Nummer 106 Maart 2007

Fraaie opname van komeet C/2006 P1 (McNaught) met zijn indrukwekkende stofstaartzoals gefotografeerd door Boelie Boelens vanuit Pearly Beach (Zuid-Afrika) op20 januari 2007 met een 28mm lens op diafilm.

Colofon Kometen Nieuwsbrief is een uitgave van de Nederlandse Kometen Vereniging. Bestuur Nederlandse Kometen Vereniging Voorzitter: A.H. Scholten, Kraaiheide 48, 6961 PD Eerbeek 0313-656700 e-mail : ascholten@wxs.nl Secretaris: H. Rietveld, Nijlstroom 18, 2721 CA Zoetermeer 079-3318491 e-mail : hrtd@cbs.nl Penningmeester: Jan Maarten Winkel, Benedendorpsstraat 18, 7038 BC Zeddam 0314-652476 e-mail : jmwinkel@hetnet.nl Lid: H. Rietveld, Nijlstroom 18, 2721 CA Zoetermeer 079-3318491 e-mail : hrtd@cbs.nl Waarnemingscommissie: A.H. Scholten (waarnemingscoördinator)

E.P. Bus H. Rietveld R.L.W. van de Weg

Redactie: H. Rietveld Ontwerp voorblad: E.P. Bus Vermenigvuldiging: J.M. Winkel Homepage NKV: www.kometen.nl Postbanknummer: 746.42.02 t.n.v. Nederlandse Kometen Vereniging te Zeddam Contributie: € 15,- per jaar De Nederlandse Kometen Vereniging staat ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Drenthe onder nummer 40049049.

Contributie Nederlandse Kometen Vereniging De leden wordt verzocht hun contributie van € 15,- per jaar over te maken op gironummer 746.42.02 ten name van de Nederlandse Kometen Vereniging te Zeddam. Buitenlandse leden wordt verzocht rekening te houden met eventuele kosten die voor de overboeking in rekening worden gebracht!

Bezoek de homepage van de Nederlandse Kometen Vereniging onder het adres:

