Onderhoud en reiniging van uw pijpen

Er zijn beslist aangenamere bezigheden dan het reinigen van een pijp. Alleen... het meest volmaakte rookgenot is niet te bereiken zonder regelmatig schoonmaken en onderhouden van uw pijp. De meeste pijprokers weten dit wel, dus het onderwerp “Onderhoud en reinigen van uw pijpen” is de ruimte op deze website eigenlijk niet waard, denkt u? Integendeel! Want wat er door een pijproker af en toe uit het pijpenetui gehaald wordt en hoe de pijpen er uit kunnen zien, wanneer ze voor reparatie aangeboden wordt spreekt boekdelen. Het is soms bedroevend om te zien tot welke misbaksels ooit mooie pijpen zijn geworden.

NA HET ROKEN Laten we beginnen met het einde. Het einde van een rustig genoten pijp tabak. De gloed in de tabak is net gedoofd en de pijp wordt eerst terzijde gelegd om langzaam af te koelen. Dan volgt de greep naar ons pijpbestek om de losse as, die op de tabak ligt, een beetje om te roeren. De stompe lepel van het pijpbestek is hiervoor het meest geschikte werktuig. We laten het in eerste instantie bij het behoedzaam omroeren van de losse as en laten het “vaste” restje pijptabak nog even ongemoeid zodat deze nog wat vocht uit het hout van de pijpenkop kan opnemen, vocht dat tijdens het roken van de pijp in het hout is getrokken. Na ongeveer een half uur kan de pijp helemaal leeg gemaakt worden. Het is misschien een goed idee om bij het schoonmaakproces niet Jan en Alleman uit te nodigen, omdat deze festiviteit van schoonmakerij bij een net uitgerookte pijp nu eenmaal niet altijd zo lekker ruikt. Tussentijdse kleine schoonmaakbeurtjes (bijvoorbeeld onderweg) kunnen prima geschieden door met 2 of 3 pijpenragers het rookkanaal in het mondstuk en de kop flink te poetsen. Vergeet u hierbij de wanden van de pijpenkop (de ketel) niet. Misschien bent u een filter-roker. Het beste is, om het filter direct te verwijderen, zodat zijn teer bevattende, vochtige vracht niet te lang in de pijp blijft. Bent u een “droge roker” en doet u langer dan één keer met uw filter, dan kunt u het filter wel laten zitten of hergebruiken na reiniging van het rookkanaal. Er zijn veel pijprokers die na het roken van een pijp bijna direct een pijpenrager in de pijp schuiven, het eindje van de rager ombuigen bij het mondstuk en zo de pijp wegleggen om (dagen/weken?) te laten drogen. Soms zelfs met de natte rest tabak nog in de pijp. Of de nog warme pijp meteen leegkloppen, pijpenrager erin zoals hiervoor beschreven en opbergen in het pijpenetui of de pijpenkast, tot.... wanneer de pijp weer eens gerookt wordt?

Wanneer u uw net gerookte pijp onderweg van een pijpenrager voorziet en deze enkele uren later bij thuiskomst weer uit de pijp haalt is dat geen probleem; de pijpenrager heeft kunnen doen wat hij moet doen, namelijk het vocht uit het rookkanaal in zich opnemen. Echter, wanneer de pijpenrager veel later uit de pijp gehaald wordt (dagen of weken later), dan heeft de pijpenrager zijn doel maar gedeeltelijk bereikt. Het vocht dat in de eerste uren opgenomen werd, is in ditzelfde rookkanaal heel langzaam opgedroogd, omdat de pijpenrager de doorstroom van verse lucht heeft tegengehouden. De pijp heeft niet “kunnen ademen”. Door het gebrek aan ventilatie kan het vocht nauwelijks weg uit het rookkanaal en zal in het hout van de pijpenkop trekken. Dat gaat u dat op den duur proeven en die smaakbeleving is voor de meeste rokers geen plezierige, daarbij doet het uw tabak geen recht aan. Na lange tijd kan het hout zelfs verzadigd raken van de gecondenseerde sappen en verandert de eens zo mooie nieuwe designpijp geleidelijk in een onaangename geur verspreidend, smerig houtblok. Gooit u de pijp dan nog niet weg, want hoe dit weer te verhelpen is, leest u verderop onder “Neutraliseren met zout en alcohol”.

GRONDIGE REINIGING

Voor de grondige reiniging leggen we de gebruikte, afgekoelde pijpen van die dag op een doek, draaien de mondstukken los en halen de eventueel die dag geplaatste pijpenragers uit de pijpen. Met een papieren keukendoek (de keukenrol) worden de mondstukken goed schoongewreven (aan de “beet”zijde) en eveneens het tapstuk; het andere eind van het mondstuk dat in de pijpsteel hoort. Let erop om ook het binnenste deel van het mondstuk dat in de pijp gestoken wordt te reinigen. Als dit niet handig gaat met een pijpenrager, bijvoorbeeld bij de grotere boringen van filterpijpen, kunt u hiervoor ook een stevig gevouwen of gedraaid stukje keukenpapier gebruiken. Als dit gedaan is haalt men nog een keer een schone pijpenrager door het mondstuk. U zult zien dat het reinigen van de binnenkant tóch weer wat vuil in het rookkanaal heeft geduwd. En vergeet u de hoekjes van het beetstuk niet, door de pijpenrager even rechts en links te bewegen, ook daar kan zich viezigheid ophopen.

