Onderwijsvorm - OVSG · Web viewHet verschil tussen een korte en een lange klank kunnen horen. NED...

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

Vak

AV Project Algemene VakkenAV Maatschappelijke vorming/AV Aardrijkskunde/AV Geschiedenis/AV Natuurwetenschappen/AV Nederlands/AV Wiskunde2016/1296/3//D

Graad Eerste graad

Leerjaar Eerste leerjaar BBeroepsvoorbereidend leerjaar

Leerplannummer O/2/2016/198Vervangt leerplan O/2/2010/198vanaf 1 september 2016 in het eerste leerjaar Bvanaf 1 september 2017 eveneens in het beroepsvoorbereidend leerjaar

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

Vak Dit leerplan wordt ingediend voor:

AV Project Algemene Vakken2016/1296/3//D

Graad Eerste graad

Leerjaar Eerste leerjaar BBeroepsvoorbereidend leerjaar

Leerplannummer O/2/2016/198Vervangt leerplan O/2/2010/198vanaf 1 september 2016 in het eerste leerjaar Bvanaf 1 september 2017 eveneens in het beroepsvoorbereidend leerjaar

Inhoudstafel

Woord vooraf.......................................................................................................................................... 41 Autonomie van de school................................................................................................................. 52 Lessentabel...................................................................................................................................... 73 Doelgroep........................................................................................................................................ 84 Visie op het vak AV Project Algemene Vakken (PAV) in de eerste graad B-stroom.......................95 Opbouw van het leerplan...............................................................................................................106 Leerplandoelstellingen en leerinhouden.........................................................................................12

6.1 Algemene doelstellingen......................................................................................................146.2 Leren leren........................................................................................................................... 16

6.2.1 Opvattingen over leren................................................................................................166.2.2 Functionele informatieverwerving................................................................................176.2.3 Functionele informatieverwerking................................................................................186.2.4 Problemen oplossen....................................................................................................196.2.5 Reguleren van het leerproces......................................................................................20

6.3 Functionele taalvaardigheid..................................................................................................226.3.1 Basisvaardigheden......................................................................................................226.3.2 Strategieën.................................................................................................................. 246.3.3 Luisteren...................................................................................................................... 266.3.4 Spreken....................................................................................................................... 276.3.5 Lezen........................................................................................................................... 296.3.6 Schrijven...................................................................................................................... 306.3.7 Taalbeschouwing - algemeen......................................................................................326.3.8 Taalbeschouwing - taalgebruik....................................................................................336.3.9 Taalbeschouwing - taalsysteem..................................................................................346.3.10 Begrippen en termen.................................................................................................356.3.11 (Inter)Culturele gerichtheid........................................................................................36

6.4 Functionele rekenvaardigheid...............................................................................................376.4.1 Visualiteit.....................................................................................................................376.4.2 Percepto-motoriek......................................................................................................376.4.3 Getalinzicht.................................................................................................................. 386.4.4 Hoofdbewerkingen.......................................................................................................396.4.5 Wiskunde in praktische situaties..................................................................................426.4.6 Zakrekenmachine........................................................................................................436.4.7 Grootheden en eenheden............................................................................................446.4.8 Lijnen........................................................................................................................... 476.4.9 Hoeken........................................................................................................................ 496.4.10 Vlakke figuren............................................................................................................506.4.11 Ruimtelijke figuren.....................................................................................................536.4.12 Informatieverwerking.................................................................................................546.4.13 Geld........................................................................................................................... 56

6.5 Functionele wetenschappelijke vaardigheid.........................................................................576.5.1 Onderzoeken...............................................................................................................576.5.2 Levende organismen...................................................................................................59

6.6 Organisatiebekwaamheid.....................................................................................................656.7 Tijd- en ruimtebewustzijn......................................................................................................696.8 Maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid...................81

7 De vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen (VOET).............................................898 Integratie ICT................................................................................................................................. 909 Taalontwikkelend vakonderwijs......................................................................................................9110 Vakgroepwerking........................................................................................................................... 9211 Evaluatie........................................................................................................................................ 9312 Minimale materiële vereisten.........................................................................................................9513 Bijlagen.......................................................................................................................................... 97Colofon................................................................................................................................................. 98

Pedagogische begeleidingsdienst OVSG 3AV Project Algemene Vakken – eerste graad B-stroom

Woord voorafAlle scholen zijn verplicht een goedgekeurd leerplan te gebruiken voor elk onderwezen vak van de basisvorming en het specifiek gedeelte. De inspectie van de Vlaamse gemeenschap beoordeelt het leerplan op basis van het ‘Besluit van de Vlaamse Regering in verband met leerplannen (10/11/2006)’ en op basis van omzendbrief SO 64. Zij adviseert vervolgens de minister van onderwijs over de goedkeuring. Na de goedkeuring verwerft een leerplan een officieel statuut. Men kan stellen dat een goedgekeurd leerplan een contract is tussen de inrichtende macht en/of de onderwijsorganisatie en de Vlaamse gemeenschap. De inspectie controleert in de school het gebruik ervan samen het nastreven van de basisdoelstellingen.

Dit leerplan wordt ingevoerd bij de aanvang van het schooljaar 2016-2017 in het eerste leerjaar B en bij aanvang van het schooljaar 2017-2018 eveneens in het beroepsvoorbereidend leerjaar.Het werd ontwikkeld door de leerplancommissie van het OVSG. De leerplancommissie evalueerde het bestaande leerplan en actualiseerde het volgens nieuwe inzichten, rekening houdend met de ontwikkelingsdoelen. Er wordt aangegeven welke ruimte gelaten wordt voor de inbreng van scholen, vakgroepen en leerkrachten.

Het leerplan houdt niet alleen voor de individuele leerkracht een verplichting tot het aanbieden en nastreven van de basisdoelstellingen in, maar het is, samen met de bijbehorende didactische katern, ook een ondersteunend instrument voor het pedagogisch beleid van de school dat zich maximaal richt op gelijke onderwijskansen. Het leerplan wordt gebruikt in de vakgroep, maar het besteedt ook aandacht aan de samenhang met de andere vakken. Er wordt aangegeven welke ruimte gelaten wordt voor de inbreng van scholen, vakgroepen en leerkrachten.

Onderwijskwaliteit verhoogt door een schoolbeleid gericht op samenhang en op het uitwerken van een onderwijskundige visie in concrete leeractiviteiten. Daarom besteden dit leerplan en de bijhorende didactische katern veel aandacht aan de integratie van ‘leren leren’, aan leerlingactieve didactische werkvormen, aan brede evaluatie, aan de integratie van ICT. Op deze manier biedt het leerplan de mogelijkheid het pedagogisch project te concretiseren.

OVSGOnderwijssecretariaat van deSteden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap vzw

Ravensteingalerij 3 bus 71000 Brusseltel.: 02 506 41 50fax: 02 502 12 64e-mail: [email protected]: www.ovsg.be


http://www.ovsg.be/

mailto:[email protected]

1 Autonomie van de school

Deze rubriek geeft aan welke ruimte dit leerplan laat voor de inbreng van de inrichtende macht, de school, de vakgroep/studierichtinggroep en de individuele leerkracht.

Elke inrichtende macht is bevoegd voor het uitschrijven van haar eigen pedagogisch project. Dit pedagogisch project is een document dat de algemene doelen opsomt die de inrichtende macht in haar onderwijs wenst te realiseren. Deze doelen hebben betrekking op opvoeding en onderwijs en op de mens en de maatschappij in het algemeen. Het pedagogisch project kan aldus worden gezien als een beginselverklaring van een inrichtende macht die de essentiële kenmerken van haar identiteit bevat. Het officieel gesubsidieerd onderwijs wordt bijgevolg gekenmerkt door een interne verscheidenheid. Er is echter ook een gemeenschappelijkheid terug te vinden.

Vanuit de eigenheid van het stedelijk en gemeentelijk onderwijs zijn in de lokaal tot stand gekomen pedagogische projecten een aantal gemeenschappelijke basisdoelen te herkennen die door alle besturen onderschreven werden (Raad van Bestuur van OVSG van 25 september 1996).

1 Openheid De school staat ten dienste van de gemeenschap en staat open voor alle leerplichtige jongeren, ongeacht hun filosofische of ideologische overtuiging, sociale of etnische afkomst, sekse of nationaliteit.

2 Verscheidenheid De school vertrekt vanuit een positieve erkenning van de verscheidenheid en wil waarden en overtuigingen die in de gemeenschap leven, onbevooroordeeld met elkaar confronteren. Zij ziet dit als een verrijking voor de gehele schoolbevolking.

3 Democratisch De school is het product van de fundamenteel democratische overtuiging dat verschillende opvattingen over mens en maatschappij in de gemeenschap naast elkaar kunnen bestaan.

4 Socialisatie De school leert jongeren leven met anderen en voedt hen op met het doel hen als volwaardige leden te laten deel hebben aan een democratische en pluralistische samenleving.

5 Emancipatie De school kiest voor emancipatorisch onderwijs door alle leerlingen gelijke ontwikkelingskansen te bieden, overeenkomstig hun mogelijkheden. Zij wakkert zelfredzaamheid aan door leerlingen mondig en weerbaar te maken.

6 Totale persoon De school erkent het belang van onderwijs en opvoeding. Zij streeft een harmonische persoonlijkheidsvorming na en hecht evenveel waarde aan kennisverwerving als aan attitudevorming.

7 Gelijke kansen De school treedt compenserend op voor kansarme leerlingen door bewust te proberen de gevolgen van een ongelijke sociale positie om te buigen.

8 Medemens De school voedt op tot respect voor de eigenheid van elke mens. Zij stelt dat de eigen vrijheid niet kan leiden tot de aantasting van de vrijheid van de medemens. Zij stelt dat een gezonde leefomgeving het onvervreemdbaar goed is van elkeen.

9 Europees De school brengt de leerlingen de gedachte bij van het Europees burgerschap en vraagt aandacht voor het mondiale gebeuren en het multiculturele gemeenschapsleven.

10 Mensenrechten De school draagt de beginselen uit die vervat zijn in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en van het Kind, neemt er de


verdediging van op. Zij wijst vooroordelen, discriminatie en indoctrinatie van de hand.

Verder bepaalt de inrichtende macht en/of de school het aantal ingerichte lesuren voor een vak, met dien verstande dat alle basisdoelstellingen van het leerplan aangeboden moeten worden.

De lessenroosters behoeven geen goedkeuring van de overheid; de overheid beperkt zich tot het opleggen van een minimumrooster, gedefinieerd als (verplichte vakken van de) basisvorming. Afhankelijk van de gevolgde graad/onderwijsvorm dient elke leerling zonder uitzondering de verplichte basisvorming volledig te volgen. De inrichtende machten bepalen dus autonoom hoe de wekelijkse lessenroosters worden samengesteld. Dit kan zowel betekenen dat bepaalde vakken/uren gemeenschappelijk zijn voor leerlingen van verschillende structuuronderdelen als betekenen dat binnen eenzelfde structuuronderdeel vakken met een verschillend aantal uren worden ingericht in functie van het tempo van de leerplanrealisatie in hoofde van individuele leerlingen.

Vanuit de gemeenschappelijke basisdoelen, die o.m. gelijke onderwijskansen beogen voor elke leerling, worden eigen doelstellingen geformuleerd ter concretisering. Deze eigen doelstellingen hebben te maken met: de eigen visie op ‘leren’ : ‘leren’ wordt hier opgevat als een door de leerling zelf vorm te geven

actief proces, waarbij de ‘geconstrueerde’ kennis pas geïntegreerd wordt na reflectie en sociale situering (samenwerkend leren), toetsing en rijping. Een leerproces bevat dus ook een sociale component;

de eigen visie op gelijke kansen: integratie van doelstellingen in verband met (leer)attitudes, met ICT-vaardigheden, met taalontwikkeling;

de visie (algemene doelstellingen) op de studierichting of het vak.

Ook de didactische aanpak (waaronder evaluatie) behoort tot de vrijheid van de inrichtende macht. Dit impliceert dat de school, de vakgroep en haar leerkrachten deze vrijheid zinvol invullen en er verantwoordelijkheid voor opnemen door te werken vanuit een eigen schoolvisie. Methodes en handboeken worden vrij gekozen. Aangezien het leerplan opgesteld is als graadleerplan, bepaalt de vakgroep welke doelstellingen in het eerste leerjaar en welke in het tweede leerjaar moeten worden aangeboden (cesuur). Het leerplan suggereert vanuit het pedagogisch project leerlingactieve didactische werkvormen, verschillende evaluatievormen en mogelijkheden om te werken aan gelijke onderwijskansen, maar de school/leerkrachten maakt (maken) de uiteindelijke keuze.

Het leerplan zelf is een minimumleerplan, d.w.z. het volume aan leerinhouden is beperkt gehouden. Enkel de basisdoelstellingen moeten verplicht aan de leerlingen worden aangeboden. De leerkracht moet niet onder tijdsdruk werken, maar heeft ruimte om te differentiëren, voor variatie in leerlingactiverende didactische werkvormen en voor vakoverschrijdend werken. Er is ruimte voor de eigen inbreng en creativiteit van de leerkracht en de school om o.a. thema’s en projecten te ontwikkelen.Het leerplan is volgens een logische volgorde opgebouwd, maar het behoort aan de vakgroep om uit te maken welke doelstellingen tot de invulling van het eerste of het tweede leerjaar behoren en in welke volgorde ze voor welke leerlingen aangeboden worden.

De inspectie van de Vlaamse gemeenschap gaat na hoe de school met deze vrijheid omgaat.


2 Lessentabel

De lessentabel is indicatief. Zie ook hoofdstuk ‘Autonomie van de school’.

De lessentabel is terug te vinden op de site van OVSG, www.ovsg.be onder Leerplannen.


http://www.ovsg.be/

3 Doelgroep

Dit leerplan is bestemd voor de leerlingen van de eerste graad B-stroom (het eerste leerjaar B en het beroepsvoorbereidend leerjaar) voor het vak

AV Project algemene vakken

dat in de lessentabel deel uitmaakt van de basisvorming.

Toelatingsvoorwaarden: zie omzendbrief SO 64


http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=9418http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=9418

4 Visie op het vak AV Project Algemene Vakken (PAV) in de eerste graad B-stroom

Centraal in de basisvorming voor de B-stroom staat de bekommernis om de leerlingen te begeleiden in hun individuele persoonlijkheidsontwikkeling en in hun sociale vorming, zodat ze zowel in de context van hun persoonlijk en schoolse leven als in het kader van hun deelname aan het maatschappelijk leven adequaat en zelfredzaam kunnen optreden en handelen.

Dit veronderstelt het verwerven van vaardigheden en attitudes, steunend op functionele kennis en inzicht met de bedoeling de leerlingen psychisch weerbaar en sociaal vaardig te maken om goed te kunnen functioneren binnen de verscheidenheid van de huidige samenleving en hen degelijk voor te bereiden op de maatschappij van morgen.

De ontwikkelingsdoelen van de vakken AV Nederlands, AV Wiskunde, en AV Natuurwetenschappen, AV Geschiedenis en AV Aardrijkskunde (AV Maatschappelijke vorming) zijn daarom samengebracht in het volgende ordeningskader: functionele taalvaardigheid; functionele rekenvaardigheid; functionele wetenschappelijke vaardigheid; functionele informatieverwerving en -verwerking; organisatiebekwaamheid; tijd- en ruimtebewustzijn; maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid.

Het leerplan biedt ook ruime mogelijkheden voor vaardigheidsremediëring, met name de remediëring om de noodzakelijke basisvaardigheden te verwerven en deze basisvaardigheden ook functioneel te gebruiken. De klemtoon ligt vooral op het trainen van de instrumentele vaardigheden en niet op het remediëren van het inzicht in de basistechnieken. Enkel vanuit een krachtige leeromgeving, die door de leerling als levensecht ervaren wordt, kan er geremedieerd worden.


5 Opbouw van het leerplan

GraadleerplanHet leerplan is voor de graad uitgeschreven. Voor de concrete invulling van het eerste en het tweede leerjaar van de graad ligt de bevoegdheid bij de school. De vakgroepen moeten overleggen en bepalen wat tot de invulling van het eerste of het tweede leerjaar behoort.

Dit leerplan maakt het mogelijk om AV PAV op verschillende wijzen te organiseren.1 Eén leerkracht geeft het volledige pakket AV PAV (13 lesuren in het eerste leerjaar en 10

lesuren in het BVL );2 Een beperkt aantal leerkrachten werkt samen om het volledige pakket AV PAV te realiseren;3 Er worden slechts (minimum) 7 lesuren tot AV PAV geïntegreerd, nl. alle lesuren AV

Aardrijkskunde, AV Geschiedenis en AV Natuurwetenschappen, aangevuld met enkele lesuren AV Wiskunde en AV Nederlands.De overige lesuren worden georganiseerd als AV Nederlands en AV Wiskunde en worden aangewend om te remediëren en/of nieuwe leerstof aan te brengen en in te oefenen.

4 Er worden afzonderlijke vakken georganiseerd, met name:In het eerste leerjaar: AV Aardrijkskunde: 1 lesuur AV Geschiedenis: 1 lesuur AV Natuurwetenschappen: 2 lesuren AV Nederlands: 5 lesuren AV Wiskunde: 4 lesurenof AV Maatschappelijke Vorming: 2 lesuren AV Natuurwetenschappen: 2 lesuren AV Nederlands: 5 lesuren AV Wiskunde: 4 lesurenIn het BVL AV Aardrijkskunde: 1 lesuur AV Geschiedenis: 1 lesuur AV Natuurwetenschappen: 2 lesuren AV Nederlands: 3 lesuren AV Wiskunde: 3 lesurenof AV Maatschappelijke Vorming: 2 lesuren AV Natuurwetenschappen: 2 lesuren AV Nederlands: 3 lesuren AV Wiskunde: 3 lesuren

Aangezien dit leerplan de leerstof als een geïntegreerd geheel beschouwt, zal in situatie 2, 3 en 4 intens overleg en samenwerking tussen de leerkrachten nodig zijn om te plannen wie welke doelen en inhouden aanbiedt en op welk tijdstip dit gebeurt.

De samenwerking resulteert in één gemeenschappelijke jaarplanning, zodat het curriculum voor de leerlingen een geheel blijft en de samenhang en vorderingen voor alle betrokken leerkrachten duidelijk zijn.

SystematiekDit leerplan bundelt een aantal vakken van de basisvorming tot een geïntegreerd geheel. Het integreren van levensechte en herkenbare inhouden in een samenhangend curriculum motiveert de leerlingen meer dan het aanbieden van afzonderlijke vakken. Wanneer het leerplan in losse vakken aangeboden wordt, is het belangrijk dat er aandacht besteed wordt aan de transfer: het is bij afzonderlijke vakken helemaal niet vanzelfsprekend dat leerlingen de basisvaardigheden die ze in het ene vak leren ook gaan gebruiken in een ander vak.


Samenhang met de volgende graadDe ontwikkelingsdoelen vormen een logische onderbouw voor AV PAV in de tweede graad BSO en maken ook een overstap naar de A-stroom mogelijk. Het is de taak en de bevoegdheid van de klassenraad om de leerlingen in hun ontwikkeling te volgen en optimaal te begeleiden, rekening houdend met het voor hen meest gunstige toekomstperspectief.


6 Leerplandoelstellingen en leerinhouden

Leeswijzer

Het leerplan wordt schematisch voorgesteld in 6 kolommen. Deze zijn van links naar rechts te lezen.

Kolom 1: Numerieke volgorde (Nr.)

De doelstellingen zijn numeriek geordend van begin tot einde leerplan. Deze nummering heeft geen implicaties voor de chronologie in de realisatie van de doelstellingen. Er wordt geen volgorde vooropgesteld, het betreft een graadleerplan waarbij de vakgroep dient uit te maken welke doelstellingen tot de invulling van het eerste of het tweede leerjaar behoren.

Kolom 2: Leerplandoelstellingen en leerinhouden

Leerplandoelstellingen (in vetgedrukte kader)Deze geven de eigen doelstellingen weer voor het vak. Een leerplandoelstelling kan ook een vakoverschrijdend ontwikkelingsdoel zijn of inhouden.

Leerinhouden (in wit vak)Dit is leerstof die bedoeld is om de bijhorende leerplandoelstellingen te realiseren.

Kolom 3: Code

Codering van de leerplandoelstellingen:

EDV Eigen doelstelling voor het vakLER ‘Leren leren’ met decretaal nummerNED Ontwikkelingsdoel Nederlands met decretaal nummerNED* Attitudinale ontwikkelingsdoel Nederlands met decretaal nummerWIS Ontwikkelingsdoel Wiskunde met decretaal nummerNWE Ontwikkelingsdoel Natuurwetenschappen met decretaal nummerMAVO Ontwikkelingsdoel Maatschappelijke vorming met decretaal nummer

Kolom 4: Basis of uitbreiding (B/U)Er wordt een onderscheid gemaakt tussen basis- en uitbreidingsdoelstellingen.Basisdoelstellingen (B) vormen de criteria voor het slagen, moeten aan alle leerlingen aangeboden worden.Uitbreidingsdoelstellingen (U) zijn bedoeld voor uitbreiding en differentiatie. Het aanbod ervan is afhankelijk van de beschikbare tijd en van de mogelijkheden binnen de leerlingengroep.

