Onderstroom in Teams v01

7/26/2019 Onderstroom in Teams v01

1/11

Over de onderstroom alsremmende factor voor

teamontwikkeling

ARTIKEL

P&A Talentontwikkeling

Wat speelt er in

jouw team?


2/11

Heb je het gevoel dat er in jouw team meer speelt dan er gezegd

wordt? Gaan dingen moeizaam, zie je op tegen een overleg en voel

je in een overleg vaak de energie uit je wegstromen? Stel je jezelf

regelmatig de vraag: waarom loopt het niet? Misschien weet of

voel je dat er meer speelt. Er wordt misschien geroddeld, mensen

werken elkaar tegen of er worden regelmatig sarcastische grapjesof opmerkingen gemaakt. Dit zijn allemaal symptomen dat er iets

niet goed zit in je team. Waar komen deze symptomen vandaan? En

hoe kun je ze bestrijden? In dit artikel gaan we in op het effect van

de onderstroom binnen teams en geven we tips over hoe je hier

het beste mee om kunt gaan.


3/11

De onderstroom is veelal de wereld waar we het niet over

hebben. Het is ook de wereld waarin we soms denken

voor anderen of het gevoel hebben dat we op eieren

lopen. Als je geen grip hebt op de onderstroom, maar je

voelt hem wel, dan haalt dat je uit je kracht. Je bent dan

zelf vaak minder jezelf, minder authentiek. Het team haaltdan niet het beste in jou naar boven.

De bovenstroom: waarnemen en denken

Om te beginnen is het belangrijk om je te realiseren dat

we eigenlijk altijd alleen maar praten over de dingen die

we bewust waarnemen. Dit noemen we de bovenstroom.

De bovenstroom is datgene wat expliciet is. Het is dat-

gene wat we horen en zien. Dat waar we expliciet over

praten met elkaar. Over het weer, over hoe laat het is,

maar ook over complexere zaken zoals bedrijfsprocessen,

strategie, verantwoordelijkheden etc. Het is ook datgenewat we kunnen zien, waarnemen. En het is datgene wat

dus feitelijk los wordt gezien van onszelf. Het is wat we

de realiteit noemen.

De onderstroom: wat niet direct waarneembaar is

Datgene wat we realiteit noemen is feitelijk slechts

een kleine afspiegeling van een groter geheel. De Britse

Kwantumfysicus David Bohm spreekt in zijn boek Heel-

heid en de impliciete orde over een Expliciete Orde;

datgene wat we zien en een Impliciete Orde; datgene wat

we niet zien, maar waar wel alles uit voortkomt. Hij maakt

een mooie vergelijking met een wild stromende rivier. Je

Misschien herken je zon situatie waarin je met

een paar mensen in gesprek bent en dat je er

enorm veel energie van krijgt. Het zijn mooie

discussies, iedereen doet actief mee en na

aoop zindert het nog even door in je hoofd.

De boven- en onderstroom versterken elkaar,

zijn op elkaar afgestemd.

Maar misschien herken je ook situaties waarin

je de energie voelt wegstromen. Inhoude-

lijk zou het in principe eenzelfde discussie

kunnen zijn. Alleen in de ene situatie loopt het

fantastisch en in de andere situatie gaat het

helemaal niet. Het is alsof je tegen de stroom

van de rivier in moet zwemmen en niet vooruit

komt. De onderstroom trekt je een andere kant

op dan je wilt.

Als je geen grip hebt opde onderstroom, maarje voelt hem wel, danhaalt dat het hele teamuit zijn kracht.

kunt de bovenstroom, of de expliciete orde vergelijken

met het zichtbare deel van de rivier, de golven en de

watervallen. De onderstroom is alles wat zich onder water

bevindt, het onzichtbare deel, dat vooral de stroom en de

kracht van de rivier bepaalt.


4/11

De onderstroom als extra dimensie

Kijk eens naar de twee afbeeldingen hieronder. Wat zie je?

Afbeelding 2

Afbeelding 1

Het lijken twee verschillende objecten. Maar feitelijk is hier

sprake van twee verschillende posities van de waarnemers.

