.0 < dZ <= 6.0 : 1 5.6
6.0 < dZ <= 10.0 : 2 11.1
10.0 < dZ <= 20.0 : 5 27.8
20.0 < dZ <= 100.0 : 7 38.9
------------------------------------------------------------------
85
VirtuoZo image file information (Ortho Image):
------------------------------------------------------------------
Image name:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij
de\Kpl_35_36\product\Kpl_35_36.orl
Dimensions [row X col]: 12981 X 8391
Color model: 24-bits Color Image
X_Dimension PixelSize: 0.050000
X_Dimension PixelSize: 0.050000
Geographic informations:
------------------------------------------------------------------
Image Scale: 1 : 10000
Rotate angle: 0.00000 Degrees
X_Ground PixelSize: 0.500000
Y_Ground PixelSize: 0.500000
Bottom_Left coordinate[x,y]: 9775.000 106300.000
Bottom_Right coordinate[x,y]: 13970.000 106300.000
Top_Left coordinate[x,y]: 9775.000 112790.000
Top_Right coordinate[x,y]: 13970.000 112790.000
------------------------------------------------------------------
Koppel toegangspoort
VirtuoZo Processing Information Report
Interior orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05
9_060)
------------------------------------------------------------------
Left image (
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\
BOUVEXT059.vz ):
Principle Coord. [col X row]: 2722.612 2735.186
[x0 X y0 ]: 0.000 0.000
RMS: Mx = 0.016 My = 0.009
Residual: point NO. dx dy
1 0.017 -0.016
2 -0.014 0.000
3 -0.009 0.002
4 -0.017 -0.004
5 -0.019 0.011
6 0.028 -0.006
7 0.010 -0.002
8 0.005 0.015
Right image (
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\
BOUVEXT060.vz ):
Principle Coord. [col X row]: 2630.542 2717.884
[ x0 X y0 ]: 0.000 0.000
RMS: Mx = 0.015 My = 0.010
Residual: point NO. dx dy
1 0.008 -0.002
2 -0.004 0.008
3 -0.003 0.010
4 -0.026 -0.007
5 -0.019 -0.011
6 0.009 -0.008
7 0.014 -0.009
8 0.021 0.019
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05
9_060)
------------------------------------------------------------------
Relative orientation information:
Left rotation matrix:
/
\
| 0.99767900 -0.03400600 -0.05899800
|
| 0.03406500 0.99941999 0.00000000 |
| 0.05896400 -0.00201000 0.99825799 |
\
/
Right rotation matrix:
/
\
| 0.99956298 -0.02927200 -0.00401200
|
| 0.02924300 0.99954599 -0.00727600 |
| 0.00422300 0.00715500 0.99996501 |
\
/
Right photo rotation angle (rad):
Phi = 0.05903200
Omiga = 0.00000000
Kappa = 0.03407200
Left photo rotation angle (rad):
Phi = 0.00401200
Omiga = 0.00727600
Kappa = 0.02924800
Residual: point NO. dq
RMS: Mq = 0.006000
------------------------------------------------------------------
86
Absolute orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05
9_060)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
Left rotation matrix:
/
\
| 0.99955791 0.01603732 0.02503675 |
| -0.00810582 0.95714736 -0.28948796
|
| -0.02860647 0.28915700 0.95685416 |
\
/
Right rotation matrix:
/
\
| 0.99660021 0.02151900 0.07952968 |
| 0.00319048 0.95448458 -0.29824328 |
| -0.08232775 0.29748306 0.95117086 |
\
/
Left station coordinates:
Xs = 9986.188 Ys = 108487.841 Zs =
10414.353
Right station coordinates:
Xs = 10990.891 Ys = 108464.037 Zs =
10318.606
Residual:
8225 -5.828817 -6.600947 -
18.995610
8226 -5.581834 10.165334 5.759638
8221 0.133517 -5.714057 -9.577580
8229 -1.382805 26.366411
13.764142
8220 -32.399581 -7.311378
14.619150
8222 11.426713 -12.416707
4.620117
8232 16.988849 -15.152794
12.569871
8234 -5.882744 -5.045825 -2.691810
8224 1.235608 -2.855603 -22.089553
8223 21.291093 18.565566
2.021634
RMS: mx = 14.231759 my = 13.001068
mxy = 19.276170 mz = 12.520128
------------------------------------------------------------------
Image matching information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05
9_060)
------------------------------------------------------------------
__________________ Initial parameters ______________________
left image: rows =5235 columns =4230
right image: rows =5235 columns =4230
Match window width = 5
Match window length = 5
Searching range = 1
Match grid X_interval = 5
Match grid Y_interval = 5
__________________________________________________________
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 3
MATCH_AREAS == 38 X 31
____________________________________________________________
1178 : 0 0.0 %
1178 : 856 72.7 %
1178 : 960 81.5 %
1178 : 986 83.7 %
1178 : 1014 86.1 %
1178 : 1027 87.2 %
1178 : 1036 87.9 %
1178 : 1045 88.7 %
1178 : 1052 89.3 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 2
MATCH_AREAS == 116 X 94
____________________________________________________________
10904 : 0 0.0 %
10904 : 6956 63.8 %
10904 : 7941 72.8 %
10904 : 8215 75.3 %
10904 : 8411 77.1 %
10904 : 8519 78.1 %
10904 : 8620 79.1 %
10904 : 8681 79.6 %
10904 : 8756 80.3 %
10904 : 8804 80.7 %
10904 : 8831 81.0 %
87
10904 : 8859 81.2 %
10904 : 8884 81.5 %
10904 : 8914 81.7 %
10904 : 8935 81.9 %
10904 : 8946 82.0 %
10904 : 8962 82.2 %
10904 : 8969 82.3 %
10904 : 8977 82.3 %
10904 : 8983 82.4 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 1
MATCH_AREAS == 349 X 282
____________________________________________________________
98418 : 0 0.0 %
98418 : 47124 47.9 %
98418 : 60710 61.7 %
98418 : 64535 65.6 %
98418 : 66647 67.7 %
98418 : 67851 68.9 %
98418 : 68764 69.9 %
98418 : 69479 70.6 %
98418 : 70144 71.3 %
98418 : 70599 71.7 %
98418 : 70989 72.1 %
98418 : 71242 72.4 %
98418 : 71493 72.6 %
98418 : 71730 72.9 %
98418 : 71921 73.1 %
98418 : 72060 73.2 %
98418 : 72183 73.3 %
98418 : 72272 73.4 %
98418 : 72353 73.5 %
98418 : 72421 73.6 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 0
MATCH_AREAS == 1047 X 846
____________________________________________________________
885762 : 0 0.0 %
885762 : 125701 14.2 %
885762 : 235680 26.6 %
885762 : 312423 35.3 %
885762 : 369267 41.7 %
885762 : 410821 46.4 %
885762 : 442544 50.0 %
885762 : 466220 52.6 %
885762 : 484907 54.7 %
885762 : 499330 56.4 %
885762 : 511025 57.7 %
885762 : 519892 58.7 %
885762 : 527034 59.5 %
885762 : 532720 60.1 %
885762 : 537436 60.7 %
885762 : 541273 61.1 %
885762 : 544513 61.5 %
885762 : 547210 61.8 %
885762 : 549582 62.0 %
885762 : 551592 62.3 %
885762 : 553302 62.5 %
885762 : 554714 62.6 %
885762 : 556044 62.8 %
885762 : 557172 62.9 %
885762 : 558197 63.0 %
885762 : 559091 63.1 %
885762 : 559933 63.2 %
885762 : 560676 63.3 %
885762 : 561405 63.4 %
------------------------------------------------------------------
Residuals of Check Points from DEM:
------------------------------------------------------------------
DEM file:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij
de\Kpl_059_060\product\Kpl_059_060.dem
Check Point File:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij
de\059_060_GCP.txt
------------------------------------------------------------------
N0. X Y Z dZ
8220 12004.000 108336.900 5000.000 -8.767
8221 10000.000 108466.300 5000.000 4.082
8222 8843.000 108841.100 4996.000 -0.846
8223 9135.000 111184.000 4995.000 -15.890
8224 9778.000 110633.900 4993.000 16.758
8225 11084.000 110447.700 5006.000 6.783
8226 11474.000 111815.500 5007.000 -5.599
8227 10965.000 112201.500 5004.000 1.955
8228 11253.000 111430.000 5004.000 -12.530
8229 10870.000 112813.600 5005.000 -18.728
8230 11231.000 113166.500 4997.000 -5.260
8231 11669.000 113528.500 5003.000 62.418
8232 8308.000 109055.200 4995.000 -10.478
8233 11327.000 107290.600 5000.000 -26.271
8234 11892.000 110441.700 4839.000 92.853
