1/20

expertisecentrum onderwijs & ict suriname

samenwerkingsverband van iol en sofos

info@ecoisonline.org - www.ecoisonline.org

Onderwijs(Centrum) en ICT; de hype voorbij

Pieter van der Hijden msc ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname

Presentatie tijdens de Workshop "Oprichting en operationalisatie van het Onderwijscentrum - AdeKUS"; georganiseerd door de Anton de Kom Universiteit van Suriname en het VLIR-secretariaat voor universitaire ontwikkelingssamenwerking.

Paramaribo, 5 december 2013

Dit is de achteraf uitgeschreven tekst van de presentatie met enkele aanvullingen en

verduidelijkingen.

Pieter van der Hijden (Sofos/ECOIS – 2013) Dit werk valt onder een Creative

Commons Naamsvermelding 4.0 Internationaal-licentie, behalve waar anders vermeld.

2/20

3/20

1 Introductie

In deze presentatie bespreken we eerst wat gaande is op het gebied van onderwijs en ict en

vervolgens wat dat betekent voor het Onderwijscentrum van AdeKUS. We doen dat vanuit het

perspectief van ECOIS, het Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname.

1.1 Over de auteur/spreker

4/20

Pieter van der Hijden MSc (ECOIS - Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname) is internationaal

consultant op het gebied van "ict for development, government and learning" met als specialiteiten

Fab Lab, gaming/simulation en Moodle.

Pieter studeerde technische natuurkunde aan de Technische Universiteit te Eindhoven, werkte als

researcher in de sociale wetenschappen aan de universiteiten van Nijmegen en Leiden en werd

intern concern-adviseur voor "organisatie en informatie" bij de Nederlandse Rijksoverheid. Sinds

2000 werkt hij full-time via zijn eigen Sofos Consultancy (www.sofos.nl).

Vanaf 2005 is hij meer en meer actief in ontwikkelingslanden, vooral in Suriname. Zijn eerste

opdracht hier was het opstellen van een strategisch plan voor afstandsonderwijs aan de Anton de

Kom Universiteit van Suriname. Dat gebeurde o.m. via workshops voor docenten en voor managers

en stafleden. Om hen een ervaring van afstandsonderwijs te geven, bracht hij de Elektronische

Leeromgeving Moodle mee. Dat sloeg behoorlijk aan en is sindsdien operationeel bij AdeKUS. Later

werkte Pieter ook voor het Ministerie van ATM, het FHR Lim A Po Instituut, het IOL en het Ministerie

van PLOS.

In 2009 was Pieter mede-oprichter van ECOIS, het Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname

(www.ecoisonline.org). Op dit moment ontwikkelt hij bij het Polytechnic College Suriname (PTC)

nieuwe concepten voor e-learning en bij het Kabinet van de Vicepresident het Fab Lab Paramaribo,

het eerste first Fab Lab in het Caribisch gebied (http://fablab.vicepresident.gov.sr). Pieter is

internationaal actief in professionele verenigingen op het gebied van gaming/simulation, Moodle and

Fab Labs.

1.2 Over ECOIS

ECOIS staat voor Expertisecentrum Onderwijs en ICT Suriname. Het was een initiatief van wijlen Ton

Wolf (IOL, Suriname), Wim de Boer (SLO, Nederland) en Pieter van der Hijden (Sofos Consultancy,

Nederland). Momenteel is ECOIS een non-profit samenwerkingsverband van Marco Ligtvoet, Lucenda

5/20

Plet en Pieter van der Hijden dat zonder subsidie opereert. ECOIS voert betaalde advies- en

ontwikkel-opdrachten uit en bekostigt daarvan onder meer activiteiten zoals een nieuwsbrief (800+

abonnees) uit, een jaarlijkse CD-ROM "Bronnen voor onderwijsprofessionals", zijn website website

(www.ecoisonline.org) en thema-bijeenkomsten.