Beide waarnemers kunnen lang met elkaar praten over watze zien, maar pas op het moment dat ze door hebben dat

beide plaatjes een andere perspectief betreft van dezelfde

onderstroom zullen ze elkaar gaan begrijpen. Misschien

heb je gezien dat plaatje 1 een tweedimensionaal voor-

aanzicht is en plaatje 2 een tweedimensionaal zij-aanzicht

van hetzelfde aquarium met een vis erin. Het besef van de

derde dimensie maakt dat een gesprek over beide plaatjes

ineens in een heel ander daglicht komt te staan. Je zou de

onderstroom kunnen zien als een extra dimensie. Pas als

je besef hebt van deze andere dimensie is het makkelijker

om elkaar te verstaan.


5/11

Symptomen van de onderstroom

Als een team het gevoel heeft de grip kwijt te raken op

het eigen proces doen mensen soms een poging om dit

op een, veelal niet-effectieve manier kenbaar te maken.

Zoals het roddelen, maar ook maken we bijvoorbeeld

grapjes op de gang over elkaar of over de teamleider. We

zijn wat vaker afwezig bij vergaderingen omdat we het

gevoel hebben dat het toch geen toegevoegde waarde

heeft of dat we toch niets in de melk te brokkelen hebben.

Ook agendapunten waar geen besluit op genomen wordt

en themas die steeds weer terugkomen of actielijstjes die

nooit worden afgevinkt zijn hier voorbeelden van.

Deze symptomen leiden uiteindelijk tot wat wij ruis

noemen. Een eerste symptoom kan het maken van

aeidende grappen zijn op momenten dat het even

moeilijk wordt. Maar grappen kunnen door frustraties

veranderen in cynische opmerkingen. Ook roddelen of

het verzinnen van smoezen behoren tot symptomen van

een tegenwerkende onderstroom. Het is een glijdende

schaal. Van grapjes via cynisme naar roddels en smoezenen vervolgens door naar een toename van afwezigheid,

vertrek of oplopende conicten.

Wat onder de waterlijn begon als een onschuldig visje

verandert uiteindelijk in haaien en piranhas. Je zult de

waterlijn dus moeten laten zakken om de visjes te zien

en te voorkomen dat ze transformeren. Teamleden zijn

zich in eerste instantie nog niet bewust van dit gedrag.

Vaak wordt het ook als iets normaals gezien. Ach, zo

doen we dat altijd hier..... Hoe langer de symptomen zich

voordoen hoe duidelijker en explicieter het gedrag wordt.Tegelijkertijd blijkt het dan ook lastiger en meer ingrijpend

om het bespreekbaar te maken. De schade wordt steeds

groter...

De non-verbale signalen

Behalve grappen, cynisme, roddelen en afhaken kun

je ook veel zien uit de onderstroom door te letten op

non-verbale signalen. Een tegenwerkende onderstroom

openbaart zich bijvoorbeeld als iemand iets anders zegt

dan hetgeen hij uitstraalt. Hij is dan zogenaamd niet con-

gruent. Zijn lichaamstaal zegt iets anders dan wat hij aan

feitelijke tekst produceert of in gedrag laat zien. Mensen

die niet congruent zijn proberen we op een onbewust

niveau te begrijpen door allerlei theorien te verzinnen.

Dit is psychologiseren. Iemand heeft bijvoorbeeld de

volgende interne verklaring voor het gedrag van een ander:

Hij zegt dat hij het ergens mee eens is, maar het komt an-

ders over. Waarschijnlijk is hij het helemaal niet eens, maar

durft hij de discussie niet aan te gaan omdat hij bang is dat

hij buiten de groep valt. En dat is logisch want hij is toch al

een beetje een buitenbeentje. Ik denk dat hij zich ook niet

zo heel erg op zijn gemak voelt in ons team. Misschien is

hij al wel aan het solliciteren ook. Bovendien reageert hij

de laatste tijd nogal kortaf als het gaat om de lange termijnstrategie van onze organisatie. Alsof hij daar helemaal niet

in is genteresseerd. Alsof hij emotioneel al afscheid heeft

genomen.