8235 11657.000 110550.600 4816.000 197.566
Number of points = 15
Mean value = 5.4
Absolute mean value = 19.3
Mean square root = 31.2
No. cent
dZ <= 1.0 : 1 6.7
1.0 < dZ <= 2.0 : 1 6.7
2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0
3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0
4.0 < dZ <= 5.0 : 1 6.7
5.0 < dZ <= 6.0 : 2 13.3
88
6.0 < dZ <= 10.0 : 2 13.3
10.0 < dZ <= 20.0 : 5 33.3
20.0 < dZ <= 100.0 : 3 20.0
------------------------------------------------------------------
VirtuoZo image file information (Ortho Image):
------------------------------------------------------------------
Image name:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij
de\Kpl_059_060\product\Kpl_059_060.orl
Dimensions [row X col]: 9991 X 7651
Color model: 24-bits Color Image
X_Dimension PixelSize: 0.100000
X_Dimension PixelSize: 0.100000
Geographic informations:
------------------------------------------------------------------
Image Scale: 1 : 10000
Rotate angle: 0.00000 Degrees
X_Ground PixelSize: 1.000000
Y_Ground PixelSize: 1.000000
Bottom_Left coordinate[x,y]: 5440.000 106480.000
Bottom_Right coordinate[x,y]: 13090.000 106480.000
Top_Left coordinate[x,y]: 5440.000 116470.000
Top_Right coordinate[x,y]: 13090.000 116470.000
------------------------------------------------------------------
Koppel Crèvecoeur 35 mm
VirtuoZo Processing Information Report
------------------------------------------------------------------
Close range image project hasn't the interior orientation information
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
(C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
Left SPOT-Image parameters:
-0.02430526 0.00470076 0.00900980
-0.00017075 -0.02095047 0.01464050
-0.00000050 -0.00000154 -0.00000356
Right SPOT-Image parameters:
-0.02235185 0.00283438 0.01115098
0.00251716 -0.02011663 0.01352387
-0.00000081 -0.00000153 -0.00000362
Residual: point NO. dX dY dZ
8748 23.634 -65.813 -78.005
5938 -30.548 -31.686 -51.687
5912 23.610 37.698 54.609
8719 -23.632 -3.704 47.900
5920 13.755 47.887 38.585
5932 13.165 63.584 2.503
5905 -19.908 -47.668 -12.536
RMS: mx = 21.930142 my = 46.871406
mxy = 51.748042 mz = 47.336235
------------------------------------------------------------------
Image matching information:
(C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35)
------------------------------------------------------------------
__________________ Initial parameters ______________________
left image: rows =1898 columns =3198
right image: rows =1898 columns =3198
Match window width = 5
Match window length = 5
Searching range = 1
Match grid X_interval = 5
Match grid Y_interval = 5
__________________________________________________________
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 3
MATCH_AREAS == 14 X 23
____________________________________________________________
322 : 0 0.0 %
322 : 198 61.5 %
322 : 260 80.7 %
322 : 282 87.6 %
322 : 286 88.8 %
322 : 290 90.1 %
322 : 293 91.0 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
89
MATCH_LEVEL == 2
MATCH_AREAS == 42 X 71
____________________________________________________________
2982 : 0 0.0 %
2982 : 1434 48.1 %
2982 : 2032 68.1 %
2982 : 2292 76.9 %
2982 : 2418 81.1 %
2982 : 2449 82.1 %
2982 : 2470 82.8 %
2982 : 2487 83.4 %
2982 : 2504 84.0 %
2982 : 2519 84.5 %
2982 : 2531 84.9 %
2982 : 2538 85.1 %
2982 : 2551 85.5 %
2982 : 2557 85.7 %
2982 : 2560 85.8 %
2982 : 2563 85.9 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 1
MATCH_AREAS == 126 X 213
____________________________________________________________
26838 : 0 0.0 %
26838 : 9016 33.6 %
26838 : 13399 49.9 %
26838 : 15508 57.8 %
26838 : 16830 62.7 %
26838 : 17697 65.9 %
26838 : 18241 68.0 %
26838 : 18566 69.2 %
26838 : 18814 70.1 %
26838 : 19001 70.8 %
26838 : 19162 71.4 %
26838 : 19262 71.8 %
26838 : 19359 72.1 %
26838 : 19453 72.5 %
26838 : 19533 72.8 %
26838 : 19582 73.0 %
26838 : 19616 73.1 %
26838 : 19653 73.2 %
26838 : 19692 73.4 %
26838 : 19727 73.5 %
26838 : 19750 73.6 %
26838 : 19774 73.7 %
26838 : 19788 73.7 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 0
MATCH_AREAS == 379 X 639
____________________________________________________________
242181 : 0 0.0 %
242181 : 46025 19.0 %
242181 : 75265 31.1 %
242181 : 91973 38.0 %
242181 : 103291 42.7 %
242181 : 110315 45.6 %
242181 : 115417 47.7 %
242181 : 119038 49.2 %
242181 : 121758 50.3 %
242181 : 123777 51.1 %
242181 : 125425 51.8 %
242181 : 126613 52.3 %
242181 : 127576 52.7 %
242181 : 128382 53.0 %
242181 : 129028 53.3 %
242181 : 129522 53.5 %
242181 : 129994 53.7 %
242181 : 130330 53.8 %
242181 : 130641 53.9 %
242181 : 130889 54.0 %
242181 : 131130 54.1 %
242181 : 131326 54.2 %
242181 : 131512 54.3 %
------------------------------------------------------------------
Residuals of Check Points from DEM:
------------------------------------------------------------------
DEM file:
C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35\product\kpl_35.dem
Check Point File: C:\thesis_Bert_final\DG_35\102_101_GCP.txt
------------------------------------------------------------------
N0. X Y Z dZ
5901 44685.000 128661.000 65539.000 62.898
5902 48824.000 128283.000 65597.000 33.242
5903 50044.000 132093.000 65304.000 532.992
5904 44952.000 123946.000 65543.000 -222.570
5905 47593.000 123967.000 65594.000 25.758
5906 44194.000 118188.000 65538.000 -72.199
5907 47132.000 120285.000 65232.000 -40.418
5908 48981.000 118566.000 65625.000 -7321.699
5910 53245.000 124932.000 61786.000 -13970.695
5911 59844.000 125072.000 61793.000 -18580.258
5912 41119.000 117250.000 64933.000 -1304.594
5913 40942.000 116560.000 65076.000 -171.020
5914 39785.000 114766.000 66109.000 178.078
5915 46215.000 126797.000 65245.000 182.340
5916 47401.000 120548.000 65590.000 -3846.176
5917 42818.000 117240.000 65602.000 63.500
5918 50007.000 117273.000 65719.000 -139.086
5920 53673.000 114712.000 74309.000 -5734.203
5921 55263.000 113467.000 74387.000 -16194.109
5922 56015.000 111808.000 74408.000 -44486.711
5919 55666.000 110456.000 74400.000 -164.508
5923 54657.000 112067.000 74103.000 -5503.211
5924 54052.000 110710.000 74071.000 -5833.297
5925 51327.000 110204.000 74193.000 -168.492
90
5926 50886.000 111616.000 74175.000 -4351.320
5927 53055.000 118782.000 65838.000 -133.711
5931 66537.000 117574.000 65571.000 676.922
5932 67344.000 117203.000 65923.000 163.305
5933 52300.000 117910.000 65883.000 -2903.547
5934 49884.000 111933.000 69359.000 2565.992
5935 49383.000 112378.000 69344.000 -282.469
5936 50563.000 113356.000 69862.000 -6339.203
5937 49909.000 113798.000 69843.000 1446.922
5938 48901.000 113363.000 69768.000 -13313.996
5940 71808.000 117595.000 65640.000 683.469
5941 69792.000 116454.000 65928.000 695.703
5942 69505.000 118921.000 65786.000 -1551.988
5943 72448.000 122136.000 63898.000 -4036.199
5950 37652.000 113748.000 64699.000 -143.305
5951 37652.000 111366.000 64696.000 -107.484
5952 37734.000 109268.000 64728.000 -171.281
5954 39069.000 114755.000 65488.000 61.578
5960 43239.000 113924.000 68639.000 335.992
5961 43019.000 111621.000 68569.000 321.367
5962 44858.000 112997.000 69041.000 -17253.699
8716 77598.000 107422.000 70059.000 -179.305
8717 76751.000 107628.000 70028.000 -215.961
8718 76199.000 110601.000 70044.000 152.258
8719 77852.000 109689.000 70076.000 579.852
8720 75738.000 109036.000 70020.000 -130.844
8721 74907.000 111664.000 70015.000 231.617