Kolom 5: Didactische wenken en hulpmiddelenDidactische wenken zijn bedoeld als ondersteuning van de leerkracht, de vakgroep en het schoolteam.

Zij kunnen:- een leerplandoelstelling of leerinhoud verduidelijken;- didactische werkvormen of hulpmiddelen aangeven die leerplandoelstellingen helpen realiseren;- het verband aangeven met een context van vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen;- richtlijnen geven voor evaluatie;- verwijzen naar bibliografie, nuttige adressen;


- verbanden leggen met andere vakken, met informatie- en communicatietechnologie, met intercultureel onderwijs, met taalbeleid.

Kolom 6: LinkDeze kolom is bedoeld om het schoolteam te ondersteunen. De in kolom 5 omschreven verwijzingen worden hier gecodeerd weergegeven en vestigen de aandacht van de lezer op mogelijke vakoverstijgende afspraken en op vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen.

Codering:

TA.BE TalenbeleidTEC TechniekPV/TV Praktische vakken en Technische vakkenMI Meervoudige intelligentie

Zelfkracht

Beeldkracht

Rekenkracht

Taalkracht

Teamkracht

Natuurkracht

Beweegkracht

Muziekkracht

Vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen (VOOD)ICT Informatie- en communicatietechnologie LER Leren lerenLGV Lichamelijke gezondheid en veiligheidMGZ Mentale gezondheidSOC Sociorelationele ontwikkelingODO Omgeving en duurzame ontwikkelingPJS Politiek-juridische samenlevingSES Socio-economische samenlevingSCS Socioculturele samenleving


6.1 Algemene doelstellingen

Dit is het kader waarbinnen de vakdoelstellingen moeten gerealiseerd worden.

Voor leren lerenDe bekwaamheid in een breed gamma van houdingen, inzichten en vaardigheden verwerven, die hen in staat stellen om doelgericht en efficiënt te leren.

Voor de functionele taalvaardigheid1 De Nederlandse taal vlot als communicatiemiddel gebruiken.2 De strategieën toepassen die bij communicatie van belang zijn.3 Reflecteren over het eigen taalgebruik.4 Voldoende assertief zijn om de eigen mening weer te geven en de mening van anderen kritisch te benaderen.5 Plezier beleven aan het gebruik van taal.6 Eigen gevoelens, verlangens en meningen op een persoonlijke manier tot expressie brengen.

Voor de functionele rekenvaardigheid1 Een wiskundig basisinstrumentarium verwerven. Omgaan met begrippen, symbolen, formules en verbanden om zich het toepassingskarakter van wiskunde (d.w.z. het eigen maken van

begrippen, symbolen, formules en verbanden in de belevingswereld van de leerlingen) eigen te maken. Dit houdt in dat de leerlingen bijvoorbeeld de formule voor de berekening van een oppervlakte kunnen toepassen, zonder het van buiten te moeten kunnen weergeven.

2 Een aantal wiskundige denkmethoden verwerven. Mogelijkheden verwerven om te ordenen, te structureren en te veralgemenen.3 Specifieke wiskundige vaardigheden toepassen in verschillende situaties. Een wiskundige soepelheid ontwikkelen in het aanpakken en oplossen van allerhande problemen.4 Cijfer- en beeldmateriaal (tabellen en grafieken) op een betekenisvolle manier hanteren. Hulpmiddelen gebruiken om informatie te verwerken en om op een handige wijze

berekeningen uit te voeren.5 Zelfstandigheid, zelfvertrouwen en kritische zin met betrekking tot wiskunde ontwikkelen.

Voor de functionele wetenschappelijke vaardigheden1 Eenvoudige verschijnselen uit de leefomgeving waarnemen, benoemen, ordenen, ontleden en verklaren.2 Inzicht hebben in biologische verbanden en de eigen biologische ontwikkeling begrijpen.3 Verantwoordelijkheidszin hebben tegenover levende wezens, het leefmilieu, de eigen gezondheid en die van anderen.4 Inzien dat verantwoord handelen van het individu als lid van de maatschappij noodzakelijk is voor het behoud van het milieu en voor het behoud van de gezondheid.5 De verworven kennis en inzichten toepassen in het dagelijks leven.

Voor organisatiebekwaamheidHet hoofddoel bij het aanleren van organisatiebekwaamheid is het eigen leven en zichzelf te organiseren. De leerlingen leren hun activiteiten plannen. Hierbij leren ze rekening houden met tijdgebruik, de beschikbare ruimte, de noden en eisen van anderen, de materiële vereisten en de persoonlijke mogelijkheden.

Voor tijd- en ruimtebewustzijnDe maatschappijorganisatie, met haar greep op het leven van het individu, vereist dat jongeren de grote lijnen van de maatschappelijke structuren en organisaties kennen. Bovendien wordt het menselijk handelen beïnvloed door wat vooraf ging en hypothekeert het op zijn beurt de toekomst. Dit inzicht is nodig om enerzijds het eigen inzicht te relativeren en anderzijds verantwoord te ageren voor hen die na ons komen. Om maatschappelijke gebeurtenissen, in een wereld die als een dorp geworden is, te begrijpen, te situeren, is ook ruimtelijk inzicht noodzakelijk. De jongeren zijn in de eerste plaats betrokken op de eigen omgeving, maar ontdekken geleidelijk aan dat de ruimere omgeving evengoed hun onmiddellijk maatschappelijk functioneren beïnvloedt.

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 14AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Algemene doelstellingen

Voor maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid Het is van prioritair belang dat de leerlingen zich bewust zijn van de maatschappelijke realiteit en dat ze een ethisch bewustzijn ontwikkelen. Jongeren hebben nood aan een aantal vaardigheden die hen weerbaar maken in deze maatschappij. Door het verwerven en verder ontwikkelen van deze vaardigheden zijn ze in staat hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op een ethisch verantwoorde manier op te nemen.

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 15AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Algemene doelstellingen

Nr. Leerplandoelstelling en leerinhoud Code B/U Didactische wenken en hulpmiddelen Link

6.2 Leren leren

6.2.1 Opvattingen over leren

1 Ordelijk kunnen werken. EDVLER 1

B

Geef bij het begin van het schooljaar duidelijke instructies over wat van de leerlingen verwacht wordt.Geef de leerlingen eventueel bonuspunten voor het bijhebben van hun boeken, een verzorgd handschrift, wanneer hun materiaal in orde is…Gebruik van het agenda aanleren.Gebruik van het agenda controleren.Het juiste materiaal leren meebrengen: een lesmoment besteden aan het kritisch beoordelen van de inhoud van de boekentas.Het materiaal leren respecteren.Het schrift, de notities leren verzorgen: met de leerlingen steeds op dezelfde wijze te werk gaan, duidelijk structuren.Het goede voorbeeld geven. Zorg dat het aangeboden materiaal mooi en verzorgd is, dat het goed gestructureerd is. De leerkracht heeft een belangrijke voorbeeldfunctie: zelf consequent en stipt zijn, is beter dan het alleen maar meedelen aan de leerlingen.Met leerlingen het nut van orde en regelmaat bespreken.

2 Verschillende leerstrategieën om kennis en vaardigheden te verwerken, met eigen woorden kunnen beschrijven.

EDVLER 2

B

Onder begeleiding de eigen werkwijze laten vergelijken met die van anderen, laten aangeven waarom iets fout gegaan is en hoe fouten kunnen vermeden worden.Bij de nabespreking van klassikale opdrachtjes aan de leerlingen vragen waarom er iets mis is gegaan.MI Zelfkracht: inzicht hebben in de eigen leerstrategieën.

MI

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 16AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Leren leren


6.2.2 Functionele informatieverwerving

3 De leerlingen kunnen gegevens memoriseren door gebruik te maken van hulpmiddelen.

EDVLER 3

B

Ter ondersteuning van het memoriseren, de leerlingen onder begeleiding van de leerkracht laten nadenken over wat ze persoonlijk denken te moeten onthouden en deze elementen in een kleur laten aanduiden.De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT gesteunde leeromgeving.MI: Aanbieden van de leerstof op verschillende manieren door gebruik te maken van de 8 krachten, bv. de tafels van vermenigvuldiging: zingen, beweegspel met bal, mondeling drillen, schematisch in rijtjes, …Memoriseren via taalkracht, beeldkracht (kleur gebruiken, onderlijnen, schema’s maken) en rekenkracht (structuur aanbrengen).

ICTMI

4 De leerlingen kunnen zich oriënteren in overzichtelijke informatie door gebruik te maken van vormkenmerken zoals titels, ondertitels, afbeeldingen en tekstmarkeringen.

EDVLER 4

B

Bij het lezen van teksten altijd steeds op dezelfde manier te werk gaan: leerlingen zich vooraf leren oriënteren op de inhoud van de tekst door hen gebruik te laten maken van de vormkenmerken van de tekst: titels, subtitels, afbeeldingen, tekstmarkeringen.MI: Structuur aanbrengen in de tekst.

MI

5 Inhoudstafels en registers kunnen gebruiken. EDVLER 5

B

De leerlingen op een verantwoorde en doelmatige manier leren werken met informatiebronnen zoals: - inhoudstafel- register- tijdschriftjes- krantenartikelen- programma’s- boeken- tv-programma’s- het internet ICT



6 Onder begeleiding informatiebronnen kunnen raadplegen. EDVLER 6

B

adequaat raadplegen van verschillende soorten informatiebronnen in een documentatiecentrum, in een bibliotheek en via multimedia

De bedoeling is dat de leerlingen hierdoor vaardigheden oefenen die in andere vakken ook aan bod komen.

ICT

6.2.3 Functionele informatieverwerking

7 Bij het instuderen van de behandelde leerinhoud de noodzakelijke voorkennis opnieuw in leerboek, werkboek of notities kunnen opzoeken.

EDVLER 7

B

8 Bij het leren van samenhangende informatie vragen bij de leerstof kunnen stellen en deze kunnen beantwoorden.

EDVLER 8

B

Bij een nieuwe leestekst of luistertekst de leerlingen zelf goede inhoudsvragen laten opstellen.De leerlingen zelf goede vragen laten opstellen aan de hand van de leerplandoelstellingen. (ik-kan doelen)MI Taalkracht: analyseren van de informatie.In het begin van het project doelstellingen formuleren voor de leerlingen, op het einde van het project de leerlingen zelf een evaluatie laten maken door gebruik te maken van hun krachten, talenten (bv. rekenkracht : een tijdslijn / taalkracht : een samenvatting, een quiz / muziekkracht : een lied / beeldkracht : een kunstwerk / zelfkracht : een uiteenzetting, spreekbeurt, …).

MI

9 Bij het leren van samenhangende informatie in korte gestructureerde teksten tekstmarkering kunnen aanbrengen.

EDVLER 8

B

MI Taalkracht: hoofd- en bijzaken kunnen onderscheiden. MI



10 Bij het leren van samenhangende informatie een schema aan de hand van geboden informatie kunnen aanvullen.

EDVLER 8

B

Bordschema, pijlenschema, mindmap, tabel,…MI Taalkracht, Rekenkracht (beeld en structuur toevoegen).

MI

11 Bij het leren van samenhangende informatie verbanden kunnen leggen tussen elementen van de leerstof.

EDVLER 8

B

MI Natuurkracht: analyseren. MI

12 De betekenis van woorden, begrippen en zinnen kunnen opzoeken of uit de context kunnen afleiden om samenhangende informatie te begrijpen en te analyseren.

EDVLER 9

B

De leerkracht is geen wandelend woordenboek ten dienste van leerlingen: de leerlingen leren het best wanneer ze iets zelf moeten ontdekken of opzoeken.MI Taalkracht, Zelfkracht: zelfstandig woordenboek nemen en gebruiken.

MI

6.2.4 Problemen oplossen

13 Een probleem kunnen herformuleren. EDVLER 10

B

Gebruik peer-teaching als werkvorm.Geef taken met een probleemstelling.MI Taalkracht: inzicht hebben, taal stuurt het denken.

MI



14 Onder begeleiding een oplossingsweg kunnen bedenken en die kunnen toelichten.

EDVLER 10

B

MI Rekenkracht: analyseren, problemen oplossen.bv. placemat-methodeOm de leerlingen te ondersteunen bij het aanleren van dit strategisch werken, kunnen de stappenplannen voor de B-stroom gebruikt worden (zie didactische katern).

MI

TA.BE

15 De bij het oplossen van een probleem gevonden oplossingsweg kunnen toepassen.

EDVLER 10

B

Uitvoeren van doelstelling 14.

6.2.5 Reguleren van het leerproces

16 Het nodige materiaal voor een taak kunnen selecteren. EDVLER 11

B

MI Zelfkracht: zelfsturing. MI

17 De eigen werktijd onder begeleiding kunnen plannen. EDVLER 11

B

MI Rekenkracht: wekker, time-timer, tijd plannen en tijd inschatten. MI

18 Met een antwoordblad en correctiesleutel kunnen werken en daarbij met de lesdoelstellingen en aanwijzingen van de leerkracht rekening kunnen houden.

EDVLER 12

B

Leer de leerlingen met een antwoordblad en een correctiesleutel werken als ze dit nog niet onder de knie hebben. Geef hen feedback bij hun werk met antwoordblad en correctiesleutel.MI Zelfkracht: zichzelf kunnen sturen.MI Taalkracht: opdrachten kunnen lezen, begrijpen en nakijken.

MI



19 De eigen werkwijze met die van anderen kunnen vergelijken om vervolgens aan te kunnen geven waarom iets fout gegaan is en hoe fouten kunnen vermeden worden.

EDVLER 13

B

- de eigen sterktes en krachten- de eigen werkpunten

De leerlingen in groepjes laten werken en elkaar argumenten laten geven om het resultaat van hun werk te verantwoorden. De leerlingen hierbij ook, in het Nederlands, laten uitleggen hoe ze te werk zijn gegaan.



6.3 Functionele taalvaardigheid

6.3.1 Basisvaardigheden

20 Nederlands als communicatiemedium gebruiken. NED 1 B STM 1

technisch verzorgd sprekeneen eigen mening over een actuele gebeurtenis verduidelijken (U)

Ernaar streven dat de leerlingen in elke formele communicatieve situatie het Nederlands gebruiken. Met leerkrachten van andere vakken naar een taalbeleid streven, geeft meer kansen om de taalontwikkeling te bevorderen. Dit kan in het schoolwerkplan opgenomen worden.Korte, gerichte opdrachten geven. De leerkracht laat de leerlingen uitspreken en corrigeert pas achteraf enkele veel voorkomende fouten.Bv.: - vragen stellen aan de leerkracht, aan elkaar;- zichzelf voorstellen (sociale vaardigheden);- verslag uitbrengen van bv. een uitstap;- vertellen uit de praktijklessen;- kringgesprekken.

TA.BE

21 Woorden en teksten correct van het bord kunnen overnemen NED 2 B

TA.BE

22 Het verschil tussen een korte en een lange klank kunnen horen. NED 3 B

discriminatieoefeningen: woorden met korte en lange klanken Oefeningen kort houden maar ze wel geregeld hernemen. Moeilijkheidsgraad opdrijven door ook andere stemmen dan die van de leerkracht te laten beluisteren (andere leerlingen, cd, dvd…).

23 Kernwoorden en -klanken kunnen selecteren in eenvoudige luisterteksten.

NED 4 B

eenvoudige, korte luistertaken met als opdracht kernwoorden (= betekenisdragers) te selecteren

Met ‘kernwoorden’ wordt hier ‘trefwoorden’ bedoeld.Bv.: in een tekst over dieren op voorhand opgeven welke soort kernwoorden moet herkend worden.

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 22AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Functionele taalvaardigheid


24 Een goede schrijfhouding hebben. NED 5 B

25 Een duidelijk en goed leesbaar handschrift hebben. NED 6 B STM 1

26 Foutloos en zonder herhalingen frequent voorkomende woorden kunnen lezen.

NED 7 B

Is remediërend bedoeld, geen specifieke lessen aan wijden. Ingrijpen bij herhaaldelijk voorkomende fouten.

TA.BE

27 Foutloos frequent voorkomende onveranderlijke woorden kunnen schrijven.

NED 8 B

Zie ook hoofdstuk ‘Schrijven’.

28 De actieve en passieve basiswoordenschat kunnen uitbreiden. NED 9 B

Nauwkeurig taalgebruik, expressief, creatief, persoonlijk taalgebruik.De leerlingen moeten zo veel mogelijk worden gestimuleerd om zelf oog te hebben voor andere en nieuwe woorden en worden aangezet tot zelfstudie.Het behandelen van woordenschat kan gebeuren in lees- en schrijflessen, bij het bestuderen van een semantisch verschijnsel, occasioneel, naar aanleiding van een klassengesprek, ook in samenspraak met leerkracht van andere vakken.Mogelijkheden zijn bv.:- woorden met verscheidene betekenissen, bv. bok, pers, knoop…;- taalzuivering, n.a.v. vaak voorkomende taalfouten (dikwijls barbarismen), bv.: het

gebruik van ‘voor’ i.p.v. ‘om’, van ‘noemen’ i.p.v. ‘heten’, van ‘iets nieuw’ i.p.v. ‘iets nieuws’, van ‘naar voor komen’ i.p.v. ‘naar voren komen’, enz.;

- recente woorden versus verouderde woorden;- woorden uit onze en andere culturen;- verschillend in betekenis, bv.: ‘kosten’, en ‘onkosten’, ‘bijdragen tot’, ‘regelmatig’

en ‘geregeld’, enz.;- woorden voor abstracties (o.a. schooltaalwoorden).



Voorts wordt de functionele woordenschat van de leerlingen uitgebreid in verband met de klas, het schoolleven, thuis, de vriendenkring, uitgaan, hobby’s, sport…Daarbij kan zeker ook ingespeeld worden op de interesses van de leerlingen.

29 Foutloos en zonder herhalingen eenvoudige studieteksten luidop kunnen lezen.

NED 10 B

studieteksten met minder frequente woorden en met een gemiddelde zinslengte van 12 woorden (U)

Houd rekening met een aantal factoren die het leesgemak en het leesbegrip bepalen:- leesbaarheid op woordenniveau: woordkeuze en vakwoorden;- leesbaarheid op zinsniveau: ingewikkeldheid van de zinsbouw;- leesbaarheid op alinea-/tekstniveau: ingewikkeldheid van de opbouw.Het is hier dan ook meer dan zinvol om via vakwerkgroepen materiaal van collega’s samen te bekijken op die leesbaarheid. Voor het kennismaken met vaktaal en schooltaalwoorden kan men in de lessen Nederlands bv. teksten kiezen met onderwerpen die verwant zijn aan de andere vakken.Verschillende werkvormen kunnen aan bod komen, bv. groepstechnisch lezen, waarbij de leerlingen worden verdeeld volgens vorderingsniveau (heterogene groepen versus homogene groepen), partnerwerk, groepswerk.

30 Bij het zelfstandig lezen eenvoudige studieteksten en gebruikshandleidingen kunnen begrijpen.

NED 11 B

studieteksten met een gemiddelde zinslengte van 15 woorden

6.3.2 Strategieën

31 Bij het luisteren strategieën kunnen inzetten. NED 26LER 7

B STM 1

strategieën bij luistertaken:- luisterdoel bepalen- verwachtingen formuleren- aanwijzingen binnen de communicatiesituatie gebruiken- zich concentreren- gerichte informatie noteren- vragen stellen bij onduidelijkheid- het resultaat beoordelen in het licht van het luisterdoel

Werken met de OVUR-structuur (Oriënteren, Voorbereiden, Uitvoeren, Reflecteren):De leerlingen moeten bij het uitvoeren van elke luistertaak de volgende fasen doorlopen:- oriënteren op de taak: Wat moet ik doen? Wat is het doel?- de taak voorbereiden: Hoe zal ik de taak uitvoeren? Welke materiële voorbereiding

zijn nodig voor het uitvoeren van de taak?- uitvoeren: Waar moet ik op letten tijdens het uitvoeren van de taak?- reflecteren: Wat is het resultaat van mijn werk? Wat zijn de sterke punten en de

verbeterpunten waarmee hij bij een soortgelijke taak rekening zal moeten houden?

Zie ook instructiekaarten OVUR in de didactische katern.



32 Bij het spreken strategieën kunnen inzetten. NED 26LER 7

B STM 1

strategieën bij spreektaken:- spreekdoel bepalen- informatie verzamelen- een spreekplannetje opstellen- de bedoeling duidelijk formuleren- het resultaat beoordelen in het licht van het spreekdoel

Werken met de OVUR-structuur (Oriënteren, Voorbereiden, Uitvoeren, Reflecteren).Zie ook instructiekaarten OVUR in de didactische katern.