Kortom niet congruent gedrag voedt de onderstroom omdat

we allerlei gedachtes gaan produceren die misschien wel

helemaal niet kloppen. Dit kan nog verergerd worden

door er vervolgens met anderen over gaat praten in plaats

van met de persoon zelf. Het roddelen is begonnen. We

praten niet meer met elkaar maar vooral over elkaar.

Je zou ook de onderstroom kunnen zienals een extra dimensie. Pas als je besefhebt van deze andere dimensie is hetmakkelijker om elkaar te verstaan.


6/11

Hoe langer de symptomenzich voordoen hoeduidelijker en explicieterhet gedrag wordt.Tegelijkertijd blijkt het

dan ook lastiger enmeer ingrijpend om hetbespreekbaar te maken.De schade wordt steeds

groter...


7/11

Drie voorbeelden vanonderstroom in teamsOm het verder te verduidelijken, geven we drie voorbeelden waarin de

onderstroom binnen het team een signicante rol speelde.

Voorbeeld 1:En teamlid voelt zich over-verantwoordelijk

Een team had problemen met het nakomen van afspraken. Er was vaak sprake van irritatie naar elkaar toe,

dat zich vooral non-verbaal manifesteerde (fronsen, zoeken van oogcontact met gelijkgestemden, schouders

ophalen, zuchten, blik op de klok, aandacht voor de iPads in plaats van mee te praten etc.).

Tijdens een zogenaamde Teamopstelling zochten de teamleden naar ieders positie in het team. Vervolgens

brachten we de opdracht van het team in als element. Direct na deze interventie veranderde een aantal

teamleden van positie. Het leek erop dat n van de teamleden zichzelf zo sterk verantwoordelijk voelde

voor de teamopdracht dat hij het uitvoeren van de opdracht als een persoonlijk missie zag. Dit voelde voorde andere teamleden niet goed. Het gevolg was dat er letterlijk en guurlijk een afstand ontstond tussen het

ene teamlid en de anderen. Hiermee werd duidelijk wat er in de onderstroom gebeurde. Het betreffende

teamlid voelde zich over-verantwoordelijk en was bang dat de teamleider zich niet voldoende besefte hoe

belangrijk de opdracht was. Door dit zichtbaar te maken in de opstelling konden we hier vervolgens over

doorpraten en kwamen de onderstroom-elementen ter tafel.

Het leek erop dat n van de teamledenzichzelf zo sterk verantwoordelijk

voelde voor de teamopdracht dat hijhet uitvoeren van de opdracht als een

persoonlijk missie zag.


8/11

Voorbeeld 3:Het dilemma van de teamleider

De leden van een managementteam vonden dat de leider van het team, de directeur, te weinig doorpakte

op bepaalde dossiers. Er was een wens om leiding te krijgen, maar de hoogste in rang nam deze positie

niet in. Tijdens een teamtraining kwam dit aan de orde. Iedereen voelde dat er ergens een blokkade

zat waardoor het team niet verder kwam. Uiteindelijk bleek de directeur een conict te hebben met

de Raad van Bestuur. Doordat het vertrouwen in elkaar enorm was toegenomen durfde de teamleider

zijn dilemma te delen. Niet met alle details, aangezien dat niet mocht. Maar wel tot zover dat het team

hiermee verder kon en er begrip ontstond over het feit dat er even wat tijd nodig was. Men begreep de

lastige positie van de directeur en het team kon hierdoor op een aantal andere aspecten wel weer verder.

Voorbeeld 2:Niemand nam het voortouw

Een directieteam was in gesprek over een specieke organisatieverandering. Iedereen erkende het

belang van het welslagen van de besproken verandering. Maar niemand nam het voortouw toen

werd gevraagd wie hiervan de kartrekker wilde zijn. En dat terwijl alle teamleden zich bewust

waren van het belang hiervan.

Na lang doorpraten over wat het begrip kartrekker dan feitelijk betekent stelde zich, zij het

wijfelend een teamlid zich beschikbaar. Hij zou het wel willen doen. Maar direct daarna staken er

nog twee teamleden hun hand omhoog.

