Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen€¦ · Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen –versie...

Vrije CLB's West-Vlaanderen

Nadine Callens

7-1-2013

Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen

vanuit de school

Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen –versie voor scholen Pagina 2

Inhoud

Eerst even bezinnen :

o Wie bepaalt de norm?

o Is hygiëne een doel of een middel?

Wat je moet weten over hygiëneproblemen om een goed gesprek hierover te kunnen hebben

met de betrokkenen.

Tips voor gesprekken met de betrokkenen

o Gesprek met de leerling o Gesprek met ouders o Tips voor eventuele opvolggesprekken

Overleg met CLB?

Wat kan basiszorg en verhoogde zorg op school betekenen n.a.v. deze problematiek?

Wat je zeker niet moet doen


Eerst even bezinnen :

Wie bepaalt de norm?

Normen vroeger en nu?

Normen in andere culturen?

Normen in andere gezinnen?

Wat is normaal? Wat is abnormaal?

Wat zijn mijn normen en in hoeverre

beïnvloeden ze mijn kijk op de

situatie?

Hoe verdraagzaam zijn we nog? Is

het een ramp als iemand na het sporten tijdelijk een zweetgeur verspreidt?

Is hygiëne een doel of enkel een middel tot.....?

Hygiëne helpt bij het opbouwen van sociale contacten

....maar dit is enkel zo als die context dat belangrijk vindt. Er is een evolutie merkbaar bij

sommige jongeren om meer en meer dingen als 'vies' te bestempelen. Is acné vies? Is een

ongeschoren oksel vies? Moet iedereen beantwoorden aan het schoonheidsideaal? Maar wellicht is

dit niet in alle contexten zo?

Hygiënische maatregelen kunnen bepaalde infecties voorkomen

.... maar door een teveel aan hygiëne kunnen mensen ook weer vatbaarder worden voor

andere infecties.

Specifieke hygiënemaatregelen zijn nodig bij het werken in beroepssectoren zoals de horeca en de

verzorgingssector. Vaak blijkt het dan ook makkelijker om met leerlingen uit deze opleidingen een

gesprek aan te gaan over hygiëne in functie van hun toekomstig beroep.


1. Wat je moet weten over hygiëneproblemen om een goed gesprek

te kunnen voeren met de betrokkenen.

Een dagelijkse routine qua hygiëne vraagt

een bepaalde vorm van structuur en

middelen in het gezin (bv. uur van

opstaan, ontbijt, badkamergebruik e.d.) .

Dit is niet vanzelfsprekend in kwetsbare

gezinnen waar werkloosheid heerst of waar

ouders in ploegendienst werken, waar de

zeep- of shampoovoorraad niet werd

aangevuld, waar ouders met psychiatrische

problemen 's morgens niet fit genoeg zijn

om voor de kinderen te zorgen, waar geen

verwarming is in de badkamer, waar de

boiler of de wasmachine al maanden stuk

is, waar het geld voor de wasserette voor andere zaken nodig was, enz..... Oordeel hier dus

niet te vlug over! Toon begrip voor de andere prioriteiten in deze gezinnen!

Het aanleren van een nieuwe 'routine' of nieuw gewoontegedrag vergt tijd! Verwacht dus

niet dat kinderen en jongeren dit direct zullen kunnen volhouden. Blijf hen positief

ondersteunen ook bij het vallen...en weer opstaan.

Hygiëneproblemen kunnen duiden op andere problemen. Blijf de situatie daarom breed

bekijken en let altijd op andere signalen . Overleg bij vermoedens van een complexe

problematiek steeds met het CLB-team en op de cel leerlingenbegeleiding en oordeel niet

te vlug:

o Futloosheid, negatieve gedachten....en gebrek aan zelfzorg kunnen wijzen op

depressie

o Gebrek aan zelfzorg, wanen, achterdocht, verwarring.....kunnen wijzen op een

beginnende ontwikkeling van bv.schizofrenie

o Gebrek aan zelfzorg, verwaarlozing van school en ev. vrienden, spijbelen, bizarre

vriendenkring....kunnen wijzen op een zware verslavingsproblematiek.

o Hygiëneproblemen, angst, verstrooidheid, opstandigheid,.... kunnen uiting zijn van

een verontrustende thuissituatie (mishandeling, verwaarlozing,....)

o Hygiëneproblemen, onbetaalde rekeningen, .... kunnen een signaal zijn van

schrijnende armoede.

