Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf ·...

34
Onderzoek Circulaire Business Modellen Handelingsperspectieven voor bedrijven

Transcript of Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf ·...

Page 1: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business ModellenHandelingsperspectieven voor bedrijven

Page 2: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor
Page 3: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 2 van 31

Colofon

Titel onderzoek Onderzoek Circulaire Business Modellen - Handelingsperspectieven voor bedrijven

Scope Zeldzame aardmetalen en Platinagroepmetalen in

elektronische componenten binnen de metaalsector Projectleider/auteur mw. drs. M.C.E. (Minette) Kits Nieuwenkamp

Ministerie van Economische Zaken Directoraat-Generaal Bedrijfsleven & Innovatie

[email protected] Onderzoekspartners Circulaire Metaalketen (CMk)

trekkers CMk: Metaalunie en FME www.circulairemetaalketen.nl Uitvoerder en mede-auteur van dit onderzoek: mw. J. (Jeannette) Levels-Vermeer, Stichting Adviescentrum Metaal [email protected]

Bijlagen 3 Datum 30 maart 2017

Page 4: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 3 van 31

Inhoud

Colofon—2

1 Inleiding-4 1.1 Aanleiding-4 1.2 Aanpak van dit onderzoek-5

1.2.1. Doel en doelgroepen-5 1.2.2 Toelichting op de keuze voor ZAM en PGM 1.2.3 Aanpak, onderzoeksvragen en afbakening-6

1.3 Betrokken bedrijven-7

1.3.1 De bedrijven-7 1.3.2 Clustering van de bedrijven-8

1.4 Interviewmodel-9

2 Circulaire Business—11 2.1 Rol van circulariteit in huidige bedrijfsvoering-11

2.1.1 De individuele bedrijven-11 2.1.2 Inzoomen op railinfra-14 2.1.3 Inzoomen op (wind-)energie-14 2.1.4 Inzoomen op elektronische componenten-15

2.2 Circulaire handelingsperspectieven voor bedrijven-16 2.2.1 Aan de slag - inspiratie bij individuele bedrijven-16

2.2.2 Aan de slag - als ketenpartners-20

3 Vervolg—21 3.1 Inspiratie voor ondernemers-21 3.2 Ideeën van individuele bedrijven voor o.a. overheid en CMk-21 3.3 Visie en aanbevelingen van de auteurs-23

Bijlage 1 Gesprekspartners-25

Bijlage 2 Impressie business modellen-26

Bijlage 3 Methodiek voor vervolgonderzoek-31

Page 5: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 4 van 31

1 Inleiding

1.1 Aanleiding De opkomende circulaire economie biedt diverse kansen. Allereerst levert het nieuwe business. Daarnaast worden met een circulair business model grondstoffenstromen voor een bedrijf controleerbaar en risico’s rondom leveringszekerheid beheersbaar. Een circulaire business drukt (veel) minder op het milieu en draagt bij aan diverse andere grote uitdagingen van deze tijd, zoals klimaatverandering. Het Rijksbrede Programma Circulaire Economie: ‘Nederland Circulair in 2050’ schetst hoe we onze economie kunnen ombuigen naar een duurzaam gedreven, volledig circulaire economie in 2050. Om dit doel te bereiken moeten we op vele niveaus van onze samenleving actie ondernemen en duidelijke mijlpalen stellen. Om de circulaire economie ruim baan te geven, stelt de Rijksoverheid in het Rijksbrede Programma verschillende maatregelen voor. Deze zijn gericht op stimulerende wet- en regelgeving, slimme marktprikkels, financiering, kennis en innovatie en internationale samenwerking. In de transitie kunnen en willen veel partijen een rol spelen: bedrijven, overheden, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties e.a.. Het zijn de organisaties en de mensen die het moeten doen. Begin 2017 is door meer dan 270 organisaties het Grondstoffenakkoord getekend als markeerpunt om samen aan de slag te gaan. Een volgende stap is het met elkaar opstellen van vijf zogenoemde Transitieagenda’s. Hierin hebben de volgende vijf ketens en sectoren de hoogste prioriteit: biomassa en voedsel, kunststoffen, de maakindustrie, de bouw en consumptiegoederen. Vooruitlopend hierop is begonnen met een actie waarover partijen het al eens waren in het Rijksbrede Programma: een onderzoek naar circulaire handelingsperspectieven bij bedrijven in een specifieke hoek van de Nederlandse industrie, namelijk daar waar zeldzame aardmetalen en platinagroepmetalen omgaan. Dit rapport presenteert daar de resultaten van. De keuze voor een focus op de genoemde metalen is gebaseerd op de TNO-studie: ‘circulaire potentie van producten en de impact op leveringszekerheid’. Meer informatie over het Rijksbrede Programma Circulaire Economie en het Grondstoffenakkoord is te vinden op de website circulaireeconomienederland.nl. Het TNO-onderzoek is te downloaden van de website circulairemetaalketen.nl.

Page 6: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 5 van 31

1.2 Aanpak van dit onderzoek

1.2.1 Doel en doelgroepen Het doel voor dit onderzoek staat beschreven in het Rijksbrede Programma Circulaire Economie, hoofdstuk Maakindustrie. De verkorte weergave luidt: Het stimuleren van de ontwikkeling en toepassing van business modellen die gericht zijn op langer en intensiever gebruik van producten/productonderdelen met zeldzame aardmetalen (ZAM)1 en/of platinagroepmetalen (PGM)2 als grondstof. Het doel betekent voor drie doelgroepen het volgende:

- individuele bedrijven -> dit onderzoek biedt bedrijven in Nederland concrete ideeën (handelingsperspectieven) waarmee ze zelf verder kunnen met het ontwikkelen van circulaire business;

- branche-organisaties -> dit onderzoek biedt branche-organisaties een beeld van de huidige praktijk en geeft inzicht op welke concrete punten zij bedrijven kunnen ondersteunen in hun ontwikkeling richting meer circulaire business;

- overheden -> dit onderzoek biedt voor de (rijks)overheid concrete ideeën om mee te laten wegen in het beleid (diverse dossiers bij o.a. de ministeries EZ en IenM).

Het onderzoek geeft daarnaast ook diverse inzichten aan overige partijen zoals onderwijs- en kennisinstellingen.

1.2.2 Toelichting op de keuze voor ZAM en PGM TNO heeft de afgelopen jaren in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken onderzoek gedaan naar materialengebruik in de Nederlandse economie. In de recente studie ‘De circulaire potentie van producten en de impact op leveringszekerheid’ (TNO, 2016) is de impact onderzocht van circulaire handelingsperspectieven per grondstof. Naast impact op grondstofbehoefte werd gekeken naar ‘vermeden CO2-emissie’. TNO concludeert dat de grondstofbehoefte relatief aanzienlijk kan reduceren én de CO2-emissie zal afnemen, met name in het geval van de grondstoffen ‘zeldzame aardmetalen’ en de platinagroepmetalen, als deze grondstoffen omgaan in circulaire business modellen. Het gaat dan om business modellen die gekenmerkt worden door verlenging van levensduur en intensivering van gebruik van producten. Van additionele recycling op grondstoffenniveau is maar zeer beperkt een bijdrage te verwachten aan reductie van grondstofgebruik en CO2 emissie.

1 Met de term ‘zeldzame aardmetalen’ (Eng.: rare earth elements) worden 15 lanthaniden +

scandium en yttrium bedoeld. De meeste van deze metalen zijn overigens alles behalve zeldzaam, maar komen in verhouding in weinig geconcentreerde vorm voor, waardoor het aantal economisch interessante afzettingen gering is.

2 Platinagroepmetalen: Ruthenium (Ru), Rodium (Rh), Palladium (Pd), Osmium (Os), Iridium (Ir), Platina (Pt).

Page 7: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 6 van 31

1.2.3 Aanpak, onderzoeksvragen en afbakening Dit onderzoek is een gezamenlijke actie van het Ministerie van Economische Zaken en de Circulaire Metaalketen3 (CMk). Als adviseur van de CMK was Stichting Adviescentrum Metaal (SAM) uitvoerder van dit onderzoek. Relevante betrokkenen, onder wie projectleiders van de CMk, leden van het Circo-netwerk en B2B-opdrachtgevers kregen de gelegenheid mee te denken over de aanpak en onderzoeksvragen. De gekozen aanpak is:

een korte deskstudie naar relevante handelingsperspectieven voor bedrijven die circulaire business modellen willen ontwikkelen, als basis voor het voeren van interviews;

ophalen van ervaring met dergelijke handelingsperspectieven bij een aantal bedrijven in Nederland;

deze ervaring weer te geven in een digitale kennisdrager voor brede verspreiding ter inspiratie onder bedrijven (volgt in 2017);

het opstellen van deze achtergrondrapportage voor wie meer wil weten, inclusief een paragraaf met handreikingen voor vervolgstappen.

De onderzoeksvragen hierbij:

Welke concrete handelingsperspectieven zijn relevant? Welke concrete handelingsperspectieven zijn al in de praktijk gebracht? Wat hebben de bedrijven nodig om (verdere) invulling aan de

handelingsperspectieven te geven? Afbakening productgroepen:

De zeldzame aardmetalen en/of platinagroepmetalen waar het om gaat in dit onderzoek zitten met name in de elektronische componenten / besturingsonderdelen van tal van producten. In het eerder genoemde TNO onderzoek is een overzicht met relevante productgroepen opgenomen. Voor dit onderzoek is gekozen voor het benaderen van bedrijven die met hun producten vallen onder productgroepen uit de hoogste ranking op circulaire potentie. De beschikbaarheid van bedrijven speelde mee met de uiteindelijke keuze voor de productgroepen windturbines, railinfra, en enkele aanverwante producten en diensten in elektrotechniek en energie.