WWW.KOMETEN.NL

2

DE INDRUKWEKKENDE KOMEET VAN 2007 Alex Scholten

Komeet C/2006 P1 (McNaught) ontwikkelde zich in januari 2007 onverwachts tot een indrukwekkende verschijning, voornamelijk op het zuidelijk halfrond. Helaas waren de waarnemingsmogelijkheden voor Nederlandse waarnemers beperkt, maar velen hebben toch nog even een glimp van deze komeet op kunnen vangen. Komeet C/2006 P1 (McNaught) werd op 7 augustus 2006 ontdekt door Robert McNaught als onderdeel van de Siding Spring Survey (Australië). De komeet was toen van de 17e grootte. Al snel werd duidelijk dat deze komeet half januari 2007 een zeer dichte passage met de zon zou hebben. De periheliumafstand was slechts 0,17 AE (ofwel zo’n 25,5 miljoen kilometer). In september kwam de komeet binnen het bereik voor visuele schattingen door Australische waarnemers (13e grootte). In oktober nam de helderheid toe tot de 11e grootte en half november werd de komeet voor het laatst waargenomen als een object van ongeveer magnitude 9 à 9½. Deze laatste schattingen alvorens de komeet in de avondschemering verdween werden verricht door de Spaanse waarnemer Gonzales Suarez, zeer laag boven de horizon. De komeet stond toen op minder dan 25 graden van de zon. Uit deze helderheidsschattingen in de periode van september tot november kon slechts een globale indicatie van het verdere helderheidsverloop worden verkregen. Optimistische analyses gaven aan dat de maximale magnitude ruimschoots in de negatieve helderheden terecht zou kunnen komen; een meer conservatieve benadering leidde tot een maximale helderheid rond de 2e grootte. Helaas nam de elongatie alleen maar verder af en rond perihelium stond de komeet op minder dan 6 graden van de zon! Pas in de loop van januari zou de komeet weer uit de zonnegloed te voorschijn komen, maar dan vrijwel uitsluitend voor waarnemers op het zuidelijk halfrond. De eerste tekenen dat de komeet zich gunstig ontwikkelde kwamen direct na de jaarwisseling. Vanuit Noorwegen (Haakon Dahle, Björn Granslo) en Polen (Piotr Guzik) werd de komeet zeer laag boven de horizon waargenomen in de ochtend- of avondschemering. De helderheid lag op 4 januari rond magnitude 1 en nam snel toe. Op 6 januari werd de komeet al helderder dan magnitude 0 geschat. Ondanks de geringe hoogte boven de horizon (slechts enkele graden) werd de komeet met het blote oog waargenomen en werd ook een kort staartje gemeld. Weer 2 dagen later lagen de schattingen al op -1 en op 9 januari werd -2 geschat. Overigens waren alle schattingen slechts indicaties. Enerzijds door gebrek aan goede vergelijkingssterren (alleen de planeten Venus (avondwaarnemingen) en Jupiter (ochtendwaarnemingen) konden enigszins gebruikt worden); anderzijds omdat door de lage stand boven de horizon forse extinctiecorrecties toegepast moesten worden. Hoe dan ook: al snel was duidelijk dat deze komeet een fraai object aan het worden was. Ook de fotografen deden inmiddels hun best om de komeet vast te leggen. Nederlandse waarnemers zagen deze ontwikkelingen inmiddels met gemengde gevoelens aan. Een hardnekkige westcirculatie stuurde de ene na de andere depressie over ons heen, resulterend in een onafgebroken gesloten wolkendek. En als er al opklaringen waren, dan vielen die uiteraard net niet samen met de avond- of ochtendschemering. Woensdagmiddag 10 januari kwam de eerste kans; vanuit het westen kwamen tegen het einde van de middag opklaringen binnendrijven. Terwijl in het oosten van het land de regen nog met bakken uit de hemel kwam, konden waarnemers in het westen gebruik maken van een paar forse opklaringen om de eerste glimp van komeet C/2006 P1 (McNaught) op te vangen. Hermanus Rietveld (Den Haag) meldde dat hij de komeet al vóór zonsondergang kon waarnemen met een 8x40 verrekijker. Rond zonsondergang was de komeet ook met het blote oog zichtbaar. In de verrekijker zag hij een “goudkleurige ster met een waaiervormige staart. In deze staart waren ‘streamers’ zichtbaar. De staart was erg helder en had een lengte van meer dan een graad. Dit was allemaal reeds zichtbaar 5 minuten na zonsondergang.” Hij schatte de helderheid van de komeet op ongeveer -2. Ook Guus Gilein (Noordwijk) was die avond succesvol, terwijl hij door een forse westenwind bijna van het strand af werd geblazen. Op donderdag 11 januari waren er opnieuw forse opklaringen rond zonsondergang. Peter Bus (Groningen) meldde dat hij zo’n 10 minuten na zonsondergang de komeet al met het blote oog opmerkte

