FocusEen uitgave van het Verbond van Handelaren in Chemische Producten

VHCP

No 1 – maart 2009

2008: pieken en dalen

Nut en noodzaak VHCP

Kengetallen in beeld

Opvallende prestaties

Het zijn verwarrende tijden… Het ene megaverlies is

nog niet verwerkt, of het andere grootste verlies van

een Amerikaanse onderneming in de geschiedenis

van de mensheid (verzekeraar A.I.G) dondert al weer

neer over de ‘rokende’ financiële en economische

puinhopen. Zelfs het meest gitzwarte scenario lijkt

niet donker genoeg. En elke ochtend gooien de com-

mentatoren, zoals Kees de Kort bij nieuwsradio BNR,

er nog een meltdownsausje overheen.

De overheid houdt de financiële sector overeind, maar treuzelt met maatregelen

voor de reële economie, na de onheilstijding van het CBS in februari 2009. En wat

is de laatste stand van zaken met betrekking tot REACH? Zal de sector wellicht nog

harder worden geraakt, dan tot nu toe de verwachting is? Kortom, het zijn verwar-

rende tijden.

Echter, in tijden van crisis is er vaak behoefte aan positieve voorbeelden uit het

verleden. Een tastbaar gegeven, waaruit men kan concluderen dat vanuit alle duis-

ternis een vernieuwde samenleving kan ontstaan. Een goed voorbeeld hiervan is het

extra-parlementaire kabinet Cort van der Linden (1913-1918). Dit kabinet bestond

zowel uit linkse als rechtse liberalen, waartussen Cort van der Linden als premier als

centrum-liberaal stond. Tijdens de Eerste Wereldoorlog voerden Cort van der Linden

en zijn regering een krachtige, neutrale politiek, en hielden daarmee Nederland bui-

ten de toen heersende wereldcrisis. Hoewel soms krampachtig, behield Nederland

niet alleen zijn neutraliteit, maar ontwikkelde zich versneld tot het handelshuis van

Europa. Een positie die Nederland daarna economische vleugels heeft gegeven.

Naast deze opvallende prestaties, werd door deze regering ook nog een grondwets-

wijziging door het parlement geleid die de invoering van het algemeen kiesrecht

voor mannen mogelijk maakte, en bovendien heeft bijgedragen aan het einde van

de schoolstrijd.

Duidelijk is dat er ondernemende mensen nodig zijn om de crisis te lijf te gaan.

En dat is juist één van de kenmerken van het VHCP. Een brancheorganisatie van

ondernemende en doortastende bedrijven, die op dit moment al hun aandacht

moeten kunnen richten op de kern van de zaak. Het VHCP zal u ook in 2009, zoals

u van ons gewend bent, zo goed mogelijk ondersteunen met onder meer de verdere

invoering van REACH en de CLP-verordening (GHS). Daarnaast blijft het VHCP in

vele andere zaken een brugfunctie vervullen tussen de leden, de overheid en andere

maatschappelijke organisaties. Met als doel een stabiele chemische distributiebran-

che in deze woelige tijden. Daarbij zou het helpen dat onze politici het beroemde

citaat van Winston Churchill ook kennen: "Een politicus denkt aan de volgende

verkiezing, een staatsman aan de toekomst".

Robert Stuyt

P.S.: Wie meer wil weten over het kabinet Cort van der Linden, dan is het boek van

Johan den Hertog een aanrader: Cort van der Linden (1846-1935), Minister-president

in oorlogstijd, 2007, Boom - Amsterdam, ISBN 978 90 8506 499 2.

Nut en noodzaak VHCP

en ervaringen 2008 pagina 4

‘Zonder chemie geen vooruitgang’ pagina 16

Robuuster beleid Responsible Care pagina 14

In dit nummer

Verder in dit nummer:

Kengetallen 2007

REACH: the next step

‘Respecteer de spelregels’

2008: van maand tot maand

Azië dichterbij

FECC Congres - Helsinki 2009

Bedrijfsnieuws & Personalia

Ledenoverzicht + Agenda

pagina 9pagina 10pagina 12pagina 18pagina 20pagina 21pagina 22pagina 23

4

Nieuwjaarsbijeenkomst 2009

Nut en noodzaak VHCPDé residentie van onze beleidsmakers vormde ook dit jaar weer de perfecte locatie voor de nieuwjaarsbijeenkomst van het VHCP om gezamenlijk te brainstormen over de chemi-sche distributie. Als gebruikelijk schetste de voorzitter van het VHCP, Piet van der Slikke, een korte terugblik op een turbulent 2008. Verder wees hij - vanuit zijn positieve onderne-mersmentaliteit - ook op kansen voor 2009.

Allereerst was er in de traditionele nieuwjaarsspeech

het moment van dank aan erelid Paul van Nispen,

voor de prachtige locatie waar de leden elkaar konden

treffen. Vervolgens volgde een beschrijving van het

afgelopen jaar, dat, aldus de voorzitter, niet eenvoudig

was. Immers, er is veel gebeurd, zowel in de buiten-

wereld om ons heen als in de wereld van de chemie.

Over de buitenwereld, was hij kort en krachtig: “Zonder

precedent was en is de kredietcrisis bepalend, veel is

er gemoraliseerd over hebzucht van bankiers en finan-

cieel engineers. Hebzucht lijkt mij niet het grootste

probleem. Veel erger is de non-professionaliteit van

vele leidinggevenden, die aan het licht is gekomen:

één groot demasqué van onder anderen bankiers,

adviseurs, et cetera. Het resultaat is dat we daardoor

nu met de negatieve gevolgen zitten, en dat er som-

bere tijden in aantocht zijn.” Uiteraard stipte hij ook

de bijzondere gebeurtenissen rondom de Amerikaanse

verkiezingen aan, met als resultaat Barack Obama als

eerste ‘African American’ president van de Verenigde

Staten.

Turbulent jaar

Ook de wereld van de chemie was turbulent. De voor-

zitter gaf als toelichting: “De eerste acht maanden van

2008 lieten een stevige vraag naar chemicals zien,

met stijgende prijzen. De laatste vier maanden zette

echter een daling in van vraag en prijzen. Ook werden

in onze sector een paar zeer grote deals aangekondigd

en werd er uiteindelijk één afgeblazen.” Als voorbeeld

gaf hij onder meer de overnames van Hercules door

Ashland en van Rhodia Asia Trading door Brenntag,

die overigens ook het gerenommeerde bedrijf Schmidt

overnam.

Actief en professioneel

Uiteraard ging 2008 ook het VHCP niet ongemerkt

voorbij. Het was een druk jaar, met daarin onder meer

de gebruikelijke bijeenkomsten, zoals de ledenverga-

dering en de lunchbijeenkomst, en uiteraard REACH.

Piet van der Slikke dankte in zijn nieuwjaarsspeech de

voorzitters van de verschillende commissies, inclusief

Robert Stuyt en Sanne Muijser van het secretariaat,

voor hun actieve en professionele inzet. “Juist REACH

maakt duidelijk dat het VHCP hard nodig is”, gaf de

voorzitter aan, waarmee hij nog even fijntjes op het

nut en de noodzaak van een goede brancheorganisatie

attendeerde. Goed is om te zien dat ook steeds meer

bedrijven dit ervaren en lid worden van het VHCP. Op

pagina 20 leest u meer over de laatste nieuwkomer.

Voorts wees Piet van der Slikke op het belang van een

5

juiste interpretatie van de mededingingsregels, hier-

over meer in het interview op pagina 12. Ook zal er tij-

dens de komende ledenvergadering uitgebreid worden

ingegaan op dit thema, waarmee het VHCP wil bena-

drukken dat ieder lid de spelregels moet respecteren.

Nieuwe kansen

Tot slot, 2009. Aan alle voorspellingen die zijn gedaan,

wilde Piet van der Slikke zich niet branden. “Wie het

weet, mag het zeggen”, luidde zijn visie op dit jaar.

Ondanks de slechte scenario’s die worden voorspeld,

hoopt hij dat er zich juist ook nieuwe outsourcings-

kansen zullen voordoen voor de chemische distribu-

tie. “Hoofdzaak is dat we ons werk met plezier en in

gezondheid doen”, besloot hij zijn speech. En dat was

voor de vele aanwezigen het moment om met elkaar

het glas te heffen op dit nieuwe jaar.

Resumé

De dagelijkse actualiteit volgend, blijft het voor iedere

ondernemer een spannende tijd. Toch, ondanks de

economische teruggang, die door de één zwaarder

wordt ingeschat dan door de ander, biedt ook dit jaar

ruimte voor positieve ontwikkelingen. Vooral wan-

neer u zich als chemisch distributeur kwalitatief blijft

onderscheiden, kunt u uw marktpositie versterken.

Hetgeen ook de conclusie is van het VHCP-bestuurslid

John Regout in zijn reactie namens Quaron. Het

VHCP zal zich daarom ook blijven inzetten om ieder

lid te ondersteunen bij zaken die vooral op de lange

termijn het gewenste onderscheid nog meer ten goede

komen. Denk daarbij aan een verdere verdieping

van het Responsible Care-beleid en het omgaan met

nieuwe wet- en regelgeving, zoals het inmiddels veel

besproken Globally Harmonized System (GHS). In

deze FOCUS leest u daarover meer, maar eerst vertel-

len verschillende leden hoe zij 2008 hebben ervaren en

wat zij zoal verwachten in 2009.

Durven!