Binnen het onderzoek was ruimte om 10 interviews af te nemen.

3 Circulaire Metaalketen is een initiatief van de Koninklijke Metaalunie en FME met diverse

partners, zie http://www.circulairemetaalketen.nl/partners met als doel een (meer) circulaire metaalketen te creëren.

Page 8: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 7 van 31

1.3 Betrokken bedrijven

1.3.1 De bedrijven De volgende bedrijven zijn middels een interview betrokken in het onderzoek.

Utrecht Spoorwegnet

4000 FTE € 2,3 mld. omzet

Hilversum Railinfrastructuur

125 FTE € 83 mln. omzet

Barneveld Windturbines

111 FTE €40 mln. omzet

IIzendoorn Pre-Owned Windturbines

5 FTE €11 mln. omzet

Arnhem Rotterdam Energienet

7240 medew. €1,6 mld. omzet 2717 medew. > € 1 mld. omzet

Steenwijk Elektrotechnische toepassingen

109 FTE €17 mln. omzet

De Krim Elektronica assemblage

9 FTE €1,3 mln. omzet

Nieuw-Vennep Mechatronics landbouwmachines

>1800 FTE €450 mln. omzet

Dordrecht, Waalwijk WEEE, plastics en non-ferro recycling

320 FTE €80 mln. omzet

Haarlem, Eindhoven Elektronica recycling

4750 FTE € 3,3 mld. omzet (wereldwijd)

Page 9: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 8 van 31

1.3.2 Clustering van de bedrijven De geïnterviewde bedrijven zijn in verschilende samenstellingen, te clusteren. Deze clusteringen zijn binnen het onderzoek aangebracht om naast indviduele beschouwingen ook op ketenniveau resultaten te duiden. De volgende figuren geven de clusteringen weer. Het is van belang te beseffen dat het gaat om clustering t.b.v. het onderzoek, los van het feit of daadwerkelijk sprake is van een zakelijke relatie. Het is niet de intentie om de fysieke waardeketen weer te geven, de bedrijven zijn geordend naar een denkbare circulaire invulling. Hierbij gaf met name de onderlinge invloed op het mogelijk (her)gebruik van producten en –onderdelen met ZAM en PGM, de doorslag voor de positie. Railinfra

(Wind-)Energie

Elektrotechnische componenten

Prorail Railpro ELEQ Coolrec

SIMS

Lagerwey Alliander / Stedin ELEQ Windbrokers

Kverneland ELEQ Ellage Coolrec

SIMS

Page 10: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 9 van 31

1.4 Interviewmodel Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor het in beeld brengen van de huidige praktijk van de betrokken bedrijven. Het traditionele BMC besteed geen aandacht aan milieu-impact in relatie tot de bedrijfsvoering. Ook is in het model geen specifieke koppeling met overige stakeholders (niet zijnde klanten of strategische partners) en maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Deze elementen zijn wel van belang voor de scope van dit onderzoek. Dit model is voor de scope van het onderzoek aangevuld met twee onderdelen:

• Duurzaamheid / impact • Ontwikkelingen / stakeholders

De interviews werden zonder vragenlijst, maar op basis van gespreksthema’s gevoerd. Daarvoor werden per onderdeel van het BMC-model thema’s opgenomen, op basis van een literatuurscan en eigen terminologie. Het model werd niet als strak format maar als houvast voor het gesprek gebruikt.

Page 11: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 10 van 31

Vervolgens hielp een tweede schema gevuld met CE-termen voor het doorvragen naar en verdiepen van de specifieke circulaire handelingsperspectieven.

In de interviews met de bedrijven is ingegaan op hun eigen ambities ten aanzien van de circulaire economie, al dan niet in het kader van het Grondstoffenakkoord en de te ontwikkelen Transitieagenda’s daarbij. Ook werd gevraagd welke rol de bedrijven eventueel zien voor de overheid.

• Welke prikkels hebben het meeste effect in realisatie van de circulaire potentie?

• Wat zou voor u een concrete mijlpaal kunnen zijn? • Wat is de volgende stap in het proces voor u? • Wanneer is uw business model volledig circulair? • Ziet u een rol voor de overheid? • Zou u een actie kunnen formuleren voor de Transitieagenda?

Vb. een kansrijke case met anderen uitwerken? Wat zou uw inzet daarbij kunnen zijn? Met welke organisaties/partners zou u dit verder willen verkennen?

Page 12: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 11 van 31

2 Circulaire business

2.1 Rol van circulariteit in huidige bedrijfsvoering In dit hoofdstuk wordt allereerst per individueel bedrijf een korte beschouwing gegeven van circulaire business concepten die wel of juist niet aanwezig zijn in de huidige bedrijfsvoering. Aansluitend wordt voor de drie genoemde (keten)clusters een generieke beschouwing gegeven van de circulaire economie in deze keten. Deze beschouwingen zijn uitsluitend gebaseerd op de informatie uit de interviews. Er is geen aanvullend onderzoek of feitencontrole verricht. De gepresenteerde informatie en beschouwingen zijn tegengelezen door:

• de deelnemende bedrijven; • de Circulaire Metaalketen (CMk).

2.1.1 De individuele bedrijven Binnen Nederland is ProRail verantwoordelijk voor het leveren van treinpaden (spoor & stations) en de dienstregeling. ProRail stuurt primair op veiligheid en continuïteit in de beschikbaarheid van de treinpaden. ProRail heeft een breed en actief beleid op duurzaamheid met concrete doelstellingen en projecten. ProRail heeft een eigen materialenmarktplaats voor haar projectleiders opgezet waar materialen voor hergebruik van en binnen de organisatie worden aangeboden. Met een ketenanalyse als basis zoekt ProRail naar circulaire mogelijkheden voor specifieke materialen. Focus op grootste milieu-impact (door volume) op ballast, koper en staal. ZAM/PGM in diverse assets aanwezig (transformatoren, gelijkrichters, energiemeters, relaishuizen, verkeersleidingsposten, ICT etc.). Er zijn momenteel geen concrete doelstellingen op deze productgroepen c.q. metalen. ProRail is, vanuit de beheerstaak, eigenaar van alle assets gerelateerd aan de treinpaden. Een traditionele (aanbestedings-)relatie met de toe- en dienstenleveranciers is hier een gevolg van. voestalpine Railpro is een centrale partner in spoorwegonderhoud voor ProRail. Railpro verzorgt het spoorwegmateriaal en de logistieke service daaromheen voor de spoorwegaannemers en ProRail. Binnen het concept Circulair Spoor wordt vanuit een gezamenlijke doelstelling gewerkt aan diverse projecten voor onder meer hergebruik. Railpro beheert stock van gebruikte materialen en producten en zet deze, al dan niet na refurbishment of reparatie, in binnen het areaal van ProRail. Deze activiteiten zijn ondergebracht in een aparte business unit, de Hergebruikfabriek. Activiteiten worden alleen ontwikkeld vanuit een positieve business case. De regelgeving op het spoor en de afwegingskaders van ProRail zijn soms een beperking in de mogelijke kansen die Railpro ziet. Lagerwey heeft als windturbinefabrikant te maken met veel externe factoren, waarbij de politiek en energiemarkt de meest bepalende zijn. Ook het acteren in een gereguleerde markt van netbeheer is een externe factor met veel invloed. De energietransitie zal grondstoffen vergen, maar daarna voorziet Lagerwey dat deze in de keten blijven. Vooralsnog is er o.a. spanning tussen de levensduur van turbines en de voortgaande techniek, gericht op steeds meer vermogen per turbine. Wat hergebruik van grondstoffen betreft zijn er wel beperkingen, zoals het feit dat oude magneten (met ZAM/PGM) niet direct in nieuwe turbines passen. Deze zijn echter