8722 76883.000 112683.000 70056.000 226.805
8723 74050.000 107994.000 69981.000 -29.266
8724 73811.000 110019.000 69982.000 -37.641
8727 72694.000 107383.000 69947.000 -402.703
8728 71830.000 107970.000 69923.000 -21.422
8729 73673.000 111992.000 69976.000 119.086
8733 70066.000 111526.000 69881.000 -61.344
8734 71754.000 112730.000 69918.000 621.133
8737 70512.000 108467.000 69894.000 -338.430
8738 70512.000 107379.000 69894.000 214.578
8739 68871.000 112711.000 69967.000 34.250
8745 67608.000 111391.000 69999.000 -190.594
8746 66395.000 108135.000 69990.000 -416.414
8747 66120.000 111394.000 69778.000 94.102
8748 64375.000 112549.000 69990.000 -750.500
8749 63889.000 109840.000 70001.000 -55.359
8750 64506.000 107845.000 70000.000 -449.586
8751 68881.000 107469.000 71661.000 -632.102
8753 64415.000 105751.000 70002.000 -598.555
8755 61652.000 105862.000 69926.000 2654.703
8756 60291.000 104607.000 69826.000 -876.719
8757 60000.000 107880.000 70000.000 10477.297
8759 61855.000 109140.000 69999.000 2632.398
8760 62096.000 111600.000 70012.000 -370.094
8771 85555.000 117500.000 64669.000 774.898
Number of points = 14
Mean value = 4.1
Absolute mean value = 49.5
Mean square root = 53.4
No. cent
dZ <= 1.0 : 0 0.0
1.0 < dZ <= 2.0 : 0 0.0
2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0
3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0
4.0 < dZ <= 5.0 : 0 0.0
5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0
6.0 < dZ <= 10.0 : 0 0.0
10.0 < dZ <= 20.0 : 0 0.0
20.0 < dZ <= 100.0 : 14 100.0
------------------------------------------------------------------
VirtuoZo image file information (Ortho Image):
------------------------------------------------------------------
Image name:
C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35\product\kpl_35.orl
Dimensions [row X col]: 13101 X 18637
Color model: 24-bits Color Image
X_Dimension PixelSize: 0.500000
X_Dimension PixelSize: 0.500000
Geographic informations:
------------------------------------------------------------------
Image Scale: 1 : 10000
Rotate angle: 0.00000 Degrees
X_Ground PixelSize: 5.000000
Y_Ground PixelSize: 5.000000
Bottom_Left coordinate[x,y]: 2640.000 81380.000
Bottom_Right coordinate[x,y]: 95820.000 81380.000
Top_Left coordinate[x,y]: 2640.000 146880.000
Top_Right coordinate[x,y]: 95820.000 146880.000
Koppel Crèevecoeur 70 mm
VirtuoZo Processing Information Report
------------------------------------------------------------------
Close range image project hasn't the interior orientation information
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
(C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
91
Left SPOT-Image parameters:
-0.04489348 0.00529058 0.01282049
0.00121812 -0.04046104 0.02414866
-0.00000091 -0.00000146 -0.00000356
Right SPOT-Image parameters:
-0.04327641 0.00300907 0.01738895
0.00563905 -0.04024618 0.02334642
-0.00000116 -0.00000142 -0.00000337
Residual: point NO. dX dY dZ
5920 -20.723 28.347 -22.682
8748 3.807 24.036 -26.918
5912 0.410 47.138 29.449
5905 -6.347 -34.234 28.891
5938 2.044 -54.985 -77.419
8737 -26.279 -23.872 17.969
5932 20.851 15.521 -6.363
5919 27.258 -2.445 58.172
RMS: mx = 17.164304 my = 32.816446
mxy = 37.034207 mz = 39.815484
------------------------------------------------------------------
Image matching information:
(C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links)
------------------------------------------------------------------
__________________ Initial parameters ______________________
left image: rows =1908 columns =1980
right image: rows =1908 columns =1980
Match window width = 5
Match window length = 5
Searching range = 1
Match grid X_interval = 5
Match grid Y_interval = 5
__________________________________________________________
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 3
MATCH_AREAS == 14 X 14
____________________________________________________________
196 : 0 0.0 %
196 : 31 15.8 %
196 : 38 19.4 %
196 : 40 20.4 %
196 : 41 20.9 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 2
MATCH_AREAS == 42 X 44
____________________________________________________________
1848 : 0 0.0 %
1848 : 600 32.5 %
1848 : 792 42.9 %
1848 : 898 48.6 %
1848 : 920 49.8 %
1848 : 926 50.1 %
1848 : 928 50.2 %
1848 : 930 50.3 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 1
MATCH_AREAS == 127 X 132
____________________________________________________________
16764 : 0 0.0 %
16764 : 5616 33.5 %
16764 : 8235 49.1 %
16764 : 9337 55.7 %
16764 : 9787 58.4 %
16764 : 9930 59.2 %
16764 : 9994 59.6 %
16764 : 10056 60.0 %
16764 : 10111 60.3 %
16764 : 10146 60.5 %
16764 : 10170 60.7 %
16764 : 10176 60.7 %
16764 : 10185 60.8 %
16764 : 10194 60.8 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 0
MATCH_AREAS == 381 X 396
____________________________________________________________
150876 : 0 0.0 %
150876 : 23684 15.7 %
150876 : 42112 27.9 %
150876 : 53932 35.7 %
150876 : 62089 41.2 %
150876 : 66924 44.4 %
150876 : 69792 46.3 %
150876 : 71679 47.5 %
150876 : 73067 48.4 %
150876 : 74062 49.1 %
150876 : 74828 49.6 %
150876 : 75412 50.0 %
150876 : 75847 50.3 %
150876 : 76164 50.5 %
150876 : 76431 50.7 %
150876 : 76639 50.8 %
92
150876 : 76814 50.9 %
150876 : 76959 51.0 %
150876 : 77062 51.1 %
150876 : 77148 51.1 %
------------------------------------------------------------------
Residuals of Check Points from DEM:
------------------------------------------------------------------
DEM file:
C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links\product\kpl
_70_links.dem
Check Point File:
C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\102_101_GCP.txt
------------------------------------------------------------------
N0. X Y Z dZ
5904 44952.000 123946.000 65543.000 35.352
5905 47593.000 123967.000 65594.000 130.695
5906 44194.000 118188.000 65538.000 26.391
5907 47132.000 120285.000 65232.000 -6.219
5908 48981.000 118566.000 65625.000 -16.242
5910 53245.000 124932.000 61786.000 241.223
5911 59844.000 125072.000 61793.000 238.500
5912 41119.000 117250.000 64933.000 57.422
5913 40942.000 116560.000 65076.000 -47.148
5914 39785.000 114766.000 66109.000 -304.422
5915 46215.000 126797.000 65245.000 71.000
5916 47401.000 120548.000 65590.000 -30.477
5917 42818.000 117240.000 65602.000 -157.680
5918 50007.000 117273.000 65719.000 -37.680
5920 53673.000 114712.000 74309.000 -162.180
5921 55263.000 113467.000 74387.000 -99.383
5922 56015.000 111808.000 74408.000 -54.430
5919 55666.000 110456.000 74400.000 -71.664
5923 54657.000 112067.000 74103.000 151.180
5924 54052.000 110710.000 74071.000 159.609
5925 51327.000 110204.000 74193.000 -158.000
5926 50886.000 111616.000 74175.000 -140.828
5927 53055.000 118782.000 65838.000 61.836
5933 52300.000 117910.000 65883.000 35.000
5934 49884.000 111933.000 69359.000 3016.508
5935 49383.000 112378.000 69344.000 -120.430
5936 50563.000 113356.000 69862.000 -49.125
5937 49909.000 113798.000 69843.000 -223.492
5938 48901.000 113363.000 69768.000 23.578
5960 43239.000 113924.000 68639.000 154.711
5961 43019.000 111621.000 68569.000 -13.852
5962 44858.000 112997.000 69041.000 3.406
8755 61652.000 105862.000 69926.000 -18.500
8756 60291.000 104607.000 69826.000 79.398
8757 60000.000 107880.000 70000.000 -83.398
8759 61855.000 109140.000 69999.000 -65.602
8760 62096.000 111600.000 70012.000 168.141
Number of points = 22
Mean value = -9.1
Absolute mean value = 44.9