Vervolgens bespraken we wat de echte reden was om lang te twijfelen en wat de reden was van het

plotseling de hand opsteken toen n van de teamleden zichzelf aanbood om de kar te trekken.

Het bleek dat de twee anderen het idee hadden dat de klus voor de eerste collega te zwaarwas. Hij zou het misschien niet aankunnen. Door dit boven tafel te krijgen konden we dit verder

uitdiepen met elkaar waarna alsnog een besluit kon worden genomen, maar nu met alle kaarten

op tafel en het collectieve belang voorop.

Niemand nam het voortouw toen werd

gevraagd wie hiervan de kartrekker wildezijn. En dat terwijl alle teamleden zichbewust waren van het belang hiervan.


9/11

Als je de symptomen van de onderstroom herkent, is het

vaak nog een hele stap om hier werkelijk iets mee te doen.

Angst speelt hierbij vaak een grote rol.

Je vindt bijvoorbeeld van alles van iemand zijn gedrag,

maar het blijft toch jouw baas, dus je kijkt wel uit om hier

iets van te zeggen. Of je hebt het gevoel dat iemand jou

niet helemaal vertrouwt, maar je denkt dat als jij er over

begint dat zijn wantrouwen alleen maar zal toenemen. Jezou toch maar zo eens in de volgende dialoog kunnen

verzanden:

Hoe krijg je de

onderstroom in beeld? 9 Tips!Het is te vergelijken met het verklaren van de liefde, je

bent bang om een blauwtje te lopen. Wat als die ander

niet hetzelfde voelt? Wat zijn dan de gevolgen voor de

relatie?

Toch is het belangrijk dat er aandacht is voor die onder-

stroom. De symptomen verdwijnen niet vanzelf. We heb-

ben enkele tips opgenomen om aan de slag te gaan metde onderstroom:

Vertrouw jij me niet?A:

A:

A:

A:

A:

B:

B:

B:

B:

B:

9 TIPS1. Herken symptomen

Wees je bewust van symptomen die wijzen op een tegen-

werkende onderstroom. Denk hierbij aan over elkaar

praten in plaats van met elkaar; aeidende, cynische

of sarcastische grappen, afhaak-gedrag, terugkerende

agendapunten etcetera.

2. Let op non-verbaal gedrag

Zie je fronsende wenkbrauwen zonder dat iemand zich

ergens over uitspreekt, klopt de lichaamstaal niet bij de

inhoudelijk boodschap? Is iedereen wel actief aanwezig

tijdens een vergadering? Allemaal signalen die tekenend

zijn voor een tegenwerkende onderstroom.

Hoezo, is er een aanleiding dan om jou niet

te vertrouwen?

Nee, natuurlijk niet.

Dan snap ik niet waarover je het hebt; waarom

zou ik jou niet kunnen vertrouwen?

Je kunt me wel vertrouwen!

Maar waarom begin je er dan over, heb

je iets te verbergen of zo?

Zie je wel, je denkt dat ik iets verberg, maar

ik heb helemaal niets te verbergen.

Nou dan.

Maar waarom zit je me dan steeds zo wantrouwend

aan te kijken?

Kijk jij nou maar naar jezelfvolgens mij

vertrouw je jezelf niet.


10/11

3. Vertrouw op je onderbuik gevoel

Als je voelt dat er iets speelt dan is het 99 van de 100keer ook zo. Vertrouw op je onderbuik gevoel. Ga niet

twijfelen. Zeker niet als het al langer speelt. Benoem je

gevoel en onderzoek bij de ander(en) of er inderdaad iets

speelt wat daar aan ten grondslag ligt.

4. Durf kwetsbaar te zijn

Het vraagt moed om uit te spreken wat je op je hart hebt.

Je doorbreekt een patroon, de gewoonte en het voelt eerst

even als roeien tegen de stroom. Tegelijkertijd ben je trouw

aan jezelf. Een vraag als waar doen we het eigenlijk ook

al weer voor ligt vaak ten grondslag aan het bespreekbaarmaken van de onderstroom. De onderstroom gaat meestal

over iets wezenlijks wat eerst aandacht vraagt.