Page 13: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 12 van 31

recyclebaar. De trend vanuit de markt en de overheid richting steeds verdere schaalgrootte leidt er toe dat projecten steeds risicovoller worden, zelfs voor de grootste spelers. Werken met veilingen en eis om financiële garanties maakt het lastig voor het MKB. Lagerwey zet in op innovatie en heeft een demontabele stalen mast ontwikkeld die tevens zelfvoorzienend is met verticaal transport (klimmende kraan). De mast is zo ontworpen dat deze binnen de gangbare maatvoeringen (container) getransporteerd kan worden. Deze innovatie kan hergebruik in de toekomst faciliteren. De restwaarde van het metaal zorgt voor de economische rechtvaardiging van geleide demontage en hergebruik. De komende jaren zal een grote hoeveelheid kleinere turbines afgedankt worden. Als deze niet door een handelaar als Windbrokers worden verhandeld, gaan ze naar de schroot; waar in Nederland de ruimte beperkt is en we inzetten op steeds hogere masten en vermogens richting 10MW op land, is die noodzaak en technische kunde elders in de wereld afwezig. Er is daar volop ruimte om de oudere types die nog 10-15 jaar meekunnen te plaatsen. Tweede leven voor turbines met direct drive systemen (magneten) is mogelijk als de benodigde elektrotechnische kennis wordt gedeeld door de fabrikant of beschikbaar is in het land van plaatsing. Nieuwe steeds hogere masten zijn idealiter verplaatsbaar / herbruikbaar. Windbrokers ziet voordelen in een modulaire stalen mast in plaats van massief beton, aangezien beton in de praktijk vaak alleen gesloopt wordt en daarmee een 2e leven in de toekomst beperkt. De regionale netbeheerders Alliander en Stedin ontwikkelen samen de Fairmeter, waarbij Fair staat voor een verzameling van criteria op het gebied van arbeidsomstandigheden, grondstoffen, duurzaamheid. In de Fairmeter zitten de nodige ZAM/PGM, maar ook in transformatoren. Het traject met de Fairmeter is het eerste waarin voor een kernactiviteit van de bedrijven de Fair-criteria als uitgangspunt gelden. Lessen kunnen vervolgens op andere kernactiviteiten als de transformatoren en de kabels worden toegepast. Eén van de ervaringen betreft het omgaan met ‘het nieuwe’ van de thema’s, en daardoor het tekortschieten aan kennis bij leveranciers over bijvoorbeeld herkomst en percentage gerecyclede grondstoffen. Alliander en Stedin krijgen commitment t/m de partij achter de leverancier, maar dikwijls is dan nog onbekend wat daarmee is toegezegd. Het is een proces van samen zoeken, vragen stellen. Maar ook: hoe ver ga je mee met de ander? ELEQ ontwerpt en produceert een breed programma transformatoren, omvormers, meters en aansluitkasten. Het bedrijf, met productie in Nederland en Duitsland onderscheidt zich door een 100% meetgarantie. De afgelopen jaren wordt er meer en meer gezocht naar een strategisch partnerschap met klanten zodat de kennis van ELEQ kan worden ingezet voor optimalisaties in het gehele systeem. De ketens waarbinnen de producten van ELEQ worden toegepast zijn zeer versnipperd en mondiaal. De meeste producten hebben een levensduur die past bij de systeemlevensduur. Vragen van ketenpartners hebben vooral betrekking op de herkomst van grondstoffen, hergebruik is momenteel geen issue. ELEQ heeft diverse initiatieven op design for recycling, zo wordt het voorkomen van onnodig toepassen van giethars en vlamvertragers structureel besproken met klanten. Ook werkt het bedrijf aan het toevoegen van een digitale barcode aan producten die gekoppeld is aan een grondstoffenpaspoort. Het familiebedrijf Ellage Electronics ontwerpt en bestuckt printplaten voor uiteenlopende toepassingen binnen onder meer de landbouw en koeltechniek. Basismateriaal voor de werkzaamheden (ge-etste printplaten en componenten) worden ingekocht. Het is voor Ellage niet inzichtelijk welke grondstoffen in welke samenstellingen of hoeveelheden aanwezig zijn in de componenten. Er is nauwelijks sprake van hergebruik binnen de sector. Ellage ziet wel diverse mogelijkheden,

Page 14: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 13 van 31

modulariteit en standaardisatie kunnen in sterke mate bijdrage aan betere onderlinge uitwisselbaarheid – hier ontbreekt het nu nog aan. Het bedrijf zet zelf actief in op robuust ontwerpen door het toepassen van goed beschikbare componenten en eenvoudige verbindingen. Kverneland Group Mechatronics levert de elektronica voor precisielandbouwmachines. De overname door een Japans concern plaatste ketenintegratie centraler in de bedrijfsvoering. Men kijkt of de bedrijfsvoering van ketenpartners efficiënter kan. Dit heeft ook effect op de grondstoffen die omgaan, maar het startpunt heet niet 'circulariteit’. Dat geldt voor veel 'logische' keuzen binnen het bedrijf, vb. inbouwen nieuwe intelligentie in oudere machines is allereerst business. Nog een voorbeeld: de spare part -organisatie is één van de meest lucratieve onderdelen van de holding. De levensduur van de landbouwmachines is overigens vaak maar 5 jaar door de technologiepush. Ook stimuleringsprogramma's voor innovatie door de overheid zijn hier debet aan, als zij de technologiepush aanwakkeren en robuuste producten daardoor (ver) voor het levenseinde worden afgedankt. Elektronische onderdelen kunnen alleen in hun geheel vervangen worden, reparatie is niet mogelijk en loont ook niet (transport- en arbeidskosten versus componentkosten). Het terughalen van componenten is lastig omdat machines zich na de 1e eigenaar verspreiden over de wereld. Ooit begonnen met koelkasten, is Coolrec nu recycler van WEEE (afgedankte elektrische en elektronische apparatuur), plastic en non-ferro en steeds meer een leverancier van secondaire grondstoffen. In Nederland is recycling van consumentenelektronica goed geregeld, hoewel niet alles retour komt (41% in 2014). De trend richting steeds kleinere en complexere elektronica betekent ook dat het steeds moeilijker wordt grondstoffen terug te winnen, tegelijkertijd zitten er ook minder waardevolle materialen in. De kunst is kansen te zien en te benutten samen met duurzaamheidsmanagers, maar zeker ook met inkopers, productmanagers en designers bij fabrikanten. Zo sluit Coolrec samen met o.a. een laptop- en een smartphonefabrikant kringlopen op productniveau. Leveringszekerheid van grondstoffen speelt niet momenteel, eerder MVO. Coolrec loopt vooral voor op de recycling van kunststoffen. Producentenverantwoordelijkheid wordt door Coolrec gezien als een belangrijke sleutel voor de circulaire economie. Het internationale recyclingbedrijf SIMS heeft strategisch refurbishment toegevoegd aan de activiteiten door diverse overnames. SIMS heeft naast een eigen recycling faciliteit een breed dienstenpakket in hergebruik en refurbishment van werkplekken en datacenterapparatuur. De mogelijkheden van hergebruik en refurbishment worden in dominante mate bepaald door de klant of producent. Een tweede factor is de beperkte “half waarde” tijd van modellen binnen de ICT. SIMS heeft een eigen afwegingsmodel ontwikkeld waarmee snel en effectief inzicht wordt verkregen in de business case van aangeboden producten (hergebruik – refurbishment – parts harvesting – repair – remanufactoring - recycling). Daarnaast is er een CO2 model ontwikkeld waarmee de klanten inzicht kunnen krijgen in de CO2 impact van de te maken keuzes. Vanuit de primaire dienst van het vernietigen van data zijn stappen gezet naar een circulair model waarbij de ICT (datadragers) waar mogelijke hergebruikt worden. Een van de ontwikkelde modellen is een shared benefit model waarbij opbrengsten worden gedeeld met de klant. De mogelijkheden voor cros sectoraal hergebruik zijn nog nauwelijks verkend, de vraag vanuit de industriële markt ontbreekt.

Page 15: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 14 van 31

2.1.2 Inzoomen op railinfra De railinfra is een overzichtelijke sector met een beperkt aantal spelers. Er is sprake van een hoge mate van kennis op het gebied van milieu-impact en duurzaamheid. Circulaire concepten worden vooralsnog met name in bestaande businessmodellen ingebed, het uitwerken op het systeemniveau van vervoer en transport is nog een stap te ver. Regelgeving rondom veiligheid en betrouwbaarheid is bepalend voor wat er mogelijk is op het gebied van hergebruik van producten en materialen. Zo worden bijvoorbeeld relais die niet meer origineel leverbaar zijn ook niet meer refurbisht. Het is binnen de kaders zoeken naar mogelijkheden. Recente initiatieven: 2e leven voor stationsmeubilair en het hergebruiken van regelunits toestaan. De keten zet zelf stappen om normeringen te ontwikkelen voor circulaire concepten zoals het hergebruiken van spoorstaven en wissels. Binnen het concept van het circulair spoor werken alle stakeholders aan concrete verbeterprojecten.

2.1.3 Inzoomen op (wind-)energie Ook de (wind-)energiesector in Nederland kent een duidelijke regulering. Ze wordt beheerst door de structuur van opwekkingssubsidie (MEP en later SDE). De relatief hoge kosten voor projectontwikkeling en de beperkte ruimte in Nederland zijn een sterke drijver voor verdere maximalisatie van het vermogen per turbine en het verlagen van de totale levenscycluskosten voor energie (CoE). Terwijl er veel aandacht voor groene opwekking is, lijkt de aandacht voor een “groen” systeem (totaal systeem van energiedistributie) nog beperkt. Op productniveau verschillen de hergerbuikmogelijkheden per soort turbine/constructie. Bij aanbestedingen speelt hergebruik na projectperiode tegelijkertijd geen rol, en OEMs (Original Equipment Manufacturers, oftewel de grotere merken) zijn niet actief in de hergebruikmarkt. Dit biedt ruimte voor nieuwe initiatieven. Ook de elektrificatie van de economie biedt kansen: er zullen veel nieuwe grondstoffen waaronder ZAM/PGM in de keten nodig zijn. Dat kan een prikkel zijn voor design for reuse&recycling op systeem niveau. In deze paragraaf betrekken we ook het netwerk in Nederland tot en met de meter bij de gebruiker. Dit deel van de keten is eveneens gereguleerd, er zijn aangewezen netbeheerders en meetbedrijven (formeel ontkoppeld). Het systeem is sterk gedreven door hoge betrouwbaarheid waardoor er een zekere mate van overdimensionering ontstaat.