Mean square root = 51.9
No. cent
dZ <= 1.0 : 0 0.0
1.0 < dZ <= 2.0 : 0 0.0
2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0
3.0 < dZ <= 4.0 : 1 4.5
4.0 < dZ <= 5.0 : 0 0.0
5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0
6.0 < dZ <= 10.0 : 1 4.5
10.0 < dZ <= 20.0 : 3 13.6
20.0 < dZ <= 100.0 : 17 77.3
------------------------------------------------------------------
VirtuoZo image file information (Ortho Image):
------------------------------------------------------------------
Image name:
C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links\product\kpl
_70_links.orl
Dimensions [row X col]: 8097 X 5425
Color model: 24-bits Color Image
X_Dimension PixelSize: 0.500000
X_Dimension PixelSize: 0.500000
Geographic informations:
------------------------------------------------------------------
Image Scale: 1 : 10000
Rotate angle: 0.00000 Degrees
X_Ground PixelSize: 5.000000
Y_Ground PixelSize: 5.000000
Bottom_Left coordinate[x,y]: 35660.000 87640.000
Bottom_Right coordinate[x,y]: 62780.000 87640.000
Top_Left coordinate[x,y]: 35660.000 128120.000
Top_Right coordinate[x,y]: 62780.000 128120.000
Koppel Crèvecoeur 200 mm
VirtuoZo Processing Information Report
------------------------------------------------------------------
Close range image project hasn't the interior orientation information
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo)
------------------------------------------------------------------
93
Absolute orientation information:
(D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
Left SPOT-Image parameters:
-0.00313526 0.00010057 0.02242070
0.00007162 -0.00293806 0.00418173
-0.00000010 -0.00000003 -0.00001396
Right SPOT-Image parameters:
-0.00395258 0.00028553 0.02527605
0.00016907 -0.00377191 0.00514406
-0.00000013 -0.00000005 -0.00001387
Residual: point NO. dX dY dZ
8755 12.177 -5.734 25.122
8746 2.971 13.400 -4.090
8760 4.396 5.642 -7.224
8748 -6.659 4.663 3.112
8753 -5.321 3.668 4.985
8757 20.417 -0.011 14.828
8739 -1.494 -3.284 0.369
8750 8.860 -12.743 0.315
RMS: mx = 9.660870 my = 7.521983
mxy = 12.243881 mz = 10.923803
------------------------------------------------------------------
Image matching information:
(D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo)
------------------------------------------------------------------
__________________ Initial parameters ______________________
left image: rows =2052 columns =3120
right image: rows =2052 columns =3120
Match window width = 5
Match window length = 5
Searching range = 1
Match grid X_interval = 5
Match grid Y_interval = 5
__________________________________________________________
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 3
MATCH_AREAS == 15 X 23
____________________________________________________________
345 : 0 0.0 %
345 : 130 37.7 %
345 : 145 42.0 %
345 : 146 42.3 %
345 : 147 42.6 %
345 : 147 42.6 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 2
MATCH_AREAS == 45 X 69
____________________________________________________________
3105 : 0 0.0 %
3105 : 1695 54.6 %
3105 : 1922 61.9 %
3105 : 1942 62.5 %
3105 : 1952 62.9 %
3105 : 1953 62.9 %
3105 : 1954 62.9 %
3105 : 1954 62.9 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 1
MATCH_AREAS == 136 X 208
____________________________________________________________
28288 : 0 0.0 %
28288 : 14293 50.5 %
28288 : 18702 66.1 %
28288 : 19565 69.2 %
28288 : 19731 69.8 %
28288 : 19787 69.9 %
28288 : 19817 70.1 %
28288 : 19870 70.2 %
28288 : 19924 70.4 %
28288 : 19939 70.5 %
28288 : 19949 70.5 %
28288 : 19958 70.6 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 0
MATCH_AREAS == 410 X 624
____________________________________________________________
255840 : 0 0.0 %
255840 : 59230 23.2 %
255840 : 103548 40.5 %
255840 : 126583 49.5 %
255840 : 140878 55.1 %
255840 : 149497 58.4 %
255840 : 155191 60.7 %
255840 : 159080 62.2 %
255840 : 161842 63.3 %
255840 : 163804 64.0 %
255840 : 165410 64.7 %
255840 : 166367 65.0 %
94
255840 : 167124 65.3 %
255840 : 167779 65.6 %
255840 : 168268 65.8 %
255840 : 168612 65.9 %
255840 : 168928 66.0 %
255840 : 169175 66.1 %
255840 : 169387 66.2 %
255840 : 169564 66.3 %
------------------------------------------------------------------
Residuals of Check Points from DEM:
------------------------------------------------------------------
DEM file:
D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo\produc
t\kpl_200_lo.dem
Check Point File:
D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\102_101_GCP.txt
------------------------------------------------------------------
N0. X Y Z dZ
8745 67608.000 111391.600 69999.000 -24.414
8746 66395.000 108135.300 69990.000 -13.016
8747 66120.000 111394.600 69778.000 184.516
8748 64375.000 112549.300 69990.000 1.820
8749 63889.000 109840.900 70001.000 -6.406
8750 64506.000 107845.100 70000.000 3.430
8751 68881.000 107469.200 71661.000 -1739.016
8757 60000.000 107880.700 70000.000 7.219
8759 61855.000 109140.700 69999.000 4.148
8760 62096.000 111600.100 70012.000 -7.797
Number of points = 8
Mean value = -4.4
Absolute mean value = 8.5
Mean square root = 10.9
No. cent
dZ <= 1.0 : 0 0.0
1.0 < dZ <= 2.0 : 1 12.5
2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0
3.0 < dZ <= 4.0 : 1 12.5
4.0 < dZ <= 5.0 : 1 12.5
5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0
6.0 < dZ <= 10.0 : 3 37.5
10.0 < dZ <= 20.0 : 1 12.5
20.0 < dZ <= 100.0 : 1 12.5
------------------------------------------------------------------
VirtuoZo image file information (Ortho Image):
------------------------------------------------------------------
Image name:
D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo\produc
t\kpl_200_lo.orl
Dimensions [row X col]: 1765 X 2505
Color model: 24-bits Color Image
X_Dimension PixelSize: 0.500000 mm
X_Dimension PixelSize: 0.500000 mm
Geographic informations:
------------------------------------------------------------------
Image Scale: 1 : 10000
Rotate angle: 0.00000 Degrees
X_Ground PixelSize: 5.000000
Y_Ground PixelSize: 5.000000
Bottom_Left coordinate[x,y]: 56600.000 105840.000
Bottom_Right coordinate[x,y]: 69120.000 105840.000
Top_Left coordinate[x,y]: 56600.000 114660.000
Top_Right coordinate[x,y]: 69120.000 114660.000
------------------------------------------------------------------
Koppel lucht
VirtuoZo Processing Information Report
------------------------------------------------------------------
Close range image project hasn't the interior orientation information
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\Kpl_016_012
)
------------------------------------------------------------------
relative orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05
9_060)
------------------------------------------------------------------
Relative orientation information:
Right photo rotation angle (rad):
Phi = -2.4088
Omiga = 0.0000
Kappa = 0.0266
Left photo rotation angle (rad):
Phi = 0.0197
Omiga = -0.0180
Kappa = 0.0005
Residual: point NO. dq
RMS: Mq = 0.006000
95
Absolute orientation information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\Kpl_016_012
)
------------------------------------------------------------------
Absolute orientation information:
Left SPOT-Image parameters:
-0.00805700 0.00200238 0.00699508
0.00282685 0.00825613 0.00673583
-0.00000020 0.00000013 -0.00000253
Right SPOT-Image parameters:
-0.00828127 0.00167592 0.00698941
0.00262866 0.00761670 0.00721269