Na het mondstuk kunt u de binnenzijde van de steel en de binnenzijde van de pijpenkop reinigen. Dit kunt u met pijpenragers doen, maar voor de grotere boring in de steel waar het mondstuk ingestoken wordt, is het gebruik van wederom een stevig gevouwen of gedraaid stuk keukenpapier ideaal.

Als u ook keukenpapier gebruikt voor de binnenzijde van de pijpenkop, zorgt u er dan voor dat aan de ruwe koollaag aan de binnenzijde geen (grote, zichtbare) vezels van de keukenrol blijven haken. Deze papierdelen verbranden natuurlijk gewoon bij de eerstvolgende keer dat u de pijp rookt, maar het kan de smaak en het aroma (en daarmee uw rookgenot) negatief beïnvloeden.

Na dit klusje kunt u de pijp weer in elkaar zetten en rustig verder laten drogen. Het beste is om zeker 8-12 uren te wachten om deze pijp weer met tabak te stoppen en te roken. Ook al lijkt een pijp geheel afgekoeld te zijn, er kan zich nog steeds vocht in de koollaag van de pijpenkop bevinden. Als u dat vocht niet goed laat drogen, kan dit uw rookgenot beïnvloeden met een scherpe (en zelfs vieze) smaak en geur. Bij een (te) dikke koollaag in de pijpenkop, kan het te snel weer verwarmen van de vochtige koollaag deze extra doen uitzetten, met een gescheurde pijpenkop als mogelijk gevolg.

Wie overigens denkt zuinig te moeten zijn met de pijpenragers, door bijvoorbeeld 1 pijpenrager te gebruiken om de gehele pijp (of zelfs meerdere!) te reinigen, komt bedrogen uit. De “wraak” van die zuinigheid komt bij uw volgende roking van die pijp: een bijkomend ongewenst aroma en bijkomende onprettige smaak zullen u minder laten genieten van uw nieuw gestopte tabak. Beter is het om per pijp minstens 2 pijpenragers te gebruiken en het liefst 3 pijpenragers: 2 voor het mondstuk en 1 voor de kop. Wordt een pijpenrager erg vuil, herhaal de handelingen dan nog eens met een nieuwe, schone pijpenrager. Die anderhalve cent voor een extra pijpenrager zijn niet weggegooid in verhouding tot uw volgende hoeveelheid tabak in diezelfde pijp. Want een niet smakende pijp na ¼ gerookt te hebben leeggooien of stug doorroken ondanks de vieze smaak is een grotere verspilling; van geld voor de tabak of een slechte pijprook ervaring van drie kwartier of langer.

Pijpenragers van zacht katoen… …en katoen met harde borstelhaartjes.

De keuze welke pijpenragers te gebruiken – die van zacht katoen of die met die hardere borstelhaartjes erin – blijft een voorkeur en keuze van de individuele pijproker. Tegenwoordig zijn nagenoeg alle pijpenragers licht conisch gevormd en dat kan met die hardere pijpenragers nog weleens leiden tot het moeilijk door het mondstuk duwen van het dikkere deel van de conische pijpenrager. Zelf steek ik het smalste deel van de conische pijpenrager als eerste in het rookkanaal van het mondstuk, aan de beetzijde, en duw deze dan in het mondstuk. Na wat heen-en-weer bewegen van de pijpenrager trek ik deze dan door het tapeinde van het mondstuk, aan het dunste einde van de pijpenrager, zodat het dikste deel het eventueel nog losse vuil meetrekt door het mondstuk. Maar iedereen zal inmiddels zijn eigen trucje wel hebben ontwikkeld voor het gebruik van de pijpenrager. Wees echter voorzichtig. De moderne acryl mondstukken zijn niet allemaal bestand tegen de hoge druk van binnenuit, wanneer een veel te dikke pijpenrager met kracht door het rookkanaal aan de beetzijde van het mondstuk getrokken wordt. Met name bij sterk gebogen mondstukken kan de pijpenrager muurvast raken: scheurtjes in het mondstuk zijn niet uitgesloten, wat leidt tot extra kosten voor het vernieuwen van het mondstuk. Gaat het doorvoeren van de pijpenrager te moeilijk, dan gewoon weer terugtrekken en een dunnere pijpenrager gebruiken of alleen met het smallere deel reinigen van twee kanten van het mondstuk. U vindt dit misschien een overdreven waarschuwing, maar u zou de pijprokers niet de kost willen geven, die hun (te dikke) pijpenrager met een tangetje door het mondstuk trekken…