2 Onderwijs & ICT

2.1 Niets nieuws onder de zon?

6/20

Informatietechniek in het onderwijs is van alle tijden. Nieuwe media en technieken kwamen op en

vonden ook hun weg naar het onderwijs. Dat was al zo bij de boekdrukkunst, het gebeurde evenzeer

bij de grammofoon, de radio, de taperecorder, filmstroken, school-tv, talenpracticum, videorecorder,

viditel, computerterminal met Computer Assisted Instruction, beeldplaat, CD-i, pc met multimedia,

CD-ROM, internet, webquests, weblogs (blogs), teleconferencing, mobiele telefoons, sms, pings,

tweets, tablets, games, app's en webservices. De toverlantaarn met filmstroken is intussen

vervangen door een LCD-projector ("beamer") of nog mooier (en duurder): een digibord.

Wat is trouwens het verschil tussen de toverlantaarn met filmstroken van vijftig jaar geleden en het

digibord dat overwegend voor het vertonen van YouTube filmpjes gebruikt wordt nu?

Wat door de jaren heen hetzelfde lijkt te zijn gebleven is de nadruk op het technische aanbod in

plaats van op de didactische vraag. Wat in de huidige tijd anders is dan voorheen is het tempo waarin

nieuwe mogelijkheden over ons uitgestort worden, de complexiteit ervan en de risico's die eraan

verbonden zijn. In een sfeer waarin je bang bent "de boot te missen" en daarom in paniek "op een

rijdende trein springt", kun je gemakkelijk "op het verkeerde paard wedden" en financiëel goed

onderuit gaan.

Veel nieuwigheden blijken ijdel; na een tijdje hoor je er niets meer van. Het waren hypes, geen

trends. De kunst is te ontdekken wat waardevol en toekomstvast is.

2.2 De hype cycle

Gartner, een onderzoeksbureau op het gebied van ICT, constateerde een aantal jaren geleden dat

alle nieuwe technische ontwikkelingen een vaste cyclus lijken te doorlopen. Ze noemden die de hype

cycle.

Zodra een nieuwe technische ontwikkeling de aandacht van de media begint te trekken gaat een de

hype cyclus van start. De ene publicatie praat de andere weer na en positieve berichten worden

7/20

daardoor enorm versterkt. De verwachtingen worden hooggespannen. Te hoog waarschijnlijk, zodat

de nieuwe ontwikkeling wel móet teleurstellen. Op dat moment haken mensen teleurgesteld af,

verschijnen negatieve berichten in de pers, zakt de belangstelling voor de nieuwe ontwikkeling tot

een dieptepunt. Is het daarmee voorbij? Voor sommige ontwikkelingen zeker, maar er is ook een

aantal dat overleeft en gelouterd uit het dal klimt en een stabiele positie weet te bereiken.

Gartner heeft van de hype cycle een business gemaakt. Het bureau volgt honderden nieuwe

ontwikkelingen op ict-gebied, plaatst die op de hype cycle, maakt voorspellingen, enz. Het resulteert

in jaarlijkse hypecycles voor tientallen onderwerpen die als commercieel product op de markt

komen.

2.3 IT Hype Cycle for Education

Eén van de vele hypecycles die Gartner jaarlijks produceert is de "IT Hype Cycle for Education". De

figuur toont de uitgave van 2012 en laat enkele tientallen ontwikkelingen zien en hun plaats op de

cycle. Elke ontwikkeling volgt een eigen tempo. Gartner geeft ook een prognose voor de toekomst en

geeft aan wanneer een nieuwe ontwikkeling het stabiele niveau zal bereiken (en productief ingezet

kan worden), dan wel uit zal doven voor het zo ver is.

8/20

2.4 Technology Education

De hypes komen over u heen of u wilt of niet. Markt en media voeren druk uit op het onderwijs om

over te stappen. De commerciële belangen wegen daarbij zwaar. ICT-toepassingen voor het

onderwijs kennen immers interessante multipliers: honderdduizend leerlingen, duizenden klassen en

docenten, honderden scholen. Of je nu een goedkope calculator voor elke leerling of een duur

digibord voor elke schoolklas weet te slijten, de omzetcijfers voor leveranciers zijn "all time high".

