Dit werkboek bevat uitleg over opdrachten, de spellen uit de lessenreeks en ruimte voor het maken van aantekeningen. Ook vind je de werkbladen in dit werkboek, zodat je de gemaakte opdrachten kunt bewaren voor in je portfolio. Op de website kun je alle presentaties van de lessen vinden. Via de links in de tekst op de website (https://omgangskunde692149993.wordpress.com) kun je informatie en theorie vinden over de verschillende thema’s die worden behandeld.

Voorwoord …………………………………………………………………………….. 3

Les 1: Sociale vaardigheden ……………………………………………….. 4

- 21st Century Skills poster …………………………………………. 4- Woordspin …………………………………………………………. 5- Aantekeningenblad …………………………………………………. 6

Les 2: Waarden en normen ………………………………………………... 7

- Opdracht: biografie ………………………………………………… 7- Opdracht: tijdlijn …………………………………………………… 9- Aantekeningenblad …………………………………………………. 11

Les 3: Luisteren, samenvatten, doorvragen …………………………….. 12

- Uitleg: commando pinkelen ………………………………………... 12- Aantekeningenblad …………………………………………………. 12

Les 4: Feedback ………………………………………………………………13

- Feedback modellen: het hamburgermodel en de vier g’s ………….13

- Uitleg: complimentenspel ………………………………………….. 14

- Aantekeningenblad ………………………………………………… 15

Les 5: Gevoelens ……………………………………………………………..16

- Werkblad ………………………………………………………….. 17

Werkboek Omgangskunde | 2

- Aantekeningenblad ………………………………………………… 17

Les 6: Samenwerking ……………………………………………………….18

- Uitleg: Prowijs (spel) ………………………………………………. 18- Aantekeningenblad ………………………………………………… 20

Les 7: Reflectie ……………………………………………………………….21

- Uitleg: reflectiespel ………………………………………………… 21- Aantekeningenblad ………………………………………………… 22

Bronnen ……………………………………………………………………...………… 23

Werkboek Omgangskunde | 3

Voorwoord

Dit is het werkboek Omgangskunde!

Tijdens gesprekken met docenten en studenten van het Friesland College werd me duidelijk dat er behoefte is aan ‘leren door te doen’! Met dit signaal ben ik concreet aan de slag gegaan om een aansprekende lessenreeks Omgangskunde te ontwerpen die duidelijk is, toegankelijk en plezierig om mee te werken. Dat geldt zowel voor de docent als voor de student.

Bij het ontwerpen van de lessenreeks en het werkboek heb ik rekening gehouden met de praktische toepasbaarheid in de (toekomstige) beroepspraktijk. Naast dat de lessen een afwisselend karakter hebben, heb ik diverse spellen en opdrachten toegevoegd waarbij de student nieuwe inzichten opdoet. Het doel van de lessen is om je inzicht mee te geven op welke manieren je goed kunt samenwerken, hoe je feedback geeft en ontvangt en op welke wijzen je op je eigen functioneren kunt reflecteren. Na afloop van de lessenreeks begin je met professionele kennis aan je stageperiode!

Een aantal lessen heb ik in de praktijk gebracht bij het Friesland College. Door het ontvangen van feedback van de studenten en mijn stagebegeleider heb ik de lessen kunnen verbeteren. Ik bedank mijn studenten, mijn stagebegeleider Melvin Leusink en andere betrokken docenten voor de interessante gesprekken, waardevolle feedback en betrokkenheid.

Ik wens je veel plezier tijdens de lessen en waardevolle inzichten voor in je (toekomstige) beroepspraktijk!

Hartelijke groet,Aletta Groeneveld

Leeuwarden, 6 maart 2019

Werkboek Omgangskunde | 4

Les 1: Sociale vaardigheden

21st century skills poster

Werkboek Omgangskunde | 5

Werkboek Omgangskunde | 6

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 7

Les 2: Waarden en normen

Opdracht biografie

Je gaat een biografie schrijven. In deze biografie vertel je over wie jij bent, waar je naartoe werkt in de toekomst en wat voor punten er zijn om rekening mee te houden. Om je alvast wat op weg te helpen, hebben wij al een aantal punten beschreven die je dient te beschrijven in je biografie. Uiteraard mag je zelf nog een aantal punten toevoegen! Je biografie komt op pagina 1 van je portfolio en kan ook gebruikt worden voor het kennismakingsgesprek met je SLB’er. Zorg ervoor dat het er netjes uitziet. Succes! Wie ben je en waar kom je vandaan? (Gezinssituatie)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat zijn je hobby’s; doe je aan sport; doe je iets anders in je vrije tijd?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat is jouw achtergrond; Hoe ben jij gevormd?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat is/zijn jouw vooropleiding(en)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 8