Filterpijpen verlangen iets meer aandacht dan de exemplaren zonder filter. Het belang van het zorgvuldig én regelmatig reinigen van de grote boringen in pijpenkop en mondstuk kan niet genoeg benadrukt worden. Want wie gelooft, dat het verwisselen van het vuile filter voor een schoon exemplaar voldoende is om het maximaal mogelijke rookgenot te waarborgen, komt bedrogen uit. Omdat de filters

veel vocht vasthouden en langzaam drogen, zet zich een laagje vuiligheid af aan de binnenzijde van de pijp ter plaatse van het filter: dus precies ter plaatse van de grotere boringen in steel en mondstuk. Mede omdat veel pijpenmakers een beetje marge aanhouden bij de diepte van de te boren gaten. Hierdoor ontstaan holtes, waar het vocht inloopt en daarmee ook het vuil.

Een ruime droogtijd (circa 24 uur) is hierbij ook noodzakelijk. Wanneer een filterpijp niet de tijd krijgt om goed te drogen, zuigt het hout van de pijp zich langzaam vol met het voortdurend aanwezige condensaat en zal het hout hiermee verzadigd raken. Het hout verliest dan zijn “regeneratiepotentieel” om goed te drogen. Ook hier wederom een vermindering van uw rookgenot met als gevolg: een vieze smaak die uw tabak geen recht doet en vieze luchtjes zijn uw deel.

GESNEDEN KOEK? Bovenstaande lijkt allemaal logisch, “gesneden koek” en natuurlijk hebt u bovenstaande adviezen niet nodig, want u reinigt uw pijpen zo al jaren. Toch? Ook met die 1 of 2 echt favoriete pijpen die u eigenlijk altijd bij u hebt? Natúúrlijk doet u dat!

En toch kan het nóg beter. Door gebruik te maken van enkele producten die speciaal ontworpen zijn voor het reinigen en onderhouden van uw pijpen. Maar dan echt voor het periodiek groot onderhoud, dus niet nodig na elke keer roken van uw pijpen. Die producten worden vaak als setje aangeboden

(bijvoorbeeld onder de naam “Pipe Care onderhoudsset”), maar ik behandel ze hier individueel. Merknamen zijn onder andere Dunhill, Deniclean, Piter en Torben Dansk.

REINIGINGSVLOEISTOF

Een bekende reinigingsvloeistof wordt aangeboden onder de alleszeggende naam “Pipe Clean”. Het middel lost teer en condensaat op in uw pijp. U doopt simpelweg het dikke einde van een conische pijpenrager in het flesje met de vloeistof en brengt de pijpenrager in het kookkanaal van het mondstuk, trekt deze er met een draaiende beweging doorheen; een beetje heen-en-weer bewegen is ook prima. Dit herhaalt u steeds met een nieuwe, schone pijpenrager (dus steeds weer even in de vloeistof dippen) tot er geen bruine vuilresten meer meekomen en de pijpenrager schoon blijft. Daarna reinigt u de pijp nog één keer na met een schone en droge pijpenrager. Hetzelfde doet u met een nieuwe pijpenrager voor het rookkanaal van de pijpenkop. En dan de pijp ook weer rustig laten drogen.

ALCOHOL

Tijdens de poetswerkzaamheden is het erg prettig om een goed glas van uw favoriete alcohol te nuttigen (ik houd mij aanbevolen voor een uitnodiging), maar koffie, thee of frisdrank mag ook. Tot zover het inwendig gebruik van alcohol bij het reinigen van uw pijp. Er zijn liefhebbers, die hun pijpen niet schoonmaken met speciaal daarvoor ontwikkelde reinigingsmiddelen, maar “naar de fles grijpen”. En op zich is dat geen gekke gedachte: alcohol heeft zeker een reinigende en desinfecterende werking. Dus u kunt uw pijp gerust met een zwaar-alcoholische drank reinigen (bij voorkeur toch wel meer dan 38% alcohol) zoals een jenever, wodka of whisky/whiskey. Nadelen zijn, dat dergelijke dranken ook nog suikers kunnen bevatten (plakkerig), er minder van uw favoriete drank overblijft om via het borrelglaasje

te nuttigen en zeker ook de smaak van het roken beïnvloed kan worden. Beter is het dan om een zo sterk mogelijke en smaakneutrale jenever of wodka te gebruiken. Nóg beter is het om medicinale alcohol te gebruiken dat verkrijgbaar is bij drogisterij en apotheek voor het schoonmaken van de pijp en de andere vormen van alcohol met goed gezelschap uit te schenken. “Pure” medicinale alcohol is reukloos, vrijwel smaakloos en daarmee het ideale schoonmaakmiddel voor uw pijpen, naast de hiervoor beschreven middelen die speciaal voor dit doeleinde zijn ontwikkeld.. Voor de techneuten en Pietjes Precies onder u: “pure” is tussen aanhalingstekens gezet, omdat alcohol nooit zuiverder dan 96% kan voorkomen bij normale omstandigheden. Alcohol is namelijk hygroscopisch, wat betekent dat het water aantrekt uit de omgevingslucht. In laboratoria is 100% pure alcohol wel te maken, maar zodra de vloeistof de kans krijgt zal het minstens 4% water uit de omgevingslucht in zich opnemen en blijft dus niet lang echt 100% pure alcohol. Mocht u uw pijpen met alcohol willen reinigen, volgt u dezelfde stappen als hiervoor bij de reinigingsvloeistof zijn omschreven. Pijpenragers en/of keukenpapier er in dopen en poetsen maar.

