Behoefte naar digitaal lesmateriaal onder studenten Avans hogeschool Breda.

FP1z1.3 Docent:Felix dieteren Mehmet GencJeroen KooleTom HabetsArjan SwagemakersJeroen Coolen

Copyright © Avans hogeschool Breda projectgroep FP1z 01.10 2011. Alle rechten voorbehouden.

0

Inhoudsopgave

Managementsamenvatting. Pagina: 2Inleiding. Pagina: 3

Rapport “behoefte aan digitaal lesmateriaal studenten Avans Breda”Hoofdvraag. Pagina: 4Deelvragen. Pagina: 4Doelstelling. Pagina: 4Conceptueelmodel + hypothesen. Pagina: 4Algemene gegevens opdrachtgever (Avans hogeschool Breda). Pagina: 4Conclusies deskresearch. Pagina: 4Conclusie eerdere onderzoeken. Pagina: 5Uitkomsten interviews. Pagina: 5Conclusies hypothesen. Pagina: 5Probleemstelling. Pagina: 5Aanbeveling. Pagina: 5

Literatuurlijst. Pagina: 8

Bijlage 1 Conceptueel model. Pagina: 9Bijlage 2 Hypothesen. Pagina: 10Bijlage 3 Studenten en opleidingen. Pagina: 11Bijlage 4.1 Citaten eerdere onderzoeken. Pagina: 12Bijlage 4.2 Citaat gebruik digitaal lesmateriaal door leraren. Pagina: 12Bijlage 5 Interviewschema’s. Pagina: 13Bijlage 6 Interview deskundige op het gebied van digitaal lesmateriaal. Pagina: 15Bijlage 7 Interview Piet van den Boer, Docent Avans en opdrachtgever. Pagina: 19Bijlage 8 Interview Mark Habets, leerling Avans hogeschool Breda. Pagina: 24Bijlage 9 Interview contactpersoon uitgeverij Pearson. Pagina: 27Bijlage 10 Interview directeur Avans hogeschool Breda. Pagina: 30Bijlage 11 Enquête “Onderzoek digitaal lesmateriaal”. Pagina: 33Bijlage 12 Uitslagen hypothesen. Pagina: 36Bijlage 13 kruistabellen en conclusies. Pagina: 37Bijlage 14 Uitslagen enquête (cijfers). Pagina: 40Bijlage 15 Uitslagen enquête (diagrammen). Pagina: 42

1

Managementsamenvatting:

Opdrachtgever: Piet van den Boer.Avans hogeschool Breda.

Doelstelling/probleemstelling: ‘Is er op Avans hogeschool onder studenten behoefte naar digitaal lesmateriaal?’

Onderzoeksmethode:De conclusies uit dit rapport zijn getrokken op basis van diepte-interviews, enquêtes onder Avans studenten en op basis van eerdere onderzoeksresultaten.

Belangrijkste resultaten:Er is onder de studenten van Avans hogeschool Breda weinig behoefte aan digitaal lesmateriaal. De voornaamste reden hiervoor is het gebrek aan kennis en ervaring van de huidige studenten met het digitaal lesmateriaal. Het gevolg is dat de studenten niet tot nauwelijks op de hoogte zijn van de meerwaarde en de extra mogelijkheden dat het digitaal lesmateriaal te bieden heeft ten aanzien van het fysieke boek. Tevens is gebleken dat er onder de studenten meer behoefte en interesse naar digitaal lesmateriaal komt, naarmate het digitale materiaal aanzienlijk goedkoper geprijsd wordt dan het fysieke boek.

Belangrijkste conclusies:De belangrijkst conclusie die getrokken kan worden uit het deskresearch is dat de huidige ontwikkelingen nog niet ver genoeg gevorderd zijn om het digitaal lesmateriaal te introduceren. Er moet veel meer mee ‘gespeeld’ kunnen worden door leerlingen, het moet geen plat PDF bestand zijn.Belangrijkste aanbevelingen:

- Bij aanschaf van een totale boeken lijst, vanuit de uitgever of vanuit Avans een of meerdere vakken gratis of tegen zeer lage prijs digitaal mee leveren. Hiermee zal de student meer ervaring opdoen met het digitaal leren.

- De boeken pas digitaal uitbrengen als de prijs aanzienlijk lager is dan het fysieke boek. Het verstrekken van studentenkortingen is hierbij een efficiënte manier om studenten de overstap naar digitaal lesmateriaal te laten maken.

- Aanbieden van zowel het digitale boek als het fysieke boek, om zo de overstap geleidelijk aan te laten verlopen en de studenten ervaring te laten opdoen.

2

Inleiding

Voor u ligt het onderzoeksrapport naar de behoefte aan digitaal lesmateriaal onder studenten van Avans hogeschool Breda. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van Piet van den Boer (o.a. marketingdocent aan Avans hogeschool Breda) en Avans hogeschool Breda. Meneer van den Boer heeft opdracht gegeven voor dit onderzoek omdat hij hier al een tijd mee bezig was. Hij wilde graag weten hoe de studenten van Avans hogeschool Breda hierover denken en of zij hier ook behoefte aan hebben.

Dit onderzoeksrapport zal een duidelijk inzicht geven in hoeverre er behoefte is naar digitaal lesmateriaal onder studenten op Avans hogeschool en hoe hun hier over denken. Er is deskresearch gedaan en er zijn diepte-interviews gehouden met onder andere een uitgever, een onderzoeker op het gebied van digitaal lesmateriaal, een leerling en de directeur van Avans hogeschool Breda. Uit de uitkomsten van deze interviews is een enquête voor de leerlingen voortgevloeid. Uit deze drie ‘subonderzoeken’ zijn conclusies van het onderzoek getrokken.

De enquête in het onderzoek is afgenomen onder 230 leerlingen van Avans hogeschool Breda, waaronder 165 leerlingen van de academie Economie & management. De overige 65 respondenten studeren aan andere academies.

Wegens gebrek aan respondenten van meerdere academies zal de verdeling tussen verschillende academies een vermoeden geven, maar geen harde conclusies. De enquête resultaten van de academie Economie & management zal daarentegen erg gespecificeerd zijn en een duidelijk beeld scheppen.

In het rapport wordt regelmatig verwezen naar bijlagen. Wanneer u bijvoorbeeld klikt op het onderstreepte woordje bijlage 1, zal dit u naar bijlage 1 brengen. Achter de titel van de bijlage vindt u het woordje ‘terug’, ook onderstreept en tussen haakjes. Wanneer u dit aanklikt, bent u weer terug op de plaats in het rapport waar u gestopt bent met lezen.

Het onderzoek is afgenomen tussen 14-11-2011 en 10-01-2012.

Jeroen KooleFelix DieterenArjan SwagemakersTom HabetsJeroen Coolen

3

Rapportage digitaal lesmateriaal.

Hoofdvraag:Is er onder de studenten van Avans hogeschool Breda behoefte aan digitaal lesmateriaal, ipv. fysieke boeken en beschikken hun over de juiste middelen (en welke middelen) om dit mogelijk te maken? Deelvragen:

- Visie van de leerlingen op Avans Breda over fysieke boeken.- Beschikbare en meest geschikte digitale middelen.- Interesse vanuit de leerlingen op Avans Breda om gebruik te maken van digitale middelen.

Doelstelling:Of er onder studenten van Avans Breda behoefte is aan digitaal lesmateriaal en of ze bereid zijn om de middelen hiervoor aan te schaffen.

Conceptueel model + hypothesen:Het conceptueel model bestaat uit: vereenvoudiging, prijs, leeropbrengst, praktisch en studierichting. Uit het deskresearch en de interviews is gebleken dat deze onderdelen van groot belang zijn. Het conceptueel model en toelichting hierbij vindt u in bijlage 1 en de hypothesen vindt u in bijlage 2.

Algemene gegevens opdrachtgever (Avans hogeschool Breda):1

Avans telt in totaal 24.000 studenten en heeft ruim 100 hbo-opleidingen (voltijd, deeltijd, duaal en Associate Degrees). Op alle Avans hogescholen werken ongeveer 2.000 medewerkers.In Breda studeren 12.710 studenten op Avans, in Tilburg 1.349 studenten en in‘s-Hertogenbosch 9.937 studenten. 95% van de lokalen groter dan zestien personen zijn voorzien van smartboards2

Gegevens over verschillende opleidingen vindt u in bijlage 3.

Conclusies deskresearch: 3

- Voordelen digitaal lesmateriaal:1. Beïnvloedt de leeropbrengst positief.2. Stimuleert het maken van de toets uit het boek. (Toets vragen bij de alinea i.p.v. achterin het papieren boek) 3. Definities van begrippen sneller te raadplegen. (doormiddel van erop de klikken) 4. Naast tekst ook video’s, infographs en audio fragmenten.

- Nadelen digitaal lesmateriaal:1. Studenten vinden studeren achter een computer en dergelijke niet comfortabel.2. Afleiding door het internet.3. Huidige ebooks te duur.

Uit de onderzoeken van mevrouw Judith Stoop is ook gebleken dat leerlingen hun eigen ‘leersysteem’ maken gedurende hun schoolloopbaan. Ook willen ze, wanneer digitaal lesmateriaal definitief geïntroduceerd wordt geen lange teksten meer, maar de tekst in ‘behapbare blokjes’. De studenten uit deze onderzoeken zijn van mening dat er in boeken veel overbodige teksten en niet-voorgeschreven hoofdstukken staan. Ook bestaan er vooroordelen onder de studenten over digitaal lesmateriaal. Nadat ze er mee geoefend hadden waren veel studenten positief.

1 Avans Hogeschool . Feiten en Cijfers. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.avans.nl/smartsite.shtml?ch=&id=1266&ms=1224&em=12662 Stichting Avans. Jaarverslag / jaarrekening 2010. P-28. Huisvesting, ICT en Faciliteiten. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.avans.nl/avm/Avans-Algemeen/College%20van%20Bestuur/Jaarverslag%202010_LR.pdf3 Suzanne Schram (2011). De toekomst van studeren is digitaal. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.ereaders.nl/22091102_de_toekomst_van_studeren_is_digitaal?search_string=Ebooks&search_category_id=76&page=1

4

Studenten en docenten zijn beiden van mening dat op dit moment digitaal lesmateriaal geen toegevoegde waarde biedt.

In bijlage 4.1 kunt u verschillende citaten van leerlingen vinden die de uitkomsten van eerdere onderzoeken uitdrukken en in bijlage4.2 citaten uit het docentenonderzoek.

Ook het gebruik van digitale middelen neemt toe waarmee digitaal lesmateriaal makkelijk te gebruiken is.4 Sinds november 2010 leren al een half miljoen leerlingen digitaal. Hier komen elke dag ook nog 9000 leerlingen bij. Dit blijkt uit het volgende vakblad.5

Nu al gebruiken leraren steeds meer digitaal lesmateriaal. 6Op Avans hogeschool Breda is dit duidelijk te zien door het gebruik van de smartboards.

Conclusie eerdere onderzoeken:Met digitaal lesmateriaal moet je ‘opgegroeid’ zijn. Het moet ook iets toevoegen en geen letterlijke kopie zijn van het boek maar dan digitaal. Je moet er meer mee kunnen dan met het fysieke boek, het beste is om er dan een soort van internet site van te maken met koppen en subthema’s waarbij verschillende stukken tekst onder verschillende koppen staat. Zo is de stof makkelijker te behappen. Verschillende citaten en een verwijzing naar de rapporten vindt u nogmaals in bijlage 4.

Uitkomsten interviews: (interviewschema’s in bijlage 5)Mevrouw Judith Stoop ziet erg veel potentie in het digitaal lesmateriaal. Of de kosten voor de student zullen dalen weet ze niet. Dat ligt eraan hoe het digitaal lesmateriaal er in de toekomst uit gaat zien. Bijlage 6Piet van den Boer ziet ook veel potentie in digitaal lesmateriaal. Hij denkt dat het een grote toegevoegde waarde heeft voor leerlingen en dat het niet te vermijden is in de toekomst. Wel moeten er nog veel innovaties optreden op dit gebied. Bijlage 7Mark Habets weet niet of er veel mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal, omdat hij hier nog niet bekend mee is. Hij is er wel nieuwsgierig naar en denkt ook dat het een toegevoegde zal hebben. Ook denkt hij dat het goedkoper zal zijn dan fysieke boeken. Bijlage 8Mevrouw Elle Kanters ziet erg veel potentie in het digitaal lesmateriaal. Ze weet ook niet of de kosten voor de studenten zullen dalen. Dat hangt erg af hoe de uitgevers het materiaal uit gaan brengen, maar ze verwacht dat het wel goedkoper zal worden. Bijlage 9Directeur René Schenk denkt dat we niet meer onder de introducering van digitaal lesmateriaal uit kunnen. Het voegt ook flink wat toe, maar dan moet het wel optimaal functioneren. Hij weet niet of de kosten van de student zullen worden beïnvloedt, dat ligt aan verschillende factoren. Bijlage 10

Het onderzoek onder de studenten van Avans hogeschool Breda is een aselecte steekproef7 door middel van een online enquête.8 De opgestelde enquête vindt u in bijlage 11.