33 Bij het lezen strategieën kunnen inzetten. NED 26LER 7

B STM 1

strategieën bij leestaken:- leesdoel bepalen- verwachtingen formuleren- aanwijzingen binnen de communicatiesituatie gebruiken- zich concentreren- gericht informatie zoeken- de vermoedelijke betekenis van onbekende woorden uit de context afleiden- herlezen wat onduidelijk is- een woordenboek gebruiken- het resultaat beoordelen in het licht van het leesdoel


34 Bij het schrijven strategieën kunnen inzetten. NED 26LER 7

B STM 1

strategieën bij schrijftaken:- schrijfdoel bepalen- informatie verzamelen- een schrijfplan gebruiken- een woordenboek gebruiken- de eigen teksten herwerken- het resultaat beoordelen in het licht van het schrijfdoel




35 Op het eigen niveau reflecteren op de door hen gebruikte luister-, spreek-, lees- en schrijfstrategieën, en daarbij de voorgaande attitudes, kennis en vaardigheden inzetten.

NED 32 B

Nadenken over de gebruikte strategieën en over het resultaat bij hier gebruik hiervan.

6.3.3 Luisteren

36 Informatie kunnen selecteren in luisterteksten NED 12 B

voor hen bestemde tekstsoorten zoals in:- informatieve radio- en tv-uitzendingen- instructies van leraren of medeleerlingen- telefoongesprek- mededelingen- informatieve teksten - dramatische vormen

37 Beoordelend kunnen luisteren naar interactie met leeftijdgenoten.

NED 13 B

interacties zoals:- een discussie- een gesprek- een oproep- een dramatisering

Voor het beoordelen van informatie is het van belang dat de luisteraar weet wat met de informatie moet gebeuren. Geef dus altijd duidelijke opdrachten bij het luisteren (bv. informatie zoeken, navertellen, stelling nemen).Na het luisteren moet men stilstaan bij wat de leerlingen nu gehoord hebben. Er moeten vragen gesteld worden over de waarde van de informatie (voor de leerling en zijn luisterdoel):- waarover ging het, wat was de hoofdzaak?- wat weet ik nu wat ik voor het luisteren niet wist?- weet ik genoeg voor de volgende taak?- heb ik nog vragen over het beluisterde?- ben ik het eens met de spreker?- heeft de spreker zijn doel bereikt?Vragen kunnen individueel of klassikaal beantwoord worden, schriftelijk of mondeling.De leerlingen kunnen deze vragen aan elkaar stellen.Regelmatig het volledige luisterproces oefenen.Wijzen op overeenkomsten met lezen.



38 Luisterconventies kunnen naleven. NED 14 B STM 1

bereid zijn:- aandachtig te luisteren naar anderen- over het eigen luistergedrag na te denken

6.3.4 Spreken

39 Het gepaste taalregister kunnen hanteren. NED 15 B STM 1

- in verschillende situaties zoals tegenover leerlingen, bekende volwassenen, in telefoongesprekken en in dramatische vormen

- op onderscheiden verwerkingsniveaus: . beschrijvend zoals informatie verschaffen en vragen, verslag uitbrengen en

informatie uitwisselen. beoordelend zoals kritisch reageren en passend argumenteren

40 Zich in een herkenbare situatie kunnen inleven en zich soepel en natuurlijk kunnen uitdrukken en bewegen.

NED 16 B STM 1 STM 5

verwerven van expressievaardigheid Interview bij verschillende doelgroepen: grootouders, mensen uit andere culturen, uit de vriendenkring, onbekenden…Dit kan een aanzet zijn tot het herkennen van niet-verbaal gedrag bij zichzelf en bij anderen.Dit kan uitgevoerd worden aan de hand van een rollenspel.

41 Door middel van mimiek en gebaren bepaalde gevoelens kunnen uitdrukken.

NED 16 B STM 1

verwerven van expressievaardigheid MI Zelfkracht: zichzelf durven uitdrukken.MI Beweegkracht: gevoelens in beeld kunnen brengen / mimiek en gebaren gebruiken om je te uiten.

MI



42 De klasgenoten aankijken en toespreken. NED 16 B STM 1

verwerven van expressievaardigheid De bedoeling is dat de leerlingen hun klasgenoten voorbereid of onvoorbereid kunnen toespreken.MI Taalkracht: kunnen toespreken.MI Zelfkracht: durven toespreken.Ze mogen de tekst niet uit het hoofd geleerd hebben, er mag wel gebruik gemaakt worden van hulpmiddelen zoals kernwoorden, schema’s, …

MI

43 Een positieve bereidheid om het woord te nemen, tonen. NED 17 B STM 1

spreekdurf

44 Een positieve houding tonen ten overstaan van na te leven gespreksconventies.

NED 17 B STM 1

Gespreksconventies zoals iemand aanspreken, een gesprek openen, niet onderbreken, het woord vragen en afstaan, gesprek afronden,…

45 Respect tonen voor de gesprekspartner. NED 17 B STM 1STM 18

De gesprekspartner aankijken.Gepast taalgebruik hanteren.

46 Voor de eigen mening kunnen opkomen. NED 17 B STM 1 STM 22

voldoende weerbaarheid tonen Zorg bij deze oefeningen voor een veilig klasklimaat. Bv.: door het juist leren formuleren en verdedigen van een eigen mening te laten oefenen in kleine groepjes.MI Taalkracht: een eigen mening kunnen verwoorden.MI Zelfkracht: een eigen mening kunnen vormen, opkomen voor je eigen mening.

MI



6.3.5 Lezen

47 De informatie kunnen achterhalen in teksten. NED 18 B

in voor deze leerlingen bestemde teksten zoals:- instructies- schema's- informatieve en fictionele teksten- gedichten

Fictie en non-fictie. Teksten afgestemd op het leesniveau en de leefwereld van de leerlingen, bv. advertenties, reclame, index, folders, artikels, naslagwerken, fictie, instructies, schema’s, gedichten…Het is niet voldoende dat leerlingen een tekst begrijpen na de les, belangrijker is dat ze een aantal vaardigheden en strategieën aanleren die ze constant kunnen toepassen op andere teksten en in andere vakken. Strategieën moeten worden toegepast vóór, tijdens en na het lezen.De leraar kan de leerling helpen door middel van volgende vragen (zie ook ‘stappenplan’):- voorkennis activeren: Waarover zal de tekst gaan? Wat weet ik er al over?- verkennen: Wat voor tekst is dit? Waar kan ik vinden wat ik wil? Hoe wordt een

personage genoemd?- voorspellen: Wat kan er volgen? Wat kan ik verwachten?- integreren: Wat is de rode draad?- hoofd- en bijzaken onderscheiden: Waarover gaat dit (verhaal)?- samenvatten (eventueel);- herlezen;- controleren;- expliciteren en parafraseren: Kan ik voorbeelden geven? Kan ik de tekst met

eigen woorden vertellen?- voorstellen: Zie ik het voor ogen?- eigen mening of gevoelens weergeven.

48 De informatie op een overzichtelijke wijze kunnen ordenen. NED 19 B

in voor deze leerlingen bestemde en gestructureerde tekstsoorten zoals:- school- en studieteksten- instructies bij schoolopdrachten

Teksten met de logische opbouw (duidelijke signaalwoorden) gebruiken.Voorbereiden door ‘kijken’, bv. door:- verknipte stripverhalen te ordenen;- foto’s te ordenen (en er zelf een zinnetje onder te schrijven);- losse zinnen in een logische volgorde te zetten om een coherente tekst te

verkrijgen (bv. werkplan, instructies, recepten);- teksten uit andere vakken te gebruiken om te oefenen (bv. werkmethodes uit de

praktische vakken).



49 De informatie kunnen beoordelen die voorkomt in leesteksten. NED 20 B

in verschillende voor deze leerlingen bestemde teksten:- brieven- jeugdkranten- tijdschriften- themaboeken voor jongeren- oproepen en reclameteksten

Is de gevonden/gelezen informatie correct?Zie strategieën: leesdoelen bepalen.

50 Ervaren van leesplezier. NED 21 B

teksten zoals:- jeugdliteratuur - historische verhalen - hobbylectuur- stripverhalen

De leerkracht kan best uitgaan van teksten die de leerlingen graag lezen, dus geen saaie teksten. Mogelijkheden zijn er genoeg. Via de klas- of schoolbibliotheek en later ook via de openbare bibliotheek komen de leerlingen in aanraking met geschikte lectuur.Het leesplezier activeren en de leerlingen motiveren kan op verscheidene wijzen, bv. de leerkracht leest een tekst voor en stopt op een spannend moment met de lectuur; ook kan hij de leerlingen ‘warm’ maken via de techniek van het voorspellend lezen: hun aandacht trekken met de kaft, de titel, de achterflap, bepaalde fragmentjes, aansluiten met een schema, enz.Bied ook teksten aan zonder daar rechtstreeks opdrachten aan te verbinden. De teksten kunnen ook voorgelezen worden.

6.3.6 Schrijven

51 Overzichten, aantekeningen, mededelingen kunnen open overschrijven.

NED 22 B

Eenvoudige opdrachten zoals overschrijfdictees en gegevens van het bord (o.m. agenda) overschrijven. Mogelijk hebben sommige leerlingen nog baat bij oefeningen op de fijne motoriek.Het overschrijven van gegevens van het bord komt impliciet aan bod in alle lessen.Belangrijk hierbij is dat de leerkracht dit gebeuren op een onopvallende manier onder controle heeft door o.a. permanent controlerend rond te gaan en positief op te tredenen aan te moedigen.



52 Een schriftelijke oproep, een uitnodiging of een instructie richten aan leeftijdsgenoten.

NED 23 B STM 1

zakelijk schrijven aan bekende of onbekende leeftijdgenoten Belangrijk hierbij is dat het functioneel gebeurt. Naar aanleiding van een gebeurtenis in of rond de klasgroep. De eerste keren zal de leerkracht veel houvast bieden:- mondelinge voorbereiding;

. schrijfdoel bepalen;

. informatie bepalen;

. enz.- schriftelijke voorbereiding:

. schrijfplan opstellen;

. enz.- doorgedreven begeleiding;- gezamenlijke reflectie.Geleidelijk zullen de leerlingen elkaar en zichzelf hierin kunnen begeleiden.De moeilijkheidsgraad wordt bepaald door de leerkracht en is afhankelijk van het niveau van de groep en dat van de individuele leerling. Voor deze taaltaak zijn veel mogelijkheden, bv. een brief schrijven met gelukwensen , een uitnodiging, een bedanking, een brief aan een vriend(in)…

53 Een boodschap op een overzichtelijke wijze kunnen neerschrijven.

NED 24 B STM 1

in verschillende tekstsoorten zoals:- een persoonlijke brief- een verslag- een formulier- een antwoord op vragen

54 Bij het schrijven de tekst verzorgen, rekening houdend met handschrift en lay-out.

NED 25 B STM 1

MI Taalkracht: tekst schrijven.MI Beeldkracht: verzorgen van de lay-out.MI Beweegkracht: handschrift verzorgen.

STM 1MI



55 Bij het schrijven spellingafspraken en -regels toepassen. NED 25 B STM 1

in verband met het schrijven van: - woorden met vast woordbeeld- klankzuivere woorden- hoogfrequente niet-klankzuivere woorden- woorden met veranderlijk woordbeeld (regelwoorden)- werkwoorden- klinker in open / gesloten lettergreep- verdubbeling medeklinker- niet-klankzuivere eindletter- hoofdletters- interpunctietekens (. , ? ! :)

Correct spellen is een deelvaardigheid, een onderdeel van schrijven, geen doel op zich. Wij opteren voor lesmomenten in spelling, voor het occasioneel bespreken van frequente fouten. Geïsoleerde spellinglessen (bv. dicteelessen) zijn niet normaal-functioneel. Eventuele spellingsregels moeten opgebouwd worden vanuit taalobservatie.Mogelijke oefeningen:- klinkers in open/gesloten lettergrepen, bv. wees-wezen, liter-gieter, duur-nu…- klankbeeld - schrijfbeeld, bv. heerlijk, monnik…- woorden met tweeklanken, bv. meeuw, wei, wij…- medeklinkers, bv. ligt-licht, nog-noch, lag-lach…- woorden uit andere talen, bv. bureau, mecanicien, diner, weekend…- werkwoorden: d, dt, dd, tt, t- eindletters, bv. blad, hoofd, afvegen, nachtje, opbod…- hoofdletters: meest frequente gevallen in teksten op het niveau van de leerlingen.

6.3.7 Taalbeschouwing - algemeen

56 Bereid zijn om op hun niveau bewust te reflecteren op taalgebruik en taalsysteem.

NED*27 B STM 8

De leerlingen laten nadenken (=reflecteren) over taalgebruik. (Waarom : hoofdletters, leestekens,..)Wat als er geen leestekens gebruikt worden? Als men geen leestekens gebruikt komt de boodschap niet juist over.

57 Bereid zijn om op het eigen niveau van verworven inzichten gebruik te maken in hun talig handelen.

NED*27 B STM 1

Het reflecteren gebeurt niet willekeurig, ongestuurd, maar met een zekere bewuste en planmatige zelfsturing, begeleid en ondersteund door vragen van de leerkracht.

58 Bij het reflecteren op taalgebruik en taalsysteem Interesse in en respect tonen voor de identiteit van de ander, voor ieders cultuur.

NED*28 B STM 18 STM 26

Ook interesse en respect tonen voor de eigen cultuur.



6.3.8 Taalbeschouwing - taalgebruik

59 Met het oog op doeltreffende communicatie kunnen reflecteren op de belangrijkste factoren van een communicatiesituatie.

NED*29 B STM 1

in voor de leerlingen relevante en concrete taalgebruikssituatiesde belangrijkste factoren van een communicatiesituatie:- zender- ontvanger- boodschap- bedoeling- situatie.

De context opsporen van de gesproken of geschreven tekst (bedoeling, effect, situatie).De informatie die wordt uitgebracht.De aard van de mededeling.De vorm van de tekst.Komt ook aan bod in het vak ‘Techniek’.Dit aspect van taalverwerving heeft tot doel een vlotte communicatie te realiseren.Het heeft voornamelijk een ondersteunende functie. Om regels, taalstructuren en – fenomenen communicatief bruikbaar te maken, is veel oefenen onontbeerlijk.Het is belangrijk dat de leerlingen zouden ontdekken in welke omstandigheden een tekst werd geschreven of gesproken. Dat kan o.m. zijn:- een toespraak voor een bepaald publiek;- een betoog;- een mededeling (neutraal of beïnvloedend);- een toneelstuk;- een interview…Indien de spreker het vooropgestelde doel wil bereiken, zal zijn taal steeds afgestemd zijn op het publiek/de toehoorders, dat/die hij wenst te bereiken. Ook de moeilijkheidsgraad van de gebruikte woordenschat en stijl zal daarmee overeenstemmen.Bij een gesproken tekst let de aandachtige luisteraar eveneens op de lichaamstaal die de vertolkte informatie ondersteunt of moet beklemtonen. Ten slotte gaat hij na welk doel de spreker/schrijver nastreeft.Gebruikmakend van de verworven kennis en inzichten proberen de leerlingen zelf een boodschap over te brengen bij een bepaald publiek. Ze kiezen hun doelgroep, de vorm (schriftelijk-mondeling), de aard van de mededeling (al dan niet neutraal, het taalniveau aangepast aan de doelgroep evenals de soort taal (dialect…). Ze maken een keuze tussen een aantal situaties waarin een boodschap kan worden overgebracht: bv. tegenover: klasgenoten, vrienden of een meerdere,bij voorkeur in voor hen bekende omstandigheden.



60 Met het oog op doeltreffende communicatie in voor hen relevante en concrete taalgebruikssituaties kunnen reflecteren.

NED*30 B STM 1

kunnen reflecteren op:- het gebruik van standaardtaal, regionale en sociale taalvariëteiten- het gebruik van in hun omgeving voorkomende talen- normen, houdingen, vooroordelen en rolgedrag via taal- taalgedragsconventies- de gevolgen van hun taalgedrag voor anderen en henzelf- talige aspecten van cultuuruitingen in hun omgeving

Kunnen reflecteren op de eigen taalhandelingen en de taalgedragsconventies en op de gevolgen van de eigen taalhandelingen.Zoals bij beweren, mededelen, beloven, om informatie vragen, verzoeken, dreigen, waarschuwen, groeten, bedanken.Vooroordelen en stereotypering kunnen detecteren bij andere (sprekers/auteurs) en zichzelf.Rolgedrag, normen en houdingen beïnvloeden de communicatie. Dit gebeurt bij alle interacties in zeer diverse situaties: gender, positie in de groep…Dat mensen stereotypen gebruiken is normaal. De wereld is zo complex dat we wel veralgemenende categorieën moeten gebruiken. Het is belangrijk dat leerlingen zich ervan bewust zijn dat stereotypen onterecht homogeniseren en veralgemenen en dus niet ‘waar’ zijn.Kunnen reflecteren op de gebruikte taal en taalvariëteiten.Standaardtalen (Duits, Engels, Frans en Nederlands), dialect, moedertaal, vreemde taal. Bv.: verschillen in de wijzen van begroeten, van vragen stellen… volgens de sociaal/culturele omgeving. Er zijn ook situationele taalvarianten.

6.3.9 Taalbeschouwing - taalsysteem

61 In voor hen relevante en concrete taalgebruikssituaties en op hun niveau kunnen reflecteren op een aantal structurele aspecten, met het oog op doeltreffende communicatie.

NED 31 B STM 1

structurele aspecten in de volgende domeinen:- klanken, woorden, zinnen, teksten- spellingsvormen- betekenissen



6.3.10 Begrippen en termen

62 Een aantal taalverschijnselen herkennen en de bijhorende begrippen en termen kunnen gebruiken.

NED 33 B

met het oog op doeltreffende communicatie reflecteren de leerlingen in voor hen relevante en concrete taalgebruik situaties en op hun niveau op een aantal structurele aspecten in de volgende domeinen:- klanken, woorden, zinnen, teksten;- spellingsvormen;- betekenissen.

fonologisch domein - klankenklank

orthografische domein – spellingvormenalfabetdiakritische tekensuitspraaktekensleestekensafkortingenHet spellingonderwijs wordt geïntegreerd in het schrijfonderwijs. Correct spellen is een deelvaardigheid, een middel tot degelijk schrijven, geen doel op zich.Eventuele spellingregels moeten opgebouwd worden vanuit taalobservatie. Wij opteren voor lesmomenten in spelling: geïsoleerde dicteelessen zijn niet normaal-functioneel.Het spreekt voor zich dat in geval van twijfel de woordenlijst of een woordenboek moet geraadpleegd worden.

morfologisch domein - woordenwoordwoordvormingaffixwoordsoortzelfstandig naamwoordgetalmeervoudsvormen inoefenen, ook de tussenletters bij samenstellingen.genuslidwoordbijvoeglijk naamwoordwerkwoordwerkwoordvormenvervoegde vormenniet-vervoegde vormentempus



werkwoordsoortenvoornaamwoordvoorzetseltelwoord

syntactisch domein - zinnenzinzinsdeelwoordgroep

semantisch domein - betekenissenbetekenisrelatiesmetaforisch gebruik

tekstueel domein - tekstenteksttekstsoorttekstopbouwstructuuraanduiders(materiële) vormgevingstatus van uitsprakenZie ook de informatie bij deze doelstelling in de didactische katern.

6.3.11 (Inter)Culturele gerichtheid

63 Een (inter)culturele gerichtheid tonen. NED*34 B STM 8

kennismaken met cultuuruitingen uit verschillende culturen en op basis daarvan het referentiekader uitbreiden.tekstervaring verwoorden.

Geschreven en gesproken teksten uit de eigen en andere samenlevingen. Bv.: liedjes, gedichten, jeugdtoneel, film, strips, jeugdliteratuur… Het is ook de bedoeling een aanzet te geven om de literaire competentie bij leerlingen te ontwikkelen.Laat de leerlingen hun gedachten, belevingen en emoties verwoorden en vergelijken met die van anderen. Zie lectuurfiche in de didactische katern.



6.4 Functionele rekenvaardigheid

6.4.1 Visualiteit

64 Tekeningen correct van het bord kunnen overnemen. WIS 1 B

hoeken maken Dit kunnen schema’s en meetkundige tekeningen zijn. De bedoeling is dat de leerlingen aandacht hebben voor belangrijke meetkundige kenmerken van de figuren en deze correct kunnen overnemen.

65 Figuren kunnen herkennen, aanvullen, samenstellen en ordenen. WIS 2 B

vlakke figurenruimtefiguren

Deze indelingen intuïtief laten aanvoelen, eventueel met tekeningen en voorwerpen.Bv. met behulp van tangrampuzzels. Op die manier werken leerlingen aan meetkundig inzicht.