Sterkte Beperkt # spelers

Hoog kennisnievau

Zwakte Betrokkenheid

gebruikers Gereguleerde

markt

Kansen Andere landen als

klanten Andere sectoren

als klanten

Bedreigingen Veiligheid als

"paarse krokodil" Culltuur van

assets in bezit

Page 16: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 15 van 31

2.1.4 Inzoomen op elektronische componenten Het domein van elektronische componenten is een zeer breed. Alle elektronische componenten en besturingssystemen, óók die in de rail en energie omgaan, kunnen ertoe gerekend worden. De wereldwijde technolgie-push doet steeds weer nieuwe producten ontstaan, en leidt tot afdanking van de oude. Overproductie wordt momenteel veelal vernietigd uit marktbescherming, door vraagstukken rondom verantwoordelijkheid en garantie, en door angst voor dataveiligheidsrisico’s, ondanks datavernietigingsgarantie. Fabrikanten, met name OEM-ers, huiveren voor afzet op andere markten respectievelijk voor hergebruik. Zij spelen duidelijk een dominante rol; van ketenpush is nog weinig sprake. Wel vragen klanten vaker om MVO-informatie. Dit kan aanleiding zijn voor ketenpartners om elkaar te vragen naar herkomst van grondstoffen, omgang met afvalstoffen en compliance met regelgeving. Er is geen sprake van (enige omvang) vragen omtrent hergebruik, eco-design etc. Een ander vraagstuk is de inzameling. Hoe kan het aandeel binnen Nederland omhoog, maar ook: zijn er meer rendabele mogelijkheden om wat de landsgrens over ging terug te halen? Wie kan daar een rol bij spelen? Wellicht wordt de toenemende toegevoegde waarde van data in de elektronica een prikkel.

Sterkte Beperkt # spelers

Hoog kennisniveau

Zwakte Betrokkenheid

gebruikers Gereguleerde

markt

Kansen Andere landen als

klanten Elektrificatie &

smart grids

Bedreigingen Betrouwbaarheid

als "paarse krokodil"

Opslag & smart grids

Sterkte

Hoog niveau recycling (NL)

Veel toegevoegde waarde industrie

Zwakte Zeer groot # spelers

Technologie push

Kansen ketensamenwerkin

g technologie & logistiek

normalisatie

Bedreigingen OEM dominantie

Te weinig regulering

Page 17: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 16 van 31

2.2 Circulaire handelingsperspectieven Met behulp van de interviews zijn bij de deelnemende bedrijven diverse handelingsperspectieven geïdentificeerd die concrete handreikingen kunnen zijn voor andere bedrijven binnen en buiten de sector. De handelingsperspectieven volgen de onderdelen van de hier gebruikte variant op het Business Model Canvas. In het onderstaande schema zijn de aantallen handelingsperspectieven uit het onderzoek opgenomen binnen de betreffende onderdelen van het BMC.

Wat opvalt aan de verdeling van de handelsperspectieven binnen het model is dat momenteel vooral concreet gehandeld wordt op de milieudruk en de circulaire waarde propositie. Ruim de helft van de onderzochte bedrijven voert veranderingen c.q. aanvullingen in de kernactiviteiten van het bedrijf door. Het aantal geïdentificeerde perspectieven in de keten (strategische partners, klantrelaties, markten en ontwikkelingen stakeholders) is nog beperkt. De stap naar ketensamenwerking wordt nog niet structureel gezet.

2.2.1 Aan de slag – inspiratie bij individuele bedrijven Strategische partners Coolrec sluit met fabrikanten ketens op productniveau. Een inspirerend voorbeeld is de stofzuiger van Philips met plastic van voormalige stofzuigers. Samenwerking zorgt voor een kwalitatief hoogwaardiger stroom van secundaire grondstoffen voor de producent. Alliander en Stedin hebben afspraken gemaakt met de producent van de Fairmeter dat zij deze na 20 jaar aan hem terugleveren. De producent kan dan de Fairmeter voor recycling aanbieden bij een recyclingbedrijf, en ook bezien of bepaalde grondstoffen kunnen worden hergebruikt in nieuwe meters. Het is een prikkel voor de producent om bij het ontwerp na te denken over end of life, restwaarde, modulariteit etc.

Strategische partners

2

Kernactiviteiten

6Middelen

2

Waardepropositie

5

Klantrelaties

Communicatie kanalen

Markten

2

Kostenstructuur Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

6Ontwikkelingen / stakeholders

Page 18: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 17 van 31

Kernactiviteiten Bij hergebruik van onderdelen streven we naar een zo hoogwaardig mogelijke toepassing. Soms is hergebruik in exact dezelfde functie echter niet mogelijk. Zo hergebruikt ProRail wisseldelen, dwarsliggers of spoorstaven vanuit de baan wel op de emplacementen vóór er naar laagwaardig hergebruik of recycling wordt uitgeweken. Kverneland Group Mechatronics biedt niet alleen verkoop maar ook lease- constructies. Daarnaast kijken ze of bij verkoop van nieuwe machines oude teruggehaald kunnen worden, die via de dealer een 2e leven tegemoet kunnen gaan. Windbrokers heeft inzet voor een 2e leven van een product tot zijn core business gemaakt, en creëert daarmee een tweede loop van waardebehoud in de keten. Technische keuring is uitbesteed aan een onafhankelijke partij. Zowel de eerste als de tweede eigenaar worden ontlast doordat Windbrokers zorgt voor demontage, transport en herplaatsing. Inspiratie voor omgang met schepen, kerkorgels, etc. Door de ontwikkeling van de Fairmeter als een leerproces te zien, kunnen we lessen daaruit benutten voor andere kernactiviteiten. Stap voor stap gaan we steeds verder met aspecten als circulariteit, een zoekproces met onze ketenpartners en eigen mensen van diverse afdelingen. Ellage Electronics staat voor een robuust ontwerp van electronica en printplaten en let hierbij op de beschikbaarheid van componenten en past waar mogelijk eenvoudige verbindingen toe. Hiermee maakt Ellage reparatie en hergebruik in de toekomst mogelijk. Design for recycling wordt door ELEQ concreet gemaakt door actief in te zetten op het - waar technisch mogelijk - vermijden van giethars en vlamvertragers in de behuizing. Op deze manier blijven de metalen beschikbaar voor recycling en kan ook het kunststof gerecycled worden. Middelen Het is niet noodzakelijk om altijd zelf de noodzakelijke middelen te ontwikkelen om circulaire concepten door te voeren. ProRail zet ketenpartners zoals Railpro in om een centrale logistieke en dienstverlenende functie te vervullen in hergebruik van stationsmeubilair, wisselonderdelen en spoorstaven. SIMS heeft een eigen, economisch verantwoord model ontwikkeld om rendement op hergebruik en refurbishment te bepalen. Op deze manier kan bedrijfsbreed en snel gehandeld worden op circulariteit. Het is onderdeel geworden van de reguliere processen binnen het bedrijf.

Page 19: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 18 van 31

Waardepropositie Door het creëren van een shared revenu concept zorg je voor betrokkenheid van je klant, verhoog je de kwaliteit van je inkomende stroom en beperk je de risico's voor je eigen bedrijf. Railpro verzorgt diverse circulaire concepten binnen het spoor zoals bijvoorbeeld hergebruik van spoorstaven, revisie van relais, hergebruik van stationsmeubilair en het reinigen van ballastmateriaal. Railpro is succesvol in haar propositie door het combineren van technische mogelijkheden (Hergebruikfabriek) met logistieke dienstverlening en het participeren in de business cases van de concepten. Railpro zet diverse strategische partners in om dit in de praktijk te realiseren. Windbrokers speelt met de gedachte (wind)boeren van wie ze windturbines opkopen, participatie aan te bieden bij windparken in nieuwe windlanden. Zo word je incidentele partner een blijvende partner. Pay per use kan ook door een klant worden opgezet richting andere klanten. Zo bieden loonwerkbedrijven die landbouwmachines in eigendom hebben, deze aan individuele boeren aan die niet alle machines zelf kopen. Lagerwey heeft een stalen demontabele mast voor haar turbine ontwikkeld inclusief een zelfstandig concept voor het verticaal transport bij het plaatsen (klimmende kraan). De mastdelen kunnen met reguliere afmetingen over de weg worden getransporteerd. Deze innovatie maakt hergebruik mogelijk in de toekomst door het ontwerp en het fors reduceren van de kosten voor (verticaal) transport. Markten Klantacceptatie is essentieel voor alle producten en diensten, ook voor circulaire. Ellage Electronics gaat met haar klanten in gesprek over bijvoorbeeld de maximale omvang van onderdelen en printplaten. Alleen maar kleiner omdat het kan, beperkt veel mogelijkheden voor reparatie en hergebruik. Vaak is er voldoende ruimte beschikbaar voor een robuuster ontwerp. Door de specifieke omstandigheden in Nederland is het hergebruik van windturbines na een eerste gebruiksperiode hier moeilijk economisch rendabel. Windbrokers heeft Europees en mondiaal markten ontwikkeld met relevant potentieel en realiseert daar turn-key windmolenprojecten met gebruikte turbines uit Nederland, Duitsland en Denemarken.

Page 20: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 19 van 31

Duurzaamheid / impact SIMS heeft een eigen CO2 reductiemodel ontwikkeld voor klanten. Hiermee krijgt de klant aan de voorkant inzicht in de CO2 effecten van keuzes die gemaakt worden. Na de transactie ontvang de klant een "certificaat" van de CO2 impact. De elektrotechniek van Kverneland Group Mechatronics zorgt voor een optimale opbrengst en gewas- en milieubescherming, maar tevens voor optimale machine-efficiency en minimale slijtage. Zo kunnen de machines langer mee. Bij de productie van de Fairmeter wordt onder meer gezocht naar vervangende materialen voor schaarse metalen. Te beginnen met metalen die in één component zitten, en/of in ondersteunende componenten. Een voorbeeld is het gebruik van chromium in capacitors. Door het aantal capacitors te verminderen, daalt ook het gebruik van chromium. Ook kan je denken aan het vervangen van zinc plated steel in schroefjes e.d. door meegespoten bevestigingsclips van gerecycled plastic. Door een product-LCA heeft Lagerwey inzicht gekregen in de milieu-impact van haar product over de levenscyclus. Op basis hiervan wordt concreet gewerkt aan verbeterprojecten zoals het inkopen van magneten met minder milieubelasting. Het sluiten van ketens kan worden opgepakt vanuit het materiaalperspectief, bv. Copper8, of vanuit het perspectief van een product(systeem), bv. Circulair Spoor. ELEQ ontwikkelt niet alleen een grondstoffenpaspoort voor haar lichtmastsets maar zorgt ook voor een barcode op het product zodat het paspoort ook echt gekoppeld is aan het product. Op deze manier wordt recycling op een juiste manier maximaal gefaciliteerd.