4 Colin van Hoek (2011). “Aantal Ipads per huishouden neemt toe”. Geraadpleegd op 23 december 2011,http://www.nu.nl/gadgets/2617222/aantal-ipads-per-huishouden-neemt-toe.html5 Computernieuws, (door: online redactie, 30 november 2010). Geraadpleegd op 4 januari 2012,http://www.computeridee.nl/nieuws/meer-dan-een-half-miljoen-scholieren-leren-digitaal6 Kenniswiki, (6 april 2011 om 12.51). Geraadpleegd op 23 december 2011, http://www.kenniswiki.nl/Digitaal_lesmateriaal7Leerwiki (2008-2012). Geraadpleegd op 4 januari 2012. http://www.leerwiki.nl/Welke_soorten_steekproeven_zijn_er8 Verhoeven.(2011). Wat is onderzoek P-216-220. Den Haag:Boom/Lemma uitgevers. Geraadpleegd op 4 januari 2012.

5

Conclusies en aanbevelingen:

Conclusies hypothesen:Vereenvoudiging:H0: Het navigeren en opzoeken in boeken wordt vereenvoudigd door digitaal lesmateriaal.Prijs:H0: Prijs van ebooks & ereaders heeft wel invloed op de visie van studenten tov digitaal lesmateriaal.leeropbrengst:H0: De leeropbrengst wordt wel vergroot door het gebruik van digitaal lesmateriaal.Praktisch:H0: Digitaal lesmateriaal is praktischer dan fysieke boeken.Studierichting:H0: Studierichting heeft wel invloed op het animo onder studenten voor digitaal lesmateriaal.

Toelichting op de conclusies uit de hypothesen vindt u in bijlage 12.

Probleemstelling:Uit onderzoek onder de studenten van Avans hogeschool, is gebleken dat de studenten momenteel relatief weinig behoefte hebben aan digitaal lesmateriaal. De voornaamste reden hiervoor is het gebrek aan kennis en ervaring van de huidige studenten met het digitaal lesmateriaal. Het gevolg is dat de studenten niet tot nauwelijks op de hoogte zijn van de meerwaarde en de extra mogelijkheden dat het digitaal lesmateriaal te bieden heeft ten aanzien van het fysieke boek. Tevens is gebleken dat er onder de studenten meer behoefte en interesse naar digitaal lesmateriaal komt, naarmate het digitale materiaal aanzienlijk goedkoper geprijsd wordt dan het fysieke boek.

Aanbeveling: Zoals hierboven omschreven is de behoefte naar digitaal lesmateriaal beperkt doordat studenten niet op voldoende op de hoogte zijn van de meerwaarde en de extra mogelijkheden van digitaal lesmateriaal. Doordat studenten tevens moeilijk afzien van het huidige fysieke boek, zal de overstap naar digitaal lesmateriaal groot zijn. Nu is de visie en de behoefte onder de studenten in kaart gebracht. Het belangrijkste aspect is dat studenten gaan overwegen om digitaal lesmateriaal de voorkeur te geven boven het fysieke boek. Dus:

“Hoe gaan we digitaal lesmateriaal zodanig promoten dat men ook daadwerkelijk de overstap hierop gaat overwegen?”

De behoefte onder de studenten kan op de volgende manieren bevorderd worden:- Studenten tijdens een speciaal hiervoor opgezet lesprogramma in aanraking laten komen

met digitaal lesmateriaal.o Hiervoor gebruik van willekeurige leerlingen van verschillende academies.o Vooraf het lesprogramma een enquête houden onder de desbetreffende leerlingen.

Doormiddel van de enquête wordt snel en duidelijk in kaart gebracht wat de visie van de studenten op digitaal lesmateriaal is voorafgaand aan het lesprogramma.

o Na afloop van het lesprogramma wederom een enquête onder de studenten, om te evalueren of en hoe de visie op het digitaal lesmateriaal is veranderd.

- Bij aanschaf van een totale boeken lijst, vanuit de uitgever of vanuit Avans een of meerdere vakken gratis of tegen zeer lage prijs digitaal mee leveren. Hiermee zal de student meer ervaring opdoen met het digitaal leren.

6

- De boeken pas digitaal uitbrengen als de prijs aanzienlijk lager is dan het fysieke boek. Het verstrekken van studentenkortingen is hierbij een efficiënte manier om studenten de overstap naar digitaal lesmateriaal te laten maken.

- Aanbieden van zowel het digitale boek als het fysieke boek, om zo de overstap geleidelijk aan te laten verlopen en de studenten ervaring te laten opdoen.

Naar aanleiding van de conclusies is het genoodzaakt studenten in aanraking te laten komen met het gebruik en de mogelijkheden van digitaal lesmateriaal om zo de interesse en de behoefte te stimuleren.

Deze conclusies en aanbevelingen zijn getrokken uit de onderzoeksresultaten in bijlage 13, bijlage 14 en bijlage 15. Voor meer informatie en feedback verwijzen wij u graag naar deze bijlagen.

7

Literatuurlijst:1Avans Hogeschool . Feiten en Cijfers. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.avans.nl/smartsite.shtml?ch=&id=1266&ms=1224&em=12662 Stichting Avans. Jaarverslag / jaarrekening 2010. P-28. Huisvesting, ICT en Faciliteiten. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.avans.nl/avm/Avans-Algemeen/College%20van%20Bestuur/Jaarverslag%202010_LR.pdf3 Suzanne Schram (2011). De toekomst van studeren is digitaal. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.ereaders.nl/22091102_de_toekomst_van_studeren_is_digitaal?search_string=Ebooks&search_category_id=76&page=14 Colin van Hoek (2011). “Aantal Ipads per huishouden neemt toe”. Geraadpleegd op 23 december 2011,http://www.nu.nl/gadgets/2617222/aantal-ipads-per-huishouden-neemt-toe.html5 Computernieuws, (door: online redactie, 30 november 2010). Geraadpleegd op 4 januari 2012,http://www.computeridee.nl/nieuws/meer-dan-een-half-miljoen-scholieren-leren-digitaal6 Kenniswiki, (6 april 2011 om 12.51). Geraadpleegd op 23 december 2011, http://www.kenniswiki.nl/Digitaal_lesmateriaal7 Leerwiki (2008-2012). Geraadpleegd op 4 januari 2012. http://www.leerwiki.nl/Welke_soorten_steekproeven_zijn_er8 Verhoeven.(2011). Wat is onderzoek P-216-220. Den Haag:Boom/Lemma uitgevers. Geraadpleegd op 4 januari 2012.9 Suzanne Schram (2011). De toekomst van studeren is digitaal. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.ereaders.nl/22091102_de_toekomst_van_studeren_is_digitaal?search_string=Ebooks&search_category_id=76&page=110 Mijnwoordenboek MMXI (2011). Definitie vereenvoudigen. Geraadpleegd op 23 december 2011, http://www.mijnwoordenboek.nl/puzzelwoordenboek/vereenvoudigen/111 Judith Stoop (2011). De toekomst van interactief studeren. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.e-boekenstad.nl/wp-content/2011/09/PDF_3.0_e-boekenstad_Rapportage_SDU_2011.pdf12 Suzanne Schram (2011). De toekomst van studeren is digitaal. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.ereaders.nl/22091102_de_toekomst_van_studeren_is_digitaal?search_string=Ebooks&search_category_id=76&page=113 Avans Hogeschool . Feiten en Cijfers. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.avans.nl/smartsite.shtml?ch=&id=1266&ms=1224&em=126614 JudithStoop (2011). De toekomst van interactief studeren. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.e-boekenstad.nl/wp-content/2011/09/PDF_3.0_e-boekenstad_Rapportage_SDU_2011.pdfE boeken stad Amsterdam (2011). Archief. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.e-boekenstad.nl/15 Kenniswiki, (6 april 2011 om 12.51). Geraadpleegd op 23 december 2011,http://www.kenniswiki.nl/Digitaal_lesmateriaal16 Gramsbergen-Hoogland, Van Der Molen. (2008). Gesprekken in organisaties p-62. Groningen: Wolters-Noordhof. Geraadpleegd op 4 januari 2012.

8

Bijlage 1: Conceptueel model.9 (terug)

Uit de interviews en deskresearch is het volgende conceptueel model voortgevloeid:

Vereenvoudiging:10

Onder vereenvoudiging wordt de manier van leren verstaan. Met digitaal lesmateriaal kan er bijvoorbeeld met één klik op een moeilijk begrip naar de bijlagen worden gesprongen voor de definitie. Prijs:Dit gaat puur over de kosten van de student. Worden de kosten positief (lagere kosten) beïnvloed, of juist negatief (hogere kosten) bij een overstap van fysieke boeken naar digitaal lesmateriaal.Leeropbrengst:11

Dit wil zeggen of het leren sneller kan gaan, maar ook of er meer onthouden zal worden in een kortere periode en of de resultaten van leerlingen beter zullen zijn.Praktisch:Hieronder wordt verstaan het gewicht en het overzicht.Studierichting:Maakt het tussen verschillende studierichtingen uit of leerlingen veel of weinig behoefte hebben aan digitaal lesmateriaal.

9 Suzanne Schram (2011). De toekomst van studeren is digitaal. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.ereaders.nl/22091102_de_toekomst_van_studeren_is_digitaal?search_string=Ebooks&search_category_id=76&page=110Mijnwoordenboek MMXI (2011). Definitie vereenvoudigen. Geraadpleegd op 23 december 2011, http://www.mijnwoordenboek.nl/puzzelwoordenboek/vereenvoudigen/111Judith Stoop (2011). De toekomst van interactief studeren. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.e-boekenstad.nl/wp-content/2011/09/PDF_3.0_e-boekenstad_Rapportage_SDU_2011.pdf

9

Bijlage 2: Hypothesen.12 (terug)

Vereenvoudiging:H0: Het navigeren en opzoeken in boeken wordt vereenvoudigd door digitaal lesmateriaal.H1: Het navigeren en opzoeken in boeken wordt niet vereenvoudigd door digitaal lesmateriaal.

Prijs:H0: Prijs van ebooks & ereaders heeft wel invloed op de visie van studenten tov digitaal lesmateriaal.H1: Prijs van ebooks & ereaders heeft geen invloed op de visie van studenten tov digitaal lesmateriaal.

leeropbrengst:H0: De leeropbrengst wordt wel vergroot door het gebruik van digitaal lesmateriaal.H1: De leeropbrengst wordt niet vergroot het gebruik van digitaal lesmateriaal.

Praktisch:H0: Digitaal lesmateriaal is praktischer dan fysieke boeken.H1: Digitaal lesmateriaal is niet praktischer dan fysieke boeken.

Studierichting:H0: Studierichting heeft wel invloed op het animo onder studenten voor digitaal lesmateriaal.H1: Studierichting heeft geen invloed op het animo onder studenten voor digitaal lesmateriaal.

12 Suzanne Schram (2011). De toekomst van studeren is digitaal. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.ereaders.nl/22091102_de_toekomst_van_studeren_is_digitaal?search_string=Ebooks&search_category_id=76&page=1

10

Bijlage 3: Studenten en opleidingen.13 (terug)

13 Avans Hogeschool . Feiten en Cijfers. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.avans.nl/smartsite.shtml?ch=&id=1266&ms=1224&em=1266

11

Bijlage 4.1: Citaten eerdere onderzoeken.14 (terug naar conclusies deskresearch) (terug naar conclusies eerdere onderzoeken)

Conclusie; Studeren met E-books ‘eindrapportage ’ (bevat 3 onderzoeken):

“Voor studiemateriaal is het wel goed, maar je moet er wel een beetjemee zijn opgegroeid. Op dit moment kies ik nog steeds voor het

papieren boek.”

Conclusie; De toekomst van (interactief) studeren:

“Het digitale studieboek moet geen boekzijn, maar een website, met pagina’s en

koppen.”

Conclusie; Doceren met E-book:

“Je moet geen oude media exact zoals het was gaan vertalennaar nieuwe media. Dat is geen toegevoegde waarde, dat is lullig.”

Bijlage 4.2: Citaat gebruik digitaal lesmateriaal door leraren.15 (terug)

'Er is in het onderwijs steeds meer behoefte aan digitaal leermateriaal, ter aanvulling of vervanging van de regulieren boeken.