Directeur Henk-Jan Aarsen (Aarsen Holding) over

dochteronderneming Transmare: “2008 is een verwar-

rend jaar geweest. De eerste maanden waren zeer

goed, met name voor onze productie. Helaas kwam

daarin ongelofelijk snel verandering toen oktober zich

aandiende. Door de olieprijsschommelingen en de

combinatie met alle andere onzekerheden zag je vorig

jaar al dat bedrijven vooral op koopjes uit zijn. Wij

merken dat ook nu aan de vele aanvragen. Overigens

hebben wij de omkeer gebruikt om nog innovatiever

met onze producten om te gaan en bepaalde zaken

6

efficiënter te organiseren, zodat we de nieuwe kansen

die we creëren, ook realiseren. Wij hebben verder onze

grenzen verlegd en oriënteren ons meer op andere

markten, zoals in China, India en (Noord-)Afrika.

Als we los van dit alles kijken naar zaken als de

Verpakkingenbelasting, daar zijn wij redelijk pragma-

tisch mee omgegaan. Helaas blijft het een gemiste

kans dat er met de opbrengsten niet een constructieve

bijdrage wordt geleverd aan het terugbrengen van ver-

pakkingsafval. Ten aanzien van REACH hebben ook wij

onze handen vol gehad aan het preregistreren van al

onze producten. Al met al was het een ‘interessante’

exercitie. Voor de volgende ronde zetten wij bij bepaal-

de zaken wel vraagtekens, zoals het kostenplaatje en

het wel of niet betalen voor afgeschreven data. Kortom,

extra onzekerheden, in een onzekere tijd. Wat vooral

geen zin heeft, is stilzitten. Bovenal moet de durf

terugkeren, want dat is dé beste remedie!”

‘Bewust bezig met chemie’

Executive Vice President Europa Harry van Baarlen over

Brenntag: “Wij kunnen terugkijken op een uitstekend

2008. Daarnaast hebben wij onze marktpositie verder

versterkt door onze recente acquisitie in Zuidoost-

Azië. Lokaal waren voor ons belangrijke hoogtepunten:

de succesvolle invoering van SAP binnen Brenntag

Benelux, de nieuwe installatie in Rotterdam-Botlek,

alsmede de acquisitie van C.N. Schmidt. Los van deze

mijlpalen hebben wij net als iedereen in deze business

met REACH te maken. De nieuwe stoffenwetgeving,

waaraan ook wij veel aandacht besteden, is zoals

bekend complex. Trots zijn we daarom op de FECC

Award, die onze REACH-coördinator Fabrice Delhaise

in de wacht wist te slepen. Voor 2009 zien ook wij dat

het moeilijker zal worden, maar desondanks hebben

wij mede dankzij tal van belangrijke projecten, onze

investeringen in automatisering en de nieuwe produc-

tielocatie in de Rotterdamse haven alle vertrouwen in

2009. Dit alles onder ons motto: Bewust bezig met

chemie!”

Gezonde bedrijfsvoering

CEO John Regout van de Quaron groep kijkt gematigd

tevreden terug op 2008: “Het eerste kwartaal was er

reeds sprake van gigantische prijsstijgingen in onze

markt. Veel klanten realiseerden zich toen niet dat

dit gedurende het jaar zo zou blijven en teerden in

op hun voorraden. De rest van het jaar verliep prima,

maar ook wij zagen in het laatste kwartaal de prijsge-

volgen voor onze business vanwege de kredietcrisis,

de keldering van de olieprijs en prijzen voor vele anor-

ganische chemicaliën. Om onze efficiency nog meer

te verhogen, zijn wij in 2008 een project gestart om

al onze vestigingen in Frankrijk op één lijn te brengen

met het IT-systeem dat binnen al de overige Quaron-

locaties wordt gebruikt. Over REACH kan ik voorlopig

concluderen dat de initiële problematiek, zoals eerder

geschetst, achteraf in de praktijk toch een stukje min-

der blijkt te zijn. Voor 2009 hebben wij uiteraard maat-

regelen achter de hand, mocht de kredietcrisis te diep

en langdurig worden. Duidelijk is dat de prijzen - over

een breed front aan producten - fors onder het niveau

van 2008 zullen liggen. Toch verwacht ik dat juist nu

de kwaliteitsbewuste distributeurs goed uit de verf zul-

len komen. Weliswaar zijn ook wij afhankelijk van de

marktontwikkelingen, maar we zien de toekomst met

vertrouwen tegemoet, mede dankzij onze zeer brede

product- en klantenspreiding.”

Pas op de plaats

Frans van der Lee, directeur van het gelijknamige trans-

portbedrijf: “Tot en met september van het afgelopen

jaar zat Van der Lee met bijna tien procent omzetgroei

behoorlijk in de lift, maar door de economische crisis

kwam daar bijna per direct een einde aan. Als logis-

tieke dienstverlener, hoofdzakelijk in de chemie, heb-

ben wij door interne aanpassingen en werkverdeling bij

zowel onze vestigingen in Nederland en België als die

in Duitsland het verlies aan omzet enigermate kunnen

opvangen. Voor ons bedrijf waren ook andere, helaas

negatieve factoren medebepalend voor 2008. Zo heb-

ben de voortdurende stijging van de dieselprijzen en

de almaar toenemende verkeerscongestie het resultaat

geen goed gedaan. Voor 2009 verwachten wij een pas

op de plaats en hopelijk geen terugval. Door de (juiste)

grootte van onze onderneming en de sterk op service

gerichte dienstverlening blijven de klanten ons geluk-

kig trouw. Wat ons daarnaast voor dit jaar zeker parten

zal spelen, is de absurde LKW-Maut-verhoging van

meer dan vijftig procent door de Duitse regering. Zo’n

toename in deze voor het bedrijfsleven toch al kritische

periode begrijpen wij totaal niet! Weliswaar is het doel

van deze tolheffing de CO2-uitstoot te verminderen,

maar ook al heeft een transportbedrijf voertuigen die

voldoen aan de Euroklasse 4 en 5, dan nog wordt men

niet gespaard.”

Toppen en dalen

Managing director Ed Bowser van De Noord Chemicals

BV: “Het jaar dat achter ons ligt, was in veel opzichten

een belangrijk en interessant jaar. De kunstmeststof-

fenmarkt heeft hierin een belangrijke rol gespeeld.

Voornamelijk de groei-economieën van China en India

waren verantwoordelijk voor de explosief gestegen

vraag. Dit resulteerde in prijzen van grondstoffen die in

korte tijd hoge toppen en diepe dalen kenden. Ondanks

de vele uitdagingen waar de onderneming in de loop

7

van het jaar mee te maken kreeg, is het jaar 2008 voor

De Noord Chemicals positief verlopen. De kredietcrisis

en de effecten daarvan op de consumentenuitgaven

hebben ertoe geleid dat ook in de chemische indu-

strie, in het bijzonder bij de chlooralkali-installaties,

de productiecapaciteit verlaagd moest worden. De

verminderde Europese beschikbaarheid van diverse

anorganische producten gaf de nodige kopzorgen.

Door samen met onze partners deze problemen

vroegtijdig te onderkennen, heeft dit geen nadelige

consequenties gehad.

De verwachtingen voor 2009? Actuele vooruitzichten

voor de wereldeconomie wijzen voornamelijk in neer-

waartse richting. Het wachten is op een herstel van

vertrouwen in de financiële sector. Dit zal de onzeker-

heid uitbannen en de consumentenbestedingen weer

op peil brengen.”

Voorbereid op tegenwind

“We blikken terug, zoals dat voor zoveel collega´s

geldt, op een turbulent jaar”, aldus Ger van der Lubbe,

directeur BASF Nederland BV. “We maakten begin

2008 een sterke start. BASF behaalde zeer goede

resultaten over de eerste kwartalen van het jaar. Na de

zomer kreeg de wereld - en dus ook wij - sneller dan

verwacht te maken met de negatieve effecten van de

snel teruglopende economie. Hierop ondernam BASF

in november actie en trof ze als eerste in de industrie

de nodige voorzorgsmaatregelen: we reduceerden

wereldwijd onze productie en legden fabrieken stil om

optimaal voorbereid te zijn op tegenwind.”

De afgelopen jaren is de BASF-groep sterk gegroeid.

“Voor BASF Nederland BV betekende dit uitbreiding

met drie nieuwe locaties: Catalysts in De Meern,

Performance Chemicals in Nijehaske en Construction

Chemicals in Oosterhout”, licht Van der Lubbe toe.

“Het komende jaar zal een moeilijk jaar worden en

ook van BASF het uiterste vergen. Dit houdt in dat we

flexibel moeten zijn en snel en gericht moeten hande-

len. Nauw contact met onze klant is van groot belang,

zeker in deze tijd. Tegelijkertijd zien we de crisis als een

kans om BASF’s positie verder te verbeteren.”

9

De cijfers over 2007 zijn de eerste cijfers sinds 2005.

Net zoals in 2004 en 2005 is niet getracht de cijfers van

verkoopkantoren te extrapoleren. Globaal kan worden

gesteld dat het VHCP ruim 72 leden telt, bestaande uit:

- 70% (voorraadhoudende) distributeurs;

- 20% verkoopkantoren;

- en 10% logistiek dienstverleners.

Qua ledenaantal vertegenwoordigt het VHCP bijna 6%

van de Europese associatie voor chemische distributeurs

(FECC). De cijfers die volgen zijn gebaseerd op 60% van

de distribuerende leden.

Minimaal 5 miljard euro

De totale omzet van de chemische distributie bedroeg in

2007 1,55 miljard euro, met een gemiddelde omzet van 25

miljoen euro per onderneming.