6.4.2 Percepto-motoriek

66 Een tweedimensionale tekening verkleind en vergroot kunnen tekenen met behulp van een raster.

WIS 3 B

de werkelijke maten afleiden uit een schaaltekening Werken met eenvoudig voor te stellen situaties:- de klasinrichting herschikken; (MI Rekenkracht – Beeldkracht )- interpreteren van een stadsplan; (MI Rekenkracht – Beeldkracht)- werken met microscoop en dia’s; ( MI Rekenkracht – Natuurkracht )Samenwerken met de leerkracht TV Techniek.

MI

TEC

67 Een tweedimensionale tekening kunnen spiegelen om een verticale en een horizontale as met behulp van een raster.

WIS 4 B

spiegelen Hier kan je eventueel zelf een raster ontwerpen, een gewoon ruitjesblad kan ook dienst doen als een raster.MI Beeldkracht: symmetrische patronen in kleding, meubels, kunstwerken, bouwwerken…Samenwerken met de leerkracht TV Techniek.

MI

TEC

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 37AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Functionele rekenvaardigheid


68 Een ontwikkeling kunnen maken van een driedimensionaal lichaam.

WIS 5 B

ontwikkeling van kubus, balk Hier kan je gemakkelijk een link leggen met technisch tekenen, waar leerlingen oefeningen gaan maken op het ruimtelijk inzicht (voor-, zij- en bovenaanzicht).MI BeeldkrachtBij de ontwikkeling van verschillende ruimtelijke figuren kan je gebruik maken van allerlei verpakkingsmateriaal, bv.:- puntdoosje met suikerbonen;- kartonnen opbergdozen;- geschenkverpakkingen voor flessen.Kubus, balk, piramide… Op het internet staan mooie sites waar zulke ontwikkelingen worden getoond. Voor sommige leerlingen kan dit een hulp zijn bij het zelf vervaardigen van de ontwikkeling.MI Beeldkracht: Tekenen van een ontwikkeling.MI Beweegkracht: vouwen van een ontwikkeling.Samenwerken met de leerkracht TV Techniek.

MI

ICT MI

TEC

6.4.3 Getalinzicht

69 Inzicht hebben in de relatie tussen breuk, decimaal getal en percent.

WIS 6 B

begrippenfunctie van teller en noemereen breuk als een decimaal getaleen breuk nemen van een hoeveelheid of van een benoemd getalpercent anders beschrijven

Benamingen: teller en noemer. Het verband tussen een breuk en de deling van natuurlijke getallen. Het verband tussen een breuk en de deling van natuurlijke getallen. Het verband tussen een decimaal getal en een breuk met noemer 10, 100, 1000. Het verband tussen breuk en percent.De drie laatste punten kunnen best gegeven worden in het beroepsvoorbereidend leerjaar.Een geheel in gelijke delen verdelen. De waarde van één deel omzetten in een stambreuk. Rangschikken van stambreuken. Een geheel in gelijke delen verdelen en er meerdere delen van nemen. Rangschikken van breuken met gelijke noemer.Met noemer 10, 100 en 1000. Met noemer 2, 4 en 5. Elke breuk (kan best gegeven worden in het beroepsvoorbereidend leerjaar).Om tot inzicht te komen is het nodig om vragen te stellen.



Bij de begripsvorming kan je eventueel beginnen met het woord percent uit elkaar te trekken in ‘per’ en ‘cent’ (Frans).In de vorm van een decimaal getal. In de vorm van een breuk.Tabellen en grafieken gebruiken voor oefeningen met percentages.Bespreken van de resultaten om van elkaar te kunnen leren.De leerlingen kunnen eenvoudige breuken omzetten in percenten en decimale notatie en percenten omzetten in breuken en decimale notatie. In de basisschool is de band tussen decimale notaties en breuken al gelegd. Met behulp van concrete voorbeelden kan dit inzicht vergroot worden. Een voorbeeld: iemand geeft 30% korting, iemand anders doet 1/3 van de prijs, bij wie betaal je het minste (en kreeg je dus de grootste korting)? Herleidingen zijn maar zinvol als ze passen binnen de leef- en schoolwereld van de leerlingen.De berekeningen zijn bij voorkeur gebaseerd op realistische contexten, bv.:-in overleg met de leerkracht muzische vorming onvolledige maten van twee vierde noten ritmisch aanvullen (gebruik hierbij ten hoogste zestiende noten);-berekeningen in verband met zakgeld-berekeningen bij het organiseren van een feestje: 1/5 van het budget voor drank, 1/5 voor decoratie, …

6.4.4 Hoofdbewerkingen

70 Hoofdbewerkingen met natuurlijke getallen kunnen maken, met inbegrip van de nulmoeilijkheid.

WIS 7 B

getallenstelsel - getallenkennisgetallen onder elkaar schikkendelerveelvouddeelbare getallenondeelbare getallen (= priemgetallen)de optellingde aftrekkingde vermenigvuldigingde deling

Benamingen: cijfer, getal.Positiewaarden van elk cijfer in een getal.Samenstellen van een getal.Ontbinden van een getal.Bij sterke klassen kan er hier aandacht geschonken worden aan het tweetallig stelsel, Romeinse cijfers, …Schikken van getallen bij het cijferrekenen: beginnen met twee cijfers onder elkaar te plaatsen en nadien gaan uitbreiden naar meerdere getallen.De kenmerken van de deelbaarheid voor de getallen.2 - 3 - 4 - 5 - 9 - 10 - 25 - 100 - 1000.Een getal ontbinden in priemfactoren kan best in het beroepsvoorbereidend jaar gegeven worden.Het berekenen van de grootste gemeenschappelijke deler kan best in het beroepsvoorbereidend jaar gegeven worden.



Het berekenen van de kleinste gemeenschappelijk veelvoud kan best in het beroepsvoorbereidend jaar gegeven worden.Benamingen: optelling, som, termen van de som.Twee getallen (elk kleiner dan 100) uit het hoofd optellen.Schriftelijke som van maximum drie termen oplossen (tot 1 000 000).Benamingen: aftrekking, verschil, aftrektal, aftrekker.Twee getallen (elk kleiner dan 100) uit het hoofd aftrekken.Schriftelijk het verschil berekenen (met termen kleiner dan 1 000 000).Een getal uit het hoofd delen door of vermenigvuldigen met 10, 1000 en door 1 000 bij natuurlijke en decimale getallen.Een getal, kleiner dan 100, uit het hoofd delen door 2 (of door de helft), het dubbel nemen van of maal 2.Benamingen: vermenigvuldiging, product, factor, vermenigvuldigtal, vermenigvuldiger.Schrijfwijze a x b (in sterke klassen a.b).Het herhalen van de tafels van vermenigvuldiging. Een getal kleiner dan 100, uit het hoofd vermenigvuldigen met 2 of 5.Schriftelijk een vermenigvuldiging oplossen met factoren die kleiner zijn dan 1 000 (met stijgende moeilijkheidsgraad).Hier kan je de link leggen met de optelling, namelijk dat de vermenigvuldiging een versnelde vorm is van het optellen met gelijke termen.Het hoofdrekenen met natuurlijke getallen beperkt zich tot eenvoudige opgaven.Uit het hoofd vermenigvuldigen met 100, delen door 5, vermenigvuldigen met 4… zijn opdrachten die ook met grotere getallen binnen de mogelijkheden liggen.De algoritmen voor het optellen, aftrekken en vermenigvuldigen van natuurlijke getallen kunnen duidelijk gemaakt worden door de eenvoudige getallen op te splitsen in honderdtallen, tientallen en eenheden (bv.: 152 = 1H + 5T + 2E) en hiermee het algoritme stapsgewijze te doorlopen.Voor de deling zal de verklaring van het algoritme niet in elke klasgroep kunnen behandeld worden. Aandacht zal besteed worden aan het vooraf schatten van de uitkomst en het controleren met een rekenmachine.Voor bewerkingen met grotere getallen wordt de zakrekenmachine ingeschakeld.



71 Breuken kunnen optellen en aftrekken waarbij het resultaat een breuk is met een noemer kleiner dan of gelijk aan 16.

WIS 8 B

hoofdeigenschap van breukenbegrippen:- de optellingde aftrekking

Teller en noemer met eenzelfde getal ( 0) vermenigvuldigen of door eenzelfde getal ( 0) delen.Vereenvoudigen.Gelijknamig maken.Teller en noemer als een gedurig product.Het vermenigvuldigen en delen van breuken kan best in het beroepsvoorbereidend leerjaar gegeven worden.Gelijknamige breuken. (1B)Ongelijknamige breuken. (BVL)

72 Hoofdbewerkingen met een decimaal getal en een natuurlijk getal kunnen maken.

WIS 9 B

getallenkennishet decimaal getalschikking van decimale getallen.afronden van decimale getallen tot 0,5 of het dichtst bijgelegen natuurlijk getal.

Benamingen: kommagetal, tiendelig getal, decimaal getal.Het getal in een geheel en decimaal gedeelte aanduiden.Lezen van decimale getallen (maximum drie decimalen).Dicteren van decimale getallen.Positiewaarde van elk cijfer in een decimaal getal.Samenstellen van een decimaal getal.Ontbinden van een decimaal getal.Rangschikken in stijgende en dalende waarde.Op dit moment kan je reeds een link leggen met eenvoudige breuken met noemer 10, 100 en 1 000.Beginnen met twee decimale getallen te schikken onder elkaar en daarna uitbreiden naar meerdere getallen en met verschillend aantal cijfers na de komma. Je kan ook een mengeling van natuurlijke en decimale getallen laten schikken.Verwijzen naar een rekenmachine is hier mogelijk, maar dan vooral het verschil aanduiden tussen een komma, die wij schrijven, en een punt dat te zien is op een rekenmachine.Vooraf wordt geoefend op het splitsen van decimale getallen in honderdtallen, tientallen, eenheden, tienden en honderdsten (bv.: 421, 73 = 4H + 2T + 1E + 7t + 3h). Indien het klasniveau het toelaat, kunnen ook hoofdbewerkingen met twee decimale uitgevoerd worden.



6.4.5 Wiskunde in praktische situaties

73 De hoofdbewerkingen in verschillende situaties kunnen toepassen.

WIS 10 B

Dit gedeelte wordt in de volledige graad gebruikt in tal van situaties.Cijfers kunnen begrijpen: actualiteit.Voorstellingen ervan maken en aan de muur hangen.Oppervlakten en inhouden berekenen, facturen opstellen en controleren, recepten omzetten naar andere hoeveelheden, vanuit een plan van een voorwerp dat men in karton, metaal of hout wil maken de hoeveelheid materiaal berekenen, de snelheid van een trein berekenen vanuit een uurrooster en een afstandstabel, eindscore van een trimesterrapport berekenen, de hoeveelheid meststof berekenen voor een gazon met gegeven afmetingen, enz.

74 Grootheden en resultaten van bewerkingen kunnen schatten en zinvol afronden.

WIS 11 B

de som van maximum drie termen schatten (tot 1 000)het verschil van twee getallen (kleiner dan 1 000) schattenhet product van twee factoren (elk kleiner dan 100) schattenhet quotiënt van een deling, waarvan het deeltal maximum 4 cijfers en de deler die maximum 2 cijfers telt, schattende som van decimale getallen (met maximum twee decimalen) schattenhet verschil van decimale getallen (met maximum twee decimalen) schattenhet product van twee getallen (maximum twee decimalen) schattenafronden

Het begrip afronden naar het dichtst bijgelegen tien- of honderdtal kan hier aangebracht worden. Op een zinvolle manier omgaan met het afronden.

Bv.: bij eenheidsberekening van de prijs van een product: tot 2 cijfers na de komma.Voorbeelden nemen uit budgetten van eigen land en van andere landen.Cijfers over afval.Erop wijzen dat getallen kunnen gebruikt worden om op twee manieren iets te zeggen:- 90% van de leerlingen heeft een zwembrevet;- 10% van de leerlingen heeft geen zwembrevet.Oefeningen gebruiken in verband met verkiezingen en dergelijke.Bv.: de uitkomst van 103x77 ligt in de buurt van 100x80 en 13x375,2 is minder dan 6 000. De context bepaalt vaak wat een zinvolle afronding is.



75 Een rekenopgave kunnen oplossen en controleren. WIS 12 B

de optellingde aftrekkingde vermenigvuldigingde delingcontrole (met of zonder zakrekenmachine)

Proeven zullen gedurende het volledige schooljaar voorkomen in de verschillende hoofdbewerkingen.Je kan dit doen via:- het berekenen van een inverse bewerking;- occasioneel gebruik van een zakrekenmachine;- vergelijken met de resultaten van de medeleerlingen;Hier kan je de link leggen met de optelling, namelijk dat de vermenigvuldiging een versnelde vorm is van het optellen met gelijke termen.

76 Met verhoudingen en percenten in praktische situaties kunnen werken.

WIS 13 B

percenten nemen van een natuurlijk getalde regel van drie (recht en omgekeerd evenredig)

Door middel van een formule. Met behulp van een zakrekenmachine.Nieuwe prijzen berekenen na een korting in procenten, prijzen met btw berekenen uit prijzen zonder btw, lengten op plan omzetten in reële lengtematen, percentages van een taartdiagram vertalen naar absolute aantallen…Het werken met verhoudingen zal leiden tot de ‘regel van drieën’, die zo duidelijk mogelijk in een algoritmisch schema dient gegoten te worden.

6.4.6 Zakrekenmachine

77 Met een zakrekenmachine kunnen optellen, aftrekken en vermenigvuldigen en delen.

WIS 14 B

hoofdbewerkingen Dit onderdeel zal occasioneel gebruikt worden gedurende de volledige leerstof van de eerste graad. Vergeet bij de leerlingen niet het gebruik van het geheugen aan te brengen.De leerlingen kunnen vlot de functies voor de hoofdbewerkingen gebruiken, bij langere berekeningen maken ze gebruik van de geheugentoetsen. Ze staan kritisch t.o.v. de bekomen resultaten.



78 De te bekomen uitkomsten vooraf schatten en achteraf controleren.

WIS 15 B

79 Met een zakrekenmachine een percent kunnen nemen van een getal.

WIS 16 B

percentberekening De leerlingen verplichten om de percenten uit te rekenen met de speciale %-toets.Ze leren inzien dat bij het berekenen van percentages en breukdelen het woord ‘van’ wiskundige vertaald wordt als ‘maal’. Naast het berekenen van naakte percentages dient er aangeleerd te worden hoe een getal vermeerderd wordt met een vooropgesteld percentage.

80 Doelgericht een zakrekenmachine kunnen gebruiken. WIS 17 B

Samenwerken met de leerkrachten PV en TV. PV/TV

6.4.7 Grootheden en eenheden

81 Twee of meer gelijksoortige objecten kunnen vergelijken en ordenen zonder gebruik te maken van een maateenheid.

WIS 18 B

Aan de hand van voorbeelden :- verschillende glazen - maatlepels voor de koffie- 1 liter = een kubus van 1dm3

- een emmer van 10 liters en 10 flessen water van 1 liter



82 De begrippen omtrek, oppervlakte, volume, inhoud, massa, tijd, temperatuur en hoekgrootte kennen.

WIS 19 B

begripsvorming:- omtrek- oppervlakte- volume- inhoud- massa- tijd- temperatuur (eerste kennismaking met negatieve getallen)- hoekgrootte

Klok, thermometer…MI Taalkracht: verwoorden van de begrippen.MI Beeldkracht: de begrippen visueel voorstellen, een tekening maken van een begrip.De formules voor omtrek, oppervlakte en inhoud van vlakke figuren en ruimtelichamen zullen zo visueel mogelijk aangetoond worden. Hulpfiches aanbieden en vakoverschrijdend gebruiken. Uit het hoofd leren van formules wordt vermeden.

MI

TECPV/TV

83 De belangrijkste eenheden kennen en de symbolen daarvan juist kunnen gebruiken.

WIS 20 B

lengtematenmassamateninhoudsmatenoppervlaktematenvolumematentijdmaten

Betekenis van symbolen.Omzettingen.Positiewaarden.De oppervlaktematen uitbreiden naar de landmaten.Aandacht hebben voor het kloklezen, zowel analoog als digitaal.Bewerkingen met tijdsverschillen (jaren, maanden, dagen, uren, minuten).De vraagstukken kan je integreren in ‘functionele wetenschappelijke vaardigheid’.Er kan gewerkt worden met eenheidstabellen als hulpmiddel.Bij tijdmaten heb je de mogelijkheid om met bv. treintabellen te werken.Concrete voorbeelden moeten hier voldoende betekenis aan geven. Een voetbalveld is ongeveer een halve ha groot…Bij vraagstukken (WIS 22) helpt dit om kritisch te reflecteren over het gevonden resultaat.



84 Het verband zien tussen de verandering in de eenheid en de verandering bij het maatgetal bij herleidingen.

WIS 21 B

lengtematenmassamateninhoudsmatenoppervlaktematenvolumematentijdmaten

Omzettingen van verwante eenheden worden aangebracht in tabelvorm. Soms klimt de tabel op met veelvouden van 10 (bij m, l en g), soms met veelvouden van 60 (bij °), met veelvouden van 100 (bij m²) of met veelvouden van 1 000 (bij m³). Hierbuiten resten nog de speciale omzettingen (van l naar dm³ en cm, van ha maar m², van l naar cc, van kg naar t, van jaren naar dagen…). Bij het optellen en aftrekken van maatgetallen in verschillende eenheden zou het omzetten naar gelijke eenheden een reflex moeten zijn.Hulpfiches aanbieden en vakoverschrijdend laten gebruiken.

TECPV/TV

85 Eenvoudige vraagstukken in verband met omtrek, oppervlakte, inhoud, massa, tijd, temperatuur en hoekgrootte kunnen oplossen.

WIS 22 B

eenvoudige vraagstukken Deze toepassingen moeten in voldoende mate aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen. Zo kan men de leerlingen uit een treingids de reisduur van een bepaalde treinverbinding met drie overstapplaatsen laten berekenen. De totale cilinderinhoud van een zescilindermotor kan berekend worden vanuit de hoogte en straal van de cilinders. Bij oppervlakteberekening kunnen de leerlingen uitrekenen hoeveel voetbalvelden er moeten genomen worden, bij tapijten de hoeveelheid boordlint.Ook de berekening van de hoeveelheid graszaad dat moet besteld worden voor een tuin met driehoekige uitspanningen voor bloembedden en een cirkelvormige uitsparing voor een vijver ligt binnen de interessesfeer van de leerlingen.Eenvoudige vraagstukken in verband met hoekgrootte.

86 Bij een meetopdracht op een verantwoorde manier een keuze kunnen maken tussen instrumenten.

WIS 23 B

Naargelang de vereiste nauwkeurigheid en de hoeveelheid vloeistof wordt voor inhoudsmeting een keuze gemaakt tussen o.a. een vat, een jerrycan, een maatbeker, een maatlepel of een injectiespuit. Bij lengtemeting kan men kiezen uit een rolmeter, een vouwmeter, een lintmeter, een meetlat of een schuifmat (nonius). Massa’s worden gemeten op een weegbrug, een bascule, een personenweegschaal, een brievenweegschaal of een elektronische balans.



87 Grootheden kunnen meten en berekenen. WIS 24 B

lengteomtrekoppervlakteinhoudmassatijd

Hulpfiches aanbieden en vakoverschrijdend gebruiken. TECPV/TV

6.4.8 Lijnen

88 Verschillende soorten lijnen kunnen benoemen. WIS 25 B

soorten:- gebogen lijn- gebroken lijn- rechte- halve rechte- lijnstuk

Men maakt onderscheid tussen de rechte lijn, de gebroken lijn en de gebogen lijn.Rechte lijnen worden onderverdeeld in horizontale lijnen, verticale lijnen en schuine lijnen.MI Beeldkracht: verschillende soorten lijnen visueel herkennen.MI Beweegkracht: verschillende soorten lijnen zelf tekenen.

MI

89 Verschillende soorten lijnen kunnen tekenen. WIS 25 B

soorten:- gebogen lijn- gebroken lijn- rechte- halve rechte- lijnstuk

Men maakt onderscheid tussen de rechte lijn, de gebroken lijn en de gebogen lijn.Rechte lijnen worden onderverdeeld in horizontale lijnen, verticale lijnen en schuine lijnen.MI Beeldkracht: verschillende soorten lijnen visueel herkennen.MI Beweegkracht: verschillende soorten lijnen zelf tekenen.

MI



90 Een lijnstuk kunnen tekenen. WIS 26 B

tekenen van een lijnstuk Bij het tekenen en meten van lijnstukken duidelijke afspraken maken in verband met de na te streven nauwkeurigheid.MI Zelfkracht: nauwkeurigheid nastreven.MI Beweegkracht: nauwkeurig tekenen.Op een gegeven halve rechte zet men vanaf het beginpunt met een meetlat een bepaalde lengte uit.