POLIJSTMIDDEL

Het polijstmiddel (“Pipe Polish”) gebruikt u voor het schoonmaken en terug laten glanzen van uw mondstukken. Het middel werkt voor zowel ebonieten mondstukken, als voor acryl en epoxyhars. Met een zachte doek (tricot of flanel zijn het beste) brengt u een beetje polijstmiddel aan op het mondstuk en u wrijft dit krachtig op. Daarna met een schone lap van dezelfde stof nawrijven. Het afgebeelde potje “Briar Polish” is geschikt om met ellebogenstoom (dus met de hand) het hout van de pijp te polijsten. De werkwijze is hetzelfde als het polijsten van het mondstuk: tricot of flanellen doek om te polijsten, nawrijven met een schone tricot of flanellen doek. Mondstukken van acryl blijven aan de buitenkant doorgaans jarenlang mooi zwart. Alleen wat afzetting van speeksel kan de beet van het mondstuk een vuile aanslag geven. Hoewel de acryl mondstukken de laatste jaren steeds beter zijn geworden, zijn de mondstukken van eboniet en pararubber nog steeds onovertroffen voor wat betreft de “beetvriendelijkheid” (het gevoel als u het mondstuk tussen de tanden neemt) en de mogelijkheden om deze materialen te bewerken. Helaas zijn eboniet en pararubber niet erg bestand tegen invloeden van daglicht en verkleuren ze nogal snel.

In de loop van de tijd krijgen ebonieten en pararubberen mondstukken een grijze, bruine of groene aanslag, afhankelijk van het zwavelgehalte in het materiaal. Een eerste grove manier om deze aanslag te verwijderen is de mondstukken op te schuren met schuurpapier “grade 400” en later te polijsten met “grade 1000”. Bij het schuren is het belangrijk om de hoekjes/randjes niet te vervormen, dus niet de “kantjes te breken” door de rechte hoeken af te schuinen tijdens het schuren met “grade 400” schuurpapier. Anders zult u dit zien als bijvoorbeeld een naadje tussen mondstuk en steel of u schuurt de verdikking van de beet deels weg. Het mondstuk tijdens het schuren in de pijp laten zitten is een goede optie, mits u de pijpsteel nauwkeurig afplakt met plakband, precies tegen het naadje tussen pijp en mondstuk. Wees hierbij voorzichtig, vooral tijdens het schuren met het grovere “grade 400” schuurpapier. Na deze behandeling kunt u het mondstuk polijsten met behulp van polijstschijven en polijstpasta (zie verderop in dit artikel).

WAS

Met was (“Pipe Wax”) kunt u de glans op het houten deel van de pijp weer terughalen. Ook hier met een tricot of flanellen doek een beetje was aanbrengen en stevig opwrijven. En weer nawrijven met een schone doek van hetzelfde materiaal. Uw pijpenkop lijkt een tweede (en derde en vierde, enz.) leven te krijgen.

VERZORGINGSDOEKJES

Verschillende pijpenfabrikanten leveren doekjes om de kop van uw pijp glanzend te houden, hierboven zijn voorbeelden van Dunhill en Stanwell afgebeeld. Voor het even opwrijven van uw pijp zijn deze doekjes prima geschikt maar ze zijn niet echt ontworpen voor het grondige onderhoud zoals met de andere middelen die hierboven omschreven staan mogelijk is.

POLIJST SET

Hierboven is al beschreven hoe u met ouderwetse handenarbeid uw pijpen een flinke opfrisbeurt kunt geven door middel van polijsten. Maar dit kan ook met behulp van wat modern gemak: de boormachine. De firma Dan Pipe (www.danpipe.de) verkoopt een polijst set (vast wel verkrijgbaar via Rudi), waarmee u thuis met behulp van een elektrische boormachine de mondstukken en pijpenkoppen van uw pijpen zelf tot hoogglans kunt polijsten. Het beste kunt u de elektrische boormachine in een daarvoor bestemd statief zetten. Voor uw merk boormachine is dit accessoirestuk vast en zeker leverbaar. Zorg ervoor, dat u de boormachine stevig en veilig vastzet. Het liefst met een statief dat voor uw merk en type boormachine ontworpen is. Ook het statief zelf dient stevig verankerd te zijn op de ondergrond (werkbank of Workmate©). Het beste is dat de as van de boormachine horizontaal ligt. De mazzelaars onder u hebben een polijstmachine of een tot polijstmachine omgebouwde slijpmachine.