• 25% van de voorraadhoudende distributie behaalde een

omzet van minder dan 10 miljoen euro;

• 50% een omzet tussen de 10 en 25 miljoen euro;

• 15% een omzet tussen de 25 en 50 miljoen euro;

• 10% een omzet van meer dan 50 miljoen euro.

De (voorraadhoudende) distributie heeft circa 1500 werk-

nemers in dienst; het gemiddelde aantal werknemers per

onderneming bedroeg in 2007 25 werknemers, met een

gemiddelde omzet per werknemer van 1 miljoen euro.

De gemiddelde winstgevendheid binnen de distributie

bedroeg 6%; het betreft hier het bedrijfsresultaat voor

aftrek van rente en belastingen, uitgedrukt in een percen-

tage van de omzet. Van de distributeurs heeft 50% eigen

opslagfaciliteiten en besteedt 65% de opslag uit bij derden.

25% van de distributeurs doet beide. De verkoopkantoren

van de chemische industrie, die wel gegevens hebben

aangeleverd, waren in 2007 goed voor een omzet van 3,3

miljard euro, dat wil zeggen een gemiddelde omzet van

660 miljoen euro per onderneming.Gemiddeld had men

375 werknemers in dienst en bedroeg de winstgevendheid

4%. (De chemische industrie in Nederland was in 2007

goed voor een omzet van ongeveer 50 miljard euro.)

Al met al kan met zekerheid worden gesteld, dat het VHCP

een omzet van minimaal 5 miljard euro vertegenwoordigt

(d.w.z. ruim 8% van de Europese chemiehandel met een

omzet van ongeveer 30 miljard euro), en dat de leden van

het VHCP werk bieden aan ruim 3250 personen.

Kengetallen 2008

Binnenkort volgt er wederom een enquête om de kenge-

tallen van het afgelopen jaar vast te stellen. De leden kun-

nen de gevraagde gegevens voortaan via een speciaal ont-

wikkelde module invullen via de website van het VHCP.

Hierop ziet ieder bedrijf - via zijn eigen inlogcode - met-

een wat de opgegeven gegevens van 2007 zijn, waardoor

het eenvoudiger wordt om de cijfers van 2008 in te vullen.

Zowel de voorzitter van het bestuur, Piet van der Slikke,

als de voorzitter van de Werkgroep Responsible Care,

Harry van Baarlen, hebben aangegeven dat het van groot

belang is dat ieder VHCP-lid meewerkt aan de totstand-

koming van deze cruciale informatie. Immers, alleen op

deze manier kan het belang van de chemische distributie

in Nederland daadwerkelijk worden aangetoond, en kan

het VHCP zich nog beter profileren in de discussies met

diverse overheden.

Kengetallen 2007

Het VHCP in cijfersJaarlijks tracht het VHCP het (economisch) belang dat de chemische distributiesector in Nederland vertegenwoordigt in beeld te brengen. Niet uit nieuwsgierigheid, maar om over betrouwbaar materiaal te beschikken bij discussies over de implicaties van overheids-maatregelen voor importeurs en distributeurs van chemicaliën. De discussies met de overheid en stakeholders over de businessimpact van REACH op de chemicaliënhandel en de Verpakkingenbelasting zijn daar recente voorbeelden van.

Update www.vhcp.nlSinds kort is de website van het VHCP

weer volledig geactualiseerd. U leest daar

meer over zaken als Product Stewardship

en vindt er het laatste nieuws over onder

andere REACH en CLP-GHS. Heeft u

suggesties voor de website? Mail die

naar het secretariaat: vhcp@vhcp.nl.

10

De REACH-manager van Aako, Henk-Jan de Jager, heeft

de preregistratieperiode als vrij eenvoudig ervaren. Hij

bevestigt: “Inderdaad, bovendien handelen wij veelal

in enkelvoudige stoffen en waren we goed voorbereid.

Uiteindelijk hebben wij de meeste stoffen als OR (Only

Representative) van onze niet-Europese principalen al

in een vroeg stadium gepreregistreerd. Een beperkt

aantal stoffen is onder onze eigen bedrijfsnaam gepre-

registreerd. Vlak voor 1 december 2008 hebben wij

alsnog een strategische beslissing genomen voor het

preregistreren van zogenaamde wederingevoerde stof-

fen van buiten de EU, die niet waren geregistreerd.

Hiermee hebben wij geprobeerd risico’s uit te sluiten.

Verder nemen wij al deel aan consortia en zullen

we uiteraard ook in SIEF’s (Substance Information

Exchange Forum’s) gaan participeren. Helaas werkte

het REACH IT-systeem in het begin van het jaar erg

traag, waardoor pre-SIEF-activiteiten een kleine vertra-

ging opliepen.”

Monitoren belangrijk

Wat zijn daarnaast belangrijke stappen om REACH in

goede banen te leiden? “Vanzelfsprekend zit REACH

inmiddels diep geworteld in onze bedrijfsvoering, dat

kan ook niet anders”, vervolgt Henk-Jan de Jager.

“Momenteel zijn wij bezig om de binnendienst te

informeren over wat ze nu wel en niet verplicht zijn

in de toeleveringsketen te communiceren. Zo worden

enquêtes niet blindelings ingevuld. Daarnaast hebben

wij richtlijnen opgezet om goed te kunnen monitoren

hoe bepaalde producten en daarin verwerkte stoffenvo-

lumes zich gaan ontwikkelen. Overigens geldt dit ook

voor de monitoring van monomeren in polymeren.”

Communicatie neem toe

Naast REACH gelden per 20 januari 2009 in de EU

nieuwe regels voor de indeling, etikettering en ver-

pakking van chemische stoffen: de Regulation on

Classification, Labelling and Packing (CLP). Wat bete-

kent dit voor Aako? “Voor wat betreft de heretikettering

moet er binnen de SIEF’s snel overeenstemming komen

over de classificatie, want zowel het registratiedos-

sier als het chemisch veiligheidsrapport en het etiket

moeten uiteindelijk éénduidig zijn. In ieder geval zal

de communicatie op alle fronten alleen maar gaan

toenemen. Niet alleen de communicatie in de SIEF’s en

consortia wordt intensiever. Ook de communicatie over

geïdentificeerd gebruik, blootstellingsscenario’s en zeer

zorgwekkende stoffen in producten komt op gang. Wat

wij overigens onderbelicht vinden, zijn de risico’s qua

communicatie met externe OR’s. Vooralsnog sturen wij

niet alle gevraagde informatie zomaar toe, want dit zou

uiteindelijk kunnen leiden tot ongewenste situaties.”

Managen SIEF

De REACH-coördinator van Brenntag, Fabrice Delhaise,

vertelt eveneens in het kort hoe dit bedrijf de eerste

ronde heeft afgerond en wat hen bezighoudt. “Brenntag

heeft uiteraard alle stoffen gepreregistreerd die zij zelf

produceert. Qua import hebben wij vooral gekeken wie

als OR is aangesteld en gecheckt of dit allemaal goed

is geregeld. In de meeste gevallen hebben we alsnog

zekerheidshalve zelf de desbetreffende stoffen geprere-

gistreerd. Uiteindelijk hebben we twintig entiteiten en in

totaal duizend stoffen gepreregistreerd.”

Wat hem in deze fase zorgen baart, is de invulling van

de SIEF’s. Onlangs heeft Cefic een procedure ontwikkeld

om de uitwisseling van gegevens over stoffen binnen

een SIEF in goede banen te leiden. Fabrice Delhaise

vervolgt: “Essentieel voor nu is wie een SIEF uiteinde-

lijk gaat formeren, want iemand moet dit gaan doen.

Immers, de eerste deadline is erg krap. Overigens is

die formatie niet het probleem van de chemische dis-

tributie, die taak is weggelegd voor de producenten. De

brief van Cefic is een praktische leidraad, die verstuurd

kan worden aan alle preregistranten die onder hetzelfde

EINICS-nummer hebben gepreregistreerd. Het advies

van Cefic is, dat de SFF (SIEF Formation Facilitator) de

REACH: the next step!Net als voorgaande jaren stond binnen de chemische distributie ook 2008 nadrukkelijk in het teken van de implementatie van de omvangrijke Europese stoffenwetgeving REACH. Vooral het nemen van strategische beslissingen speelde het afgelopen jaar een belangrijke rol bij het wel of niet overgaan tot preregistratie van chemische stoffen. Hoe heeft een aan-tal leden de eerste ronde van REACH ingevuld en wat betekent dit voor de volgende fase?

11

De laatste GHS-workshop gemist? Kijk dan voor alle presentaties op de ledenafdeling van de website van het

VHCP: www.vhcp.nl. Ook alle presentaties van de op 4 maart (in samenwerking met de VNCI) gehouden REACH-

workshop vindt u op deze website.

status van deelnemers inventariseert.” Zie voor deze

procedure www.vhcp.nl op de ledenafdeling onder de

rubriek REACH.

Eerste trein

Verder adviseert Fabrice Delhaise dat het wellicht ver-

standig is - ook al valt een gepreregistreerde stof onder

de 1.000 ton - om nu al de eerste trein te nemen. “Een

ander aspect”, vervolgt de REACH-coördinator, “is dat

producenten identificeren welke gebruiken van toepas-

sing zijn voor bepaalde stoffen. De eerste resultaten

zullen omstreeks eind april bekend zijn. Vervolgens

hebben de ketenpartners slechts tot 1 december 2009

de tijd om ontbrekende gebruiken aan te vullen. Voor

wat betreft het Globally Harmonized System (GHS),

houdt dit in dat al in 2009 volgens de CLP-verordening

moet worden geclassificeerd binnen de SIEF’s.