-0.00000013 0.00000033 -0.00000279
Residual: point NO. dX dY dZ
4013 60.495 60.785 -86.317
4003 -193.160 126.150 -109.558
4012 -71.269 3.763 279.742
4009 23.662 -35.466 -28.053
4004 31.436 50.872 128.810
4002 67.762 -151.420 78.733
4006 89.817 -43.395 -268.136
RMS: mx = 92.779602 my = 83.048911
mxy = 124.519782 mz = 166.125549
------------------------------------------------------------------
Image matching information:
(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\Kpl_016_012
)
------------------------------------------------------------------
__________________ Initial parameters ______________________
left image: rows = 995 columns = 720
right image: rows = 995 columns = 720
Match window width = 5
Match window length = 5
Searching range = 1
Match grid X_interval = 5
Match grid Y_interval = 5
__________________________________________________________
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 3
MATCH_AREAS == 7 X 5
____________________________________________________________
35 : 0 0.0 %
35 : 9 25.7 %
35 : 18 51.4 %
35 : 29 82.9 %
35 : 30 85.7 %
35 : 30 85.7 %
35 : 30 85.7 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 2
MATCH_AREAS == 22 X 16
____________________________________________________________
352 : 0 0.0 %
352 : 171 48.6 %
352 : 235 66.8 %
352 : 260 73.9 %
352 : 266 75.6 %
352 : 276 78.4 %
352 : 280 79.5 %
352 : 281 79.8 %
352 : 284 80.7 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 1
MATCH_AREAS == 66 X 48
____________________________________________________________
3168 : 0 0.0 %
3168 : 1277 40.3 %
3168 : 1619 51.1 %
3168 : 1786 56.4 %
3168 : 1888 59.6 %
3168 : 1961 61.9 %
3168 : 2024 63.9 %
3168 : 2065 65.2 %
3168 : 2110 66.6 %
3168 : 2142 67.6 %
3168 : 2170 68.5 %
3168 : 2190 69.1 %
3168 : 2206 69.6 %
3168 : 2219 70.0 %
3168 : 2227 70.3 %
3168 : 2234 70.5 %
3168 : 2246 70.9 %
3168 : 2262 71.4 %
3168 : 2268 71.6 %
3168 : 2277 71.9 %
3168 : 2286 72.2 %
__________________________________________________________
MATCH_BLOCK == 1
MATCH_LEVEL == 0
MATCH_AREAS == 199 X 144
____________________________________________________________
96
28656 : 0 0.0 %
28656 : 5723 20.0 %
28656 : 8261 28.8 %
28656 : 9581 33.4 %
28656 : 10589 37.0 %
28656 : 11307 39.5 %
28656 : 11935 41.6 %
28656 : 12397 43.3 %
28656 : 12851 44.8 %
28656 : 13203 46.1 %
28656 : 13501 47.1 %
28656 : 13737 47.9 %
28656 : 13952 48.7 %
28656 : 14120 49.3 %
28656 : 14263 49.8 %
28656 : 14375 50.2 %
28656 : 14481 50.5 %
28656 : 14544 50.8 %
28656 : 14624 51.0 %
28656 : 14685 51.2 %
28656 : 14727 51.4 %
28656 : 14780 51.6 %
28656 : 14823 51.7 %
28656 : 14878 51.9 %
28656 : 14916 52.1 %
28656 : 14952 52.2 %
28656 : 14977 52.3 %
28656 : 15014 52.4 %
28656 : 15046 52.5 %
28656 : 15061 52.6 %
28656 : 15083 52.6 %
28656 : 15100 52.7 %
------------------------------------------------------------------
Residuals of Check Points from DEM:
------------------------------------------------------------------
DEM file:
D:\erasmus\erasmus\erasmus\product\erasmus.dem
Check Point File: D:\erasmus\lucht_016_012_GCP.txt
------------------------------------------------------------------
N0. X Y Z dZ
4015 225691.673 69319.419 165124.297 -1426.156
4016 226951.474 74871.554 165262.297 602.219
4005 78160.433 132615.597 103389.398 170.383
4006 95377.599 125817.298 105294.703 1015.508
4001 120428.054 207888.513 92511.852 4629.039
4002 104753.659 176060.337 95257.898 10938.039
4003 91308.421 137908.466 99545.039 6100.555
4007 78567.742 71209.405 106196.398 -957.875
4013 164052.078 137217.122 96274.508 -267.211
4012 121536.066 92080.192 104999.797 50.883
Number of points = 1
Mean value = 50.9
Absolute mean value = 50.9
Mean square root = 50.9
No. cent
dZ <= 1.0 : 0 0.0
1.0 < dZ <= 2.0 : 0 0.0
2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0
3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0
4.0 < dZ <= 5.0 : 0 0.0
5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0
6.0 < dZ <= 10.0 : 0 0.0
10.0 < dZ <= 20.0 : 0 0.0
20.0 < dZ <= 100.0 : 1 100.0
------------------------------------------------------------------
VirtuoZo image file information (Ortho Image):
------------------------------------------------------------------
Image name:
C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\K
pl_016_012\product\Kpl_016_012.orl
Dimensions [row X col]: 18721 X 14376
Color model: 24-bits Color Image
X_Dimension PixelSize: 0.500000
X_Dimension PixelSize: 0.500000
Geographic informations:
------------------------------------------------------------------
Image Scale: 1 : 10000
Rotate angle: 0.00000 Degrees
X_Ground PixelSize: 5.000000
Y_Ground PixelSize: 5.000000
Bottom_Left coordinate[x,y]: 68350.000 59775.000
Bottom_Right coordinate[x,y]: 140225.000 59775.000
Top_Left coordinate[x,y]: 68350.000 153375.000
Top_Right coordinate[x,y]: 140225.000 153375.000
------------------------------------------------------------------
97
Bijlage D:Verwerking polygoon in Move3
PROJECT C:\Documents and Settings\adewulf\Desktop adewulf\Timothy\Bram_bert\THESIS.PRJ RICHTING & AFSTAND KRINGEN Kring : 1 3001 - 3002 - 3003 - 3004 - 3005 - 3006 - 3008 - 3009 - 3000 -
Sluitfout Hoeken
-0.01020 gon
W-toets
-0.09
X
-0.0042 m
-0.08
Y
0.0023 m
0.04
Sluitfout
0.0048 m
20.8938 ppm
Lengte
231.5546 m
2D vrij netwerk -- Projectie : Lokaal (Stereografisch) -- Ellipsoide : Bessel 1841 PROJECT C:\Documents and Settings\adewulf\Desktop adewulf\Timothy\Bram_bert\THESIS.PRJ
STATIONS
Aantal (gedeeltelijk) bekende stations 2
Aantal onbekende stations 7
Totaal 9
WAARNEMINGEN
Richtingen 38
Afstanden 38
Bekende coordinaten 4
Totaal 80
ONBEKENDEN
Coordinaten 18
Orienteringen 10
Schaalfactoren 2
Totaal 30
Aantal voorwaarden 50
VEREFFENING
Aantal iteraties 1
Max coord correctie in laatste iteratie 0.0000 m
TOETSING
Alfa (meer dimensionaal) 0.2603
Alfa 0 (een dimensionaal) 0.0010
Beta 0.80
Kritieke waarde W-toets 3.29
Kritieke waarde T-toets (3 dimensionaal) 4.24
Kritieke waarde T-toets (2 dimensionaal) 5.91
Kritieke waarde F-toets 1.12
F-toets 0.005 geaccepteerd
VARIANTIE COMPONENT ANALYSE
98
Variantie Redundantie
Terrestrisch
0.005 50.0
Richtingen
0.011 20.4
Afstanden
0.001
29.6
PROJECTIE EN ELLIPSOIDE CONSTANTEN
Projectie
Lokaal (Stereografisch)
Lengte oorsprong/centrale meridiaan
0 00 00.00000 O
Breedte oorsprong
0 00 00.00000 N
Projectie schaalfactor
1.000000000
Translatie Oost
49.9245 m
Translatie Noord
137.0608 m
Ellipsoide
Bessel 1841
Halve lange as
6377397.1550 m
Inverse afplatting
299.152812800
INVOER BENADERDE TERRESTRISCHE COORDINATEN
Station X Oost (m)
Y Noord (m)
Hoogte (m)
Id.Sa XY (m) Id.Sa h (m)
3000 99.9991
100.0023
103.6330 *
0.0000 0.0000
bekend
3001
78.5664
114.6727
106.4700 *
0.0000 0.0000
bekend
3002
57.5559
105.9471
107.1020 *
0.0000 0.0000
bekend
3003
55.9636
100.6973
107.2000 *
0.0000 0.0000
bekend
3004
43.4190
94.4600
107.9110 *
0.0000 0.0000
bekend
3005
28.8507 *
110.7685 *
100.8260 *
0.0000 0.0000
bekend
3006
70.9982 *
163.3531 *
97.2240 *
0.0000 0.0000
bekend
3008
93.3663
132.9682
98.3160 *
0.0000 0.0000
bekend
3009
99.9971
128.1586
98.4630 *
0.0000 0.0000
bekend
INVOER STANDAARDAFWIJKINGEN VAN BEKENDE STATIONS
Station Sa X Oost (m)
Sa Y Noord (m)
Sa Hoogte (m)
99
Station Sa X Oost (m)
Sa Y Noord (m)
Sa Hoogte (m)
3000
0.0100 *
bekend
3001
0.0100 *
bekend
3002
0.0100 *
bekend
3003
0.0100 *
bekend
3004
0.0100 *
bekend
3005
0.0100 *
0.0100 *
0.0100 *
bekend
3006
0.0100 *
0.0100 *
0.0100 *