Steeds meer leraren maken zelf hun eigen materiaal en delen dit met anderen op internet. Het is de kunst om hier het juiste materiaal voor de eigen les tussen te vinden.'

Studieboek, inhoud? Toekomst content?Ik hoop dat het niet hetzelfde blijft. Dan biedt het gewoon heel veel minder dan de techniekmogelijk maakt. Behalve dat het minder ruimte inneemt, is het net als het papieren boek.

14 JudithStoop (2011). De toekomst van interactief studeren. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.e-boekenstad.nl/wp-content/2011/09/PDF_3.0_e-boekenstad_Rapportage_SDU_2011.pdfE boeken stad Amsterdam (2011). Archief. Geraadpleegd op 20 december 2011, http://www.e-boekenstad.nl/15 Kenniswiki, (6 april 2011 om 12.51). Geraadpleegd op 23 december 2011,http://www.kenniswiki.nl/Digitaal_lesmateriaal

12

Bijlage 5: Interviewschema’s.16 (terug)

16 Gramsbergen-Hoogland, Van Der Molen. (2008). Gesprekken in organisaties p-62. Groningen: Wolters-Noordhof. Geraadpleegd op 4 januari 2012.

13

14

Bijlage 6: Interview deskundige op het gebied van digitaal lesmateriaal.(terug)

ALGEMENE INFORMATIENaam: Judith Stoop

Positie: Onderzoekster

Bedrijf: ‘Scherpzinnig’

Interviewer: Jeroen Coolen.

CONCLUSIES INTERVIEWHelemaal

mee oneens

Mee oneens

NeutraalMee eens

Helemaal mee eens

Geïnterviewde vindt digitaal lesmateriaal een goed idee.De geïnterviewde denkt dat er flink wat mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal.

De geïnterviewde is van mening dat digitaal lesmateriaal een toegevoegde waarde heeft.

De geïnterviewde denkt dat het een voordeel oplevert voor de student qua kosten.De geïnterviewde denkt dat in de toekomst digitaal lesmateriaal niet te ontwijken is.

Toelichting:Mevrouw Judith Stoop ziet erg veel potentie in het digitaal lesmateriaal. Of de kosten voor de student zullen dalen weet ze niet. Dat ligt eraan hoe het digitaal lesmateriaal er in de toekomst uit gaat zien.

15

Jeroen: Goede middag, u spreekt met Jeroen Coolen van Avans hogeschool Breda. Ik heb met u email contact gehad over een telefonisch interview over digitaal lesmateriaal. Heeft u momenteel een kwartiertje tijd voor ons?Judith Stoop: Natuurlijk, dat is geen probleem. Ga je gang.Jeroen: Onze onderzoeksgroep bestaat uit 5 leerlingen en we doen onderzoek of er behoefte is onder de leerlingen van Avans Hogeschool in Breda naar digitaal lesmateriaal. Het interview gaat ongeveer tien minuten duren. Stemt u er ook mee in dat dit interview opgenomen wordt?Judith Stoop: Nee, dat is prima. Dat snap ik.Jeroen: U heeft onderzoek gedaan onder verschillende studenten op ook verschillende studie richtingen had ik begrepen uit uw rapporten.

Jeroen: Hoe keken de studenten over het algemeen aan tegen digitaal lesmateriaal? Judith Stoop: Nou, vooral bij het het MIC (Media Informatie Communicatie). We hebben verschillende experimenten gedaan, 3 stuks. Het eerste was alleen maar met tweede jaar studenten van MMP (Media Marketing Publishing), het tweede experiment was onder bijna 200 studenten waarvan de meeste van het MIC waren en een paar van buiten die opleiding, wel van de HVA (Hogeschool van Amsterdam) en het laatste experiment waren wel allemaal MIC studenten. Dus het was wel een specifiek soort studenten. We hebben ook verschillende vormen van digitaal lesmateriaal getoetst, dus er is niet één antwoord te geven, maar wel een algemene conclusie die daaruit voortgekomen is. Heb je het gelezen, ken je de drie onderzoeken of moet ik het kort even vertellen?Jeroen: We hebben de drie rapporten inderdaad gelezen dus we weten ongeveer wel wat er speelt. Judith Stoop: Oké, de algemene conclusie is eigenlijk dat digitaal lesmateriaal alleen interessant is als er toegevoegde waarde wordt geboden. Kijk, in het meest simpele geval, en dat gebeurt helaas vaak, wordt er gewoon een platte pdf gemaakt van een al bestaand boek en dat wordt dan verkocht als e-book. Nou, dat heeft nul toegevoegde waarde en is alleen maar lastig. Het geeft obstakels, lever niks op, alleen maar irritaties en dat is niks. Dus als je e-learning of digitale studiestof gaat aanbieden dan moet je ook gebruik maken van de mogelijkheden die de techniek biedt en meer bieden dan een letterlijke vertaling van wat je op papier had. Een aanbesteding is zelfs dat je het hele denken in boeken met hoofdstukken en paragrafen misschien zelfs moet loslaten, dat oude denken dat uitgevers boeken maken. Maar misschien produceren ze studiemateriaal, welke vorm dat dan ook mag hebben. Jeroen: Het digitaal leren moet dus echt een toegevoegde waarde hebben, en er moet echt iets extra’s inzitten voor de leerlingen wil het interessant worden?Jeroen: En wat ziet u als grootste voor- en nadelen van digitaal lesmateriaal?Judith Stoop: Ja, anders is het al heel snel lastig. Om te beginnen zijn studenten van nu, en jullie zelf waarschijnlijk ook van de ‘papier generatie’, dus zijn dat helemaal niet gewend om anders dan van papier te leren dus dat is sowieso al wennen en aanpassen, en hun eigen manier van leren kunnen ze daar niet op toepassen, dus dat is al lastig. De drager waarop je de ebooks leest, dat kan je je Ipad, ereader of je laptop zijn, is ook nog niet ideaal, daar zitten ook nogal wat haken en ogen aan. Ereaders van tegenwoordig zijn ook hartstikke traag en die moet je ook opstarten, zwart-wit zijn ze ook, er zijn wel een paar kleuren gekomen geloof ik, maar daar wordt je dus niet enthousiast van natuurlijk. Dat maakt het alleen maar lastig. Dus ook in de dragers zit nog geen toegevoegde waarde ten aanzien van het gewone boek, wat je niet hoeft op te slaan, op te starten en op te laden. Dat is ook iets. Dat geldt voor het ebook als voor de drager waarmee je het dan leest. Jeroen: Oké, dat is duidelijk. Er moet dus nog wel veel aan gebeuren. Op Avans Breda horen wij erg veel leerlingen klagen dat de schoolboeken zo duur zijn. Denkt u dat met het introduceren van het digitale boek de kosten voor de studenten ook zullen dalen?Judith Stoop: Dat hangt van het businessmodel af wat educatieve uitgevers zullen gaan hanteren. Ik denk dat ze daar enorm zoekende in zijn. Wat we wel merkte, we hadden een experiment met drie klassen, het eerste experiment wat we deden, je weet wel waar ik het over heb dan denk ik. Het ebook wat die uitgever ter beschikking had gesteld was aan alle kanten beveiligd. Het kon niet

16

gekopieerd worden, maar je kon er dus ook niet in markeren, knippen en plakken, je kon er gewoon helemaal niks mee, dus dat is de angst van de uitgevers natuurlijk, dat ze denken van ‘ja, straks ben ik mijn boek kwijt en dan koopt niemand het meer natuurlijk’. Ze zijn heel erg zoekende voor een manier daarvoor. Het is natuurlijk precies wat de muziekindustrie heeft gehad. Maar of het goedkoper wordt voor studenten dat weet ik niet. Het hangt er natuurlijk van af of ze een oplossing vinden voor het wel beveiligen van hun materiaal zonder dat ze daarmee de mogelijkheden om het te gebruiken te veel beperken. Jeroen: Ja, dus de leerlingen willen alle functies zoals kopiëren en plakken, markeren enzovoort behouden, maar uitgevers zitten er mee in de knoop dat ze bang zijn dat ze op een gegeven moment geen boeken meer verkopen. Judith Stoop: Inderdaad, die moeten er dus iets op vinden. Een boek van papier verkopen is makkelijk. Dat kun je ook wel kopiëren, maar dat is weer een groot karwei, maar net als in de muziekindustrie weten uitgevers nog niet zo goed hoe ze ebooks moeten beveiligen, zonder de functionaliteiten teveel in te perken. Ik heb geen idee hoe ze dat dan gaan oplossen, dat is een hele interessante vraag. Maar de verwachting is wel dat digitaal lesmateriaal goedkoper wordt dan gewone boeken.Jeroen: En dat zou dan ook weer aantrekkelijker zijn voor studenten.Judith Stoop: Ja, en aan de andere kant, als je niet meer een plat boek zou maken, maar ook gebruik zou maken van de mogelijkheden die het digitaal boek heeft qua interactie en video en audio, als je dat gaat optimaliseren en echt gebruik gaat maken in het digitaal studiemateriaal wordt het weer duurder om te maken, dus dat kan elkaar dan weer opheffen wellicht. Het is natuurlijk goedkoper om een tekst te produceren dan om interactief studiemateriaal te maken. Jeroen: Dat is begrijpelijk, het ligt er dus echt aan hoe het lesmateriaal eruit gaat zien. Hoe zal digitaal lesmateriaal de manier van leren voor de leerlingen beïnvloeden, dus zal het sneller worden, efficiënter, of juist niet?Judith Stoop: Dat hangt ervan af wat voor materiaal het is. We hebben verschillende soorten van digitaal materiaal getoetst in experimenten. Wat bijvoorbeeld goed werkte was een soort van webpage, een webpagina, zeven pagina’s achter elkaar met korte stukjes tekst waarbij als je met je muis over een moeilijk woord ging dat er dan meteen een pop-up met de definitie kwam, daar gaat wat interactie in. Dat bevorderd de manier van leren. De studenten die op deze manier hadden geleerd, versus de studenten die van papier hadden geleerd, hadden het duidelijk beter gemaakt de kennistest die ze na afloop moesten maken. Dat was een goede manier. Dat kwam ook vooral door de korte behapbare stukjes tekst, de manier van presenteren dus. En het gebruik maken van de mogelijkheden van digitaal leren. Maar we hebben ook een experiment gehad, daar heb je nog niks over gelezen want het rapport is nog niet helemaal af, waarbij de ene helft van de studenten vanaf een interactief mind web studeerde. Dat was exact dezelfde tekst. De ene helft kreeg het op papier, een soort van reader, en de ander helft kreeg het als iets wat ze konden uitklappen, een groot mind web wat steeds groter werd. Je kon het steeds verder uitklappen, waarin filmpjes zaten en ander materiaal. Dat was dus geen tekst meer, geen grote tekst, maar stukjes, kleine venstertjes die je steeds kon openen met oorzaken en gevolgen en voorbeelden. Daarbij was het niet zo dat die groep het beter had geleerd dan de groep van papier. Daar zat dan weer een nadeel aan, ook al is het een soort overzicht, miste ze toch het overzicht, omdat het niet helemaal op een scherm paste bijvoorbeeld. Maar ook omdat ze van tevoren niet wisten hoe groot het ging worden, dus dat maakte ze ook onzeker omdat ze maar een half uur hadden om te studeren. Het is maar net hoe dat materiaal eruitziet of dat een beter leerresultaat gaat opleveren. Want interactief studiemateriaal is natuurlijk niet maar één ding. Dat kan honderden vormen aannemen. Jeroen: En dat heeft dan ook weer met de toegevoegde waarde die leerlingen erin zien te maken, is het niet?Judith Stoop: ja, inderdaad, wanneer het hen helpt om goed te kunnen studeren. En een belangrijk inzicht wat we wel hebben opgedaan is dat studenten heel graag actief studeren en dat betekent dan in de meest simpele vorm onderstrepen, dingen samenvatten, pijltjes erbij zetten, of wat dan ook, maar iets doen ermee, niet alleen maar lezen maar ook actief iets ermee doen. Onderstrepen of