Echter, deze classificatie hoeft dit jaar nog niet in het

Veiligheidsinformatieblad (VIB) opgenomen te worden.

Dat zal pas in 2010 zijn. Al met al zullen de komende

jaren in het teken staan van veel communicatie, zowel

binnen de keten als binnen de SIEF’s.”

Risico’s uitsluiten

Het VHCP-lid G.C. Rutteman & Co. nam in het kader

van REACH geen enkel risico, en preregistreerde al

zijn producten. Directeur Kees Rutteman legt uit: “Als

distributeur organiseren wij de import, export en dis-

tributie van technisch plantaardige oliën en harsen.

Om te voorkomen dat een bepaald product in de

toekomst wordt uitgesloten, hebben wij ons complete

assortiment gepreregistreerd. Hetgeen overigens veel

tijd heeft gekost, doordat het REACH IT-systeem veel-

vuldig overbelast was. Overigens wel logisch, want

veel bedrijven hebben alle EINICS-stoffen uit voorzorg

gepreregistreerd. Voor ons is het nu de vraag wat we

wel of niet gaan registreren. Vooralsnog wachten we

de komende REACH-workshop van het VHCP af om te

kunnen beoordelen wat verstandig is. In het verleden

hadden wij nogal eens de neiging om in bepaalde zaken

voorop te lopen, maar de complexiteit van REACH

en de onduidelijkheid rond het kostenplaatje van het

registreren van een bepaalde stof maken dat wij een

afwachtende houding aannemen. Ondertussen hebben

wij intern een efficiencyslag kunnen maken in onze

IT-huishouding, zodat we - indien nodig - voor de toe-

komst meer tijd beschikbaar hebben voor REACH.”

Vrijheid behouden

Is een Only Representative (OR) voor uw bedrijf een

optie? “Aansluiting zoeken bij een OR of zelf deze rol op

ons nemen, is voor ons als handelshuis niet echt inte-

ressant en zou ons juist kunnen beperken. We leveren

namelijk vooral in de commoditysfeer, en wij willen de

vrijheid behouden om producten bij voor ons interes-

sante partijen in te kopen. In ieder geval is het ook geen

optie om bij onze producenten te informeren of zij een

bepaalde stof gaan registreren, want in onze markt

hebben we al gauw te maken met een paar honderd

verschillende producenten/leveranciers. Daarnaast is

de verwachting dat voor een bepaalde groep kleine

volumeproducten, die niet in Europa worden gepro-

duceerd, het uiteindelijke prijskaartje voor registratie

bepalend zal zijn in onze keuze om die weg in te gaan.

Kortom, voor nu is het vervolg op REACH nog ongewis,

en wachten we op de komende workshops. Naast de

aldaar aanwezige deskundigheid, is het ook leerzaam

om tijdens zo’n bijeenkomst te constateren dat meer

leden met dezelfde problematiek worstelen, en om met

elkaar te overleggen.”

Uiteraard gaat het VHCP ook dit jaar onvermin-

derd voort met het organiseren van workshops,

al dan niet in samenwerking met de VNCI, om de

leden bij te staan in REACH en GHS. Zo zal de

Klankbordgroepbijeenkomst van 25 juni 2009 gecom-

bineerd worden met een REACH-workshop, met als

onderwerp het Veiligheidsinformatieblad (VIB), en is

er op 25 september wederom een VHCP – VNCI

Stoffendag.

12

“De Nederlandse mededingingsregels stammen primair

uit het EG-verdrag, die sinds 1962 van toepassing zijn

voor de Europese Unie. Nederland was eigenlijk relatief

laat met het doorvoeren van deze regelgeving en kwam

in 1998 met de Mededingingswet, die uiteraard volledig

is georiënteerd op het Europese mededingingsrecht.”

Aan het woord is corporate counsel Frederik Schutte

van Brabers, waar het VHCP secretariaat houdt. Vanuit

zijn dagelijks werk is hij meer dan op de hoogte van de

mededingingsregels, en hij vervolgt: “Het belangrijk-

ste doel van de wet is te voorkomen dat door gedrag

van ondernemers de marktwerking en de concurrentie

worden beperkt. De wetgeving stelt strenge regels aan

kartels, misbruik van economische machtsposities en

concentraties van ondernemingen.”

Waar ligt de grens? Frederik Schutte: “We mogen best

samenwerken, maar het gaat erom dat de concurrentie

niet wordt beperkt. Zeker wanneer er afstemming plaats-

vindt over het te voeren commercieel beleid, dan is het

mededingingsrecht onverbiddelijk. Zo zijn bijvoorbeeld

de zogenaamde horizontale afspraken, dit zijn afspra-

ken tussen ondernemingen die werkzaam zijn op het-

zelfde niveau of dezelfde niveaus in een bepaalde markt,

waarbij doelbewust het prijsbeleid wordt afgestemd, de

klassieke kartels, keihard verboden.”

Wat mag wel?

De NMa staat overigens wel positief tegenover samen-

werkingsverbanden waarin ondernemers proberen

efficiënter en veiliger te werken, meer te innoveren

en beter te concurreren. Vandaar dat ook een bran-

cheorganisatie, zoals het VHCP, daaraan een nuttige

bijdrage kan leveren. Aanbevelingen op het gebied van

prijzen en tarieven zijn vanzelfsprekend verboden. De

mededingingsdeskundige vult aan: “Neem bijvoorbeeld

het Responsible Care-programma. De verplichtingen

die hier vanuit het VHCP aan de leden zijn opgelegd,

worden juist gezien als een positieve impuls voor meer

veiligheid en kwaliteitsbewaking in de sector. Deze vorm

van samenwerking ziet de NMa dan ook niet als concur-

rentiebeperkend.”

Kwalitatieve criteria

Vanuit het mededingingsrecht valt het Responsible

Care-programma dan ook onder de zogenaamde

erkenningsregelingen. Hierin worden de activiteiten van

ondernemingen getoetst aan een aantal kwalitatieve cri-

teria. Een ondernemer die zich in dit geval conformeert

aan het Responsible Care-programma en de verplichte

audit laat uitvoeren, mag het logo van Responsible Care

voeren, waarmee wordt aangetoond dat zijn bedrijf han-

delt conform dit erkende Europese programma op het

gebied van veiligheid, milieu en gezondheid. “Essentieel

is uiteraard wel dat iedereen die aan de kwaliteitsei-

sen voldoet, kan deelnemen aan het programma”,

Mededinging is veelvuldig in het nieuws, en zowel de Europese Commissie als de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) houden scherp toezicht op wat voor commer-ciële afspraken er in ondernemingsland worden gemaakt. De boetes van Eurocommissaris Nelie Kroes voor bedrijven die het niet zo nauw nemen met de mededingingsregels, zijn meer dan fors. Maar ook de NMa is als toezichthouder in Nederland onverbiddelijk wan-neer de mededingingsregels aan de spreekwoordelijke laars worden gelapt. Waar heeft u als ondernemer in grote lijnen mee te maken? Wat mag bijvoorbeeld wel en wat is verboden?

Mededinging uitgelicht

‘Respecteer de spelregels’

13

benadrukt Frederik Schutte de geldende spelregels.

“Overigens ook gedragscodes of –regels kunnen, mits

zij objectief, transparant en niet-discriminerend worden

toegepast, vallen buiten het kartelverbod. Bovendien sti-

muleren bepaalde gedragsregels zelfregulering en kun-

nen ze de kwaliteit binnen een branche verhogen. Denk

bijvoorbeeld aan de Guiding Principles voor de export

van chemische grondstoffen voor zowel gevoelige pro-

ducten als humane geneesmiddelen van het VHCP.”

Eigen prijsbeleid

Frederik Schutte gaat vervolgens in op verticale overeen-

komsten, dit zijn afspraken tussen ondernemingen die

werkzaam zijn op verschillende niveaus in een keten.

“Hiervoor geldt dat indirecte en directe prijsbinding

eveneens verboden is, maar een leverancier mag wel

aangeven wat de advies- of maximumprijs is van een

bepaald product. Overigens moet daarbij de afnemer

altijd in de gelegenheid worden gesteld om zijn eigen

prijsbeleid te kunnen voeren. Verder mag een toeleve-

rancier onder bepaalde voorwaarden kiezen voor exclu-

sieve distributie. Echter, de periode dat een distributeur

die positie mag innemen, duurt zeker niet langer dan

vijf jaar, want dat is in de ogen van de NMa al heel lang.

Daarnaast geldt een kortere periode voor exclusieve

distributie wanneer een toeleverancier meer dan dertig

procent marktaandeel heeft.”

Verder wijst hij op de verantwoordelijkheid die een

grote speler in een bepaalde markt heeft. “Wanneer een

bedrijf op een bepaald niveau opereert en een marktaan-

deel van vijftig procent of meer heeft, moet zo’n bedrijf

zich wel heel zorgvuldig gedragen. Normaal gesproken

geldt het vrije contractenrecht. Dit betekent simpelweg:

geen overeenkomst, dan is men niet verplicht te leveren.

Echter, bij een bepaalde marktpositie dient men uit te

gaan van het principe ‘gelijke monniken, gelijke kappen’

en is men verplicht te leveren”, aldus Frederik Schutte.

Veiligheid en mededinging

Vooral op productieniveau is iedereen bekend met de

miljoenen aan boetes die voor concurrentiebeperkende

afspraken zijn opgelegd. Wanneer we nu kijken naar het

ook door de voorzitter aangestipte onderzoek van de

NMa bij chemische bedrijven die handelen in zwem-

badchemicaliën, hoe ziet Frederik Schutte deze gang

van zaken? “Hier speelt mee dat in die sector de veilig-

heid een enorm belangrijke rol speelt. Ongebreidelde

concurrentie kan dan ten koste gaan van de gewenste

veiligheid. Immers, bij een zwembad gaat het om

chloorhoudende producten met alle risico’s van dien.

