Onderzoek naar een multi-focale benadering voor...

127
Opleiding Geografie en Geomatica Master in de Geomatica en Landmeetkunde Onderzoek naar een multi-focale benadering voor fotogrammetrische documentatie toegepast op l’Eglise Saint-Lambert te Bouvignes Bert Van Nieuwenhuyse Aantal woorden in tekst: 13500 Promotor: Prof. Dr. R. Goossens, vakgroep Geografie Co-Promotor: Mr. J. Debie (Géomètre du Ministère de la Région Wallonne; Direction générale de l’aménagement du territoire, du logement et du patrimoine) Academiejaar 2009 2010 Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van Master in de Geomatica en Landmeetkunde

Transcript of Onderzoek naar een multi-focale benadering voor...

Page 1: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

Opleiding Geografie en Geomatica Master in de Geomatica en Landmeetkunde

Onderzoek naar een multi-focale benadering voor fotogrammetrische documentatie toegepast op l’Eglise Saint-Lambert te

Bouvignes

Bert Van Nieuwenhuyse

Aantal woorden in tekst: 13500

Promotor: Prof. Dr. R. Goossens, vakgroep Geografie Co-Promotor: Mr. J. Debie (Géomètre du Ministère de la Région Wallonne; Direction générale de l’aménagement du territoire, du logement et du patrimoine)

Academiejaar 2009 – 2010

Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van

Master in de Geomatica en Landmeetkunde

Page 2: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

2

VOORWOORD

Begin 2009 nam ik samen met professor Goossens en medestudent Bram Janssens contact op

met Jacques Debie om een onderwerp voor de masterproef in het ruime kader van

fotogrammetrie te definiëren. De aspecten van fotogrammetrie, in het bijzonder architecturale

of ‗close-range‘ fotogrammetrie, interesseren me door de verschillende vakken die ik

doorheen mijn opleiding van professor Goossens heb gekregen. Bovendien kwam ik reeds in

2006 in contact met Jacques Debie, toen hij ons met heel wat enthousiasme zijn verschillende

projecten in de fotogrammetrie kwam voorstellen.

Jacques Debie nodigde ons in april 2009 uit in Bouvignes voor een plaatsbezoek naar de site

van de Crèvecoeur. Als snel bleek dat deze plek heel wat te bieden heeft. Bouvignes beschikt

over heel wat historische elementen die getuige zijn van een rijk verleden. Naast de prachtige

ruïnes van een middeleeuws kasteel, vindt men er ook de gotische kerk terug met enkele

merkwaardige eigenschappen. De keuze was dus snel gemaakt, deze site leverde de perfecte

locatie om de verschillende technieken voor fotogrammetrische documentatie te onderzoeken.

Zowel tijdens het veldwerk als tijdens de verwerking van de meetgegevens heb ik heel wat

hulp gekregen van prof. Goossens als promotor en van Jacques Debie als co-promotor. In dit

voorwoord wil ik hen dan ook bedanken voor de hulp en informatie die ze me aangereikt

hebben. Bovendien zorgden zij ook voor het regelen van de praktische kant, zoals het

contacteren van de Kerkfabriek en de mensen ter plaatse. Daarnaast wil ik ook de assistenten

van de S8 bedanken. Bij praktische problemen tijdens de verwerking binnen Virtuozo waren

zij zeer hulpvaardig. Verder bedank ik ook Bram Janssens, die samen met mij verschillende

malen in Bouvignes heeft verbleven, en de collega-studenten en familieleden die me ter

plaatse komen helpen zijn. Tot slot gaat ook mijn dank uit aan Pascal en de priester die ons

verblijf in Bouvignes hebben geregeld en ervoor hebben gezorgd dat we alles ter beschikking

hadden.

Als laatste valt te onthouden dat ik voor het uitvoeren van deze masterproef heel wat

zelfstandig werk heb verricht. Dit zal me zeker ten goede komen in mijn verdere carrière als

landmeter. Daarnaast was dit ook een zeer leerrijke ervaring doordat de site in Wallonië

gevestigd is. Ik heb er geleerd mij vlot uit te drukken in het Frans om zo contacten te leggen

met de bewoners van Bouvignes.

Page 3: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

3

INHOUDSOPGAVE

WOORD VOORAF

INHOUSDTAFEL

LIJST VAN TABELLEN

LIJST VAN FIGUREN

LIJST VAN AFKORTINGEN

1. INLEIDING EN DOELSTELLING

2. SITUERING ‘EGLISE SAINT-LAMBERT’

3. GEGEVENSVERZAMELING

3.1 Topografie ................................................................................................................. 13

3.1.1 Polygoon ............................................................................................................. 13

3.1.1.1 Opmeting polygoonpunten .......................................................................... 13

3.1.1.2 Vereffening met Move 3 ............................................................................. 14

3.1.2 Detailpunten ....................................................................................................... 16

3.2 Opnames voor fotogrammetrie ................................................................................. 17

3.2.1 Wat is fotogrammetrie? ...................................................................................... 17

3.2.2 Luchtopnames ..................................................................................................... 19

3.2.3 Terrestrische opnames ....................................................................................... 21

3.2.3.1 Keuze camera en focuslengte ...................................................................... 21

3.2.3.2 Metrisch camera vs. Niet-metrische camera ............................................... 22

3.2.3.3 Analoog vs. Digitaal ................................................................................... 22

3.2.3.4 Multi-focale opnames ................................................................................. 23

3.2.3.5 Keuze opnameplaats ................................................................................... 25

3.3 Gebruikte formaten en gebruikte software bij grafische voorstelling .................... 26

3.3.1 Gebruikte formaten ............................................................................................ 26

3.3.1.1 JPEG ........................................................................................................... 27

3.3.1.2 TIFF-GeoTIFF ............................................................................................ 27

3.3.1.3 PNG ............................................................................................................. 28

3.3.2 Gebruikte software ............................................................................................. 28

Page 4: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

4

3.3.2.1 Adobe Photoshop ........................................................................................ 28

3.3.2.2 AutoCAD Civil 3D ..................................................................................... 28

4. FOTOGRAMMETRISCHE VERWERKING BINNEN VIRTUOZO

4.1 Interne oriëntatie ...................................................................................................... 30

4.2 Relatieve oriëntatie ................................................................................................... 31

4.3 Absolute Oriëntatie ................................................................................................... 32

4.4 Editeren van de fotokoppels ..................................................................................... 33

5. EINDPRODUCTEN

5.1 Orthofoto ................................................................................................................... 35

5.2 Digitaal hoogtemodel ................................................................................................ 35

5.3 Contourlijnkaarten ................................................................................................... 36

6. PROBLEMEN TIJDENS DE VERWERKING IN VIRTUOZO

6.1 Inleiding: het aanmaken van een orthofoto in Virtuozo ......................................... 37

6.1.1 Orthofoto van vlakke objecten ............................................................................ 39

6.1.2 Orthofoto van gebogen vlakken .......................................................................... 39

6.2 Keuze van de orthoGSD............................................................................................ 41

6.3 Stereoschaduw .......................................................................................................... 41

6.4 Beplanting ................................................................................................................. 43

6.5 Zones met weinig contrast ........................................................................................ 43

6.6 Zon-schaduwwerking ............................................................................................... 44

6.7 Opname van geïnclineerde foto’s ............................................................................. 45

6.7.1 Problemen met geïnclineerde foto’s ................................................................... 46

6.7.1.1 Schaalverloop .............................................................................................. 46

6.7.1.2 Extra stereoschaduw .................................................................................. 48

6.7.2 Voordelen van geïnclineerde foto’s .................................................................... 49

7. BESPREKING EINDPRODUCTEN

7.1 Algemeen: Interpreteren van de nauwkeurigheden ................................................ 50

7.2 Voorstelling stereokoppels ........................................................................................ 51

7.2.1 Aanzicht van op Crèvecoeur .............................................................................. 51

7.2.2 Luchtopnames ..................................................................................................... 57

Page 5: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

5

7.2.2.1 Specificaties van de luchtfoto‘s .................................................................. 57

7.2.2.2 Opmeten grondcontrolepunten .................................................................... 57

7.2.3 Toegangspoort .................................................................................................... 63

7.2.4 Muur nabij toegangspoort .................................................................................. 65

8. ALGEMEN BESLUIT

REFERENTIES

BIJLAGEN

Page 6: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

6

LIJST VAN TABELLEN

Tabel 1: Vereffening binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek) ................................................ 15 Tabel 2: Toetsen binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek) ....................................................... 16 Tabel 3: Overzichtstabel terrestrische opnames (Bron: eigen onderzoek) ............................... 26 Tabel 4: Voorbeeld van een tfw-bestand (Bron: eigen onderzoek) ......................................... 27 Tabel 5: Voorbeeld van een calibratiebestand (Bron: eigen onderzoek) ................................. 31

Tabel 6: Voorbeeldtabel bespreking nauwkeurigheden (Bron: eigen onderzoek) ................... 50 Tabel 7: Bespreking nauwkeurigheden fotokoppel Crèvecoeur met 35 mm focuslengte (Bron:

eigen onderzoek) ...................................................................................................................... 52 Tabel 8: Verschil in nauwkeurigheid absolute oriëntatie met focuslengte van 35, 70 en 200

mm (Bron: eigen onderzoek) .................................................................................................... 55

Tabel 10: Bespreking nauwkeurig koppel luchtfoto‘s met 40 mm focuslengte (Bron: eigen

onderzoek) ................................................................................................................................ 59

Tabel 11: Bespreking nauwkeurigheden koppel toegangspoort met 40 mm focuslengte (Bron:

eigen onderzoek) ...................................................................................................................... 63 Tabel 12: Bespreking nauwkeurigheden koppel muur met 40 mm focuslengte (Bron: eigen

onderzoek) ................................................................................................................................ 65

Page 7: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

7

LIJST VAN FIGUREN

Figuur 1: Uittreksel topografische kaart van Bouvignes (benaderde schaal 1:20.000) (Bron:

NGI, 2003, eigen bewerking) ................................................................................................... 12 Figuur 2: Foto van ‗l‘église Saint-Lambert‘ zichtbaar vanaf Crèvecoeur (Bron: eigen

onderzoek) ................................................................................................................................ 12 Figuur 3: Voorstelling van de gebruikte polygoon (Bron: eigen onderzoek) .......................... 13

Figuur 4: Visuele voorstelling van het assenstelsel na transformatie in TransCAD (Bron:

Tack et al., 2005, eigen bewerking) ......................................................................................... 17 Figuur 5: Fouten door rotatie rond de assen bij luchtopnames (Bron: Goossens, 2007, eigen

bewerking) ................................................................................................................................ 20 Figuur 6: Fouten door rotatie rond de assen bij terrestrische opnames (Bron: De Ryck, 2005)

.................................................................................................................................................. 21 Figuur 7: Voorstelling van verschil in opname beeld (Bron: eigen onderzoek) ...................... 23

Figuur 8: Verhoudingen tussen verschillende focuslengtes (Bron: Studio Imago, 2005) ....... 24 Figuur 9: Situatieschets opstelpunten (Bron: eigen onderzoek) ............................................... 26 Figuur 10: Schematische voorstelling van de verschillende doorlopen stappen binnen

Virtuozo (Bron: eigen onderzoek) ............................................................................................ 29 Figuur 11: Interne oriëntatie in Virtuozo (Bron : eigen onderzoek) ........................................ 30

Figuur 12: De absolute en relatieve oriëntatie in Virtuozo (Bron: eigen onderzoek) .............. 33

Figuur 13: Editeren van fotokoppels (Bron: eigen onderzoek) ................................................ 34 Figuur 14: Orthografische projectie (a) vergeleken met perspectieve projectie (b) en (c) (Bron:

Mikhail et al., 2001) ................................................................................................................. 37

Figuur 15: Fouten door radiale beeldverplaatsing (Bron: Krauss, 2004, eigen bewerking) .... 38 Figuur 16: Voorstelling van de toren op een orthofoto. Originele foto (links) Orthofoto

(rechts) (Bron: eigen onderzoek) .............................................................................................. 40 Figuur 17: Benadering van de cilinder door vlakken (Bron: De Ryck, 2005) ......................... 40

Figuur 18: Voorbeeld van ‗blurring‘ door stereoschaduw (Bron: eigen onderzoek) .............. 42 Figuur 19: Gebruik van grotere focuslengte vermindert stereoschaduw (Bron: Tack et al.,

2005) ......................................................................................................................................... 43

Figuur 20: Slechte matching door weinig contrast (Bron: eigen onderzoek) .......................... 44 Figuur 21: Verkeerde matching door schaduwwerking (Bron: eigen onderzoek) ................... 44

Figuur 22: Hoog-oblieke opname (links) en laag-oblieke opname (rechts) (Bron: Matthews,

2008) ......................................................................................................................................... 46

Figuur 23: Schaalverloop door gebruik van schuine foto‘s (Bron: Krauss, 2004) .................. 47 Figuur 24: Indicatrix van Tissot die duidt op schaalverloop bij een schuine foto (b) (Bron:

Mikhail et al., 2001) ................................................................................................................. 47 Figuur 25: Het crëeren van extra grote stereoschaduw bij geïnclineerde foto‘s (Bron: eigen

onderzoek) ................................................................................................................................ 48 Figuur 26: Epipolaire Resampling (Bron: Atkinson, 2001, eigen bewerking) ........................ 49 Figuur 27: De afwijkingen van het ‗define area‘ kader (Bron: eigen onderzoek) ................... 53 Figuur 28: De onvoldoende orthofoto van de torenspits (Bron: eigen onderzoek) .................. 54 Figuur 29: orthofoto van de westzijde van de kerk genomen van op de Crèvecoeur (Bron:

eigen onderzoek) ...................................................................................................................... 54 Figuur 30: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met 70 mm focuslengte (Bron: eigen onderzoek)

.................................................................................................................................................. 56 Figuur 31: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met de 200 mm focuslengte (Bron: eigen

onderzoek) ................................................................................................................................ 56 Figuur 32: Spreiding en keuze van de gemeten grondcontrolepunten (Bron: eigen onderzoek)

.................................................................................................................................................. 58

Figuur 33: Bewerking van de luchtfoto‘s (eigen onderzoek) ................................................... 60

Page 8: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

8

Figuur 34: Orthofoto omgeving Bouvignes (Bron: eigen onderzoek) ..................................... 61 Figuur 35: Orthofoto van l‘église Saint-Lambert in detail (Bron: eigen onderzoek) ............... 62 Figuur 36: Orthofoto poort (Bron: eigen onderzoek) ............................................................... 64 Figuur 37: Orthofoto muur (Bron: eigen onderzoek) ............................................................... 66

LIJST VAN AFKORTINGEN

ASA American Standard Association

BMP Bitmap

CAD Computer Aided Design

DEM Digital Elevation Model

DTM Digital Terrain Model

GIS Geografisch Informatie Systeem

GPS Global Positioning System

GSD Ground Sample Distance

JPEG Joint Photographic Experts Group

PNG Portabel Network Graphics

PPM Parts Per Million

RGB Red Green Blue

RMS Root Mean Square

RTK Realtime kinematic

TIFF Tagged Image File Format

Page 9: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

9

1 INLEIDING EN DOELSTELLING

Het archiveren en documenteren van monumenten en archeologische voorwerpen wordt

steeds belangrijker. Omdat veel waardevolle plaatsen en objecten bedreigd worden door de

impact van de mens, is het belangrijk om deze te beheren en eventueel te restaureren zodat

deze niet verloren gaan voor toekomstige generaties.

Aan de vakgroep geografie van de Universiteit van Gent is er een sterke interesse voor

fotogrammetrie. Onder leiding van professor Goossens is al heel wat onderzoek verricht naar

gebruik van verschillende fotogrammetrische methodes zowel voor luchtfotogrammetrie als

voor de documentatie van dergelijke waardevolle sites via ‗close-range‘ fotogrammetrie.

Voorbeelden hier van zijn het fotogrammetrisch documenteren van de Acropolis in Athene

(Papakonstantinou et al., 2007), de fotogrammetrische restitutie in combinatie met

laserscanning van de piramides van Gizeh (Neubauer et al., 2005) het koninklijk palijs van

Turijn (Bonora et al., 2003). Nog een mooi voorbeeld zijn de Boeddha-beelden in

Afghanistan. Na de verwoestingen van de grote Boeddha-beelden door de Taliban in 2001

werd deze site fotogrammetrische gedocumenteerd met bestaande beelden die kunnen helpen

bij een eventuele reconstructie (Gruen et al., 2004).

Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele voordelen op ten opzichte van

topografische opmetingen. Ontoegankelijke delen kunnen opgenomen worden, er is relatief

weinig terreinwerk nodig en men verkrijgt heel wat visuele informatie, wat de interpretatie

achteraf ten goede komt (Stevens, 1992). Daarnaast kan die visuele voorstelling nuttig zijn

om plannen en projecten te verduidelijken aan het grote publiek, dat vaak geen kennis heeft

van dergelijke materie (Atkinson, 2001). Nadelen zijn dan weer de lange verwerkingstijd

achteraf en de afhankelijkheid van terreinomstandigheden en obstakels tijdens het kiezen van

de juiste opnameplaats. Daar waar vroeger analoge methodes werden gebruikt, schakelt men

nu over op digitale fotogrammetrie (Matthews, 2008). Dit heeft als voordeel dat er heel wat

automatische verwerkingsprocessen kunnen worden gebruikt.

Deze masterproef begint in hoofdstuk 1 met een inleiding en doelstelling. In hoofdstuk 2

volgt een korte situering van de historische site te Bouvignes, met zowel ‗l‘église Saint-

Lambert‘, de ruïnes van de ‗Crèvecoeur‘ als de oude toegangspoort tot Bouvignes, ‗la Tour

Page 10: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

10

Sainte-Barbe‘. In hoofdstuk 3 volgt meer uitleg over het verzamelen van de gegevens door

middel van topografie en het nemen van de te verwerken foto‘s. Vervolgens zal hoofdstuk 4

het begrip fotogrammetrie omschrijven en ook de verwerking van de gegevens binnen

Virtuozo aankaarten. Onder hoofdstuk 5 komen de verschillende mogelijkheden van output

voor. Dit in de vorm van een digitaal hoogtemodel, een orthofoto of een contourlijnenkaart.

Hierna worden in hoofdstuk 6 de verschillende moeilijkheden besproken die gedurende het

volledige proces van opnames tot verwerking aan bod komen. Onder de besproken problemen

in deze masterproef gaat veel aandacht uit naar het gebruik van schuine opnames. Dit kan

moeilijkheden opleveren en daarom wordt er uitgebreid aandacht besteed aan het gebruik van

schuine opnames zowel bij terrestrische opnames als luchtfotogrammetrie. Daarnaast wordt

onderzoek verricht naar het gebruikt van verschillende focuslengtes bij het fotograferen en

documenteren. Tot slot worden alle fotokoppels nog eens apart voorgesteld, besproken en

daar waar mogelijk vergeleken in hoofdstuk 7.

Alle omschreven stappen worden zoveel mogelijk toegelicht met figuren en voorbeelden die

tijdens de verwerking aan bod zijn gekomen. Gedurende het hele proces wordt naast

VirtuozoNT ook gebruik gemaakt van softwarepakketten zoals TransCAD, Move3,

OctopusTopo en AutoCadCivil3D. Bij deze software en de gebruikte bestandformaten wordt

telkens kort toegelicht waarom deze gebruikt werden en wat hun sterke en minder sterke

punten zijn.

Page 11: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

11

2 SITUERING ‘l’ EGLISE SAINT-LAMBERT’

De ‗Eglise Saint-Lambert‘ is gelegen in Bouvignes-sur-Meuse, deelgemeente van Dinant, in

de provincie Namen. De ligging wordt duidelijk weergegeven op de topografische kaart in

Figuur 1. Bouvignes ligt aan de Maas en was tijdens en na de Middeleeuwen lange tijd een

centrum voor industriële productie. Deze rijkdom werd getoond met het bouwen van onder

meer ‗l‘église Saint-Lambert‘ en het nabij gelegen ‗Maison Espagnole‘.

Het ‗Maison Espagnole‘ is nu eigendom van de stad Dinant en is toegankelijk als museum en

bezoekerscentrum. Het behandelt de historische site van Bouvignes en informeert de bezoeker

over het ontstaan en ontwikkelen van bewoning in de Maasvallei. Het ‗Maison Espagnole‘

werd opgericht in de 15e eeuw. In 1554 werd het huis in de as gelegd door de Spaanse

overheersers. Het gebouw werd hersteld en in 1888 werd het een gemeenschapshuis met een

jongensschool en een verblijfplaats voor de leerkracht. In de 20e eeuw ontwikkelde zich hier

een cultureel centrum, een bibliotheek en nu dus ook een museum (www.skene.be/sitbouv/, 1

mei 2010).

De nabijgelegen gotische kerk domineert het straatbeeld van Bouvignes. De kerk dateert

oorspronkelijk uit de 12e eeuw. Nadien is deze verschillende keren verwoest en

heropgebouwd. Dit resulteert in een middeleeuwse kerk met een werkwaardig knik in zijn

bouwstructuur. Dit is ook de reden waarom de oudste delen van de kerk een Romaanse

bouwstijl kennen en de later gebouwde delen een Gotische stijl (Javaux & Buchet, 1998). De

gehele site van ‗l‘Eglise Saint-Lambert‘ ligt letterlijk en figuurlijk in de schaduw van de

ruïnes van de ‗Crèvecoeur‘. Dit zijn de resten van een middeleeuwse donjon, die machtig

boven de omgeving uitrijzen. Het kasteel dateert uit de 11e eeuw en zou een belangrijke rol

gespeeld hebben in de concurrentiestrijd tussen Bouvignes en Dinant. Volgens overlevering

van de legende zouden de vrouwen en kinderen van gevallen ridders zich van de donjon naar

beneden gestort hebben, om zo aan de klauwen van hun aanvallers te ontsnappen. Van daar is

de naam ‗Crèvecoeur‘ afkomstig, wat zoveel betekent als ‗huilend hart‘ (Lanotte & Blainpain,

1978). Van de ligging van de Crèvecoeur werd gebruik gemaakt om de noordwestzijde van de

kerk te fotograferen. Naast de eerder besproken gebouwen is ook de ‗Tour Sainte-Barbe‘ het

vermelden waard. Deze toegangspoort tot Bouvignes is een restant van de oude muren

rondom de stad (Javaux & Buchet, 1998). Figuur 2 foto toont ons de ‗l‘église Saint-Lambert‘,

gefotografeerd vanop de ruïnes van de Crèvecoeur.

Page 12: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

12

Figuur 1: Uittreksel topografische kaart van Bouvignes (benaderde schaal 1:20.000)

(Bron: NGI, 2003, eigen bewerking)

Figuur 2: Foto van ‘l’église Saint-Lambert’ zichtbaar vanaf Crèvecoeur (Bron: eigen

onderzoek)

Page 13: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

13

3 GEGEVENSVERZAMELING

In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de verzameling van de te verwerken gegevens. De

gegevens komen enerzijds tot stand door topografische opmetingen met het creëren van een

basispolygoon en het uitvoeren van de detailmetingen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan

het nemen van de foto‘s zelf.

3.1 Topografie

3.1.1 Polygoon

3.1.1.1 Opmeting polygoonpunten

Als basis voor de topografische opmeting werd een polygoon gelegd rondom de kerk. Deze

polygoon werd opgemeten met een Pentax-totaalstation R-325 (N), door de Universiteit Gent

ter beschikking gesteld. De punten van de polygoon zijn zorgvuldig gekozen met het oog op

een efficiënte en nauwkeurige verwerking. De weergave van de polygoon bevindt zich in

Figuur 3. De figuur toont eveneens de polygoon die gelegd werd aan de binnenkant van de

kerk. De ingemeten polygoonpunten werden uitgelezen met OctopusTopo waar een lijst met

coördinaten en een CAD-tekening wordt verkregen. Daarna wordt die verwerkt en vereffend

met Move3.

Figuur 3: Voorstelling van de gebruikte polygoon (Bron: eigen onderzoek)

Page 14: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

14

Om de polygoon absoluut te oriënteren werd er gebruik gemaakt van een gps-ontvanger die

aangesloten wordt op Walcors. Walcors is de Waalse tegenhanger van het Vlaamse systeem

Flepos. Het systeem omvat 23 stations die in een netwerk van 20 km uit elkaar gepositioneerd

zijn. De antennes zijn geplaatst op een stabiele ondergrond zodat er zo weinig mogelijk fouten

optreden. De verzamelde gegevens verhogen de nauwkeurigheden van de gps-metingen. Deze

gegevens worden doorgestuurd via GSM, digitale radio (DAB) of via het internet

(www.gps.wallonie.be, 24 april 2010).

De gebruikte methode om de punten op te meten is de RTK methode ofwel de ‗realtime

kinematic‘ methode. Dit verhoogt de snelheid waarmee de coördinaten van de punten worden

berekend en deze coördinaten kunnen bovendien ook ‗real-time‘ worden afgelezen. Eveneens

wordt een nauwkeurigheid van enkele centimeters bereikt en wordt de betrouwbaarheid

verhoogd (Van Sickle, 2008). In het kader van dit werk werd een permanente gsm-verbinding

gebruikt. Deze gsm ontvangt de gegevens en stuurt deze door naar het gps-toestel.

Het gebruikte gps-toestel is de Trimble R6, ter beschikking gesteld door la Région Wallonne

en werd bediend door Jacques Debie. Door de nabijheid van huizen en bomen was het niet

mogelijk alle punten van de polygoon op te meten. De ingemeten punten worden gekoppeld

aan de polygoon in Octopus Topo en vereffend met behulp van het softwarepakket Move3.