3

als een “gele komeet tegen een blauwe hemelachtergrond” tijdens zijn fietstocht naar een waarneemplek halverwege Groningen en Hoogkerk. Door een 10x56 binoculair zag hij de zogenaamde kernschaduw, een smalle donkere zone, die vanaf de kern ter hoogte van de staartas tot ver in de stofstaart te volgen was. Dit is geen echte schaduw omdat de kern te klein is om de schaduw ervan te kunnen opmerken. Aan het einde van de stofstaart waren ook streperige structuren (wellicht de eerste striae) in de staart zichtbaar. De komeet werd op ongeveer magnitude -2½ à -3 geschat. Ook Guus Gilein kon de komeet weer waarnemen en vond de staart iets egaler dan de dag ervoor. Hermanus Rietveld slaagde er deze namiddag in om de komeet met het blote oog tot vlak boven de horizon te kunnen volgen. De mogelijkheden voor waarnemingen in de ochtend- of avondschemering waren hiermee voor Nederlandse waarnemers nagenoeg ten einde. Inmiddels maakten waarnemers op het zuidelijk halfrond al gewag van succesvolle pogingen om de komeet zelfs overdag nabij de zon te kunnen waarnemen. Met de nog verder toenemende helderheid en mogelijk nog wat extra magnitudewinst door ‘voorwaartse verstrooiing’ (welke optreedt als een komeet zich nagenoeg tussen de zon en de aarde in bevindt), moest het mogelijk zijn om ook vanuit Nederland daglichtwaarnemingen te kunnen verrichten. In de nacht van 13 op 14 januari passeerde een koufront met als resultaat een overwegend heldere dag. Diverse waarnemers probeerden de komeet te spotten op slechts 5½ graad van de zon. De lage stand van de winterse zon (komeet en zon stonden maximaal slechts zo’n 15 graden boven de horizon) en de toch nog vochtige lucht (waardoor met name de directe omgeving van de zon niet echt strakblauw was) maakten het waarnemen echter behoorlijk moeilijk. Toch hadden enkelen succes. Peter Bus kon de komeet onder redelijk goede omstandigheden waarnemen als een “wollig vet sterretje”dankzij een in het beeldveld van zijn 10x56 binoculair passerend vliegtuig waar hij zijn ogen op kon scherpstellen. Een schatting met Venus leverde een helderheid op van ongeveer -5,0 (± 0,5). Ook Hermanus Rietveld kon de komeet zien als een ‘wollen’ ster in een 8x40 verrekijker (hij schatte de komeet op ongeveer -5,4). Henk Bril (Nieuwstadt) wist de komeet niet alleen waar te nemen, maar ook te fotograferen! Een dag later (15 januari) waren op sommige locaties de waarnemingsomstandigheden nog voldoende goed voor daglichtwaarnemingen. Zowel Frans van Loo (Genk, België) als Marco Langbroek (Leiden) wisten de komeet waar te nemen. Marco Langbroek kon de komeet zelfs met het blote oog zien dankzij een goed blauwe hemel. Ook elders werd de komeet bij daglicht waargenomen, waarbij de helderheidsschattingen globaal tussen de -5 en -6 lagen. Inmiddels was komeet C/2006 P1 (McNaught) ook binnen het beeldveld van de LASCO C3-camera van de SOHO-zonnesatelliet gekomen. Dit leverde tussen 12 en 16 januari fraaie beelden op van de heldere komeet nabij de zon met ook de planeet Mercurius op slechts enkele graden afstand. Vanaf half januari kon de komeet nog uitsluitend door waarnemers op het zuidelijk halfrond worden waargenomen. Deze kwamen met enthousiaste berichten over een heldere komeet met een zich steeds duidelijker ontwikkelende stofstaart. Schitterende opnamen van een heldere komeet met een lange gekromde stofstaart (tot meer dan 40 graden lengte) werden via Internet wereldkundig gemaakt. In de staart bevonden zich opvallende streeppatronen (“striae”). Zelfs op grote afstand van de komeetkop waren deze strepen zo opvallend helder dat ze nog zichtbaar waren terwijl de komeet al (ver) onder de horizon stond. Ook waarnemers op het noordelijk halfrond konden – mits onder goede donkere omstandigheden – deze staartdelen nog waarnemen! Zo wist Klaas Jobse (Oostkapelle) deze zwakke staartdelen op 20 januari laag boven de westelijke horizon vast te leggen. Een dag later nam Edwin van Dijk (Groningen) een viertal banden waar tussen de 10 en 20 graden boven de horizon (terwijl de komeet zich toen zo’n 25 graden onder de horizon bevond!). De banden waren tussen de 0,3 en 1 graad breed. Volgens Peter Bus bevonden deze banden die boven de westelijke horizon zichtbaar waren zich in feite aan de uiteinden van de stofstaart op zo’n 50 graden van de komeetkern. Door de gunstige baangeometrie strekte deze stofstaart zich uit tot aan noordelijke declinaties. De banden werden veroorzaakt door de eerste sterke toename in de stofproductie in de dagen voordat de komeet door het perihelium ging. Grote variaties in de stofproductie geven bij een kortstondige flinke toename aanleiding tot korte parallelle strepen in de stofstaart, die “striae” worden genoemd. Elke streep geeft een ‘moment’ van uitstoot vanaf de komeetkern weer. De striae clusteren in groepen van wel enkele tientallen en zijn dan te zien in de stofstaart op geruime afstand van de kern. Waarschijnlijk ontstaan