17

aantekeningen maken, maar die behoefte is er heel duidelijk om er iets mee te doen, want anders blijft het niet hangen zeggen ze. Ze moeten er iets mee doen, actief studeren. Alleen als je digitaal studiemateriaal gaat ontwikkelen, dan heb je natuurlijk veel meer mogelijkheden om die student te helpen bij het actief studeren. Veel meer onderstrepen, dan kun je ook interactieve toetsjes inbouwen, wellicht spelletjes, nouja, je kunt je fantasie de vrije loop laten gaan, want er zijn natuurlijk heel erg veel mogelijkheden. Dus ik denk dat dat de uitdaging is, om het studiemateriaal dusdanig te maken dat je de student helpt om actief te kunnen studeren om er iets mee te doen. Dit geldt heel erg voor HBO studenten he, want we hebben geen universitaire studenten onderzocht. Ik weet niet wat daar anders is, maar in ieder geval de beroepsgerichte studenten die wij hebben onderzocht die zijn graag actief bezig met hun materiaal, iets ermee doen, toepassen. Jeroen: Denkt u dat de huidige HBO leerlingen de overstap van fysieke boeken naar digitaal lesmateriaal wel aankunnen nu ze heel hun school carrière al met papieren boeken hebben geleerd?Judith Stoop: ja, dat zullen ze wel even wennen vinden denk ik. Dat hebben we ook besproken in groepsdiscussies en de meeste hebben zoiets van je moet het gewoon introduceren en het verplichten en dan komt het vanzelf. Of we moeten beginnen met de instroom, de eerste jaar studenten en het dan mee laten groeien en dan went het wel. Maar je moet het pas doen als je de zaken goed op orde hebt en goed materiaal hebt, en goede dragers hebt. Je kunt mensen natuurlijk niet verplichten om eboeken wat niet meer is dan een pdf van een papieren boek te laten leren vanaf hun laptopscherm. Dat is natuurlijk een grote ellende, dus als je het gaat doen, moet je ook zorgen dat het goed materiaal is. En ik denk dat dat het eerste is wat nog niet op orde is op dit moment. Jeroen: En wat zal de toekomst zijn van digitaal lesmateriaal volgens u in Nederland? Zal het snel worden ingevoerd of zal het toch nog wel even duren voordat het aan bod komt?Judith Stoop: De uitgevers waar wij mee samenwerken, en dat zijn er best een aantal, zijn er heel druk mee bezig om het antwoord te vinden, die weten dat er iets moet gaan gebeuren en dat het papieren studieboek de toekomst niet heeft uiteindelijk. Die willen ook natuurlijk blijven voortbestaan dus die zijn gedwongen om zichzelf opnieuw uit te vinden, dus dat gaat al gebeuren. Ik weet niet hoe snel, dat was je vraag toch hoe snel dat zal gebeuren?Jeroen: Ja, dat klopt.Judith Stoop: Daar ligt het natuurlijk als eerste. Hoe snel, ja, dat weet ik niet. Het hangt ook van de techniek af. Het gaat hartstikke snel met de techniek, ook sneller dan je vaak denkt. En als er een goede Ipad is waarvan je ook langere tijd van kunt leren zonder dat je ogen pijn doen, waar een ereader dat wel heeft, een oogvriendelijk scherm, dan is er ook veel meer mogelijk. Als uitgevers goede interactieve boeken, nouja, het hele woord boeken mag je misschien wel loslaten, interactief studiemateriaal gaan produceren, dan kan het snel gaan. Jeroen: Oké, dus digitaal lesmateriaal heeft dus zeker wel een toekomst. Het is niet meer kijken of het wel of niet ingevoerd gaat worden, maar het dus ook wel echt een toekomst?Judith Stoop: Nee, dat gaat gebeuren. Al is het wel koffiedik kijken, het is puur mijn mening, dat heb ik niet onderzocht natuurlijk, maar dat is niet tegen te houden. Alles wordt digitaal. En ik denk dat je dat ook niet tegen moet willen houden, want het biedt heel veel mogelijkheden. Het kan het leren ook leuker maken denk ik.

Jeroen: Ja, dan hebben we al onze vragen wel beantwoordt gekregen. Het is duidelijk dat u denkt dat er wel degelijk een toekomst zit in digitaal lesmateriaal, maar dat er nog veel veranderingen moeten plaatsvinden om dit optimaal en zo efficiënt mogelijk te maken. Graag willen wij u bedanken voor dit interview. Het was erg informatief van onze kant uit en we wensen u nog veel succes met uw huidige onderzoek. Judith Stoop: Ja, jullie ook. Wat ik wel leuk zou vinden als dat mag is jullie rapport tzt over de mail krijgen. Daar staat misschien weer iets in wat voor mij interessant is. Jeroen: Natuurlijk, dat is geen enkel probleem. Begin februari hebben wij het rapport af als het goed is, ik heb uw email adres, dus dan stuur ik u een mailtje met het rapport als u wilt. Judith Stoop: Prima, oké succes!Jeroen: Dank u wel, tot ziens!

18

ALGEMENE INFORMATIENaam: Piet van den Boer.

Positie: Docent.

Bedrijf: Avans hogeschool.

Interviewer: Jeroen Koole.

CONCLUSIES INTERVIEWHelemaal

mee oneens

Mee oneens

NeutraalMee eens

Helemaal mee eens

Geïnterviewde vindt digitaal lesmateriaal een goed idee.De geïnterviewde denkt dat er flink wat mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal.

De geïnterviewde is van mening dat digitaal lesmateriaal een toegevoegde waarde heeft.

De geïnterviewde denkt dat het een voordeel oplevert voor de student qua kosten.De geïnterviewde denkt dat in de toekomst digitaal lesmateriaal niet te ontwijken is.

Bijlage 7: Interview Piet van den Boer, Docent Avans en opdrachtgever.(terug)

Toelichting:Piet van den Boer ziet ook veel potentie in digitaal lesmateriaal. Hij denkt dat het een grote toegevoegde waarde heeft voor leerlingen en dat het niet te vermijden is in de toekomst. Wel moeten er nog veel innovaties optreden op dit gebied.

19

Jeroen: Nou die doet het prima, dan beginnen we maar gelijk met vraag 1. Ziet u al als docent dat er steeds meer animo komt voor digitaal lesmateriaal?

Piet: Ik zie wel dat het steeds meer gebruikt wordt door studenten, van online toetsen bijvoorbeeld. En dat studenten vooral in de latere jaren als ze zelf nog. Nouja eigenlijk ook in de eerdere jaren al wel. In het eerste jaar dat ze al veel informatie via het internet vinden, digitaal dus. Waar je eerst misschien eerder jaarboeken of jaarverslagen bij pakten, dat wordt nu allemaal fysiek. Er wordt steeds meer digitaal gedaan, dus de informatie die toch al werd gezocht. Wordt nu wel steeds meer online gezocht. Ik weet niet zeker of studenten al helemaal op digitale boeken zitten te wachten, omdat toch wel. Er zitten voordelen aan maar er zitten ook een aantal obstakels aan. Je hoeft het niet meer mee te slepen dat is fijn. maar aan de andere kant het is moeilijk om aantekeningen te maken, je kunt niet bladeren dat soort dingen. Dus ik weet niet zeker of ze daar al op zitten te wachten, maar je ziet al wel een digitalisering van het leven am sichJeroen: Merkt u dat ook kwa laptops wat leerlingen mee brengen in de les? Ipv dat ze het uitschrijven tikken ze het uit op een laptop. Piet: Ik kan het niet vergelijken met laten we zeggen vier of vijf jaar geleden. Want toen was ik aan het werk, en toen zat ik niet in de schoolbanken en stond ik ook niet voor de klas. Als ik het vergelijk met toen ik zelf studeerde een paar jaar eerder nog. Toen had iedereen gewoon een schrijfblok en een paar mensen met een laptop. En nu als ik zo voor me kijk in een klaslokaal. Dan hebben de meeste mensen zeker driekwart wel een laptop bij. En daar ook mee bezig zijn. Ja goed veel aantekening, of als ik op een gegeven moment wat zeg over online marketing of google dan kunnen ze dat er ook meteen bijzoeken. Dus daar wordt veel gebruik van gemaakt. Jeroen: De volgende vraag: wat zijn volgens u de voor- en nadelen? U heeft net al wat genoemd. Dus het gewicht.Piet: Ik denk, gewicht is prettig dat het minder is. Maar dat is natuurlijk niet de reden waarvoor je doet. Want dan zou ook gewoon het boek in losse hoofdstukken kunnen hakken en zeggen neem alleen het hoofdstuk mee wat je nodig hebt op die dag. En dan heb je ook bijna geen gewicht. Maar waar de voordelen liggen, en dat zie je al een beetje met de toetsen. Dat studenten het prettig vinden om oefentoetsen te maken voor marketing via het internet. Dat zit hem in interactiviteit. Het zit hem erin dat je gemakkelijk door boeken heen kunt scrollen, kunt zoeken. Dat je: " ik snap een woord niet", je klikt erop en je hebt meteen een betekenis of een google zoekresultaat. Multimediaal, ik kan je middels tekst een SWOT -analyse uitleggen. Als ik daar nu video bij heb, dan kan ik daar veel meer mee. Zoals jullie ook in de les merken, als je er een presentatie bijhebt dan is het duidelijker dan wanneer je het alleen maar uit een boek leest. Die multimedia dat kan digitaal veel beter. Dus multimedia en interactie zorgt er volgens mij samen voor dat je beter leert. En daarnaast heb je dat het meer up-to-date kan zijn. Mits je er natuurlijk ook tijd in stopt als uitgever of als schrijver, met links en bijvoorbeeld actuele artikelen en blogs. Nieuwsartikelen enz. Maar ook actuele voorbeelden,want goed als je nu een boek uitbrengt waarin je het hebt over de -marketingboek- een campagne die Coca-cola rondom de olympische spelen doet. Dat is leuk maar over 2 jaar dan ligt dat boek er nog steeds. Dan kun je het misschien beter over Coca-cola en het EK doen, of over het WK. Dus weet je dat boek ligt er nog steeds maar dat is eigenlijk alweer oud. Want je hebt al nieuwe voorbeelden. Nou digitaal kunje dat heel mooi en gemakkelijk aanpassen. Kun je heel gemakkelijk een nieuw voorbeeld erin doen. Of elk jaar wordt er mediaonderzoek gedaan, die cijfers die eruit naar voren komen.Ja je brengt niet ieder jaar een nieuw boek uit. Maar je kunt wel heel gemakkelijk als je een digitaal boek hebt die cijfers aanpassen, of even het onderzoek aanpassen. Dus je kunt gemakkelijker up-to-date blijven.Jeroen: Dus om het een beetje kort samen te vatten: U denkt dat de voordelen zijn dat je de boeken met de tijd mee aan kunt passen? En dat mensen het digitaal lesmateriaal kunnen markeren/onderstrepen en je kan ook audio&video toevoegen. En u denkt dan dat het grootste nadeel is..