3.1.1.2 Vereffening met Move 3

Move3 is een softwarepakket uitgegeven door het Nederlands ingenieursbureau Grontmij. Het

programma wordt gebruikt voor de vereffening en kwaliteitscontrole van geodetische

netwerken in driedimensionale coördinaten (www.grontmij.nl, 24 april 2010). In praktijk

betekent dit dat de coördinaten van de polygoon worden vereffend via de kleinste kwadraten

vereffening. Move3 zorgt naast de vereffening ook voor een kwaliteitscontrole die mogelijke

fouten opspoort en die fouten interpreteert door gebruik te maken van verschillende

statistische toetsen. Al deze gegevens worden automatisch gerapporteerd aan de gebruiker

(Veraghtert, 2005).

Page 15: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

15

De gebruikte toetsen zijn de F-toets, de W-toets en de T-toets. De F-toets is een algemene test

die het voorgestelde model op uitschieters en grove fouten controleert. Indien er grove fouten

zijn wordt dit model verworpen. Bij vertrek gaat men uit van een nulhypothese, waarbij het

model geen fouten bevat. Indien niet voldaan is aan deze hypothese wordt de F-toets

verworpen. Omdat het met de F-toets niet mogelijk is de oorzaak van de fout te achterhalen

wordt de W-toets gebruikt. Deze W-toets test de waarnemingen afzonderlijk en gaat ervan uit

dat er één grove fout in de waarnemingen aanwezig is. Omdat niet enkel de afzonderlijke x, y

en z coördinaten moeten worden getoetst wordt er ook gebruik gemaakt van de T-toets die

meerdere dimensies kan verwerken. (Veraghtert, 2005).

De volledige output van Move3 is terug te vinden in bijlage D.

In Tabel 1 staan de voornaamste gegevens na verwerking van de polygoon in Move3. De

polygoon werd berekend en levert een sluitfout van 4,8 mm op een totale lengte van 231,55

m. Tabel 2 toont dat alle toetsen werden aanvaard en dat er dus sprake is van een zinvolle

polygoon en coördinatenberekening die kan gebruikt worden voor verdere verwerking.

Tabel 1: Vereffening binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek)

RICHTING & AFSTAND KRINGEN

Kring : 1

3001 - 3002 - 3003 - 3004 - 3005 - 3006 - 3008 - 3009 -

3000 -

Sluitfout Hoeken -0,01020 gon

X -0,0042 m

Y 0,0023 m

Sluitfout 0,0048 m + 20,8938 ppm

Lengte 231,5546 m

Page 16: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

16

Tabel 2: Toetsen binnen Move3 (Bron: eigen onderzoek)

TOETSING

Alfa (meer dimensionaal) 0.2603

Alfa 0 (een dimensionaal) 0.0010

Beta 0.80

Kritieke waarde W-toets 3.29

Kritieke waarde T-toets (3

dimensionaal) 4.24

Kritieke waarde T-toets (2

dimensionaal) 5.91

Kritieke waarde F-toets 1.12

F-toets 0.005 aanvaard

3.1.2 Detailpunten

De opname van de detailpunten gebeurt tevens met het totaalstation Pentax R-325 (N). Daar

waar mogelijk werd het totaalstation door middel van gedwongen centrering opgesteld op één

van de polygoonpunten. Waar dit niet mogelijk was, werd gebruik gemaakt van de vrije

opstelling. De detailpunten kunnen natuurlijk of artificieel zijn. Kunstmatig aangebrachte

punten hebben als voordeel dat deze nauwkeuriger kunnen worden ingemeten dan natuurlijke

punten (Tack et al., 2005). Daar waar er niet genoeg contrast is bij natuurlijke punten kan dit

met de kunstmatige punten opgelost worden. Clarke (1994) stelt voor om retro-reflectieve

targets, die zelf licht terugkaatsen, of lasers waarmee de punten worden aangeduid te

gebruiken. Als nadeel ziet Clarke (1994) de grote kost en de soms moeilijk bereikbare

plaatsen voor het aanbrengen van deze kunstmatige punten. Tijdens de opdracht in Bouvignes

was het niet mogelijk om kunstmatige paspunten aan te brengen. Door de grote hoogte van de

kerk werd er gekozen voor natuurlijke punten, zoals merkwaardige hoekpunten, voegen en

ramen. De in te meten detailpunten werden vooraf uitgekozen en aangeduid op foto‘s ter

documentatie. Om verwarring te vermijden werd van elk punt ook nog een detailfoto of schets

gemaakt vooraleer het volgende punt op te meten.

De gemeten detailpunten, die later zullen dienen als grondcontrolepunten tijdens de absolute

oriëntatie, worden per stereokoppel getransformeerd via TransCAD. De x-as wordt in het vlak

van de muur horizontaal boven de grond geplaatst. De Y-as komt hier loodrecht op. Tenslotte

is de z-as de as die van het object richting de camera wijst (Tack et al., 2005). Dit wordt

voorgesteld in figuur 4.

Page 17: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

17

Figuur 4: Visuele voorstelling van het assenstelsel na transformatie in TransCAD (Bron:

Tack et al., 2005, eigen bewerking)

3.2 Opnames voor fotogrammetrie

3.2.1 Wat is fotogrammetrie?

Atkinson (2001) omschrijft fotogrammetrie als: ―the science, and art, of determining the size

and shape of objects as a consequence of analyzing images recorded on film or electronic

data.‖ Daarin komt het woord ‗science‘ of ‗wetenschap‘ aan bod. Dit handelt over het feit dat

er zowel wiskundige, chemische als fysische processen gebruikt worden doorheen de

verschillende stappen van het fotogrammetrisch proces. De ‗art‘ of ‗kunst‘ wordt ook als zeer

belangrijk gezien door Atkinson (2001). Goede resultaten kunnen immers slechts bereikt

worden na het produceren van goede foto‘s en het vergt heel wat kunde om dit alles tot een

goed eindproduct te brengen. Als laatste kan hier ook aangehaald worden dat Atkinson (2001)

reeds naar voor brengt dat er zowel analoge als digitale opnames mogelijk zijn. Ook nu nog

wordt er niet altijd gekozen voor digitale beeldopnames. Het verschil tussen analoge en

digitale opnames komt later nog aan bod onder paragraaf 3.2.3.3.

Page 18: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

18

De Maeyer (2005) definieert fotogrammetrie als ―de verzamelnaam van de technieken die

toelaten ruimtelijke metingen te verrichten op foto‘s‖. Aan de basis van deze techniek ligt de

stereoscopische visie die men ontwikkelt wanneer een bepaald oppervlak vanuit twee

verschillende hoeken wordt opgenomen. De bekomen parallaxverschillen tussen de foto‘s

kunnen dan gebruikt worden om de hoogteverschillen te berekenen (De Maeyer, 2005).

Fotogrammetrie wordt vaak gebruikt voor het voorstellen van gevels van historische

gebouwen en andere structuren. De bekomen plannen en documentatie kunnen vervolgens

gebruikt worden bij het bewaren en restaureren van deze historisch waardevolle plaatsen. De

voordelen van fotogrammetrie werden al in 1962 samengevat in één zin door Thompson.

―Photogrammetric methods of measurement are useful in the following conditions: first, when

the object to be measured is inaccessible or difficult of access; second, when the object is not

rigid and its instantaneous dimensions are required; third, when it is no certain that the

measures will be required at all; fourth, when it is not certain, at the time of measurement,

what measures are required; fifth, when contours of the surface of the object are required, and

sixth, when the object is very small, especially when it is microscopically small.‖ (Thompson

1962)

Hoewel dit citaat al van vele jaren terug dateert, is het daarom niet minder relevant.

Thompson (1962) heeft het dus over het gebruik van fotogrammetrie indien een site niet

toegankelijk is, wanneer snel grote hoeveelheden data moeten worden verzameld en wanneer

vooraf niet duidelijk is welke data er precies allemaal moeten worden verzameld.

Volgens Stevens (1992) kunnen de voordelen van fotogrammetrie op historische gebrouwen

als volgt worden samengevat: een volledige gevel kan in één geheel worden voorgesteld, er

kunnen zeer hoge nauwkeurigheden worden bereikt, de site zelf wordt niet verstoord en er kan

snel een grote hoeveelheid aan output bekomen worden. Dit alles wordt tegenwoordig in drie

dimensies voorgesteld binnen een CAD of GIS omgeving. De beperkingen volgens Stevens

(1992) zijn dan weer de complexiteit van deze opdrachten, en het feit dat er hoog opgeleide

specialisten nodig zijn. Een ander nadeel is dat de ‗line-of-sight‘ vrij moet zijn, dit betekent

dat er vaak occlusiezones kunnen ontstaan ook gekend als ‗stereoschaduw‘ (Tack et al.,

2005). Dit wordt besproken in paragraaf 6.3 samen met de andere mogelijke problemen. Als

laatste nadeel haalt Stevens (1992) aan dat cilindrische muren en torens nog steeds een

Page 19: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

19

probleem vormen. Dit zorgt ook in deze thesis voor de nodige moeilijkheden. Deze

problemen kunnen het best behandeld worden door gebruik van 3D laserscanning, waarbij de

cilindrische toren wordt gescand door gebruik te maken van laserstralen. Bovendien kunnen

ook foto‘s genomen worden tijdens de scanning. Dit levert als resultaat een puntenwolk op

die kan worden gedrapeerd met de genomen foto‘s. Dit kan dan leiden tot een

fotogrammetrische voorstelling zoals bv. een orthofoto (Guidi et al., 1994).

3.2.2 Luchtopnames

Bij luchtfoto‘s is de locatie afhankelijk van het moment van opname van de foto. De

vluchtlijnen en momenten van opname worden vooraf zorgvuldig bepaald (Atkinson, 1980).

Het is immers bijna onmogelijk om een vlucht te herhalen daar dit een enorme kost is. Tijdens

de vlucht en nadien moet er rekening gehouden worden met fouten in de vliegrichting. In

Figuur 5 worden de fouten weergegeven waar zowel tijdens luchtopnames als terrestrische

opnames rekening mee moet worden gehouden. De ω-tilt, of 'roll' is de rotatie rondom de x-

as. De x-as is tevens de vliegrichting van het vluigtuig. De ‗pitch‘ of ψ-tilt, stelt rotatie rond

de y-as voor en ‗crab‘ of κ-tilt stelt de rotatie rondom de z-as voor. Een mogelijk oorzaak van

die ‗crab‘ is zijdelingse wind die een rotatie doet ontstaan. De resulterende beweging zal een

een combinatie van deze drie tilt-factoren zijn (Goossens, 2007).

Page 20: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

20

Figuur 5: Fouten door rotatie rond de assen bij luchtopnames (Bron: Goossens, 2007,

eigen bewerking)

De nuttige lensopening is een belangrijk gegeven bij luchtopnames. Hoe korter de sluitertijd,

hoe scherper het beeld. Dit brengt met zich mee dat er minder licht kan binnendringen, dus zal

er een groter diafragma aangewezen zijn. Dit groter diafragma kan dan weer grotere metrische

vervormingen met zich meebrengen (Goossens, 2007). Terrestrisch zal men kiezen voor een

kleiner diafragma en een lagere lichtgevoeligheidswaarde van de foto bij stabiele opnames.

Dit leidt tot kleinere fouten in het fotobeeld (Goossens, 2007).

De luchtfoto‘s werden met dezelfde camera genomen als de terrestrische opnames, namelijk

de Rolleiflex métric 6008. Met een focuslengte van 40 mm. De vlucht en de foto‘s dateren

van 15 april 1996 met een zwart-witte emulsie met ASA-waarde 200 voor de

lichtgevoeligheid. De hoogte van de vlucht bedraagt ongeveer 200 m en werd berekend door

de lengte van de kerk op de foto‘s te vergelijken met de werkelijke lengte van de kerk.

Page 21: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

21

3.2.3 Terrestrische opnames

Tijdens dit hoofdstuk komen verschillende keuzes aan bod die moeten gemaakt worden

tijdens de terrestrische opnames. De beeldrotatieparameters, voorgesteld in figuur 6, zijn

dezelfde deze bij luchtopnames. De ω-tilt, of 'roll' is de rotatie rondom de x-as, ψ-tilt of 'pitch'

stelt de rotatie rond de y-as voor, κ-tilt of ‗crab‘ stelt de rotatie rondom de z-as voor.

(Atkinson, 2001)

Figuur 6: Fouten door rotatie rond de assen bij terrestrische opnames (Bron: De Ryck,

2005)

3.2.3.1 Keuze camera en focuslengte

De analoge opnamen gebeuren in overleg met Jacques Debie en gebeuren met het toestel

Rolleiflex métric 6008. Dit is een metrisch toestel met ingebouwd grid waarvan de

lensdistorties gekend zijn. De gebruikte lenzen en focusafstanden zijn die van 40,71 mm en

120,70 mm. Deze gegevens zijn beschikbaar gesteld voor de gebruikers door de fabrikant en

zijn terug te vinden in bijlage F.

De digitale opnames gebeuren met de Sony α 100. Zowel in de analoge als in de digitale

fotografie is de kwaliteit afhankelijk van het formaat dat wordt gebruikt (Vancoillie, 2010).

De gebruikte formaten bij de analoge Rolleiflex métric 6008 zijn 24 x 36 mm. Deze

filmpositieven werden ingescand met de Epson Perfection 2480 photo. Het formaat van de

digitale Sony α 100 bedraagt 10,2 x 6,8 inch of 25,5 x 16,3 mm. Het gaat hier na scanning of

opname over 24-bit-beelden. Dit levert een RGB kleurenbeeld op. Dit zijn 16 miljoen

mogelijk kleuren (De Maeyer, 2005).

Page 22: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

22

3.2.3.2 Metrisch camera vs. Niet-metrische camera

Bij een metrische camera worden de ‗feducial marks‘ gefotografeerd om de vertekeningen en

fouten door de gebruikte lens te corrigeren. De focuslengte wordt zeer nauwkeurig bepaald.

Daarvoor wordt er gewerkt met vaste objectieven. Hoe korter de focuslengte, hoe groter de

vervormingen (Atkinson, 2001). Een gekalibreerde lens bevat een rapport met deze

informatie. Deze zijn terug te vinden in bijlage B.

3.2.3.3 Analoog vs. Digitaal

Van in het begin heeft fotogrammetrie gebruik gemaakt van fotografische emulsies op film of

glas voor de dimensionale stabiliteit. Daarvoor werden specifieke analoge instrumenten

ontwikkeld om deze afbeelding te verwerken en te gebruiken (Mikhail et al., 2001). Recent,

met de steeds snellere ontwikkelingen op technologisch gebied, worden nu ook digitale foto‘s

gebruikt bij fotogrammetrische verwerkingen. De digitale formaten kunnen rechtstreeks

opgenomen worden met een digitale camera of kunnen bekomen worden door het inscannen

van analoge foto‘s. Daarbij blijven de projecties bij zowel de analoge als de digitale formaten

onveranderd, wat dan ook de basis is in de fotogrammetrie. Het gebruik van digitale formaten

levert ons de voordelen van automatisatie van het verwerkingsproces op. Heel wat taken die

anders door de mens gebeuren worden nu overgenomen door automatische processen,

waardoor er heel wat tijd kan worden gewonnen (Mikhail et al., 2001).

Goossens (2007) verwoordt het verschil tussen analoge en digitale opnamen als volgt: ―Het

meest opmerkelijke verschil tussen analoge en digitale fotogrammetrie is het formaat van de

ingevoerde data. In het analoge geval wordt gewerkt met afdrukken of diapositieven van

foto‘s waar in het digitale geval gebruik wordt gemaakt van gescande of rechtstreeks digitaal

verworven beelden. ‖ Voordelen van digitale beelden zijn dat ze niet te lijden hebben onder

fysieke vervormingen. Die fysieke vervormingen kunnen onder meer uitzetting en krimp zijn

door verschillen in temperatuur en luchtvochtigheid. Daarnaast kunnen de digitale beelden

onbeperkt worden bijgemaakt zonder dat er aan kwaliteit wordt ingeboet (Goossens, 2007).

Page 23: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

23

3.2.3.4 Multi-focale opnames

De keuze van de focuslengte en de afstand tot het object is van cruciaal belang voor de

kwaliteit van de orthofoto‘s (Matthews, 2008). Bij gebruik van een vaste focuslengte zal dit

een betere verwerking mogelijk maken dan bij gebruik van een zoomlens. Toch wijst

Matthews (2008) er op dat het op het terrein eenvoudiger kan zijn om te werken met

zoomlenzen naargelang de terreinomstandigheden. Deze zoomlenzen werden gebruikt bij de

Sony α 100.

Vanop de ruïnes van de Crèvecoeur werd de kerk opgenomen met verschillende focuslengtes.

Deze lenzen hebben elk een andere graad van detail naar boven. Dit wordt geïllustreerd in

Figuur 7.

Een grotere focuslengte levert de beste beeldmatching op binnen Virtuozo. Dit komt doordat

er kleinere verplaatsingen zijn. Hoe minder groot de verplaatsing, hoe beter beelden matchen.

Hoe groter de focuslengte, hoe verder je moet verwijderd zijn van het object om het volledig

in beeld te krijgen. Omgekeerd betekent dit dat wanneer de afstand niet vergroot, er een

grotere focuslengte nodig is om een detail van het objecten te vergroten. Dit wordt

voorgesteld in Figuur 8. Daarbij wordt het verband aangegeven tussen de focuslengte en de

beeldhoek.

Figuur 7: Voorstelling van verschil in opname beeld (Bron: eigen onderzoek)

Page 24: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

24

Figuur 8: Verhoudingen tussen verschillende focuslengtes (Bron: Studio Imago, 2005)

Hoe groter de focuslengte, des te groter de graad van detail als men de foto vanop dezelfde

plaats neemt. Dit wil zeggen dat het aanduiden van grondcontrolepunten bij de absolute

oriëntatie beter zal lukken bij een grotere focuslengte. Voor het vergelijken van de

verschillende focuslengtes van de verschillende lenzen moet er rekening gehouden worden

met de grootte van het beeldformaat. De objectieven ingebouwd bij de analoge Rolleiflex

métric 6008 hebben een filmformaat van 36 x 24 mm. Een ‗full-frame reflex‘ camera zoals de

digitale Sony α 100 bevat een kleinere sensor. Dit betekent dat een deel van het beeld

eigenlijk buiten de rand van de sensor valt in vergelijking met de analoge Rolleiflex métric

Page 25: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

25

6008. Dit zorgt voor een grotere brandpuntsafstand dan verwacht na analoge opnames. Uit de

specificaties van de digitale Sony α 100 met een sensorgrootte van 23,6 x 15,8 mm volgt dat

de focuslengte vermenigvuldigd moet worden met de factor 1,5 (Vancoillie, 2010). Dit

betekent dat een focuslengte van 70 mm bij de Sony α 100 dus eigenlijk (70*1.5 = 105) 105

mm bedraagt in de vergelijking met de analoge camera.

3.2.3.5 Keuze opnameplaats

Het gebruik van verschillende lenzen en de keuze van de standplaatsen voor opname van de

foto‘s spelen een grote rol in de fotogrammetrische verwerking. Men wordt vaak door de

terreinrealiteit gedwongen een bepaalde opstelplaats te kiezen. Daarenboven moet men steeds

een overlap van 60 % tussen beide foto‘s waarborgen (Goossens, 2007; Matthews, 2008).

Vooral in bebouwde gebieden of op ruwe terreinen heeft men niet altijd evenveel ruimte om

de standplaats te kiezen. Ook worden vaak delen van het op te nemen gebouw afgeschermd

door huizen, beplanting of andere obstakels. Dit zorgt ervoor dat er vooraf goed moet worden

bedacht hoe de mogelijke stereokoppels kunnen worden opgenomen. Dit gebeurde in

samenspraak met Jacques Debie en professor Goossens.

Dallas (1980) beschrijft problemen die kunnen voorkomen bij ‗close-range‘ fotogrammetrie

die er voor zorgen dat niet alles weergegeven wordt op de fotokoppels. Deze zijn de

aanwezigheid van vegetatie, obstakels en gebouwen. De ontbrekende gedeelten moeten dan

via andere methoden worden aangevuld. Dallas (1980) stelt voor om deze plaatsen handmatig,

met theodoliet of totaalstation in te meten. Recent kan men hiervoor beroep doen op

laserscanners om de ontbrekende gedeelten aan te vullen. Om het aantal gemiste zones door

steunberen, uitsteeksels en gevelverschillen te beperken moeten de opnames zorgvuldig

overwogen worden.

Om een overzicht te krijgen over de ligging van de verschillende koppels en hun opname te

plaatsen in het kader van deze masterproef is in Figuur 9 een situatieschets toegevoegd. De

eerste standplaats (1) is op de Crèvecoeur waar met drie verschillende lenzen werd gewerkt

met telkens 150 m afstand tot de kerk. De gebruikte focusafstanden zijn 35 mm, 70 mm en

200 mm. De standplaats aan de zuidzijde (2) bestaat eigenlijkt uit twee opnameplaatsen. De

poort werd opgenomen met een focuslengte van 40 mm van op 5 meter afstand (3). De

aangrenzende muur werd eveneens opgenomen de 40 mm focuslengte van op 8 meter afstand.

Page 26: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

26

De gekleurde lijnen stellen de opnames van de kerk voor per lens. De volledige beschrijving

van de terrestrische opname is terug te vinden in Tabel 3. De luchtfoto‘s zijn niet te zien op

deze figuur, maar zijn zichtbaar op de topografische kaart in figuur 1.

Figuur 9: Situatieschets opstelpunten (Bron: eigen onderzoek)

Tabel 3: Overzichtstabel terrestrische opnames (Bron: eigen onderzoek)

Overzicht nr. Detail nr. Focuslengte Camera

Afstand tot

object

1

35 mm Sony α 100 150 m

70 mm Sony α 100 150 m

200 mm Sony α 100 150 m

2

3 40 mm Rolleiflex 6008 5 m

4 40 mm Rolleiflex 6008 10 m

3.3 Gebruikte formaten en gebruikte software bij grafische voorstelling

3.3.1 Gebruikte formaten

Er zijn heel wat verschillende opslagformaten mogelijk. Deze formaten hebben elk hun

voordelen en nadelen die vooral gebaseerd zijn op het beschikbare kleurenpalet en de

compressie van de data (Matthews, 2008). Digitale camera‘s, zoals de gebruikte Sony α 100

slaan de onbewerkte beelden op in het RAW-formaat, omdat dit formaat een grotere

Page 27: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

27

kleurendiepte kan bevatten dan eender welk ander formaat (Matthews, 2008). De RAW-

bestanden moeten nadien verwerkt worden tot bruikbare grafische voorstellingen, hetzij in de

camera zelf of via een ander software pakket zoals Adobe Photoshop. Daarna is een omzetting

mogelijk tot verschillende bestandsformaten zoals JPEG of TIFF. Deze formaten worden

hieronder kort toegelicht.

3.3.1.1 JPEG

Het gebruik van JPEG (Joint Photographic Experts Group) als grafisch bestandsformaat heeft

als grote voordeel dat de formaten heel wat kleiner wordt opgeslagen dan heel wat andere

formaten zoals bv. TIFF. Het nadeel van de gebruikte compressiemethode is dat de kwaliteit

van het beeld heel wat lager is (De Maeyer, 2005). De compressiemethode werd uitvoerig

beschreven door Atkinson (2001), maar dit valt buiten het onderzoek van deze thesis.

3.3.1.2 TIFF-GeoTIFF

Een TIFF (Tagged Image File Format) bestand is een beeldbestand dat informatie opslaat in

zogenaamde ‗tags‘. Deze ‗tags‘ kunnen vooraf zijn bepaald of kunnen naar eigen wens

worden aangepast. Dit zijn dan de zogenaamde ‗private tags‘. Dit geeft aan het TIFF-

beeldformaat een grote flexibiliteit heeft (De Maeyer, 2005). Het formaat is wijd verspreid en

wordt ondersteund door de meeste grafische programma‘s (Studio Imago, 2005). Om een

TIFF te geo-refereren wordt er een ‗worldfile‘ aan toegevoegd. Deze worldfile omvat een

schaalfactor in x en y, een rotatiefactor in x en y en nog een translatiefactor zoals voorgesteld

in Tabel 4 (De Maeyer, 2010).

Tabel 4: Voorbeeld van een tfw-bestand (Bron: eigen onderzoek)

5.0000

0.0000

0.0000

-5.0000

17980.0000

136880.0000

De Maeyer (2004) omschrijft een Geotiff als een TIFF-beeld waaraan een aantal metadata

worden gekoppeld die de beelden in de geografische ruimte georefereren. Een Geotiff heeft

dus geen afzonderlijke ‗worldfile‘ nodig.

Page 28: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

28

3.3.1.3 PNG

De TIFF bestanden worden ingeladen in Adobe Photoshop, waar alle onbelangrijke

restgedeeltes worden gewist. Daarna word het beeld opgeslagen als *.png. Het PNG-

beeldformaat (Portable Network Graphics) heeft als grote voordeel dat er naast de RGB-

waarden ook een waarde voor de transparantie kan worden afgebeeld, het zogenaamde

gamma-kanaal (De Maeyer, 2004). PNG is een open formaat dat geen verlies aan informatie

kent bij de compressie van TIFF naar PNG.

3.3.2 Gebruikte software

Voor de omzetting van het ene formaat naar het andere formaat en het bewerken van

fotobeelden wordt gebruik gemaakt van verschillende grafisch softwarepakketten. In deze

masterproef werden AutoCAD Civil3D en Adobe Photoshop gebruikt.

3.3.2.1 Adobe Photoshop

Adobe Photoshop is een grafisch verwerkingsprogramma dat gebruikt kan worden om foto‘s

te manipuleren (http://www.adobe.com/nl/products/photoshop/family/, 20 april 2010). In het

kader van deze masterproef werd photoshop gebruikt om de contrasten van de foto‘s te

verhogen en om het TIFF-formaat om te vormen tot PNG-formaat bij het wegsnijden van

overbodige elementen in de foto‘s.