Er bestaat ook zoiets als een 'lijfgeur' die niet direct verband houdt met hygiëne. Ook

bepaalde voedingsmiddelen (bv. uit andere culturen) kunnen de lichaamsgeur beïnvloeden.

Zwaarlijvige kinderen en jongeren hebben ook vaak meer last van een slechte lichaamsgeur.

Een slechte adem is niet altijd op te lossen met dagelijks tanden te poetsen. Mogelijke

oorzaken kunnen te vinden zijn in infecties, droge mond,voedingsgewoontes....


Zowel de fysieke als emotionele ontwikkeling van pubers

heeft effect op hun gedrag op het gebied van hygiëne.

Sommigen worden extra netjes en krijgen bijna een fobie

voor lichaamsgeuren. Aantrekkelijk worden met het oog op

het vinden van een liefje speelt hier zeker in mee. Bij hen kan

je echter ook een aantal hardnekkige misverstanden

vaststellen bv. dat wassen niet altijd nodig is... als je maar

een goede deo gebruikt. Anderen maken moeilijk de

overgang van het verzorgd worden door ouders naar

zelfzorg en reageren heftig tegen ouders die zich nog willen

'moeien' met hun verzorging. Weer anderen stellen andere prioriteiten en lijken geen

interesse meer te hebben in hun uiterlijk. Maar een lichaam in de puberteit vraagt ten

gevolge van hormonale ontwikkelingen toch vaak wat extra zorg!

NB: Luizen zijn geen hygiëneprobleem!!!! Luizen houden zelfs meer van net haar dan van vet

haar! Je krijgt dus geen luizen omdat je je niet goed verzorgt. Maar het grondig behandelen van

een luizenprobleem in een gezin vraagt wel veel hygiënische maatregelen, nl.systematisch haren

wassen en toepassen van de natkammethode of de behandeling met producten, ev.

beddengoed tijdens en na de behandeling wassen, zetels reinigen, mutsen en andere kledij

tijdens en na de behandeling wassen, enz.... Ook op pedagogisch vlak vraagt dit een en ander!

Het is vaak niet eenvoudig om jonge kinderen diverse keren voor een langere tijd te laten

stilzitten om de natkammethode toe te passen. Dit alles vraagt grote inspanningen van ouders.

Zelfs in een doorsneegezin kan dit voor heel wat extra werk zorgen. Bij kwetsbare gezinnen is het

luizenprobleem daardoor vaak niet makkelijk onder controle te krijgen.

Eenmaal je dit weet en kan vertellen aan ouders en leerlingen, hoort dit thema niet meer thuis in

deze bundel.


2. Tips voor gesprekken met de betrokkenen

Een rechtstreeks en respectvol gesprek tussen de leerkracht die het hygiëneprobleem waarneemt en

de betrokkene verdient altijd de voorkeur!

In deel 2.1. staat een leidraad voor een gesprek met leerlingen uit het secundair of uit de derde

graad basisonderwijs. In het basisonderwijs zullen de gesprekken vermoedelijk vaker met de ouders

gevoerd worden. In deel 2.2. vind je hiervoor tips. Het kan natuurlijk zinvol zijn om het gesprek

direct te voeren met ouders en kinderen samen.

Dit zijn geen 'vragenlijsten' die je letterlijk moet voorleggen! Je kiest uit elke categorie de meest

geschikte tussenkomsten....!

Probeer voor dit gesprek een rustig en aangenaam gesprekslokaal te zoeken of geef de ouders de

mogelijkheid om het gesprek bij hen thuis te voeren, zo zij dat verkiezen. Dit even vlug bespreken

aan de schoolpoort is niet aangewezen!

Wie zich als leerkracht te onwennig voelt, ondanks deze leidraad, kan overleg aanvragen met de CLB-

medewerker (zie verder)

2.1. Gesprek met de leerling

Zeg dat je bezorgd bent over wat je vernomen hebt of over wat je vaststelt en waarom je

bezorgd bent :

o Bv. Ik wou met je praten omdat ik bezorgd ben over het feit dat leerlingen zeggen

dat jij een onaangename geur meedraagt (of omdat ik zelf dit gemerkt heb). Ik ben

bang dat je hierdoor vrienden zou kunnen verliezen (of dat anderen jou zouden

beginnen pesten). Ik vond dat je dit moest weten zodat jij zelf, of samen met ons

hiervoor een oplossing zou kunnen vinden.