20

Piet: Wij zijn het nog niet zo gewend. Dat is het, je hebt ebooks die. Kijk je hebt van die standaard e-books die als het ware een PDF zijn van het normale boek. Daaraan zit weinig extra's, maar je hebt ook e-books die "rijk" zijn. Waar multimediale content aan is toegevoegd. Toch zijn we nog steeds niet -het zou allemaal beter zijn dan- over. We zijn het niet gewend, we zijn gewoonte dieren met z'n allen. We vinden het heel moeilijk om over te stappen. Dat boek zijn wel al honderden-duizenden jaren gewend. En daarvan af te stappen is heel moeilijk voor ons. En ze proberen dan ook het gevoel van een boek, het bladeren op je I-pad en op een E-reader te benaderen. Om dat maar een beetje gemakkelijk te maken die overstap. Maar toch, ik denk dat het gevoel is. Een boek leest toch prettiger, of weet je aantekening maken kun je ook op een e-reader hoor. Markeren,wat onderstrepen of wat erbij zetten. Het kan allemaal. Toch zijn we het nog niet gewoon. Ik denk dat mensen, de kinderen die nu opgroeien. Die groeien op met e-books en e-readers. En die vinden straks een boek heel raar. Zoals wij al bijna al onze notities op een laptop maken, en iemand die er een blocnote bij pakt zegt van: "ja dat is toch onhandig met bewaren enzo, als je dat nou aan een vriend van je wilt geven? Als je dat nou aan een vriend van je wilt geven? Hoe ga je dat doen dan? Ja dan ga je het kopiëren ". En dat kan ook. Jeroen: Heel mooi antwoord! Kijk, en wat denkt u qua prijs wat dat gaat doen voor de student? Piet: Kijk je hebt met digitalisering van media -dan heb ik het dus over muziek, video, ook over literatuur.- Heb je altijd het probleem van kopiëren. En daar zijn uitgevers heel bang voor. Terecht denk ik, want zoek maar is op epub of op ebook op the pirate bay. Het is ongekend wat je allemaal tegenkomt, al die boeken gewoon gratis te downloaden. Niet legaal, het downloaden wel. Maar dat is helemaal niet de bedoeling eigenlijk. Dus wat je eigenlijk ziet bij i-tunes met muziek hebben ze dat redelijk ondervangen. Nog steeds wordt er veel illegaal gedownload, veel te veel. maar waar ik het ook wel een beetje naartoe zie gaan is niet zozeer betalen per boek, per nummer of per film. Maar abonnementen, dus toegang tot. Kijk als jij nu een boek koopt dan heb je dat boek, en dat is voor altijd van jou. Maar over een jaar is dat boek oud. Als jij een boek download en er komt de komende tijd nog geen nieuwe versie uit, dan kun je dat makkelijk aan de rest van je klas geven. Kopiëren en doorgeven en dan heeft iedereen het. Dat gaat niet werken, wat je wel kunt doen is abonnementen. Dus toegang geven tot. Zoals je bij Spotify of bij Netflix toegang hebt tot muziek en films, kun je ook toegang hebben tot dat boek. En het mooie daarvan is als je daar bijvoorbeeld een maandprijs van maakt ofzo. Een abonnement per maand. En je zorgt ervoor dat bijvoorbeeld dat een jaarabonnement net iets goedkoper is dan het kopen van het fysieke boek. Ik denk dat de student dan wel denkt van: "ja dat is wel handig, dan ben ik iets goedkoper uit. En veel langer dan een jaar gebruik ik het toch niet". Maar omdat degene die het interessant vinden blijven het langer gebruiken. En daar verdien je uiteindelijk meer aan. Maar dan moet je ook wel continue blijven updaten. Want zodra dat boek namelijk niet meer up-to-date is betaal ik geen maandabonnement meer. Maar omdat je dus continue update krijg je telkens het geld er weer voor terug. Doordat je abonnementsprijs hebt kun je ook blijven updaten. Want als iemand 1 keer het boek heeft gekocht dan ga je ook niet meer updaten, want ja daar verdien je toch niks meer aan. Dus waarom zou ik dat doen. Een beetje twee kanten op zegmaar.Jeroen: Dus u denkt dat met het voorbeeld dat u gaf met de abonnementen op de eboeken nemen. Dat dat wel een uitkomst is voor de problemen van uitgevers, dat leerlingen het kopiëren en doorsturen naar anderen.Piet: Ik denk dat uiteindelijk een heel mooie zou zijn. Omdat je dat eerst met video hebt gezien met Netflix. Dat komt nu ook naar Nederland volgens mij. Dan betaal je een tientje per maand, en dan kun je alle series en films onbeperkt kijken. Je download ze ook niet, je hebt ze niet. Je streamt ze gewoon, zoals je ook Youtube streamt. "ja waarom zou ik dan nog moeilijk gaan doen om die dingen te downloaden en te verspreiden aan iemand anders?" Dan ben je toch helemaal gek? Hetzelfde geldt voor de muziek, Ik betaal tien euro per maand voor Spotify. En ik heb alle muziek die ik wil altijd tot mijn beschikking, op m'n mobiel, op m'n laptop. Dan ga ik dat toch niet meer proberen te downloaden en weer aan anderen door te sturen? Daar heb ik helemaal geen zin in. Ik heb er toegang tot. En als je zo een soort platform -zo zie ik het dan voor me- voor bijvoorbeeld lesmateriaal op het gebied van online-marketing, of het gebied van branding op het gebied van ondernemerschap

21

of weet ik veel wat. Ja ik wil wel 10 euro per maand betalen, of weet ik veel welk bedrag daarvoor zou staan uiteindelijk. Maar ik zou daar wel een bedrag voor betalen per maand, om altijd de meest up-to-date kennis te hebben op dat gebied. Ik denk dat je daar als student ook wel wat voorover hebt. Maar zou echt dan moeite gaan doen het proberen alsnog te downloaden of kraken zodat je het ook weer aan medestudenten geeft? Ik denk als het heel goed werkt, dan heb je die prijs er wel voorover. En dan ben je waarschijnlijk even duur, of misschien wel goedkoper uit dan een gewoon boek. Jeroen: Dat is wel een heel interessant topic, want de onderzoekster gaf ook aan dat de uitgevers dat ook al grootste probleem zien dat kopiëren van eboeken. Dat 1 iemand het koopt en dat de rest het kopieert en doorstuurt naar de anderen. Die e-boeken die zij hadden gebruikt in de tests, in het onderzoek. Die waren zo beperkt, dat was gewoon een plat PDF bestand. Aan alle kanten zaten er beveiligscodes op. Want die zijn er zo bang voor dat ze dadelijk geen winst meer maken. Piet: Ik denk dat je het boek of het onderwerp. Online marketing is dan niet Spotify, nee online marketing is dan het nieuwe album van Lady Gaga binnen Spotify. Zegmaar je hebt platform waarbinnen je dat kunt doen. En je kunt je abonneren binnen dat platform op marketing of op ondernemerschap. Weet je wel? Jeroen: Dus de verschillende vakken waarop je je kunt abonneren? Piet: JaJeroen: Studierichting?Piet: Ja, studierichting kun je je op abonneren. Wat het mooie dan is je hoeft je dan maar 1 keer als uitgever of als gezamenlijke uitgevers misschien wel een investering in een platform ipv dat je voor elk boek iets nieuws gaat ontwikkelen. Weet je wel. Het kost 1 keer geld, en het onderhoud kost ook geld natuurlijk. Als het er eenmaal is dan kun je"klik" online marketing inhangen of "klik" ondernemerschap of "klik". Je kunt daar dan gemakkelijk een onderwerp inhangen omdat het frame staat als het ware al. Jeroen: Dus het geeft eigenlijk veel mogelijkheden voor uitgevers zelf om er iets mee te doen wat bij de tijd is, of wat nodig is.Piet: Je zou het een klein beetje, nouja niet qua uitwerking maar qua idee een beetje kunnen vergelijken met blackboard. Blackboard staat, en als wij hier een nieuwe minor, blok of een nieuwe semester ontwikkelen. Dan maken we een aparte course aan voor dat blok, die minor of voor dat semester. Nou als dat eenmaal staat, het kost 1 keer geld om te ontwikkelen. Maar dan zijn al die bouwsteentjes zeg maar van digitale content, die kun je dan gewoon toevoegen. Jeroen: Er is even een technisch probleem. Kwa lesgeven, als we dan even verder gaan kijken. Stel het zou worden geïntroduceerd, hoe denkt u dan dat het zou gaan? Zou de student efficiënter gaan leren of beter gaan leren? En of het de manier van lesgeven voor docenten zal beïnvloeden? Piet: Ik denk dat het in eerste instantie de manier van lesgeven niet zo hoeft te veranderen. Ik denk dat het vooral, het wordt voor studenten gemakkelijk om op de hoogte te blijven en de kennis tot zich te nemen. Misschien – dat is ook een beetje afhankelijk van het niveau van de student, docent van de moeilijk van de materie. Het zou kunnen zijn dat het ertoe lijdt dat studenten beter op de hoogte zijn op het moment dat ze een lokaal binnenstappen en dat je op zo een manier dus betere discussies kunt voeren. Dat kan. Dat is ook afhankelijk van allerlei factoren. Wat ik wel zie, doormiddel van al die interactie zou je natuurlijk heel mooi discussies tussen studenten kunnen faciliteren, en misschien wel stimuleren. Ik heb nu net een community aangemaakt voor de minor online marketing. Dat is wel geinig, je kunt daar als student zelf content toevoegen, dus bijvoorbeeld een blog of een artikel wat je hebt gevonden kun je ergens toevoegen. Of een event: hee is het leuk om daar een keer naartoe te gaan. Dus op het gebied van Marketing kun je toevoegen.En je hebt een scorebord, en een scorebord is een soort van een game element voor degene die de meest waardevolle content heeft toegevoegd, en de meest waardevolle. Je kunt ook content “liken” weet je wel. En het is echt een soort van game element van degene die aan het eind van die minor dan de meest waardevolle student is geweest van die community.Dat soort dingen als je toch digitale literatuur hebt en digitale lesstof dan kun je dat soort dingen ook

22

introduceren. In principe zijn de mogelijkheden eindeloos daarmee.Jeroen: Dus eigenlijk wat meer op een speelse manier ermee omgaan, als ik het zo een beetje goed begrijp?Piet: En wat je dan kunt zien is dat er bepaalde discussies in eerste instantie in de klas plaatsvonden dat die ook een beetje naar online verschuiven. Of juist dat online een beetje de basics discussies plaatsvinden en dat je in de klas juist dieper kunt gaan ofzo.Ik weet niet precies hoe dat zal lopen, maar er zijn wel mogelijkheden voor. Ook wel afhankelijk van de docent natuurlijk, niet alleen het niveau maar ook het karakter van die docent en van die groep. Jeroen: En zou het qua studierichting misschien nog wat uit kunnen maken? Of dat een bepaalde soort student het wel zou kunnen gaan gebruiken en sommige niet?Piet: Ik denk dat. Je hebt te maken met. In hoeverre zijn studenten al bezig überhaupt met digitale middelen, internet en laptop’s en tablet’s en al die andere dingen. Nou dat zou misschien per studierichting wel uit kunnen maken. Ik kan me voorstellen dat mensen die een technische studie doen of een commerciële studie. Dat die daar misschien iets meer mee bezig zijn dan een studie misschien meer richting de zorg. Maar dat is een gevoel. Dat weet ik ook niet, maar dat zou ik me voor kunnen stellen. Maar goed dat veranderd op een gegeven moment ook. Iedereen gaat daarin mee. Verder qua onderwerp van de studie. Een studie als commerciële economie daar kun je een heleboel dingen kun je wel digitaliseren. Alleen bij een studie waar je heel erg afhankelijk bent van fysieke experimenten of van in een laboratorium. Of bij verzorging of bij verpleegkunde of noem maar op. Echt op een pop, of weet ik veel wat. Daar kun je wel iets mee, ook misschien met game elementen ofzo. Maar je kunt niet alles digitaliseren, dus afhankelijk van hoeveel je praktisch met je handen moet doen kun je meer of minder digitaliseren.Het moet ook niet altijd, het is wat er mogelijk is.Jeroen: Ja dat waren eigenlijk de vragen. We zitten er doorheen. Mooi verhaal. En heeft u zelf nog op- of aanmerkingen die u wilt doen? Waarvan u zegt dat moeten jullie wel weten of vermelden?Piet: Ik zit even te denken.Ik denk hetgeen ik zojuist schetste, dat platform. Dat zou ik heel erg mooi, heel erg mooi vinden. Ik denk alleen dat, dat is misschien wel iets wat niet door een uitgever gebouwd kan worden.Een uitgever is zoals een muzieklabel: EMI, Universal, Sony. En die hebben zelf –Sony heeft het wel geprobeerd- maar dat is ook niet gelukt. Die hebben zelf nooit een Spotify kunnen bouwen, waarom niet? Omdat zij zelf nooit het volledige aanbod hebben gehad. Je had altijd ook nog Universal ook nog EMI. En dus moest je dus aanbod van je concurrenten erin opnemen om volledig te zijn, of je moest niet volledig zijn. Dus misschien ligt de rol van het bouwen van zoiets wel helemaal niet bij de uitgevers. Maar ligt dat bij een onafhankelijke partij die de content weer inkoopt bij de uitgevers. Misschien dat dat wel de weg is die op een gegeven moment wordt bewandeld, dat er een ondernemer zo slim is omdat te gaan doen. Ik zie het overigens niet op korte termijn gebeuren. Want als ik met uitgevers spreek en hoe conservatief ze vaak nog wel zijn. En hoe bang ze voor dit soort dingen zijn. Zij zijn degene met de sleutel, zij hebben de content in handen. Je kunt een heel mooi platform bouwen en heel veel geld investeren. Maar als die uitgevers niet meewerken dan heb je niks. Dus ik denk dat er veel mogelijk is, ik vraag me alleen wel af of er op korte termijn veel gaat gebeuren. Maar goed dat is ook waarom ik natuurlijk jullie heb gevraagd om dingen te onderzoeken. Zodat ik uiteindelijk ook weer naar die uitgevers toe kan, en zeggen van: “hee jongens kijken eens, het is wel degelijk nodig of het valt wel mee”.Jeroen: Dus het hangt erg af van verschillende factoren of het wel mogelijk is en ook op welke termijn het mogelijk zou kunnen worden?Piet: Ja absoluut.Jeroen: Kijk geweldig, dat was het. Bedankt.Piet: Graag gedaan, heel veel succes verder! Jeroen: Bedankt!

23

ALGEMENE INFORMATIENaam: Mark Habets.

Positie: Leerling.

Organisatie: Avans hogeschool Breda.

Interviewer: Tom Habets.

CONCLUSIES INTERVIEWHelemaal

mee oneensMee

oneens Neutraal Mee eensHelemaal

mee eensGeïnterviewde vindt digitaal lesmateriaal een goed

idee.De geïnterviewde denkt dat er flink wat mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal.

De geïnterviewde is van mening dat digitaal lesmateriaal een toegevoegde waarde heeft.