De druk komt ook van binnenuit. De eigen medewerkers, vaak de meest toegewijde, raken via de

media enthousiast over de nieuwe mogelijkheden en doen intern hun missionarissenwerk. Ook het

management gaat niet "vrijuit. Via contacten met collega's leert men over de ontwikkelingen elders

en wil men niet achter blijven.

Tegenover deze "technology push" staat een beperktere "education pull": het streven naar een

hoger leerrendement en een efficiënte organisatie van het leerproces en het daarbij gebruik maken

van ict.

Het is belangrijk om door de hype-cycle heen te kijken. Pilots met nieuwe technologieën kunnen heel

leerzaam zijn. Ze bieden de kans om inspiratie in realisatie om te zetten, om ervaring op te doen en

om hun effecten al dan niet aan te tonen. Zonder goede voorbereiding massaal overgaan op een

nieuwe koers is daarentegen een riskante zaak.

9/20

2.5 Claims en aangrijpingspunten

De Nederlandse Stichting Kennisnet heeft een samenvattend schema geproduceerd waar de claims

van ict voor het onderwijs (hoger leerrendement vs. efficiëntere organisatie) staan aangeduid. Wat

het leerrendement betreft, kan ze dankzij een stroom van onderzoeksprojecten bogen op gemeten

opbrengsten. Wat de efficiënte organisatie betreft is deze "evidence" nog niet aangetoond.

2.6 Conclusie

10/20

De combinatie van onderwijs en ict is niet nieuw. Al vele jaren, zo niet eeuwen, zie je opkomende

technieken en media óók binnen het onderwijs toegepast worden. Nieuw is dat het tempo waarin

nieuwe ontwikkelingen op het onderwijs afkomen steeds hoger wordt en de kans op verkeerde

keuzes en mislukte implementaties óók. De balans tussen de techniek die aanbiedt en het onderwijs

dat vraagt is zoek. Het draait daarbij steeds om twee zaken: ict zou het leerrendement vergroten en

ict zou de organisatie van het leerproces doelmatiger kunnen laten verlopen.

11/20

3 Onderwijscentrum & ICT

3.1 Vier in balans

Voor het implementeren van ict in het leerproces biedt het vier-in-balans model van de Stichting

Kennisnet houvast. Het model stelt dat vier factoren onderling in evenwicht moeten zijn:

1. de visie op onderwijs (van de universiteit, van de faculteit, van de studierichting, van de individuele docent);

12/20

2. de deskundigheid (van de docenten die het leermateriaal ontwikkelen, van de docenten die doceren/begeleiden en van alle andere betrokken professionals);

3. de inhoud en de toepassing, i.c. het leermateriaal en de leeractiviteiten;

4. de infrastructuur (hardware, software en netwerken en de daarbij behorende policies)

Uiteraard moet dit proces ook adequaat geleid worden.

3.2 Deskundigheid

Het Onderwijscentrum zet zwaar in op deskundigheidsbevordering, met name van de docenten die

het onderwijs ontwikkelen en/of begeleiden. Het TPACK-model kan daarbij goede diensten bewijzen:

Technological Pedagogical Content Knowledge, de combinatie van techniek, (vak)didactiek en

vakkennis.

13/20

3.3 Diensten-management

Het Onderwijscentrum zal o.i. verschillende doelgroepen moeten gaan bedienen en daarop zijn

dienstenpakket moeten afstemmen:

1. voorlichting geven aan onderwijsprofessionals voor wie ict (in het onderwijs) nog geheel nieuw is;

2. ruimte bieden aan onderwijsprofessionals die kennis en ervaring willen opdoen via het volgen van trainingen en/of via het uitvoeren van eigen experimenten;

3. samen met onderwijsprofessionals uitvoeren van door het management (van universiteit, faculteit of studierichting) geïnitieerde onderzoeks- en/of ontwikkelprojecten.

Een bijzondere uitdaging / ontwikkeldoel is het bevorderen van doorstroming van de eerstgenoemde

via de als tweede genoemde naar de als derde genoemde dienst.