Page 21: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 20 van 31

2.2.2 Aan de slag – als ketenpartners De transitie naar de circulaire economie doe je niet alleen, maar samen. Hieronder diverse ideeën die de gesprekspartners aandroegen voor wat je als ketenpartners kan of moet doen om verder te komen. Werk met elkaar aan standaardisering, normalisatie en afspraken over materialisatie, opdat reparatie en hergebruik makkelijker worden. En: hoe meer bedrijven bereid zijn specificaties te delen, hoe meer uitwisseling van onderdelen mogelijk wordt. De automotive industrie kan tot voorbeeld zijn. Kom tot kwaliteitsnormen voor refurbisht materialen/producten, naast de bestaande voor nieuwe. Zo neemt ProRail het voortouw voor normen die hergebruik beter mogelijk moeten maken op het spoor. Grote producenten (OEM-ers) hebben een belangrijke positie (invloed in de keten) om circulaire business modellen met partners te ontwikkelen. Extra prikkels kunnen helpen om beweging te krijgen, dit kunnen zeker ook prikkels door nieuwe circulaire toetreders zijn. Zorg dat er in uitvragen en bestekken een goede juridische basis is voor circulaire aspecten zodat je dat als markt binnen normale risico's kan leveren. Ga ook hierover met elkaar in gesprek. Kijk waar je logistiek en service kan combineren met elkaar. En of je dan ook spullen voor hergebruik, reparatie of recycling mee terug kan nemen. Focus als toeleverancier op oplossingen voor specifieke ketens of markten die je kunt aanbieden. Zoek naar alternatieven voor vernietiging van overproductie (gloednieuwe partijen), een voorbeeld is inzet zonder merknaam in een andere toepassing. Voorkom paarse krokodillen. Termen als bewezen kwaliteit kunnen beperkend werken op de ontwikkeling van circulaire business modellen. Het bespreekbaar en concreet maken van de termen en achterliggende belangen kan ruimte scheppen. Elkaar vragen stellen lijkt in dit stadium van de transitie een basiskwaliteit om verder te komen. Hoe zet je elkaar in beweging en kom je samen verder? Leidt je eigen mensen en elkaar op. Het (digitaal) beschikbaar maken van grondstoffenpaspoorten zorgt voor de noodzakelijke transparantie in de keten. Bedrijven kunnen meedoen in de Transitieagenda’s Maakindustrie, Bouw, Kunststoffen en Consumptiegoederen en al dan niet samen met partners van de CMk acties formuleren.

Page 22: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 21 van 31

3 Vervolg

Dit onderzoek biedt handreikingen voor vervolg, voor zowel bedrijven als overheid en CMk. Het hoofdstuk sluit af met een visie van de auteurs op wat nodig is voor een (meer) circulaire industrie.

3.1 Inspiratie voor ondernemers in Nederland De interviews leverden handelingsperspectieven op waar bedrijven hun voordeel mee kunnen doen. Of het nu gaat om bedrijven die werken met elektronische componenten (de focus van dit rapport), of om andere bedrijven, hoofdstuk 2 biedt inspiratie en benoemt kansen om het verdienvermogen aan te passen op de zich ontwikkelende circulaire economie. De handelingsperspectieven uit dit onderzoek zullen worden opgenomen in de Grondstoffenscanner, onderdeel van het Kennisplein voor bedrijven dat momenteel wordt opgezet. Zo komen ze breed beschikbaar.

3.2 Ideeën van de individuele bedrijven voor o.a. overheid en CMk De diverse bedrijven gaven ideeën mee voor vervolgacties waarbij de Rijksoverheid en/of partners van de CMk een rol zouden kunnen hebben. Ze staan los van eventuele standpunten van de projectpartners of beleidsuitgangspunten van de Rijksoverheid. De opgehaalde ideeën uit de gesprekken staan hieronder verdeeld naar de interventieterreinen, zoals die ook in het Rijksbrede Programma worden gehanteerd: stimulerende wet- en regelgeving, slimme marktprikkels, financiering, kennis en innovatie en internationale samenwerking. Stimulerende wet- en regelgeving Schroom niet eisen voor circulariteit wettelijk te verankeren.

Denk aan het wettelijk regelen van, of het inzetten van het Programma Ruimte in Regels bij: - Uitwisselbaarheid en beschikbaarheid reserveonderdelen t.b.v. modulaire

producten; vb. opladers; - Grondstoffenpaspoort / transparantie in de keten; - Inbouwen prikkel voor refurbishment in producentverantwoordelijkheid; - Opnieuw zichtbaar maken verwijderingsbijdrage; - Eenvoudiger transport (aanpassing kennisgevingsplicht) van afval voor

grondstof over grenzen; - Regel dat muntgeld terug in het systeem mag, nu is alleen recycling als

metaal toegestaan; - Maak het mogelijk voor Prorail hun ambitie om koploper op afval te zijn, waar

te maken (gelijke behandeling als gemeenten). Wat economisch zinnig is, wordt wel ontdekt. Maar is dat voldoende om de transitie naar een circulaire economie in 2050 te realiseren? Slimme marktprikkels

Overweeg hogere belasting op virgin materialen, lagere op gerecyclede materialen;

Kijk naar de impact van subsidies op de marktwerking (bijv. bijstook energiecentrales);

Page 23: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 22 van 31

Maak fiscale instrumenten geschikt voor circulaire oplossingen; Zorg in aanbestedingen voor passende uitvragen waar ruimte is om circulaire

concepten toe te passen binnen normale risico’s voor de markt; Beboet de uitstoot van CO2; De Rijksoverheid zou de marktprikkel voor circulaire producten en diensten,

die uitgaat daar waar de Rijksoverheid in de rol van inkoper optreedt, moeten versterken.

Financiering

Maak geld goedkoper beschikbaar voor MKB; het gaat hier ook om garanties bij grote projecten / afdekken van financiële risico’s voor klanten;

Overweeg SDE-regeling voor gebruikte turbines. Kennis en innovatie

Ondersteun bedrijven bij het organiseren van standaardisering en vermindering van legeringen, en openheid over specificaties;

Neem bij stimuleringsprogramma's voor innovatie het eventuele effect op een snellere afdanking machines/grondstoffen mee;

Maak het begrip Circulaire Economie in de communicatie zo concreet en toepasbaar mogelijk, loodvrij was indertijd duidelijk. Realiseer je dat de term ‘circulaire economie’ nog geen gangbare term in de bedrijfsvoering is. Hergebruik, recycling en MVO daarentegen wel. Leveringszekerheidsrisico’s van grondstoffen is momenteel nauwelijks een issue;

Zet in op bewustwording dat er méér kansen zijn op het gebied van de circulaire economie dan alleen in recycling, wat al zo ver is ontwikkeld in Nederland. De komende jaren zal vooral inzet op een lange levensduur en intensiever gebruik nieuwe kansen opleveren.

Internationale samenwerking

Leer van Frankrijk; daar wordt (bijna) twee derde deel van het elektronica-afval verzameld voor recycling, meer dan in Nederland. Het lijkt met name een opgave met een lokaal karakter;

Stimuleer 2e levens van windturbines door te ondersteunen in contacten met overheden in nieuwe windlanden;

Zet in op Europese standaard voor grid compliance.

Page 24: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 23 van 31

3.3 Visie en aanbevelingen van de auteurs Op basis van de 10 interviews en de toegepaste clustering ten behoeve van het onderzoek, hebben de auteurs van elke keten een korte analyse van de Sterkte – Kansen – Zwakten – Bedreigingen gemaakt (zie paragrafen 2.1.2 – 2.1.4). Op basis van deze analyses komen wij tot 4 onderwerpen die nodig zijn voor een (meer) circulaire industrie. Deze onderwerpen lijken niet alleen voor de Transitieagenda voor de Maakindustrie relevant, maar ook voor de agenda’s Bouw, Kunststoffen en Consumptiegoederen.

1. Focus op concrete ketens Binnen concrete “ketens” (sectoren) kunnen specifieke problemen worden aangepakt, tevens wordt voorkomen dat er sub-optimalisaties plaatsvinden. We zien dat de huidige activiteiten van bedrijven zich richten op de eigen organisatie en klanten. Initiatieven binnen een keten komen nog weinig op gang, zoals blijkt uit de verdeling van de handelingsperspectieven zoals die zijn opgehaald met dit onderzoek. Zet in op concrete vervolgactie door toepassingsgebieden te identificeren. Aanvullend, verbredend onderzoek met dezelfde methodiek als dit onderzoek kan daarbij een stap zijn om inzicht te krijgen in andere industriële clusters.

2. Zet in op transparantie Inzicht in gebruikte grondstoffen en toegepaste processen is noodzakelijk om “design for” concepten toe te passen. Door diverse partijen is de term grondstoffenpaspoort genoemd als instrument. Het is wel noodzakelijk om hier uniformiteitsafspraken in te maken om ook daadwerkelijk ketentransparantie te bereiken en de informatie bruikbaar te maken in ontwerpprocessen. Hou bij de afweging voor projecten rekening met de complexiteit, levensduur & omloopsnelheid van een product of component. Vermijd onnodige administratieve ballast.