Ambities: wat wil je graag (bereiken) in de toekomst?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Welke wensen heb je?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Zijn er punten om rekening mee te houden?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat zijn je sterke en zwakke punten?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat verwacht je van je SLB’er dit schooljaar?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat verwacht je van de klas dit schooljaar?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Heb je dit schooljaar ook extra hulp of ondersteuning nodig? Denk hierbij aan moeite met Rekenen/Nederlands, maar ook eventuele andere knelpunten die je studie zouden kunnen belemmeren. Binnen het Friesland College zijn de juiste mensen aanwezig om je hierbij te ondersteunen.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 9

Heb je nog vragen aan je SLB’er? Schrijf ze onderaan je biografie.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Deze biografie is de eerste pagina van je portfolio. Hierbij mag je punt 11 tot en met 13 weglaten, omdat het om persoonlijke informatie gaat. Voor je SLB’er zijn deze punten goed om te weten, zodat die je zo goed mogelijk kan ondersteunen dit jaar m.b.t. je studieloopbaan.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Opdracht tijdlijn

Door middel van een tijdlijn geef je een beschrijving van je leven vanaf je geboortejaar tot nu. Op de volgende pagina vind je een horizontale: aan de linkerkant is je geboortejaar en aan de rechterkant de datum van vandaag. Beschrijf de mooie, bijzondere, leuke, leerzame en andere momenten die belangrijk zijn geweest in je leven of indruk hebben gemaakt. Hierbij geef je een korte beschrijving van de gebeurtenis, wat dit voor jou heeft betekent en wat je er van hebt geleerd.

Voorbeeld tijdlijn:

I I I I I I I I I I 1978 1981 1990 1994 1997 2000 2009 2013 2017 2018 Geboren Zusje Beppe Geslaagd Op kamers 1e baan! Op reis Verhuisd! Studie! Nu!

geboren: overleden voor de in Groningen onderhandeld geweest! Van het Keuzes blij, leren verdriet mavo door geleerd om over salaris, De wereld platteland maken,

delen hard werken zelfstandig te verantwoordelijk ontdekken naar de ontwikkelen zijn stad

Werkboek Omgangskunde | 10

Naam:Klas:

Geboorte Vandaag

Werkboek Omgangskunde | 11

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 12

Werkboek Omgangskunde | 13

Les 3: LSD

Commando pinkelen (uitleg)

De spelers zitten in een kring op stoelen. Op commando van de spelbegeleider moeten een aantal bewegingen gemaakt worden. Deze bewegingen zijn : pinkelen, plat, hol en bol. De commando’s die de spelbegeleider geeft zijn:

Commando pinkelen Commando plat Commando hol Commando bol

De spelbegeleider geeft het commando en maakt tevens zelf de bewegingen. De spelers nemen deze bewegingen over, maar ze moeten alléén reageren als het woord "commando" ervoor gezegd werd. De spelbegeleider kan de spelers ook misleiden door een verkeerde beweging uit te voeren.Wanneer een speler onjuist reageert (wanneer het woord "commando" niet uitgesproken werd, of door de verkeerde beweging te maken), verliest de speler één van zijn tien punten die iedereen bij de start gekregen heeft.

Bron: http://www.spelensite.be

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 14

Les 4: Feedback

Feedbackmodellen

Werkboek Omgangskunde | 15

Complimentenspel (uitleg)

De complimentenkaartjes kun je downloaden op de website. In de leskist zitten papieren kaartjes waarmee je positieve feedback (een compliment) aan iemand anders te geven. Studenten geven elkaar in willekeurige tweetallen positieve feedback (een compliment). De studenten schrijven achter op het gekozen kaartje waarom de ander deze positieve feedback verdiend. Papieren kaartjes kun je vinden in de leskist die bij deze lessenreeks hoort. Uit welk gedrag blijkt bijvoorbeeld dat iemand avontuurlijk is of een harde werker? Hoe is het voor je om een complimentenkaartje te ontvangen?