MI

91 De lengte nauwkeurig kunnen meten WIS 27 B

meten van lengtes Met een meetlat kunnen de leerlingen nauwkeurig meten tot op 1 mm.

92 De onderlinge stand herkennen van rechten. WIS 28 B

evenwijdige standsnijdendtekenen van loodlijn, evenwijdige rechten met geodriehoek.

Samenvallend en niet samenvallend.In een concrete tekening evenwijdige lijnen aanduiden.

93 Rechten kunnen tekenen waarvan de onderlinge stand beschreven is.

WIS 28 B

evenwijdige standsnijdendtekenen van loodlijn, evenwijdige rechten met geodriehoek.

Samenvallend en niet samenvallend.Door een punt een evenwijdige lijn met of loodrechte lijn op een andere lijn tekenen.Loodrechte en evenwijdige rechten kunnen getekend worden enkel door gebruik te maken van een geodriehoek. Wanneer het bereik van de tekening te groot blijkt te zijn in verhouding tot de driehoek dan kan de geodriehoek evenwijdig verschoven worden langs een liniaal.



6.4.9 Hoeken

94 De elementen van een hoek kunnen aanduiden. WIS 29 B

elementen van een hoek Bereidheid om systematisch en ordelijk te leren werken.De onderdelen van een hoek zijn: het hoekpunt, de benen (aangeduid door halve rechten) en het hoekoppervlak (aangeduid door een boogje).

95 De elementen van een hoek kunnen benoemen. WIS 29 B

elementen van een hoek Benoemen van hoeken gebeurt meestal met drie letters bv. BÊD of DÊB. Wanneer er slechts sprake is van één enkele hoek met hoekpunt E kan men de hoek verkort benoemen als Ê .

96 De hoeken kunnen aanduiden. WIS 30 B

soorten hoeken:- nulhoek- scherpe hoek- rechte hoek- stompe hoek- gestrekte hoek- volle hoek

Het onderscheid tussen de nulhoek en de volle hoek is niet te merken aan het hoekpunt of de benen, alleen het hoekoppervlak verschilt. Op een tekening (een plan, een plattegrond, een werktekening) komen deze verschillende hoeken voor.Ook de wijzers van een klok kunnen bruikbaar zijn om deze begrippen visueel voor te stellen.

97 De hoeken kunnen rubriceren. WIS 30 B

soorten hoeken:- nulhoek- scherpe hoek- rechte hoek- stompe hoek- gestrekte hoek- volle hoek

Het onderscheid tussen de nulhoek en de volle hoek is niet te merken aan het hoekpunt of de benen, alleen het hoekoppervlak verschilt. Op een tekening (een plan, een plattegrond, een werktekening) komen deze verschillende hoeken voor.Ook de wijzers van een klok kunnen bruikbaar zijn om deze begrippen visueel voor te stellen.



98 Hoeken kunnen meten. WIS 31 B

meten van hoeken Didactische hulpmiddelen.De juiste instrumenten leren gebruiken om hoeken te meten en te tekenen (gradenboog, geodriehoek, passer).

99 Hoeken kunnen tekenen. WIS 31 B

tekenen van hoeken Met een geodriehoek kunnen de leerlingen hoeken meten en tekenen met een nauwkeurigheidsgraad van 1°.

6.4.10 Vlakke figuren

100 Figuren kunnen indelen in vlakke figuren en ruimtelijke figuren. WIS 32 B

vlakke figurenruimtelijke figuren

Ook bij mondelinge formuleringen wordt er op gelet dat men een kubus geen vierkant noemt, een piramide geen driehoek …

101 Vlakke figuren kunnen indelen in veelhoeken en figuren die geen veelhoeken zijn.

WIS 33 B

Veelhoeken worden begrensd door een gesloten gebroken lijn. Cirkels en ellipsen, cirkelsectoren en cirkelsegmenten zijn geen veelhoeken.

102 Veelhoeken kunnen classificeren volgens het aantal hoeken en zijden.

WIS 34 B

103 Driehoeken kunnen classificeren met als criteria het aantal gelijke zijden of hoeken.

WIS 35 B

driehoeken:- soorten- eigenschappen

Indeling volgens de zijden.Indeling volgens de hoeken.‘Drie gelijke zijden’ en ‘drie gelijke hoeken’ zijn criteria voor de gelijkzijdige driehoek.‘Twee gelijke zijden’ en ‘twee gelijke hoeken’ zijn criteria voor de gelijkbenige driehoek.



Geen gelijke zijden en geen gelijke hoeken zijn criteria voor de ongelijkzijdige driehoek.Een verdere classificatie van de driehoeken omvat de begrippen: stomphoekige driehoek, rechthoekige driehoek en scherphoekige driehoek.MI Natuurkracht: classificeren.

MI

104 Driehoeken kunnen tekenen, waarvan een aantal voorwaarden in verband met gelijkheid van zijden en hoeken gegeven zijn.

WIS 36 B

construeren van driehoeken Het afpassen van gelijke zijden gebeurt met een passer. Het gelijk zijn van de hoeken van de gevraagde driehoek is een onmiddellijk gevolg van de gelijkheid van de zijden.MI Beweegkracht: een passer kunnen hanteren.MI Beeldkracht: een driehoek construeren.

MI

105 Vierhoeken kunnen classificeren met als criteria het aantal gelijken zijden, aantal paren evenwijdige zijden, aantal gelijke hoeken, eigenschappen van de diagonalen.

WIS 37 B

vierhoeken- soorten- eigenschappen

Door middel van deze classificatie moet duidelijk worden dat elk vierkant een rechthoek is, elke rechthoek een parallellogram, elke parallellogram een trapezium…De eigenschappen van deze speciale vierhoeken kunnen een hulpmiddel zijn bij de constructie ervan. Tuinontwerpers die een rechthoek willen afbakenen, meten na of de diagonalen gelijk zijn om na te gaan of de rechthoek in de haak staat.MI Natuurkracht: classificeren.

MI

106 Vierhoeken kunnen tekenen, waarvan een aantal voorwaarden in verband met gelijkheid van zijden en hoeken gegeven zijn.

WIS 38 B

construeren van vierhoeken Aandacht schenken aan het gebruik van het juiste materiaal: lat, meetlat, geodriehoek, passer, …Door te steunen op de eigenschappen uit het ontwikkelingsdoel 37 kan men ervoor zorgen dat men zo weinig mogelijk gelijke hoeken moet afmeten. Het tekenen van loodlijnen en het meten van gelijke afstanden gaat sneller en is doorgaans nauwkeuriger.



107 De omtrek van een driehoek, vierkant en een rechthoek kunnen berekenen.

WIS 39 B

omtrek:- driehoek- vierkant- rechthoek

In sterke klassen uitbreiden naar de omtrek en de oppervlakte van andere veelhoeken.Om de hoogte van een driehoek te vinden kan je verwijzen naar het tekenen van een loodlijn vanuit een punt op een rechte.

108 De oppervlakte van een driehoek, vierkant en een rechthoek kunnen berekenen.

WIS 39 B

oppervlakte:- driehoek- vierkant- rechthoek

In sterke klassen uitbreiden naar de omtrek en de oppervlakte van andere veelhoeken.Om de hoogte van een driehoek te vinden kan je verwijzen naar het tekenen van een loodlijn vanuit een punt op een rechte.

109 Een cirkel kunnen tekenen. WIS 40 B

construeren van een cirkel Nauwkeurig en zuiver met passer leren werken.

110 Met gegeven formule de omtrek van een cirkel kunnen berekenen.

WIS 41 B

omtrek en oppervlakte van een cirkelde benamingen en eigenschappen van een cirkel

De formule voor de omtrek van een cirkel kan eventueel aangetoond worden door een zeer grote cirkel te omsingelen met een dun touwtje. De benamingen best beperken tot middelpunt , straal of diameter.In sommige beroepenvelden kan er eventueel gesproken worden over koorde, cirkelboog, e.d. Dit is afhankelijk van de gegeven vakken.Hulpfiches aanbieden en vakoverschrijdend gebruiken.

TECPV/TV



111 Met gegeven formule de oppervlakte van een cirkel kunnen berekenen.

WIS 41 B

omtrek en oppervlakte van een cirkelde benamingen en eigenschappen van een cirkel

De formule voor de omtrek van een cirkel kan eventueel aangetoond worden door een zeer grote cirkel te omsingelen met een dun touwtje. De benamingen best beperken tot middelpunt , straal of diameter.In sommige beroepenvelden kan er eventueel gesproken worden over koorde, cirkelboog, e.d. Dit is afhankelijk van de gegeven vakken.Hulpfiches aanbieden en vakoverschrijdend gebruiken.

TECPV/TV

6.4.11 Ruimtelijke figuren

112 Een kubus en een balk herkennen. WIS 42 B

kubus en balk: eigenschappen De leerlingen kunnen bv. bij gebouwen aangeven welke van beide vormen ze herkennen of deze gebouwen opdelen in kubussen en balken.MI Beeldkracht: ruimtelijke figuren herkennen in alledaagse voorwerpen, in kunst, …

MI

113 Een piramide, cilinder, kegel en bol herkennen. WIS 43 B

piramide, cilinder, kegel, bol: eigenschappen. De leerlingen kunnen bv. bij gebruiksvoorwerpen uit het dagelijks leven aangeven welke van deze vormen ze herkennen of deze voorwerpen opdelen in herkenbare ruimtelichamen.

114 Met gegeven formule de inhoud van een kubus en een balk kunnen berekenen.

WIS 44 B

inhoud van kubus en balk Ze kunnen bv. de inhoud van de klas, een doosje… berekenen. Om de formule voor inhoudsberekening aan de realiteit te toetsen, kunnen de leerlingen een balkvormige of kubusvormige recipiënt met water vullen en de inhoud overgieten in een maatbeker.Hulpfiches aanbieden en vakoverschrijdend gebruiken. TEC

PV/TV



6.4.12 Informatieverwerking

115 Informatie uit grafieken, tabellen, diagrammen, kunnen halen. WIS 45 B

MI Taalkracht: mondelinge informatie.MI Beeldkracht: informatie uit kaarten, diagrammen, schaalmodellen …

Grafieken interpreteren begint met analyse van vormkenmerken.Grafieken begrijpen gebeurt in contexten, men heeft informatie over het onderwerp, wat helpt bij het onderzoeken van de grafiek?

MI

116 Informatie uit kaarten en schaalmodellen kunnen halen. WIS 45 B

MI Taalkracht: mondelinge informatie.MI Beeldkracht: informatie uit kaarten, diagrammen, schaalmodellen…

MI

117 Met plattegronden en plan kunnen werken. WIS 46 B

de afstanden tussen twee punten op een kaart bepalende eigen leefruimte op een gegeven schaal tekenen

MI Beeldkracht: ruimtelijke oriëntatie, je weg vinden met behulp van een kaart, plan, plattegrond,..MI RekenkrachtZich oriënteren, op een kaart de kortste weg naar school bepalen, aanduiden welk deel van de tuin of een park vanuit een bepaalde positie te zien is…

MI

118 Een schaalaanduiding herkennen. WIS 47 B

het begrip: schaal



119 Een schaalaanduiding benoemen. WIS 47 B

lijnschaalbreukschaal

Schaal op lijn. Schaal in breukvorm. TEC

120 Een schaalaanduiding kunnen gebruiken. WIS 47 B

berekeningen met een schaal Aanleunen bij kaartlezen. Bouwen van maquettes.Werkelijke afmetingen berekenen uit gemeten afmetingen op een tekening, op schaal, op een model.De regel van drie.

TEC

121 Een rekenkundig gemiddelde kunnen berekenen. WIS 48 B

rekenkundig gemiddelde Hier kan je uitgaan van realistische situaties bv. het gemiddelde van de temperatuur, sportprestaties.Bv.: van de klasuitslagen op een toets…

122 Met tekeningen en modellen op schaal kunnen werken. WIS 49 B

afstanden uit de werkelijkheid op een gegeven schaal tekenen Zie ook WIS 45, modellen en tekeningen op schaal gebruiken om te redeneren over de werkelijke situatie: bv. op een dwarsdoorsnede van een dakconstructie bepalen op welke plaatsen de zolderverdieping hoog genoeg is om recht te staan.



6.4.13 Geld

123 In reële situaties kunnen rekenen met geld. WIS 50 B SES 7

eigen munt Bewerkingen met munten.In dit onderwerp is het belangrijk om te werken met herkenbare situaties.Bv.: - een reis- de leerlingen schattingen laten maken van buitenlandse prijzen in eigen munt.Vanzelfsprekend wordt er ook geoefend op het samenstellen van verschillende bedragen in EUR en het efficiënt weergeven van wisselgeld door middel van de 8 verschillende muntstukken en de 7 bankbiljetten.



6.5 Functionele wetenschappelijke vaardigheid

6.5.1 Onderzoeken

124 De waarnemingen kunnen weergeven bij het gericht waarnemen met alle zintuigen.

NWE 1 B

Organiseer verschillende doe-opdrachten waar de verschillende waarnemingen van zintuigen aanbod komen. Dit kan gebeuren tijdens uitstappen, proefjes in de klas,…Bv. een lentewandeling De klassikale verwerking kan gebeuren met ICT. Bv. mondeling of schriftelijk weergeven, presenteren met behulp van ICT (afbeeldingen, digitale foto’s en beeldmateriaal), opzoeken op internet.Maak je les, uitstap,… zo meervoudig intelligent mogelijk, integreer beeldkracht, beweegkracht, taalkracht, rekenkracht, zelfkracht, teamkracht, …

ICT MI

125 In betekenisvolle situaties geschikte meetinstrumenten kunnen kiezen.

NWE 2 B

meetinstrumenten De leerlingen stellen zelf een eenvoudige proefopstelling voor en kiezen daarbij zelf uit aangeboden instrumenten. Zij kunnen daarvoor kiezen uit relatief eenvoudige toestellen die bovendien in een relatief korte tijdspanne resultaten leveren.Bv. om het kookpunt van water te bepalen, gaan ze na welke instrumenten hiervoor het meest geschikt zijn.. Bv.: thermometer, microscoop, chronometer.

126 In betekenisvolle situaties geschikte meetinstrumenten kunnen hanteren.

NWE 2 B

meetinstrumenten

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 57AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Functionele wetenschappelijke vaardigheid


127 In betekenisvolle situaties metingen kunnen uitvoeren. NWE 2 B

eenvoudig onderzoek en proefopstelling MI Natuurkracht: pluviometer, thermometer, microscoop gebruiken.Voor deze proeven moeten de leerlingen hun werk plannen en hun materiaal ordelijk gebruiken.De proeven gebeuren in een sfeer waarin een leerling zowel aan de leerkracht als aan een medeleerling hulp kan vragen bij moeilijkheden.

MI

128 Een hypothese in verband met een natuurlijk en waarneembaar verschijnsel onder begeleiding via een eenvoudig onderzoekje kunnen toetsen aan de werkelijkheid.

NWE 3 B

De leerkracht geeft een hypothese aan de leerlingen. De leerlingen gaan aan de hand van een proef de hypothese controleren.Bv: Water krimpt bij bevriezing (probleemstelling: hoe tonen we dit aan? Mogelijke oplossing: water in petfles, streepje zetten waar water komt in vloeibare toestand pet-fles in de diepvriezer, na één dag fles uit diepvriezer halen en controleren).Andere mogelijke onderzoekjes: - water verdampt- de bol en ring van ’s-Gravenzande: bij kamertemperatuur past de bol net niet

door de ring. Na goed verhitten van de bol onder een brander past die nog steeds niet door de ring, maar na een minuutje of zo op de ring te hebben gestaan, glijdt die er ineens wel door

- kookpunt water MI Natuurkracht: op onderzoek uitgaan, interesse tonen in natuurverschijnsels, …

MI

129 Eenvoudige tabellen, grafieken en diagrammen in verband met natuurwetenschappelijke verschijnselen kunnen gebruiken.

NWE 4 B

tabel aflezen en invullenlijngrafiek aflezen en opstellen

Bv. het verband zien tussen temperatuurverandering en verandering van de aggregatietoestand.



6.5.2 Levende organismen

130 In een beperkte verzameling van mensen, dieren en planten gelijkenissen en verschillen kunnen ontdekken en weergeven.

NWE 5 B

verschillen tussen levende organismen Verschillende voorwerpen of foto’s (van dieren, planten, grondstoffen in de eigen omgeving) meebrengen en de leerlingen de kenmerken laten onderzoeken.Eenvoudige indeling van het dierenrijk opstellen op basis van aangeboden criteria.Bv. aantal poten, huidbedekking, wijze van ademhalen.Naar aanleiding van de terreinstudie, bezoek aan de zoo, een museum of de eigen schoolcollectie kan men de leerlingen gericht leren waarnemen en daarbij nauwkeurig kenmerken laten noteren. Vervolgens leiden ze hieruit de ordeningscriteria af. Men beperkt zich in hoofdzaak tot uitwendig waarneembare kenmerken.

131 Op basis van minstens één criterium een eigen ordening kunnen aanbrengen in een beperkte verzameling van mensen, dieren en planten.

NWE 5 B

ordeningscriteria Aan leerlingen klassikaal of individueel een prentenboek geven waarin de organismen volgens een bepaald ordeningssysteem zijn terug te vinden. Zij expliceren het criterium dat ze bij de ordening hanteren.Om dergelijke indelingen te maken, moeten de leerlingen teksten analyseren schema’s vervolledigen, problemen formuleren, informatiebronnen raadplegen.

TA.BE

132 Bij goed gekozen voorbeelden van organismen uit de eigen omgeving kunnen ontdekken en weergeven hoe deze aangepast zijn aan hun omgeving.

NWE 6 B

Bv. voor huisdieren, de klauwen van een kat, rui van honden, winterslaap, vorm van de poten van een kikker, kieuwen van vissen, …Bv. naaldbomen / loofbomen, bloesems



133 De wet van eten en gegeten worden kunnen illustreren aan de hand van minstens drie met elkaar verbonden voedselketens.

NWE 7 B

ecologisch evenwichtingrijpen van de mens

Bv. gras wordt gegeten door een konijn en het konijn door een vos. De vos zelf wordt niet opgegeten en vormt zo het einde van de keten.Benaderen vanuit de actualiteit of de omgeving van de school.Introductie van soorten in onze omgeving, die de voedselketens verstoren.Bv. rood wang schildpad plaag, konijnenplaag Link leggen met het controleren van de bagage door de douane om dieren- of plantensmokkelaars aan te houden.

134 In concrete voorbeelden aantonen hoe de mens de natuur en het milieu beïnvloedt.

NWE 8 B

milieuzorg Positieve en negatieve oorzaken en gevolgen van de storing bespreken.Dit onderwerp sluit nauw aan bij de ontwikkelingsdoelen in verband met milieueducatie.Zoek vooral voorbeelden uit de eigen omgeving en actualiteit: hierdoor kunnen leerlingen meer aangesproken worden om hun gedrag milieuvriendelijker te maken dan bij voorbeelden uit afgelegen gebieden.

135 Belangrijke organen in het menselijk lichaam kunnen lokaliseren.

NWE 9 B LGV 2

organen van de:- ademhaling- spijsvertering- voortplanting- transport- uitscheiding

Vertrekkend van bijvoorbeeld een rompmodel proberen de leerlingen de verschillende organen te benoemen.

136 Belangrijke organen in het menselijk lichaam kunnen benoemen. NWE 9 B LGV 2

organen van de:- ademhaling- spijsvertering- voortplanting- transport- uitscheiding

Kleuren van de verschillende stelsels.Vertrekkend van bijvoorbeeld een rompmodel proberen de leerlingen de verschillende organen te benoemen.



137 De functie van de belangrijkste organen van het menselijk lichaam op een eenvoudige wijzen kunnen weergeven.

NWE 10 B

Wat is de opdracht van elk orgaan? Hoe werkt of wat is de functie van elk stelsel?Bv.: - Ademhaling Gaswisseling- Spijsvertering verteren van voedsel en opnemen van voedingstoffen- Transport vervoeren van stoffenStelsels en belangrijkste organen- ademhaling: longen- spijsvertering: maag, lever, dikke darm, dunne darm, endeldarm, alvleesklier- voortplanting: mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorgaan- transport: hart- uitscheiding: nier, huid, urineblaas

138 De functie van de stelsels van het menselijk lichaam op een eenvoudige wijzen kunnen weergeven.

NWE 10 U

Kleuren van de verschillende stelsels.

139 Kunnen beschrijven hoe de voortplanting bij mensen verloopt. NWE 11 B LGV 2

het voortplantingsstelsel. Bespreek:- belangrijke organen;- puberteit (lichamelijke en emotionele veranderingen).

140 Middelen kunnen aangeven om zwangerschap te voorkomen. NWE 11 B LGV 9

Een spreker uitnodigen, een bezoek brengen aan het Jongeren Advies Centrum.Informatie beschikbaar stellen over instellingen of personen bij wie leerlingen met hun vragen of problemen terecht kunnen.De focus leggen op het juist gebruik van de voorbehoedsmiddelen.