Op de in het set meegeleverde spandoorn bevestigt u de polijstschijf en dit geheel bevestigt u in de boorkop van de boormachine. Monteer de gehele opstelling zodanig, dat de draaiende polijstschijf verticaal beweegt en van boven naar beneden naar u toe als u er voor staat. Mocht de pijp of het mondstuk uit uw handen vliegen, dan raakt deze de grond en wordt deze niet omhoog door het vertrek gelanceerd.

Het polijst set van Dan Pipe (hierboven afgebeeld) bevat tevens twee verschillende polijstpasta’s in blokvorm. Voor beide verschillende polijstpasta’s is elk een aparte polijstschijf meegeleverd in het set. Voor het “voorpolijsten” gebruikt u de donkerbruine polijstpasta. Zet de boormachine aan op ongeveer 2500-3000 omwentelingen per minuut en zet dit toerental vast met de daarvoor bedoelde knop op uw boormachine. Dan drukt u het blok donkerbruine polijstpasta tegen de draaiende polijstschijf en let erop dat er genoeg pasta op de schijf komt.

Ook tijdens het polijsten brengt u op deze manier tussentijds steeds wat extra polijstpasta op de schijf. Dit is belangrijk, want de pasta polijst uw pijp/mondstuk, niet de schijf. De schijf zelf heeft geen polijstende werking. Een voldoende (verzadigde) aanbrengen van de pasta voorkomt wrijvingswarmte tussen schijf en pijp/mondstuk waardoor het behandelde (vooral) mondstuk zou kunnen aanbranden en het verhoogt tevens de levensduur van de polijstschijven.

Wanneer voldoende polijstpasta opgebracht is, neemt u de pijp stevig in beide handen en houdt u het mondstuk met licht druk EN STEEDS LANGZAAM DRAAIEND tegen de draaiende polijstschijf. Op deze wijze verdwijnen verkleuringen en aanslag van het mondstuk. U hoeft niet hard tegen de schijf te drukken, een lichte druk is voldoende en dit geeft de schijf de ruimte om vuildeeltjes weg te slingeren. Om de pijpenkop en –steel voor te polijsten, herhaalt u hetgeen u met het mondstuk heeft gedaan. Let u alleen op bij donkerdere en rood gelakte pijpen extra voorzichtig tewerk te gaan. Het is beter om dan het toerental van de boormachine iets terug te brengen tot zo’n 2000 toeren per minuut.

Voor de tweede bewerking, het hoogglans polijsten, gebruikt u de tweede polijstschijf en het blok lichte polijstpasta. Daarmee doet u precies hetzelfde als u met het voorpolijsten heeft gedaan. Voor een optimaal resultaat reduceert u het toerental behoorlijk bij de laatste polijstrondgang van het mondstuk en de pijpenkop. Het resultaat van een grondige onderhoudsbeurt is te zien op onderstaande foto’s: van lelijk geworden Winsløw Grade B naar nieuwstaat.

Foto’s © Pipendoge 2009.

CARNAUBAWAS

Het mondstuk is na het polijsten gereed, echter voor de pijpenkop wacht u nog een mogelijke bewerking. U zou hiervoor nog een derde polijstschijf moeten aanschaffen en tevens carnaubawas. U herhaalt de handelingen die u bij het polijsten al gedaan hebt, nu alleen met een aparte polijstschijf met carnaubawas (houdt deze schijf ook apart voor uitsluitend het gebruik van deze was) om uw juist gepolijste pijpenkop en –steel van een waslaag te voorzien. Zorgt u ervoor dat het toerental van de polijstschijf niet meer dan 1500 toeren per minuut bedraagt. Voor alle duidelijkheid: deze wax-behandeling is niet nodig voor de mondstukken.

Dat carnaubawas is echt een wondermiddeltje met honderden toepassingen. Voor de geïnteresseerden: Carnaubawas (Copernicia cerifera) is een glanzende lichtgeel bruine was die bekend staat als de 'koningin onder de wassen'. Het is één van de hardste natuurlijke wassen en in vaste vorm is het harder dan beton. Bovendien is carnaubawas praktisch onoplosbaar in water én ethanol (alcohol) en is het enkel oplosbaar in ethylacetaat en xyleen na verhitting. De was wordt verkregen uit de bladeren van de carnaubapalm (Copernicia prunifera), die van nature voorkomt in het Noordoosten van Brazilië. Door de bladeren stuk te slaan en te drogen, kan de was worden gewonnen, in poedervorm. Voor een pond van deze was zijn ongeveer twintig carnaubapalm- bladeren nodig. Het poeder wordt gesmolten, gezeefd en in blokvorm gegoten, waarna verscheept. Carnaubawas is voor mens en dieren onverteerbaar en wordt onveranderd weer uitgescheiden. Door zijn glanzende uiterlijk is carnaubawas uitermate geschikt in autowas en schoensmeer, drop, winegums en in ander voedsel (zoals ook in muisjes), maar de was heeft 1001 toepassingsmogelijkheden. Zo wordt het gebruikt als coating van tandzijde en gemengd met kokosolie voor surfboards. Het is een belangrijk ingrediënt in cosmetica als mascara, eyeliner, oogschaduw, crèmes en dergelijke; doordat het als verdikkingsmiddel werkt en bovendien de smeerbaarheid van een product verbetert. Juist door het hoge smeltpunt was carnaubawas jarenlang een essentieel bestanddeel van lippenstift (en zelfs kaarsen). In de farmaceutische industrie wordt carnaubawas gebruikt voor het coaten van tabletten en op (gebakken) voedingsmiddelen is het een gekende glanslaag (vers fruit, kauwgom, drop, tictacs). Maar ook in jus, sauzen, consumptie-ijs en verwerkte sappen kan carnaubawas voorkomen.