Wanneer een bedrijf een installatie levert, is het uit

veiligheidsoogpunt van belang dat via dit bedrijf ook de

toebehorende middelen worden verstrekt. Kortom, hier

is exclusieve aflevering op eindgebruiker uit het oogpunt

van veiligheid noodzakelijk. Overigens ziet de NMa

deze gang van zaken als een gezond standpunt, maar

de vraag is natuurlijk of van de noodzaak om de veilig-

heid te kunnen garanderen, geen misbruik is gemaakt

ten koste van de concurrentie.”

‘Nimmer faciliteren’

Welke rol vervult het VHCP vanuit het licht van het

mededingingsrecht? “Vanuit het VHCP gezien, zijn wij

bij Brabers altijd beducht voor het feit dat we concur-

renten bij elkaar hebben. Namens het VHCP treden

wij dan ook op als compliance officer om er op toe te

zien dat er tussen de leden onderling geen verboden

afspraken worden gemaakt. Uiteraard ligt de verant-

woording altijd bij iedere ondernemer zelf. Wat wij

doen, is voorlichting geven over wat bijvoorbeeld in een

distributieovereenkomst wel of niet is toegestaan.” Op

de algemene ledenvergadering van 16 maart zal Frederik

Schutte uitgebreider ingaan op het mededingingsrecht

en is er gelegenheid tot het stellen van vragen. En zoals

de voorzitter van het VHCP in zijn nieuwjaarsspeech al

aangaf: “Het bestuur hecht eraan te herbevestigen, dat

het VHCP nimmer overtreding van mededingingsregels

onder zijn paraplu zal faciliteren, en roept alle leden op

de gegeven spelregels te respecteren.”

Vanzelfsprekend is het van belang dat tijdens bijeen-

komsten van een brancheorganisatie volgens het mede-

dingingsrecht wordt gehandeld. Onlangs heeft FECC

op www.fecc.org, onder de rubriek ‘about FECC’, bij

het ‘FECC Governance and Compliance Program’ een

checklist opgenomen met ‘do’s en don’ts’ in het kader

van mededinging binnen door FECC georganiseerde

bijeenkomsten. Ook het VHCP zal binnenkort de richt-

lijnen daarvoor op zijn website plaatsen.

Meer informatie?

Op de website van de NMa vindt u meer informa-

tie om als ondernemer te kunnen beoordelen of

uw handelwijze verenigbaar is met het mededin-

gingsrecht. Zie daarvoor de brochure Richtsnoeren

samenwerking ondernemingen, inclusief leeswij-

zer, op www.nmanet.nl onder de rubriek brochures.

Hierin baseert de NMa zich op geldende wetge-

ving, rechterlijke uitspraken en toepassingspraktijk

van de Europese Commissie. U kunt deze infor-

matie ook opvragen via e-mail info@nmanet.nl of

tel. 0800-02318 85.

14

Allereerst wijst Harry van Baarlen op het belang van

het bijwonen van de Klankbordgroepbijeenkomsten:

“Realiseer u dat Responsible Care niet vrijblijvend is.

Ieder VHCP-lid wordt geacht aan minimaal twee van

de drie bijeenkomsten actief deel te nemen, want dat

is één van de verplichtingen die men aangaat wan-

neer men zich committeert aan de Responsible Care-

doelstellingen, temeer omdat iedereen die lid is van

het VHCP, daarvoor de verklaring heeft ondertekend.

Bovendien hoe je het ook wendt of keert, de regels

worden steeds gecompliceerder en er komen steeds

meer regels op ons af. Zeker in deze tijd is het in ieders

belang om de gratis expertise, die beschikbaar is tijdens

deze bijeenkomsten, ook te benutten.”

Meer REACH

Deze oproep doet hij naar aanleiding van de opkomst in

2008, die helaas minder was dan in voorgaande jaren.

“Een logische verklaring daarvoor is zeker voor vele

leden gerelateerd aan alle zorg en tijd die nodig waren

en zijn om REACH in goede banen te kunnen leiden. De

workshops in het kader van de nieuwe Europese stoffen-

wetgeving konden dan ook wel rekenen op een excessie-

ve belangstelling”, geeft hij mee, in de wetenschap dat

tijd kostbaar is. Overigens, om die reden zal het VHCP

dit jaar een Klankbordgroepbijeenkomst combineren

met het REACH-dossier, want dit heeft uiteraard ook

alles met veiligheid en milieu te maken. Onderwerpen

die het afgelopen jaar onder meer de revue pas-

seerden, waren het verpakkingendossier, handhaving

en Product Stewardship. Voor wat betreft de nieuwe

Verpakkingenbelasting geeft Harry van Baarlen aan:

“Gelukkig heeft dit voor onze branche ten aanzien van

de administratie rondom deze nieuwe belasting niet de

Anno 2009 is het noodzakelijk om de koers ten aanzien van Responsible Care nog beter op de kaart te zetten. In de eerste plaats spelen de toenemende regelgeving en verdere intensi-vering van bestaande regels, zowel vanuit de Nederlandse overheid als Brussel, mee in het robuuster maken van het beleid. Daarnaast stelt ook de chemische industrie steeds hogere eisen aan de sector op het gebied van veiligheid, milieu en gezondheid. De voorzitter van de Werkgroep Responsible Care, Harry van Baarlen, over de verplichtingen en de noodzaak tot verdere professionalisering.

Groen licht: versterking Responsible Care

verwachte complexiteit gebracht, en valt het dus relatief

mee. Wat jammer blijft, is dat de geïnde belasting door

de overheid niet wordt ingezet om samen met het totale

bedrijfsleven in Nederland meer innovatie op dit gebied

mogelijk te maken en daarmee uiteindelijk de afvalberg

te verkleinen.”

Robuuster beleid

In 2008 werd al aangekondigd dat het beleid voor

Responsible Care robuuster zou worden gemaakt, waar-

door de zorg voor milieu, veiligheid en gezondheid nog

beter kan worden verankerd in de chemische distributie.

Inmiddels is door het bestuur van het VHCP het groene

licht gegeven om hieraan invulling te geven. Harry van

Baarlen geeft uitleg over deze verdere professionalise-

ring: “Weliswaar hebben we samen een mooie prestatie

neergezet met de verplichte externe audit, die door

iedereen die daartoe verplicht was, is afgerond. Echter,

de industrie stelt steeds meer eisen op het gebied van

Responsible Care. De huidige Zelfanalyse Checklist

zal op korte termijn niet meer worden geaccepteerd

als middel om de verbeteringen te kunnen toetsen.

Weliswaar blijven voor bedrijven die over installaties

beschikken, bij een externe audit de uitgangspunten

van ESAD II leidend. Voor bedrijven die niet binnen die

categorie vallen, is het nodig om de audit te integreren

in al bestaande ISO-programma’s. Veel bedrijven zijn

immers al ISO-genormeerd, en wij willen een program-

ma maken om de externe audit voor Responsible Care

te koppelen aan ISO-gerelateerde audits. Het eerste

voorstel zal tijdens de Responsible Care-dag worden

gepresenteerd. De planning is dat bij de eerstvolgende

externe audit (2009-2010) met de nieuwe ISO-methode

gewerkt zal gaan worden. Overigens wordt aan het

15

Responsible Care-beleid ook een stevige impuls gege-

ven door het bestaande partnership met de VNCI op

korte termijn te vernieuwen.”

Dag voor Responsible Care

Om gezamenlijk onder andere te brainstormen over

het nieuwe beleid en het geheugen even op te fris-

sen, organiseert het VHCP op 7 april een Responsible

Care-dag. Ook komen alle acht uitgangspunten van het

programma nog eens uitgebreid aan de orde, en wat

er zoal is gerealiseerd. Daarnaast staat een presentatie

van de VNCI gepland over de vernieuwde Global Charter

Responsible Care, waarmee wereldwijd aandacht wordt

gevraagd voor het programma. In ieder geval zullen

zaken als duurzaamheid, product stewardship, trans-

parantie en harmonisatie ook binnen dit handvest nog

meer aandacht gaan krijgen.

Aanzet convenant

Op het gebied van risicocommunicatie in de keten is de

Klankbordgroep zelfgemaakte explosieven, alsmede de

projectgroep Waterstofperoxide, gevraagd een werkbaar

convenant op te stellen. Deze actie vloeit voort uit de

presentatie die in september 2007 werd gegeven door

het Ministerie van VROM en de Nationaal Coördinator

Terrorismebestrijding (NCTb), en het verzoek van

VROM om als branche pro-actief te willen bijdragen

aan het uitsluiten van bepaalde risico’s van explosieve

precursoren. Vanzelfsprekend wordt u hierover te zijner

tijd uitvoerig geïnformeerd.