3. Normalisatie kan een middel zijn Er is gebrek aan houvast over wat wel en niet mogelijk of acceptabel toepasbaar is binnen de context van veiligheid, betrouwbaarheid, marktacceptatie, technische levensduren etc. Normalisatie in welke vorm dan ook kan een middel zijn om grootschaligere toepassing van circulaire principes mogelijk te maken. Heb daarbij aandacht voor de eventuele belemmerende werking van normalisatie op innovatie.

4. Vergroot kennis en afwegingskaders Binnen het MKB is er behoefte aan concrete en praktische kennis en afwegingskaders voor circulaire principes. Er zijn al diverse kaders ontwikkeld. Het gaat dan ook om het beter ontsluiten en kenbaar maken van deze bestaande middelen.

Naast de inhoudelijke beschouwing hebben wij tevens de onderzoeksmethode geëvalueerd. Op basis hiervan concluderen wij dat deze methode goed bruikbaar is voor verder onderzoek naar clusters van bedrijven c.q. toepassingsgebieden van specifieke focusgrondstoffen. Een generieke beschrijving van de methode hebben wij opgenomen in Bijlage 3.

Page 25: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 24 van 31

Bijlage 1 Gesprekspartners

Voor dit onderzoek is gesproken met: Henk Lagerweij, Founder, Lagerwey André Pubanz, Manager Power Conversion & Control System, Lagerwey Willeke Hendrickx-Evenhuis, Mechanical Engineer, Lagerwey Bastiaan Bor, Sales Director, Windbrokers Dominique Hermans, MVO adviseur CO2 en circulaire bedrijfsvoering, Alliander Reinout Wissenburg, Duurzaamheidsmanager, Stedin Karen te Boome, Afdelingsmanager Milieu en Duurzaamheid, ProRail Gerald Olde Monnikhof, Programmamanager Duurzaam, ProRail Eric Brink, teamleider kwaliteitsborging producten, voestalpine Railpro Ton van der Voort van der Kleij, Director Business Development, Kverneland Group Mechatronics Roel Maarsingh, Directeur, Ellage Electronics Maaike Post, Quality coordinator, ELEQ Cees Kruidhof, Operations manager, ELEQ Maarten Vink, International Business Development, SIMS Recycling Solutions Arjen Wittekoek, Director, Coolrec Hanneke Agterhuis, Project Manager Business Development, Van Gansewinkel Groep

Page 26: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 25 van 31

Bijlage 2 Impressie business modellen

N.B. De business modellen zijn per bedrijf door de auteurs ingevuld op basis van de interviews; daarna geaccordeerd door de gesprekspartners.

Page 27: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Business Model Canvas + (ProRail)

Strategische partners

* Ministerie I&M* Provincie / gemeente (opdrachtgevers)* assets / projecten - aannemers* logistieke taken- vervoerders* strategische partners nog niet betrokken bij pilots circulair

Kernactiviteiten

* ontwikkelen van railinfra - alle assets die niet nodig zijn voor de treinreis worden na realisatie overgedragen.* beheren van railinfra* diverse pilots op hergebruik* revisie van relais

Waardepropositie

* leveren van treinpaden* leveren van de voorzieningen noodzakelijk voor de reizigers transfer* beheren van de dienstregeling op het spoor* externe invloeden vanuit (veiligheids)regelgeving primair

Klantrelaties

* communicatie technisch en functioneel gericht

MarktenB-B / B-C / B-G)

* Geen open markt

Middelen

* assets in eigendom (primair nodig voor treinreis)* ontwikkeling / engineering in eigen beheer* onderhoud in eigen beheer* complex stelsel van regelgeving

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* budgetorganisatie (projecten en beheer)

Inkomstenstromen

* project- en beheer financiering* gebruikskostenvergoeding (geen directe koppeling kostprijs)

Duurzaamheid / impact

* LCA gemaakt en dominantie analyse voor CO2 prestatieladder.

Ontwikkelingen / stakeholders

* eigen beheerorganisatie belangrijke stakeholder in projecten - prestatie en kwaliteit gericht.

Business Model Canvas CE (ProRail)

Strategische partners

* ketens sluiten op projecten met aannemers en toeleveranciers.* ketens sluiten op materialen met producenten en verwerkers* circulaire concepten met vervoerders (systeembenadering)

Kernactiviteiten

* onderdelen langer in het spoor houden* hergebruik van onderdelen* waar mogelijk meer functioneel specificeren, met inzet van CO2 prestatieladder / DuboCalc op projecten* circulair inkopen van niet direct baan gerelateerd zoals gebouwen, kantoor ICT etc.

Waardepropositie

Geen wijziging in de propositie, wel structurele wijzigingen om deze dienstverlening circulair te maken. Doelstelling om in 2030 geen afval meer te storten.

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

Middelen

* norm met afwegingskader wel / niet hergebruik binnen spoorregelgeving* toeleverancier als centrale dienstverlener in hergebruik

Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen

* ruimte aan ketenpartners voor marktgericht businessmodel voor hergebruik

Duurzaamheid / impact

* focus op staal, koper en balast* werken van onderzochte milieu impact

Ontwikkelingen / stakeholders

* contractuele samenwerking met aannemers aanpassen - materialen in eigendom ProRail behouden* prestatiegericht onderhoud

Business Model Canvas + (voestalpine Railpro)

Strategische partners

* voestalpine (moeder)* ProRail

Kernactiviteiten

* voorraad spoorwegmaterieel* productie spoorstaven* contractbeheer revisie ProRail* logistieke service aannemers* actief binnen project circulair spoor* via overname "hergebruikfabriek"

Waardepropositie

* toelevering spoorwegmateriaal* logistieke service

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)

Middelen

* richtlijnen ProRail afwegingskaders hergebruik

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* opbouw kostprijs product / dienst

Inkomstenstromen

* opbouw inkomstenstromen (volume en continuïteit)* opbouw commerciële prijs product / dienst

Duurzaamheid / impact

* diverse ketenanalyses en studies gedaan

Ontwikkelingen / stakeholders

* ProRail stuurt op storingen / beschikbaarheid* materiaal vervalt normaal aan aannemer, Railpro koopt dit terug - ontwikkeling naar andere eigendomsverhoudingen

Business Model Canvas CE (voestalpine Railpro)

Strategische partners

* ketens sluiten met spooraannemers.* principes circulair spoor ook potentieel in de brede bouw* staalsector voor sluiten keten

Kernactiviteiten

* hergebruik gietdelen wissels* hergebruik stations meubilair* revisie relais (faseert uit indien fabrikant bronproduct niet meer in programma heeft)

Waardepropositie

* totaal project voor aannemer inclusief inzet hergebruik / faciliteiten* stock houder ProRail voor hergebruik* verlengen levensduur* doelstellingen circulair spoor 20% reductie grondstoffen & 10% reductie levenscycluskosten

Klantrelaties

* klant meer als partners, voor beide positieve businesscase

Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

* B-G, ruimte in aanbestedingen voor hergebruik (prestatie i.p.v. materiaal voorschrijven) belangrijk

Middelen

* eigen afwegingskader ProRail, heeft verbreding en versnelling nodig -- prikkel kan vanuit opdrachtgever sterker (I&M)

Communicatiekanalen

*digitale platforms / ICT technologie

Kostenstructuur

* projectorganisatie

Inkomstenstromen

* businesscase voor hergebruik stations meubilair positief, afzet nu beperkt tot ProRail domein = beperking in commerciële circulaire mogelijkheden.* hergebruikfabriek = eigen business unit, nu nog enkele procenten van omzet.

Duurzaamheid / impact

* eigen verkenningen, CO2 winst in staal

Ontwikkelingen / stakeholders

* leveranties per as aan spoor zou niet moeten kunnen (minimum eisen naast CO2 doelstellingen, meer sturen op duurzaamheid)

Pagina 26 van 31

Page 28: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Business Model Canvas + (Lagerwey)

Strategische partners

* projectontwikkelaars* suppliers onderdelen en grondstoffen* financiële instellingen* EU/overheid

Kernactiviteiten

* productie windturbines* logistiek en services* verbeterprojecten gericht op verminderen milieubelasting* transparantie als criterium en waarde, o.a. bij inkoop

Waardepropositie

* levering en onderhoud windturbines* logistieke voordelen door voor regulier wegtransport-deelbare mast* externe factoren:- politiek- vergunnings-voorwaarden- SDE regeling- gereguleerd energienet

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)

* B-B, gespecialiseerd in maatwerk* coöperaties van burgers* binnen en buiten Europa

Middelen Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* LCA turbine uitgevoerd; ruim 70% impact betreft materiaal* innovatie gericht op mogelijk maken hergebruik* recycling neodimium goed mogelijk

Ontwikkelingen / stakeholders

* lage energieprijs* hoge kosten opslag* opkomst elektrisch vervoer* bevolkingsgroei* weerstand plaatsing op land

Business Model Canvas CE (Lagerwey)

Strategische partners

* samen met projectontwikkelaars/afnemers turbines hergebruik materialen mogelijk maken

Kernactiviteiten

* operabel maken 'klimmende kraan' (verticaal transport) op ontwikkeldedemontabele stalen mast

Waardepropositie

* blijft gelijk, maar inzet op 100% CE in een toekomst waar wind eindeloos is en zonder nieuwe grondstoffen benut kan worden (100% hergebruik turbines)

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

* zie boven

Middelen

* ‘klimmende kraan'

Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen

* prestatiecontract

Duurzaamheid / impact

* elektronica evt. modulair en vervangbaar maken* evt. rol in terugnemen turbines of samen met klant afbreken

Ontwikkelingen / stakeholders

* uitdaging energienet en levering op maat krijgen* lage energieprijs remt nieuwe ontwikkelingen, bijv. waterstofgas* verdere ketenintegratie

Business Model Canvas + (Windbrokers)

Strategische partners

* positie in de keten: extra loop in de keten* turbinefabrikanten* projectontwikkelaars * overheden* servicepartners

Kernactiviteiten

* aankoop en verkoop 2e hands turbines, focus op grote (re-powering)projecten* tijdelijke opslag* organisatietransitie van handelaar naar turn-key contractor

Waardepropositie

* afname, ontmanteling en afvoeren afgedankte turbines* levering bewezen turbines met 2 jaar garantie tegen lagere investering dan nieuwe turbinesexterne factoren:- schaarse ruimte in Nederland

Klantrelaties

* veel online* vraaggestuurde organisatie

Markten(B-B / B-C / B-G)

* B/B* afname met name uit Nederland, Denemarken en Duitsland* afzet wereldwijdMiddelen

* 5 medewerkers + 30 stand by* opslagfaciliteit (WTTC) in de zeehaven van Harlingen

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* marktwaarde

Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* Windbrokers ís een circulair business model* levensduur direct drive systemen (magneten) niet verlengbaar als benodigde elektrotechnische kennis niet beschikbaar is

Ontwikkelingen / stakeholders

* trend: steeds hogere masten en vermogens (richting 10 MW op land)* opkomst nieuwe windlanden waar ruimte geen issue is* oudere/kleinere turbines (150,300,850 kW) veel beschikbaar en betaalbaar

Business Model Canvas CE (Windbrokers)

Strategische partners

* partners in nieuwe windlanden

Kernactiviteiten

* blijft gelijk

Waardepropositie

* blijft gelijk

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

Middelen Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen

* prestatiecontract

Duurzaamheid / impact Ontwikkelingen / stakeholders

* golf kleinere turbines die afgedankt wordt komende jaren zal naar de schroot gaan als ze geen 2e leven krijgen* toename off shore* toename self consumption (omgevingsvergunning kan belemmering zijn)

Pagina 27 van 31

Page 29: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Business Model Canvas + (Alliander/Stedin)

Strategische partners

* kennisinstellingen* overheid* Copper8* leveranciers* A en S zijn leading customer richting ketenpartners rondom assets

Kernactiviteiten

* beheer energienet, inzet van diverse meters* uitrol Fairmeter* ontwikkeling smart grid, digitalisering, IT

Waardepropositie

* energietransport* meten energieverbruik via gewone meter of Fairmeter

Klantrelaties Markten((B-B / B-C / B-G)

* Alliander: oost Nederland (2,5 miljoen huishoudens)Stedin: West Nederland (2 miljoen huishoudens)Middelen

* primaire assets: kabels, transformatoren, meters, gasleidingen* secundaire assets: o.a. elektronica

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* Fair inclusief duurzaamheid weegt bij inkoop meters 15%* duurzaamheid weegt 40% bij inkoop travo's

Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* CO2 is gangbare taal tussen ketenpartners, CE nog niet* recycling Fairmeters voorzien* inzet op vervanging schaarse materialen in Fairmeter

Ontwikkelingen / stakeholders

* technologiepush* digitalisering van het net (toevoeging elektronicametalen in de kringloop)

Business Model Canvas CE (Alliander/Stedin)

Strategische partners

* keten sluiten met leverancier Fairmeter -keuze voor eigendom Fairmeters voor 20 jaar, daarna terug naar producent * samen met Metabolic kennis vergaren over grondstoffen van duizenden toeleveranciers en tussenhandelaren* samen met leveranciers werken aangrondstoffenpaspoort Fairmeter

Kernactiviteiten

* doorontwikkeling Fairmeter en 'meten van de meter': evt. modulair, software-updates, energieverbruik, samenstelling

Waardepropositie

* toegevoegde waarde door transparantie Fairmeter en CE doelen op overige assets, o.a. met transparency tool en grondstoffenpaspoort

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

Middelen* ontwikkeling SMART-grid

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* bij de Fairmeter gaat het om vermeden kosten + mogelijkheid optimaliseren dienstverlening -> koppeling met IMVO.

Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* inzet op normcommissies, bijv. recycled aluminium* trainen inkopers, o.a. op complexe afweging CO2 en CE* levensduur kabels (>40jr. - design voor lange levensduur) ongeschikt voor lease, wel afspraken over recycling

Ontwikkelingen / stakeholders

* kennisontwikkeling bij producenten nodig* koplopers: Fairphone, Philips, de Groene Zaak, MVO, Groene Netten* grondstoffen schaarstes op komst (koper, aluminium, ..)

Business Model Canvas + (ELEQ)

Strategische partners

* belangrijke speler in de keten door technische kennis en productie in eigen huis (flexibel)* nauwe relatie met netbeheerders

Kernactiviteiten

* metaalbewerking* spuitgieten* assemblage* engineering* inkoop elektronica (deels eigen ontwikkeling)

Waardepropositie

* elektrotechnische industrie* elektrotechnische toepassingen voor het beschermen, meten en verbinden van elektrische energie* kennis en kwaliteit* 100% meetgarantie

Klantrelaties

* gebaseerd op jarenlang intensief contact waarbij onze technische kennis de klant helpt een oplossing te vinden voor de uitdaging van de klant

Markten(B-B / B-C / B-G)

* B-Bfocus op netbeheerders en toeleveranciers ervan* Wereldwijd

Middelen Communicatiekanalen

* website, email, telefonisch, bezoek

Kostenstructuur

* materiaal & uren

Inkomstenstromen

* producten & projecten

Duurzaamheid / impact

* inzet op vermijden toepassing giethars & vlamvertragers

Ontwikkelingen / stakeholders

* veel klanten vragen naar herkomst van grondstoffen* audits van klanten gericht op afval & sociale aspecten

Business Model Canvas CE (ELEQ)

Strategische partners

* ketens sluiten met / door klanten (producten komen in systemen - keten sterk versnipperd-mondiaal)

Kernactiviteiten

* design for recycle (vermijden hars en vlamvertragers)* Afval vanuit het productproces zoveel mogelijk recyclen

Waardepropositie

* meer waarde toevoegen aan producten * producten veelal met een levensduur langer dan de toepassing waar deze ingebouwd wordt

Klantrelaties

* transparantie d.m.v. het unieke serienummer op ieder product

Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

* groeiende markt voor energiemanagement

Middelen

* inkoop metalen, wel prijsfluctuaties geen leveringsproblemen

Communicatiekanalen

* vernieuwde website

Kostenstructuur Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* digitaal grondstoffenpaspoort in lichtmastsets* prikkel op groen netwerk gewenst

Ontwikkelingen / stakeholders

* systemen voor gelijkstroom* regeldruk - lood in messing binnen reach* concurrentiepositie EU

Pagina 28 van 31

Page 30: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Business Model Canvas + (Ellage electronics)

Strategische partners

* beperkt klanten (productontwikkeling)

Kernactiviteiten

* inkoop onderdelen* inkoop ge-etste platen* machinaal en handmatig bestuccen* solderen / vertinnen

Waardepropositie

* (her)Ontwerpen en bestuccen printplaten* (re)engineering printplaten

Klantrelaties

* direct - korte lijnen - flexibel

Markten(B-B / B-C / B-G)

* B - B, in omvang kleine speler, inkoop veelal handelsproducten(weegsystemen, opslag voedingsmiddelen, koelsystemen)

Middelen

* eigen productie (deels thuiswerk)* regelgeving productie (loodvrij)

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* onderdelen inkoop + arbeid

Inkomstenstromen

* hoofdzakelijk orders (kleine series)* beperkt reparatie

Duurzaamheid / impact

* gevoelsmatig inzicht, NAM/ZAM in componenten, etsen printplaten* producten door technologiepush vroegtijdig verschot

Ontwikkelingen / stakeholders

Business Model Canvas CE (Ellage electronics)

Strategische partners

* ketensamenwerking met klanten (en gebruikers)(1 project gedaan met terugname garantie -Franse opdrachtgever

Kernactiviteiten

* robuust ontwerpen (beschikbaarheid componenten + eenvoud verbindingen)

Waardepropositie

* mogelijke schakel in reparatie, hergebruik, ontwerpen voor langere levensduur(te beperkt deel van product voor eigen circulaire propositie)

Klantrelaties Markten(B-B)

* acceptatie elektronica door klant en eindklant (klein geen doel op zich, alle functionaliteiten geen doel op zich)

Middelen

* logistiek systeem* noodzaak tot verdergaande modulariteit in besturingen* noodzaak tot normalisatie* klantrelaties

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* meer omzet op arbeid

Inkomstenstromen

* (her)ontwerpen* hergebruik

Duurzaamheid / impact

* weinig informatie beschikbaar in de keten, componenten geoptimaliseerd op kosten -grondstoffenpaspoort zou oplossing kunnen zijn

Ontwikkelingen / stakeholders

* prikkel op design for repare in de keten - onderdelen beschikbaarheid over technische levensduur compleet product

Business Model Canvas + (Kverneland Group Mechatronics)

Strategische partners

* partners Kverneland Group* toeleveringsindustrie voor o.a. elektronica-componenten

Kernactiviteiten

* ontwikkeling en productie besturingssystemen, gericht op enerzijds functie, anderzijds beperking impact en slijtage* inzet op 2e leven voor afgedankte machines bij verkoop nieuwe* services