3.3.2.2 AutoCAD Civil 3D

AutoCAD laat toe om objecten in de ruimte te lokaliseren, te beheren en aan te passen. Dit

alles gebeurt in een lokaal coördinatenstelsel dat nadien kan worden getransformeerd naar het

globale stelsel, mits daarvoor de juiste licenties beschikbaar zijn (De Maeyer, 2005). Dit

gebeurt voor deze opdracht met Autodesk Civil 3D ter beschikking gesteld door de

Universiteit Gent.

Page 29: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

29

4 FOTOGRAMMETRISCHE VERWERKING BINNEN VIRTUOZO

De fotogrammetrische verwerking gebeurt met behulp van het softwarepakket Virtuozo, ter

beschikking gesteld door de Universiteit Gent. De verwerking omvat de interne, de relatieve

oriëntatie en de absolute oriëntatie van de foto‘s. Virtuozo is ontworpen door Supresoft Inc en

kan gebruikt worden voor zowel luchtfotogrammetrie als terrestrische fotogrammetrie.

Virtuozo begint van een opgenomen stereokoppel en leidt via semiautomatische verwerking

met manuele controle van de gebruiker tot een orthofoto en digitaal hoogtemodel. Door het

automatisch herkennen van homologe punten wordt er heel wat tijd gewonnen. De gebruikte

herkenningsalgoritmes zijn niet perfect en leveren moeilijkheden op bij gebrek aan contrast,

zon- en schaduwwerking en occlusiezones. Deze problemen worden manueel aangepast door

gebruik te maken van het editeren na het ‗matching‘ proces.

Een overzicht van het volledige proces kan in onderstaande afbeelding worden

teruggevonden. De belangrijkste stappen zijn toegelicht doorheen de masterproef.

Figuur 10: Schematische voorstelling van de verschillende doorlopen stappen binnen

Virtuozo (Bron: eigen onderzoek)

Page 30: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

30

4.1 Interne oriëntatie

Bij de interne oriëntatie wordt de foto georiënteerd ten opzichte van de inwendige elementen

van de camera. De interne oriëntatie kan enkel gebeuren bij gebruik van metrische camera‘s

(Matthews, 2008). Dit is het geval bij het gebruik van de 40 mm lens en de 120 mm lens van

de Rolleiflex métric 6008. Verschillende parameters van de gebruikte lens zijn vooraf

nauwkeurig bepaald. Dit zijn de exacte focuslengte, de positie van het hoofdpunt in het beeld

en de distorties van de lenzen. Deze parameters worden meegeleverd door de fabrikant bij de

camera en lens. De interne oriëntatie is de eerste stap bij het verwerken in Virtuozo.

De interne oriëntatie houdt enkel rekening met de 8 hoekpunten waarvoor de gegevens

gekend zijn. Deze wordt ingeladen en aangeduid in Virtuozo. Daar waar bepaalde punten niet

zichtbaar zijn wordt er gekeken op de volgende rij punten. Dit proces is voorgesteld in Figuur

11 waar centraal de 8 hoekpunten nauwkeurig worden aangeduid en rechtsboven de

inwendige coördinaten en de residufouten van de aangeduide punten.

Figuur 11: Interne oriëntatie in Virtuozo (Bron : eigen onderzoek)

Page 31: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

31

De informatie over de interne calibratie van het toestel en de lens wordt bij de aankoop van

het toestel gegeven. In Tabel 5 word een deel van het calibratiebestand van de analoge 40 mm

lens getoond. Daarin staat de exacte focuslengte die 40,71 mm bedraagt (1), de lokale

coördinaten van de hoekpunten (2) en de lensdistortieparameters met de gecorrigeerde

waarden (3).

Tabel 5: Voorbeeld van een calibratiebestand (Bron: eigen onderzoek)

40,71 (1)

1

-

24,9991 -25 (2)

2

-

24,9991 25,0003

3 25,0007 24,9999

4 25,0007

-

25,0009

5

-

24,9998 0,0013

6 -0,0004 24,9998

7 25,0007 0,0001

8 0,0002

-

24,9995

Len_distortion_parameters:

1,432097 1 0,01 (3)

2,862408 2 0,02

4,289157 3 0,03

5,710598 4 0,039

7,125022 5 0,048

8,530773 6 0,055

9,926254 7 0,061

11,30994 8 0,066

4.2 Relatieve oriëntatie

Tijdens de relatieve oriëntatie worden de foto‘s ten opzichte van elkaar georiënteerd

(Matthews, 2008). Het zoeken naar homologe punten op de twee fotobeelden gebeurt

automatisch door een hiërarchisch systeem van beeldpiramides en ‗beeldmatching‘. Dit

principe wordt door Goossens (2007) ―geassisteerd automatisch‖ genoemd. Dat wil zeggen

dat de bekomen punten van de automatische puntherkenning daarna manueel moeten worden

onderzocht om eventuele verkeerde punten te verwijderen.

Page 32: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

32

Atkinson (2001) beschrijft het feit dat de relatieve oriëntatie bemoeilijkt kan worden door

niet-ideale opname omstandigheden. Schuine foto‘s, stereoschaduw, te weinig contrast,…

kunnen allemaal aanleiding geven tot problemen bij de relatieve oriëntatie. Bepaalde

problemen kunnen opgelost worden door gebruik van grafische software zoals Adobe

Photoshop waar contrast en kleurwaarden kunnen worden aangepast. De problemen komen

ook vaak voor bij overgang tussen voor- en achtergrond. Daarom worden manueel extra

homologe punten ingevoerd (Atkinson, 1980). De nauwkeurigheid van de relatieve oriëntatie

kan worden afgelezen binnen Virtuozo. Dit wordt voorgesteld door de totale RMSE te

berekenen, de ‗root mean square error‘ (De Maeyer, 2004). Deze ‗error‘ drukt de fout uit in

millimeter voor de homologe punten, en in millimeter voor de grondcontrolepunten bij de

absolute oriëntatie (Goossens, mondelinge mededeling, 27 mei 2010). Dit wordt geïllustreerd

in Figuur 12.

4.3 Absolute Oriëntatie

De absolute oriëntatie omvat het plaatsen van het fotokoppel in de juiste absolute positie. Dit

vereist in Virtuozo heel wat menselijke interactie. Er zijn minimaal 6 grondcontrolepunten in

de overlappende zone tussen twee foto‘s nodig om 7 parameters te bepalen. Deze parameters

zijn 3 rotatieparameters, 3 translatieparameters en een schaalfactor. Er wordt getracht een

homogene spreiding te bekomen in x, y, z. Om de betrouwbaarheid te verhogen kunnen er

best meerdere overtollige punten worden ingevoerd. De grondcontrole punten werden

opgemeten met een totaalstation zoals uitgelegd in paragraaf 3.1.1. De Maeyer (2005)

omschrijft grondcontrolepunten als: ―[…] punten op het terrein waarvan men de

wereldcoördinaten of de coördinaten in de master kent en die ondubbelzinnig identificeerbaar

zijn op de slave‖. Dit wil zeggen dat de grondcontrolepunten op de beide foto‘s zeer

nauwkeurig moeten worden aangeduid. Voor de absolute oriëntatie van de verschillende

stereokoppels worden de gemeten detailpunten in het algemene stelsel van de polygoon

omgezet naar een specifiek lokaal stelsel. Dit werd eerder uitgelegd in paragraaf 3.1.2. Deze

punten worden dan ingelezen in Virtuozo als ‗passpointfile‘. De punten worden aangeduid en

aan de hand van deze absolute oriëntatie wordt dan een hoogtemodel gemaakt. Voorlopig is er

nog geen sprake van automatische absolute oriëntatie. Nieuwe ontwikkelingen binnen de

fotogrammetrie moeten dit evenwel mogelijk maken (Goossens, 2007).

Page 33: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

33

De nauwkeurigheid van de absolute oriëntatie wordt bepaald door de RMSE-fouten te

berekenen tussen de grondcontrole punten op de foto‘s en de terreinrealiteit. In Figuur 12

worden de homologe punten van de relatieve oriëntatie voorgesteld door rode kruisjes. De

absolute oriëntatie wordt voorgesteld door de grotere gele kruisjes. De blauwe cirkels zijn

grondcontrolepunten die niet opgenomen werden tijdens de verwerking binnen Virtuozo. De

groene zone duidt de oppervlakte aan die zal verwerkt worden tot een eindproduct.

Figuur 12: De absolute en relatieve oriëntatie in Virtuozo (Bron: eigen onderzoek)

4.4 Editeren van de fotokoppels

Na de absolute oriëntatie gebeuren de volgende stappen tot het creëren van de eindproducten

volledig automatisch. Na de epipolaire resampling, waar de y-parallax uit het beeld wordt

verwijderd kan het model wel nog beïnvloed worden door de ―prepare for match‖ functie en

het editeren (Goossens, 2007). Het editeren van de stereokoppels gebeurt als volgende stap

binnen Virtuozo. Dit editeren zorgt ervoor dat onregelmatigheden in de modellen worden

weggewerkt. Vaak voorkomende onregelmatigheden zijn pieken door een verkeerde

‗matching‘. De meest gebruikte functies bij het editeren zijn de ―smooth-functie‖ en de

―plane-functie‖. De ―smooth-functie zorgt ervoor dat overgangen en pieken worden afgerond.

De ‖plane-functie‖ beschouwt een aangeduide zone als één vlak.

De kwaliteit van de punten kan voorgesteld worden door contourlijnen die de parallax

aanduiden. Belangrijk is dat deze de vorm van de objecten zo goed mogelijk volgen. Volgen

Page 34: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

34

deze contourlijnen de vorm van de objecten niet, dan zal dit problemen opleveren bij het

creëren van de orthofoto. De kwaliteit van de ‗matching‘ kan ook worden voorgesteld door

het visualiseren van de ‗pegs‘. Dit zijn homologe punten tussen de beide foto‘s die aan de

hand van een kleurencode weergeven welke punten er goed of minder goed gematcht zijn.

Punten met een goede ‗matching‘ worden groen voorgesteld, andere worden geel of rood

voorgesteld. Figuur 13: Editeren van fotokoppels (Bron: eigen onderzoek) toont de ‗prepare

for match‖ (a) en de pegs (b) met de kwaliteit van de ‗matching‘.

Figuur 13: Editeren van fotokoppels (Bron: eigen onderzoek)

Page 35: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

35

5 EINDPRODUCTEN

Daar waar vroeger bij de analoge methodes vooral lijnenkaarten als eindproduct werden

bekomen, is er nu een veel grotere waaier aan mogelijke eindproducten (Atkinson, 2001). De

digitale verwerking met software zoals Virtozo levert ons verschillende eindproducten, die

gedeeltelijk automatisch worden gegenereerd. Deze eindproducten zijn orthofoto‘s, digitale

hoogtemodellen en contourlijnenkaarten. De algemene principes van producten worden in dit

hoofdstuk besproken. Voor een grondige voorstelling van de eindproducten in het kader van

deze masterproef wordt verwezen naar hoofdstuk 6.

5.1 Orthofoto

Een orthofoto is een fotografische voorstelling van een object die de geometrische

nauwkeurigheid van een opmeting koppelt aan de visuele eigenschappen van een foto. Een

orthofoto bezit de metrische hoedanigheid van een kaart en wordt niet beïnvloed door de

interpretatie van de fotograaf (Tack et al., 2005). Alle punten op de orthofoto worden

weergegeven met de juiste coördinaten. Deze eigenschappen zorgen er dus voor dat de

gebruiker een interpretatie kan maken over de positie, de toestand en de omvang van bepaalde

elementen aanwezig op de orthofoto. De aanmaak van een orthofoto gebeurt automatisch in

de beschikbare software Virtuozo. Bij het creëren van een orthofoto worden verschillende

vervormingen verwijderd. Het gaat hierbij om vervormingen die afkomstig zijn van conische

projectie, vervormingen afkomstig van de cameralens en vervormingen afkomstig van het

reliëf van het object (Goossens, 2007).

5.2 Digitaal hoogtemodel

Digitale Hoogtemodellen zijn oppervlaktemodellen waar de hoogte, voorgesteld op de z-as,

een variabele is ten opzichte van de x en y coördinaten (De Maeyer, 2004). De hoogte kan op

verschillende manieren beschreven worden. In Virtuozo gebeurt dit door gebruik te maken

van een vooraf instelbaar grid. Hoe hoger de nauwkeurigheid van het grid, hoe beter. Dit zal

evenwel met zich meebrengen dat de rekentijd voor het berekenen van dergelijke modellen

ook hoger zal liggen naarmate de nauwkeurigheid stijgt.

Page 36: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

36

Een digitaal hoogtemodel omvat een voorstelling van het reliëf van het bestudeerde terrein of

object. Dit DEM kan worden opgeslaan als puntenfile met daarbij telkens de x, y en z

coördinaat. Deze file kan worden ingelezen in AutoCad waarbij een oppervlak kan worden

gecreëerd. Als toemaat kan de orthofoto over dit digitaal hoogtemodel worden gedrapeerd.

Dit kan men terugvinden onder ‗drape‘. Naast het voorstellen van een oppervlakte kunnen ze

ook dienen voor het berekenen van stroom- , hellings- en erosiemodellen (De Maeyer, 2004).

5.3 Contourlijnkaarten

Een contourlijnenkaart is een kaart die de omtreksvormen van een landschap of object

weergeeft. Indien gewenst kan dit geprojecteerd worden op een orthofoto. Contourkaarten zijn

kaarten waarin iedere lijn een gelijke hoogte voorstelt op het terrein of op het object. Deze

kunnen worden afgeleid uit een digitaal hoogtemodel (Mikhail et al, 2001). De lijnen met

gelijke hoogte worden ook wel isolijnen genoemd. De grootte van het interval tussen de

contourlijnen is vrij te kiezen, maar is wel afhankelijk van de keuze van de kaartschaal. Hoe

kleiner de kaartschaal, hoe groter het contourinterval zal gekozen worden (Mikhail et al.

2001).

Page 37: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

37

6 PROBLEMEN TIJDENS DE VERWERKING IN VIRTUOZO

6.1 Inleiding: het aanmaken van een orthofoto in Virtuozo

Een enkelvoudige fotovoorstelling kan een goede visuele analyse van een object mogelijk

maken. Vaak is het daarbij wel noodzakelijk dat er vooraf kennis is over de vorm van het

object (Krauss, 2004). Een vierkant zal immers niet afgebeeld worden als een vierkant, maar

met een bepaald perspectief en verlenging (Mikhail et al., 2001). Dit wordt voorgesteld in

Figuur 14: Orthografische projectie (a) vergeleken met perspectieve projectie (b) en (c)

(Mikhail et al., 2001). Door het perspectief van de waarnemer of fotograaf zal er een verschil

in geometrie ontstaan. Dit zijn de fouten door de perspectieve of conische projectie.

Figuur 14: Orthografische projectie (a) vergeleken met perspectieve projectie (b) en (c)

(Mikhail et al., 2001)

Deze perspectieve projecties hebben invloed op de beeldvorming door de radiale

beeldverplaatsing. Op Figuur 15 ziet men de fouten door radiale beeldverplaatsing. ∆r stelt de

grootte van de verplaatsing voor. De fouten nemen toe naarmate men verder verwijderd is van

het projectiecentrum. Dit is de reden waarom de kwaliteit van de orthofoto daalt naarmate

men zich verder aan de rand van het fotobeeld bevindt. Een object dat boven het

referentievlak van de foto uitsteekt zal verder van het projectiecentrum worden afgebeeld (1).

Een object dat zich daarentegen onder het referentievlak bevindt zal dicht naar het

projectiecentrum worden afbeeld (2) (Atkinson, 2001).

Page 38: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

38

Figuur 15: Fouten door radiale beeldverplaatsing (Bron: Krauss, 2004, eigen bewerking)

Dikwijls is het echter voor de gebruikers niet voldoende om een ruimtelijk object in één

enkele foto voor te stellen. In veel gevallen zal gebruik gemaakt worden van orthofoto‘s, deze

worden ook wel fotokaarten of ―photomaps‖ genoemd (Krauss, 2004). Dit is één van de

mogelijke eindproducten in Virtuozo en dit werd hierboven in paragraaf 5.1 reeds besproken.

Een orthofoto bevat geen conische projectie, maar een orthogonale projectie als het objectvlak

en het fotovlak parallel zijn aan elkaar (Krauss, 2004). Een cirkel wordt dan afgebeeld als een

cirkel en niet als een ovaal (Mikhail et al., 2001).

Mikhail et al. (2001) geven een samenvattende definitie van de eigenschappen van een

orthofoto: ―[…] pictures of the ground prepared from a pair of overlapping images in such a

manner that the perspective aspect of the picture has been removed [...].‖ Verder worden ook

mogelijke toepassingen in dezelfde definitie beschreven: ‖[…] The orthofoto can be used as a

planimetric map because it has a constant scale. If contour lines are superimposed over the

imagery, then the resulting orthophoto map is used as a topographic map.‖ (Mikhail et al.

(2001).

Page 39: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

39

Op een gewone topografische kaart of gevelplan staan vaak niet alle details afgebeeld. Een

orthofoto kan heel wat hulp bieden bij het interpreteren van elementen zowel vanuit de lucht

als terrestrisch van op de begane grond. Een andere groot voordeel bestaat erin dat een

orthofoto kan gebruikt worden in een GIS-systeem. Hierbij kan een orthofoto de basis vormen

voor verdere bewerking (Mikhail et al, 2001). Dit wijst op het belang van een goede integratie

tussen de systemen die een orthofoto aanmaken (zoals VirtuozoNT) en GIS-software zoals

bv. ArcMap. Om afzonderlijke orthofoto‘s om te zetten in een orthofotomozaïek en te

refereren moet men alles importeren binnen een CAD-systeem.

6.1.1 Orthofoto van vlakke objecten

Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen vlakke en gebogen objecten. Enkel de

vlakke objecten zijn correct voor te stellen door middel van een orthofoto. De productie van

orthofoto‘s hangt ook af van de stand van de as van de camera ten opzichte van het object.

Krauss (2004) beschrijft dit als “Orthophoto production is significantly dependent on whether

or not the camera axis is perpendicular to the object plane‖. De verticale opnames zijn het

snelst en het eenvoudigst om te verwerken (Tack et al., 2005). Als voorbeeld kan hier de

toegangspoort worden aangehaald, dit voorbeeld wordt besproken in paragraaf 7.2.3.

6.1.2 Orthofoto van gebogen vlakken

Het is niet mogelijk om een bol of een cilinder af te beelden in een plat vlak (Vernemmen,

1998). Daarom moeten alternatieve methoden worden gezocht om toch tot een voorstelling

van het geheel te komen. Toegepast betekent dit dat het wiskundig onmogelijk is om de ronde

toren voor te stellen op de orthofoto. Dit levert heel wat problemen op in Virtuozo zoals

afgebeeld in Figuur 16, met links een gewone foto met perspectief, en rechts een orthofoto

met daarop de voorstelling van de cilinder. Omwille van deze foutieve voorstelling werd er

gekozen om de cilindervormige toren als één vlak te beschouwen. Een andere oplossing

bestaat erin om de toren te beschouwen als een veelhoek en zo vlak per vlak te editeren. Dit

levert mogelijk betere resultaten op, maar deze kunnen nooit overeenstemmen met de

werkelijkheid. Bovendien is dit een zeer arbeidsintensieve methode die maar weinig extra

informatie oplevert. Deze methode werd beschreven en toegepast door De Ryck (2005)

waarbij zoals afgebeeld in Figuur 17 de toren tijdens het editeren in stukken werd verdeeld.

Page 40: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

40

Figuur 16: Voorstelling van de toren op een orthofoto. Originele foto (links) Orthofoto

(rechts) (Bron: eigen onderzoek)

Een ander alternatief voor het voorstellen van deze cilindervormige toren werd door Jacques

Debie voorgesteld (Debie, mondeling contact, 9 maart 2010). Het idee is de poort op te nemen

met een aantal verschillende fotokoppels (bv. acht fotokoppels) om zo een polygoon te

creëren die zo dicht mogelijk aansluit bij de echte cilindervorm. Dit betekent in feite dat men

een zo groot mogelijk aantal fotokoppels moet nemen. Deze methode is echter zeer

arbeidsintensief. Daarom moet worden afgewogen of de metrische informatie die nooit

volledig correct zal zijn belangrijker is dan de vlotte verwerking binnen de aanwezige

software. Een ander alternatief is het gebruik van laserscanning zoals besproken in paragraaf

3.2.3.5.

Figuur 17: Benadering van de cilinder door vlakken (Bron: De Ryck, 2005)

Page 41: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

41

6.2 Keuze van de orthoGSD

Het instellen van de ortho ‗Ground Sample Distance‘ (OrthoGSD) kan belangrijk zijn

doorheen de verwerking. De orthofoto zal aangemaakt worden in dezelfde eenheid als de

grondcontrolepunten. In het kader van deze verwerking is dit millimeter. Dit wil zeggen dat

wanneer de orthoGSD op 1 staat, 1 pixel op de orthofoto overeenstemt met 1 mm in

werkelijkheid. Het spreekt voor zich dat deze nauwkeurigheid niet overal kan gehaald

worden. Dit verschilt door omstandigheden en door het gebruik van verschillende lenzen en

de daaruit volgende grondresolutie.

Een orthofoto die zeer gedetailleerd de werkelijkheid moet weergeven zal een kleine

orthoGSD waarde hebben. Als voorbeeld kan hier de orthofoto van de toegangspoort

aangehaald worden waarbij de orthoGSD op 1 mm is geplaatst. Minder gedetailleerd is dan

weer de luchtfoto die een veel grotere orthoGSD heeft. De grondresolutie bedraagt hier 15

cm. Dit wil tevens zeggen dat objecten met afmetingen kleiner dan de orthoGSD eenheid

moeilijk of helemaal niet te onderscheiden zijn.

6.3 Stereoschaduw

Het opnemen van een gebouw bestaande uit verschillende gevels die van hoogteniveau

verschillen brengt onvermijdelijk stereoschaduw mee. Een gedeelte van de gevels wordt

onzichtbaar door uitstekende objecten. Doordat de foto‘s genomen worden vanuit een bepaald

perspectief, gebeurt er een radiale beeldverplaatsing, zoals eerder werd besproken in paragraaf

6.1. Dit wil zeggen dat bepaalde elementen die boven het algemene reliëf uitsteken er voor

zorgen dat andere zones niet zichtbaar zijn. Er zijn twee soorten stereoschaduw, de enkele en

de dubbele stereoschaduw. De enkele (Krauss, 2004) stereoschaduw omvat een zone die

slechts op één foto te zien is. De orthofoto kan aangepast worden door het editeren van de

desgewenste zone in Virtuozo. Is er een zone die op beide foto‘s niet zichtbaar is, dan zal dit

wel problemen opleveren. Dit zorgt er voor dat deze zone op de uiteindelijke orthofoto niet

zichtbaar is. Dit probleem is niet op te lossen met het gebruik van editeren. Virtuozo probeert

hier een oplossing te vinden door gebruik te maken van een interpolatie van de omliggende

punten. Deze interpolatie komt echter niet overeen met de werkelijkheid en leidt bijgevolg tot

opvallende fouten in het digitaal hoogtemodel en de orthofoto. Deze zones worden wazig

afgebeeld en bevatten geen waardevolle informatie binnen de orthofoto. Deze delen worden

Page 42: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

42

ook wel ‗blurring‘ genoemd (Tack et al., 2005). Figuur 18: Voorbeeld van ‗blurring‘ door

stereoschaduw (Bron: eigen onderzoek) toont een voorbeeld van dubbele stereoschaduw en

de ontstane ‗blurring‘.

Figuur 18: Voorbeeld van ‘blurring’ door stereoschaduw (Bron: eigen onderzoek)

Door een goede opstelling en keuze van verschillende factoren kan stereoschaduw deels

worden vermeden. De afstand tot het object moet zo groot mogelijk worden gekozen om de

stereoschaduw te verminderen (Tack et al., 2005). Er zijn in principe minder stereoschaduwen

bij de kleinschalige opnamen met de 120 mm lens dan bij de grootschalige opnamen met de

40 mm lens. Daarbij dient te worden opgemerkt dat de foto‘s met de 120 mm niet loodrecht

genomen zijn. Dit zijn schuine foto‘s die op hun beurt wel tot grotere stereoschaduwen

kunnen leiden in vergelijking met verticale foto‘s. Dit wordt verder uitvoerig besproken onder

paragraaf 6.7.1.2. Er kan dan ook gekozen worden om de focuslengte aan te passen en te

verlengen. Dit wordt gedemonstreerd met de fotokoppels van op de Crèvecoeur. Een grotere

afstand betekent tevens dat de bekomen informatie minder nauwkeurig wordt. Dit zorgt voor

een daling in de parallax wat zal leiden tot een minder nauwkeurig orthobeeld. Ook wordt

door een daling van de resolutie, de absolute oriëntatie minder nauwkeurig (zie paragraaf

3.2.3.4). Onderstaande afbeelding toont de vergelijking tussen verschillende opnames van

hetzelfde object met verschillende focuslengtes.

Page 43: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

43

Figuur 19: Gebruik van grotere focuslengte vermindert stereoschaduw (Bron: Tack et

al., 2005)

6.4 Beplanting

Beplantingen die in het fotobeeld staan kunnen aanleiding geven tot het al dan niet

gedeeltelijk afschermen van het op te nemen object. Daar waar mogelijk moet deze beplanting

zoveel mogelijk vermeden worden. Indien dit onmogelijk te vermijden is wordt meestal

overgegaan tot het ‗editeren‘ van de fotobeelden, waarbij de beplanting op de muur wordt

gelegd. Dit geeft opnieuw geen correcte weergave van de realiteit. De problemen in de

beplanting kwamen vooral naar voor in de foto‘s van de toren gezien van op de ‗Crèvecoeur‘.

Het valt eventueel aan te bevelen om de foto‘s in de winter te nemen om de problemen met

beplantingen zoveel mogelijk te vermijden.