Kengetallen en verbeterpunten

Tot slot wil de voorzitter van de Werkgroep Responsible

Care deze gelegenheid gebruiken om nogmaals het

belang van de kengetallen te benadrukken: “Voor ons

als branchevereniging is het noodzakelijk dat we aan-

tonen hoe de sector zich verhoudt tot zaken als werk-

gelegenheid, omzet en veiligheid. Juist in dit licht

is het essentieel dat meer leden de gegevens (op

tijd) aanleveren, zodat het VHCP een en ander kan

gebruiken in overleg met bijvoorbeeld de overheid. In

de laatste enquête voor 2007 is ook gevraagd om de

verbeterpunten die naar voren zijn gekomen tijdens de

eerste verplichte audits ten aanzien van het Responsible

Care-beleid. Hiermee kan de werkgroep aan de slag

om te analyseren waar bijvoorbeeld knelpunten liggen,

en daar in de toekomst op inspelen tijdens de diverse

Klankbordgroepbijeenkomsten. Wanneer ieder VHCP-

lid daadwerkelijk met cijfers en resultaten komt, maken

we nog meer duidelijk hoe de chemische distributie in

Nederland bijdraagt aan eerdergenoemde aspecten. En

ik kan blijkbaar niet genoeg herhalen dat al die informa-

tie nodig is om onze branche goed op de kaart te zetten

en te houden!”

Kortom, verdere intensivering van het beleid en het uit-

dragen van Responsible Care vragen van ieder VHCP-lid

tijd. Ook al is die tijd kostbaar. Immers, maatschappelijk

verantwoord ondernemen - investeren in veiligheid,

gezondheid en milieu - is niet iets wat even tussen de

bedrijven door kan gebeuren. En bovenal in het belang

van iedereen.

16

“Inmiddels ben ik - na achtendertig jaar werkzaam te zijn

geweest in de chemische industrie - gepensioneerd en

geef ik mijn tijd aan bepaalde zaken, omdat ik Nederland

een prachtig land vind. Chemie is bovendien een indruk-

wekkend onderzoeksgebied, maar heeft helaas een slecht

imago. En dan gaan er vanuit mijn passie voor het vak

duidelijk belletjes rinkelen. Mijn zorg voor dit onterecht

slechte imago wil ik onder meer binnen de regiegroep

proberen om te zetten naar wat de branche toekomt”,

motiveert Rein Willems zijn inspanningen.

Wat zijn de ambities van de regiegroep? “Het geheel van

ons businessplan bestaat uit twee ambitieuze doelstel-

lingen, te weten: de verdubbeling van de bijdrage van

chemie aan het bruto binnenlands product binnen tien

jaar en een halvering van gebruik van fossiele brand-

stoffen binnen vijfentwintig jaar. Vooral het tweede zal

inhouden dat er veel meer met biomassa gewerkt zal

gaan worden. In het verlengde van deze doelen speelt

het uitbouwen van technologische competenties op het

gebied van industriële biotechnologie, katalyse, mate-

rialen en procestechnologie om wereldwijd te kunnen

blijven presteren.”

Inzet regiegroep

“Zonder chemie geen vooruitgang”, is een vaak geciteer-

de uitspraak van Rein Willems. Wat doet de regiegroep

concreet om de chemische sector te versterken? “We

hebben vier actielijnen vastgesteld, zoals de publiek-

private samenwerking met bijvoorbeeld scholen en voor-

stellen opgesteld voor onder meer het onderzoeks-

programma scheidingstechnologie en het Polymeren

Innovatie Programma (PIP). Deze innovatieprogramma’s

zijn onlangs volledig goedgekeurd. Verder proberen we

actief Centra voor Open Chemische Innovatie, de zoge-

naamde COCI’s, op te richten. Hier kunnen bijvoorbeeld

startende bedrijven hun creativiteit en kennis inzetten

voor de chemie. Daarnaast nemen we ondersteunende

maatregelen, zoals op het gebied van onderwijs. Twee

jaar geleden constateerden wij als regiegroep dat er tien

chemieopleidingen voor 530 eerstejaarsstudenten waren.

Wij vonden dit overdreven, en hebben voorgesteld de

opleidingen terug te brengen en daarbij tevens meer

focus te bieden. Tegelijkertijd proberen we bedrijven en

universiteiten meer te betrekken bij het geheel. Inmiddels

werken we aan het terugbrengen van de tien opleidingen

naar acht en het opvoeren van het aantal eerstejaars van

540 naar 700. Ook hiermee werkt de regiegroep aan een

van haar actielijnen, namelijk de versterking van de ken-

nisinfrastructuur.”

Jonge mensen

“Verder hebben we de Human Capital Chemie (HCC)

In de vorige uitgave werd het imagotraject ‘Chemie is overal’ uitvoerig belicht. Deze ondersteunende maatregel draagt bij aan de ambitieuze doelstellingen van de Regiegroep Chemie, die zich focust op bedrijvigheid en innovatie in de sector. Hiermee geeft zij invul-ling aan een van de zes sleutelgebieden van het Innovatieplatform. De voorzitter van de regiegroep, Rein Willems, steekt als bèta-ambassadeur zijn gevoelens voor de chemie niet onder stoelen of banken

Chemie is een indrukwekkend onderzoeksgebied

17

agenda, hierin speelt een aantal zaken mee, zoals ook

het imagotraject. Dit traject kan de sector meer op de

kaart zetten voor jonge mensen die zich oriënteren voor

een opleiding. Wanneer we namelijk kijken naar de mens-

kracht die in de chemie nodig is, dan is er binnen vijftien

jaar over de hele breedte een enorme terugval, die met

name wordt veroorzaakt door de vergrijzing. Hierdoor

worden grote tekorten verwacht. Vandaar dat de actielijn

HCC over de hele linie een belangrijke rol speelt, want

mensen blijven nodig om het werk te kunnen doen en

ideeën te ontwikkelen.”

Recentelijk zijn alle zes sleutelgebieden, in opdracht van

het Innovatieplatform en het Ministerie van Economische

Zaken, geanalyseerd door een commissie onder leiding

van Ad Scheepbouwer (voorzitter KPN). Wat was het

resultaat? “Uit deze voortgangsrapportage blijkt dat het

sleutelgebied Chemie zichzelf het sterkst heeft georgani-

seerd. Hierop zijn we best een beetje trots. Een beetje,

want we hebben nog veel te doen.”

Versterking imago

Kijkend naar het imagotraject, wat is de stand van zaken?

“Deze ondersteunende maatregel gaat nu de tweede fase

in. De eerste fase was meer naar binnen gericht, maar

nu is het moment dat we naar buiten effectief campagne

gaan voeren, zoals ondersteuning bieden richting mid-

delbare scholen. Uiteindelijk is ons doel om duidelijk te

maken dat de chemie een ondersteunende wetenschap

is, die een concrete bijdrage levert aan zaken als klimaat-

problemen. Die bovenal daarin actief meedenkt en oplos-

singen biedt. Denk aan de terugdringing van fossiele

brandstoffen en schoon drinkwater, want ook daarvoor

is chemie nodig. Bovendien staat Nederland wereldwijd

zeer goed bekend om zijn wetenschappelijk onderzoek.

Van de honderd topwetenschappers die er wereldwijd

zijn, komen er tien uit Nederland, en dat is veel voor zo’n

klein landje. Het zou dan ook te gek zijn als we met die

kennis en de rol die chemie heeft, niet nog meer kunnen

betekenen.”

Zorg om veiligheid

Hoe ziet Rein Willems de chemische distributie in dit

geheel? “Hiervoor verwacht ik niet zoveel baanbrekende

veranderingen. Uiteraard zullen er nieuwe producten

komen, waarop de handelssector zal gaan inspelen.

Daarnaast blijft natuurlijk de zorg voor veiligheid bestaan,

want de eisen daaraan worden steeds strenger. Verder zal

de handel steeds Europeser en globaler worden, maar

daar wordt al goed op ingespeeld. En in het licht van het

imago zal zeker ook het Responsible Care-programma

een belangrijke betekenis blijven hebben.”

Prachtige bagage

Tot slot, wat verwacht voorzitter Willems over tien jaar?

“Wanneer iedereen zijn steentje bijdraagt aan alle plan-

nen, dan zie ik onder meer bloeiende universitaire oplei-

dingen, en meer aandacht voor beroepsopleidingen, met

name op mbo-niveau, en dat er meer studenten voor

bèta zullen kiezen. Juist die richting biedt een gedegen

grondslag om je als individu te ontwikkelen. Niet alleen

aan de productietechnische kant, maar ook wanneer

men op termijn kiest voor een leidinggevende functie,

dan biedt deze richting een uitstekende basis. Immers,

alfa- en gammakennis kan iemand zich altijd nog eigen

maken, maar andersom spijker je een gemiste bètaoplei-

ding nooit meer bij. En ik hoop dat in tegenstelling tot

de keuze die mijn kinderen gemaakt hebben, mijn klein-

kinderen wel zullen kiezen voor zo’n studie, zodat ze een

prachtige bagage meekrijgen voor de toekomst.”

www.chemieisoveral.nl en postercampagneMedio maart wordt de website ‘Chemie is overal’ naar ver-

wachting gelanceerd. Deze site geeft niet alleen de mensen die

werkzaam zijn in de chemie, de benodigde informatie over het

imagotraject en de HCC. Het zal een site zijn die de verrassende

kant van chemie laat zien. Die de innovaties van de sector, de

campagne en het laatste nieuws over het voetlicht brengt. Een

interessante, kleurrijke verzamelplaats van verhalen, belang-

rijke informatie en leuke weetjes. Een site die doorverwijst waar

gewenst, een archieffunctie heeft en in de toekomst hopelijk ook

een interactieve rol vervult. Ook de postercampagne gaat van

start met als leus: Chemie is overal. Chemie is lust.

18

Januari: Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst hief Piet

van der Slikke, voor de eerste maal, het glas op een

voorspoedig 2008. Een spannend jaar, vanwege de

preregistratie van stoffen in het kader van REACH.

Ook sprak hij uit dat de sector zijn professionaliteit als

dienstverleners moest verbeteren. Na afloop van de

tafelrede werd aan de aanwezigen het handzame VHCP

REACH Kompas uitgereikt. Een goede opmaat voor een

bewogen ‘REACH’-jaar.