Op zoek naar eventuele zorgen van cliënt(en)

o Is dit iets wat jij al wist? Maakte jij je daar ook al eens zorgen over?

o Is dit iets waar jij even met mij over wil praten?

o Of zijn er andere dingen waar jij het eerst wil over hebben? Heb jij andere zorgen die

nu belangrijker zijn?

Wil jij hier iets aan veranderen? Kan jij hier iets aan veranderen?

o Stel dat we iets vinden zodat anderen niet meer vinden dat jij onaangenaam ruikt,

wat zou dat voor jou van voordelen hebben? Ook nadelen?

o Waarvan zeg je nu al "Daar kan ik zelf iets aan doen" en "Daar kan ik zelf niets aan

doen"

o Er zijn nog jongeren met dit probleem en sommigen vinden dit soms niet makkelijk

op te lossen. Wat denk jij?

o Wat denk jij dat er zou moeten gebeuren om dit probleem op te lossen of te

verbeteren?

o Hoe denk jij dat we best dit probleem aanpakken?


o Stel dat ik aan je ouders zou vragen wat er moet gebeuren?

Indien leerling aangeeft dat hij zelf voor een oplossing zal zorgen, en laat blijken dat hij onze

hulp hierbij niet wenst of nodig acht, waarderen we hem hiervoor en spreken we met hem af

wanneer we opnieuw samenkomen om te bekijken of het hem gelukt is. In dit geval stellen

we verder geen analyserende vragen!

Als leerling wel onze steun wil of zelf geen oplossing ziet, kunnen we verder de situatie met

hem verkennen.

Waar heeft het probleem volgens jou mee te maken?

o "Vertel me maar wat ik moet weten om jou te kunnen helpen". Met deze vraag

vermijd je dat je zelf te moeilijke vragen stelt over onderwerpen die de leerling liever

voor zich wil houden.

o OF: "Is het oké als ik je wat vragen stel over mogelijke oorzaken van jouw probleem?

Wil je mij de dingen daarover vertellen waarvan je denkt dat het nuttig is dat ik ze

weet om jou te kunnen helpen."

Begin niet te vlug met het geven van tips. Dit kan beledigend overkomen in de zin van "denk

jij dat ik dit niet weet?" en de tips kunnen ook voorbijgaan aan de realiteit, nl. vaak weet men

wel wat men moet doen, maar om een of andere reden is dit niet haalbaar of niet vol te

houden. Laat daarom altijd eerst de kans aan de leerling zelf om zijn ideeën i.v.m. een

mogelijke oplossing te verwoorden. Ga ervan uit dat enkel de betrokkene ten volle kan

weten wat in zijn situatie kan helpen. Hij is specialist in zijn leven! Wij hebben enkel een

'beeld' van zijn realiteit....

Je komt vaak terecht bij dingen die echt kunnen werken door te verkennen wanneer het

probleem minder of niet voorkomt?

Had je al eens het gevoel dat het je gelukt was om voldoende lekker te ruiken?

Hoe komt/kwam dat? Wie zorgde daarvoor?

Wanneer is het jou al eens gelukt om.....? Hoe heb je dat dan gedaan?

Als de kennis wel aanwezig is maar de leerling houdt het gedrag niet vol : "Heb je

het al eens een periode (al was die maar heel kort) volgehouden om bv. dagelijks je

tanden te poetsen, je dagelijks te wassen, je kledij tijdig gewassen te krijgen? Hoe

kwam het dat je dat dan een paar dagen kon volhouden? Wat hielp daarbij?.

Hoe heb je dat tot nog toe gedaan om je toch nog af en toe goed te kunnen wassen

e.d., ondanks het feit dat het thuis moeilijk gaat (door overvolle badkamer, gebrek

aan sanitair, weinig structuur in gezin....). Wat helpt daarbij (copinggedrag)?

Toon waardering voor alle 'krachten' van de jongere om soms in moeilijke omstandigheden

toch nog te doen wat haalbaar is. Vraag of hij die goede dingen zeker kan blijven doen en of

hij dit eventueel ziet uit te breiden

Afronding: Zijn er nog dingen die ik zou moeten weten en die ik misschien vergat te vragen?

Wat kan ik voor jou doen?


Wil je dat ik dit ook bespreek met je ouders? Met jou erbij of alleen met hen?