6.5 Zones met weinig contrast

Door kleur- of materiaalkeuze van het bouwwerk kunnen er zones ontstaan met weinig

contrast. Zowel heel donkere als heel lichte zones komen daarvoor in aanmerking. Door

bewerking via Adobe Photoshop kan het contrast kunstmatig verhoogd worden. Vaak kunnen

ook de instellingen van de camera aangepast worden aan verschillende lichtomstandigheden.

Doch dient er opgemerkt te worden dat contrastverhoging niet altijd een oplossing is. Dit is

een belangrijk probleem bij het fotogrammetrisch opnemen van architecturale sites want deze

zijn vaak aangetast door de tand des tijds, verweerd en bijgevolg donkerzwart. In de Figuur

20 is te zien dat de ‗pegs‘ uit het ‗match edit‘ proces rood gekleurd zijn bij de zwarte

gedeelten van de muur. Het gedeelte met een slechte ‗matching‘ is in het rood omkaderd. Dit

Page 44: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

44

wil zeggen dat Vituozo op deze plaatsen een slechte ‗matching‘ is en dat het berekenen van

het digitaal hoogtemodel en de orthofoto bijgevolg moeilijk zal verlopen. Ook daken blijken

hiervoor zeer gevoelig te zijn.

Figuur 20: Slechte matching door weinig contrast (Bron: eigen onderzoek)

6.6 Zon-schaduwwerking

De fouten door de interactie tussen zonrijke zones en schaduwzones zijn vaak een oorzaak

van problemen. Virtuozo kan dit soms verkeerdelijk als verschillende vlakken interpreteren

terwijl deze wel degelijk tot hetzelfde vlak of gebied behoren. Daarom is het aangeraden om

de foto‘s te nemen wanneer er geen al te sterke zonneschijn is. Dit kan eenvoudig worden

geïnterpreteerd in Figuur 21 door zowel een voorstelling van contourlijnen als ‗pegs‘ uit het

‗match edit‘ proces. In het paarse kader is duidelijk zichtbaar dat de matching de zone niet als

één vlak herkend.

Figuur 21: Verkeerde matching door schaduwwerking (Bron: eigen onderzoek)

Page 45: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

45

6.7 Opname van geïnclineerde foto’s

De productie van orthofoto‘s met een schuine opname-as ten opzichte van het objectvlak is

moeilijker dan verticale opnames, maar toch is dit een vaak voorkomend geval. De ideale

opnameomstandigheden zijn namelijk niet altijd aanwezig. (Tack et al., 2005).

― The main problems that arose during the processing were caused by the angle by which the

stereopairs were taken, […] , which asked a touch processing with a lot of manual editing. In

some cases a processing wasn‘t even possible‖ en ―The photographs that were taken

perpendicular appeared to give nice results without much manual input, while the converging

photography needs a large manual intervention‖ (Tack et al., 2005).

Uit dit citaat volgt nog eens dat opnames van fotoparen loodrecht op het object de beste

resultaten opleveren en het eenvoudigst te verwerken zijn. Doch de terreinomstandigheden

kunnen vereisen dat er oblieke foto‘s moeten worden genomen.

De hoofdproblemen die voortkomen uit het nemen van oblieke foto‘s zijn het creëren van

extra grote occlusiezones of stereoschaduw in vergelijking met verticale foto‘s en de

aanwezigheid van een schaalverloop (Tack et al., 2005). Toch is er ook een niet te

onderschatten voordeel, het is namelijk vaak eenvoudiger schuine luchtfoto‘s te interpreteren

omdat deze beter overeenkomen met het menselijke perspectief (Grenzdörffer et al., 2008). In

onderstaande figuur is het verschil te zien tussen hoog-oblieke foto‘s en laag-oblieke foto‘s.

Matthews (2008) beveelt aan om indien het nodig is schuine foto‘s te gebruiken, te kiezen

voor hoog-oblieke foto‘s die dus zo dicht mogelijk de eigenschappen van een verticale foto

benaderen.

Page 46: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

46

Figuur 22: Hoog-oblieke opname (links) en laag-oblieke opname (rechts) (Bron:

Matthews, 2008)

6.7.1 Problemen met geïnclineerde foto’s

6.7.1.1 Schaalverloop

De schaal van een foto is afhankelijk van de focuslengte en de afstand tot het object (Mikhail

et al., 2001). Daar waar er bij verticale foto‘s geen schaalverloop is, is dit wel het geval bij

schuine opnamen. Als een object vanuit een schuine hoek opgenomen wordt zal de schaal

variëren doorheen de foto (Tack et al., 2005). Hoe groter of hoe schuiner de opnamehoek, hoe

meer het schaalverloop uitgesproken zal worden. Dit is zichtbaar in Figuur 23, waar er een

schaalverloop voordoet. De schaal in punt N‘ zal niet dezelfde zijn als de schaal in punt P‘.

De schaal wordt bepaald in functie van de afstand tot het object en de keuze van de

focuslengte (Mikhail et al., 2001).

Schaal = Focuslengte / afstand tot het object

Page 47: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

47

Figuur 23: Schaalverloop door gebruik van schuine foto’s (Bron: Krauss, 2004)

Dit verschil in schaal doorheen het fotobeeld kan worden voorgesteld aan de hand van de

indicatrix van Tissot (Mikhail et al., 2001). In Figuur 24 worden de fouten door

perspectiefwerking duidelijk, door voorstelling van de indicatrix van Tissot. De indicatrix van

Tissot komt oorspronkelijk uit de wereld van de cartografie en de berekening van

verschillende kaartprojectiessystemen bij het aanmaken van kleinschalige wereldkaarten. Dit

schaalverloop heeft enkel belangrijke effecten. Zo zal de vervorming groter zijn in de

gebieden die het verst van de camera verwijderd zijn (Mikhail et al., 2001). Dit brengt dan

weer met zich mee dat de delen van de foto‘s met het minste vervorming, dus het dichtst bij

de camera, een betere kwaliteit zullen hebben.

Figuur 24: Indicatrix van Tissot die duidt op schaalverloop bij een schuine foto (b)

(Bron: Mikhail et al., 2001)

Page 48: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

48

6.7.1.2 Extra stereoschaduw

Stereoschaduw komt zoals besproken in paragraaf 6.3, voor bij gebruik van verticaal

opgenomen foto‘s. De stereoschaduw is echter meer uitgesproken bij gebruik van schuine

opnames. Dit wordt duidelijk in Figuur 25 waarbij de stereoschaduw vanuit een schuine

opname (vanaf basis 2) wordt vergeleken met de stereoschaduw vanuit een verticale opname

(vanaf basis 1). De bekomen stereoschaduw S2 bij schuine opname is veel groter dan de

stereoschaduw S1 bij de rechte opname. De aanbeveling luidt hier om extra fotokoppels te

voorzien daar waar veel stereoschaduw is.

Figuur 25: Het crëeren van extra grote stereoschaduw bij geïnclineerde foto’s (Bron:

eigen onderzoek)

Om foto‘s genomen vanuit verschillende hoeken te verwerken moeten epipolaire lijnen

berekend worden. Dit is een automatisch proces in Virtuozo waarbij de y-parallax uit het

beeld wordt verwijderd. De epipolaire lijnen zullen enkel parallel lopen met de fotorand als de

foto‘s recht werden opgenomen (Atkinson, 2001). Figuur 26 verduidelijkt dit proces. Na het

opnemen van de foto‘s zullen de epipolaire lijn een perspectief vertonen (1), na de ‗epipolair

resampling‘ zullen de lijnen parallel lopen (2).

Page 49: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

49

Figuur 26: Epipolaire Resampling (Bron: Atkinson, 2001, eigen bewerking)

6.7.2 Voordelen van geïnclineerde foto’s

De moeilijkheden die bestaan om orthofoto‘s te maken van deze oblieke beelden zijn hier net

uitgelegd, maar tevens moet er gewezen worden of het feit dat het gebruik van oblieke

beelden heel wat extra informatie kan opleveren.

Oblieke beelden worden hoofdzakelijk genomen voor redenen van herkenning, visualisatie en

interpretatie (Grenzdörffer et al., 2008). De beelden werden vroeger meestal niet gebruikt om

te verwerken tot metrische foto‘s. Vaak worden orthofoto‘s gebruikt, hetzij als basis voor

topografische kaarten, hetzij als een basislaag in GIS. Deze orthofoto‘s zijn een grote bron

van informatie voor verdere verwerking, voor beleidsbeslissers en ruimtelijk planners. Toch

moet er opgemerkt worden dat deze orthofoto‘s niet eenvoudig te lezen zijn door iedereen.

Volgens Grenzdörffer et al. (2008) benaderen oblieke beelden beter het menselijk perspectief.

Deze oblieke beelden werden lange tijd genegeerd door problemen met een variërende schaal

zoals uitgelegd in paragraaf 6.7.1.1. Hedendaagse voorbeelden van oblieke beelden zijn terug

te vinden in ‗The Mircorsoft Virtual Earth viewer‘, beter gekend onder de nieuwe ‗Bing

Earth‘.

Het verhaal van oblieke luchtopnames kan ook vertaald worden naar de terrestrische opnames

te Bouvignes. Het is dus aanbevolen om zoveel mogelijk gebruik te maken van rechte foto‘s.

Dit kan wel leiden tot een hogere kost voor het fotograferen, maar zal de nauwkeurigheid en

verwerkingstijd zeker ten goede komen (Tack et al., 2005).

Page 50: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

50

7 BESPREKING EINDPRODUCTEN

In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de verwerking van de verschillende stereokoppels.

Daar waar het vorige hoofdstuk zich vooral op de ondervonden problemen toespitste, worden

de koppels hier afzonderlijk besproken door middel van een foutenbespreking van de koppels

en een voorstelling van de eindproducten. Voor volledige orthofotoplannen wordt

doorverwezen naar bijlage A. Eerst volgt een korte inleiding van wat er allemaal wordt

besproken tijdens de voorstelling en hoe dit allemaal moet worden geïnterpreteerd.

7.1 Algemeen: Interpreteren van de nauwkeurigheden

De nauwkeurigheden zijn anders voor elk stereokoppel, dit is afhankelijk van vele factoren

die eerde in deze masterproef besproken zijn. Voor ieder van die koppels wordt bij de

bespreking een tabel weergeven met daarin alle elementen die belangrijk zijn bij het

interpreteren van de nauwkeurigheden van die respectievelijke koppels. De tabellen komen uit

de ‗Quality-reports‘ die automatisch gegenereerd worden door Virtuozo na de volledige

verwerking van het koppel. Dit maakt een vergelijking mogelijk tussen de verschillende

stereokoppels. De volledige rapporten kunnen teruggevonden worden in bijlage C.

Tabel 6: Voorbeeldtabel bespreking nauwkeurigheden (Bron: eigen onderzoek)

Koppelnaam eenheid eenheid

Interne oriëntatie RMSE mm Afwijking DEM en ortho

Links x = y = mean square root mm

Rechts x = y = Indiv. Punten > 20 % %

Relatieve oriëntatie RMSE mm

# homologe punten : Absolute oriëntatie RMSE x = mm

y =

z =

# GCP :

phi(1) omega rad

phi(2) kappa(1)

kappa(2)

Page 51: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

51

Tabel 6 geeft een standaardtabel weer die per koppel weergeeft wat de nauwkeurigheden zijn.

De eerste stap is de interne oriëntatie waarbij de gebruiker zo nauwkeurig mogelijk de

‗feducial marks‘ moet aanduiden. De fout wordt uitgedrukt in millimeter en dit zowel voor de

linker- als voor de rechterfoto. Daarna komt de relatieve oriëntatie met de aanduiding hoeveel

homologe punten werden gebruikt, en de fout van deze punten in eveneens in millimeter

(Goossens, persoonlijke mededeling, 27 mei 2010). Daarbij dient opgemerkt te worden dat

een groot aantal homologe punten een betere ‗matching‘ zal meebrengen. Virtuozo vindt

evenwel niet altijd voldoende punten, wat betekent dat deze handmatig moeten bijgevoegd

worden. Daarna worden de beeldrotatieparameters weergegeven zoals besproken in 3.2.2. Dit

zijn de phi- omega- en kappa-waarden van de foto‘s. Er is slechts één omega-waarde af te

lezen omdat hierbij het verschil in rotatie weergegeven wordt tussen het eerste beeld en het

tweede beeld. Lage waarden betekenen dat de ‗define area‘-kader, waarvan de uiteindelijke

orthofoto wordt gemaakt, een rechthoekige vorm zal aannemen, wat tijdens de verwerking in

Virtuozo tot een beter resultaat zal leiden. De absolute oriëntatie wordt weergegeven door de

RMSE van de x, y en z waarden. Daarvoor zijn minstens zes grondcontrolepunten nodig.

Deze worden uitgedrukt in millimeter. Als laatste wordt ook de absolute afwijking van de

punten voorgesteld in het digitaal hoogtemodel. Deze afwijking dient zo laag mogelijk te zijn

en wordt ook uitgedrukt in millimeter. Dit kan ook individueel uitgedrukt worden door het

percentage te beschouwen van punten die meer dan 20% afwijkt van de berekende waarde.

Om een overzicht te krijgen over de ligging van de verschillende koppels is in Figuur 9 te

zien op bladzijde 26.

7.2 Voorstelling stereokoppels

7.2.1 Aanzicht van op Crèvecoeur

De noordwestzijde van de kerk werd opgenomen vanop de ruïnes van de Crèvecoeur. Het

was niet mogelijk om gebruik te maken van verticale foto‘s door de aanwezigheid van

bebouwing en het grote verschil tussen het straatniveau en het niveau van de kerk. Dit brengt

met zich mee dat er geïnclineerde foto‘s worden verwerkt binnen Virtuozo, wat op zich dan

weer de problemen van extra stereoschaduw en schaalverloop met zich meebrengt zoals

Page 52: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

52

besproken in paragraaf 5.3. Het hoogteverschil tussen de kerk en de Crèvecoeur bedraagt een

80 meter op een afstand van 150 meter.

De foto‘s van bij de ruïne werden genomen met verschillende focusafstanden. Daar waar er

moeilijkheden in de verwerking optreden werd ervoor gekozen om een orthofotomozaïek te

maken. De gebruikte camera is hier de Sony α 100 met een focuslengte van 35 mm, 70 mm en

200 mm.

Tabel 7: Bespreking nauwkeurigheden fotokoppel Crèvecoeur met 35 mm focuslengte

(eigen onderzoek)

Kpl_35 eenheid eenheid

Interne oriëntatie geen interne oriëntatie Afwijking DEM en ortho

mean square root 49,5 mm

Indiv. Punten > 20 % 0 %

Relatieve oriëntatie RMSE 0,0154 mm

# homologe punten : 144

Absolute oriëntatie RMSE x : 21,93 mm

y : 46,87

z : 47,34

# GCP : 10

phi(1) 1,9999 omega 0.1064 rad

phi(2) -0,0084 kappa(1) 0,0023

kappa(2) -0,0007

Tabel 7 geeft enkele specificaties weer van de gebruikte parameters. Bij het verwerken van dit

stereokoppel is geen metrische lens gebruikt. Er is dus geen interne oriëntatie mogelijk. Het

zoeken van de homologe punten tijdens de relatieve oriëntatie verliep vlot en er werden tot

170 punten automatisch gevonden. De homologe punten in de lucht en op de beplanting

werden manueel verwijdert omdat deze punten nooit met zekerheid eenduidig te bepalen zijn.

De totale fout van deze punten bedraagt 0.0154 mm. De grote phi-waarden en omega-waarden

komen door het gebruik van schuine foto‘s. Daarom zal de ‗define area‘ geen rechthoek

vormen. Dit wordt geïllustreerd in Figuur 27.

Page 53: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

53

Figuur 27: De afwijkingen van het ‘define area’ kader (Bron: eigen onderzoek)

De absolute oriëntatie heeft een nauwkeurigheid van 5 cm in de z – richting en 2 tot 4 cm in x

en y. Dit komt door de gebruikte focuslengte en de grote afstand tot de kerk. Deze 5 cm is

vergelijkbaar met een brede voeg tussen de natuurstenen waaruit de kerk is opgetrokken. Dit

is ongeveer de grondresolutie, want op de foto zijn deze voegen net niet of net wel zichtbaar.

Het is dus zinvol om met deze fout verder te werken. De gemiddelde afwijking van het

digitaal hoogtemodel bedraagt 5 cm wat evenveel is als de afwijking in de z-waarden van de

grondcontrolepunten. De individuele punten wijken allemaal 20 % af van de berekende

waarden in de orthofoto. Aan de oorzaak hiervan ligt het grote relatieve niveauverschil

doorheen het hele fotobeeld. Virtuozo heeft het daarom moeilijker om de exacte coördinaten

te berekenen.

Er moet worden opgemerkt dat de dakranden op sommige plaatsen niet rechtlijnig worden

weergegeven, maar een golvend verloop kennen. Dit heeft te maken met het lage contrast op

de daken en het niveauverschil tussen de muren en de vooruitstekend dakranden. De

torenspits werd niet opgenomen in het orthofotoplan omdat er door het lage contrast en de

grote achtergrondverschillen geen resultaat te verkrijgen was dat voldeed. Dit is te zien in

Figuur 28 waarbij de ‗pegs‘ duidelijk aantonen dat er een zeer slechte ‗matching‘ gebeurt op

de toren door het gebrek aan contrast.

Page 54: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

54

Figuur 28: De onvoldoende orthofoto van de torenspits (Bron: eigen onderzoek)

Het afbeelden van de cilindervormige zuil is zoals besproken in paragraaf 5.1.2 niet mogelijk

in een plat vlak. Daarom werd er gekozen om de cilindervormige zuil op één vlak te leggen.

Dit is de reden waarom dit gedeelte van de foto enkel visuele waarde. De resulterende

orthofoto is te zien in Figuur 29. Het volledige orthofotplan kan terug gevonden worden in

bijlage A.

Figuur 29: Orthofoto van de westzijde van de kerk genomen van op de Crèvecoeur

(Bron: eigen onderzoek)

Page 55: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

55

Naast de 35 mm focuslengte werden dezelfde foto‘s ook nog opgenomen met de 70 mm en

de 200 mm focuslengte. De gegevens van absolute oriëntatie zijn zichtbaar in Tabel 8. De

resultaten zijn weergegeven in figuren 29 en 30. Daarbij dient opgemerkt te worden dat de

absolute oriëntatie beter verloopt bij een groter focuslengte omdat de grondresolutie dan fijner

is. Het is dus mogelijk om de punten zo nauwkeuriger aan te duiden. Het is nadelig dat er dan

wel meer fotokoppels nodig zullen zijn om dezelfde bedekkingsgraad van de 35 mm te

komen.

Tabel 8: Verschil in nauwkeurigheid absolute oriëntatie met focuslengte van 35, 70 en

200 mm (Bron: eigen onderzoek)

Focuslengte 35 mm RMS (mm): mx = 21,93 my = 46,87

mxy = 51,75 mz = 47,33

Focuslengte 70 mm

RMS (mm): mx = 17,16 my = 32,82

mxy = 37,03 mz = 39,82

Focuslengte 200 mm

RMS (mm): mx = 9,66 my = 7,52

mxy = 12,24 mz = 10,92

In Figuur 30 en Figuur 31 op de volgende pagina staan ter illustratie de resulterende

orthofotobeelden na verwerking van respectievelijk de beelden opgenomen met de 70 mm

lens en de 200 mm lens.

Page 56: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

56

Figuur 30: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met 70 mm focuslengte (Bron: eigen

onderzoek)

Figuur 31: Orthofoto vanop de Crèvecoeur met de 200 mm focuslengte (Bron: eigen

onderzoek)

Page 57: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

57

7.2.2 Luchtopnames

Het gebruik van luchtfoto‘s heeft als grote voordeel dat ze snel een groot gebied kunnen

opnemen en voorstellen. Dat wil nog niet zeggen dat alles identificeerbaar is op de luchtfoto.

Vaak is meer kennis vanaf de grond nodig. Luchtfoto‘s hebben een centraal perspectief vanuit

een opnamepunt. Dit wil zeggen dat elk object met een bepaalde hoogte een radiale

beeldverplaatsing zal ondergaan naar gelang de hoogte van het object en de afstand tot het

centrale punt. Deze centrale projectie staat in tegenstelling tot de orthogonale projectie van

een topografische kaart (De Maeyer, 2004). Daarom worden van de luchtfoto‘s van

Bouvignes orthofoto‘s gemaakt om het dak in kaart te brengen.

7.2.2.1 Specificaties van de luchtfoto‘s

De luchtfoto‘s dateren uit 1996 en werden genomen onder leiding van Jacques Debie met de

analoge Rollei métric 6008 met 40 mm focuslengte. De foto‘s kaderen in een luchtfotoreeks

die ten noorden van Dinant werden opgenomen. De resolutie bedraagt 15 cm.

7.2.2.2 Opmeten grondcontrolepunten

Omdat de foto‘s te vroeg werden genomen om de meetnagels te zien, en de resolutie ook niet

toereikend was geweest, kunnen de polygoonpunten niet gebruikt worden.

Voor het opmeten van de grondcontrolepunten werden met een Pentax-totaalstation, dat ter

beschikking werd gesteld door de Universiteit Gent, hoeken van huizen die op beide foto‘s

zichtbaar zijn opgemeten. Dakranden werden niet weerhouden omdat die een grote radiale

verplaatsing ondergaan. De punten werden zo gespreid mogelijk gekozen. Wegmarkeringen

zoals parkeerstroken en zerbrapaden zijn niet meer betrouwbaar daar ze mogelijk al werden

overschilderd of verdwenen zijn in de tijdspanne van 14 jaar tussen de opnames van de foto‘s

in 1996 en de fotogrammetrische verwerking in 2010.

Vooraf werden mogelijke grondcontrolepunten gezocht die zichtbaar zijn op beide foto‘s.

Daarbij werden de luchtfoto‘s ook vergeleken met beelden van google maps om de huidige

toestand te na te gaan (www.maps.google.be, 12 maart 2010).

Page 58: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

58

De punten werden ingemeten met een gedwongen centrering van op de polygoon rondom de

kerk. Uiteindelijk werden 16 punten ingemeten waarvan de spreiding zo goed mogelijk

doorheen het fotobeeld werd gekozen. Nadien werd in Virtuozo bepaald welke er werden

weerhouden. De spreiding van de punten is te zien in Figuur 32. De opgemeten punten

bevinden zich op het grondniveau van de kerk en dan op het straatniveau dat zich 5 m lager

bevindt. Daarna werden ook punten opgemeten op de ruïnes van de Crèvecoeur omdat dit

boven de kerktop gelegen is. Deze punten zorgen er voor dat de nauwkeurigheid van het

model kan worden vergroot. De punten werden gemeten door het prisma op de ruïne te

plaatsen. Er werd hier geen valstok gebruikt om de veiligheid te vrijwaren en om niet

nodeloos hoog te moeten meten.

Figuur 32: Spreiding en keuze van de gemeten grondcontrolepunten (Bron: eigen

onderzoek)

Page 59: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

59

Tabel 9: Bespreking nauwkeurig koppel luchtfoto’s met 40 mm focuslengte (eigen

onderzoek)

Kpl_016_012 eenheid eenheid

Interne oriëntatie geen interne oriëntatie Afwijking DEM en ortho

mean square root 50.9 mm

Indiv. Punten < 20 % 0 %

Relatieve oriëntatie RMSE 0.0057 mm

# homologe punten : 77

Absolute oriëntatie RMSE x : 92.78 mm

y : 83,05

z : 166,13

# GCP : 7

phi(1) -2.4088 omega -0.0180 rad

phi(2) 0.0197 kappa(1) 0.0266

kappa(2) 0.0005

Tabel 9 toonr de parameters van de verwerkte luchtfoto‘s. Bij de relatieve oriëntatie werden

weinig punten automatisch gevonden. Daarom werden heel wat punten handmatig

aangebracht. Een mogelijke oorzaak van de moeilijke ‗matching‘ kan liggen aan het feit dat

het zwart wit foto‘s zijn. Vooral de slechte matching op de daken valt op. Dit is te verklaren

in het gebruik van leistenen in de regio van Dinant. De stad is gelegen op de drempel van de

Ardennen en maakt bijgevolg gebruik van de leisteen die er gewonnen wordt. Deze leistenen

zijn zwart, hebben een laag contrast en worden bovendien zeer vlak gelegd. Er is dus weinig

mogelijkheid om hier een ‗matching‘ op uit te voeren (Goossens, mondelinge mededeling, 12

mei 2010). De absolute oriëntatie heeft uiteindelijk een nauwkeurigheid van 16 cm in de z-

waarde. Dit is van grootteorde vergelijkbaar met de grondresolutie. Tijdens de verwerking

werden breeklijnen gelegd bij de ‗prepare for match‘ functie om zo betere resultaten te

bekomen. Er werd gekozen om de torenspits hetzelfde niveau te geven als de rest van de

toren. Dit is zichtbaar in Figuur 33 met links de ‗prepare for match‘ en rechts de orthofoto

gedrapeerd over het digitaal hoogtemodel.

Page 60: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

60

Figuur 33: Bewerking van de luchtfoto’s (eigen onderzoek)

Figuur 34 toont de orthofoto met een overzicht van Bouvignes. Figuur 35 geeft een

detailopname van l‘église Saint-Lambert. Deze figuren zijn te zien op de volgende pagina‘s.

Voor de volledige orthofotplannen kan men terug in bijlage A.