Februari: Het VHCP was druk met de aankomende

CLP-verordening (GHS), Explosieven Precursoren,

implementatie REACH, Vernieuwing Toezicht en de

Verpakkingenbelasting. Tevens kwam het bestuur voor

het eerst in 2008 bijeen. Tijdens de vergadering werd

nogmaals bevestigd dat REACH voor de komende jaren

een hot topic zal zijn.

Maart: Een gebruikelijk drukke maand voor het VHCP.

Allereerst was er een drukbezochte REACH-workshop,

waarin alle facetten van de preregistratie volgens de op

dat moment best beschikbare kennis werden behandeld.

Voorafgaand aan deze workshop, was er ook een goed

bezochte Klankbordgroepbijeenkomst Responsible Care.

Centraal stonden Risicocommunicatie en Explosieven

Precursoren. Beide presentaties van het Ministeries van

VROM en dat van Binnenlandse Zaken onderstreepten

nogmaals het belang van een goed contact tussen het

bedrijfsleven en de overheid. Halverwege maart was het

tijd voor de algemene ledenvergadering, waarin maar

liefst drie bestuursleden aftraden, namelijk Harry van

Het VHCP-jaar van maand tot maandEen overzicht van de vele activiteiten en inspanningen namens het VHCP in 2008.

Baarlen, Rob Koebrugge en Chris Slot. Carl Blomme,

Henk Kwakman en Harry van Zuuk namen de lege

plaatsen in. De vergadering werd afgesloten door een

bevlogen en humorvolle bijdrage van professor Herman

Pleij, die de Nederlandse handelsgeest vakkundig onder

de loep nam. Ook de Commissie Milieu & Veiligheid

kwam samen om te spreken over samenwerking met

BGZ, brandblusinstallaties en de nieuwe opzet voor

arbeidsinspecties in de chemische sector.

April: Ook dit jaar organiseerde het VHCP samen met

de VNCI een Stoffendag. Ditmaal in de Jaarbeurs in

Utrecht. De grote opkomst en vakkundige presentaties

maakten het tot een geslaagde dag. Het VHCP nam ook

deel aan een rapport over de toezichtlast binnen de che-

mische distributie. De grootste bezwaren blijken voor-

namelijk te liggen in de beperkte deskundigheid van de

inspecteurs en de trage rapportage. Tijdens het Social

Event, dat feestelijk werd afgesloten in het Parkhotel,

gingen VHCP- en JIDC-leden op ‘chemische’ speurtocht

door hartje Rotterdam.

Mei: Een drukke maand in Brussel met een aantal ver-

gaderingen bij het FECC. Tevens werd de VHCP-website

uitgebreid. Ook kwam de werkgroep Hygiënecode bij

elkaar om toch tot een gezamenlijke code voor de leve-

ring van levensmiddelenadditieven te komen namens

het VHCP.

19

Juni: Een bestuursvergadering, het FECC-congres in

Budapest – waar Piet van der Slikke na zes jaar

afscheid nam van het FECC-bestuur –, een vergade-

ring van de Commissie Milieu & Veiligheid en een

Klankbordgroepbijeenkomst Responsible Care stonden

allemaal op het menu. En dat alles naast enkele glansrij-

ke wedstrijden van het Nederlands elftal tijdens het EK

voetbal. Bovenal stond juni in het teken van de start van

de preregistratie van stoffen voor REACH. Een moment

waar de sector met enige argwaan naar heeft gekeken.

Juli: In deze ‘Tour de France-maand’ werd met de VNCI

gesproken over de verlenging van de Responsible Care-

samenwerkingsovereenkomst. Het VHCP gebruikte

deze maand tevens om de workshops van september

voor te bereiden.

Augustus: De leden ontvingen deze maand twee enquê-

tes, namelijk Kengetallen 2007 en Toezichtlast. De

laatste enquête bevestigde het beeld dat de leden van

het VHCP veel hinder ondervinden van ondeskundige

ambtenaren (voornamelijk van de lagere overheden).

De uitkomst is voorgelegd aan de VROM-inspectie.

September: In Gouda werd onder grote belangstel-

ling een REACH-workshop over polymeren gehouden.

Hoewel de preregistratiefase al enkele maanden in wer-

king was, kwamen er weer vele vragen en onduidelijk-

heden rond het REACH-proces boven tafel. Met name

de vraag over dubbele preregistratie van monomeren

en polymeren beheerste vanaf dit moment menig

persoon. De Responsible Care-coördinatoren kwamen

bijeen om de eerste palen te slaan onder een vernieuwd

en robuust Responsible Care-beleid. In Amerika viel

Lehmann Brothers Bank om. Het begin van een finan-

ciële en economische crisis, die ook wereldwijd haar

uitwerking kreeg op de chemische distributie.

Oktober: Wederom een speciale REACH-workshop, met

veel belangstelling voor het onderwerp ketencommuni-

catie. Aan de aanwezige ambtenaren van VROM werden

vele vragen gesteld. Ook bleek dat het ECHA nog niet op

alles een antwoord had. Dit werd bevestigd tijdens een

stakeholdersbijeenkomst later die maand in Helsinki.

Ook vond na afloop van de bestuursvergadering de

jaarlijkse lunchbijeenkomst plaats. Aangezien het jaar

ook in het teken stond van handhaving en inspecties,

kwam mevrouw Beuting van de VROM-inspectie het

toezichtbeleid uit de doeken doen. Tot grote verbazing

riep zij op om zoveel mogelijk via de rechter tegen de

beleidsplannen van de overheid te strijden.

November: In Brussel was het najaarscongres van

FECC, en in eigen land vergaderde de Commissie

Milieu & Veiligheid. De met veel bombarie aangekon-

digde Verpakkingenbelasting bleek na vele bezwaren,

ook vanuit het VHCP, door de regering op zijn kop te

worden gezet. Het hoofdpijndossier veranderde plots

in een wetgeving die voor de chemische distributie

minder implicaties met zich zou meebrengen. Een en

ander werd met grote instemming gepresenteerd aan

de aanwezigen tijdens de Klankbordgroepbijeenkomst

deze maand.

December: Het einde van de preregistratieperiode

bracht met zich mee dat meer dan twee miljoen prere-

gistraties door 64.000 bedrijven zijn uitgevoerd. Verder

diende zich het probleem van de CLP-verordening aan,

dat ook al opdoemde tijdens een GHS-workshop in

samenwerking met de VNCI. Los van deze problematiek

bleek met een vraaguitval van meer dan twintig procent

in de chemische sector de mondiale crisis hard om

zich heen te slaan. Het jaar 2008 wordt na aanvankelijk

voorspoedig te zijn verlopen, toch met enig gevoel van

onmacht afgesloten.

20

Sinds kort zijn de gelederen van het VHCP versterkt met Trust Chem Europe BV. Het bedrijf is onderdeel van de Trust Chem Group in China, de belangrijkste Chinese pro-ducent van organische pigmenten met drie productielocaties en een centrale R&D. Director Robert Paul Wielinga en technical director Henk Loonstra runnen gezamenlijk het verkoopkantoor voor Europa vanuit Deventer. Beide heren zijn niet alleen zeer tevreden met de keuze van Trust Chem voor Nederland, maar ook met de kennis die bij het VHCP aanwezig is over onderwerpen als REACH.

Azië dichterbij

In China werken ruim 1.100 medewerkers op de verschil-

lende plants van de Trust Chem Group, die – volgens de

directie in Nederland - voldoen aan de hoogste westerse

milieueisen. In Hanghzhou zit daarnaast het hoofdkan-

toor met het goed geoutilleerde laboratorium (grootste in

China), dat volledig ISO-gecertificeerd is. Deze maand is

de vestiging in de Verenigde Staten geopend en sinds 2005

is er een eigen vestiging in Australië. Andere locaties zijn in

voorbereiding. Waarom Nederland? Henk Loonstra:“Om

de markt in Europa nog beter te bedienen, werd augustus

vorig jaar gestart met een Europese vestiging. Hiermee

kunnen we de Europese markt, waarin Duitsland een

belangrijke markt is, voorzien van onze grondstoffen, die

onder andere worden toegepast in de verf-, drukwerk- en

plasticindustrie.”

Over de keuze qua locatie vult Robert Paul Wielinga aan:

“Voor ons kon de vestiging niet oostelijk genoeg zijn, want

direct over de grens met Duitsland zitten voor ons de gro-

tere spelers in deze branche. Daarnaast hebben we recent

tezamen met onze transporteur een magazijn van 10.000

m2 in Rotterdam in gebruik genomen, zodat we ook dis-

tributiehoeveelheden efficiënt kunnen leveren. Hoewel we

in Nederland nauwelijks commercieel actief zijn, hebben

we toch voor deze locatie gekozen, onder andere vanwege

logistieke en fiscale voordelen die Nederland voor een bui-

tenlandse producent kent. Nederland heeft binnen Europa

hierin een unieke positie.”

Impact REACH

Bij de keuze om lokaal aanwezig te zijn, speelt voor

Trust Chem de Europese stoffenwetgeving REACH een

belangrijke rol. Henk Loonstra: “Inmiddels hebben we

alle REACH-producten gepreregistreerd en gaan we

vervolgens ook de registratiefase in. Hierdoor is het

noodzakelijk om in Europa aanwezig te zijn, want wij zul-

len deel moeten nemen in de diverse SIEF’s (Substance

Information Exchange Forum’s). Daarnaast biedt deze

strategische keuze voor een Europees kantoor ons voor

de toekomst nog meer mogelijkheden tot groei. Het is

de algemene verwachting dat er in onze industrie een

enorme shake-out gaat plaatsvinden vanwege de kosten

die REACH met zich meebrengt.”