141 Middelen kunnen aangeven om seksueel overdraagbare aandoeningen te voorkomen.

NWE 12 B LGV 9

.



142 Waarneembare stofomzettingen met concrete voorbeelden uit de levende natuur kunnen illustreren.

NWE 13 B

Laten aansluiten bij het behandelen van ‘evenwichtige voeding’. (spijsvertering)Proefje: mais eten zonder te kauwen, een paar dagen later zie je de maïs onveranderd in de uitwerpselen.Bewaren van voedsel: bacteriën, schimmels,…

143 Waarneembare stofomzetting met concrete voorbeelden uit de niet-levende natuur kunnen illustreren.

NWE 13 B

fysische verandering versus chemische verandering Stofomzettingen uit de niet levende natuur.Experimentele waarnemingen van stofomzettingen.Bv: Het verdampen van parfum, Cola en Mentos, werken ontvlambare stoffen.

144 Wetenschappelijke kennis kunnen verbinden met dagelijkse waarnemingen, concrete toepassingen of maatschappelijke evoluties.

NWE 14 B

Ook hier sluit men best zo nauw mogelijk aan bij de belangstellingssfeer en de ervaringen van de leerlingen. Te denken valt aan:- bereiding van voedingsmiddelen (yoghurt, gistingsprocessen, …),;- betekenis van bepaalde planten bij de bereiding van geneesmiddelen

(aspirine uit schors van de wilg, …);- biologische insectenbestrijding zoals bestrijding van bladluizen door

lieveheersbeestjes;- energy drinks en hun gevolgen.Proefjes: koolstofdioxide aantonen met kalkwater, een kaars laten branden in een kolf met lucht en in een kolf met uitgeademde lucht.Het verband tussen ademhaling en luchtkwaliteit is evident: roken, hooikoorts, koolstofmonoxide. Leerlingen kunnen hiervoor opzoekwerk doen, krantenartikels bespreken, …Lessen over ademhaling gaan niet voorbij aan de problematiek van roken (sigaretten, waterpijp, shisha-pen,….) . Actie: rookvrij leven.



145 Waarneembare fysische verschijnselen, waaronder uitzetting en verandering van aggregatietoestanden, in verband kunnen brengen met temperatuurverandering.

NWE 15 B

aggregatietoestanden Proefjes: paraffine smelten en stollen, jood sublimeren, water koken en condenseren…Bv. condensatie van ramen, brilglazen, saffraan sublimeren (evt. op video), rotten van voedingswaren, fermentatieprocessen.Mogelijkheid tot het maken van een grafische voorstelling van het temperatuursverloop bij een faseovergang.Fysische veranderingen bij temperatuursverhoging zoals uitzetting, verandering van aggregatietoestand.

146 Met concrete voorbeelden energievormen uit het dagelijkse leven kunnen verbinden met energiebronnen.

NWE 16 B

Energievormen zoals licht, beweging, warmte, geluid, chemische, elektrische,…Energiebronnen zoals water, wind, zon, voeding, fossiele brandstoffen, kernenergie,…Bv. evolutie van het opwekken van elektriciteit, hernieuwbare energie, dynamo van een fiets…Afstemming met leerplandoelstellingen/projecten binnen het vak Techniek.Bv. evolutie van de transportmiddelen.

TEC

147 Energiebesparende maatregelen kunnen verbinden met een duurzame levensstijl.

NWE 17 B

ecologische voetafdrukenergiebesparende maatregelen

Berekenen van ecologische voetafdruk www.voetafdruk.be ICT


http://www.voetafdruk.be/


148 Met voorbeelden kunnen aangeven dat de mens het biologisch evenwicht kan beïnvloeden.

EDV B

Bij voorkeur in het kader van een plaatselijk milieuproject en vertrekkend van actuele, lokale problemen, de leerlingen laten ervaren dat de mens verantwoordelijk kan zijn voor het verdwijnen van bepaalde diersoorten, door bijvoorbeeld bepaalde biotopen te vernietigen.Hierbij kan gedacht worden aan het effect van de verkaveling van landbouwgebieden of verdwijnen van bosrijke gebieden. Leerlingen kunnen mits begeleiding zelf aangeven welke gevolgen deze ingrepen veroorzaken met betrekking tot de biodiversiteit binnen een bepaald gebied.



6.6 Organisatiebekwaamheid

149 In een kleine groep voor een welomschreven opdracht een planning in de tijd kunnen maken.

MAVO 8

B STM 19STM 20

planning makengroepswerk

In groepjes een planning opstellen.Bv.: samen een week plannen, een maand plannen (taken, buitenschoolse activiteiten).Ieder groepje stelt zijn reis voor aan de anderen en motiveert zijn keuze.De leerlingen stellen in groepsverband een weekplanning op waarop naast studietijd ook rekening wordt gehouden met buitenschoolse activiteiten als sport, tv-kijken…MI Zelfkracht: leiding nemen, voor zichzelf opkomen, rekening houden met de eigenheid …MI Teamkracht: groepswerk, luisteren naar de mening van anderen, rol van ‘teamspeler’ kunnen opnemen, …MI Rekenkracht: een planning in de tijd kunnen maken.

MI

150 In een kleine groep voor een welomschreven opdracht een taakverdeling in de tijd kunnen maken.

MAVO 8

B STM 19STM 20

taakverdeling

151 Informatie kunnen halen uit wegwijzers. MAVO 21

B

De mogelijkheden in de buurt verkennen en vooral de borden die voor de leerlingen relevant zijn.De leerlingen geven een korte mondelinge uitleg bij een bepaalde wegwijzer.Zie ook doelstelling: eigen leefwereld

152 Informatie kunnen halen uit pictogrammen. MAVO 21

B

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 65AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Organisatiebekwaamheid


153 Informatie kunnen halen uit informatieborden. MAVO 21

B

De leerlingen worden vertrouwd gemaakt met de meest voorkomende pictogrammen (mindervaliden, rookverbod, giftig product, gevaar…).MI BeeldkrachtMI Taalkracht

MI

154 Tijdsaanduidingen op uitnodigingen correct kunnen interpreteren.

MAVO 9

B

Uitgaande van de actualiteit de begrippen ‘vandaag’, ‘gisteren’, ‘morgen’ aanbrengen.Actualiteit: gebruik van het krantje ‘Wablieft’’ of ander kranten.Leer hen voorspellen waarover de tekst zal gaan. Dan pas tekst lezen.Bij moeilijke woorden, begrippen en zinnen, de leerlingen helpen om de betekenis uit de context af te leiden.De leerlingen leren de schijfwijze van een datum (bv. 03.06.13) interpreteren.Zij kunnen dienstregelingen (bv. spoorwegen, de Lijn…) raadplegen. De apps van deze diensten zijn eenvoudiger dan de websites.MI Rekenkracht: tabellen lezen en interpreteren.MI Taalkracht: tijdsbegrippen beheersen.

ICTMI

155 Openings- en sluitingstijden correct kunnen interpreteren. MAVO 9

B

Begin/einde van een les situeren, leren begrijpen (bv. openingsuren).Schoolagenda leren gebruiken (bv.: een les voor volgende week).De leerlingen leren de schijfwijze van een datum (bv. 03.06.13) interpreteren.MI Rekenkracht: tabellen lezen en interpreteren.MI Taalkracht: tijdsbegrippen beheersen.

ICTMI



156 Een kalender kunnen hanteren om gebeurtenissen uit het eigen leven in de tijd te situeren.

MAVO 10

B

Schoolagenda, digitale agenda (vb. Smartschool,…)De dagindeling van de leerlingen bespreken, aanduiden en inkleuren op een klok.Met behulp van een kalender zoeken de leerlingen op hoe lang (jaren, maanden, dagen) het geleden is dat een bepaalde gebeurtenis (bv. aanslag van 11 september) plaatsvond.MI RekenkrachtMI Beeldkracht: verjaardagskalender maken, activiteiten aanduiden met kleuren,…MI Natuurkracht: classificeren.

MI

157 Een kalender kunnen hanteren om de tijd tussen de gebeurtenissen correct te bepalen.

MAVO 10

B

Met behulp van een kalender zoeken de leerlingen op hoe lang (jaren, maanden, dagen) het geleden is dat een bepaalde gebeurtenis (bijvoorbeeld eerste schooldag) plaatsvond.

158 De begrippen in verband met tijd kunnen hanteren. MAVO 11

B

Begrippen zoals:- tijdstip- tijdsduur- vroeger- nu- later- dag- week- maand- jaar- generatie- eeuw

Vertrekkend van de begrippen uit ontwikkelingsdoel 11 zetten de leerlingen een eenvoudig door de leraar verteld historisch verhaal, waarvan hij de korte inhoud nog eens ter beschikking heeft gesteld, om in zinnen.



- gisteren- morgen- vandaag- heden- verleden- toekomstperiodisering: van uur tot decennium en millennium (U)

159 Verschillende vormen van vrijetijdsbesteding aansluitend bij de eigen leefwereld kunnen opsommen.

MAVO 32

B

Uitgaan van de persoonlijke vrijetijdsbesteding en verschillende andere mogelijkheden bespreken bv. toneel, sport, creatief bezig zijn, reizen…Uit brochures van de eigen gemeente halen de leerlingen de verschillende vormen van vrijetijdsbesteding (voor kinderen, jongeren en volwassenen).MI Zelfkracht: Over zichzelf kunnen, durven vertellen.MI Taalkracht: verwoorden van de vrijetijdsbesteding , informatie uit brochures halen, …

MI

160 De infrastructuur en mogelijkheden in verband met vrijetijdsbesteding in de eigen woonomgeving kunnen weergeven.

MAVO 33

B

Op een kaart van de gemeente duiden de leerlingen de verschillende activiteiten aan.Met een bezoek aan één van deze activiteiten leren ze de infrastructuur kennen.

161 Met geld kunnen omgaan. MAVO 34

B SES 7

Klasgesprek:Waaraan besteed ik mijn zakgeld?Hoeveel besteed ik aan vrije tijd?De leerlingen kennen de prijs van de meest courante artikelen (brood, kleding, prijs van een busticket…) bij benadering. Zij brengen dit in verband met een gemiddelde maandwedde.MI Zelfkracht: inzicht hebben in de eigen omgang met zakgeld.MI Rekenkracht: geldberekeningen kunnen maken.

MI



6.7 Tijd- en ruimtebewustzijn

162 De verschillende historische periodes op een tijdsband kunnen situeren.

EDV B

een tijdsbandhistorische periodes: - prehistorie- oudheid- middeleeuwen- nieuwe tijd (moderne tijd)- nieuwste tijd- eigen tijd

de tijdsrekening:- prehistorie: tot 3500 voor Chr.- oudheid: -3500 voor Chr. tot 5de eeuw- middeleeuwen: 5de eeuw tot 15de eeuw- nieuwe tijd (moderne tijd): 15de eeuw tot de 18de eeuw- nieuwste tijd: 19de en 20ste eeuw- eigen tijd: na 1945Oefenen op benoemen van eeuwen.Afhankelijk van leerlingenpubliek: andere tijdsrekening aanbrengen, bv. van het jodendom, van de islam, …MI Beeldkracht: visuele voorstelling maken.

MI

163 Met een tijdsband kunnen werken EDV B

Visualiseren: een persoonlijke tijdsbalk laten maken, hierop foto’s of afbeeldingen laten kleven. Idem met bv. koningshuis.Zo opbouwen van eigen leven naar meer algemeen. Bedoeling is uiteindelijk tot een tijdsbalk te komen die de grote perioden bevat. Wordt verder ingevuld tijdens de twee leerjaren van de eerste graad.Tijdsbalk zit in de nota’s van de leerlingen. In de klas: aan de muur of op transparant.MI Beeldkracht: visuele voorstelling maken.

MI

Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 69AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Tijd- en ruimtebewustzijn


164 Belangrijke figuren of gebeurtenissen, die in de lessen aan bod komen, op een tijdsband kunnen situeren.

MAVO 12

B

verschillende opvattingen op een tijdsband situeren Het staat de leerkracht vrij een maatschappijvorm uit het verleden uit te werken, bv.: taakverdeling in de prehistorie.Belangrijke gebeurtenissen:- prehistorie: ontstaan geschreven bronnen- oudheid: val van het West-Romeinse Rijk - middeleeuwen: val van het Oost-Romeinse Rijk- nieuwe tijd (moderne tijd): Franse Revolutie- nieuwste tijd: WO II- eigen tijd: na 1945In groepjes werken, opdrachten geven, woordvoerder aanduiden. Leesforum organiseren.Samen bespreken en op tijdsbalk aanbrengen.Na elke les vullen de leerlingen de klastijdband aan, door er kaartjes met de namen van de bestuderende historische figuren, gebeurtenissen en begrippen op te prikken.

165 Eenvoudige bronnen kunnen gebruiken. MAVO 13

B

In de schoolatlas de grote steden, de stromen, het reliëf van België … kunnen opzoeken.Met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren. ICT

166 Levende getuigen kunnen raadplegen. MAVO 13

B

Tijdens een project over ‘de eigen gemeente/stad’ bevragen de leerlingen hun ouders en grootouders over belangrijke veranderingen in het uitzicht van de gemeente/stad, die zij beleefd hebben. Zij proberen die ook op oude foto’s te vinden.

167 Verschillen in tijdsbesteding tussen vroeger en nu, hier en elders kunnen illustreren.

MAVO 14

B

De leerlingen gaan de verhoudingen na tussen hun vrije tijd en de tijd die ze werken voor de school en buiten de school. Ze vergelijken aan de hand van fragmenten uit bv. de film Daens, de levenssituatie van leeftijdgenoten uit de 19de eeuw bij ons en aan de hand van filmfragmenten en foto’s die van kinderen uit derdewereldlanden.



168 Aan de hand van eenvoudig bronnenmateriaal het dagelijkse leven van mensen in een andere tijd kunnen vergelijken met het eigen leven.

MAVO 15

B

leerinhouden zoals:van zwerver, jager via landbouw naar nederzettingen:- de prehistorie

de oudheid:- de eerste landbouwstaten- de Grieks-Romeinse tijd

de middeleeuwen: de meeste doen aan landbouw en leven op het platteland vóór de 11de eeuw:- leven op het ‘domein’ (bij abdijen en burchten)

van ambacht tot industrie

de agrarische samenleving:- soorten landbouwwerktuigen- materialen- krachtbronnen

de middeleeuwen.

nieuwste en eigen tijd (hedendaagse periode).

Stripverhaal, kort (!) fragmenten uit de film ‘La guerre du feu’.MI BeeldkrachtTheater, brood en spelen…Enkele begrippen stichten.Veel met illustraties werken.Werken met afbeeldingen.Prentjes op een tijdsbalk kleven.Gebruik van historische kaarten.MI RekenkrachtMI BeeldkrachtEen bezoek brengen aan heemmuseum, Bokrijk, landbouwers…De evolutie bespreken door middel van voorbeelden bv. de ploeg.MI TaalkrachtSteekspelen, volksspelen (cf. schilderij van Breughel), toneel op de marktpleinen, kermissen.Bij de keuze van de voorbeelden uitgaan van afbeeldingen, oude affiches, stripverhalen, tekenfilms…De leerlingen kiezen een korte tekst over het onderwijs bij de Romeinen en beantwoorden een vragenlijst van de leraar over een Romeins reliëf dat een klasscène weergeeft. MI TaalkrachtZij duiden de verschillen en overeenkomsten aan met de eigen onderwijssituatie.MI Natuurkracht

MI

169 Kritische vragen kunnen stellen bij het omgaan met historische informatie.

MAVO 16

B

De vragen moeten er toe leiden dat de leerlingen genuanceerd en geargumenteerd over historische informatie gaan nadenken.



Wie is de auteur?- een persoon- een organisatie- een commercieel bedrijf- onbekend

In welke mate is de auteur geloofwaardig t.a.v. het onderwerp?- waarom wel?- waarom niet?

Wat is het doel van de auteur?- informatie geven - overtuigen- verkopen- ontspannen- niet duidelijk

Vind ik een andere bron waarin de gevonden informatie bevestigd wordt?- indien ja: ook bij deze bronnen de eerste drie vragen beantwoorden- indien neen: verder zoeken ! (denk ook aan andere bronnen: encyclopedieën,

boeken, schoolhandboeken, internet, kranten, …)

MI Taalkracht: aandachtig naar een verhaal luisteren.MI Natuurkracht: oog en oor hebben voor details.

MI

170 Verschillende woonvormen in de tijd kunnen situeren. MAVO 27

B

voorbeelden van woonvormen vergelijkenbeïnvloedende factoren: economische activiteit, sociale en economische factoren

In een schoolomgeving wordend de verschillende woonvormen op kaart gebracht (rijwoningen, sociale en residentiële woonwijken, appartementsblokken…) en vergeleken naar ligging (t.o.v. werkgelegenheid) en naar bouwperiode.De leerlingen prikken verscheidene afbeeldingen van woonvormen doorheen de tijd op de klastijdband en zoeken onder leiding van de leraar in de mediatheek voor elke afbeelding de naam van het werelddeel waarbij de woonvorm hoort.(Ze bevragen deze woonvormen op het vlak van technologie en comfort).Woonwijze bij Grieken en Romeinen.



171 De begrippen in verband met ruimte kunnen hanteren MAVO 17

B

begrippen:- wijk- gehucht- dorp- deelgemeente- fusiegemeente- stad- provincie- regio- land- continent- zee

172 De evolutie van het wonen doorheen de tijd kunnen illustreren. EDV U

een evolutie van het wonen op een tijdsbalk aanduiden een stadswandeling.

173 Op een kaart van Vlaanderen of België en op een kaart van andere bestudeerde gebieden belangrijke plaatsen kunnen situeren.

MAVO 19

B

de gemeente waar de school gevestigd is, situeren in de provincie waartoe ze behoortatlas, register en inhoudstafelwerken met een geografische kaartbegrippen zoals:- continent- zee- schaal- afstand tussen plaatsen- windroos- landschapselementen, hoogtelijnen- een routebeschrijving maken- bevolkingsdichtheid- klimaat

Uitgaan van een aardrijkskundige kaart: verschil tussen aardrijkskundige kaart en historische kaart aantonen.Oefeningen in historische atlas: legende leren gebruiken (historische atlas als weergave van een zeer veranderlijke toestand).Van hetzelfde land verschillende kaarten laten zien (nu: aardrijkskundige kaart ↔ vroegere situatie: legende is zeer belangrijk).De schoolgemeente kunnen situeren op een kaart met de bestuurlijke indeling van België, waarop ook de deelgemeenten aangeduid zijn.Op een blinde kaart van België (met stippen voor de steden) 10 belangrijke steden benoemen.MI BeeldkrachtMI Rekenkracht

MI



België op de kaart:- taalgebieden- gewestlijnen- provincies- de buurlanden van België- hoofdsteden- steden en belangrijkste verkeerswegen- zeehavens- rivieren- kanalen

174 Een landschap herkennen op basis van landschappelijke kenmerken.

EDV B

een landelijk landschap herkennen op basis van landschappelijke kenmerkenagrarische landschapselementen in de eigen regio herkennen en benoemen en op een plattegrond aanwijzenindustriële landschapselementen in de eigen regio herkennen en benoemen en op een plattegrond aanwijzenattractie- infrastructuurelementen voor recreatie en/of toerisme in de eigen omgeving herkennen, benoemen en aanduiden op een plattegrond

Het belangrijkste landschappelijk kenmerk waarmee men rekening dient te houden is de bebouwingsdichtheid (= aaneengesloten, gegroepeerde en verspreide bebouwing).De bestudering van een landbouwbedrijf in de eigen regio vormt een goed uitgangspunt. Het is zinvol dat deze studie multidisciplinair wordt aangepakt. Op een plattegrond worden de diverse functies van de bedrijfsgebouwen benoemd. Tevens wordt gezocht naar de belangrijkste landschapselementen die een indicatie geven over de productie (bv. silo voor veevoederopslag). De gronden die behoren tot de bestudeerde boerderij worden gelokaliseerd op kaart en hun bestemming wordt vermeld. Een teeltdiagram wordt opgesteld en het bedrijfstype (zie verder ‘Bedrijfstypes’) benoemd. Toelevering en afzet worden toegelicht.De bestudering van een industrieel bedrijf in de eigen regio vormt een goed uitgangspunt. Na waarneming worden op een plattegrond van het bedrijf de voornaamste industriële landschapselementen aangeduid (fabriekshallen, fabrieksschoorstenen, storthopen, opslagtanks, loodsen, silo’s, los- en laadkaden, kantoorgebouwen, personeelsparkings, enz.).Tevens wordt het bedrijf ten opzichte van de verkeersinfrastructuur gesitueerd.De wijze van produceren wordt besproken (in samenspraak met Techniek). De herkomst en aanvoer van grondstoffen en energie, evenals de afzet en het transport van de producten wordt toegelicht. Eventuele bindingen met andere bedrijven in de omgeving worden besproken.