Wil je dat ik hierover iets zeg tegen bepaalde klasgenoten ? tegen bepaalde

leerkrachten?

Wil je wat tips krijgen van mij? Mondeling? Schriftelijk?

Wil je dat ik je steun om dit vol te houden?

Wil je dat ik hulp zoek voor je ouders, voor je thuissituatie?

+ ev. Telkens 'Stel dat ik dit doe, wat zou het effect hiervan zijn, denk je ?

Wat moet ik zeker niet doen?

Afspraken over verder verloop

Is hier verder medisch of sociaal onderzoek nodig ? (enkel als leerling zelf aangeeft

geen oorzaak of oplossing te weten voor het probleem)

Hoe spreken we verder af? Wie contacteert wie en wanneer?

NB: Hou er altijd rekening mee dat kinderen loyaal zijn aan hun ouders. Dat wil

zeggen dat zij meestal niet verdragen dat hun ouders in een negatief daglicht

worden geplaatst. Blijf dus altijd met heel veel respect praten over hun ouders.


2.2. Gesprek met ouders

Vooraf en/of tussendoor:

o Rolverheldering : Hoe zie jij je taak als leerkracht/ leerlingenbegeleider/ andere....).

Zeg dat je bezorgd bent over wat je vernomen hebt of over wat jij vaststelt en waarom je

bezorgd bent :

o Ik wou met jullie praten omdat ik bezorgd ben over het feit dat leerlingen zeggen

dat jullie zoon/dochter een onaangename geur meedraagt (of omdat je dit zelf hebt

vastgesteld). Ik ben bang dat ze hierdoor vrienden zou kunnen verliezen (of dat

anderen hem/haar zouden beginnen pesten). Ik vond dat jullie dit moest weten

zodat jullie, eventueel samen met ons hiervoor een oplossing zouden kunnen vinden.

Op zoek naar eventuele zorgen van cliënt(en)

o Is dit iets wat jullie al wisten? Maakte jullie zich daar ook al eens zorgen over?

o Is dit iets waar je even met mij over wil praten?

o Of zijn er andere dingen waar jullie het eerst willen over hebben?Zijn er andere

zorgen die nu belangrijker zijn voor jullie?

Zijn jullie bereid om samen te zoeken hoe we dit kunnen veranderen? Kan er iets aan

veranderen?

o "Stel dat we iets vinden zodat anderen niet meer vinden dat jullie kind onaangenaam

ruikt, wat zouden voor jou daarvan de voordelen zijn? Ook nadelen?"

o Waarvan zeg je nu al "Daar kunnen wij zelf iets aan doen" en "Daar kunnen wij zelf

niets aan doen"

o Er zijn nog ouders met dit probleem en sommigen vinden dit soms niet makkelijk op

te lossen. Wat denken jullie?

o Wat denk je dat er zou moeten gebeuren om dit probleem op te lossen of te

verbeteren?

o Hoe denk je dat we best dit probleem aanpakken?

o Stel dat ik aan je kind zou vragen wat er moet gebeuren?

Indien ouders aangeven dat zij zelf voor een oplossing zullen zorgen, en als ze laten blijken

dat onze hulp hierbij niet gewenst of nodig is, waarderen we hen hiervoor en spreken we

met hen af wanneer we opnieuw samenkomen (of telefoneren) om te bekijken of het gelukt

is. In dit geval stellen we verder geen analyserende vragen!

Als ouders wel onze steun willen of zelf geen oplossing zien, kunnen we verder de situatie

met hen verkennen.

Waar heeft het probleem volgens u mee te maken?

o "Vertel me maar wat ik moet weten om u te kunnen helpen". Met deze vraag

vermijd je dat je zelf te moeilijke vragen stelt over onderwerpen die de ouders liever

voor zich wil houden.

o OF :" Is het oké als ik je wat vragen stel over mogelijke oorzaken van het probleem?

Wil je mij de dingen daarover vertellen waarvan je denkt dat het nuttig is dat ik ze

weet om jullie te kunnen helpen."


Begin niet te vlug met het geven van tips. Dit kan beledigend overkomen in de zin van "denk

jij dat ik dit niet weet?" en de tips kunnen ook voorbijgaan aan de realiteit nl. vaak weet men

wel wat men moet doen, maar om één of andere reden is dit niet haalbaar of niet vol te

houden. Laat daarom altijd eerst de kans aan de ouders zelf om hun ideeën i.v.m. een

mogelijke oplossing te verwoorden. Ga ervan uit dat enkel de betrokkene ten volle kan

weten wat in zijn situatie kan helpen. Hij is specialist in zijn leven! Wij hebben enkel een

'beeld' van zijn realiteit....