Page 61: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

61

Figuur 34: Orthofoto omgeving Bouvignes (Bron: eigen onderzoek)

Page 62: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

62

Figuur 35: Orthofoto van l’église Saint-Lambert in detail (Bron: eigen onderzoek)

Page 63: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

63

7.2.3 Toegangspoort

De toegangspoort en de nabijgelegen muur aan de zuidzijde werd fotogrammetrisch

opgenomen in ideale omstandigheden. De foto‘s zijn loodrecht ten opzichte van de muur

genomen en de belichtingsomstandgheden zorgden voor een groot contrast. De gekozen

focuslengte van de analoge Rolleiflex 6008 métric is 40 mm. De foto‘s zijn inwendig

georiënteerd met een RMSE van minder dan 0,02 mm. Er werden automatisch 115 homologe

punten gevonden tijdens de relatieve oriëntatie. Deze homologe punten zijn van een goede

kwaliteit en hebben een gemiddelde afwijking van 0.008 mm. De fout op de absolute

oriëntatie bedraagt minder dan 1cm in x en y en iets meer dan 1 cm in z.

Het model voldoet aan de vooropgestelde eisen en moet slechts op enkele plaatsen worden

geëditeerd. De orthofoto is te zien in Figuur 36. Het volledige orthofotoplan is terug te vinden

in bijlage A.

Tabel 10: Bespreking nauwkeurigheden koppel toegangspoort met 40 mm focuslengte

(eigen onderzoek)

Kpl_035_036 eenheid eenheid

Interne oriëntatie RMSE mm Afwijking DEM en ortho

Links x = 0,021 y = 0,012 mean square root 19,6 mm

Rechts x = 0,028 y = 0,019 Indiv. Punten > 20 % 63 %

Relatieve oriëntatie RMSE 0,008 mm

# homologe punten : 115 Absolute oriëntatie RMSE x : 9,00 mm

y : 6,20

z : 17,40

# GCP : 13

phi(1) 0,0885 omega 0,00118 rad

phi(2) 0,5274 kappa(1) -0,04187

kappa(2) -0,04753

Page 64: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

64

Figuur 36: Orthofoto poort (Bron: eigen onderzoek)

Page 65: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

65

7.2.4 Muur nabij toegangspoort

De muur werd onder dezelfde omstandigheden opgenomen als de toegangspoort. Bijgevolg

zijn de resultaten van een vergelijkbare nauwkeurigheid. De nauwkeurigheden zijn

weergegeven in Tabel 11. De interne oriëntatie verliep vlot. De kruisjes van de ‗feducial

marks‘ zijn duidelijk zichtbaar. De gevonden homologe punten in de lucht werden verwijderd

omdat deze niet bijdragen tot een beter resultaat en in tegendeel niet éénduidig toe te kennen

zijn. Het berekende DEM en de orthofoto hebben een gemiddelde afwijking van 31,23 mm

ten opzichte van de vooraf bepaalde grondcontrolepunten. Daarvan blijkt 80 % een afwijking

te hebben die kleiner is dan 20%. De bekomen resultaten zijn voldoende voor verdere

verwerking.

Tabel 11: Bespreking nauwkeurigheden koppel muur met 40 mm focuslengte (eigen

onderzoek)

Kpl_059_060 eenheid eenheid

Interne oriëntatie RMSE mm Afwijking DEM en ortho

Links x = 0,016 y = 0,009 mean square root 31,2 mm

Rechts x = 0,015 y = 0,010 Indiv. Punten > 20 % 80 %

Relatieve oriëntatie RMSE 0,006 mm

# homologe punten : 145 Absolute oriëntatie RMSE x : 14,23 mm

y : 13,00

z : 12,52

# GCP : 10

phi(1) 0,059032 omega 0,007276 rad

phi(2) 0,004012 kappa(1) 0,034072

kappa(2) 0,029248

De orthofoto wordt weergegeven in Figuur 37. Het volledige orthofotoplan is terug te vinden

in bijlage A.

Page 66: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

66

Figuur 37: Orthofoto muur (Bron: eigen onderzoek)

Page 67: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

67

8 ALGEMEEN BESLUIT

Het doel van deze masterproef was het fotogrammetrisch documenteren van buitenkant van

l‘église Saint-Lambert te Bouvignes. De doorlopen stappen doorheen het documentatieproces

beginnen bij het topografische opmeten van de site en het nemen van de foto‘s. Daarna

gebeurt de fotogrammetrische verwerking in een softwarepakket zoals in Virtuozo. Het proces

binnen Virtuozo kenmerkt zich door de semi-automatische deelstappen. De interne, relatieve

en absolute oriëntatie gebeuren allemaal door het softwarepakket met steeds manuele input en

controle van de verwerker.

De voordelen van fotogrammetrie werden duidelijk op een rij gezet in deze masterproef.

Vooral het verzamelen van een grote hoeveelheid gegevens op korte tijd en het opnemen van

ontoegankelijke plaatsen was daarbij van belang. Daar waar een loodrechte stand van de

opname-as van de camera ten opzichte van het object mogelijk was, levert dit zeer mooie

eindresultaten op. De moeilijk bereikbare delen van de kerk werden opgenomen van op één

centrale plaats met schuine opnames. Dit leverde de meeste problemen op en werd uitvoerig

besproken.

Niettegenstaande er een grote hoeveelheid data kan verworven worden op korte termijn,

duurde het terreinwerk wel langer dan vooraf verwacht omdat er nog enkele extra bezoeken

aan Bouvignes nodig waren. Andere nadelen zijn dan weer de lange verwerkingstijd achteraf,

de afhankelijkheid van terreinomstandigheden en obstakels tijdens het kiezen voor de juiste

opnameplaats. Zo moet er absoluut rekening gehouden worden met de lichtinval, met

verschillen in contrasten van het object en met aanwezige beplantingen. Al deze problemen

werden uitvoerig besproken en verduidelijkt met figuren die genomen werden tijdens het

verwerken van de opdracht.

Uit het onderzoek blijkt dat er zorgvuldig moet worden uitgemaakt waar men foto‘s zal

nemen, met welke camera en met welke lens. Om de effecten van beplanting te minimaliseren

worden de foto‘s best in de winter genomen omdat het plantendek dan veel kleiner is. Het

dient eveneens ter aanbeveling om daar waar nodig de hulp van laserscanning in te roepen, dit

op plaatsen waar fotogrammetrie niet voor de hand ligt.

Page 68: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

68

Het resultaat van deze orthofoto‘s kan gebruikt worden ter documentatie van de bestaande

toestand van ―l‘église Saint-Lambert‖ of kan worden toegepast in het grotere kader van de

volledige documentatie van de belangrijke historische site te Bouvignes. De orthofoto‘s

kunnen weergegeven worden op een door de gebruiker gewenste schaal en kunnen eventueel

inzoomen op bepaalde elementen die men van nader wil bekijken. De orthofotoplannen

kunnen zo gebruikt worden door de bevoegde instanties die zicht bezig houden met

monumenten en monumentenzorg. Verder kunnen ook geïnteresseerden die geen

topografische of architecturale voorkennis hebben, gebruik maken van deze plannen om zich

een visuele voorstelling te vormen van de kerk en zijn omgeving. Deze orthofoto‘s kunnen

door hun metrische capaciteiten ook gebruikt worden om bepaalde elementen te meten zoals

bv. de breedte van de ramen. Daarbij dient hier wel opgemerkt te worden het nauwkeuriger is

om deze afstand zelf te meten door middel van topografische opmetingen met een

totaalstation, maar dit weegt vaak niet op tegen de grote tijdswinst die kan bekomen worden

door gebruik te maken van fotogrammetrie.

De bekomen hoogtemodellen uit luchtopnames kunnen gebruikt worden bij allerhande GIS-

analyse zoals het berekenen van hellingsverschijnselen, stroommodellen en

zichtbaarheidsstudies.

Het beschermen en restaureren van historische bouwwerken staat of valt met interesse voor

dit soort gebouwen. Hoe meer mensen bewust zijn van de schoonheid die zulke historische

bouwwerken uitstralen, hoe meer middelen er zullen vrijgemaakt worden om deze te

beschermen. Daarom is het belangrijk om een zo groot mogelijke groep aan te spreken die

met moderne middelen op de hoogte gebracht worden van het bestaan van de monumenten.

3D-visualisaites waarbij de orthofoto kan gedrapeerd worden op het digitaal zullen steeds

meer hun ingang vinden. Verder kunnen ook anagliefen gemaakt worden van de foto‘s om zo

op een eenvoudig wijze stereoscopische opnames te tonen. Deze anagliefen zijn bekend onder

de afbeeldingen waarmee men met een blauw en rood brilletje moet kijken om zo een

dieptezicht in de figuur te creëren. Dit wordt voorlopig meestal enkel nog gebruikt bij

commerciële doeleinden. Maar ook hier is een toekomst weggelegd voor de bewustwording

van het grootte publiek.

Page 69: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

69

REFERENTIES

1. Boeken

Antrop, M., De Maeyer, Ph. (2005) Theoretische basisconcepten van GIS. Gent: Academia

Press.

Antrop, M. (2007) Perspectieven op het landschap: Achtergrond om landschappen te lezen en

te begrijpen. Gent: Academia Press.

Atkinson, K.B. (Ed.) (2001) Close Range Photogrammetry and Machine Vision. Caithness:

Whittles Publishing.

Atkinson, K.B. (Ed.) (1980) Developments in Close Range Photogrammetry. London:

Applied Science Publishers.

De Maeyer, Ph., De Vliegher, B.M., Brondeel, M. (2004) Spiegel van de wereld:

Fundamenten van de cartografie. Gent: Academia Press.

De Maeyer, Ph. (2010) GI-Managment: Managment van en met geografische informatie.

Gent: Academia Press.

De Ryck, M. (2007) De virtuele reconstructie van de ‘Porte de Landelies’ (Thuin) met behulp

van fotogrammetrie. Onuitgegeven scriptie, UGent, Vakgroep Geografie.

Haasz, C. (2007) Digitale Fotografie Sony α 100. Brussel: Easy Computing.

Javaux J.L., Buchet J., (1998) L’architecture romane en province de Namur. Namur: Sociéte

Archeologique de Namur.

Kasser, M., Egels, Y. (2002) Digital Photogrammetry. Londen: Taylers & Francis.

Krauss, K., (2004) Photogrammetry: geometry from images and laser scans. New York: De

Gruyter.

Page 70: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

70

Matthews, N.A (2008) Aerial and Close-Range Photogrammetric Technology: Providing

Resource Documentation, Interpretation, and Preservation. Technical Note 428. Denver,

Colorado: U.S Department of the Interior, Bureau of Land Managment, National Operations

Center.

Mikhail, E.M., Bethel, S.J., McGlone, J.C. (2001) Introduction to modern photogrammetry.

New York : John Wiley & Sons, Inc.

Studio Imago (2005) Digitale fotografie voor gevorderden. Amersfoort: Rebo Productions

Tack, F. (2004) Het opstellen van een mogelijke methodologie voor het gebruik van

terrestrische fotogrammetrie ten behoeve van archeologische opgravingen. Onuitgegeven

Scriptie. UGent, Vakgroep Geografie.

Veraghtert, S. (2005). Studie over het vereffeningsprogramma MOVE3: theoretische en

praktische benadering. Onuitgegeven Scriptie, Hogeschool Antwerpen, Departement

Industriële Wetenschappen.

Vernemmen, C., (1998) Kaartprojecties en kaartconstructies I. Gent: Academia Press.

2. Hoodstukken uit boeken

Beyer, H.A. (1995) ―Quality control in industry with digital photogrammetry‖. In: Gruen, A.,

Kahmen, H. (Eds.). Optical 3-D Measurement Techniques III, Heidelberg: Wichmann, pp.

29–38.

Brown, J.D., Dold, J. (1995) ―V-STARS — a system for digital industrial photogrammetry‖.

In: Gruen, A., Kahmen, H. (Eds.). Optical 3-D Measurement Techniques III. Heidelberg:

Wichmann, pp. 12–21.

Dallas, R.W.A (1980) ―Architectural and Archeaological Recording‖. In: Atkinson, K.B.

(Ed.) Developments in Close-Range Photogrammetry. London: Applied Science Publishers,

pp. 81-116.

Page 71: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

71

Stevens, D. (1992) ―Photogrammetry‖. In: Moore, J.F.A. (Ed.) Monitoring building

structures. Glasgow: Blackie, pp. 32-67.

3. Artikelen

Aras, P. Herráez, J., Lorenzo H., Ordóñez, C. (2004) ―Control of structural problems in

cultural heritage monuments using close-range photogrammetry and computer methods‖.

Computers & Structures. 83 (21-22), 1754-1766.

Bonora, V., Chieli, A., Spanò, A., Testa, P., Tucci, G. (2003) ―3D Metric-modelling for

knowledge and documentation of architectural structures (Royal palace in Turin)‖ The

International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information

Sciences. 34 (5).

Clarke T.A. (1994) ―An analysis of the properties of targets used in digital close range

photogrammetric measurements‖. Videometrics III - Proceedings of SPIE. 2350, 251-262.

El-Hakim, S., Remondino, F., Voltolini, F. (2008) ―Integrating techniques for detail and

photo-realistic 3D modelling of castles.‖ GIM International. 22 (3), 21-25.

Fraser, C., Edmundson, K., (2000) Developments in automated digital close-range

photogrammetry. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing 55 (2), 94-104.

Grenzdörffer G.J., Guretzki M., Friedlander. I, (2008) ―Photogrammetry image acquisition

and image analysis of oblique‖. The Photogrammetric Record. 23(124) 372-386.

Gruen, A., Remondino, F., Zhang, L. (2004) ―Photogrammetric reconstruction of the Great

Buddha of Bamiyan, Afghanistan‖. The Photogrammetric Record. 19 (107), 77-199.

Guidi, G., Remondino, F., Russo, M., Menna, F., Rizzi, A., Ercoli, S. (2009) ―A multi-

resolution methodology for the 3D modeling of large and complex archaeological areas‖.

International Journal of Architectural Computing. 7 (1), 40-55.

Page 72: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

72

Lanotte, A., Blainpain, M. (1978) ―Bouvignes-sur-Meuse. Visages présent et à venive d‘une

cité medieval‖. Bulletin de la Commission royale des Monuments et des Sites. 7, 38-49.

Maas, H. (1998). ―Image sequence based automatic multi-camera system calibration

techniques‖. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial

Information Sciences. 32 (5), 763–768.

Manea, G., Calin, A., (2005). ―The advantages of digital approach in architectural

photogrammetry‖. Turijn: CIPA 2005 XX International Symposium Proceedings.

Papakonstantinou, E., Panou, A., Franzikinaki, K., Tsimereki, A., Frantzi, G. (2007) ―The

surface conservation project of the Acropolis monuments.: studies and interventions‖. Athene:

CIPA 2007 XXI International Symposium Proceedings.

Sanz-Ablanedo, E., Rodríguez-Pérez, J., Arias-Sánchez, P. Armesto. J. (2009) ―Metric

Potential of a 3D Measurement System Based on Digital Compact Cameras‖. Sensors. 9 (6),

4178-4194.

Schuhr, W., Kanngieser, E., (2005). ―International stereoviews to save the world‘s cultural

heritage‖. Turijn: CIPA 2005 XX International Symposium Proceedings.

Seeger, E. (1976) ―Orthophotography in architectural photogrammetry‖. Photogrammetric

Engeneering and Remote Sensing, 42 (5), 625-635.

Tack, F., Debie, J., Goossens. R., De Meulemeester, J., Devriendt, D. (2005) ―A feasible

methodology for the use of close range photogrammetry for the recording of archaeological

excavations‖. Turijn: CIPA 2005 XX International Symposium Proceedings.

Thompson, E.H. (1962) ―Photogrametry‖. The Royal Engineers Journal, 76 (4), 432-444.

Werner, T., Schaffalitzky, F., Zisserman, A. (2001) ―Automated architecture reconstruction

from close-Range photogrammetry‖. Potsdam: CIPA 2001 International Symposium

Proceedings Potsdam: Cipa2001.

4. Cursussen

Page 73: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

73

De Wulf, A. (2006) Topografie Ι, Onuitgegeven cursus. Vakgroep Geografie, Faculteit

Wetenschappen, UGent.

De Wulf, A. (2007) Topografie ΙΙ, Onuitgegeven cursus. Vakgroep Geografie, Faculteit

Wetenschappen, UGent

Goossens, R. (2007) Teledetectie: Beeldregistratie en –verwerking, Onuitgegeven cursus.

Vakgroep Wetenschappen, UGent.

Goossens, R. (2007) Fotogrammetrische Restitutie, Onuitgegeven cursus. Vakgroep

Geografie, Faculteit Wetenschappen, UGent.

Goossens, R. (2007) Fotogrammetrische Opnamen, Onuitgegeven cursus. Vakgroep

Geografie, Faculteit Wetenschappen, UGent

Vancoillie, P. (2010) Werken met een reflex camera-basis digitale fotogrammetrie,

Onuitgegeven cursus. CVO 3 hofsteden Kortrijk Menen Tielt.

5. Kaarten en luchtfoto’s

Topografische kaart 1/10.000, Dinant 53/8. Brussel: Nationaal Geografisch Instituut (2003).

Luchtfotoreeks Noord-Dinant, Namen: Ministère de la région Wallonne – Division du

Patrimoine (1996).

6. Software

Adobe Photoshop 7.0 Adobe Systems Inc.

Arcview GIS, versie 3.2, Environmental Systems Research Institute Inc.

AutocadCivil3D 2007, Autodesk Inc.

Move3 Versie 3.0.0, Grontmij Geograp bv.

Octopus Topo 2.3, ItnG bvba.

Page 74: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

74

VirtuozoNT 3.3.0, Supresoft Inc.

7. Internetbronnen

www.maps.google.be, 12/03/ 2010

http://www.adobe.com/nl/products/photoshop/family/, 20/04/2010.

http://www.grontmij.nl/Kennisenorganisatie/Pages/Kennisenorganisatie.aspx, 24/04/2004.

http://www.gps.wallonie.be/mdus.html, 24/04/2010.

http://www.skene.be/sitbouv/lieu.html, 01/05/2010.

Page 75: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

75

BIJLAGEN

Op papier

A. Orthofotoplannen

B. Calibratiebestand 40 mm focuslengte

C. QA-reports

Op bijgevoegde cd-rom (achteraan)

A. Orthofotoplannen

B. Calibratiebestand 40 mm focuslengte

C. QA-reports

D. Verwerking polygoon in Move3

E. Details meettoestellen

F. Details camera’s en lenzen

G. Polygoonpunten

Page 76: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

76

Page 77: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

77

Page 78: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

78

Page 79: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

79

Page 80: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

80

Page 81: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

81

Bijlage B : Calibratiebestandfile 40 mm focuslengte

Page 82: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

82

Bijlage C: QA-reports

Koppel toegangspoort

VirtuoZo Processing Information Report

Interior orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35

_36)

------------------------------------------------------------------

Left image (

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\

BOUVEXT035.vz ):

Principle Coord. [col X row]: 2474.561 2523.640

[x0 X y0 ]: 0.000 0.000

RMS: Mx = 0.021 My = 0.012

Residual: point NO. dx dy

1 0.010 -0.006

2 0.012 0.015

3 -0.032 0.011

4 0.006 -0.001

5 -0.016 0.003

6 0.012 -0.028

7 0.032 0.002

8 -0.025 0.004

Right image (

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\

BOUVEXT036.vz ):

Principle Coord. [col X row]: 2493.331 2514.472

[ x0 X y0 ]: 0.000 0.000

RMS: Mx = 0.028 My = 0.019

Residual: point NO. dx dy

1 0.006 -0.013

2 -0.010 0.004

3 -0.031 0.004

4 -0.028 -0.023

5 -0.033 -0.013

6 0.046 0.000

7 0.023 -0.004

8 0.027 0.044

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35

_36)

------------------------------------------------------------------

Relative orientation information:

Left rotation matrix:

/

\

| 0.99520999 0.04168900 -0.08842800 |

| -0.04185300 0.99912399 0.00000000 |

| 0.08835000 0.00370100 0.99608302 |

\

/

Right rotation matrix:

/

\

| 0.99748403 0.04738800 -0.05271900 |

| -0.04751600 0.99887002 -0.00118000

|

| 0.05260300 0.00368200 0.99860901 |

\

/

Right photo rotation angle (rad):

Phi = 0.08854300

Omiga = 0.00000000

Kappa = -0.04186500

Left photo rotation angle (rad):

Phi = 0.05274300

Omiga = 0.00118000

Kappa = -0.04753400

Residual: point NO. dq

RMS: Mq = 0.008000

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35

_36)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

Left rotation matrix:

Page 83: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

83

/

\

| 0.99416393 -0.00275859 -0.10784476

|

| -0.00605466 0.99667054 -0.08130880

|

| 0.10771000 0.08148724 0.99083722 |

\

/

Right rotation matrix:

/

\

| 0.99738902 0.00297918 -0.07215418 |

| -0.00883970 0.99667168 -0.08103976

|

| 0.07167260 0.08146599 0.99409574 |

\

/

Left station coordinates:

Xs = 11338.962 Ys = 108368.036 Zs =

15886.525

Right station coordinates:

Xs = 12700.452 Ys = 108427.019 Zs =

15918.015

Residual:

8203 9.010032 -0.150995 -11.657383

8204 -3.163905 -0.745659 13.977374

8205 6.995724 -2.861057 20.412304

8207 6.227015 2.516702 24.444486

8208 1.658236 -5.715216 -3.730857

8209 -4.121950 -6.633519 10.565918

8210 -8.323365 9.503941 13.519975

8212 6.345496 2.584614 -13.775939

8220 7.115755 3.610369 -22.613655

8219 3.505518 -0.304770 -6.892264

8214 -18.511833 -7.991017 6.429591

8213 -19.624057 -9.237333

26.101003

8217 1.425500 -2.592824 -22.803851

8216 6.317564 -3.952365 -15.642331

8201 -8.446211 4.536271 -2.334252

8215 -5.406155 17.159224 -

13.927312

8218 5.183004 1.262644 -27.081265

8206 13.813631 -0.989010

25.008459

RMS: mx = 9.003375 my = 6.195949

mxy = 10.929343 mz = 17.397315

------------------------------------------------------------------

Image matching information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_35

_36)

------------------------------------------------------------------

__________________ Initial parameters ______________________

left image: rows =4035 columns =2670

right image: rows =4035 columns =2670

Match window width = 5

Match window length = 5

Searching range = 1

Match grid X_interval = 5

Match grid Y_interval = 5

__________________________________________________________

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 3

MATCH_AREAS == 29 X 19

____________________________________________________________

551 : 0 0.0 %

551 : 351 63.7 %

551 : 443 80.4 %

551 : 473 85.8 %

551 : 481 87.3 %

551 : 483 87.7 %

551 : 484 87.8 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 2

MATCH_AREAS == 89 X 59

____________________________________________________________

5251 : 0 0.0 %

5251 : 3364 64.1 %

5251 : 4184 79.7 %

5251 : 4348 82.8 %

5251 : 4387 83.5 %

5251 : 4418 84.1 %

5251 : 4441 84.6 %

5251 : 4465 85.0 %

5251 : 4483 85.4 %

5251 : 4494 85.6 %

5251 : 4510 85.9 %

5251 : 4518 86.0 %

5251 : 4530 86.3 %

5251 : 4539 86.4 %

5251 : 4547 86.6 %

Page 84: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

84

5251 : 4550 86.7 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 1

MATCH_AREAS == 269 X 178

____________________________________________________________

47882 : 0 0.0 %

47882 : 25891 54.1 %

47882 : 33437 69.8 %

47882 : 35927 75.0 %

47882 : 37269 77.8 %

47882 : 37898 79.1 %

47882 : 38273 79.9 %

47882 : 38543 80.5 %

47882 : 38815 81.1 %

47882 : 38976 81.4 %

47882 : 39120 81.7 %

47882 : 39219 81.9 %

47882 : 39325 82.1 %

47882 : 39434 82.4 %

47882 : 39506 82.5 %

47882 : 39545 82.6 %

47882 : 39596 82.7 %

47882 : 39635 82.8 %

47882 : 39682 82.9 %

47882 : 39718 82.9 %

47882 : 39741 83.0 %

47882 : 39766 83.0 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 0

MATCH_AREAS == 807 X 534

____________________________________________________________

430938 : 0 0.0 %

430938 : 107457 24.9 %

430938 : 168505 39.1 %

430938 : 201278 46.7 %

430938 : 224763 52.2 %

430938 : 241701 56.1 %

430938 : 255044 59.2 %

430938 : 265668 61.6 %

430938 : 274844 63.8 %

430938 : 281982 65.4 %

430938 : 287755 66.8 %

430938 : 292124 67.8 %

430938 : 295703 68.6 %

430938 : 298597 69.3 %

430938 : 300994 69.8 %

430938 : 302912 70.3 %

430938 : 304548 70.7 %

430938 : 305886 71.0 %

430938 : 307118 71.3 %

430938 : 308135 71.5 %

430938 : 309033 71.7 %

430938 : 309795 71.9 %

430938 : 310448 72.0 %

430938 : 311040 72.2 %

430938 : 311580 72.3 %

430938 : 311992 72.4 %

430938 : 312403 72.5 %

430938 : 312758 72.6 %

------------------------------------------------------------------

Residuals of Check Points from DEM:

------------------------------------------------------------------

DEM file:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij

de\Kpl_35_36\product\Kpl_35_36.dem

Check Point File:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij

de\035_036_GCP.txt

------------------------------------------------------------------

N0. X Y Z dZ

8201 10883.000 111348.900 10001.000 -1.671

8203 11168.000 110082.100 9808.000 18.904

8204 11627.000 111475.100 10006.000 -9.953

8205 9912.000 110445.000 10001.000 -31.800

8206 10044.000 109411.100 10002.000 -14.655

8207 10000.000 107502.500 10000.000 -29.900

8208 11672.000 110340.700 9809.000 4.310

8209 11588.000 111993.300 9998.000 -7.810

8210 12140.000 112519.300 10001.000 4.450

8212 11701.000 108439.200 9517.000 13.356

8213 13237.000 107501.100 10000.000 -26.217

8214 13169.000 109436.700 10009.000 -16.793

8215 10073.000 112340.800 9994.000 24.249

8216 11012.000 109774.500 9805.000 26.059

8217 11989.000 109777.200 9810.000 25.834

8218 11700.000 109030.700 9518.000 29.845

8219 11533.000 107517.200 9524.000 5.468

8220 11010.000 108980.100 9513.000 14.482

Number of points = 18

Mean value = 1.6

Absolute mean value = 17.0

Mean square root = 19.6

No. cent

dZ <= 1.0 : 0 0.0

1.0 < dZ <= 2.0 : 1 5.6

2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0

3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0

4.0 < dZ <= 5.0 : 2 11.1

5.0 < dZ <= 6.0 : 1 5.6

6.0 < dZ <= 10.0 : 2 11.1

10.0 < dZ <= 20.0 : 5 27.8

20.0 < dZ <= 100.0 : 7 38.9

------------------------------------------------------------------

Page 85: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

85

VirtuoZo image file information (Ortho Image):

------------------------------------------------------------------

Image name:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij

de\Kpl_35_36\product\Kpl_35_36.orl

Dimensions [row X col]: 12981 X 8391

Color model: 24-bits Color Image

X_Dimension PixelSize: 0.050000

X_Dimension PixelSize: 0.050000

Geographic informations:

------------------------------------------------------------------

Image Scale: 1 : 10000

Rotate angle: 0.00000 Degrees

X_Ground PixelSize: 0.500000

Y_Ground PixelSize: 0.500000

Bottom_Left coordinate[x,y]: 9775.000 106300.000

Bottom_Right coordinate[x,y]: 13970.000 106300.000

Top_Left coordinate[x,y]: 9775.000 112790.000

Top_Right coordinate[x,y]: 13970.000 112790.000

------------------------------------------------------------------

Koppel toegangspoort

VirtuoZo Processing Information Report

Interior orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05

9_060)

------------------------------------------------------------------

Left image (

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\

BOUVEXT059.vz ):

Principle Coord. [col X row]: 2722.612 2735.186

[x0 X y0 ]: 0.000 0.000

RMS: Mx = 0.016 My = 0.009

Residual: point NO. dx dy

1 0.017 -0.016

2 -0.014 0.000

3 -0.009 0.002

4 -0.017 -0.004

5 -0.019 0.011

6 0.028 -0.006

7 0.010 -0.002

8 0.005 0.015

Right image (

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Images\

BOUVEXT060.vz ):

Principle Coord. [col X row]: 2630.542 2717.884

[ x0 X y0 ]: 0.000 0.000

RMS: Mx = 0.015 My = 0.010

Residual: point NO. dx dy

1 0.008 -0.002

2 -0.004 0.008

3 -0.003 0.010

4 -0.026 -0.007

5 -0.019 -0.011

6 0.009 -0.008

7 0.014 -0.009

8 0.021 0.019

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05

9_060)

------------------------------------------------------------------

Relative orientation information:

Left rotation matrix:

/

\

| 0.99767900 -0.03400600 -0.05899800

|

| 0.03406500 0.99941999 0.00000000 |

| 0.05896400 -0.00201000 0.99825799 |

\

/

Right rotation matrix:

/

\

| 0.99956298 -0.02927200 -0.00401200

|

| 0.02924300 0.99954599 -0.00727600 |

| 0.00422300 0.00715500 0.99996501 |

\

/

Right photo rotation angle (rad):

Phi = 0.05903200

Omiga = 0.00000000

Kappa = 0.03407200

Left photo rotation angle (rad):

Phi = 0.00401200

Omiga = 0.00727600

Kappa = 0.02924800

Residual: point NO. dq

RMS: Mq = 0.006000

------------------------------------------------------------------

Page 86: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

86

Absolute orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05

9_060)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

Left rotation matrix:

/

\

| 0.99955791 0.01603732 0.02503675 |

| -0.00810582 0.95714736 -0.28948796

|

| -0.02860647 0.28915700 0.95685416 |

\

/

Right rotation matrix:

/

\

| 0.99660021 0.02151900 0.07952968 |

| 0.00319048 0.95448458 -0.29824328 |

| -0.08232775 0.29748306 0.95117086 |

\

/

Left station coordinates:

Xs = 9986.188 Ys = 108487.841 Zs =

10414.353

Right station coordinates:

Xs = 10990.891 Ys = 108464.037 Zs =

10318.606

Residual:

8225 -5.828817 -6.600947 -

18.995610

8226 -5.581834 10.165334 5.759638

8221 0.133517 -5.714057 -9.577580

8229 -1.382805 26.366411

13.764142

8220 -32.399581 -7.311378

14.619150

8222 11.426713 -12.416707

4.620117

8232 16.988849 -15.152794

12.569871

8234 -5.882744 -5.045825 -2.691810

8224 1.235608 -2.855603 -22.089553

8223 21.291093 18.565566

2.021634

RMS: mx = 14.231759 my = 13.001068

mxy = 19.276170 mz = 12.520128

------------------------------------------------------------------

Image matching information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05

9_060)

------------------------------------------------------------------

__________________ Initial parameters ______________________

left image: rows =5235 columns =4230

right image: rows =5235 columns =4230

Match window width = 5

Match window length = 5

Searching range = 1

Match grid X_interval = 5

Match grid Y_interval = 5

__________________________________________________________

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 3

MATCH_AREAS == 38 X 31

____________________________________________________________

1178 : 0 0.0 %

1178 : 856 72.7 %

1178 : 960 81.5 %

1178 : 986 83.7 %

1178 : 1014 86.1 %

1178 : 1027 87.2 %

1178 : 1036 87.9 %

1178 : 1045 88.7 %

1178 : 1052 89.3 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 2

MATCH_AREAS == 116 X 94

____________________________________________________________

10904 : 0 0.0 %

10904 : 6956 63.8 %

10904 : 7941 72.8 %

10904 : 8215 75.3 %

10904 : 8411 77.1 %

10904 : 8519 78.1 %

10904 : 8620 79.1 %

10904 : 8681 79.6 %

10904 : 8756 80.3 %

10904 : 8804 80.7 %

10904 : 8831 81.0 %

Page 87: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

87

10904 : 8859 81.2 %

10904 : 8884 81.5 %

10904 : 8914 81.7 %

10904 : 8935 81.9 %

10904 : 8946 82.0 %

10904 : 8962 82.2 %

10904 : 8969 82.3 %

10904 : 8977 82.3 %

10904 : 8983 82.4 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 1

MATCH_AREAS == 349 X 282

____________________________________________________________

98418 : 0 0.0 %

98418 : 47124 47.9 %

98418 : 60710 61.7 %

98418 : 64535 65.6 %

98418 : 66647 67.7 %

98418 : 67851 68.9 %

98418 : 68764 69.9 %

98418 : 69479 70.6 %

98418 : 70144 71.3 %

98418 : 70599 71.7 %

98418 : 70989 72.1 %

98418 : 71242 72.4 %

98418 : 71493 72.6 %

98418 : 71730 72.9 %

98418 : 71921 73.1 %

98418 : 72060 73.2 %

98418 : 72183 73.3 %

98418 : 72272 73.4 %

98418 : 72353 73.5 %

98418 : 72421 73.6 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 0

MATCH_AREAS == 1047 X 846

____________________________________________________________

885762 : 0 0.0 %

885762 : 125701 14.2 %

885762 : 235680 26.6 %

885762 : 312423 35.3 %

885762 : 369267 41.7 %

885762 : 410821 46.4 %

885762 : 442544 50.0 %

885762 : 466220 52.6 %

885762 : 484907 54.7 %

885762 : 499330 56.4 %

885762 : 511025 57.7 %

885762 : 519892 58.7 %

885762 : 527034 59.5 %

885762 : 532720 60.1 %

885762 : 537436 60.7 %

885762 : 541273 61.1 %

885762 : 544513 61.5 %

885762 : 547210 61.8 %

885762 : 549582 62.0 %

885762 : 551592 62.3 %

885762 : 553302 62.5 %

885762 : 554714 62.6 %

885762 : 556044 62.8 %

885762 : 557172 62.9 %

885762 : 558197 63.0 %

885762 : 559091 63.1 %

885762 : 559933 63.2 %

885762 : 560676 63.3 %

885762 : 561405 63.4 %

------------------------------------------------------------------

Residuals of Check Points from DEM:

------------------------------------------------------------------

DEM file:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij

de\Kpl_059_060\product\Kpl_059_060.dem

Check Point File:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij

de\059_060_GCP.txt

------------------------------------------------------------------

N0. X Y Z dZ

8220 12004.000 108336.900 5000.000 -8.767

8221 10000.000 108466.300 5000.000 4.082

8222 8843.000 108841.100 4996.000 -0.846

8223 9135.000 111184.000 4995.000 -15.890

8224 9778.000 110633.900 4993.000 16.758

8225 11084.000 110447.700 5006.000 6.783

8226 11474.000 111815.500 5007.000 -5.599

8227 10965.000 112201.500 5004.000 1.955

8228 11253.000 111430.000 5004.000 -12.530

8229 10870.000 112813.600 5005.000 -18.728

8230 11231.000 113166.500 4997.000 -5.260

8231 11669.000 113528.500 5003.000 62.418

8232 8308.000 109055.200 4995.000 -10.478

8233 11327.000 107290.600 5000.000 -26.271

8234 11892.000 110441.700 4839.000 92.853

8235 11657.000 110550.600 4816.000 197.566

Number of points = 15

Mean value = 5.4

Absolute mean value = 19.3

Mean square root = 31.2

No. cent

dZ <= 1.0 : 1 6.7

1.0 < dZ <= 2.0 : 1 6.7

2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0

3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0

4.0 < dZ <= 5.0 : 1 6.7

5.0 < dZ <= 6.0 : 2 13.3

Page 88: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

88

6.0 < dZ <= 10.0 : 2 13.3

10.0 < dZ <= 20.0 : 5 33.3

20.0 < dZ <= 100.0 : 3 20.0

------------------------------------------------------------------

VirtuoZo image file information (Ortho Image):

------------------------------------------------------------------

Image name:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzij

de\Kpl_059_060\product\Kpl_059_060.orl

Dimensions [row X col]: 9991 X 7651

Color model: 24-bits Color Image

X_Dimension PixelSize: 0.100000

X_Dimension PixelSize: 0.100000

Geographic informations:

------------------------------------------------------------------

Image Scale: 1 : 10000

Rotate angle: 0.00000 Degrees

X_Ground PixelSize: 1.000000

Y_Ground PixelSize: 1.000000

Bottom_Left coordinate[x,y]: 5440.000 106480.000

Bottom_Right coordinate[x,y]: 13090.000 106480.000

Top_Left coordinate[x,y]: 5440.000 116470.000

Top_Right coordinate[x,y]: 13090.000 116470.000

------------------------------------------------------------------

Koppel Crèvecoeur 35 mm

VirtuoZo Processing Information Report

------------------------------------------------------------------

Close range image project hasn't the interior orientation information

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

(C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

Left SPOT-Image parameters:

-0.02430526 0.00470076 0.00900980

-0.00017075 -0.02095047 0.01464050

-0.00000050 -0.00000154 -0.00000356

Right SPOT-Image parameters:

-0.02235185 0.00283438 0.01115098

0.00251716 -0.02011663 0.01352387

-0.00000081 -0.00000153 -0.00000362

Residual: point NO. dX dY dZ

8748 23.634 -65.813 -78.005

5938 -30.548 -31.686 -51.687

5912 23.610 37.698 54.609

8719 -23.632 -3.704 47.900

5920 13.755 47.887 38.585

5932 13.165 63.584 2.503

5905 -19.908 -47.668 -12.536

RMS: mx = 21.930142 my = 46.871406

mxy = 51.748042 mz = 47.336235

------------------------------------------------------------------

Image matching information:

(C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35)

------------------------------------------------------------------

__________________ Initial parameters ______________________

left image: rows =1898 columns =3198

right image: rows =1898 columns =3198

Match window width = 5

Match window length = 5

Searching range = 1

Match grid X_interval = 5

Match grid Y_interval = 5

__________________________________________________________

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 3

MATCH_AREAS == 14 X 23

____________________________________________________________

322 : 0 0.0 %

322 : 198 61.5 %

322 : 260 80.7 %

322 : 282 87.6 %

322 : 286 88.8 %

322 : 290 90.1 %

322 : 293 91.0 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

Page 89: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

89

MATCH_LEVEL == 2

MATCH_AREAS == 42 X 71

____________________________________________________________

2982 : 0 0.0 %

2982 : 1434 48.1 %

2982 : 2032 68.1 %

2982 : 2292 76.9 %

2982 : 2418 81.1 %

2982 : 2449 82.1 %

2982 : 2470 82.8 %

2982 : 2487 83.4 %

2982 : 2504 84.0 %

2982 : 2519 84.5 %

2982 : 2531 84.9 %

2982 : 2538 85.1 %

2982 : 2551 85.5 %

2982 : 2557 85.7 %

2982 : 2560 85.8 %

2982 : 2563 85.9 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 1

MATCH_AREAS == 126 X 213

____________________________________________________________

26838 : 0 0.0 %

26838 : 9016 33.6 %

26838 : 13399 49.9 %

26838 : 15508 57.8 %

26838 : 16830 62.7 %

26838 : 17697 65.9 %

26838 : 18241 68.0 %

26838 : 18566 69.2 %

26838 : 18814 70.1 %

26838 : 19001 70.8 %

26838 : 19162 71.4 %

26838 : 19262 71.8 %

26838 : 19359 72.1 %

26838 : 19453 72.5 %

26838 : 19533 72.8 %

26838 : 19582 73.0 %

26838 : 19616 73.1 %

26838 : 19653 73.2 %

26838 : 19692 73.4 %

26838 : 19727 73.5 %

26838 : 19750 73.6 %

26838 : 19774 73.7 %

26838 : 19788 73.7 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 0

MATCH_AREAS == 379 X 639

____________________________________________________________

242181 : 0 0.0 %

242181 : 46025 19.0 %

242181 : 75265 31.1 %

242181 : 91973 38.0 %

242181 : 103291 42.7 %

242181 : 110315 45.6 %

242181 : 115417 47.7 %

242181 : 119038 49.2 %

242181 : 121758 50.3 %

242181 : 123777 51.1 %

242181 : 125425 51.8 %

242181 : 126613 52.3 %

242181 : 127576 52.7 %

242181 : 128382 53.0 %

242181 : 129028 53.3 %

242181 : 129522 53.5 %

242181 : 129994 53.7 %

242181 : 130330 53.8 %

242181 : 130641 53.9 %

242181 : 130889 54.0 %

242181 : 131130 54.1 %

242181 : 131326 54.2 %

242181 : 131512 54.3 %

------------------------------------------------------------------

Residuals of Check Points from DEM:

------------------------------------------------------------------

DEM file:

C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35\product\kpl_35.dem

Check Point File: C:\thesis_Bert_final\DG_35\102_101_GCP.txt

------------------------------------------------------------------

N0. X Y Z dZ

5901 44685.000 128661.000 65539.000 62.898

5902 48824.000 128283.000 65597.000 33.242

5903 50044.000 132093.000 65304.000 532.992

5904 44952.000 123946.000 65543.000 -222.570

5905 47593.000 123967.000 65594.000 25.758

5906 44194.000 118188.000 65538.000 -72.199

5907 47132.000 120285.000 65232.000 -40.418

5908 48981.000 118566.000 65625.000 -7321.699

5910 53245.000 124932.000 61786.000 -13970.695

5911 59844.000 125072.000 61793.000 -18580.258

5912 41119.000 117250.000 64933.000 -1304.594

5913 40942.000 116560.000 65076.000 -171.020

5914 39785.000 114766.000 66109.000 178.078

5915 46215.000 126797.000 65245.000 182.340

5916 47401.000 120548.000 65590.000 -3846.176

5917 42818.000 117240.000 65602.000 63.500

5918 50007.000 117273.000 65719.000 -139.086

5920 53673.000 114712.000 74309.000 -5734.203

5921 55263.000 113467.000 74387.000 -16194.109

5922 56015.000 111808.000 74408.000 -44486.711

5919 55666.000 110456.000 74400.000 -164.508

5923 54657.000 112067.000 74103.000 -5503.211

5924 54052.000 110710.000 74071.000 -5833.297

5925 51327.000 110204.000 74193.000 -168.492

Page 90: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

90

5926 50886.000 111616.000 74175.000 -4351.320

5927 53055.000 118782.000 65838.000 -133.711

5931 66537.000 117574.000 65571.000 676.922

5932 67344.000 117203.000 65923.000 163.305

5933 52300.000 117910.000 65883.000 -2903.547

5934 49884.000 111933.000 69359.000 2565.992

5935 49383.000 112378.000 69344.000 -282.469

5936 50563.000 113356.000 69862.000 -6339.203

5937 49909.000 113798.000 69843.000 1446.922

5938 48901.000 113363.000 69768.000 -13313.996

5940 71808.000 117595.000 65640.000 683.469

5941 69792.000 116454.000 65928.000 695.703

5942 69505.000 118921.000 65786.000 -1551.988

5943 72448.000 122136.000 63898.000 -4036.199

5950 37652.000 113748.000 64699.000 -143.305

5951 37652.000 111366.000 64696.000 -107.484

5952 37734.000 109268.000 64728.000 -171.281

5954 39069.000 114755.000 65488.000 61.578

5960 43239.000 113924.000 68639.000 335.992

5961 43019.000 111621.000 68569.000 321.367

5962 44858.000 112997.000 69041.000 -17253.699

8716 77598.000 107422.000 70059.000 -179.305

8717 76751.000 107628.000 70028.000 -215.961

8718 76199.000 110601.000 70044.000 152.258

8719 77852.000 109689.000 70076.000 579.852

8720 75738.000 109036.000 70020.000 -130.844

8721 74907.000 111664.000 70015.000 231.617

8722 76883.000 112683.000 70056.000 226.805

8723 74050.000 107994.000 69981.000 -29.266

8724 73811.000 110019.000 69982.000 -37.641

8727 72694.000 107383.000 69947.000 -402.703

8728 71830.000 107970.000 69923.000 -21.422

8729 73673.000 111992.000 69976.000 119.086

8733 70066.000 111526.000 69881.000 -61.344

8734 71754.000 112730.000 69918.000 621.133

8737 70512.000 108467.000 69894.000 -338.430

8738 70512.000 107379.000 69894.000 214.578

8739 68871.000 112711.000 69967.000 34.250

8745 67608.000 111391.000 69999.000 -190.594

8746 66395.000 108135.000 69990.000 -416.414

8747 66120.000 111394.000 69778.000 94.102

8748 64375.000 112549.000 69990.000 -750.500

8749 63889.000 109840.000 70001.000 -55.359

8750 64506.000 107845.000 70000.000 -449.586

8751 68881.000 107469.000 71661.000 -632.102

8753 64415.000 105751.000 70002.000 -598.555

8755 61652.000 105862.000 69926.000 2654.703

8756 60291.000 104607.000 69826.000 -876.719

8757 60000.000 107880.000 70000.000 10477.297

8759 61855.000 109140.000 69999.000 2632.398

8760 62096.000 111600.000 70012.000 -370.094

8771 85555.000 117500.000 64669.000 774.898

Number of points = 14

Mean value = 4.1

Absolute mean value = 49.5

Mean square root = 53.4

No. cent

dZ <= 1.0 : 0 0.0

1.0 < dZ <= 2.0 : 0 0.0

2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0

3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0

4.0 < dZ <= 5.0 : 0 0.0

5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0

6.0 < dZ <= 10.0 : 0 0.0

10.0 < dZ <= 20.0 : 0 0.0

20.0 < dZ <= 100.0 : 14 100.0

------------------------------------------------------------------

VirtuoZo image file information (Ortho Image):

------------------------------------------------------------------

Image name:

C:\thesis_Bert_final\DG_35\kpl_35\product\kpl_35.orl

Dimensions [row X col]: 13101 X 18637

Color model: 24-bits Color Image

X_Dimension PixelSize: 0.500000

X_Dimension PixelSize: 0.500000

Geographic informations:

------------------------------------------------------------------

Image Scale: 1 : 10000

Rotate angle: 0.00000 Degrees

X_Ground PixelSize: 5.000000

Y_Ground PixelSize: 5.000000

Bottom_Left coordinate[x,y]: 2640.000 81380.000

Bottom_Right coordinate[x,y]: 95820.000 81380.000

Top_Left coordinate[x,y]: 2640.000 146880.000

Top_Right coordinate[x,y]: 95820.000 146880.000

Koppel Crèevecoeur 70 mm

VirtuoZo Processing Information Report

------------------------------------------------------------------

Close range image project hasn't the interior orientation information

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

(C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

Page 91: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

91

Left SPOT-Image parameters:

-0.04489348 0.00529058 0.01282049

0.00121812 -0.04046104 0.02414866

-0.00000091 -0.00000146 -0.00000356

Right SPOT-Image parameters:

-0.04327641 0.00300907 0.01738895

0.00563905 -0.04024618 0.02334642

-0.00000116 -0.00000142 -0.00000337

Residual: point NO. dX dY dZ

5920 -20.723 28.347 -22.682

8748 3.807 24.036 -26.918

5912 0.410 47.138 29.449

5905 -6.347 -34.234 28.891

5938 2.044 -54.985 -77.419

8737 -26.279 -23.872 17.969

5932 20.851 15.521 -6.363

5919 27.258 -2.445 58.172

RMS: mx = 17.164304 my = 32.816446

mxy = 37.034207 mz = 39.815484

------------------------------------------------------------------

Image matching information:

(C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links)

------------------------------------------------------------------

__________________ Initial parameters ______________________

left image: rows =1908 columns =1980

right image: rows =1908 columns =1980

Match window width = 5

Match window length = 5

Searching range = 1

Match grid X_interval = 5

Match grid Y_interval = 5

__________________________________________________________

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 3

MATCH_AREAS == 14 X 14

____________________________________________________________

196 : 0 0.0 %

196 : 31 15.8 %

196 : 38 19.4 %

196 : 40 20.4 %

196 : 41 20.9 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 2

MATCH_AREAS == 42 X 44

____________________________________________________________

1848 : 0 0.0 %

1848 : 600 32.5 %

1848 : 792 42.9 %

1848 : 898 48.6 %

1848 : 920 49.8 %

1848 : 926 50.1 %

1848 : 928 50.2 %

1848 : 930 50.3 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 1

MATCH_AREAS == 127 X 132

____________________________________________________________

16764 : 0 0.0 %

16764 : 5616 33.5 %

16764 : 8235 49.1 %

16764 : 9337 55.7 %

16764 : 9787 58.4 %

16764 : 9930 59.2 %

16764 : 9994 59.6 %

16764 : 10056 60.0 %

16764 : 10111 60.3 %

16764 : 10146 60.5 %

16764 : 10170 60.7 %

16764 : 10176 60.7 %

16764 : 10185 60.8 %

16764 : 10194 60.8 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 0

MATCH_AREAS == 381 X 396

____________________________________________________________

150876 : 0 0.0 %

150876 : 23684 15.7 %

150876 : 42112 27.9 %

150876 : 53932 35.7 %

150876 : 62089 41.2 %

150876 : 66924 44.4 %

150876 : 69792 46.3 %

150876 : 71679 47.5 %

150876 : 73067 48.4 %

150876 : 74062 49.1 %

150876 : 74828 49.6 %

150876 : 75412 50.0 %

150876 : 75847 50.3 %

150876 : 76164 50.5 %

150876 : 76431 50.7 %

150876 : 76639 50.8 %

Page 92: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

92

150876 : 76814 50.9 %

150876 : 76959 51.0 %

150876 : 77062 51.1 %

150876 : 77148 51.1 %

------------------------------------------------------------------

Residuals of Check Points from DEM:

------------------------------------------------------------------

DEM file:

C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links\product\kpl

_70_links.dem

Check Point File:

C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\102_101_GCP.txt

------------------------------------------------------------------

N0. X Y Z dZ

5904 44952.000 123946.000 65543.000 35.352

5905 47593.000 123967.000 65594.000 130.695

5906 44194.000 118188.000 65538.000 26.391

5907 47132.000 120285.000 65232.000 -6.219

5908 48981.000 118566.000 65625.000 -16.242

5910 53245.000 124932.000 61786.000 241.223

5911 59844.000 125072.000 61793.000 238.500

5912 41119.000 117250.000 64933.000 57.422

5913 40942.000 116560.000 65076.000 -47.148

5914 39785.000 114766.000 66109.000 -304.422

5915 46215.000 126797.000 65245.000 71.000

5916 47401.000 120548.000 65590.000 -30.477

5917 42818.000 117240.000 65602.000 -157.680

5918 50007.000 117273.000 65719.000 -37.680

5920 53673.000 114712.000 74309.000 -162.180

5921 55263.000 113467.000 74387.000 -99.383

5922 56015.000 111808.000 74408.000 -54.430

5919 55666.000 110456.000 74400.000 -71.664

5923 54657.000 112067.000 74103.000 151.180

5924 54052.000 110710.000 74071.000 159.609

5925 51327.000 110204.000 74193.000 -158.000

5926 50886.000 111616.000 74175.000 -140.828

5927 53055.000 118782.000 65838.000 61.836

5933 52300.000 117910.000 65883.000 35.000

5934 49884.000 111933.000 69359.000 3016.508

5935 49383.000 112378.000 69344.000 -120.430

5936 50563.000 113356.000 69862.000 -49.125

5937 49909.000 113798.000 69843.000 -223.492

5938 48901.000 113363.000 69768.000 23.578

5960 43239.000 113924.000 68639.000 154.711

5961 43019.000 111621.000 68569.000 -13.852

5962 44858.000 112997.000 69041.000 3.406

8755 61652.000 105862.000 69926.000 -18.500

8756 60291.000 104607.000 69826.000 79.398

8757 60000.000 107880.000 70000.000 -83.398

8759 61855.000 109140.000 69999.000 -65.602

8760 62096.000 111600.000 70012.000 168.141

Number of points = 22

Mean value = -9.1

Absolute mean value = 44.9

Mean square root = 51.9

No. cent

dZ <= 1.0 : 0 0.0

1.0 < dZ <= 2.0 : 0 0.0

2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0

3.0 < dZ <= 4.0 : 1 4.5

4.0 < dZ <= 5.0 : 0 0.0

5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0

6.0 < dZ <= 10.0 : 1 4.5

10.0 < dZ <= 20.0 : 3 13.6

20.0 < dZ <= 100.0 : 17 77.3

------------------------------------------------------------------

VirtuoZo image file information (Ortho Image):