Formeel nieuw

“Met een commerciële start van Trust Chem in 1996 is

de afgelopen jaren een mooie positie opgebouwd, die nu

volledig via Trust Chem Europe BV wordt gefactureerd”,

vervolgt Robert Paul Wielinga de kennismaking. “Voor

2009 zien en ervaren wij nog steeds groei, vooral dankzij

nieuwe projecten. Uiteraard hebben ook wij bij bestaande

klanten te maken met afvlakking in de afname van

(bestaande) producten ten gevolge van de wereldwijde

kredietcrisis, maar gelijktijdig zien we juist multinationals

voor grondstoffen de overstap maken van Europese naar

Aziatische producten.”

Henk Loonstra en Robert Paul Wielinga

21

Goed gezelschap

Hoe ervaart u tot nu toe het lidmaatschap van het VHCP?

“In de verantwoordelijkheid voor Europese distributie

voor een producent uit Azië zijn wij binnen het VHCP

in goed gezelschap”, bevestigen beide heren. Robert

Paul Wielinga vervolgt: “Overigens zijn wij volgens mij

het eerste Chinese lid van het VHCP. Voor ons is verder

belangrijk dat het VHCP zoveel kennis in huis heeft over

met name REACH. Weliswaar zijn we verbonden aan

een grote producent, maar toch zijn we in Nederland

een kleine organisatie zonder eigen fulltime-REACH-

specialisten.”

Daarnaast spelen voor hen ook zaken als het

Verpakkingenconvenant een belangrijke rol bij de bedrijfs-

activiteiten. Voor de verplichtingen die voortvloeien uit

het Globally Harmonized System (GHS), is dit wat

minder relevant. Immers, GHS staat wereldwijd op de

agenda en het moederbedrijf heeft dit al vakkundig onder

zijn hoede genomen, is de verklaring van het directieteam

in Deventer.

Milieu en veiligheid

Aan welke andere zaken hecht Trust Chem veel waarde?

Robert Paul Wielinga: “Wij vinden het essentieel dat het

VHCP een actieve rol richting Brussel vervult. Hetgeen

het VHCP in samenwerking met de VNCI ook waarmaakt.

Ook het Responsible Care-programma dragen wij een

warm hart toe. Vandaar dat we zowel de beleidsverklaring

als het Milieuconvenant hebben ondertekend. Binnenkort

zullen ook wij een vrijwillige audit voor Responsible Care

laten uitvoeren in Nederland. Mede gezien de hoge

eisen die ons moederbedrijf stelt aan milieu en veilig-

heid, tonen wij hiermee aan waar we naartoe willen en

waarvoor we ons willen inzetten. Voor dit moment zijn

we vooral bezig onze Europese verkooporganisatie op te

bouwen. De contacten binnen het VHCP zijn voor ons

hierin absoluut nuttig.”

Trust Chem ervaart nu al de meerwaarde van het VHCP,

is de conclusie van beide heren. Robert Paul Wielinga:

“Inderdaad, zo hebben wij samen met onder andere ons

moederbedrijf al een aantal cases voorgelegd die van

belang zijn voor de implementatie van REACH. Via het

VHCP-secretariaat hebben we daarop adequaat en vak-

kundig antwoord gekregen.” Meer informatie over deze

nieuwkomer? Kijk op: www.trustchem.eu.

FECC, die dit jaar 55 jaar bestaat, organiseert weder-

om haar jaarlijkse congres. Dit keer is Helsinki de

plek waar u zich kunt laten inspireren door tal van

FECC Congres – Helsinki 2009

‘REACH-ing excellence in the supply chain’

interessante sprekers. Zij brengen onder meer de vol-

gende onderwerpen in beeld:

• How is the European Chemical Industry dealing with

the global slowdown and other challenges?

• How is the supply chain working together on

REACH?

• The main challenges for ECHA

• Legal, financial and operational issues that will impact

your business in the coming years

• Business opportunities in distribution: new products,

new geographies

En wie jarig is, trakteert. Kijk voor de aantrekkelijke deel-

nametarieven en meer informatie op www.fecc.org.

22

Novolyte kiest voor BarentzMet ingang van 1 februari 2009 is Novolyte Technologies

voor heel Europa een distributieovereenkomst aange-

gaan met grondstoffenleverancier Barentz Europe BV in

Hoofddorp. Novolyte heeft tevens Barentz als zijn belang-

rijkste distributeur voor de Benelux aangewezen.

Exclusieve distributie NederlandPer 1 april 2009 heeft Ashland Aqualon Functional

Ingredients, een divisie van Ashland, Barentz BV aange-

wezen als hun exclusieve distributeur van op cellulose

gebaseerde hydrocolloïden van Aqualon voor de levens-

middelenindustrie in Nederland.

FECC NieuwsFECC uit in een persbericht van februari 2009 haar tevredenheid over de conclusies van de High Level Group

over het concurrerend vermogen van de chemische industrie. Hieruit blijkt dat ook de chemische distributie

sinds 2007 een grote bijdrage heeft geleverd aan dit forum van de Europese Commissie. Zie voor het complete

persbericht: www.fecc.org, de rubriek ‘news’.

Bedrijfsnieuws & Personalia

Wijziging bestuur JIDCPer 1 januari 2009 is Ton Wisseborn niet langer verbonden

aan het JIDC-bestuur, omdat hij zijn carrière buiten de

chemische industrie voortzet. Vanaf die datum heeft het

bestuur van de Jongeren In De Chemie (JIDC) twee nieuwe

leden, namelijk Mischa Andriessen (Quaron) en Martin

Prinsze (Standic Terminal).

Onderdeel Clariant naar Altana Met ingang van 30 december 2008 zijn alle zakelijke activi-

teiten van de Nederlandse producent van wastoevoegingen,

Dick Peters BV in Denekamp, voorheen onderdeel van

Clariant Benelux, overgenomen door Altana. Het nieuw ver-

worven bedrijf wordt geïntegreerd in BYK Cera BV, die ook in

Nederland is gevestigd.

FECC AwardREACH-coördinator Fabrice Delhaise (Brenntag) – foto

midden – ontving eind vorig jaar de FECC Award. Tijdens

de overhandiging van de onderscheiding werd hij namens

Mauro Di Vito in het bijzonder bedankt voor zijn bijdrage

in het ontwikkelen van werkbare communicatieoplossin-

gen voor REACH. Vanaf deze plaats ook van harte gefelici-

teerd namens het VHCP!

23

Agenda

16 maart 2009 Algemene ledenvergadering

7 april 2009 Responsible Care-dag

25 juni 2009 Klankbordgroepbijeenkomst

26 oktober 2009 Lunchbijeenkomst

17 november 2009 Klankbordgroepbijeenkomst

24 september 2009 Stoffendag VHCP/VNCI

25 september 2009 Chemische golfdag

LedenoverzichtAako BV

Akzo Nobel Base Chemicals BV

Van Appeldoorn Chemical Logistics BV (b)

Arch Timber Protection BV

Arkema BV

Barentz BV

BASF Nederland BV

Bax Chemicals BV

Bayer BV Divisie Material Science

Biesterfeld Chemiedistributie BV

Boom BV

Brenntag Nederland BV

Breustedt Chemie BV

Brunschwig Chemie BV

Caldic Chemie BV

Caldic Nederland BV

Cimcool Industrial Products BV

Clariant Benelux NV

Jan Dekker BV

Distributiecentrum Van den Anker BV (b)

ECEM (European Chemical Marketing) BV

ELD BV

Flevo Chemie (Nederland) BV

HCI Chemicals Nederland BV

Helm Chemicals BV

ICH Zaanstad BV

IMCD Benelux BV

In2Food

Interland Chemie BV

Jagt Chemie GmbH

Keyser & Mackay CV

Van der Laan Transport BV (b)

Lanxess BV

L. van der Lee en Zonen BV (b)

Lithos Group BV

Lonza Benelux BV

Loodet BV(b)

Mavom BV

Melspring International BV

De Monchy International BV

Necarbo BV

Noble Chemicals BV

De Noord Chemicals BV

Norkem BV

Oxyde Chemicals BV

Prayon-Benelux NV

QolorTech BV

Quaron

RodaChem BV

Rohm and Haas Nederland

G.C. Rutteman & Co BV

Sasol Benelux NV

C.N. Schmidt BV

Shell Chemicals Europe BV

Standic (b)

Arnold Suhr Netherlands BV

Transmare BV

Triconor Distribution BV

Troy Chemical Company BV

TrustChem Europe BV

Unitrade Kennemerland BV

Univar Benelux

Vestolit GmbH & Co KG

ViVoChem BV

G. Vogler BV

Will & Co. BV

Te Winkel & Oomes BV (b)

Yara Industrial BV

(b) = buitengewoon lid (logistieke dienstverlener)

EindredactieBestuur VHCP

Redactie en productieTextbeeld

VormgevingCarree Vormgevers bv

FotografieJ&M Zweerts Fotografie

DrukDrukkerij Van As

VHCP SecretariaatPostbus 805232508 GM ‘s Gravenhagetel. 070-7503100fax. 070-3549766www.vhcp.nlvhcp@vhcp.nl

VHCP FOCUS is het tijdschrift van het Verbond van Handelaren in Chemische Producten en verschijnt drie keer per jaar. Uw eventuele tekst-bijdrage kunt u zenden aan het VHCP secretariaat.

colofon