14/20

3.4 Kennis-management

Als je alleen al ziet hoe complex en dynamisch de buitenwereld is op het gebied van ict en onderwijs,

dan mag duidelijk zijn dat het kennismanagement van het Onderwijscentrum goed georganiseerd

moet zijn. Afhankelijk van de toekomstige positionering van het kenniscentrum avant-la-lettre, de

universiteitsbibliotheek, zal het Onderwijscentrum het kennismanagement meer of minder zelf op

moeten tuigen.

3.5 Infrastructuur-management

15/20

Bij de inzet van ict-systemen voor faculteiten, zal zich de vraag voordoen wie de eigenaarsrol gaat

vervullen van dergelijke systemen. Omdat o.i. het beheren van ict-systeem ter ondersteuning van het

onderwijs, meer met het onderwijs dan met ict van doen heeft, zou die eigenaarsrol belegd kunnen

worden bij het Onderwijscentrum.

3.6 Conclusie

AdeKUS krijgt een Onderwijscentrum, bedoeld om het eigen onderwijs te vernieuwen en het

leerproces te verbeteren, onder meer door de inzet van ict. Dat vraagt op instellingsniveau om visie,

deskundigheid, inhoud / toepassingen en infrastructuur die daarop gericht en onderling in balans

zijn. De docenten zullen hun technologisch pedagogische vakkennis en -kunde moeten ontwikkelen

en up-to-date houden. Het gaat volgens ons om het aanbieden van een dienstenpakket van

beginners tot experts, het daarbij ondersteunende management en het functioneel beheer van de

technische infrastructuur.

16/20

4 De hype voorbij

Het onderwijs kán veel baat hebben bij de juiste inzet van ict. Het zal dan wel uit moeten gaan van

zijn eigen doelen en kracht. De hype cycle kan helpen onderscheid te maken en genuanceerd om te

gaan met nieuwe ontwikkelingen.

Het onderwijscentrum heeft een belangrijke taak bij het verbeteren van het onderwijs in het

algemeen en met behulp van ict in het bijzonder. Het zal een genuanceerd dienstenpakket moeten

aanbieden en zowel kennismanagement als het functioneel beheer van de technische infrastructuur

op orde moeten hebben.

17/20

Pieter van der Hijden msc; pvdh@sofos.nl; www.sofos.nl

Het ECOIS-team bestaat uit Marco Ligtvoet (CPI), Lucenda Plet (IOL) en Pieter van der Hijden

(Sofos); info@ecoisonline.org, www.ecoisonline.org

18/20

5 Bijlagen

5.1 Referenties

The cloud and higher education; Bob Gill; Gartner; 2012; http://bit.ly/1b5ScQ9

ECOIS – Expertisecentrum Onderwijs & ICT Suriname; www.ecoisonline.org

Moodle; www.moodle.org

Sofos Consultancy, Amsterdam, Nederland; www.sofos.nl

Strategic plan for distance education at the Anton de Kom University of Suriname; Pieter van der Hijden; CUPIDE – Caribbean Universities Project for Integrated Distance Education; 2005; http://slidesha.re/11FMcL3

Technisch voorstel: proefproject bijscholing leerkrachten binnenland via modern afstandsonderwijs; Pieter van der Hijden en Ton Wolf; ECOIS, 2010; http://bit.ly/1i1eZ7Q

Trendrapport 2014-2015; technologiekompas voor het onderwijs; Kennisnet 2013 (verschenen ná de workshop); http://bit.ly/K6jj7a

Vier in balans 2012; Kennisnet, 2012; http://bit.ly/K6jZcN

Vier in balans 2013; Kennisnet, 2013; http://bit.ly/1dywRor

19/20

5.2 Over Moodle

Tijdens de workshop kwam regelmatig het gebruik van Moodle bij AdeKUS aan bod. Vandaar dat we

hier een korte tekst opnemen over Moodle in het algemeen en de implementatie ervan bij AdeKUS in

het bijzonder.