Charles Tainter patenteerde in 1890 een nieuw type wasrol: van carnaubawas. Men ging dit gebruiken in plaats van de tot dan toe gebruikelijke mix van paraffine en bijenwas. Na enige verbeteringen in de opvolgende jaren was deze nieuwe wasrol tot 100 keer herbruikbaar. Een wasrol was één van de eerste manieren om geluid op te nemen (en weer af te spelen!), alvorens de grammofoonplaat zijn intrede deed rond 1915. De rol van carnaubawas bleef tot de jaren '60 zijn diensten bewijzen in dictafoons.

KOOLLAAG Zo… u bent al zover gevorderd dat de buitenkant van de pijp en het rookkanaal helemaal schoon zijn. Dan het volgende punt: de tijdens het roken opgebouwde koollaag in de kop van de pijp. Deze laag verdient ook regelmatig uw aandacht. Als het goed is, heeft u deze inwendige koollaag tijdens het goed inroken van de pijp opgebouwd en dat is prima: deze laag beschermt het hout van uw pijp tegen de hitte van de smeulende tabak. Maar al te dik mag deze laag niet worden; gemiddeld wordt een koollaag tussen de 1 en 2 millimeter als gewenste laagdikte gezien. Wordt de koollaag in de pijpenkop dikker, dan ontstaan er materiaalspanningen, omdat het hout een andere uitzettingscoëfficiënt heeft dan de koollaag. Dit betekent dat beide materialen niet hetzelfde uitzetten bij verhitting, noch hetzelfde krimpen bij afkoeling. Die verschillen in de materiaalspanningen kunnen ervoor zorgen dat uw pijpenkop barst.

Voor het verwijderen van de koollaag in de pijpenkop zijn verschillende gereedschappen, meestal met het Engelse woord “pipereamers” aangeduid, voorhanden:

En behalve deze gereedschappen, die speciaal voor dit doeleinde zijn ontworpen, voldoet een mes met een ronde punt (belangrijk!) ook wel, mits u een vaste en geoefende hand hebt om de koollaag rondom gelijkmatig weg te halen. Bij twijfel liever geen zakmes of keukenmes gebruiken, maar uw toevlucht nemen om een hiervoor geschikt gereedschap aan te schaffen; de investering bespaart u wellicht één of meer nieuwe pijpen. Welk gereedschap u ook gebruikt, het is zaak om de koollaag geleidelijk en in meerdere stapjes te verwijderen. Dus niet in één keer de gewenste diameter in de pijpenkop “jassen”, want dat gaat u

bekopen met een scheef weggehaalde koollaag in het gunstigste geval en een gebroken pijpenkop in het ongunstigste geval.

Begin dus met een kleinere diameter van het gereedschap, zodat u de bestaande koollaag net raakt. Dan in kleine stapjes een steeds grotere diameter instellen op het gereedschap en opnieuw een dun laagje wegschrapen. Net zo lang tot er nog een koollaag in de pijpenkop zit van ongeveer 1 millimeter. Controleer na elke keer schrapen ook of u diep genoeg zit, maar niet té diep. Het rookkanaaltje onder in de pijpenkop dient netjes uit te monden in het diepste punt van de pijpenkop. Te diep boren verzwakt de pijpenkop en kan doorroken van de bodem tot gevolg hebben. De koollaag scheef weghalen kan ook doorroken tot gevolg hebben, aan de dunste zijkant welteverstaan. Ook kan het dikkere deel van de koollaag bij scheef wegschrapen tot gevolg hebben dat de pijpenkop tijdens het roken of afkoelen uiteindelijk op die plaats gaat barsten (wegens het verschil in uitzettingscoëfficiënt tussen hout en koollaag).

Foto’s © Pipendoge.

Met een mesje kunt u heel voorzichtig de aangekoekte koollaag boven op de pijpenkop verwijderen. Hiermee zult u ook de laklaag of waslaag van de pijpenkop verwijderen. Deze laag kunt u herstellen, het liefst door te polijsten en te waxen, zoals voorheen beschreven. Maar een ander trucje werkt ook: de schoongemaakte en doffe pijpenkop even tegen uw voorhoofd wrijven (even de “koppen” tegen elkaar wrijven, dus). Het vet van uw huid zal de pijpenkop doen glimmen. Mensen met een weelderige haardos zijn hier, qua grootte van het werkoppervlak, in het nadeel tegenover de wat kalere pijproker. Maar dan kunt u misschien altijd nog het “hoge voorhoofd” van een kalende collega of buurman gebruiken.