De geïnterviewde denkt dat het een voordeel oplevert voor de student qua kosten.De geïnterviewde denkt dat in de toekomst digitaal lesmateriaal niet te ontwijken is.

Bijlage 8: Interview Mark Habets, leerling Avans hogeschool Breda. (terug)

Toelichting:Mark Habets weet niet of er veel mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal, omdat hij hier nog niet bekend mee is. Hij is er wel nieuwsgierig naar en denkt ook dat het een toegevoegde zal hebben. Ook denkt hij dat het goedkoper zal zijn dan fysieke boeken.

24

Tom: Dit is een geheel vrijblijvend interiew. Wanneer u aan de vraagstellingen iets niet begrijpt kunt u altijd vragen om duidelijkere uitleg. Ook wordt dit interview opgenomen. Stemt u daarmee in?Mark Habets: Ja, dat is goed.

Tom: Mark Habets, u bent leerling Commerciële Economie op Avans hogeschool Breda. U weet als geen ander hoe het is om les te krijgen uit boeken en om achter de computer te werken.

Tom: Heeft u enig idee wat digitaal lesmateriaal inhoudt? Zo ja, wat weet u ervan?Mark Habets: Ik heb er een beetje ervaring mee. Op school werken we wel met smartboards, maar ik heb me nog niet echt verdiept in digitaal lesmateriaal. Ik heb ook nog nooit gewerkt met tablets of een ebook.Tom: Een smartboard is ook een vorm van digitaal lesmateriaal. Vind je het werken met de smartboards op school makkelijk? Voorheen werd er gewerkt met gewone schoolborden. Mark Habets: Ik kan me nog wel herinneren dat ik het in het begin wel even wat wennen vond, maar nu vind ik het wel veel makkelijker. Je kunt gewoon van alles op internet laten zien. Het voegt wel erg veel toe aan de lessen vind ik.Tom: Wat zou u ervan vinden als de fysieke boeken vervangen zouden worden voor digitaal lesmateriaal? Dat zou betekenen dat u het lesmateriaal bijvoorbeeld op een ebook of ereader gaat aflezen.Mark Habets: Ik denk dat het wel erg wennen is in het begin hoor. Iedereen op school is gewend om met gewone boeken te werken. Als dat nu zomaar ineens vervangen zou worden door alles digitaal te maken, dat is wel echt een grote verandering in een keer.Tom: Denk je, dat het net als bij het introduceren van de smartboards niet gewoon een kwestie van wennen is, of zou een grote verandering als dit meer invloed hebben?Mark Habets: Tuurlijk is het wennen in het begin, maar ik denk dat het ook meer invloed zal hebben. Ik vind het persoonlijk fijn om mijn boeken allemaal ‘in mijn handen’ te hebben. Je kunt er aantekeningen bijzetten, en notities in maken. Toch ben ik wel nieuwsgierig naar de digitalisering. Ik denk dat ik persoonlijk moet ervaren of het fijner is of niet. Tom: Hoe zullen de kosten voor studenten worden beïnvloedt wanneer er overgestapt wordt op digitaal lesmateriaal?Mark Habets: Als je voor je boeken elk blok €300,- of meer moet betalen, dan wordt de keuze naar digitaal lesmateriaal toch wel verleidelijk. Ik zou dan kiezen voor digitaal lesmateriaal. Tom: Stel je voor dat het allebei even duur zou zijn. Wat zou dan uw voorkeur krijgen?Mark Habets: Ik wil wel graag iets nieuws uitproberen, dus dan zou ik zeker kiezen voor digitaal lesmateriaal. Of het makkelijker leert weet ik niet, maar het valt te proberen toch? Ik bedoel, de overstap naar digitaal lesmateriaal is nog enorm, maar al lang niet meer zo groot als dat die tien jaar geleden was. Ik denk dat ik, zelfs als het een stukje duurder was, ook zou doen. Het ligt er natuurlijk ook aan of je het geld er voor hebt. Dat zal voor mij de doorslag ook wel geven hoor.Tom: Dus je zou alleen overstappen op digitaal lesmateriaal als je er het geld voor hebt en omdat je er erg nieuwsgierig voor bent. Klopt dat?Mark Habets: Ja, kort samengevat is het dat wel een beetje ja. Tom: Denkt u dat het gebruik van digitaal lesmateriaal ook de leeropbrengst zal verhogen?Mark Habets: In het begin denk ik dat het sowieso de leeropbrengst zal verhogen. Iedereen zal het wel uit willen proberen, dus in het begin heeft iedereen er veel aandacht voor. Ik weet niet of het kan, maar als je bijvoorbeeld een begrip ofzo niet weet, je klikt erop en de definitie komt tevoorschijn zal het zeker wel meehelpen om sneller en efficiënter te leren. Het scheelt je dan gewoon een heleboel opzoektijd enzo. Ook denk ik dat ik zelf wel sneller gemotiveerd zal zijn om bijvoorbeeld ’s avonds in bed nog wat stof door te nemen. Je pakt veel sneller en makkelijker je computer of een ipad dan schoolboeken. Die hebben toch wel een beetje een ‘stoffig’ imago. Tom: Zou je het dan ook minder snel vergeten om mee naar school te nemen bijvoorbeeld?Mark Habets: Ja, dat denk ik wel. Je vergeet je laptop niet zo makkelijk. Je weet dat je dan niks kunt doen op school, en als je je boek vergeet, ja dat is pech hebben. Dan kijk je met iemand anders mee.

25

Tom: Verwacht u enig verschil in de behoefte naar digitaal lesmateriaal tussen verschillende opleidingen?Mark Habets: Zelf studeer ik Commerciële Economie. Ik heb er wel interesse in, maar ik denk wel dat bijvoorbeeld studenten op een zorgopleiding minder behoefte daar aan hebben. Mijn opleiding heeft ook veel te maken met digitale dingen. Een zorgopleiding heeft hier weer veel minder mee te maken, dus ik denk wel dat het invloed zal hebben naar de interesse.Tom: Maar denk je dat het dan ook minder functioneel is in dat soort opleidingen?Mark Habets: Minder functioneel denk ik zeker niet. Het zou wel echt ideaal zijn als je bijvoorbeeld een skelet moet afbeelden en er een heleboel dingen bij moet zetten. Dat zal denk ik wel makkelijker gaat als het digitaal is. Elke academie heeft er wel baat bij denk ik, maar het zal natuurlijk ook wel verschillen per opleiding. Tom: En welke opleidingen zullen er dan meer baat bij hebben volgens u?Mark Habets: Ik denk dan toch de economische en technische opleidingen. Die hebben ook meer mee te maken. Tom: We hebben het er al kort over gehad zojuist, maar welke problemen zullen de huidige studenten volgens u tegenkomen bij een overstap naar digitaal lesmateriaal?Mark Habets: Dat alles in één apparaat zit denk ik. Nu heb je mappen en boeken waar je allemaal aantekeningen in kan maken. Ook denk ik dat iedereen wel snel afgeleid is door spelletjes enzo. Ik denk ook wel dat het best ingewikkeld zal werken op het begin, alles digitaal. Maar als je jezelf er een beetje in kan verdiepen moet het wel lukken. Dan zou een lesje ‘omgaan met digitaal lesmateriaal’ wel goed van pas komen. Tom: Dus u denkt dat het grootse probleem is dat studenten moeite zullen hebben met overstappen?Mark Habets: Ja, dat denk ik wel. Er zullen nog wel wat andere moeilijkheden zijn, maar dat zal ik tenminste zelf als grootste probleem zien. Ook omdat heel weinig mensen er al bekend mee zijn. Je moet in één keer super veel leerlingen iets nieuws leren. Dat zal wel moeilijk gaan denk ik.Tom: Hoe denkt u over de toekomst van digitaal leren op Avans Breda?Mark Habets: Nou, het zou me echt niet verbazen als over een aantal jaren alles hier op school digitaal is. Ik denk dat het niet meer langer zal duren als ongeveer 4 jaar. Je begint toch wel te zien dat steeds meer studenten alles digitaal doen, samenvattingen maken enzo, dat gaat allemaal op de computer. Bijna niemand schrijft nog. Ook in de collegezaal heeft echt meer dan de helft van de mensen een laptop of ipad bij. Uiteindelijk zullen de scholen er ook niet meer omheen kunnen. Ze zullen ook met de tijd mee moeten gaan. Tom: Dat is een duidelijk standpunt. Op welke manier zal het slim zijn volgens u om het dan op school te introduceren? Mark Habets: Het moet wel langzaam gaan, want anders heeft niemand tijd om eraan te wennen. Ze kunnen dan bij het eerste lesjaar beginnen ofzo, en dan verder werken. Zo hebben mensen die op school zitten ook geen last van de verandering. Ik denk dat het zo ongeveer moet gebeuren dan.

Conclusie:Tom: U ziet het dus dat studenten nieuwsgierig zij naar digitaal lesmateriaal en dat op een gegeven moment scholen er niet meer onderuit kunnen. Wel zullen leerlingen veel moeite hebben met deze veranderingen en u twijfelt er ook aan of studenten het echt makkelijker vinden werken dan gewone boeken. Per opleiding zal de behoefte onder de studenten verschillen, maar elke richting zal er baat bij hebben. Heeft u nog iets toe te voegen hieraan?Mark Habets: Nee, dat is wel een beetje hoe ik er over denk.

Tom: Dan wil ik u hartelijk bedanken voor dit interview en als u interesse heeft naar de uitslag van het onderzoek bent u vrij om dit in te zien. Mark Habets: Graag gedaan, ik ben wel benieuwd naar de uitslag, dus laat maar weten wanneer het klaar is.

26

27

Bijlage 9: Interview contactpersoon uitgeverij Pearson. (terug)

ALGEMENE INFORMATIENaam: Elle Kanters.

Positie: Contactpersoon uitgever Pearson.

Bedrijf: ‘Pearson’ uitgeverij.

Interviewer: Arjan Swagemakers.

CONCLUSIES INTERVIEWHelemaal

mee oneens

Mee oneens

NeutraalMee eens

Helemaal mee eens

Geïnterviewde vindt digitaal lesmateriaal een goed idee.De geïnterviewde denkt dat er flink wat mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal.

De geïnterviewde is van mening dat digitaal lesmateriaal een toegevoegde waarde heeft.

De geïnterviewde denkt dat het een voordeel oplevert voor de student qua kosten.De geïnterviewde denkt dat in de toekomst digitaal lesmateriaal niet te ontwijken is.

Toelichting:Mevrouw Elle Kanters ziet erg veel potentie in het digitaal lesmateriaal. Ze weet ook niet of de kosten voor de studenten zullen dalen. Dat hangt erg af hoe de uitgevers het materiaal uit gaan brengen, maar ze verwacht dat het wel goedkoper zal worden.