bekend
3008
0.0100 *
bekend
3009
0.0100 *
bekend
INVOER WAARNEMINGEN Centreerafwijking 0.0050 m Instrumenthoogte afwijking 0.0050 m
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
R0
3000
3009
1.6390
1.5920
0.00000
0.01649
gon
S0
3000 3009
1.6390
1.5920
28.6395
m
S0
3000 3009
1.6390
1.5920
28.1601
0.0498
m
Z0
3000 3009
1.6390
1.5920
111.66400
gon
R0
3000 3001
1.6390
1.6070
338.21560
0.01804
gon
S0
3000 3001
1.6390
1.6070
26.1246
m
S0
3000 3001
1.6390
1.6070
25.9732
0.0503
m
Z0
3000 3001
1.6390
1.6070
93.14260
gon
R0
3000 3001
1.6390
1.6070
338.21780
0.01804
gon
S0
3000 3001
1.6390
1.6070
26.1248
m
S0
3000 3001
1.6390
1.6070
25.9734
0.0503
m
Z0
3000 3001
1.6390
1.6070
93.14340
gon
R0
3000 3009
1.6390
1.5920
399.99880
0.01649
gon
3000 3009 1.6390 1.5920 28.6395 m
100
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
S0
S0
3000 3009
1.6390
1.5920
28.1601
0.0498
m
Z0
3000 3009
1.6390
1.5920
111.66480
gon
R0
3001 3000
1.5610
1.6820
0.00000
0.01804
gon
S0
3001 3000
1.5610
1.6820
26.1152
m
S0
3001 3000
1.5610
1.6820
25.9731
0.0503
m
Z0
3001 3000
1.5610
1.6820
106.64400
gon
R0
3001 3002
1.5610
1.5970
136.72880
0.02064
gon
S0
3001 3002
1.5610
1.5970
22.7604
m
S0
3001 3002
1.5610
1.5970
22.7505
0.0506
m
Z0
3001 3002
1.5610
1.5970
98.12360
gon
R0
3001 3002
1.5610
1.5970
136.73100
0.02064
gon
S0
3001 3002
1.5610
1.5970
22.7605
m
S0
3001 3002
1.5610
1.5970
22.7506
0.0506
m
Z0
3001 3002
1.5610
1.5970
98.11900
gon
R0
3001 3000
1.5610
1.6820
0.00180
0.01804
gon
S0
3001 3000
1.5610
1.6820
26.1150
m
S0
3001 3000
1.5610
1.6820
25.9730
0.0503
m
Z0
3001 3000
1.5610
1.6820
106.64100
gon
R0
3002 3001
1.5500
1.6050
0.00000
0.02064
gon
S0
3002 3001
1.5500
1.6050
22.7580
m
S0
3002 3001
1.5500
1.6050
22.7507
0.0506
m
Z0
3002 3001
1.5500
1.6050
101.61520
gon
R0
3002 3003
1.5500
1.7020
143.80880
0.08431
gon
101
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
S0
3002 3003
1.5500
1.7020
5.4914
m
S0
3002 3003
1.5500
1.7020
5.4856
0.0505
m
Z0
3002 3003
1.5500
1.7020
97.08160
gon
R0
3002 3003
1.5500
1.7020
143.81060
0.08431
gon
S0
3002 3003
1.5500
1.7020
5.4916
m
S0
3002 3003
1.5500
1.7020
5.4858
0.0505
m
Z0
3002 3003
1.5500
1.7020
97.08260
gon
R0
3002 3001
1.5500
1.6050
0.00040
0.02064
gon
S0
3002 3001
1.5500
1.6050
22.7579
m
S0
3002 3001
1.5500
1.6050
22.7506
0.0506
m
Z0
3002 3001
1.5500
1.6050
101.61740
gon
R1
3002 3003
1.5500
1.6050
0.00000
0.08436
gon
S1
3002 3003
1.5500
1.6050
5.4915
m
S1
3002 3003
1.5500
1.6050
5.4857
0.0505
m
Z1
3002 3003
1.5500
1.6050
97.08300
gon
R1
3002 3003
1.5500
1.7020
0.00280
0.08431
gon
S1
3002 3003
1.5500
1.7020
5.4912
m
S1
3002 3003
1.5500
1.7020
5.4854
0.0505
m
Z1
3002 3003
1.5500
1.7020
97.08380
gon
R0
3003 3002
1.6540
1.5950
0.00000
0.08436
gon
S0
3003 3002
1.6540
1.5950
5.4883
m
S0
3003 3002
1.6540
1.5950
5.4859
0.0505
m
Z0
3003 3002
1.6540
1.5950
101.86880
gon
R0
3003 3002
1.6540
1.5950
0.00160
0.08436
gon
102
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
S0
3003 3002
1.6540
1.5950
5.4881
m
S0
3003 3002
1.6540
1.5950
5.4857
0.0505
m
Z0
3003 3002
1.6540
1.5950
101.87100
gon
R0
3003 3004
1.6540
1.6530
251.87940
0.03323
gon
S0
3003 3004
1.6540
1.6530
14.0282
m
S0
3003 3004
1.6540
1.6530
14.0100
0.0505
m
Z0
3003 3004
1.6540
1.6530
96.75260
gon
R0
3003 3004
1.6540
1.6530
251.88120
0.03323
gon
S0
3003 3004
1.6540
1.6530
14.0283
m
S0
3003 3004
1.6540
1.6530
14.0101
0.0505
m
Z0
3003 3004
1.6540
1.6530
96.75880
gon
R0
3004 3003
1.6060
1.7010
0.00020
0.03324
gon
S0
3004 3003
1.6060
1.7010
14.0242
m
S0
3004 3003
1.6060
1.7010
14.0103
0.0505
m
Z0
3004 3003
1.6060
1.7010
102.83400
gon
R0
3004 3005
1.6060
1.6140
282.95940
0.02044
gon
S0
3004 3005
1.6060
1.6140
22.9830
m
S0
3004 3005
1.6060
1.6140
21.8672
0.0482
m
Z0
3004 3005
1.6060
1.6140
119.91860
gon
R0
3004 3005
1.6060
1.6140
282.96180
0.02044
gon
S0
3004 3005
1.6060
1.6140
22.9829
m
S0
3004 3005
1.6060
1.6140
21.8678
0.0482
m
Z0
3004 3005
1.6060
1.6140
119.91260
gon
3004 3003 1.6060 1.7010 0.00260 0.03324 gon
103
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
R0
S0
3004 3003
1.6060
1.7010
14.0237
m
S0
3004 3003
1.6060
1.7010
14.0098
0.0505
m
Z0
3004 3003
1.6060
1.7010
102.83220
gon
R0
3005 3004
1.6060
1.6500
399.99980
0.02043
gon
S0
3005 3004
1.6060
1.6500
23.0108
m
S0
3005 3004
1.6060
1.6500
21.8679
0.0482
m
Z0
3005 3004
1.6060
1.6500
79.85160
gon
R0
3005 3006
1.6060
1.6780
289.42860
0.00731
gon
S0
3005 3006
1.6060
1.6780
67.4830
m
S0
3005 3006
1.6060
1.6780
67.3906
0.0508
m
Z0
3005 3006
1.6060
1.6780
103.33100
gon
R0
3005 3006
1.6060
1.6780
289.43000
0.00731
gon
S0
3005 3006
1.6060
1.6780
67.4834
m
S0
3005 3006
1.6060
1.6780
67.3913
0.0508
m
Z0
3005 3006
1.6060
1.6780
103.32600
gon
R0
3005 3004
1.6060
1.6500
399.99900
0.02043
gon
S0
3005 3004
1.6060
1.6500
23.0111
m
S0
3005 3004
1.6060
1.6500
21.8684
0.0482
m
Z0
3005 3004
1.6060
1.6500
79.85300
gon
R0
3006 3005
1.6320
1.6140
399.99980
0.00731
gon
S0
3006 3005
1.6320
1.6140
67.4879
m
S0
3006 3005
1.6320
1.6140
67.3909
0.0508
m
Z0
3006 3005
1.6320
1.6140
96.58560
gon
104
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
R0
3006 3008
1.6320
1.6350
316.58760
0.01263
gon
S0
3006 3008
1.6320
1.6350
37.7458
m
S0
3006 3008
1.6320
1.6350
37.7297
0.0507
m
Z0
3006 3008
1.6320
1.6350
98.14200
gon
R0
3006 3008
1.6320
1.6350
316.58920
0.01263
gon
S0
3006 3008
1.6320
1.6350
37.7460
m
S0
3006 3008
1.6320
1.6350
37.7299
0.0507
m
Z0
3006 3008
1.6320
1.6350
98.14000
gon
R0
3006 3005
1.6320
1.6140
0.00300
0.00731
gon
S0
3006 3005
1.6320
1.6140
67.4883
m
S0
3006 3005
1.6320
1.6140
67.3912
0.0508
m
Z0
3006 3005
1.6320
1.6140
96.58520
gon
R0
3008 3006
1.5900
1.6780
0.00040
0.01263
gon
S0
3008 3006
1.5900
1.6780
37.7437
m
S0
3008 3006
1.5900
1.6780
37.7301
0.0507
m
Z0
3008 3006
1.5900
1.6780
101.70700
gon
R0
3008 3009
1.5900
1.5830
180.35180
0.05663
gon
S0
3008 3009
1.5900
1.5830
8.1916
m
S0
3008 3009
1.5900
1.5830
8.1904
0.0505
m
Z0
3008 3009
1.5900
1.5830
98.89540
gon
R0
3008 3009
1.5900
1.5830
180.35460
0.05663
gon
S0
3008 3009
1.5900
1.5830
8.1915
m
S0
3008 3009
1.5900
1.5830
8.1903
0.0505
m
Z0
3008 3009
1.5900
1.5830
98.89040
gon
105
Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa
R0
3008 3006
1.5900
1.6780
0.00300
0.01263
gon
S0
3008 3006
1.5900
1.6780
37.7437
m
S0
3008 3006
1.5900
1.6780
37.7301
0.0507
m
Z0
3008 3006
1.5900
1.6780
101.70640
gon
R0
3009 3008
1.5370
1.6350
0.00040
0.05664
gon
S0
3009 3008
1.5370
1.6350
8.1911
m
S0
3009 3008
1.5370
1.6350
8.1909
0.0505
m
Z0
3009 3008
1.5370
1.6350
100.39860
gon
R0
3009 3008
1.5370
1.6350
0.00040
0.05664
gon
S0
3009 3008
1.5370
1.6350
8.1909
m
S0
3009 3008
1.5370
1.6350
8.1907
0.0505
m
Z0
3009 3008
1.5370
1.6350
100.39780
gon
R0
3009 3000
1.5370
1.7270
260.04540
0.01648
gon
S0
3009 3000
1.5370
1.7270
28.6577
m
S0
3009 3000
1.5370
1.7270
28.1514
0.0498
m
Z0
3009 3000
1.5370
1.7270
88.01500
gon
R0
3009 3000
1.5370
1.7270
260.05000
0.01648
gon
S0
3009 3000
1.5370
1.7270
28.6573
m
S0
3009 3000
1.5370
1.7270
28.1510
0.0498
m
Z0
3009 3000
1.5370
1.7270
88.01540
gon
INVOER OVERIGE PARAMETERS
Waarde
Sa
Schaalfactor
S0 1.0000000
vrij
Schaalfactor
S1 1.0000000
vrij
106
VEREFFENDE COORDINATEN (vrij netwerk)
Station
Coordinaat
Corr (m) Sa (m)
3000 X Oost
99.9989
-0.0002 0.0258
Y Noord
100.0026
0.0003 0.0346
3001
X Oost
78.5663
-0.0001 0.0229
Y Noord
114.6731
0.0004 0.0265
3002
X Oost
57.5557
-0.0002 0.0233
Y Noord
105.9475
0.0004 0.0278
3003
X Oost
55.9634
-0.0002 0.0238
Y Noord
100.6977