ZILVER Veel pijprokers zullen één of meerdere pijpen bezitten met een zilveren ring rond het mondstuk of de steel. En deze pijpen zullen misschien wel tot de topstukken van de collectie behoren. Dit zilver wordt op den duur dof en vies. Hoewel dit geen enkel nadelig effect heeft op het roken of de technische toestand van de pijp, is het wel een beetje slordig om het ongepoetst te laten. Een pijp met een mooie gepoetst zilveren ornament of ring is een sierraad om te zien. Dus het zilverpoetsen hoort gewoon bij de algehele

verzorging van uw pijpen. Er zijn zilverpoetsdoeken in de handel voor dit karweitje en anders werkt de vloeibare zilverpoets ook prima. Of kijk anders eens in uw asbak, die mooie lichtgrijze of witte as (vooral van sigaren) doet het ook erg goed. Gewoon met de vingers op het zilver wrijven, ook dat is polijsten.

Hier wordt u toch niet vrolijk van?

Dit lijkt er meer op.

NEUTRALISEREN MET ZOUT EN ALCOHOL Het kan gebeuren dat uw pijp, na jaren rookgenot, bitter begint te smaken of het aroma heeft aangenomen van een zeer sterke tabak; bijvoorbeeld die Erinmore Mixture uit dat gele blikje heeft de eigenschap flink aanwezig te blijven in het hout van uw pijp. Rookt u graag een dergelijke tabak, is het beter hier 1 of 2 pijpen voor te reserveren, waarin u dan geen andere tabak rookt. Mocht uw pijp die nare smaakervaring krijgen en ook een goede reinigingsbeurt en lange droogperiode biedt geen soelaas meer, kunt u uw pijpenkop neutraliseren.

Nadat u het bovenstaande onderhoud aan de slecht smakende pijp heeft uitgevoerd, vooral het verwijderen van de overtollige koollaag is een “must”, gaat u als volgt tewerk. Het beste is om het mondstuk los te nemen en de pijpenkop stabiel en rechtop te plaatsen. U vult de pijpenkop met gewoon keukenzout, tot boven aan toe. Op het zout in de pijpenkop druppelt u enkele druppels alcohol (bij voorkeur die van de medicinale soort van drogist of apotheker). Dan laat u de pijp een dag of twee zo staan.

Neutraliseren van pijpen, foto © Pipendoge, 2009

Het volgende is in die 2 dagen gebeurd: de alcohol heeft de bruine sappen uit het hout opgenomen en deze zitten nu gebonden in het keukenzout. U verwijdert het zout voorzichtig uit de pijp (het zout kan behoorlijk hard geworden zijn) en controleert goed of alle zoutresten verwijderd zijn. Controleer daarbij ook het rookkanaal van de pijpenkop. Als al het zout verwijderd is, laat u de pijpenkop nog een dagje met rust; lekker laten drogen en ventileren. Dit hele proces kunt u desgewenst nog eens herhalen en daarna zal uw pijp weer als nieuw smaken.

KRASSEN EN DEUKEN? WATERDAMP!!! Oei! Uw pijp valt uit uw handen, buiten… op straat. Wie is het nog niet overkomen? Uw mooie pijp heeft een lelijke deuk en een paar lichte krassen opgelopen in het hout van de kop, maar verder is er gelukkig geen schade. Wat kunt u hier aan doen? De krassen kunt u door middel van zorgvuldig polijsten wel weg krijgen. Desnoods met beleid eerst voorschuren met schuurpapier “grade 400” en naschuren met “grade 1000”. Vervolgens met de polijstschijf polijsten zoals hierboven aangegeven. Indien er verder geen deuken in het hout zitten, kunt u de pijp opnieuw in de originele lak zetten of met carnaubawas waxen en de schade is onzichtbaar hersteld. Maar dat deukje? Dat is er niet 1-2-3 uit te polijsten. En flink schuren verandert de vorm van de pijp, want u vlakt dan meestal een ronding af. De oplossing? Waterdamp! Er bestaat een trucje, dat meestal wel lukt, om diepere en/of bredere krassen en deukjes weg te werken. Vooraf dient te worden vastgesteld, dat het echt om een deukje gaat, dus er mag geen hout uit het oppervlak weggesprongen zijn. Echt een indeuking van het materiaal, daar dient de volgende methode voor. Benodigd zijn waterdamp, een geconcentreerd vlammetje, een penseeltje en wat geduld. Het beste is om zo heet mogelijk water te gebruiken en wat we zeker weten is, dat de waterdamp boven een kokende fluitketel (of pannetje) 100°C is. We houden het penseeltje even in die waterdamp en tippen het deukje op de pijp aan. Het beste resultaat verkrijgt u, als u dit zodanig herhaalt dat er een heet druppeltje water op de pijpenkop komt te liggen, precies op het deukje. Vervolgens verwarmt u de plaats des onheils met een geconcentreerd vlammetje, bijvoorbeeld met een theelichtje, een spiritusbrander of voorzichtig met één van die moderne aanstekers waar zo’n lawaaierige, maar strakke vlam komt (doe dit voorzichtig!!!).