Waardepropositie

* levering besturingssystemen voor de precisielandbouwwerktuigen van de Kverneland Groupexterne factoren:* regelgeving aan productkant

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)

* B-Bindividuele boeren met veel land, loonwerkersbedrijven (30%) die op hun beurt ook pay-per-use aanbiedenLevering binnen Europa, met name Duitsland, Frankrijk, Nederland slechts kleine markt.Verder Azië, Amerika

Middelen* verkoop en lease constructies

Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* verkoop test-kunstmest en staalgrit als B-kwaliteit i.p.v. afdanken* via dealer vervanging van onderdelen enrecycling

Ontwikkelingen / stakeholders

* technologiepush houdt levensduur landbouwwerktuigen laag; * Azië gaat EU voorbij in landbouwtechnologie* 2e hands gaat weg uit Nederland/o.a. naar Oost Europa, daarna naar Afrika en Zuid-Amerika

Business Model Canvas CE (Kverneland Group Mechatronics)

Strategische partners

* samen met toeleveranciers inzet op verhogen efficiëntie grondstoffengebruik, bijv. bij transport* samen met gebruikers van de machines nieuwe tools benutten voor optimaal onderhoud en levensduur

Kernactiviteiten

* inzet op inbouw IP-adres om op afstand conditie machine te monitoren en onderhoud aan te bieden* mogelijk maken van nieuwe functionaliteiten via software (verlengt tevens de levensduur van de machines)

Waardepropositie

* zie boven

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

* zie boven

Middelen Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen Duurzaamheid / impact

* elektrotechniek zal verlenging levensduur machines mogelijk maken* wellicht een LCA?

Ontwikkelingen / stakeholders

* robots/zelfsturende werktuigen in de toekomst* elektrische aandrijving vanaf 2020

Pagina 29 van 31

Page 31: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Business Model Canvas + (Coolrec)

Strategische partners

*producenten huishoudelijke producten en elektronica* webshops* overheid, EU* banken* smelters, schroothandelaren

Kernactiviteiten

* logistieke services* recycling WEEE, plastic en non-ferro, waarvan 40.000 ton elektronica p.j.

Waardepropositie

* opkoop reststromen* garantie dat het niet doorverkocht wordt; alleen op verzoek* aanbod grondstoffenfracties* aanbod enkele componenten* logistieke services* externe factoren:wet- en regelgeving, veelheid aan legeringen

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)* B-B, B-C

* Nederland, Duitsland, België, Frankrijk

Middelen* diverse verwerkingslocaties met verschillende mogelijkheden, in Nederland, Duitsland, België

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* marktwerking

Inkomstenstromen

* opbrengst verkoop fracties

Duurzaamheid / impact

* goud, zilver, palladium e.a. gaan apart naar de smelter* kunststofopwerking met specialistische partners

Ontwikkelingen / stakeholders

* trend richting kleinere en complexere elektronica* 2/3 van wat gerecycled had kunnen worden bereikt Coolrec niet (elektronica)* leveringszekerheid grondstoffen zijn minder een issue nu

Business Model Canvas CE (Coolrec)

Strategische partners

* fabrikanten voor sluiten kringlopen, bijv. Philips-stofzuiger (plastic), Miele-wasmachine (gietijzer), en een laptopfabrikant, eensmartphone-fabrikant* idem voor toepassingen retourfracties in andere producten

Kernactiviteiten

* blijft gelijk

Waardepropositie

* Ontwikkeling van refurbishment concepten met fabrikanten

Klantrelaties Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

Middelen

* overweging nieuwe locatie, speciaal voor 'refurbishment op verzoek'

Communicatiekanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen

* prestatiecontract

Duurzaamheid / impact

* samen werken aan terugdringen aantal legeringen m.b.v. standaardisatie

Ontwikkelingen / stakeholders

* MVO drijver voor circulaire ontwikkelingen* Geen speculatie op grondstoffenprijzen

Business Model Canvas + (Sims Recycling Solutions)

Strategische partners

* klanten met groot volume aan werkplekken of data* alle OEM in de sector

Kernactiviteiten

* logistiek* data vernietiging* recycling elektronica (einde leven en overtollig / stock)* refurbishment werkplekken en datacenters

Waardepropositie

* value recovery van grondstoffen* datavernietiging voor de klant* diensten voor logistiek en re-sale(lifecycle services)

Klantrelaties

* typering relaties* structuur communicatie / samenwerking

Markten(B-B / B-C / B-G)

* B to B* B to C

Middelen

* eigen logistiek* recycling plant metalen* eigen richtlijnen met ratio voor rendement bij hergebruik

Communicatiekanalen

Kostenstructuur

* Loon- en productiekosten

Inkomstenstromen

* in- en verkoop elektronica (schroot)* verkoop recyclaat (LMA)

Duurzaamheid / impact

* eigen CO2 reductiemodel voor klanten (inclusief logistiek)

Ontwikkelingen / stakeholders

* technologiepush zorgt voor veel vroegtijdige vernietiging

Business Model Canvas CE (Sims Recycling Solutions)

Strategische partners

* ketens sluiten met klanten (waarde behoud gekoppeld aan leeftijd)* ketens verkorten met OEM* design for reuse en design for recylcing met OEM (nu verslechtering)

Kernactiviteiten

* werken vanuit ladder van Lansink (resale, refurbishment, componenten, recycling)

Waardepropositie

* integraal concept van datavernietiging en refurbishment voor werkplekken en data centers (mogelijkheden shared revenu)* verzorgen migraties* interne marktplaats voor concerns* verzorgen stockfunctie* componenten beschikbaar maken voor andere toepassingen

Klantrelaties

* klant bepaald welke mogelijkheden ingezet mogen worden - drijver = dataveiligheid

Markten(B-B / B-C / B-G)(C / C)

* prikkels noodzakelijk om consumenten elektronica te laten inleverenMiddelen

* belemmeringen vanuit afvalregelgeving bij transport, inconsistentie binnen weee, bijvoorbeeld mobiele telefoons

Communicatiekanalen

* eigen resale kanaal Europees digitaal

Kostenstructuur

* loon- en productiekosten

Inkomstenstromen

* mogelijke verdienstelijking naar de markt, basis calculatie blijft in- en verkoop* toename afzet producten - waarde sterk afhankelijk van technologie push / doorlooptijd modellen

Duurzaamheid / impact

* vroegtijdige vernietiging grootste impact* na verkoop mogelijk recycling op laagwaardiger niveau (nadenken over behoud juridisch eigendom)

Ontwikkelingen / stakeholders

* geïnteresseerd in grootschalige campagne mobiele telefoon met partners* inzet refurbished onderdelen in de maakindustrie zeer laag, mogelijk fiscale prikkels nuttig

Pagina 30 van 31

Page 32: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Onderzoek Circulaire Business Modellen

Pagina 31 van 31

Bijlage 3 Methodiek voor vervolgonderzoek

De voor dit onderzoek gebruikte methode, lijkt goed bruikbaar voor vervolgonderzoek. De onderzoeksmethode bestaat uit de combinatie van een aantal modellen en onderzoekstechnieken. De methode is geschikt om vanuit de praktijk van ondernemers/ondernemingen snel en gestructureerd inzicht te krijgen in de bestaande en mogelijke circulaire handelingsperspectieven (bedrijfs- en sectorniveau) en de drempels die daarbij een rol spelen. De methode is binnen dit onderzoek gericht op de focusmaterialen ZAM/PGM. De methode is ook geschikt voor andere focusgrondstoffen/materialen/componenten. Het vertrekpunt voor een onderzoek is één of meerdere gerichte toepassingsgebieden voor de focusgrondstoffen/materialen componenten. Het toepassingsgebied kan uit één of meerdere clusters (ketens) bestaan. In relatie tot het gekozen toepassingsgebied worden de relevante stakeholders / partijen in beeld gebracht. Met deze stakeholders wordt (eventueel in groepen) een korte inventarisatie van de clusters (ketens) gemaakt, gereflecteerd op de onderzoeksvragen en potentiële te betrekken bedrijven geselecteerd. Voor het onderzoek wordt gebruik gemaakt van een aangepast Business Canvas Model in 2 varianten. Eén voor het gestructureerd vastleggen van de bestaande bedrijfsvoering en de context van de bedrijfsvoering en één voor het identificeren van circulaire handelingsperspectieven. Zie paragraaf 1.4 voor de gebruikte modellen. Op basis van de stakeholdergesprekken en een korte bureaustudie wordt het BCM CE aangepast aan specifieke en actuele context (dynamisch model). Eventueel worden aanvullende onderzoeksvragen opgenomen vanuit de (programma)context van het onderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd middels diepte interviews (indicatie 2 uur) met behulp van de modellen BCM + en BCM CE. Het aantal te onderzoeken bedrijven kan variëren, wel is een substantieel aantal (10 in dit onderzoek) per toepassingsgebied noodzakelijk. De interview data wordt geanalyseerd en geordend naar de modellen BCM + en BCM CE. Zo kan een gestructureerde analyse gemaakt worden van:

- Modellen individuele bedrijven - Handelingsperspectieven individuele bedrijven - Toetsen clustering bedrijven - Analyse cluster aspecten / SWOT - Handelingsperspectieven cluster (ketens)

Page 33: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor
Page 34: Onderzoek Circulaire Business Modellen - Rijksoverheid.nlCirculaire+Business+Modellen+def.pdf · Voor het onderzoek is uitgegaan van het Business Model Canvas (BMC) als basis voor

Datum 30 maart 2017