Je komt vaak terecht bij dingen die echt kunnen werken door te verkennen wanneer het

probleem minder of niet voorkomt?

Is het al eens gelukt om jouw kind zich regelmatig te laten wassen? Of om hem zijn

tanden te laten poetsen? Of om op vaste dagen de was te doen?

Hoe komt/kwam dat? Wie zorgde daarvoor?

Wanneer is het jou al eens gelukt om.....? Hoe heb je dat dan gedaan?

Als de kennis wel aanwezig is maar de ouder houdt het gedrag niet vol : "Heb je het

al eens een periode (al was die maar heel kort) volgehouden om je kinderen dit te

laten doen?of om bepaalde dingen zelf te doen?.... Hoe kwam het dat je dat dan een

paar dagen kon volhouden? Wat hielp daarbij?.

Hoe heb je dat tot nog toe gedaan om de kinderen toch nog proper te houden e.d.

ondanks het feit dat het thuis moeilijk gaat (door overvolle badkamer, gebrek aan

sanitair, weinig structuur in gezin....) Wat helpt daarbij (copinggedrag)?

Toon waardering voor alle 'krachten' van het gezin om soms in moeilijke omstandigheden

toch nog te doen wat haalbaar is. Vraag om die goede dingen zeker te blijven doen en vraag

of ze nog meer helpende dingen zouden kunnen vinden?

Afronding: Zijn er nog dingen die ik zou moeten weten en die ik misschien vergat te vragen?

Wat kan ik eventueel nog voor jullie doen?

Wil je dat ik dit ook bespreek met het kind? Of doen jullie dat liever zelf?

Wil je dat ik hierover iets zeg tegen bepaalde klasgenoten ? tegen bepaalde

leerkrachten?

Wil je wat tips krijgen van mij? Mondeling? Schriftelijk?

Wil je dat ik je steun om dit vol te houden?

+ ev. Telkens 'Stel dat ik dit doe, wat zou het effect hiervan zijn, denk je ?

Wat moet ik zeker niet doen?

Afspraken over verder verloop

Is hier verder medisch of sociaal onderzoek nodig ? (enkel als ouders zelf aangeven

geen oorzaak of oplossing te weten voor het probleem)

Hoe spreken we verder af? Wie contacteert wie en wanneer?

NB: "mijn kind, schoon kind" is een heel menselijk gegeven. En een

noodzakelijk iets om de band tussen ouders en kinderen te verstevigen!


2.3. Tips voor eventuele opvolggesprekken

Toon waardering voor elk stapje dat in de goede richting gaat, elke goede intentie, elke

inspanning.....!!!! Ook al is het probleem nog niet (volledig) opgelost.

Waardeer de leerling voor zijn medewerking, openheid...rond deze toch gevoelige items.

Bij jonge kinderen of bij kinderen met een verstandelijke beperking kan het zijn dat ze

bepaalde vaardigheden (nog) niet beheersen. Spreek hierrond eventueel af met de

paramedisch werker of met de ouders over hoe je deze vaardigheid zal aanleren aan het

kind.

Vertrek hierbij eventueel van de principes van 'Kids skills' voor het aanleren van

vaardigheden (cfr www.kidsskills.org):

Bouw motivatie op voor de nieuwe vaardigheden door met het kind naar de

voordelen ervan te zoeken.

Zorg dat het kind zich voldoende competent voelt om dit te leren. Complimenteer

daarom het kind voldoende met bv andere vaardigheden die het vroeger al eens met

succes heeft aangeleerd, of zoek naar momenten dat hij die vaardigheid toch al een

beetje heeft toegepast.

Maak het leerproces leuk bv door een leuke naam of symbool te bedenken voor de

te leren vaardigheid en door de gesprekken hierover leuk en luchtig te houden.

Betrek de omgeving als 'supporters' voor de te leren vaardigheid. Leer ev. aan ouders

of leerkrachten hoe ze het kind kunnen aanmoedigen.