De waterdampmethode heeft op deze Hasso Baudis pijp een positief effect gehad. In circa 10 minuten is de deuk

verdwenen. Foto © Pipendoge, 2008.

Dit ritueel herhaalt u net zolang tot het deukje zichtbaar vlakker wordt en naar verloop van tijd geheel verdwijnt. Wat er gebeurt is, dat het hout uit gaat zetten onder invloed van het water en de hitte. Daarom is het belangrijk te weten dat het echt een deukje is, zonder dat er materiaal uit de beschadiging weggesprongen is. Als er geen materaal verdwenen is, is deze methode zeer geschikt om de oorspronkelijke hoeveelheid materiaal weer in de oorspronkelijke vorm te krijgen. Het bruyère is en blijft een natuurlijk materiaal, dus dat “werkt”. Een volledige polijst- en wax-behandeling als afsluiting maken van deze gevallen pijp weer een sieraad in uw collectie.

Een Bo-Nordh pijp vóór en ná de waterdampbehandeling om een 7 mm lange deuk te verwijderen. Verder is heel

goed te zien wat een grondige onderhoudsbeurt met een oude pijp kan doen. Foto © Pipendoge, 2008.

INROOKPASTA Als laatste onderhoudsmiddel bespreek ik hier de inrookpasta. Dit is een door pijpenmakers veel gebruikt middel om de nieuwe pijpen inwendig (in de pijpenkop) te voorzien van een beschermlaagje. Het lijkt dan alsof de pijp al ingerookt is en inderdaad: u hoeft zo’n nieuwe pijp ook niet volgens de regels der kunst helemaal in te roken. Het inroken van dergelijke pijpen gaat veel sneller, omdat de inrookpasta de koollaag veel sneller laat ontwikkelen dan een nieuwe, van binnen glad afgewerkte, pijp.

Inrookpasta is onder andere bij Dan Pipe te verkrijgen, als setje van natron-waterglas en koolpoeder. Het setje wordt geleverd met een uitgebreide gebruiksaanwijzing. Met het te maken mengsel van voornoemde stoffen bestrijkt u de binnenzijde van de pijpenkop, bijvoorbeeld met een pijpenrager, zoals op bovenstaande foto te zien is. U kunt dit middel gebruiken om uw nieuwe pijpen sneller ingerookt te krijgen. Maar ook om flink onder handen genomen pijpen een beschermende laag te geven, zoals op onderstaande foto van een 25 jaar oude pijp.

Deze Bo-Nordh pijp is al 25 jaar oud en flink onderhanden genomen, inclusief nieuwe inrookpasta (© Pipendoge, 2009).

SLOTWOORD Uw lelijke, versleten, mishandelde of gevallen pijp hoeft nog niet direct in de vuilnisbak. Met dit artikel heeft u alle tips en trucs in handen om uw pijp een tweede, derde of vierde leven te geven. En alle mogelijkheden om met een mooie en goed gereinigde en onderhouden pijp te genieten van uw favoriete tabakssoorten. Want daar gaat het toch om? Een mooie pijp die lekker rookt en fijn in de hand ligt voor een mooie tabak, dat is het ware genot. Het maakt daarbij niet uit of die pijp duur was of iets goedkoper. Een goed onderhouden en schone goedkopere pijp ziet u wellicht liever dan een slecht onderhouden en slecht rokende dure pijp. Als afsluiting nog twee foto’s van wat er mogelijke is met een goed plan van aanpak voor uw pijpenonderhoud.

Dit is mogelijk met een verwaarloosde Savinelli-Autograph. Foto © Pipendoge.

Ook deze zandgestraalde Jess Chonowitsch pijp is zorgvuldig onder handen genomen. Foto © Pipendoge, 2008.

En zeg nu zelf. Het is toch veel leuker om uw zuurverdiende centen te besteden aan een EXTRA pijp voor uw collectie, dan aan een broodnodige vervanging wegens een kapot gerookte of vies smakende pijp? Vandaar dit artikel. Voor meer tips en aanvullingen met betrekking tot dit onderwerp houdt de webmaster zich graag aanbevolen. Bij geschiktheid van uw ingestuurde handigheidjes en weetjes om de pijp te reinigen en te onderhouden wordt dit artikel uitgebreid. Voor dit artikel is met hartelijke dank schriftelijke toestemming verkregen van de heer Dr. Jörg Rolf Lehman van Pipendoge, een website die te bezoeken is via http://www.pipendoge.de (Duits en Engels). Paul Martens, juli 2010.