28

Arjan: Goedemiddag met Arjan Swagemakers van Avans hogeschool Breda.Elle Kanters: GoedemiddagArjan: Wij hadden via de mail contact met u gehad over een telefonisch interview. Komt dat uit voor u op het moment?Elle Kanters: Ik ben momenteel buiten met twee kinderen dus het kan wat roemoerig zijn. Is dat voor jullie een probleem?Arjan: Nee hoor we kunnen u prima verstaan.Elle Kanters: OkeArjan: U werkt bij uitgever Pearson en ik had begrepen dan jullie ook al bezig zijn met een onderzoek naar digitalisering van lesmateriaal.Elle Kanters: Ja dat klopt.Arjan: Ziet u potentie in om digitaal lesmateriaal te introduceren op scholen.Elle Kanters: Ja ik denk het wel, wanneer studenten digitaal lesmateriaal gaan gebruiken zullen zij ook geen boeken meer kopen.Arjan: Ja dus u denk dat de uitgevers en de scholen niet achter kunnen blijven bij de digitalisering van tegenwoordig.Elle Kanters: Ja je ziet het al vaak op basisscholen en voortgezet onderwijs dat ze daar ook al veel digitale middelen gebruiken dus op een gegeven moment komt dat ook in het HBO.Arjan: Oke. Wij hadden begrepen in andere interviews met anderen partijen dan uitgevers tussen haakjes “bang zijn” om digitale boeken op de markt te brengen. Ze hebben problemen met beveiligen met boeken. Zodra het te streng beveiligd wordt dan kunnen de leerlingen er te weinig mee.Elle Kanters: Je kunt een e-book als publiceren en dat is inderdaad te kraken, maar ja je kunt een boek ook kopiëren onder het kopieerapparaat. De verspreiding is wat sneller digitaal. Je moet voornamelijk voorkomen met wat er in de muziek industrie is gebeurd, maar ja je kunt het niet tegen houden. In sommige landen worden er al meer e-books verkocht dan gewone boeken en dat is dan gewoon literatuur en algemene boeken maar ook voor het onderwijs moet je je niet vast kunnen houden aan papieren boeken.Arjan: Zouden de kosten van de studenten ook positief beïnvloed kunnen worden bij de overstap naar digitaal lesmateriaal?Elle Kanters: Dat vind ik nu moeilijk te beantwoorden, omdat dat nog niet helemaal helder is. Je hebt geen drukkosten meer maar ook in het digitaal ontwikkelen zitten natuurlijk veel kosten omdat je natuurlijk de stof gaat verrijken. Als je een Ipad hebt kun je daar ook video`s bij doen, dus je kan weer andere dingen doen dan wat je met een boek kan doen. Ik denk niet dat het perse duurder gaat worden maar of het goedkoper is wil ik ook niet zeggen.Arjan: Hoe zal digitaal lesmateriaal de manier van leren beïnvloeden? U kunt hierbij denken aan de snelheid en efficiëntie van leren.Elle Kanters: Ik denk dat de huidige generatie die nu op de basisschool zit leren al veel digitaal. Dus er wordt nu ook al veel digitaal gedaan. Ik denk dat er een overgangsfase is waarin je studenten de keuze kan bieden, of je kan het boek of digitaal. Op een gegeven moment, kijk, kinderen die nu op school zitten doen al veel digitaal en die zitten al heel veel achter de computer. Dus ik denk dat het ook een kwestie is van anders leren.Arjan: Oke, ja dat was eigenlijk ook een van onze interview vragen.Elle Kanters: De leerlingen die nu op het hbo zitten zijn hun hele schoolcarrière eigenlijk al bezig met leren vanuit papieren boeken. Zouden zij die overstap wel aan kunnen?Je hebt natuurlijk altijd een overgangsfase waarin je beide doet, zowel boek als digitaal.Arjan: U denk dat de overstap langzaam maar zeker gaat. Dat er een overgangsfase is en daarna pas helemaal gedigitaliseerd?Elle Kanters: Ja, ja, inderdaad.Dat kan best nog wel 5 tot 10 jaar duren hoor. Ik zeg niet dat het van vandaag op morgen allemaal veranderd, maar ik denk dat er wel steeds meer digitaal komt. Nu is het ook al in lessen dan ik van docenten hoor dat er vaak gebruik wordt gemaakt van youtube en dat was 5 jaar geleden ook niet.

29

Arjan: Ziet u dit als een positieve ontwikkeling?Elle Kanters: Ja zeker, en een noodzakelijke voor uitgeverijen om te overleven.Arjan: Ja inderdaad. We hebben hiermee al onze informatie verkregen en willen u hartelijk danken voor het interview.Elle Kanters: Ja graag gedaan. Zou ik van jullie het eindverslag kunnen krijgen?Arjan: Natuurlijk dat is geen probleem. Wij hebben het begin februari klaar en dan sturen we het graag naar u op.Elle Kanters: Oke dat lijkt me wel interessant.Arjan: Geen probleem, nogmaals hartelijk dank voor het interview.Graag gedaan. Elle Kanters: Dag!Jeroen: Tot ziens!

30

Bijlage 10: Interview directeur Avans hogeschool Breda. (terug)

ALGEMENE INFORMATIENaam: René Schenk.

Positie: Directeur Avans Hogeschool Breda.

Bedrijf: Avans hogeschool Breda

Interviewer: Felix Dieteren.

CONCLUSIES INTERVIEWHelemaal

mee oneens

Mee oneens

NeutraalMee eens

Helemaal mee eens

Geïnterviewde vindt digitaal lesmateriaal een goed idee.De geïnterviewde denkt dat er flink wat mogelijkheden zitten in digitaal lesmateriaal.

De geïnterviewde is van mening dat digitaal lesmateriaal een toegevoegde waarde heeft.

De geïnterviewde denkt dat het een voordeel oplevert voor de student qua kosten.De geïnterviewde denkt dat in de toekomst digitaal lesmateriaal niet te ontwijken is.

Toelichting:Directeur René Schenk denkt dat we niet meer onder de introducering van digitaal lesmateriaal uit kunnen. Het voegt ook flink wat toe, maar dan moet het wel optimaal functioneren. Hij weet niet of de kosten van de student zullen worden beïnvloedt, dat ligt aan verschillende factoren.

31

Felix: Heeft u enig idee wat digitaal lesmateriaal inhoudt? Wat wij precies bedoelen onder digitaal lesmateriaal in ons onderzoek? Een smartboard is bijvoorbeeld ook digitaal lesmateriaal. Maar wij onderzoeken eigenlijk het lesmateriaal krijgen op bijvoorbeeld een Ipad of een E-reader/tablet. Dus dat je boeken van fysiek naar digitaal krijgt.Felix: Heeft u daar al enige ervaring mee?Directeur: Nou qua digitaal lesmateriaal niet. Ik heb zelf thuis wel een Ipad. Dus wat dat betreft ben ik er wel mee bezig om papierloos te werken. Dus in die optiek weet ik wel waar we over praten. Maar als ik dan kijk naar digitaal lesmateriaal. Dan gaat het wel een beetje verder dan de Ipad toch?Felix: Ja digitaal lesmateriaal is inderdaad wel een iets breder begrip. Dan moet je denken aan E-books. Zeg maar dat het fysieke boek van bijvoorbeeld marktonderzoek in principe digitaal word. Dat je dan in principe je Ipad of je E-reader of laptop gebruikt om de lesstof er vanaf te lezen. Directeur: Oke, dat begrijp ikFelix: Wij onderzoeken dus of dat daar behoefte naar is onder studenten. U zegt zelf dat u al een beetje bezig bent met om steeds meer papierloos te werken?Directeur: Naja goed ik werk niet zoveel met lesmateriaal. Ik heb zelf mijn Ipad, en die Ipad gebruik ik echt om mezelf te leren, papierloos te werken. Dus dat is voor mij de doelstelling dat ik zon ding heb. En dat ik niet meer met tassen vol loop met allerlei verslagen als ik naar een vergadering toe ga. In dit opzicht is het natuurlijk wel ideaal. Alleen het maakt allemaal wel een bepaalde move, je moet wel op deze manier willen werken en kunnen werken. En ook op die manier jezelf de discipline geven van hoe ga je ermee om. Hoe ga je om met je aantekeningen en de rest wat er omheen hangt.Felix: Dus als ik het een beetje probeer samen te vatten. De voornaamste redden voor u is, je hebt niet altijd tassenvol met materialen voor de verschillende vergaderingen. Je hebt als ware gewoon altijd alles bij voor elke vergadering.Directeur: Dat probeer ik wel jaFelix: Dat is ook de insteek daarvan? De voornaamste reden is eigenlijk dan ook gewichtsbesparing en alles in 1 geheel hebben? Directeur: Ja precies, op eenduidige wijze bij al je documentatie te kunnen komen om op die manier alles voor de hand te hebben en alles op te kunnen zoeken. Het is in principe allemaal wel een groot voordeel hoor. Je bent natuurlijk wel afhankelijk van het netwerk, maargoed bij een Ipad werkt dat allemaal goed. Maarja kijk, jullie concentreren alleen maar op dit soort digitaal materiaal? Als je bijvoorbeeld ook gaat kijken naar het digitaal aanbieden van presentaties? Felix: Nouja bijvoorbeeld smartboards hoort eigenlijk ook bij digitaal lesmateriaal. Bijvoorbeeld presentaties/lessen worden allemaal al weergegeven op smartboards. Dus dat is eigenlijk al geïntroduceerd. Nou is de vraag of ook of het in de toekomst een idee is dat boeken ook digitaal worden. Dat is de volgende stap, zelfstudie nu ook digitaal.Directeur: Vanuit de directie zou ik dat graag willen ondersteunen. Maar ik moet wel zeggen, het blijft altijd lastig. Als ik bijvoorbeeld een document moet revieuwen, en ik wil daar een opmerking bij plaatsen. Dan wil ik dat op dit moment toch ook wel graag uitgeprint hebben. Ik wil het kunnen markeren en er aantekeningen bijzetten. Dan heb je op de Ipad allerlei programma’s om dat toe te passen. Maar het blijft altijd moeilijk als ik bijvoorbeeld uit mijn mailbox een document ophaal. Dan kan ik daar geen aantekeningen bijzetten. Het moet allemaal wel goed geregeld zijn.Felix: Dus u heeft zoiets van, als dan die stap gemaakt word. Dan moet het wel volledig werken? Directeur: Ja als jij een boek leest of een boek koopt. Dan is dat boek van jou. Dan kun je ermee doen wat je wilt. En natuurlijk heb je allemaal toepassingen op zon Ipad die dat dan blijkbaar ondersteunen, maar het blijft allemaal wel digitaal. Je moet daarmee wel om mee kunnen gaan. Felix: Oke, dat is duidelijk. En wat betreft de studenten? Denkt u ook dat het de leeropbrengst kan verhogen? Daar bedoel ik mee bijvoorbeeld dat je met digitaal lesmateriaal,. Dat boek wat digitaal is gemaakt te ondersteunen met video fragmenten en praktijkvoorbeelden bijvoorbeeld. Directeur: Kijk bijvoorbeeld wat je nou zegt dan denk ik dat wel. Het feit digitaal lesmateriaal is natuurlijk al wel wat langer. Notebooks nemen studenten al 10 jaar mee naar deze school. In de verloop van de tijd kregen wij blackboard, en met blackboard konden wij het materiaal dus digitaal

32

aanbieden. En of je dat nou via de vaste computer of de laptop ophaalde. Je merkte wel dat de studenten niet zo snel al het materiaal willen uitprinten. Want een printje kost al wel wat geld. Dus ze waren er al mee bezig om dat via een beeldscherm beeldig te maken. Maar dat is wel beperkt want er hoort natuurlijk wel wat meer bij. Het is niet alleen maar puur even lezen wat er op staat. Met papier kun je aantekeningen maken en dingen erbij schrijven. Maar als je dat digitaal gaat ondersteunen met video fragmenten en doorlink mogelijkheden. Dat denk ik wel zeker dat het een meerwaarde kan zijn. Maar in principe hebben we die praktijkvoorbeelden al. Kijk bijvoorbeeld naar Wikipedia dat kun je ook zien als een leermateriaal. Op die website staan er ook allemaal doorlink mogelijkheden. Dan merk je wel dat het gaat leven. Je word er wel door aangetrokken dat die mogelijkheid bestaat. Felix: Het is eigenlijk al langzamerhand zich een beetje aan het ontwikkelen. Dan nog niet zo letterlijk dat het boek al vervangen door digitaal. Maar u bedoeld dat het al wel een beetje speelt zoals Wikipedia en smartboards wat u al eerder aangaf. Denkt u dan dat de overstap vrij klein is? Of denkt u dat de overstap toch ondanks al die dingentjes moeilijk is?Directeur: De overstap word kleiner, ik geloof daar wel in. De overstap word kleiner, omdat het steeds dichter bij de werkelijkheid komt. Je kunt er gewoon alles bij plaatsen, dus ik geloof er wel in. Ik denk dat we er overigens ook niet aan kunnen ontkomen. Felix: En heeft natuurlijk een hoop voordelen, maar ziet u er ook echt een paar nadelen in? Bijvoorbeeld iets wat echt een struikelblok kan zijn voor de studenten.Directeur: Je moet ermee leren werken. Want als je niet weet wat het allemaal kan en wat de mogelijkheden zijn. Dan heb je de kans dat je vervalt in de virtualisatie die niet leeft. Jullie zitten op een opleiding waarbij de leerboeken een hele duidelijke centrale rol speelt als je gaat kijken naar online leermaterialen. En of dat nou elektronisch word aangeboden of fysiek. Maar als je nou gaat kijken naar de practicum ruimte, bijvoorbeeld de werktuigbouw, elektrotechniek, als we daar steeds meer vervallen in het virtualiseren in het via de laptop of de ipad. Dan verlies je het contact met de werkelijkheid. En daar moeten we voor waken. Bij jullie is dat minder in het geding als je wat generiek wil kijken naar de student en het digitaliseren van al het onderwijs leermateriaal. Dus ook het practicum. Je kunt natuurlijk prachtige lapomgevingen maken om het vrezen van een stuk ijzer te simuleren. Maar je krijgt het pas echt in de vingers als je het aanraakt. Felix: Wel leuk dat u het al een beetje aanhaalt. Want een van de puntjes die we eigenlijk nog wouden aanhalen is: denkt u dat er verschil zit tussen de verschillende opleidingen? Sowieso qua behoeften, maar ook qua toegevoegde waarde. Directeur: Ja jij praat nu over boeken, maar vergeet niet bijvoorbeeld bij de techniek. Daar praat je heel vaak over machines waarbij gebruikersleidingen zitten. Er zou niks handiger zijn, om via een e-reader of wat dan ook die gebruikershandleiding om te kunnen roepen en heel snel iets te kunnen opzoeken. Dus ik geloof er allemaal wel in, maar wel gedoseerd en er heel goed over nadenken. Felix: Denkt u ook dat de prijs daar een rol in speelt? Dat studenten zoiets hebben van als het goedkoper is dan wil ik het wel. Maar als bijvoorbeeld even duur of misschien wel iets duurder, dan blijf ik toch liever bij het fysieke boek.Directeur: Nee ik denk het niet. Als ze de meerwaarde ervan gaan inzien, dan word het wel geaccepteerd. Digitaal werken is natuurlijk ook veel minder foutgevoelig.Felix: Dus als ik u nu vraag, wat vind u 2 grootste voordelen en de 2 grootste nadelen.. Zou u dan 4 puntjes kunnen noemen?Directeur: Nadelen, verliezen van de werkelijkheid. houd het tastbaar. Een andere valkuil zou kunnen zijn dat je een overvloed aan materiaal krijgt. Postief, dichter tegen de werkelijkheid aan, dat je gewoon kunt aanklikken wat op dat moment noodzakelijk is om een beeldvorming te creëren. Dus naast alleen tekst ook visuele beelden. Dat zou een enorm voordeel zijn. En natuurlijk de snelheid van beschikbaarheid krijgen van het materiaal. Je hebt het altijd bij. Dan is er nog secundaire voordelen, winst, minder papier nodig, scheelt in gewicht. Felix: Dus kort samengevat, u ziet wel daar wel potentie in de toekomst voor Avans Breda. Directeur: Dat klopt, daar ontkomen we niet aan. Felix: Dit waren zo ongeveer wel onze puntjes. Wij danken u zeer voor uw tijd.