Vier het succes als de vaardigheid gekend is.

http://www.kidsskills.org/


3. Overleg met en/of verwijzing naar het CLB?

Wat de school van een CLB kan verwachten :

Overleg over een mogelijke aanpak + taakverdeling

Coaching van een leerkracht /de school bij de verdere aanpak

Algemene medische informatie over het probleem

Draaischijffunctie bij verwijzingen, d.w.z. bij complexere problemen kunnen zij zoeken naar

de meest gepaste hulp voor het kind en zijn gezin.

Kortdurende begeleiding van het kind en zijn gezin

Ondersteuning bij het opbouwen van een preventief beleid i.v.m. hygiëne

Overleg over een mogelijke aanpak

De CLB-medewerker zal u mogelijks volgende vragen stellen:

Waar maak je je als leerkracht/school zorgen over?

o Wat betekent dit probleem voor het functioneren van de leerling op sociaal vlak?

Op schools vlak?

o Welk effect heeft dit probleem op de betrokkenen/de omgeving/de school?

Denk je dat de leerling of zijn ouders deze bezorgdheid delen? Werd dit reeds op een of

andere manier besproken/gemeld? Zijn er vroeger al stappen ondernomen?

Hoe komt het dat het probleem nu wordt aangemeld?

o Recent probleem of reeds lang aanwezig?

o Incidenten? Reacties van anderen?....

Waar heeft het probleem volgens jou mee te maken? (=attributies)

Stel dat ik deze vraag aan de klasgenoten, ouders, leerling, .. zou vragen, wat zouden zij

antwoorden, denk je?

Wat verwacht je van het CLB? Waarover wil je het zeker hebben zodat dit gesprek voor jou

de moeite waard zal geweest zijn?

Kan je zelf het gesprek hierover aangaan met de leerling/ met de ouders? Wens je daar

ondersteuning/coaching bij? Het CLB begrijpt uw eventuele gevoelens van gêne en

onwennigheid bij het voeren van dit soort gesprekken met kinderen en/of ouders. Maar ze

zijn ervan overtuigd dat een rechtstreeks gesprek tussen u en de leerling of zijn ouders,

vanuit een oprechte bezorgdheid het meest respectvolle en helpende is dat je kan doen.

Als je het desondanks niet ziet zitten om dit gesprek zelf te voeren en je niemand ander s op

school vindt die dit wel ziet zitten , op welke manier kan het CLB met deze jongere/dit gezin

contact opnemen? Kan de school toch op een of andere manier de CLB-tussenkomst melden

aan de jongere/het gezin?

Een CLB is een hulpverlenende, begeleidende instantie. Zij kunnen geen 'regels' opleggen of

dingen 'eisen' van ouders of leerlingen. Als de betrokkenen niet op het hulpaanbod van het

CLB wensen in te gaan, dan stopt hun tussenkomst (uitgenomen in verontrustende situaties

zoals kindermishandeling, misbruik,....). Als school kan u natuurlijk wel uw eisen of

voorwaarden blijven stellen.


4. Wat kan basiszorg en verhoogde zorg op school betekenen bij

deze problematiek? Geef de leerling wat extra complimenten voor andere zaken die wel goed lopen.

Wees streng op pesterijen. Tolereer dit niet! Niemand verdient pesterijen, niemand vraagt

daar zelf om! Veroordeel daarbij het pestgedrag van de pester, niet de pester zelf!

Preventieve thema's rond hygiëne worden best gegeven vooraleer er een probleem opduikt!

Anders is zo'n thema vaak aanleiding voor nog meer pesterijen. Geef je informatie over

hygïene dan liever door in een individueel gesprek met de betrokkene en/of zijn ouders.

5. Wat je zeker niet moet doen...

Geen 'ongevraagde' wasbeurten , luizenbehandelingen e.d.!!!!! Blijf desnoods tijd stoppen in

het vragen van medewerking of op zijn minst akkoord van ouders. (anders vaak toch

tegenwerking op termijn! + leerling zal loyaal blijven aan ouders!) Bij 'accidentjes 'kan je de

leerling natuurlijk wel een wasbeurt geven.

Geen onrechtstreekse hints geven, pepermuntjes uitdelen, deo geven,...in de hoop dat.... Dit

kan wel onder vrienden gebeuren bij 'tijdelijke' problemen die iedereen wel eens heeft....

Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen€¦ · Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen –versie...

Documents

Transcript of Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen€¦ · Omgaan met zorgen rond hygiëneproblemen –versie...