Een paar voorbeelden van complimentenkaartjes:

Werkboek Omgangskunde | 16

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 17

Les 5: Gevoelens

Werkblad

Werkboek Omgangskunde | 18

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 19

Les 6: Samenwerken

Inhoud van het spel: 45 kaarten

De docent zet een parcours uit in de klas. Iedere student krijgt twee kaartjes. Eén student krijgt geen kaartjes, omdat deze student de opdrachten gaat opvolgen van de studenten die kaartjes hebben ontvangen. Het is de bedoeling dat deze student van A naar B wordt geleid door andere studenten.

Om de student van punt A naar B te krijgen, zetten de studenten hun kaartjes in. Voor iedere handeling die de student moet verrichten om van A naar B te komen, krijgt de student een opdracht. Dat betekent dat de studenten met kaartjes met elkaar moeten communiceren over welke student/welk kaartje wordt ingezet. De studenten gebruiken onderling alleen non-verbale communicatie en ook naar de student die van A naar B wordt geleid.

De studenten ervaren wat het is om samen te werken zonder verbale communicatie. Het effect van de kwaliteit van samenwerking is zichtbaar door de manier waarop de student die van A naar B wordt geleid de opdrachten opvolgt. Zijn de opdrachten duidelijk voor de student? Hoe wordt er onderling afgestemd tussen de studenten? Welke groepsrollen zijn zichtbaar bij de studenten?

Onderstaand de uitleg over de functie van de verschillende kaartjes:

Eén stap vooruit Eén stap naar links of rechts Bocht naar links of rechts

Werkboek Omgangskunde | 20

De student gaat zitten De student gaat staan Zelf een opdracht bedenken

Begin van het parcours Pauze of time out! Ongevraagd (verbaal)

Overleggen met één student advies geven aan één

Student

Einde van het parcours:

Werkboek Omgangskunde | 21

Ga zitten

! ?Ga staan

!

Finish!! Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 22

Les 7: Reflecteren

Reflectiespel (uitleg)

Op de website vind je bij deze les zes bijlagen met ieder 30 reflectievragen. Deze vragen zijn bedacht aan de hand van de logische niveaus van denken, leren en veranderen (Bateson & Dilts, 1972, 1979). Door minimaal drie vragen per bijlage te kiezen en te beantwoorden, krijg je inzicht in je voorkeuren en ontwikkelpunten. De kaarten kunnen ook worden gebruikt om elkaar beter te leren kennen.

Dit model, De logische niveaus van Bateson & Dilts (1972, 1979), of de logische niveaus van denken, leren en veranderen gaat er vanuit dat er zes logische niveaus zijn waarop mensen denken, leren, veranderen en functioneren. Het niveau waarop iemand zit is in grote mate bepalend voor zijn verandervermogen en ontwikkelpotentie.

Het model kent een duidelijke volgorde: het effect van ieder niveau is dat dit het onderliggende niveau richting geeft. Een verandering van dingen op een hoger niveau leidt in deze zin onvermijdelijk tot veranderingen van dingen op de lagere niveaus. Het veranderen van dingen op een lager niveau kan, maar hoeft geen effect te hebben op de hogere niveaus. Het model hieronder geeft de verschillende niveaus weer:

Werkboek Omgangskunde | 23

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Aantekeningen:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Werkboek Omgangskunde | 24

Bronnen

Bij het ontwerpen van deze lessenreeks, heb ik gebruik gemaakt van onderstaande bronnen:

• 123test.nl. (z.d.). De groepsrollentest [Test]. Geraadpleegd op 28 november 2018, van https://www.123test.nl/groepsrollentest/

• AAIIA. (2002, december). Normen en waarden in de Islam [Illustratie]. Geraadpleegd op 22 november 2018, van http://www.aaiia.nl/ba/normen-en-waarden/

• ANWB. (z.d.). Vakantie Kroatië. Geraadpleegd op 27 november 2018, van https://www.anwb.nl/vakantie/kroatie • Bonebakker. (z.d.). De kroon voor Koning [Foto]. Geraadpleegd op 24 november 2018, van

https://www.bonebakker.nl/timeline/1840-kroon-willem-ii/ • Braaf, W. (z.d.). Doorvraagwedstrijdje. Geraadpleegd op 24 november 2018, van

http://www.werkvormen.info/werkvorm/doorvraagwedstrijdje • Brouwer, C. (z.d.). Professionaliseren & Reflecteren [Foto]. Geraadpleegd op 18 december 2018, van

https://portfoliochayenne.wordpress.com/2015/09/23/professionaliseren-reflecteren/ • Buschman, M. (2013, 4 maart). 3 niveau’s van luisteren [Foto]. Geraadpleegd op 27 november 2018, van

https://courius.com/2013/03/04/3-niveaus-van-luisteren/ • Didactief Online. (2016, 18 oktober). Intelligentie kun je leren [Foto]. Geraadpleegd van

https://didactiefonline.nl/artikel/intelligentie-kun-je-leren • Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2009). Samenwerkend leren. Groningen/Houten, Nederland: Noordhoff.• Encyclo.nl. (z.d.). Nederlandse Encyclopedie. Geraadpleegd van https://www.encyclo.nl/begrip/sociale