0.0004 0.0218
3004
X Oost
43.4186
-0.0004 0.0163
Y Noord
94.4603
0.0003 0.0180
3005
X Oost
28.8507 *
0.0000 0.0000
Y Noord
110.7685 *
0.0000 0.0000
3006
X Oost
70.9982 *
0.0000 0.0000
Y Noord
163.3531 *
-0.0000 0.0000
3008
X Oost
93.3665
0.0002 0.0163
Y Noord
132.9680
-0.0002 0.0215
3009
X Oost
99.9970
-0.0001 0.0240
Y Noord
128.1586
-0.0000
0.0261
ABSOLUTE STANDAARD ELLIPSEN EN CRITERIUM CIRKELS C0 criterium 0.000 cm2 C1 criterium 1.000 cm2/km
Station A (m) B (m) R (m) A/B A/R Phi (gon) Sa Hgt (m)
3000 0.0355
0.0245
0.0047
1.4
7.5
-20
3001
0.0294 0.0191
0.0032
1.5
9.1
-39
3002
0.0282 0.0228
0.0026
1.2
10.9
-18
3003
0.0248 0.0206
0.0027
1.2
9.1
-66
3004
0.0237 0.0052
0.0024
4.6
9.7
-47
3005
0.0000 0.0000
0.0000
0.0
0.0
0
0.0000 0.0000 0.0000 0.0 0.0 0
107
Station A (m) B (m) R (m) A/B A/R Phi (gon) Sa Hgt (m)
3006
3008
0.0263 0.0060
0.0033
4.4
8.0
-40
3009
0.0341 0.0097
0.0038
3.5
9.1
-47
RELATIEVE STANDAARD ELLIPSEN EN CRITERIUM CIRKELS C0 criterium 0.000 cm2 C1 criterium 1.000 cm2/km
Station Station A (m) B (m) R (m) A/B A/R Psi (gon) Sa Hgt (m)
3000 3009
0.0239
0.0175
0.0025
1.4
9.5
26
3000
3001 0.0248
0.0167
0.0027
1.5
9.2
-18
3001
3002 0.0214
0.0157
0.0021
1.4
10.3
-2
3002
3003 0.0224
0.0044
0.0010
5.0
21.3
1
3003
3004 0.0213
0.0065
0.0017
3.3
12.8
1
3004
3005 0.0237
0.0052
0.0024
4.6
9.7
-0
3005
3006 0.0000
0.0000
0.0000
0.0
0.0
57
3006
3008 0.0263
0.0060
0.0033
4.4
8.0
0
3008
3009 0.0236
0.0047
0.0014
5.1
17.4
2
VEREFFENDE OVERIGE PARAMETERS
Vereffende waarde Corr Sa
Schaalfactor
S0 1.0000167
0.0000167
0.0003315
Schaalfactor
S1 1.0000935
0.0000935
0.0076810
VEREFFENDE WAARNEMINGEN
Station Richtpunt Vereff wn Corr
Sa
R0
3000
3009
399.99953
0.00047
0.01153
gon
S0
3000 3009
28.1560
0.0041
0.0229
m
R0
3000 3001
338.21654
-0.00094
0.01258
gon
S0
3000 3001
25.9727
0.0005
0.0232
m
R0
3000 3001
338.21654
0.00126
0.01258
gon
S0
3000 3001
25.9727
0.0008
0.0232
m
3000 3009 399.99953 -0.00073 0.01153 gon
108
Station Richtpunt Vereff wn Corr
Sa
R0
S0
3000 3009
28.1560
0.0041
0.0229
m
R0
3001 3000
0.00105
-0.00105
0.01267
gon
S0
3001 3000
25.9727
0.0004
0.0232
m
R0
3001 3002
136.72971
-0.00091
0.01446
gon
S0
3001 3002
22.7504
0.0002
0.0222
m
R0
3001 3002
136.72971
0.00129
0.01446
gon
S0
3001 3002
22.7504
0.0002
0.0222
m
R0
3001 3000
0.00105
0.00075
0.01267
gon
S0
3001 3000
25.9727
0.0004
0.0232
m
R0
3002 3001
0.00034
-0.00034
0.01446
gon
S0
3002 3001
22.7504
0.0003
0.0222
m
R0
3002 3003
143.80741
0.00139
0.05006
gon
S0
3002 3003
5.4860
-0.0004
0.0227
m
R0
3002 3003
143.80741
0.00319
0.05006
gon
S0
3002 3003
5.4860
-0.0002
0.0227
m
R0
3002 3001
0.00034
0.00006
0.01446
gon
S0
3002 3001
22.7504
0.0002
0.0222
m
R1
3002 3003
0.00140
-0.00140
0.05963
gon
S1
3002 3003
5.4856
0.0001
0.0357
m
R1
3002 3003
0.00140
0.00140
0.05963
gon
S1
3002 3003
5.4856
-0.0001
0.0357
m
R0
3003 3002
0.00287
-0.00287
0.04932
gon
S0
3003 3002
5.4860
-0.0001
0.0227
m
109
Station Richtpunt Vereff wn Corr
Sa
R0
3003 3002
0.00287
-0.00127
0.04932
gon
S0
3003 3002
5.4860
-0.0003
0.0227
m
R0
3003 3004
251.87998
-0.00058
0.02291
gon
S0
3003 3004
14.0099
0.0001
0.0221
m
R0
3003 3004
251.87998
0.00122
0.02291
gon
S0
3003 3004
14.0099
0.0003
0.0221
m
R0
3004 3003
0.00163
-0.00143
0.02271
gon
S0
3004 3003
14.0099
0.0004
0.0221
m
R0
3004 3005
282.96051
-0.00111
0.01427
gon
S0
3004 3005
21.8674
-0.0002
0.0226
m
R0
3004 3005
282.96051
0.00129
0.01427
gon
S0
3004 3005
21.8674
0.0004
0.0226
m
R0
3004 3003
0.00163
0.00097
0.02271
gon
S0
3004 3003
14.0099
-0.0000
0.0221
m
R0
3005 3004
399.99949
0.00031
0.01419
gon
S0
3005 3004
21.8673
0.0006
0.0226
m
R0
3005 3006
289.42929
-0.00069
0.00515
gon
S0
3005 3006
67.3910
-0.0004
0.0223
m
R0
3005 3006
289.42929
0.00071
0.00515
gon
S0
3005 3006
67.3910
0.0003
0.0223
m
R0
3005 3004
399.99949
-0.00049
0.01419
gon
S0
3005 3004
21.8673
0.0011
0.0226
m
R0
3006 3005
0.00144
-0.00164
0.00515
gon
S0
3006 3005
67.3910
-0.0001
0.0223
m
110
Station Richtpunt Vereff wn Corr
Sa
R0
3006 3008
316.58830
-0.00070
0.00882
gon
S0
3006 3008
37.7305
-0.0008
0.0236
m
R0
3006 3008
316.58830
0.00090
0.00882
gon
S0
3006 3008
37.7305
-0.0006
0.0236
m
R0
3006 3005
0.00144
0.00156
0.00515
gon
S0
3006 3005
67.3910
0.0003
0.0223
m
R0
3008 3006
0.00180
-0.00140
0.00888
gon
S0
3008 3006
37.7305
-0.0004
0.0236
m
R0
3008 3009
180.35125
0.00055
0.03537
gon
S0
3008 3009
8.1911
-0.0007
0.0233
m
R0
3008 3009
180.35125
0.00335
0.03537
gon
S0
3008 3009
8.1911
-0.0008
0.0233
m
R0
3008 3006
0.00180
0.00120
0.00888
gon
S0
3008 3006
37.7305
-0.0004
0.0236
m
R0
3009 3008
0.00237
-0.00197
0.03504
gon
S0
3009 3008
8.1911
-0.0002
0.0233
m
R0
3009 3008
0.00237
-0.00197
0.03504
gon
S0
3009 3008
8.1911
-0.0004
0.0233
m
R0
3009 3000
260.04753
-0.00213
0.01154
gon
S0
3009 3000
28.1560
-0.0046
0.0229
m
R0
3009 3000
260.04753
0.00247
0.01154
gon
S0
3009 3000
28.1560
-0.0050
0.0229
m
TOETSING VAN WAARNEMINGEN
111
Station Richtpunt MDB
MDBn
Red
BNR
W-toets
Gs fout
T-toets
Gs fout (m)
R0
3000 3009
0.09534
gon
5.8 51
2.7
0.04
S0
3000 3009
0.2317
m
4.7 79
2.0
0.09
R0
3000 3001
0.10403
gon
5.8 51
2.9
-0.07
S0
3000 3001
0.2344
m
4.7 79
2.0
0.01
R0
3000 3001
0.10403
gon
5.8 51
2.9
0.10
S0
3000 3001
0.2344
m
4.7 79
2.0
0.02
R0
3000 3009
0.09534
gon
5.8 51
2.7
-0.06
S0
3000 3009
0.2317
m
4.7 79
2.0
0.09
R0
3001 3000
0.10473
gon
5.8 51
2.7
-0.08
S0
3001 3000
0.2344
m
4.7 79
2.0
0.01
R0
3001 3002
0.11954
gon
5.8 51
3.0
-0.06
S0
3001 3002
0.2325
m
4.6 81
1.9
0.00
R0
3001 3002
0.11954
gon
5.8 51
3.0
0.09
S0
3001 3002
0.2325
m
4.6 81
1.9
0.00
R0
3001 3000
0.10473
gon
5.8 51
2.7
0.06
S0
3001 3000
0.2344
m
4.7 79
2.0
0.01
R0
3002 3001
0.11956
gon
5.8 51
0.8
-0.02
S0
3002 3001
0.2325
m
4.6 81
1.9
0.01
R0
3002 3003
0.43296
gon
5.1 65
2.9
0.02
S0
3002 3003
0.2337
m
4.6 80
2.1
-0.01
R0
3002 3003
0.43296
gon
5.1 65
2.9
0.05
S0
3002 3003
0.2337
m
4.6 80
2.1
-0.00
R0
3002 3001
0.11956
gon
5.8 51
0.8
0.00
112
Station Richtpunt MDB
MDBn
Red
BNR
W-toets
Gs fout
T-toets
Gs fout (m)
S0
3002 3001
0.2325
m
4.6 81
1.9
0.00
R1
3002 3003
0.49282
gon
5.8 50
0.0
-0.02
S1
3002 3003
0.2952
m
5.8 50
0.0
0.00
R1
3002 3003
0.49282
gon
5.8 50
0.0
0.02
S1
3002 3003
0.2952
m
5.8 50
0.0
-0.00
R0
3003 3002
0.42966
gon
5.1 66
2.7
-0.04
S0
3003 3002
0.2337
m
4.6 80
2.1
-0.00
R0
3003 3002
0.42966
gon
5.1 66
2.7
-0.02
S0
3003 3002
0.2337
m
4.6 80
2.1
-0.01
R0
3003 3004
0.18959
gon
5.7 52
1.2
-0.02
S0
3003 3004
0.2321
m
4.6 81
2.0
0.00
R0
3003 3004
0.18959
gon
5.7 52
1.2
0.05
S0
3003 3004
0.2321
m
4.6 81
2.0
0.01
R0
3004 3003
0.18809
gon
5.7 53
3.2
-0.06
S0
3004 3003
0.2321
m
4.6 81
2.0
0.01
R0
3004 3005
0.11798
gon
5.8 51
2.0
-0.08
S0
3004 3005
0.2253
m
4.7 78
2.1
-0.00
R0
3004 3005
0.11798
gon
5.8 51
2.0
0.09
S0
3004 3005
0.2253
m
4.7 78
2.1
0.01
R0
3004 3003
0.18809
gon
5.7 53
3.2
0.04
S0
3004 3003
0.2321
m
4.6 81
2.0
-0.00
R0
3005 3004
0.11730
gon
5.7 52
3.7
0.02
S0
3005 3004
0.2253
m
4.7 78
2.1
0.01
113
Station Richtpunt MDB
MDBn
Red
BNR
W-toets
Gs fout
T-toets
Gs fout (m)
R0
3005 3006
0.04260
gon
5.8 50
1.4
-0.13
S0
3005 3006
0.2336
m
4.6 81
1.2
-0.01
R0
3005 3006
0.04260
gon
5.8 50
1.4
0.14
S0
3005 3006
0.2336
m
4.6 81
1.2
0.01
R0
3005 3004
0.11730
gon
5.7 52
3.7
-0.03
S0
3005 3004
0.2253
m
4.7 78
2.1
0.02
R0
3006 3005
0.04253
gon
5.8 50
2.0
-0.32
S0
3006 3005
0.2336
m
4.6 81
1.2
-0.00
R0
3006 3008
0.07294
gon
5.8 51
3.5
-0.08
S0
3006 3008
0.2365
m
4.7 78
2.0
-0.02
R0
3006 3008
0.07294
gon
5.8 51
3.5
0.10
S0
3006 3008
0.2365
m
4.7 78
2.0
-0.01
R0
3006 3005
0.04253