5.2.1 Moodle in het kort

Moodle (Modular Object Oriented Distributed Learning Environment) is een gratis en open source

software systeem dat werkt vanaf een web server. Gebruikers (systeembeheerders,

cursusontwikkelaars, docenten en studenten) communiceren met een Moodle-website via een

Internet browser. Moodle is een handelsmerk van Moodle Trust.

Wat is een Moodle-website?

Een website zoals alle andere (verzameling webpagina's met tekst, afbeeldingen, multimedia, hyperlinks enz. geschreven in HTML)

Gebruiksvriendelijk (What-You-See-Is-What-You-Get editor, dus geen HTML-kennis nodig, geen ingewikkelde upload-procedure, maar "live" gaan zodra je op OK klikt, geen zorgen over opmaak, kleur en lettertype, Moodle bewaakt de gewenste huisstijl)

Met veel extra's (voor elke cursus / vak / project / werkgemeenschap, of die nu bedoeld is voor autonoom afstandsleren, huiswerk ondersteuning voor klassikale cursussen of computerondersteuning tijdens klassikale lessen, kun je een eigen startpagina aanmaken met vrije tekst, hyperlinks naar leermaterialen en leeractiviteiten en voorgeprogrammeerde informatieblokken)

Typisch bedoeld voor samenwerkend leren (docenten kunnen opdrachten, forumbijdragen en woordenlijstitems beoordelen, studenten kunnen persoonlijke cijferboekje inzien. Docenten kunnen hun studenten op meerdere manieren in groepen indelen, sommige activiteiten kennen een groepsmodus (plenair, zichtbare subgroepen, gescheiden subgroepen), de docent kan leermateriaal en leeractiviteiten voorbestemmen voor bepaalde subgroepen, de docent kan aangeven onder welke conditie een student een activiteit voltooid heeft en de docent kan aangeven onder welke conditie een activiteit voor een student zichtbaar mag zijn.

Relatief gemakkelijk te beheren (De systeembeheerder beheert de Moodle-website via Moodle zelf en kan bijv. nieuwe gebruikers inschrijven (handmatig, via uploaden van een bestand, via koppelen met een administratie, door hen zelf een formulier te laten invullen), rollen definiëren en bevoegdheden aan rollen alloceren, gebruikers laten betalen, een huisstijl selecteren en/of aanpassen, het taalgebruik (i.c. de systeemboodschappen) aanpassen).

En technisch uit te besteden (Een deel van het systeembeheer, i.c. het technisch systeembeheer, en het hosten van de webserver waarop de Moodle-programmatuur geïnstalleerd is, is tegenwoordig eenvoudig en goedkoop uit te besteden aan in Moodle gespecialiseerde Internet Service Providers).

20/20

5.2.2 Moodle bij AdeKUS

Moodle is al sinds 2005 bij AdeKUS in gebruik. In dat jaar liet UNESCO in het kader van het CUPIDE-

project een strategisch plan voor afstandsonderwijs bij AdeKUS ontwikkelen. Om de deelnemers aan

de diverse werkgroepen te laten ervaren wat afstandsonderwijs inhoudt, bracht de consultant

Moodle mee. Dat beviel goed en is sindsdien operationeel gebleven.

Moodle werd als het ware bottom-up ingevoerd zonder dat een universitair orgaan de eigenaar-rol

vervulde. Wel hebben de drie faculteiten elk een wetenschappelijk medewerker als onderwijs- en ict-

coördinator aangewezen. Zij hadden enkele functionele bevoegdheden t.a.v. Moodle, zoals het

aanmaken van nieuwe modules (leervakken). Het technisch beheer en de hosting werd uitbesteed

aan het UCC; daar zit dat nog steeds.

AdeKUS werkt momenteel met Moodle 2.3; de site is te vinden op http://uvsmoodle.uvs.edu. De

uitgever van de Moodle software (Moodle.com in Australië) brengt tweemaal per jaar een nieuwe

versie uit en is intussen gekomen tot versie 2.6.

Een handleiding voor docenten (2.3) is gratis te downloaden via http://www.ecoisonline.org.