%20vaardigheid• Ensie. (2015, 8 april). Waarde. Geraadpleegd op 23 november 2018, van

https://www.ensie.nl/redactie-ensie/waarde • Farley-Reijnen, G. (2013, 9 juni). STARRT methode. Geraadpleegd op 18 december 2018, van

https://meesterschap.wordpress.com/2013/06/09/starrt-methode/ • Het NLP College. (z.d.). 13 Beste Reflectiemethoden. Geraadpleegd op 18 december 2018, van

https://hetnlpcollege.nl/leren-reflecteren-beste-reflectiemethode/ • Heyster, H. (1992). Psychologie & Omgangskunde (Herz. ed.). Utrecht, Nederland: Uitgeverij Lemma BV.• Hoogeveen, P., & Winkels, J. (2008). Het didactische werkvormenboek (8e ed.). Assen, Nederland: Van Gorcum.• Illustratiestudio Githa. (z.d.). Illustratie over samenwerken [Foto]. Geraadpleegd op 27 november 2018, van

https://www.githa.eu/portfolio/illustratie-over-samenwerken/ • Karreman, M. (2010). Warming ups en energizers (6e ed.). Zaltbommel, Nederland: Thema.• Kelderman, R. (2016). NLP Master Practitioner. Amsterdam, Nederland: Brave New Books.• Lancaster Lux. (2013, 19 februari). Ik weet dat u liegt - Egocentrisch = kampioen Slecht Luisteren [Video].

Geraadpleegd op 27 november 2018, van https://www.youtube.com/watch?v=HGRIwE4PRNE • Leren.nl. (z.d.). Reflecteren. Geraadpleegd op 18 december 2018, van

https://www.leren.nl/rubriek/persoonlijke_vaardigheden/leren_leren/reflecteren/• Liebermann (CNN), O. (2017, 17 juni). Using emoticons in work emails make you look incompetent, a study finds

[Foto]. Geraadpleegd op 3 oktober 2018, van https://edition.cnn.com/2017/08/17/health/emoticons-emails-study-trnd/index.html

• Mens en Samenleving. (z.d.). Sociale Vaardigheden. Geraadpleegd van https://mens-en-samenleving.infonu.nl/communicatie/72145-sociale-vaardigheden.html

• Opmeer, H. (2011, 17 oktober). Transparante communicatie bij slecht nieuws [Foto]. Geraadpleegd op 27 november 2018, van https://www.hermanopmeer.nl/blog/transparante_communicatie_bij_slecht_nieuws

• Overheid - wettenbank. (2017, 1 augustus). Examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen WEB. Geraadpleegd op 1 oktober 2018, van http://wetten.overheid.nl/BWBR0027963/2017-08-01

• Projectsucces.nl. (z.d.-a). Belbin teamrollen [Foto]. Geraadpleegd op 27 november 2018, van https://www.projectsucces.nl/kennisbank/projectmanagement-van-a-tot-z/belbin-teamrollen/

• Remmerswaal, J. (2007). Begeleiden van groepen, Groepsdynamica in de praktijk (2e ed.). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.

• Schalk, H. (2014, 6 maart). Fokke en Sukke breken het ijs [Foto]. Geraadpleegd op 3 oktober 2018, van http://www.nieuws.social/strategie_nieuws/humor-fokke-en-sukke-breken-het-ijs-versieren/

• ThiemeMeulenhoff. (z.d.). 21st century skills [Poster]. Geraadpleegd van https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/generiek/21st-century-skills

• Van den Oetelaar, F. (2016, 5 februari). Nieuw model 21st century skills. Geraadpleegd op 28 november 2018, van https://www.21stcenturyskills.nl/nieuw-model-21st-century-skills/

• Voorwinden, R. (2016, 6 september). Nieuw model 21e eeuwse vaardigheden [Artikel & foto]. Geraadpleegd van https://www.kennisnet.nl/artikel/nieuw-model-21e-eeuwse-vaardigheden/

Werkboek Omgangskunde | 25