5. Blijf bij jezelf

De manier waarop je de onderstroom bespreekbaar maakt

kan de luiken doen sluiten bij anderen. Het is de toon

die de muziek maakt. Het is dan ook de kunst om het

bij jezelf te houden en niet te oordelen. Zeg dus niet:

Jullie durven gewoon niet te zeggen wat je er echt van

vindt! Maar iets als: Ik merk dat ik het lastig vind om mijn

mening te geven. Herkent iemand dit? Op deze manierlaat je iets van jezelf zien en dat kan anderen uitnodigen

om ook iets van zichzelf te laten zien. Als de symptomen

van een tegenwerkende onderstroom nog maar matig aan-

wezig zijn dan zijn de bedoelingen/intenties meestal nog

positief. Hoe langer je wacht, hoe moeilijker het wordt

om het gesprek aan te gaan. Een onderzoekende houding,

waarbij je bij jezelf blijft, in plaats van een oordelende

houding maakt de kans groter dat je met je collegas de

onderstroom bespreekbaar kunt maken.

6. Geef voorrang aan de onderstroomAls er zaken in de onderstroom spelen belemmeren ze

vaak de voortgang op de bovenstroom. Merk je dat er

vertraging in de bovenstroom ontstaat, bijvoorbeeld

omdat mensen weerstand tonen of als situaties zich

gaan herhalen, maak dan ruimte voor de onderstroom.

Het voelt in eerste instantie vaak als vertragen, maar het

zorgt er juist voor dat er uiteindelijk weer echte voortgang

gemaakt kan worden.


11/11

7. Wat van iemand is, is automatisch van het hele team

Dit klinkt misschien wat abstract, maar realiseer je dat eengoed team net zo sterk is als de zwakste schakel. Als er

een probleem is met of door n van de teamleden, dan is

dit automatisch een probleem voor het hele team. Negeer

je dit, dan verdwijnt het in de onderstroom en dan raak je

de grip erop kwijt. Je kunt er dan vanuit gaan dat de rem-

mende kracht in de onderstroom toe zal nemen.

8. Creer een ontspannen context

Een groot deel van onze tijd zijn we met ons hoofd aan

het werk en in gesprek over bovenstroom zaken. Dat is

prima, maar de context waarin we werken associren wedus niet of nauwelijks met ons gevoel. Door even afstand

te nemen en een ontspannen omgeving op te zoeken.

Door misschien wat andersoortige ervaringen met elkaar

op te doen wordt het makkelijker om ons gevoel weer in

te zetten. Zeker als je het gevoel hebt dat het team vast is

gelopen, zorg dan voor goede omgeving en context waarin

je op een andere manier met elkaar in contact komt.

9. Laat je begeleiden door een onafhankelijke teamcoach

Het kan enorm helpend zijn om een onafhankelijke team-

coach te vragen jou en je team te begeleiden. Een goede

teamcoach heeft oog voor de onderstroom en gevoel

voor het scheppen van een veilige omgeving. Hij kan een

geschikte context organiseren en hierdoor de gevoelige

punten sneller en effectiever boven tafel krijgen.

Iemand van buiten heeft geen eigen agenda, is onaf-

hankelijk, kijkt objectief en kan de vinger op een niet-

bedreigende manier op de zere plek leggen. Hij kan

bovendien zorgen dat de teamleden, op de juiste manier

met elkaar in gesprek gaan. Soms als gespreksleider, maar

ook door het inzetten van werkvormen die het makkelijkermaken om het gevoel te laten spreken of die de teamleden

duidelijk een spiegel voorhouden.

P&A Talentontwikkeling is gespecialiseerd in het begeleiden

van teams op de reis van goed naar geweldig. Wij geloven

dat mensen in teams beter tot hun recht kunnen komen,

mits hiervoor de juiste condities zijn geschapen. Heb jij

het gevoel dat er meer uit je team kan komen dan nu?

Laten we dit dan samen verkennen.

Dit artikel is geschreven in samenwerking met Martijn

Blom, freelance trainer bij P&A Talentontwikkeling.

Onderstroom in Teams v01

Documents

Transcript of Onderstroom in Teams v01