TEC



De bestudering van een recreatie- of sportcentrum in de schoolomgeving vormt een goed uitgangspunt. Na waarneming worden de attractie-elementen (zwembad, sportterreinen, enz.) en de infrastructuurelementen (toegangswegen, parking, horecagebouwen enz.) geïnventariseerd in een tabel en nadien op een kaart aangeduid en benoemd.Uitgaande van foto’s de bebouwing (open - gesloten bebouwingen), de aard van de bedrijven (landbouwbedrijf, hoogovens, koeltorens van elektrische centrales…), de activiteiten (landbouw, industrie, recreatie…) en de natuurelementen (bossen, parken…) bespreken. Zo de verschillende landschappen van elkaar leren onderscheiden.

175 Aan de hand van concrete inrichtingselementen een landelijk, stedelijk, toeristisch en industrieel landschap van elkaar kunnen onderscheiden.

MAVO 18

B

Kunnen uitleggen waarom een landschapselement tot een bepaalde categorie behoort.

176 Zich aan de hand van een plattegrond of een kaart kunnen oriënteren.

MAVO 20

B

op een plattegrond van het schoolgebouw de verschillende lokalen benoemende belangrijkste landschapselementen in een schoolomgeving aanwijzen op een plattegrondzich oriënteren op een stratenplaneen wandeling uitstippelen en uitvoeren aan de hand van een plan en/of kaart

Op een ruitjesblad een bovenaanzicht tekenen van het klaslokaal. De zijde van de ruitjes vervult de rol van lijnschaal.Plattegrond eigen slaapkamer.Vooraf op een schuine luchtfoto van de school verschillende lokalen aanwijzen en benoemen.Vooraf op een schuine luchtfoto de belangrijkste landschapselementen rond de school aanwijzen.Het plan richten naar enkele gekende en markante landschapselementen. Dit kan gebeuren in de eigen schoolomgeving.MI BeeldkrachtMI Rekenkracht

MI



177 Door gericht waarnemen of na onderzoek een aantal landschappen in de eigen omgeving herkennen.

MAVO 22

B

in de eigen regio herkennen en benoemen en op een plattegrond aanwijzen:- landelijke landschapselementen - stedelijke landschapselementen- industriële landschapselementen - attractie- en infrastructuurelementen voor recreatie en/of toerisme

De leerlingen zoeken zelf uit welke landschappen in de schoolomgeving voorkomen aan de hand van geleerde kenmerken uit ontwikkelingsdoel 18

178 De verschillende nationaliteiten binnen de school kunnen bepalen.

MAVO 23

B

de multiculturele samenleving Een diagram is de meest aangewezen grafische voortelling en kan eventueel in samenwerking met wiskunde worden uitgewerkt.Uit de statistieken van de schoolbevolking zoeken de leerlingen de verschillende nationaliteiten. In een blokdiagram worden de verhoudingen tussen de verschillende nationaliteiten weergeven. Op een staatkundige wereldkaart kleuren de leerlingen en de landen in waaruit leerlingen van de school komen.

179 De verschillende nationaliteiten binnen de leefomgeving in een grafiek kunnen weergeven.

MAVO 23

B

Gegevens over de aantallen vreemdelingen en hun nationaliteiten kunnen op de gemeente worden bekomen.Men kan met de leerlingen een bezoek brengen aan de gemeentelijke administratie. Het verwerken van de bekomen informatie is een aanzet tot het respectvol omgaan met anderen. Men zal hierbij eveneens enkele redenen verwoorden voor de migratie van vreemdelingen naar de schoolgemeente.



180 Het stratenplan van de schoolgemeente kunnen gebruiken. MAVO 24

B

een straat terugvinden op een plattegrond door gebruik te maken van het registereen route beschrijven van de school naar een willekeurige plaats in de schoolomgeving

De analogie aangeven tussen de aanduiding van een vak op een plattegrond en een vlak bij het spel zeeslag.Uitgaande van de routebeschrijving, de weg aanduiden op een stratenplan. Nadien zelf de route beschrijven naar een vooraf gekozen punt.Zoektocht met opdrachten door de gemeente.MI BeeldkrachtMI BeweegkrachtMI RekenkrachtMI ZelfkrachtMI Teamkracht

MI

181 Het wonen in functie van het klimaat, het bouwmateriaal, het landschap, de samenlevingsvorm, de levensstijl en de beroepsactiviteit kunnen verklaren.

MAVO 28

B

De leerlingen vergelijken de gebruikte bouwmaterialen in Vlaanderen en Wallonië aan de hand van beeldmateriaal en zoeken naar een verklaring.Aan de hand van vakantiefoto’s van dorpen (huizen, markten …) in het buitenland een vergelijking maken met de dorpen in België.

182 De functies van stad kunnen verduidelijken. MAVO 31

B

functies van de hedendaagse stad: cultureel, ontspanning, economisch, sociaal (wonen) Op een vereenvoudigd kadasterplan van een deel van de stadskern kan men tijdens een leerwandeling de functies van de verschillende gebouwen aanduiden. Nadien kan aan de gebouwen volgens hun functie een kleur worden gegeven. (Voorzie hierbij foto’s van gebouwen).Elke leerling kan minstens drie functies opnoemen waarvoor hij/zij naar de stad komt (film, school, sportactiviteit, ziekenhuis, shopping…).



183 De voor- en de nadelen van het stadsleven kunnen verduidelijken.

MAVO 31

B

nadelen van wonen in de stad:- dicht bij werk- winkels- ontspanningverwoorden waarom een stad mensen aantrekt die er niet wonen.

Wat kan of moet veranderen?Situaties zoeken in de stad die voor verbetering vatbaar zijn (fietspaden, gescheiden vuilophaling, files…).Realistische opdrachten geven:- contact met gemeentebestuur;- briefje schrijven;- bezoek aan groendienst.Dit onderdeel bereidt voor op het thema ‘Milieu’ uit het eerste leerjaar van de tweede graad BSO.Samen oplossingen zoeken voor de situaties.In groepjes bespreken de leerlingen ofwel de voordelen ofwel de nadelen van het stadsleven en debatteren hierover in de klas.

184 De schoolgemeente kunnen situeren in een ruimere omgeving. MAVO 25

MAVO 17

B

de gemeente waar de school gevestigd is, situeren in de provincie waartoe ze behoortde schoolgemeente kunnen omschrijven a.d.h.v. begrippen zoals:- regio- land- wijk- gehucht- dorp- deelgemeente- district- stad- provincie

De schoolgemeente kunnen situeren op een kaart met de bestuurlijke indeling van België, waarop ook de deelgemeenten aangeduid zijn.Dit onderwerp kan ook verbreed en verdiept worden met vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen.Woonplaatsen van bezoekers aan het stadscentrum via een interview opvragen en nadien in kaart brengen. Zo kan de invloedssfeer van de stad door de leerlingen worden afgebakend.Bij dit type activiteiten moeten leerlingen hun verlegenheid overwinnen en leren iemand correct aan te spreken.Op een kaart van de provincie de eigen gemeente aanduiden.



185 De gevaarlijkste punten in de buurt van de school kunnen aanduiden.

MAVO 26

B

op een werkkaart van de eigen regio de voornaamste verkeerswegen aanduiden en benoemen met hun bestemming, evenals de voornaamste opritten en stations

Overslagplaatsen kunnen op deze werkkaart worden aangeduid indien ze belangrijk zijn in de eigen regio.Op de werkkaart van de eigen schoolomgeving kunnen eveneens gevaarlijke plaatsen voor het fietsverkeer worden aangeduid.Bij het verkeer in de eigen regio wordt ook ingegaan op het eigen gedrag, het naleven van het verkeersreglement, op preventie.Op een stratenplan van de gemeente de gevaarlijkste kruispunten aanduiden. Deze situatie nabootsen op de speelplaats en zoeken naar de juiste en veilige manier om dit kruispunt over te steken.Een wandeling in de omgeving van de school organiseren met een kaart/stratenplan. Dit kan ook met Streetview.

186 Kunnen omschrijven hoe het eigen gedrag moet aanpast worden aan de gevaarsituaties.

MAVO 26

B

187 Factoren kunnen opnoemen die het ontstaan van een stad verklaren.

MAVO 29

B

verschillende ontstaansfactoren opsommen:- rivieren- handelswegen- burchten- kloosters en abdijen

De site van een nabije stad wordt onder de loep genomen en verklaard aan de hand van de ontstaansfactoren.

188 In een stad sporen uit het verleden kunnen herkennen. MAVO 30

B

oude en nieuwe stadsdelen herkennen op basis van de structuur van het stratenplan en hun uitzicht

Baken vooraf op een grondplan van deze stad de verschillende stadsdelen af die men wenst te bespreken.Tijdens een wandeling herkennen de leerlingen de resten van een stadsomwalling, een tolhuis, enz. Zij proberen te achterhalen wat de betekenis hiervan is geweest in het verleden en waarom deze vandaag enkel nog een historische betekenis hebben.



189 In een stad sporen uit het verleden kunnen verklaren. MAVO 30

B

190 Een actuele gebeurtenis kunnen situeren in tijd en ruimte. MAVO 36

B

Actuele conflictsituaties als uitgangspunt. Dit aan de hand van krantenknipsels, nieuwsflashes (video), enz.Leerlingen de opdracht geven informatie te verzamelen.Op een wereldkaart wordt met zelfgemaakte vlagjes het land aangeduid waar een bepaalde actuele gebeurtenis zich afspeelt.



6.8 Maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid

191 Bereid zijn om eigenheid van medeleerlingen accepteren en waarderen.

EDV* B STM 18STM 26

Opdrachten lenen zich uitstekend tot werken in groepjes.Groepswerk goed voorbereiden! Duidelijke afspraken maken, controleren of elk lid van de groep meewerkt.Leerlingen aanmoedigen om in een taakgroepje zelf naar oplossingen te zoeken.Tracht een klassfeer te creëren waarbij de leerlingen leerproblemen durven signaleren en uitleg of hulp durven vragen.MI Teamkracht

MI

192 Bereid zijn groepsverband mee te werken. EDV* B STM 19

MI Teamkracht, MI Zelfkracht: CLIM-kaartjes. MI

193 Een toegewezen opdracht kunnen uitvoeren. EDV B SRO 2


194 In groepsverband een opdracht kunnen uitvoeren. EDV B STM19


Pedagogische Begeleidingsdienst OVSG 81AV Project algemene vakken - eerste graad B-stroom Maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid


195 Bij een gegeven opdracht verantwoordelijkheid kunnen dragen. EDV B STM 20

196 Op gepaste wijze kritiek kunnen uiten tegenover een ander tijdens een groepswerk.

EDV B STM 1STM 11STM 19

MI Teamkracht: sociale intelligentie.MI Zelfkracht: opkomen voor jezelf.MI Taalkracht: weten wat gepast is en dit kunnen verwoorden.

MI



197 Tijdens een groepsopdracht kunnen opkomen voor de taak die men had.

EDV B STM 20STM 22

assertiviteit MI TeamkrachtMI Zelfkracht

MI

198 Bereid zijn anderen de kans geven om te reageren. EDV* B STM 18

MI TeamkrachtMI Zelfkracht

MI

199 Op een gepaste manier voor de eigen mening kunnen opkomen. NED 17 B STM 18STM 22STM 24

Zorg bij deze oefeningen voor een veilig klasklimaat.MI Zelfkracht

MI

200 Bereid zijn zich in te zetten voor solidariteits- en andere acties in de klas of op school.

EDV* B STM 27

Bv.: milieuactie, opendeurdag, helpen van afwezige leerlingen …

201 Weten waar men terecht kan bij problemen in de eigen leefkring. EDV B STM 23

bespreking van organisaties waar jongeren terecht kunnen bij problemen Voor de leerkracht:- ‘Sociale kaart van Vlaanderen en Brussel’: te verkrijgen bij OCMW- en CLB-

centra;- spreker van een jongerenorganisatie uitnodigen.



202 Zich bewust worden van de vooroordelen en stereotypen bij bepaalde beroepen.

EDV* B

vooroordelenstereotypen

Uitgewerkte lesvoorbeelden in verband met:- rolpatronen en techniek- weekindeling van mijn ouders- mezelf over 10 jaar- bezoek in een bedrijf- beroepensegregatieBreng met de leerlingen een bezoek aan de vzw Het Beroepenhuis (Doornzelestraat 86-92, 9000 Gent). Jongeren van 11 tot 14 jaar ontdekken in Het Beroepenhuis een waaier aan beroepen en krijgen een beter zicht op hun eigen talenten. Vooral de technische en praktisch uitvoerende beroepen staan in de kijker. Zo worden de tieners geholpen bij een bewuste en positieve studie- of beroepskeuze.In de doe-tentoonstelling maken de jongeren op een speelse manier kennis met beroepen uit 11 verschillende sectoren.

203 Inzicht hebben in de algemene structuur van het secundair onderwijs.

EDVLER 14

B

structuur van het secundair onderwijs Bv.: de onderwijskiezer, ‘Kies raak’MI: krachtenprofiel invullen, sterktes visualiseren, inzicht hebben in de eigen krachten.

MI

204 Bereid zijn alle studierichtingen en beroepen naar waarde te schatten.

EDV*LER 15

B

205 De eigen interesses en mogelijkheden kunnen inschatten met het oog op een studiekeuze.

EDVLER 16LER 17

B

Bv.: de onderwijskiezer, ‘Kies raak’MI: krachtenprofiel invullen, sterktes visualiseren. MI



206 De rechten en plichten in de school- en leefomgeving kunnen uitleggen.

MAVO 1 B MGZ 2

regels en afspraken op schoolcontrole op regelsals recreant of toerist de omgeving zuiver houden en de medemens respecteren

Verkeersregels, schoolreglement, werking, democratie.Boetes, sancties.De discussie over de effecten van recreatie moet met zorg worden geleid: de leerlingen zijn hier meer betrokken partij dan bij de bespreking van de effecten van landbouw of industrie. Hierdoor zullen ze meer last hebben om hun mening genuanceerd te formuleren.De leerlingen bespreken het schoolreglement en de leerkracht geeft daarbij eventueel verduidelijking. Zij gaan na waarom dergelijke regels nodig zijn en vergelijken dit met de ‘spelregels’ van bv. voetbal.De leerlingen gaan de betekenis na van de verkeersregels en gaan na wat er zou gebeuren indien er geen verkeersregels zouden bestaan.Verfilming van het schoolreglement.

207 Zijn bereid eigen leefomgeving onbevooroordeeld waar te nemen.

EDV* B

208 Kunnen de eigen leefomgeving omschrijven. MAVO 2 B

Aanknopen bij de concrete situaties van de leerlingen.Bv.: appartement, huis, wijk, sportclub, …

209 Respectvol kunnen omgaan met verschillende groepen in onze multiculturele samenleving.

MAVO 3 B STM 18STM 26

soorten reizigers identificeren van:- standpunten- spanningende multiculturele samenleving

Aansluiten bij de ‘reiservaringen’ van de leerlingen.Bv.:- automobilisten tegenover fietsers;- ouderen tegenover jongeren.Gegevens over de aantallen vreemdelingen en hun nationaliteiten kunnen op de gemeente worden bekomen.



Men kan met de leerlingen een bezoek brengen aan de gemeentelijke administratie en deze doelstellingen combineren met de vakoverschrijdende ontwikkelings-doelen. Het verwerken van de bekomen informatie is een aanzet tot het respectvol omgaan met anderen. Men zal hierbij eveneens enkele redenen verwoorden voor de migratie naar de schoolgemeente.De leerlingen zoeken op welke nationaliteiten in een bepaalde gemeente of stad aanwezig zijn. Van de meest voorkomende zoeken zij een aantal kenmerkende leefgewoontes en vergelijken deze met hun eigen leefgewoontes. Ze gaan na waarom mensen migreren.

210 Voor de eerbiediging van de rechten van de mens en het kind en de sociale rechtvaardigheid kunnen opkomen.

MAVO 4 B STM 24

211 Kritisch kunnen zijn tegenover zichzelf. MAVO 5 B STM 11STM 13

Kritisch zijn betekent werken met criteria.Laat de leerlingen zelf aangeven met welke criteria ze reklening houden om zichzelf in te schatten.

212 Kritisch kunnen zijn tegenover de medeleerlingen. MAVO 5 B STM 11STM 13

213 Kritisch kunnen zijn tegenover de maatschappij. MAVO 5 B STM 11STM 13

de consumptiemaatschappijlandbouw kan schadelijk zijn voor het milieuindustrie en leefmilieutransportmiddelen

Kritisch denken is een vaardigheid die aangeleerd en gebruikt kan worden om te beslissen of een bewering waar, gedeeltelijk waar, of fout is. Het biedt handvatten om de natuurlijke aanleg iets te geloven te beteugelen en onlogische redeneringen en denkfouten te herkennen en voorkomenLeer de leerlingen werken met criteria.



De steeds snellere evolutie en de wisselwerking tussen techniek en consumptie aantonen door middel van voorbeelden.Voorbeelden:- overbemesting en vervuiling van het grondwater;- gebruik van pesticiden en de volksgezondheid;- ontbossing en bodemerosie.De standpunten van meerdere betrokkenen laten aan bod komen.Nadruk leggen op mogelijke oplossingen.Voorbeelden van gevolgen:- lucht- en waterverontreiniging;- geluids- en geurhinder;- files en gevaarlijke transporten.De standpunten van meerdere betrokken aan bod laten komen.Nadruk leggen op mogelijke oplossingen.Vergelijk maken: reizen als ontspanning, reizen uit noodzaak.Documentatie verzamelen.

214 De verschillende rolverwachtingen t.a.v. jongens en meisjes kunnen herkennen.

MAVO 6 B STM 11

studiekeuze in het secundair onderwijs. CLB-medewerker uitnodigen.Beroepsinfoproject wordt jaarlijks in elke provincie georganiseerd.In functie van studiekeuzebegeleiding zoeken de leerlingen informatie rond bepaalde beroepen. Zij zoeken daarbij ook uitdrukkelijk naar roldoorbrekende voorbeelden (bv.: vrouwelijke vrachtvervoerders, mannelijke kleuterleiders, vrouwelijke brandweerlui…).

215 Zich weerbaar kunnen opstellen ten opzichte van rolverwachtingen t.a.v. jongens en meisjes.

MAVO 6 B STM 11



216 Rekening kunnen houden met andere opvattingen. MAVO 7

B STM 13STM 26

Tijdens een discussie luisteren de leerlingen naar de mening van een klasgenoot zonder deze te onderbreken.MI Taalkracht, MI Teamkracht: gespreksvormen.

MI

217 Zich kunnen hoeden voor vooroordelen. MAVO 7

B STM 13STM 26

vooroordelen Confronteer de leerlingen met hun eigen vooroordelen en denkpatronen door ze hypothesen te laten formuleren bij afbeeldingen of situaties.Gebruik hiervoor bijvoorbeeld de ‘Vooroordelenkoffer’. De leerlingen onderzoeken en ontmasker samen met jongerenvooroordelen. De Vooroordelenkoffer bevat 50 kleurrijke, opvouwbare kartonnen displays van A3-formaat. 12 thema's komen aan bod. Deze koffer bevat ook werkvormen over (school)regels, plagen en pesten en democratie.De Vooroordelenkoffer kan je gratis ontlenen bij de organisatie Tumult, talent voor samen leven.

MI


7 De vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen (VOET)

De vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen zijn geordend in:- de gemeenschappelijke stam en zeven contexten (niet graadgebonden);- leren leren (per graad);- ICT (voor de eerste graad);- technisch-technologische vorming (voor de tweede en derde graad aso).

In elk vak wordt aan de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen gewerkt. In dit leerplan zijn de VOET als volgt opgenomen:

Eindtermen en ontwikkelingsdoelen van de gemeenschappelijke stam komen voor in de kolom 'link' bij de didactische wenken, rechts in het schema.

In de kolom 'link', wordt verwezen naar een context indien er een duidelijk en evident verband is tussen een eindterm van die context en de doelstelling, de leerinhoud of de didactische suggesties.

Leren leren is onlosmakelijk met het vak verbonden. De eindtermen leren leren komen voor als doelstellingen van het leerplan. Ze zijn herkenbaar aan de code 'LER' die naast de doelstelling staat.

In de kolom 'link' wordt verwezen naar de eindtermen ICT indien er een duidelijk en evident verband is tussen een eindterm van die context en de doelstelling, de leerinhoud of de didactische suggesties.

De vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het secundair onderwijs zijn te vinden op de website van het departement onderwijs: http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/index.htm


http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/index.htm


8 Integratie ICT

Instructie, differentiatie en remediëring met behulp van ICT

ICT ondersteunt het lesgeven en biedt de mogelijkheid om bepaalde leerinhouden op verschillende manieren voor te stellen en aan te brengen, o.a. via tekst, grafieken, schema’s, geluid, stilstaand en bewegend beeld. In de klas kan dit gebeuren door het gebruik van computers en digitale borden.