gon
5.8 50
2.0
0.30
S0
3006 3005
0.2336
m
4.6 81
1.2
0.01
R0
3008 3006
0.07339
gon
5.8 51
0.8
-0.16
S0
3008 3006
0.2365
m
4.7 78
2.0
-0.01
R0
3008 3009
0.29962
gon
5.3 61
3.2
0.01
S0
3008 3009
0.2354
m
4.7 79
2.1
-0.02
R0
3008 3009
0.29962
gon
5.3 61
3.2
0.08
S0
3008 3009
0.2354
m
4.7 79
2.1
-0.02
R0
3008 3006
0.07339
gon
5.8 51
0.8
0.13
S0
3008 3006
0.2365
m
4.7 78
2.0
-0.01
R0
3009 3008
0.29789
gon
5.3 62
3.1
-0.04
114
Station Richtpunt MDB
MDBn
Red
BNR
W-toets
Gs fout
T-toets
Gs fout (m)
S0
3009 3008
0.2354
m
4.7 79
2.1
-0.00
R0
3009 3008
0.29789
gon
5.3 62
3.1
-0.04
S0
3009 3008
0.2354
m
4.7 79
2.1
-0.01
R0
3009 3000
0.09536
gon
5.8 51
1.0
-0.18
S0
3009 3000
0.2317
m
4.7 79
2.0
-0.10
R0
3009 3000
0.09536
gon
5.8 51
1.0
0.21
S0
3009 3000
0.2317
m
4.7 79
2.0
-0.11
115
Bijlage E: Details meettoestellen: Trimble 5600
Bron : http://trl.trimble.com/dscgi/ds.py/Get/File-92039/5600SSE.pdf, 27 mei 2010
116
117
Bijlage E: Details meettoestellen: Pentax R 325 (N) Bron: PENTAX Precision Co. Ltd., (s.d.). Electronic Total Station, Quick Reference Guide Basic Procedures for R-300 series.,
url: http://www.westlat.com/Portals/5/PDF/Manuals/r300x-quick-basic-english.pdf
118
Bijlage C: Details camera’s en lenzen - Rolleiflex métric 6008
Bron: http://www.rolleiflexpages.com/6008AF.html, 27/05/2010
Technical Data Rolleiflex metric 6008 Type: Single-lens reflex AF camera with automatic multiple exposure control, variable metering characteristics, TTL auto flash (SCA
3000), motorised film transport.
AF-Mode: AF-H sensor (3-zone sensor), use of older lenses is possible with focus indicator
Frame sizes: 6 x 6 cm and 4.5 x 6 cm
Film types: 120 and 220 rollfilm for 12/24 exposures of 6 x 6 cm or 16/32 exposures of 4.5 x 6 cm. Instant film packs for 10 exposures
of 6 x 6 cm.
Film speed: ISO 25/15° to 6400/39° in 1/3 steps, adjustable on the film magazine.
Shutter: Electronically controlled leaf shutter from 1/1000 sec (PQS lenses) to 30 sec plus B.
Exposure metering: 1. Centre-weighted multi-zone metering 2. Spot metering by photodiode in centre of frame (approx. 3 % of frame
area). 3. Multi-spot metering by metering and storing up to five individual values. 4. Automatic stray-light compensation during
metering and exposure.
Exposure modes: 1. Shutter priority AE 2. Aperture priority AE 3. Program AE with fastest shutter speed priority 4. Metered manual in
1/3 steps
Metering ranges: 1. Exposure metering: EV -1 to EV 19 at ISO 100/21° with 80 mm f/2 lens 2. AF range: EV 0 to EV 19 at ISO 100/21°
with 80 mm f/2 lens 3. TTL flash 25 - 1600 ISO
Exposure lock: Functions with all auto programs, stores speed and aperture as exposure values. Exposure correction: 1. Manually in 1/3
steps from -4 1/3 to +2 EV 2. Autobracketing (S+/- position) with +/- 2/3 EV (in 1/3 EV intervals)
Automatic flash: TTL flash metering on the film plane. Flash-ready and exposure control in the finder. Automatic flash switch-on
possible with Metz dedicated flash units in poor available light, additional fill-in flash.
TTL studio preflash exposure metering: In conjunction with studio flash units.
Flash synchronisation: With all shutter speeds from 1/1000 to 30 sec., hot shoe with flash terminal and contacts for dedicated flash units
from Metz. New SCA interface via Rollei's SCA 3562 Adapter.
Shutter release: 1. Solenoid-controlled on shutter speed dial 2. and on front right-hand side of camera 3. also remote control connection
4. self-timer (10 sec.) 5. cordless connection
Multiple exposures: 1. With film advance disengaged in ME position of camera switch. Screen image permanently visible in the finder.
2. With film advance disengaged electronically without screen image for digital backs.
Reflex mirror: Pre-releasable instant return with partially transmitting multi-coating and pneumatic mirror brake. Setting can also be
changed after pre-release.
Finder system: Supplied with folding hood with swing-out magnifier; can be exchanged for prism finder, 90° eye-level finder or rigid
hood. Interchangable focusing screens. Super-bright high-D focusing screen also supplied.
Finder display: Illuminated LC finder display for focusing status, shutter speed and aperture (with 1/3 increments), exposure
compensation with metered manual mode, exposure correction, spot/multi-spot mode, flash ready and flash autocheck, film speed,
special modes, frame counter, horizontal/vertical format with 4.5 x 6 cm, battery status. LC illumination controlled by exterior light and
con be switched off.
Film transport: Automatic with built-in high-speed motor. Single exposures and continuous exposures up to 2 fps. Automatic film
advance to frame 1. Automatic film rewind after exposure of last frame.
Power supply: Rechargable NiCad sinter battery for approx. 200 exposures (fully charged battery, 20°C
ambient temperature, camera switch-on time 60 sec, operating mode single AF, AF cycle close up-infinity-close up). Quick-charge unit
(100 - 240 V, 50/60 Hz) with automatic switchover to trickle charge and 12 V socket for car battery.
Action grip: Clicks in four positions (for use with waist-level hood or eye-level prism finder), removable; leather strap also removable.
Interchangeable magazines: 6 x 6 / 120, 6 x 6 / 220 and 4560 magazines with built-in laminar drawslide, frame counter, film-speed
input, film-type reminder and preloadable film insert. Instant picture magazine for pack film (10 exposures of 6 x 6 cm), digital backs.
Special modes: Via "mode" switch 1. Flash sync time 2. Preflash metering 3. Self-timer 4. Display on/off 5. Silent running on/off 6.
Film advance disengaged on/off 7. Centre weighting of exposure metering on/off 8. AF 3-zone metering
Connections: 1. 14-pin universal plug connection for cable release and other electrical release systems. 2. Interface for digital backs and
PC (Masterware).
PC link-up: Individual programming and control of all camera functions possible with the aid of optional Rollei Masterware for
Windows. PC connection via 14-pin universal plug socket on the camera.
Tripod: Rapid release with 1/4 and 3/8-inch tripod thread.
Dimensions, weight: 1. Without lens: 143 x 139 x 124 mm; with 80 mm f/2.8 lens: 143 x 139 x 176 mm (without hand strap) 2. Without
lens: 1500 g.
Bijlage C: Details camera’s en lenzen – Sony α 100 Bron:http://www.sony.be/lang/nl/product/dsb-body/dslr-a100#pageType=TechnicalSpecs,
27/05/2010 Technische specificaties DSLR-A100 De eigenschappen/specificaties kunnen per land verschillen. Alles samenvouwen Lensbevestiging α-bevestiging van Sony JA Compatibel met lenzen van Minolta en Konica Minolta met A-type bajonetbevestiging
JA
119
Bijlage G: Polygoonpunten Bouvignes
Coördinaten Lokaal stelsel Puntnr. X Y Z
3000 99,9989 100,0026 103,6330
3001 78,5663 114,6731 106,4700
3002 57,5557 105,9475 107,1020
3003 55,9634 100,6977 107,2000
3004 43,4186 94,4603 107,9110
3005 28,8507 110,7685 100,8260
3006 70,9982 163,3531 97,2240
3008 93,3665 132,9680 98,3160
3009 99,9970 128,1586 98,4630
Figuur: Polygoon rond l’église Saint –Lambert. (Bron: eigen onderzoek)
120
Figuur 38: punt 3000
Figuur 39: punt 3001
121
Figuur 40: punt 3002
Figuur 41: punt 3003
122
Figuur 42: punt 3004
Figuur 43: punt 3004 detail
123
Figuur 44: punt 3005
Figuur 45: punt 3008
124
Figuur 46: punt 3009 detail
Figuur 47: figuur 3009
125
Figuur 48: 3007 detail
Figuur 49: punt 3007
126
Figuur 50: punt 7000
Figuur 51; punt 7000