33

Bijlage 11: (terug)

Enquête “Onderzoek digitaal lesmateriaal”

In opdracht van Avans hogeschool doen wij onderzoek naar de behoefte aan digitaal lesmateriaal op Avans hogeschool te Breda. Tegenwoordig wordt er al geregeld gebruik gemaakt van digitaal lesmateriaal. Denk hierbij aan gedigitaliseerde boeken. Graag nemen wij uw ervaringen in onderstaande enquête op. De enquête zal ±5 min van uw tijd in beslag nemen.

Alvast hartelijk dank voor uw medewerking.

1. Wat is uw geslacht? Man Vrouw

2. Wat is uw leeftijd? 16 - 18 19 – 21 22 – 24 25 – 27 27+

3. Wat is uw studierichting? Economie & Management Techniek Welzijn Gezondheid ICT Kunst & Vormgeving Onderwijs

4. In welk studiejaar zit u? 1ste jaar 2de jaar 3de jaar 4de jaar

5. Over welke digitale middelen beschikt u?(meerdere antwoorden mogelijk)

Laptop Tablet (o.a. Ipad) E-reader Computer Smartphone Ik bezit geen van de bovenstaande digitale middelen.

6. Ik koop alle benodigde studieboeken(volledige boekenlijst). Altijd Meestal Zelden Nooit

34

7. Studeren vanaf een beeldscherm (laptop, tablet, e.d.)doe ik: Heel vaak Vaak Weinig Nooit

8. Ik ben bereid dezelfde prijs te betalen voor digitale boeken als voor fysieke boeken.

Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

9. Wanneer digitaal lesmateriaal ter beschikking is, dan zou ik het gebruiken i.p.v. het fysieke boek.

Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

10. Het gebruik van digitaal lesmateriaal beïnvloed de leeropbrengst van studenten:

Zeer positief Positief Geen mening Negatief Zeer negatief

11. Het gebruik van digitaal lesmateriaal heeft voor mij een toegevoegde waarde.

Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

12. Ik zou graag al mijn lesmateriaal digitaal willen. Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

13. Als digitaal lesmateriaal duurder is, geef ik hier toch de voorkeur aan.

Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

35

14. Verwacht u dat digitaal lesmateriaal meer/minder biedt t.a.v. het fysieke boek?

Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

15. Ik heb behoefte aan digitaal lesmateriaal. Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

16. Als ik een keus maak tussen fysiek of digitaal les materiaal heeft het aspect milieu (inktgebruik en papierproductie) invloed op mijn besluit.

Helemaal mee eens Mee eens Neutraal Mee oneens Helemaal mee oneens

17. Wat ziet u als grootste voordeel van digitaal lesmateriaal?Zet de onderstaande factoren in een volgorde van 1 tot 7 (1 is het grootste voordeel, 7 is volgens u het minste voordeel).

A).Prijs B).Toegevoegde waarde (directe trefwoorden lijst en naast tekst ook video en audio fragmenten)C).Leeropbrengst D).Praktisch (gewicht besparing e.d.)E). Hoofdstukken los te bestellen F).Blijft up-to-date (altijd huidige editie)G). Duurzaamheid.

1. …2. …3. …4. …5. …6. …7. …

18. Wat ziet u als grootste nadeel van digitaal lesmateriaal?Zet de onderstaande factoren in een volgorde van 1 tot 6 (1 is het grootste voordeel, 6 is volgens u het minste voordeel).

A). Afleiding door internet B). Geen tastbaar boek meer C). Veel aparte tabs (hoofdstukken e.d.) D). Markeren niet mogelijk E).Accu duur F). Studie vanaf beeldscherm.

1. …2. …3. …4. …5. …6. …

36

Bijlage 12: Uitslagen hypothesen. (terug)

Vereenvoudiging:H0: Het navigeren en opzoeken in boeken wordt vereenvoudigd door digitaal lesmateriaal.Toelichting:Het ‘bladeren’ door een digitaal boek is zeker makkelijker dan het is door een papieren boek. Ook kan het digitaal boek verschillende functies hebben waardoor definities makkelijker zijn op te zoeken.

Prijs:H0: Prijs van ebooks & ereaders heeft wel invloed op de visie van studenten tov digitaal lesmateriaal.Toelichting:Prijs heeft een duidelijke invloed op de keuze tussen digitaal lesmateriaal en fysiek lesmateriaal. Ruim het merendeel van de ondervraagde studenten is bereid digitaal lesmateriaal te gebruiken als de prijs niet meer kost ten aanzien van het fysieke boek. Slechts 7% is bereidt meer te betalen voor digitaal lesmateriaal.

leeropbrengst:H0: De leeropbrengst wordt wel vergroot door het gebruik van digitaal lesmateriaal.Toelichting:Volgens een klein deel van de deelnemende studenten vergroot digitaal lesmateriaal de leeropbrengst niet. Opvallend is dat een groot deel van de studenten geen mening heeft. Dit zou te maken kunnen hebben met dat studenten geen tot weinig ervaring hebben met digitaal lesmateriaal.

Praktisch:H0: Digitaal lesmateriaal is praktischer dan fysieke boeken.Toelichting:Praktisch wordt door de studenten niet ervaren als een toegevoegde waarde.

Studierichting:H0: Studierichting heeft wel invloed op het animo onder studenten voor digitaal lesmateriaal.Toelichting:De informatie is niet volledig betrouwbaar vanwege het feit dat 70% van de totale geënquêteerde studenten bestaat uit economie & management. Door de ongelijke verdeling in de verschillende opleidingen, is deze hypothese niet meetbaar. Dit heeft vooral te maken dat niet alle academies bereid waren mee te werken. Voor zover er uitspraak over gedaan kan worden heeft studierichting invloed op de behoefte naar digitaal lesmateriaal.

37

Bijlage 13: Kruistabellen en conclusies. (terug)

Het grotendeel van de studenten heeft behoefte naar digitaal lesmateriaal maar is tevens niet bereid hiervoor dezelfde prijs te betalen als voor fysieke boeken.

Conclusie:Studenten zijn pas bereid een overstap te maken op digitaal lesmateriaal wanneer dit goedkoper is dan het fysieke boek.

In tegenstelling tot de richting Economie & Management heeft het grotendeel van de richtingen Gezondheid, ICT en Techniek geen behoefte naar digitaal lesmateriaal.

Conclusie:In tegenstelling tot de verwachtingen heeft de richting Economie & Management minder behoefte naar digitaal lesmateriaal dan de richtingen Techniek, Gezondheid en ICT.

38

Studenten die geen behoefte hebben naar digitaal lesmateriaal denken dat digitaal een negatieve invloed heeft op de leeropbrengst.

Conclusie:Alleen studenten die behoefte hebben naar digitaal lesmateriaal zien een positieve reactie op de leeropbrengst.

De studenten die weinig behoefte hebben naar digitaal lesmateriaal zien hier ook heel weinig meerwaarde in.

Conclusie:Studenten die nog niet in aanraking zijn gekomen met de mogelijkheden van digitaal lesmateriaal zien hier ook geen meerwaarde in door gebrek aan kennis / ervaring.

39

Een groot deel van de studenten heeft daadwerkelijk behoefte naar digitaal lesmateriaal. De studenten die geen behoefte hebben naar digitaal lesmateriaal zijn de studenten die ook daadwerkelijk hun studieboeken kopen.

Conclusie:De ervaring met aankoop van studieboeken beïnvloed de behoefte naar digitaal lesmateriaal. Gewendheid speelt hierin een grote rol. De overstap op nieuwe ontwikkelingen is een mens tevens vaak ontvreemd.

40

Bijlage 14: Uitslagen enquête (cijfers). (terug)

Bezit digitale middelen: - De meerderheid van de ondervraagden is in het bezit van een laptop(40,72%), - Ruim een kwart van de ondervraagden bezit tevens een smartphone en- of PC. - Nog geen 1% beschikt over een E-reader, zelfs een half procent beschikt over geen een van de digitale middelen.

Aanschaf studieboeken:- Nagenoeg de helft van de ondervraagden(48%) schaft altijd alle benodigde studieboeken aan.- Ruim 1/3 van de ondervraagden schaft hun boeken meestal aan.- De overige studenten schaffen zelfden of nooit hun boeken aan.

Studeren vanaf beeldscherm:- Ruim de helft van de ondervraagden studeert vaak tot heel vaak vanaf een beeldscherm.- Opvallend aan deze diagnose is dat 8,70% nooit vanaf een beeldscherm studeert.

Studenten die bereid zijn dezelfde prijs te betalen:- Ruim 85% van de ondervraagde studenten is niet bereidt dezelfde prijs te betalen voor het digitale boek in vergelijking tot het fysieke boek.

Wanneer digitaal beschikbaar is, ook daadwerkelijk gebruiken.:- De meningen hierover lopen nogal uiteen, ruim een kwart weet nog niet of ze digitaal lesmateriaal ook werkelijk gaan gebruiken als het beschikbaar is. - 15% staat helemaal niet open voor het gebruik van digitaal lesmateriaal.

Digitaal lesmateriaal beïnvloedt de leeropbrengst:- De meerderheid van de ondervraagden(40%) geeft aan geen mening te hebben over de invloed van digitaal materiaal op de leeropbrengst.- ruim 1/3 verwacht dat digitaal lesmateriaal een positieve invloed heeft op de leeropbrengst. - 25% van de ondervraagde studenten denkt dat digitaal lesmateriaal een negatieve invloed heeft op de leeropbrengst.

Het gebruik van digitaal lesmateriaal heeft voor mij een toegevoegde waarde:- 40% van de ondervraagden geeft aan toegevoegde waarde te zien in digitaal lesmateriaal. Ruim 25% geeft aan geen mening te hebben. - 33% van de ondervraagden verwacht dat het gebruik van digitaal lesmateriaal geen toegevoegde biedt.

Digitaal duurder toch de voorkeur:- Slechts 24% van de ondervraagden geeft aan bereidt te zijn meer te betalen voor digitaal lesmateriaal dan voor het fysieke boek. - 58% van de ondervraagden is niet bereidt meer te betalen voor digitaal lesmateriaal ten aanzien van het fysieke boek.

Verwacht dat digitaal lesmateriaal meer biedt ten aanzien van het fysieke boek: - 87% van de ondervraagden verwacht dat digitaal lesmateriaal meer biedt ten aanzien van het fysieke boek.

41

Ik heb behoefte aan digitaal lesmateriaal: - Opvallend is dat 42% van de ondervraagden aangeeft dat hij/zij geen behoefte heeft aan digitaal lesmateriaal.- Slechts 25% heeft duidelijk echt behoefte aan digitaal lesmateriaal.

Milieu:- Ruim een kwart vindt het aspect milieu een belangrijke factor in zijn of haar keuze. - 40% houdt geen rekening met het aspect milieu.- 25% heeft geen mening.

42

Bijlage 15: Uitslagen enquête (diagrammen). (terug)

43

44

45

46

47

48

49

50

51