Het gebruik van een elektronische leeromgeving biedt leerlingen kansen om zelfstandig leerinhouden te verwerken en opdrachten op eigen tempo uit te voeren. Sommige softwareprogramma’s/leerpaden zijn interactief zodat een meer geïndividualiseerd leerproces kan worden doorlopen. De leerling kan op eigen tempo werken en eventueel een eigen parcours kiezen. Een aantal programma’s oefenen vaardigheden en oplossingsstrategieën of zijn geschikt om individueel of in groep te differentiëren en te remediëren.

Via tests kan worden nagegaan in hoeverre kennis en vaardigheden verworven zijn. Dit heeft zeker voordelen als het programma een goede feedback aan de leerling geeft en kansen biedt om op verschillende niveaus te werken.

Informatie verwerven en verwerken met ICT

Er bestaan heel wat bronnen die allerlei informatie interactief aanbieden. Via de talrijke ‘links’ bouwt de leerling een individueel leerparcours op. Er zijn dus andere ‘leesstrategieën nodig dan bij een lineaire tekst. Om leerlingen hierbij te ondersteunen zijn gerichte zoekopdrachten en verwerkingstaken noodzakelijk (informatie ordenen, schema’s aanvullen, informatie vergelijken, verbanden leggen, woordbetekenissen afleiden…).

Het internet is een onuitputtelijke bron van informatie. Om zich een weg te banen door het grote aanbod is een kritische ingesteldheid noodzakelijk. Deze houding moet worden aangeleerd. Als leerlingen binnen of buiten de klas informatie op het web zoeken, moeten ze over een aantal beoordelingscriteria voor ‘tekstmateriaal’ beschikken.

Sommige opdrachten kunnen de leerlingen van ‘huiswerksites’ plukken. Opgaven zullen met deze nieuwe realiteit rekening moeten houden, willen ze zinvol blijven: bronvermelding eisen, meer vergelijkende opdrachten, meer persoonlijke en kritische verwerking. Aan groepsopdrachten en -eindproducten kunnen kwalitatief hogere eisen worden gesteld qua vormgeving en presentatie. Aan bepaalde opdrachten kan een mondelinge presentatie gekoppeld worden, een presentatiepakket kan hier ondersteunend werken. Samenwerken met andere leerkrachten is noodzakelijk om de vakoverschrijdende eindtermen ICT van de eerste graad na te streven. Om de continuïteit van het gebruik van ICT in alle vakken te verzekeren kan een ICT-leerlijn voor de tweede en derde graad ontwikkeld worden op basis van het OVSG-model.

Communiceren met ICT

ICT geeft de mogelijkheid om te communiceren via o.a. e-mail, sociale netwerken, een elektronische leeromgeving. Deze communicatie kan gebeuren binnen een klas of school, maar ook met leerlingen van andere scholen in binnen- en buitenland. Een gezamenlijk interscolair project opzetten behoort tot de mogelijkheden.

Communicatie tussen leerkracht en leerling(en) is ook mogelijk: de leerkracht kan cursusmateriaal elektronisch beschikbaar stellen, voorbeelden van toetsen examenvragen, jaarplanning, … Leerlingen kunnen verslagen, huistaken, digitaal portfolio e.d. elektronisch naar de leerkracht sturen.

OVSG ontwikkelde een model van een ICT-beleidsplan, ICT-leerlijnen en ICT-instructiekaart. U kunt deze documenten raadplegen via het extranet van OVSG: http://extranet.ovsg.be/ (rubriek ‘Publicaties’).


http://extranet.ovsg.be/

9 Taalontwikkelend vakonderwijs

Leren op school kan niet zonder taal: taal, leren en denken zijn onlosmakelijk verbonden. In alle vakken worden de vakinhouden overgebracht via taal, voornamelijk het Nederlands. Daarom moeten vakdoelen en taalontwikkeling in elk vak samen worden aangepakt. Elke leerkracht weet immers dat een te lage taalvaardigheid van de leerlingen het bereiken van vakdoelen in gevaar brengt. De didactiek die leerstofdoelen en taaldoelen bewust aan elkaar koppelt in alle vakken en voor alle leerlingen met de bedoeling leerwinst te boeken, noemt men ‘taalontwikkelend vakonderwijs’.

AV Nederlands of AV PAV speelt een cruciale rol in het taalbeleid dat gericht is op taalontwikkelend vakonderwijs, het is als het ware het aanleverend vak voor het taalbeleid. De lees-, luister-, spreek-, schrijf- en kijkstrategieën worden hier aangeleerd met de OVUR-structuur (vaste opeenvolging van oriënteren, voorbereiden, uitvoeren en reflecteren bij het aanpakken van een taak). Deze leerstrategieën en de OVUR-structuur zijn echter ook vereist bij de opdrachten in andere vakken.

Daarom nemen we in de leerplannen van andere dan de taalvakken de volgende tekst op om leerkrachten te ondersteunen in hun bijdrage aan de taalontwikkeling van hun leerlingen.

Taalontwikkelend vakonderwijs is contextrijk onderwijs vol interactie en met taalsteun.

Een rijk en overvloedig taalaanbod plaatst nieuwe leerstof in bekende en bredere contexten. De context geeft aanknopingspunten om de nieuwe stof te koppelen aan de aanwezige kennis en aan een concrete (levensechte) leersituatie. Meer context is nodig om leerlingen de nodige aanknopingspunten te geven om nieuwe informatie (leerstof) aan op te hangen.

Het scheppen van interactiemogelijkheden heeft de bedoeling natuurlijke, echte gesprekken met veel school- en vaktaal te doen plaatsvinden. De interactie in de klas gebeurt tussen leerkracht en leerlingen en tussen leerlingen onderling en is van enorm belang om leerlingen actief met de leerstof te laten bezig zijn. Deze interactie verplicht de leerlingen via schrijven en/of spreken de nieuwe informatie ook effectief te gebruiken en zo van het verwerven van informatie naar het verwerken ervan te gaan. Het nut van deze interactiemomenten in de les is dat alle leerlingen zelfstandig denken leeractiviteiten uitvoeren en de daarbij behorende taalvaardigheid verwerven en oefenen. Een taal leren doe je door die veel te gebruiken, dat geldt ook voor vaktaal.

Taalontwikkelend vakonderwijs voegt aan deze twee leerbevorderende principes een derde toe, namelijk het geven van taalsteun. Taalsteun wordt gegeven om de leerstof en opdrachten toegankelijker te maken voor de leerlingen. Het betekent niet de taal vereenvoudigen, maar wel leerlingen hulp bieden bij het omgaan met de voor hen soms moeilijke school- en vaktaal. Taalsteun geven begint met heldere doelen en structuren in de lessen aan te brengen, door leerlingen hulpmiddelen te laten gebruiken (instructiekaarten, stappenplannen, woordenlijsten…), door de OVUR-structuur toe te passen in de les, door tijd uit te trekken voor reflectie op het eindresultaat en het leerproces. Het geeft de leerlingen de mogelijkheid om te leren hoe ze iets moeten noteren, hoe ze iets moeten vertellen, hoe ze een tekst kunnen lezen, enzovoort.

Om dit te realiseren hou je rekening met de doelstellingen taal die in dit leerplan zijn opgenomen. Meer informatie vind je in ‘Een schoolbeleid voor taalontwikkelend vakonderwijs’, op het extranet van OVSG http://extranet.ovsg.be/ (rubriek ‘Publicaties’).



10 Vakgroepwerking

Elke leerkracht maakt deel uit van een vakgroep. Die vakgroepen zijn een formele samenwerkingsvorm die het uitbouwen van een pedagogische werking mogelijk maakt. De samenwerking kan verschillende formele en informele vormen aannemen en dient o.a. om ervaringen uit te wisselen, elkaar te helpen, ideeën, materiaal en werk te delen, enz…1 Samenwerken betekent leren van elkaar: uit discussies en uitwisseling van ervaringen bouwt een groep kennis op die ze toepast bij het realiseren van diverse onderwijsverbeteringen. Een goede vakgroepwerking bevordert de kwaliteit van de klaspraktijk en de leerlingenresultaten en is een belangrijk element van professionalisering van een team. De leerkracht blijft zich bewust van de impact die hij/zij heeft op het leren van de leerling. Een goede vakgroepwerking heeft zichtbare effecten in de klas.

Lesgeven in een klas betekent leerplanrealisatie, leerlingenevaluatie, leerlingenbegeleiding en voortdurend de kwaliteit van het onderwijsproces in het oog houden. Deze thema’s vormen bij uitstek het uitgangspunt van discussie, bespreking en afstemming binnen de vakgroep.

Het leerplan bevat voor de leerkracht essentiële gegevens voor de concrete onderwijspraktijk. In het leerplan vindt de leerkracht de algemene en de specifieke doelstellingen met aansluitend de leerinhouden voor een bepaald vak, bepaalde vakken of vakgebieden. De verdeling van de vakdoelstellingen binnen een graad is een item dat in de vakgroep aan bod dient te komen. Een goede afstemming van de leerlijnen, zowel verticaal als horizontaal, en van alle vakoverschrijdende initiatieven vormt een belangrijk onderwerp binnen de vakgroepvergaderingen. De wenken voor de didactische aanpak en de bijkomende informatie kunnen nuttig zijn voor de realisatie van het leerplan. Ook het nastreven van de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen binnen de verschillende contexten is een belangrijk item voor de vakgroepvergaderingen. Leerplanstudie en leerplanrealisatie vormen dus bij uitstek het onderwerp van een vakgroepvergadering.

Leerlingenevaluatie is in de eerste plaats afgestemd op de leerplandoelen. Zowel het leerproces als de eindresultaten zijn voorwerp van evaluatie. Helder en transparant geformuleerde evaluatiecriteria vormen de basis voor een evaluatie, afgestemd op het leerlingenprofiel. Ook in de vakgroep kan je afspraken maken omtrent evaluatie, bespreek je toetsen examenvragen en stem je op elkaar af.

Leerlingenbegeleiding begint in de klas in elk vak. Een gerichte leer- en studiebegeleiding in het vak biedt leerlingen een houvast bij het verwerken van de leerinhouden. Het gebruik van activerende werkvormen en aandacht voor verschillen bij leerlingen zorgen voor een grotere betrokkenheid en een stijging van de motivatie. Voor leerlingen met gedrags- en/of leerproblemen moeten de afspraken gemaakt met de leerlingbegeleider in de klas voor elk vak opgevolgd worden. De vakgroep bespreekt de manier van (gezamenlijke) aanpak van leerlingen met eventuele leerproblemen.

Kwaliteitsvol werken in de klas wordt bevorderd door (zelf)reflectie en evaluatie op basis van zowel interne als externe gegevens over de vorige drie thema’s (leerplanrealisatie, leerlingenevaluatie, leerlingenbegeleiding). De resultaten van de leerlingen (ook als klas) geven hier een belangrijke indicatie. Hieruit worden conclusies getrokken en acties ondernomen die op hun beurt opgenomen worden in de cirkel van kwaliteitszorg. Op die manier bewaakt de vakgroep constant de eigen werking en stuurt ze bij waar nodig. Deze kwaliteitsverbetering wordt vanuit een sterk en breed draagvlak gemotiveerd, wat de kans op effectiviteit verhoogt. Zo kan een kwaliteitsvolle vakgroepwerking echt renderen en heeft dit effect op de leerresultaten van de leerlingen.

Meer informatie vindt u in de Leidraad kwaliteitsvolle vakgroepwerking, op het extranet van OVSG, http://extranet.ovsg.be/ (rubriek ‘Publicaties’).

1 Beleidsvoerend Vermogen – Platformtekst, Overkoepelend overlegplatform Inspectie-pedagogische begeleiding VlOR, p.7-8.



11 Evaluatie

Waarom evalueren?

Evaluatie kan zeer verschillende functies hebben:- formatief;- summatief.

Formatieve (of tussentijdse) evaluatie is een middel om het leren bij leerlingen te verbeteren. Ze moet opgevat worden als een leerkans voor leerlingen en niet louter als een beoordelingsmoment. Deze evaluatie signaleert en diagnosticeert individuele leerproblemen met de bedoeling te remediëren. Cruciaal is de feedback aan de leerlingen: de leerlingen krijgen informatie over de bereikte en niet-bereikte leerdoelen en over de effectiviteit en de efficiëntie van hun leerproces. Leerlingen kunnen ook zelf bewijsmateriaal verzamelen om aan te tonen dat ze bijleren, dat ze zichzelf bijsturen. Zo worden ze verplicht om na te denken over hun eigen werkmethodes, aanpak, manier van leren. Deze formatieve manier van evalueren geeft niet alleen de leerling de kans om bij te sturen. De leerkracht ziet meteen waar het fout loopt en kan tijdens het leerproces ingrijpen om grotere schade te voorkomen door het leerproces en het lesgeven bij te sturen.Summatieve (of eind-) evaluatie heeft als doel resultaatbepaling, kwaliteitsbeoordeling van de leerling, een eindoordeel uitspreken over de leerprestaties van de leerling en dit om de leerling te oriënteren en te selecteren.

Wat evalueren?

Uitgangspunt voor de evaluatie blijven uiteraard de leerplandoelstellingen, die als inzichten, vaardigheden en attitudes geformuleerd zijn. Belangrijk is dat de leerkracht de leerdoelen duidelijk zichtbaar maakt voor de leerlingen zodat ze weten wat ze moeten leren en vooral waarop ze zullen beoordeeld worden. Deze criteria moeten duidelijk met hen besproken worden. Eventueel kunnen een aantal samen met hen worden opgesteld.

ProcesevaluatieVia procesevaluatie verzamelt men gegevens over het verloop van het leerproces: de aanpak van de leerling om doelstellingen na te streven staat centraal. Deze evaluatie stelt in staat om de vooruitgang van de leerling te bepalen en om sterke en zwakke kanten in kaart te brengen. Hierdoor kan het leerproces continu bijgestuurd worden.

ProductevaluatieVia productevaluatie verzamelt en beoordeelt men gegevens om na te gaan of de leerling de gestelde doelstellingen heeft bereikt. Hiervoor bekijkt men het resultaat.

Wie evalueert?

In een 'testcultuur' is alleen de leerkracht verantwoordelijk voor de evaluatie. In een 'evaluatiecultuur' werken leerkracht en leerlingen samen aan de evaluatie. De participatie van leerlingen aan het evaluatieproces vergroot hun betrokkenheid en verantwoordelijkheid bij de leerstof en helpt hen dit beter te verwerken.

Bij zelfevaluatie zal een leerling zichzelf moeten beoordelen. Bij peerevaluatie en co-evaluatie kunnen ook medeleerlingen evalueren volgens vooraf opgestelde en besproken criteria. De leerkracht begeleidt dit leerproces en blijft verantwoordelijk voor de eindbeoordeling. Bij deze twee vormen van evaluatie is de reflectie door de leerling en het formuleren van nieuwe werkpunten cruciaal om tot een beter leerproces te komen.

In sommige gevallen zullen derden de leerlingen mee evalueren. Dit zal bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een leerling tijdens een stage door de stagementor geëvalueerd wordt.


Hoe evalueren?

Kwaliteitsvol evalueren heeft te maken met verschillende facetten zoals de vooropgestelde criteria, de gebruikte evaluatievorm en de kwaliteit van toetsen examenvragen.

Meer informatie vindt u in Kwaliteitsvolle toetsen examenvragen, op het extranet van OVSG, http://extranet.ovsg.be/ (rubriek ‘Publicaties’).



12 Minimale materiële vereisten

Het betreft de materiële vereisten die minimum noodzakelijk zijn voor een goede uitvoering van het leerplan.

VaklokaalHet vaklokaal is conform de eisen gesteld in de Welzijnswet (betreft het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk) de Codex (omvat de uitvoeringsbesluiten van de Welzijnswet, zal op termijn het ARAB vervangen); het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (ARAB) het Algemeen Reglement op Elektrische Installaties (AREI) het controledocument dat door de onderwijsinspectie wordt gebruikt bij de doorlichting van de

bewoonbaarheid, veiligheid en hygiëneen houdt rekening met het Vlaams Reglement betreffende de Milieuvergunning ( VLAREM) en het Vlaams Reglement inzake Afvalvoorkoming (VLAREA).

Het vaklokaal heeft een leraarstafel, geschikt voor demonstraties en er zijn tafels waar de leerlingen experimenten kunnen uitvoeren. Er zijn aansluitingen voor water, gas en elektriciteit. Projectieapparatuur (video en/of dvd, tv, internet, mogelijkheden tot realtimemetingen) is aanwezig. Gepaste verlichting en verduistering is voorzien. Indien een internetaansluiting voorlopig niet in het vaklokaal kan worden gebracht, moet een ander computerlokaal worden voorzien.

Raadpleeg ook op www.ond.vlaanderen.be/inspectie/ bij:Extra info voor scholen …/veiligheidDe controlelijst welzijnsbeleid onderzocht vijf indicatoren:- de organisatie van het welzijnsbeleid- de veiligheid van de leer- en werkomgeving;- de gezondheid en hygiëne;- het milieu;- leren, werken en stage.Voor alle materiaal: zie: www.leermiddelen.be

Minimaal aanwezig materiaaltv, video, overhead, dvd-spelerverduisterbaar lokaalatlassen (wand)kaartenwereldbolwegenkaart (1 per 2 leerlingen)topografische kaarten van de eigen omgeving op verschillende schalenstadsplanmeetinstrumenten, kompas (1 per 2 leerlingen), kwikthermometer, barometer, pluviometer, windkrachtmeters, microscopenwoordenboeken, jeugdencyclopedieën, stripverhalen, tijdschriften, prikbord, leesboxen…opbergruimtematerialen allerlei: telefoonboeken, cd-roms, video’s, naslagwerken, informatiemateriaal internetaansluiting aanwezig in de schoolcomputers met cd-romdrive, spellingcheckertoegang tot computerlokaalmodellen of wandplaten in verband met de stelsels van de mens en de bouw van de plantmicroscopen: minstens 1 per 3 leerlingeneen stereomicroscooptoebehoren voor microscopie-oefeningen: per 3 leerlingen een scalpel of scheermesje, een pincet, een loep, naalden, een druppelteller, voorwerpen dekglaasjes,kleurstoffenmicroscopische preparatenverwarmingstoestel: bunsenbrander of elektrische verwarmingsplaatglaswerk: reageerbuisjes, pipetten, warmwaterbed, petrischalen, maatbekers, maatcilinders, erlenmeyers, stoppen, gebogen buisjestransparanten, software, videomateriaal over de stelsels van de mens en de bouw van de plant


http://www.leermiddelen.be/

http://www.ond.vlaanderen.be/inspectie/

videobanden, cd-roms of cd-i’s over het stelsels van de mens en de bouw van de planteen vakbibliotheek met naslagwerk en tijdschriften voor de leraar en voor de leerlingeneen prikbordeen koelkast met vriesvak, eventueel in een gemeenschappelijk lokaal voor wetenschappenergometer, spirometer, bloeddrukmeter met stethoscoopthermometersindicatoren

Het hierna opgesomde materiaal moet aanwezig zijn in de vestigingsplaats waar de wiskundelessen plaats hebben: bordmateriaal: passer, geodriehoek, meetlat, tekendriehoek; overheadproject en scherm, viltstiften en rekenmachine; modellen van ruimtelichamen (kubus, balk, prisma, cilinder, piramide, kegel, bol); beamer,computers met aangepaste didactische software, internetaansluiting.

De leerlingen zijn zelf verantwoordelijk voor de aanschaf van tekenmateriaal en een zakrekenmachine.

Nuttige didactische hulpmiddelenPAV-lokaal met klasbibliotheek en internetaansluiting.Actuele grafieken en diagrammen.Modellen, tekeningen op schaal, plattegronden en plannen.Reservemateriaal voor de leerlingen: tekenen geodriehoeken, passers, latten, viltstiften in verschillende kleuren, zakrekenmachines.


13 Bijlagen

De vakgebonden ontwikkelingsdoelen voor de Algemene vakken voor de eerst graad secundair onderwijs B-stroom zijn terug te vinden op de website van het departement onderwijs:http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/index.htm

De vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor het secundair onderwijs vindt u eveneens op de website van het departement onderwijs:http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/index.htm




ColofonDit leerplan werd ontwikkeld door de leerplancommissie AV PAV van OVSG met de medewerking van vertegenwoordigers van de schoolbesturen Antwerpen, Brussel, Nijlen, Overijse en Turnhout en met deelname van het provinciaal onderwijs.


Onderwijsvorm - OVSG · Web viewHet verschil tussen een korte en een lange klank kunnen horen. NED...

Documents

Transcript of Onderwijsvorm - OVSG · Web viewHet verschil tussen een korte en een lange klank kunnen horen. NED...