------------------------------------------------------------------

Image name:

C:\thesis_Bert_final\DG_70\links\kpl_70_links\product\kpl

_70_links.orl

Dimensions [row X col]: 8097 X 5425

Color model: 24-bits Color Image

X_Dimension PixelSize: 0.500000

X_Dimension PixelSize: 0.500000

Geographic informations:

------------------------------------------------------------------

Image Scale: 1 : 10000

Rotate angle: 0.00000 Degrees

X_Ground PixelSize: 5.000000

Y_Ground PixelSize: 5.000000

Bottom_Left coordinate[x,y]: 35660.000 87640.000

Bottom_Right coordinate[x,y]: 62780.000 87640.000

Top_Left coordinate[x,y]: 35660.000 128120.000

Top_Right coordinate[x,y]: 62780.000 128120.000

Koppel Crèvecoeur 200 mm

VirtuoZo Processing Information Report

------------------------------------------------------------------

Close range image project hasn't the interior orientation information

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo)

------------------------------------------------------------------

Page 93: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

93

Absolute orientation information:

(D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

Left SPOT-Image parameters:

-0.00313526 0.00010057 0.02242070

0.00007162 -0.00293806 0.00418173

-0.00000010 -0.00000003 -0.00001396

Right SPOT-Image parameters:

-0.00395258 0.00028553 0.02527605

0.00016907 -0.00377191 0.00514406

-0.00000013 -0.00000005 -0.00001387

Residual: point NO. dX dY dZ

8755 12.177 -5.734 25.122

8746 2.971 13.400 -4.090

8760 4.396 5.642 -7.224

8748 -6.659 4.663 3.112

8753 -5.321 3.668 4.985

8757 20.417 -0.011 14.828

8739 -1.494 -3.284 0.369

8750 8.860 -12.743 0.315

RMS: mx = 9.660870 my = 7.521983

mxy = 12.243881 mz = 10.923803

------------------------------------------------------------------

Image matching information:

(D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo)

------------------------------------------------------------------

__________________ Initial parameters ______________________

left image: rows =2052 columns =3120

right image: rows =2052 columns =3120

Match window width = 5

Match window length = 5

Searching range = 1

Match grid X_interval = 5

Match grid Y_interval = 5

__________________________________________________________

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 3

MATCH_AREAS == 15 X 23

____________________________________________________________

345 : 0 0.0 %

345 : 130 37.7 %

345 : 145 42.0 %

345 : 146 42.3 %

345 : 147 42.6 %

345 : 147 42.6 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 2

MATCH_AREAS == 45 X 69

____________________________________________________________

3105 : 0 0.0 %

3105 : 1695 54.6 %

3105 : 1922 61.9 %

3105 : 1942 62.5 %

3105 : 1952 62.9 %

3105 : 1953 62.9 %

3105 : 1954 62.9 %

3105 : 1954 62.9 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 1

MATCH_AREAS == 136 X 208

____________________________________________________________

28288 : 0 0.0 %

28288 : 14293 50.5 %

28288 : 18702 66.1 %

28288 : 19565 69.2 %

28288 : 19731 69.8 %

28288 : 19787 69.9 %

28288 : 19817 70.1 %

28288 : 19870 70.2 %

28288 : 19924 70.4 %

28288 : 19939 70.5 %

28288 : 19949 70.5 %

28288 : 19958 70.6 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 0

MATCH_AREAS == 410 X 624

____________________________________________________________

255840 : 0 0.0 %

255840 : 59230 23.2 %

255840 : 103548 40.5 %

255840 : 126583 49.5 %

255840 : 140878 55.1 %

255840 : 149497 58.4 %

255840 : 155191 60.7 %

255840 : 159080 62.2 %

255840 : 161842 63.3 %

255840 : 163804 64.0 %

255840 : 165410 64.7 %

255840 : 166367 65.0 %

Page 94: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

94

255840 : 167124 65.3 %

255840 : 167779 65.6 %

255840 : 168268 65.8 %

255840 : 168612 65.9 %

255840 : 168928 66.0 %

255840 : 169175 66.1 %

255840 : 169387 66.2 %

255840 : 169564 66.3 %

------------------------------------------------------------------

Residuals of Check Points from DEM:

------------------------------------------------------------------

DEM file:

D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo\produc

t\kpl_200_lo.dem

Check Point File:

D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\102_101_GCP.txt

------------------------------------------------------------------

N0. X Y Z dZ

8745 67608.000 111391.600 69999.000 -24.414

8746 66395.000 108135.300 69990.000 -13.016

8747 66120.000 111394.600 69778.000 184.516

8748 64375.000 112549.300 69990.000 1.820

8749 63889.000 109840.900 70001.000 -6.406

8750 64506.000 107845.100 70000.000 3.430

8751 68881.000 107469.200 71661.000 -1739.016

8757 60000.000 107880.700 70000.000 7.219

8759 61855.000 109140.700 69999.000 4.148

8760 62096.000 111600.100 70012.000 -7.797

Number of points = 8

Mean value = -4.4

Absolute mean value = 8.5

Mean square root = 10.9

No. cent

dZ <= 1.0 : 0 0.0

1.0 < dZ <= 2.0 : 1 12.5

2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0

3.0 < dZ <= 4.0 : 1 12.5

4.0 < dZ <= 5.0 : 1 12.5

5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0

6.0 < dZ <= 10.0 : 3 37.5

10.0 < dZ <= 20.0 : 1 12.5

20.0 < dZ <= 100.0 : 1 12.5

------------------------------------------------------------------

VirtuoZo image file information (Ortho Image):

------------------------------------------------------------------

Image name:

D:\Bert_thesis_final\200mm\links_onder\kpl_200_lo\produc

t\kpl_200_lo.orl

Dimensions [row X col]: 1765 X 2505

Color model: 24-bits Color Image

X_Dimension PixelSize: 0.500000 mm

X_Dimension PixelSize: 0.500000 mm

Geographic informations:

------------------------------------------------------------------

Image Scale: 1 : 10000

Rotate angle: 0.00000 Degrees

X_Ground PixelSize: 5.000000

Y_Ground PixelSize: 5.000000

Bottom_Left coordinate[x,y]: 56600.000 105840.000

Bottom_Right coordinate[x,y]: 69120.000 105840.000

Top_Left coordinate[x,y]: 56600.000 114660.000

Top_Right coordinate[x,y]: 69120.000 114660.000

------------------------------------------------------------------

Koppel lucht

VirtuoZo Processing Information Report

------------------------------------------------------------------

Close range image project hasn't the interior orientation information

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\Kpl_016_012

)

------------------------------------------------------------------

relative orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\linkerzijde\Kpl_05

9_060)

------------------------------------------------------------------

Relative orientation information:

Right photo rotation angle (rad):

Phi = -2.4088

Omiga = 0.0000

Kappa = 0.0266

Left photo rotation angle (rad):

Phi = 0.0197

Omiga = -0.0180

Kappa = 0.0005

Residual: point NO. dq

RMS: Mq = 0.006000

Page 95: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

95

Absolute orientation information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\Kpl_016_012

)

------------------------------------------------------------------

Absolute orientation information:

Left SPOT-Image parameters:

-0.00805700 0.00200238 0.00699508

0.00282685 0.00825613 0.00673583

-0.00000020 0.00000013 -0.00000253

Right SPOT-Image parameters:

-0.00828127 0.00167592 0.00698941

0.00262866 0.00761670 0.00721269

-0.00000013 0.00000033 -0.00000279

Residual: point NO. dX dY dZ

4013 60.495 60.785 -86.317

4003 -193.160 126.150 -109.558

4012 -71.269 3.763 279.742

4009 23.662 -35.466 -28.053

4004 31.436 50.872 128.810

4002 67.762 -151.420 78.733

4006 89.817 -43.395 -268.136

RMS: mx = 92.779602 my = 83.048911

mxy = 124.519782 mz = 166.125549

------------------------------------------------------------------

Image matching information:

(C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\Kpl_016_012

)

------------------------------------------------------------------

__________________ Initial parameters ______________________

left image: rows = 995 columns = 720

right image: rows = 995 columns = 720

Match window width = 5

Match window length = 5

Searching range = 1

Match grid X_interval = 5

Match grid Y_interval = 5

__________________________________________________________

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 3

MATCH_AREAS == 7 X 5

____________________________________________________________

35 : 0 0.0 %

35 : 9 25.7 %

35 : 18 51.4 %

35 : 29 82.9 %

35 : 30 85.7 %

35 : 30 85.7 %

35 : 30 85.7 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 2

MATCH_AREAS == 22 X 16

____________________________________________________________

352 : 0 0.0 %

352 : 171 48.6 %

352 : 235 66.8 %

352 : 260 73.9 %

352 : 266 75.6 %

352 : 276 78.4 %

352 : 280 79.5 %

352 : 281 79.8 %

352 : 284 80.7 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 1

MATCH_AREAS == 66 X 48

____________________________________________________________

3168 : 0 0.0 %

3168 : 1277 40.3 %

3168 : 1619 51.1 %

3168 : 1786 56.4 %

3168 : 1888 59.6 %

3168 : 1961 61.9 %

3168 : 2024 63.9 %

3168 : 2065 65.2 %

3168 : 2110 66.6 %

3168 : 2142 67.6 %

3168 : 2170 68.5 %

3168 : 2190 69.1 %

3168 : 2206 69.6 %

3168 : 2219 70.0 %

3168 : 2227 70.3 %

3168 : 2234 70.5 %

3168 : 2246 70.9 %

3168 : 2262 71.4 %

3168 : 2268 71.6 %

3168 : 2277 71.9 %

3168 : 2286 72.2 %

__________________________________________________________

MATCH_BLOCK == 1

MATCH_LEVEL == 0

MATCH_AREAS == 199 X 144

____________________________________________________________

Page 96: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

96

28656 : 0 0.0 %

28656 : 5723 20.0 %

28656 : 8261 28.8 %

28656 : 9581 33.4 %

28656 : 10589 37.0 %

28656 : 11307 39.5 %

28656 : 11935 41.6 %

28656 : 12397 43.3 %

28656 : 12851 44.8 %

28656 : 13203 46.1 %

28656 : 13501 47.1 %

28656 : 13737 47.9 %

28656 : 13952 48.7 %

28656 : 14120 49.3 %

28656 : 14263 49.8 %

28656 : 14375 50.2 %

28656 : 14481 50.5 %

28656 : 14544 50.8 %

28656 : 14624 51.0 %

28656 : 14685 51.2 %

28656 : 14727 51.4 %

28656 : 14780 51.6 %

28656 : 14823 51.7 %

28656 : 14878 51.9 %

28656 : 14916 52.1 %

28656 : 14952 52.2 %

28656 : 14977 52.3 %

28656 : 15014 52.4 %

28656 : 15046 52.5 %

28656 : 15061 52.6 %

28656 : 15083 52.6 %

28656 : 15100 52.7 %

------------------------------------------------------------------

Residuals of Check Points from DEM:

------------------------------------------------------------------

DEM file:

D:\erasmus\erasmus\erasmus\product\erasmus.dem

Check Point File: D:\erasmus\lucht_016_012_GCP.txt

------------------------------------------------------------------

N0. X Y Z dZ

4015 225691.673 69319.419 165124.297 -1426.156

4016 226951.474 74871.554 165262.297 602.219

4005 78160.433 132615.597 103389.398 170.383

4006 95377.599 125817.298 105294.703 1015.508

4001 120428.054 207888.513 92511.852 4629.039

4002 104753.659 176060.337 95257.898 10938.039

4003 91308.421 137908.466 99545.039 6100.555

4007 78567.742 71209.405 106196.398 -957.875

4013 164052.078 137217.122 96274.508 -267.211

4012 121536.066 92080.192 104999.797 50.883

Number of points = 1

Mean value = 50.9

Absolute mean value = 50.9

Mean square root = 50.9

No. cent

dZ <= 1.0 : 0 0.0

1.0 < dZ <= 2.0 : 0 0.0

2.0 < dZ <= 3.0 : 0 0.0

3.0 < dZ <= 4.0 : 0 0.0

4.0 < dZ <= 5.0 : 0 0.0

5.0 < dZ <= 6.0 : 0 0.0

6.0 < dZ <= 10.0 : 0 0.0

10.0 < dZ <= 20.0 : 0 0.0

20.0 < dZ <= 100.0 : 1 100.0

------------------------------------------------------------------

VirtuoZo image file information (Ortho Image):

------------------------------------------------------------------

Image name:

C:\Thesis_Bert_Van_Nieuwenhuyse_DG\werkmap\lucht\K

pl_016_012\product\Kpl_016_012.orl

Dimensions [row X col]: 18721 X 14376

Color model: 24-bits Color Image

X_Dimension PixelSize: 0.500000

X_Dimension PixelSize: 0.500000

Geographic informations:

------------------------------------------------------------------

Image Scale: 1 : 10000

Rotate angle: 0.00000 Degrees

X_Ground PixelSize: 5.000000

Y_Ground PixelSize: 5.000000

Bottom_Left coordinate[x,y]: 68350.000 59775.000

Bottom_Right coordinate[x,y]: 140225.000 59775.000

Top_Left coordinate[x,y]: 68350.000 153375.000

Top_Right coordinate[x,y]: 140225.000 153375.000

------------------------------------------------------------------

Page 97: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

97

Bijlage D:Verwerking polygoon in Move3

PROJECT C:\Documents and Settings\adewulf\Desktop adewulf\Timothy\Bram_bert\THESIS.PRJ RICHTING & AFSTAND KRINGEN Kring : 1 3001 - 3002 - 3003 - 3004 - 3005 - 3006 - 3008 - 3009 - 3000 -

Sluitfout Hoeken

-0.01020 gon

W-toets

-0.09

X

-0.0042 m

-0.08

Y

0.0023 m

0.04

Sluitfout

0.0048 m

20.8938 ppm

Lengte

231.5546 m

2D vrij netwerk -- Projectie : Lokaal (Stereografisch) -- Ellipsoide : Bessel 1841 PROJECT C:\Documents and Settings\adewulf\Desktop adewulf\Timothy\Bram_bert\THESIS.PRJ

STATIONS

Aantal (gedeeltelijk) bekende stations 2

Aantal onbekende stations 7

Totaal 9

WAARNEMINGEN

Richtingen 38

Afstanden 38

Bekende coordinaten 4

Totaal 80

ONBEKENDEN

Coordinaten 18

Orienteringen 10

Schaalfactoren 2

Totaal 30

Aantal voorwaarden 50

VEREFFENING

Aantal iteraties 1

Max coord correctie in laatste iteratie 0.0000 m

TOETSING

Alfa (meer dimensionaal) 0.2603

Alfa 0 (een dimensionaal) 0.0010

Beta 0.80

Kritieke waarde W-toets 3.29

Kritieke waarde T-toets (3 dimensionaal) 4.24

Kritieke waarde T-toets (2 dimensionaal) 5.91

Kritieke waarde F-toets 1.12

F-toets 0.005 geaccepteerd

VARIANTIE COMPONENT ANALYSE

Page 98: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

98

Variantie Redundantie

Terrestrisch

0.005 50.0

Richtingen

0.011 20.4

Afstanden

0.001

29.6

PROJECTIE EN ELLIPSOIDE CONSTANTEN

Projectie

Lokaal (Stereografisch)

Lengte oorsprong/centrale meridiaan

0 00 00.00000 O

Breedte oorsprong

0 00 00.00000 N

Projectie schaalfactor

1.000000000

Translatie Oost

49.9245 m

Translatie Noord

137.0608 m

Ellipsoide

Bessel 1841

Halve lange as

6377397.1550 m

Inverse afplatting

299.152812800

INVOER BENADERDE TERRESTRISCHE COORDINATEN

Station X Oost (m)

Y Noord (m)

Hoogte (m)

Id.Sa XY (m) Id.Sa h (m)

3000 99.9991

100.0023

103.6330 *

0.0000 0.0000

bekend

3001

78.5664

114.6727

106.4700 *

0.0000 0.0000

bekend

3002

57.5559

105.9471

107.1020 *

0.0000 0.0000

bekend

3003

55.9636

100.6973

107.2000 *

0.0000 0.0000

bekend

3004

43.4190

94.4600

107.9110 *

0.0000 0.0000

bekend

3005

28.8507 *

110.7685 *

100.8260 *

0.0000 0.0000

bekend

3006

70.9982 *

163.3531 *

97.2240 *

0.0000 0.0000

bekend

3008

93.3663

132.9682

98.3160 *

0.0000 0.0000

bekend

3009

99.9971

128.1586

98.4630 *

0.0000 0.0000

bekend

INVOER STANDAARDAFWIJKINGEN VAN BEKENDE STATIONS

Station Sa X Oost (m)

Sa Y Noord (m)

Sa Hoogte (m)

Page 99: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

99

Station Sa X Oost (m)

Sa Y Noord (m)

Sa Hoogte (m)

3000

0.0100 *

bekend

3001

0.0100 *

bekend

3002

0.0100 *

bekend

3003

0.0100 *

bekend

3004

0.0100 *

bekend

3005

0.0100 *

0.0100 *

0.0100 *

bekend

3006

0.0100 *

0.0100 *

0.0100 *

bekend

3008

0.0100 *

bekend

3009

0.0100 *

bekend

INVOER WAARNEMINGEN Centreerafwijking 0.0050 m Instrumenthoogte afwijking 0.0050 m

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

R0

3000

3009

1.6390

1.5920

0.00000

0.01649

gon

S0

3000 3009

1.6390

1.5920

28.6395

m

S0

3000 3009

1.6390

1.5920

28.1601

0.0498

m

Z0

3000 3009

1.6390

1.5920

111.66400

gon

R0

3000 3001

1.6390

1.6070

338.21560

0.01804

gon

S0

3000 3001

1.6390

1.6070

26.1246

m

S0

3000 3001

1.6390

1.6070

25.9732

0.0503

m

Z0

3000 3001

1.6390

1.6070

93.14260

gon

R0

3000 3001

1.6390

1.6070

338.21780

0.01804

gon

S0

3000 3001

1.6390

1.6070

26.1248

m

S0

3000 3001

1.6390

1.6070

25.9734

0.0503

m

Z0

3000 3001

1.6390

1.6070

93.14340

gon

R0

3000 3009

1.6390

1.5920

399.99880

0.01649

gon

3000 3009 1.6390 1.5920 28.6395 m

Page 100: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

100

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

S0

S0

3000 3009

1.6390

1.5920

28.1601

0.0498

m

Z0

3000 3009

1.6390

1.5920

111.66480

gon

R0

3001 3000

1.5610

1.6820

0.00000

0.01804

gon

S0

3001 3000

1.5610

1.6820

26.1152

m

S0

3001 3000

1.5610

1.6820

25.9731

0.0503

m

Z0

3001 3000

1.5610

1.6820

106.64400

gon

R0

3001 3002

1.5610

1.5970

136.72880

0.02064

gon

S0

3001 3002

1.5610

1.5970

22.7604

m

S0

3001 3002

1.5610

1.5970

22.7505

0.0506

m

Z0

3001 3002

1.5610

1.5970

98.12360

gon

R0

3001 3002

1.5610

1.5970

136.73100

0.02064

gon

S0

3001 3002

1.5610

1.5970

22.7605

m

S0

3001 3002

1.5610

1.5970

22.7506

0.0506

m

Z0

3001 3002

1.5610

1.5970

98.11900

gon

R0

3001 3000

1.5610

1.6820

0.00180

0.01804

gon

S0

3001 3000

1.5610

1.6820

26.1150

m

S0

3001 3000

1.5610

1.6820

25.9730

0.0503

m

Z0

3001 3000

1.5610

1.6820

106.64100

gon

R0

3002 3001

1.5500

1.6050

0.00000

0.02064

gon

S0

3002 3001

1.5500

1.6050

22.7580

m

S0

3002 3001

1.5500

1.6050

22.7507

0.0506

m

Z0

3002 3001

1.5500

1.6050

101.61520

gon

R0

3002 3003

1.5500

1.7020

143.80880

0.08431

gon

Page 101: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

101

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

S0

3002 3003

1.5500

1.7020

5.4914

m

S0

3002 3003

1.5500

1.7020

5.4856

0.0505

m

Z0

3002 3003

1.5500

1.7020

97.08160

gon

R0

3002 3003

1.5500

1.7020

143.81060

0.08431

gon

S0

3002 3003

1.5500

1.7020

5.4916

m

S0

3002 3003

1.5500

1.7020

5.4858

0.0505

m

Z0

3002 3003

1.5500

1.7020

97.08260

gon

R0

3002 3001

1.5500

1.6050

0.00040

0.02064

gon

S0

3002 3001

1.5500

1.6050

22.7579

m

S0

3002 3001

1.5500

1.6050

22.7506

0.0506

m

Z0

3002 3001

1.5500

1.6050

101.61740

gon

R1

3002 3003

1.5500

1.6050

0.00000

0.08436

gon

S1

3002 3003

1.5500

1.6050

5.4915

m

S1

3002 3003

1.5500

1.6050

5.4857

0.0505

m

Z1

3002 3003

1.5500

1.6050

97.08300

gon

R1

3002 3003

1.5500

1.7020

0.00280

0.08431

gon

S1

3002 3003

1.5500

1.7020

5.4912

m

S1

3002 3003

1.5500

1.7020

5.4854

0.0505

m

Z1

3002 3003

1.5500

1.7020

97.08380

gon

R0

3003 3002

1.6540

1.5950

0.00000

0.08436

gon

S0

3003 3002

1.6540

1.5950

5.4883

m

S0

3003 3002

1.6540

1.5950

5.4859

0.0505

m

Z0

3003 3002

1.6540

1.5950

101.86880

gon

R0

3003 3002

1.6540

1.5950

0.00160

0.08436

gon

Page 102: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

102

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

S0

3003 3002

1.6540

1.5950

5.4881

m

S0

3003 3002

1.6540

1.5950

5.4857

0.0505

m

Z0

3003 3002

1.6540

1.5950

101.87100

gon

R0

3003 3004

1.6540

1.6530

251.87940

0.03323

gon

S0

3003 3004

1.6540

1.6530

14.0282

m

S0

3003 3004

1.6540

1.6530

14.0100

0.0505

m

Z0

3003 3004

1.6540

1.6530

96.75260

gon

R0

3003 3004

1.6540

1.6530

251.88120

0.03323

gon

S0

3003 3004

1.6540

1.6530

14.0283

m

S0

3003 3004

1.6540

1.6530

14.0101

0.0505

m

Z0

3003 3004

1.6540

1.6530

96.75880

gon

R0

3004 3003

1.6060

1.7010

0.00020

0.03324

gon

S0

3004 3003

1.6060

1.7010

14.0242

m

S0

3004 3003

1.6060

1.7010

14.0103

0.0505

m

Z0

3004 3003

1.6060

1.7010

102.83400

gon

R0

3004 3005

1.6060

1.6140

282.95940

0.02044

gon

S0

3004 3005

1.6060

1.6140

22.9830

m

S0

3004 3005

1.6060

1.6140

21.8672

0.0482

m

Z0

3004 3005

1.6060

1.6140

119.91860

gon

R0

3004 3005

1.6060

1.6140

282.96180

0.02044

gon

S0

3004 3005

1.6060

1.6140

22.9829

m

S0

3004 3005

1.6060

1.6140

21.8678

0.0482

m

Z0

3004 3005

1.6060

1.6140

119.91260

gon

3004 3003 1.6060 1.7010 0.00260 0.03324 gon

Page 103: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

103

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

R0

S0

3004 3003

1.6060

1.7010

14.0237

m

S0

3004 3003

1.6060

1.7010

14.0098

0.0505

m

Z0

3004 3003

1.6060

1.7010

102.83220

gon

R0

3005 3004

1.6060

1.6500

399.99980

0.02043

gon

S0

3005 3004

1.6060

1.6500

23.0108

m

S0

3005 3004

1.6060

1.6500

21.8679

0.0482

m

Z0

3005 3004

1.6060

1.6500

79.85160

gon

R0

3005 3006

1.6060

1.6780

289.42860

0.00731

gon

S0

3005 3006

1.6060

1.6780

67.4830

m

S0

3005 3006

1.6060

1.6780

67.3906

0.0508

m

Z0

3005 3006

1.6060

1.6780

103.33100

gon

R0

3005 3006

1.6060

1.6780

289.43000

0.00731

gon

S0

3005 3006

1.6060

1.6780

67.4834

m

S0

3005 3006

1.6060

1.6780

67.3913

0.0508

m

Z0

3005 3006

1.6060

1.6780

103.32600

gon

R0

3005 3004

1.6060

1.6500

399.99900

0.02043

gon

S0

3005 3004

1.6060

1.6500

23.0111

m

S0

3005 3004

1.6060

1.6500

21.8684

0.0482

m

Z0

3005 3004

1.6060

1.6500

79.85300

gon

R0

3006 3005

1.6320

1.6140

399.99980

0.00731

gon

S0

3006 3005

1.6320

1.6140

67.4879

m

S0

3006 3005

1.6320

1.6140

67.3909

0.0508

m

Z0

3006 3005

1.6320

1.6140

96.58560

gon

Page 104: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

104

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

R0

3006 3008

1.6320

1.6350

316.58760

0.01263

gon

S0

3006 3008

1.6320

1.6350

37.7458

m

S0

3006 3008

1.6320

1.6350

37.7297

0.0507

m

Z0

3006 3008

1.6320

1.6350

98.14200

gon

R0

3006 3008

1.6320

1.6350

316.58920

0.01263

gon

S0

3006 3008

1.6320

1.6350

37.7460

m

S0

3006 3008

1.6320

1.6350

37.7299

0.0507

m

Z0

3006 3008

1.6320

1.6350

98.14000

gon

R0

3006 3005

1.6320

1.6140

0.00300

0.00731

gon

S0

3006 3005

1.6320

1.6140

67.4883

m

S0

3006 3005

1.6320

1.6140

67.3912

0.0508

m

Z0

3006 3005

1.6320

1.6140

96.58520

gon

R0

3008 3006

1.5900

1.6780

0.00040

0.01263

gon

S0

3008 3006

1.5900

1.6780

37.7437

m

S0

3008 3006

1.5900

1.6780

37.7301

0.0507

m

Z0

3008 3006

1.5900

1.6780

101.70700

gon

R0

3008 3009

1.5900

1.5830

180.35180

0.05663

gon

S0

3008 3009

1.5900

1.5830

8.1916

m

S0

3008 3009

1.5900

1.5830

8.1904

0.0505

m

Z0

3008 3009

1.5900

1.5830

98.89540

gon

R0

3008 3009

1.5900

1.5830

180.35460

0.05663

gon

S0

3008 3009

1.5900

1.5830

8.1915

m

S0

3008 3009

1.5900

1.5830

8.1903

0.0505

m

Z0

3008 3009

1.5900

1.5830

98.89040

gon

Page 105: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

105

Station Richtpunt St ih (m) Rp ih (m) Aflezing Sa

R0

3008 3006

1.5900

1.6780

0.00300

0.01263

gon

S0

3008 3006

1.5900

1.6780

37.7437

m

S0

3008 3006

1.5900

1.6780

37.7301

0.0507

m

Z0

3008 3006

1.5900

1.6780

101.70640

gon

R0

3009 3008

1.5370

1.6350

0.00040

0.05664

gon

S0

3009 3008

1.5370

1.6350

8.1911

m

S0

3009 3008

1.5370

1.6350

8.1909

0.0505

m

Z0

3009 3008

1.5370

1.6350

100.39860

gon

R0

3009 3008

1.5370

1.6350

0.00040

0.05664

gon

S0

3009 3008

1.5370

1.6350

8.1909

m

S0

3009 3008

1.5370

1.6350

8.1907

0.0505

m

Z0

3009 3008

1.5370

1.6350

100.39780

gon

R0

3009 3000

1.5370

1.7270

260.04540

0.01648

gon

S0

3009 3000

1.5370

1.7270

28.6577

m

S0

3009 3000

1.5370

1.7270

28.1514

0.0498

m

Z0

3009 3000

1.5370

1.7270

88.01500

gon

R0

3009 3000

1.5370

1.7270

260.05000

0.01648

gon

S0

3009 3000

1.5370

1.7270

28.6573

m

S0

3009 3000

1.5370

1.7270

28.1510

0.0498

m

Z0

3009 3000

1.5370

1.7270

88.01540

gon

INVOER OVERIGE PARAMETERS

Waarde

Sa

Schaalfactor

S0 1.0000000

vrij

Schaalfactor

S1 1.0000000

vrij

Page 106: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

106

VEREFFENDE COORDINATEN (vrij netwerk)

Station

Coordinaat

Corr (m) Sa (m)

3000 X Oost

99.9989

-0.0002 0.0258

Y Noord

100.0026

0.0003 0.0346

3001

X Oost

78.5663

-0.0001 0.0229

Y Noord

114.6731

0.0004 0.0265

3002

X Oost

57.5557

-0.0002 0.0233

Y Noord

105.9475

0.0004 0.0278

3003

X Oost

55.9634

-0.0002 0.0238

Y Noord

100.6977

0.0004 0.0218

3004

X Oost

43.4186

-0.0004 0.0163

Y Noord

94.4603

0.0003 0.0180

3005

X Oost

28.8507 *

0.0000 0.0000

Y Noord

110.7685 *

0.0000 0.0000

3006

X Oost

70.9982 *

0.0000 0.0000

Y Noord

163.3531 *

-0.0000 0.0000

3008

X Oost

93.3665

0.0002 0.0163

Y Noord

132.9680

-0.0002 0.0215

3009

X Oost

99.9970

-0.0001 0.0240

Y Noord

128.1586

-0.0000

0.0261

ABSOLUTE STANDAARD ELLIPSEN EN CRITERIUM CIRKELS C0 criterium 0.000 cm2 C1 criterium 1.000 cm2/km

Station A (m) B (m) R (m) A/B A/R Phi (gon) Sa Hgt (m)

3000 0.0355

0.0245

0.0047

1.4

7.5

-20

3001

0.0294 0.0191

0.0032

1.5

9.1

-39

3002

0.0282 0.0228

0.0026

1.2

10.9

-18

3003

0.0248 0.0206

0.0027

1.2

9.1

-66

3004

0.0237 0.0052

0.0024

4.6

9.7

-47

3005

0.0000 0.0000

0.0000

0.0

0.0

0

0.0000 0.0000 0.0000 0.0 0.0 0

Page 107: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

107

Station A (m) B (m) R (m) A/B A/R Phi (gon) Sa Hgt (m)

3006

3008

0.0263 0.0060

0.0033

4.4

8.0

-40

3009

0.0341 0.0097

0.0038

3.5

9.1

-47

RELATIEVE STANDAARD ELLIPSEN EN CRITERIUM CIRKELS C0 criterium 0.000 cm2 C1 criterium 1.000 cm2/km

Station Station A (m) B (m) R (m) A/B A/R Psi (gon) Sa Hgt (m)

3000 3009

0.0239

0.0175

0.0025

1.4

9.5

26

3000

3001 0.0248

0.0167

0.0027

1.5

9.2

-18

3001

3002 0.0214

0.0157

0.0021

1.4

10.3

-2

3002

3003 0.0224

0.0044

0.0010

5.0

21.3

1

3003

3004 0.0213

0.0065

0.0017

3.3

12.8

1

3004

3005 0.0237

0.0052

0.0024

4.6

9.7

-0

3005

3006 0.0000

0.0000

0.0000

0.0

0.0

57

3006

3008 0.0263

0.0060

0.0033

4.4

8.0

0

3008

3009 0.0236

0.0047

0.0014

5.1

17.4

2

VEREFFENDE OVERIGE PARAMETERS

Vereffende waarde Corr Sa

Schaalfactor

S0 1.0000167

0.0000167

0.0003315

Schaalfactor

S1 1.0000935

0.0000935

0.0076810

VEREFFENDE WAARNEMINGEN

Station Richtpunt Vereff wn Corr

Sa

R0

3000

3009

399.99953

0.00047

0.01153

gon

S0

3000 3009

28.1560

0.0041

0.0229

m

R0

3000 3001

338.21654

-0.00094

0.01258

gon

S0

3000 3001

25.9727

0.0005

0.0232

m

R0

3000 3001

338.21654

0.00126

0.01258

gon

S0

3000 3001

25.9727

0.0008

0.0232

m

3000 3009 399.99953 -0.00073 0.01153 gon

Page 108: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

108

Station Richtpunt Vereff wn Corr

Sa

R0

S0

3000 3009

28.1560

0.0041

0.0229

m

R0

3001 3000

0.00105

-0.00105

0.01267

gon

S0

3001 3000

25.9727

0.0004

0.0232

m

R0

3001 3002

136.72971

-0.00091

0.01446

gon

S0

3001 3002

22.7504

0.0002

0.0222

m

R0

3001 3002

136.72971

0.00129

0.01446

gon

S0

3001 3002

22.7504

0.0002

0.0222

m

R0

3001 3000

0.00105

0.00075

0.01267

gon

S0

3001 3000

25.9727

0.0004

0.0232

m

R0

3002 3001

0.00034

-0.00034

0.01446

gon

S0

3002 3001

22.7504

0.0003

0.0222

m

R0

3002 3003

143.80741

0.00139

0.05006

gon

S0

3002 3003

5.4860

-0.0004

0.0227

m

R0

3002 3003

143.80741

0.00319

0.05006

gon

S0

3002 3003

5.4860

-0.0002

0.0227

m

R0

3002 3001

0.00034

0.00006

0.01446

gon

S0

3002 3001

22.7504

0.0002

0.0222

m

R1

3002 3003

0.00140

-0.00140

0.05963

gon

S1

3002 3003

5.4856

0.0001

0.0357

m

R1

3002 3003

0.00140

0.00140

0.05963

gon

S1

3002 3003

5.4856

-0.0001

0.0357

m

R0

3003 3002

0.00287

-0.00287

0.04932

gon

S0

3003 3002

5.4860

-0.0001

0.0227

m

Page 109: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

109

Station Richtpunt Vereff wn Corr

Sa

R0

3003 3002

0.00287

-0.00127

0.04932

gon

S0

3003 3002

5.4860

-0.0003

0.0227

m

R0

3003 3004

251.87998

-0.00058

0.02291

gon

S0

3003 3004

14.0099

0.0001

0.0221

m

R0

3003 3004

251.87998

0.00122

0.02291

gon

S0

3003 3004

14.0099

0.0003

0.0221

m

R0

3004 3003

0.00163

-0.00143

0.02271

gon

S0

3004 3003

14.0099

0.0004

0.0221

m

R0

3004 3005

282.96051

-0.00111

0.01427

gon

S0

3004 3005

21.8674

-0.0002

0.0226

m

R0

3004 3005

282.96051

0.00129

0.01427

gon

S0

3004 3005

21.8674

0.0004

0.0226

m

R0

3004 3003

0.00163

0.00097

0.02271

gon

S0

3004 3003

14.0099

-0.0000

0.0221

m

R0

3005 3004

399.99949

0.00031

0.01419

gon

S0

3005 3004

21.8673

0.0006

0.0226

m

R0

3005 3006

289.42929

-0.00069

0.00515

gon

S0

3005 3006

67.3910

-0.0004

0.0223

m

R0

3005 3006

289.42929

0.00071

0.00515

gon

S0

3005 3006

67.3910

0.0003

0.0223

m

R0

3005 3004

399.99949

-0.00049

0.01419

gon

S0

3005 3004

21.8673

0.0011

0.0226

m

R0

3006 3005

0.00144

-0.00164

0.00515

gon

S0

3006 3005

67.3910

-0.0001

0.0223

m

Page 110: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

110

Station Richtpunt Vereff wn Corr

Sa

R0

3006 3008

316.58830

-0.00070

0.00882

gon

S0

3006 3008

37.7305

-0.0008

0.0236

m

R0

3006 3008

316.58830

0.00090

0.00882

gon

S0

3006 3008

37.7305

-0.0006

0.0236

m

R0

3006 3005

0.00144

0.00156

0.00515

gon

S0

3006 3005

67.3910

0.0003

0.0223

m

R0

3008 3006

0.00180

-0.00140

0.00888

gon

S0

3008 3006

37.7305

-0.0004

0.0236

m

R0

3008 3009

180.35125

0.00055

0.03537

gon

S0

3008 3009

8.1911

-0.0007

0.0233

m

R0

3008 3009

180.35125

0.00335

0.03537

gon

S0

3008 3009

8.1911

-0.0008

0.0233

m

R0

3008 3006

0.00180

0.00120

0.00888

gon

S0

3008 3006

37.7305

-0.0004

0.0236

m

R0

3009 3008

0.00237

-0.00197

0.03504

gon

S0

3009 3008

8.1911

-0.0002

0.0233

m

R0

3009 3008

0.00237

-0.00197

0.03504

gon

S0

3009 3008

8.1911

-0.0004

0.0233

m

R0

3009 3000

260.04753

-0.00213

0.01154

gon

S0

3009 3000

28.1560

-0.0046

0.0229

m

R0

3009 3000

260.04753

0.00247

0.01154

gon

S0

3009 3000

28.1560

-0.0050

0.0229

m

TOETSING VAN WAARNEMINGEN

Page 111: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

111

Station Richtpunt MDB

MDBn

Red

BNR

W-toets

Gs fout

T-toets

Gs fout (m)

R0

3000 3009

0.09534

gon

5.8 51

2.7

0.04

S0

3000 3009

0.2317

m

4.7 79

2.0

0.09

R0

3000 3001

0.10403

gon

5.8 51

2.9

-0.07

S0

3000 3001

0.2344

m

4.7 79

2.0

0.01

R0

3000 3001

0.10403

gon

5.8 51

2.9

0.10

S0

3000 3001

0.2344

m

4.7 79

2.0

0.02

R0

3000 3009

0.09534

gon

5.8 51

2.7

-0.06

S0

3000 3009

0.2317

m

4.7 79

2.0

0.09

R0

3001 3000

0.10473

gon

5.8 51

2.7

-0.08

S0

3001 3000

0.2344

m

4.7 79

2.0

0.01

R0

3001 3002

0.11954

gon

5.8 51

3.0

-0.06

S0

3001 3002

0.2325

m

4.6 81

1.9

0.00

R0

3001 3002

0.11954

gon

5.8 51

3.0

0.09

S0

3001 3002

0.2325

m

4.6 81

1.9

0.00

R0

3001 3000

0.10473

gon

5.8 51

2.7

0.06

S0

3001 3000

0.2344

m

4.7 79

2.0

0.01

R0

3002 3001

0.11956

gon

5.8 51

0.8

-0.02

S0

3002 3001

0.2325

m

4.6 81

1.9

0.01

R0

3002 3003

0.43296

gon

5.1 65

2.9

0.02

S0

3002 3003

0.2337

m

4.6 80

2.1

-0.01

R0

3002 3003

0.43296

gon

5.1 65

2.9

0.05

S0

3002 3003

0.2337

m

4.6 80

2.1

-0.00

R0

3002 3001

0.11956

gon

5.8 51

0.8

0.00

Page 112: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

112

Station Richtpunt MDB

MDBn

Red

BNR

W-toets

Gs fout

T-toets

Gs fout (m)

S0

3002 3001

0.2325

m

4.6 81

1.9

0.00

R1

3002 3003

0.49282

gon

5.8 50

0.0

-0.02

S1

3002 3003

0.2952

m

5.8 50

0.0

0.00

R1

3002 3003

0.49282

gon

5.8 50

0.0

0.02

S1

3002 3003

0.2952

m

5.8 50

0.0

-0.00

R0

3003 3002

0.42966

gon

5.1 66

2.7

-0.04

S0

3003 3002

0.2337

m

4.6 80

2.1

-0.00

R0

3003 3002

0.42966

gon

5.1 66

2.7

-0.02

S0

3003 3002

0.2337

m

4.6 80

2.1

-0.01

R0

3003 3004

0.18959

gon

5.7 52

1.2

-0.02

S0

3003 3004

0.2321

m

4.6 81

2.0

0.00

R0

3003 3004

0.18959

gon

5.7 52

1.2

0.05

S0

3003 3004

0.2321

m

4.6 81

2.0

0.01

R0

3004 3003

0.18809

gon

5.7 53

3.2

-0.06

S0

3004 3003

0.2321

m

4.6 81

2.0

0.01

R0

3004 3005

0.11798

gon

5.8 51

2.0

-0.08

S0

3004 3005

0.2253

m

4.7 78

2.1

-0.00

R0

3004 3005

0.11798

gon

5.8 51

2.0

0.09

S0

3004 3005

0.2253

m

4.7 78

2.1

0.01

R0

3004 3003

0.18809

gon

5.7 53

3.2

0.04

S0

3004 3003

0.2321

m

4.6 81

2.0

-0.00

R0

3005 3004

0.11730

gon

5.7 52

3.7

0.02

S0

3005 3004

0.2253

m

4.7 78

2.1

0.01

Page 113: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

113

Station Richtpunt MDB

MDBn

Red

BNR

W-toets

Gs fout

T-toets

Gs fout (m)

R0

3005 3006

0.04260

gon

5.8 50

1.4

-0.13

S0

3005 3006

0.2336

m

4.6 81

1.2

-0.01

R0

3005 3006

0.04260

gon

5.8 50

1.4

0.14

S0

3005 3006

0.2336

m

4.6 81

1.2

0.01

R0

3005 3004

0.11730

gon

5.7 52

3.7

-0.03

S0

3005 3004

0.2253

m

4.7 78

2.1

0.02

R0

3006 3005

0.04253

gon

5.8 50

2.0

-0.32

S0

3006 3005

0.2336

m

4.6 81

1.2

-0.00

R0

3006 3008

0.07294

gon

5.8 51

3.5

-0.08

S0

3006 3008

0.2365

m

4.7 78

2.0

-0.02

R0

3006 3008

0.07294

gon

5.8 51

3.5

0.10

S0

3006 3008

0.2365

m

4.7 78

2.0

-0.01

R0

3006 3005

0.04253

gon

5.8 50

2.0

0.30

S0

3006 3005

0.2336

m

4.6 81

1.2

0.01

R0

3008 3006

0.07339

gon

5.8 51

0.8

-0.16

S0

3008 3006

0.2365

m

4.7 78

2.0

-0.01

R0

3008 3009

0.29962

gon

5.3 61

3.2

0.01

S0

3008 3009

0.2354

m

4.7 79

2.1

-0.02

R0

3008 3009

0.29962

gon

5.3 61

3.2

0.08

S0

3008 3009

0.2354

m

4.7 79

2.1

-0.02

R0

3008 3006

0.07339

gon

5.8 51

0.8

0.13

S0

3008 3006

0.2365

m

4.7 78

2.0

-0.01

R0

3009 3008

0.29789

gon

5.3 62

3.1

-0.04

Page 114: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

114

Station Richtpunt MDB

MDBn

Red

BNR

W-toets

Gs fout

T-toets

Gs fout (m)

S0

3009 3008

0.2354

m

4.7 79

2.1

-0.00

R0

3009 3008

0.29789

gon

5.3 62

3.1

-0.04

S0

3009 3008

0.2354

m

4.7 79

2.1

-0.01

R0

3009 3000

0.09536

gon

5.8 51

1.0

-0.18

S0

3009 3000

0.2317

m

4.7 79

2.0

-0.10

R0

3009 3000

0.09536

gon

5.8 51

1.0

0.21

S0

3009 3000

0.2317

m

4.7 79

2.0

-0.11

Page 115: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

115

Bijlage E: Details meettoestellen: Trimble 5600

Bron : http://trl.trimble.com/dscgi/ds.py/Get/File-92039/5600SSE.pdf, 27 mei 2010

Page 116: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

116

Page 117: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

117

Bijlage E: Details meettoestellen: Pentax R 325 (N) Bron: PENTAX Precision Co. Ltd., (s.d.). Electronic Total Station, Quick Reference Guide Basic Procedures for R-300 series.,

url: http://www.westlat.com/Portals/5/PDF/Manuals/r300x-quick-basic-english.pdf

Page 118: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

118

Bijlage C: Details camera’s en lenzen - Rolleiflex métric 6008

Bron: http://www.rolleiflexpages.com/6008AF.html, 27/05/2010

Technical Data Rolleiflex metric 6008 Type: Single-lens reflex AF camera with automatic multiple exposure control, variable metering characteristics, TTL auto flash (SCA

3000), motorised film transport.

AF-Mode: AF-H sensor (3-zone sensor), use of older lenses is possible with focus indicator

Frame sizes: 6 x 6 cm and 4.5 x 6 cm

Film types: 120 and 220 rollfilm for 12/24 exposures of 6 x 6 cm or 16/32 exposures of 4.5 x 6 cm. Instant film packs for 10 exposures

of 6 x 6 cm.

Film speed: ISO 25/15° to 6400/39° in 1/3 steps, adjustable on the film magazine.

Shutter: Electronically controlled leaf shutter from 1/1000 sec (PQS lenses) to 30 sec plus B.

Exposure metering: 1. Centre-weighted multi-zone metering 2. Spot metering by photodiode in centre of frame (approx. 3 % of frame

area). 3. Multi-spot metering by metering and storing up to five individual values. 4. Automatic stray-light compensation during

metering and exposure.

Exposure modes: 1. Shutter priority AE 2. Aperture priority AE 3. Program AE with fastest shutter speed priority 4. Metered manual in

1/3 steps

Metering ranges: 1. Exposure metering: EV -1 to EV 19 at ISO 100/21° with 80 mm f/2 lens 2. AF range: EV 0 to EV 19 at ISO 100/21°

with 80 mm f/2 lens 3. TTL flash 25 - 1600 ISO

Exposure lock: Functions with all auto programs, stores speed and aperture as exposure values. Exposure correction: 1. Manually in 1/3

steps from -4 1/3 to +2 EV 2. Autobracketing (S+/- position) with +/- 2/3 EV (in 1/3 EV intervals)

Automatic flash: TTL flash metering on the film plane. Flash-ready and exposure control in the finder. Automatic flash switch-on

possible with Metz dedicated flash units in poor available light, additional fill-in flash.

TTL studio preflash exposure metering: In conjunction with studio flash units.

Flash synchronisation: With all shutter speeds from 1/1000 to 30 sec., hot shoe with flash terminal and contacts for dedicated flash units

from Metz. New SCA interface via Rollei's SCA 3562 Adapter.

Shutter release: 1. Solenoid-controlled on shutter speed dial 2. and on front right-hand side of camera 3. also remote control connection

4. self-timer (10 sec.) 5. cordless connection

Multiple exposures: 1. With film advance disengaged in ME position of camera switch. Screen image permanently visible in the finder.

2. With film advance disengaged electronically without screen image for digital backs.

Reflex mirror: Pre-releasable instant return with partially transmitting multi-coating and pneumatic mirror brake. Setting can also be

changed after pre-release.

Finder system: Supplied with folding hood with swing-out magnifier; can be exchanged for prism finder, 90° eye-level finder or rigid

hood. Interchangable focusing screens. Super-bright high-D focusing screen also supplied.

Finder display: Illuminated LC finder display for focusing status, shutter speed and aperture (with 1/3 increments), exposure

compensation with metered manual mode, exposure correction, spot/multi-spot mode, flash ready and flash autocheck, film speed,

special modes, frame counter, horizontal/vertical format with 4.5 x 6 cm, battery status. LC illumination controlled by exterior light and

con be switched off.

Film transport: Automatic with built-in high-speed motor. Single exposures and continuous exposures up to 2 fps. Automatic film

advance to frame 1. Automatic film rewind after exposure of last frame.

Power supply: Rechargable NiCad sinter battery for approx. 200 exposures (fully charged battery, 20°C

ambient temperature, camera switch-on time 60 sec, operating mode single AF, AF cycle close up-infinity-close up). Quick-charge unit

(100 - 240 V, 50/60 Hz) with automatic switchover to trickle charge and 12 V socket for car battery.

Action grip: Clicks in four positions (for use with waist-level hood or eye-level prism finder), removable; leather strap also removable.

Interchangeable magazines: 6 x 6 / 120, 6 x 6 / 220 and 4560 magazines with built-in laminar drawslide, frame counter, film-speed

input, film-type reminder and preloadable film insert. Instant picture magazine for pack film (10 exposures of 6 x 6 cm), digital backs.

Special modes: Via "mode" switch 1. Flash sync time 2. Preflash metering 3. Self-timer 4. Display on/off 5. Silent running on/off 6.

Film advance disengaged on/off 7. Centre weighting of exposure metering on/off 8. AF 3-zone metering

Connections: 1. 14-pin universal plug connection for cable release and other electrical release systems. 2. Interface for digital backs and

PC (Masterware).

PC link-up: Individual programming and control of all camera functions possible with the aid of optional Rollei Masterware for

Windows. PC connection via 14-pin universal plug socket on the camera.

Tripod: Rapid release with 1/4 and 3/8-inch tripod thread.

Dimensions, weight: 1. Without lens: 143 x 139 x 124 mm; with 80 mm f/2.8 lens: 143 x 139 x 176 mm (without hand strap) 2. Without

lens: 1500 g.

Bijlage C: Details camera’s en lenzen – Sony α 100 Bron:http://www.sony.be/lang/nl/product/dsb-body/dslr-a100#pageType=TechnicalSpecs,

27/05/2010 Technische specificaties DSLR-A100 De eigenschappen/specificaties kunnen per land verschillen. Alles samenvouwen Lensbevestiging α-bevestiging van Sony JA Compatibel met lenzen van Minolta en Konica Minolta met A-type bajonetbevestiging

JA

Page 119: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

119

Bijlage G: Polygoonpunten Bouvignes

Coördinaten Lokaal stelsel Puntnr. X Y Z

3000 99,9989 100,0026 103,6330

3001 78,5663 114,6731 106,4700

3002 57,5557 105,9475 107,1020

3003 55,9634 100,6977 107,2000

3004 43,4186 94,4603 107,9110

3005 28,8507 110,7685 100,8260

3006 70,9982 163,3531 97,2240

3008 93,3665 132,9680 98,3160

3009 99,9970 128,1586 98,4630

Figuur: Polygoon rond l’église Saint –Lambert. (Bron: eigen onderzoek)

Page 120: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

120

Figuur 38: punt 3000

Figuur 39: punt 3001

Page 121: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

121

Figuur 40: punt 3002

Figuur 41: punt 3003

Page 122: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

122

Figuur 42: punt 3004

Figuur 43: punt 3004 detail

Page 123: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

123

Figuur 44: punt 3005

Figuur 45: punt 3008

Page 124: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

124

Figuur 46: punt 3009 detail

Figuur 47: figuur 3009

Page 125: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

125

Figuur 48: 3007 detail

Figuur 49: punt 3007

Page 126: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele

126

Figuur 50: punt 7000

Figuur 51; punt 7000

Page 127: Onderzoek naar een multi-focale benadering voor …lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/743/RUG01-001458743... · 2011-02-19 · Fotogrammetrie in het algemeen levert onmiskenbaar enkele