4

deze striae door het verder uiteenvallen van stofdeeltjes. Dergelijke fijnstructuren in de stofstaart zijn in de regel zelden visueel zichtbaar. Een andere komeet waarbij deze structuren duidelijk met het blote oog zichtbaar waren was komeet C/1975 V1 (West) in maart 1976 . De waarnemingen van de striae vanaf het noordelijk halfrond deden sterk denken aan de befaamde komeet ‘Grote Komeet’ C/1743 X1 (Klinkenberg-Chéseaux), die op 1 maart 1744 op 0,22 AE door het perihelium is gegaan; een vergelijkbare afstand als komeet C/2006 P1 (McNaught). Van deze komeet waren op 7 en 8 maart 1744 aan de ochtendhemel ook een tiental “staartdelen” zichtbaar tot zo’n 20 graden boven de horizon, terwijl de komeet zelf zich ruim 23 graden onder de horizon bevond. Hoewel de helderheid van de komeet langzaam afnam (op 25 januari ongeveer magnitude 0), zorgde de staartontwikkeling voor een indrukwekkende komeet. Zodanig zelfs dat enkele Nederlandse waarnemers spoorslags naar o.a. Zuid-Afrika afreisden om zelf hiervan nog getuige te kunnen zijn. Kortom de verschijning van komeet C/2006 P1 (McNaught) is er één waar nog lang over nagepraat zal worden en waardoor hij met recht de ‘Indrukwekkende Komeet van 2007’ genoemd mag worden. Op internet zijn tal van schitterende opnamen te vinden. Een zoekopdracht op Google met ‘Comet McNaught’ leverde op 28 januari zo’n 964 duizend hits op en op Yahoo zelfs ongeveer 1 miljoen hits meer! Wat is een ‘Indrukwekkende Komeet’ en wat is een ‘G rote Komeet’? Meestal worden bij een Grote Komeet kenmerken als een grote helderheid of opvallende staartstructuren gehanteerd. Maar deze kenmerken zijn vrij subjectief: een komeet met een kleine periheliumafstand zal al snel véél helderder zijn en een langere staart vertonen als een grotere komeetkern die verder bij de zon vandaag blijft. Ook wordt een komeet van magnitude 2 hoog aan de hemel wordt al veel sneller als indrukwekkend ervaren dan een komeet van magnitude 0 laag boven de horizon. De Nederlandse Kometen Vereniging heeft naar aanleiding van de verschijning van de indrukwekkende maar totaal verschillende kometen C/1996 B2 (Hyakutake) en C/1995 O1 (Hale-Bopp) een meer objectieve definitie voor een ‘Grote Komeet’ opgesteld. Deze luidt: “Een komeet met een periheliumafstand kleiner dan ongeveer 1,6 AE van de zon, een absolute helderheid (H10) helderder dan ongeveer magnitude +2 en die geen grote of kleine helderheidsuitbarstingen heeft ondergaan”. Rekening houdend met een helderheidswinst door voorwaartse verstrooiing in de periode 10 – 22 januari met een maximale winst van ongeveer 2 magnituden op de 14e, kan de absolute helderheid van komeet C/2006 P1 (McNaught) op ongeveer magnitude 5½ (pré-perihelium) en 4 à 4½ (post-perihelium) gesteld worden. Het verschil is mogelijk toe te schrijven aan het ‘na-ijleffect’ en de toegenomen stofproductie. Daarmee voldoet deze komeet niet aan de criteria voor een ‘Grote Komeet’. Zijn opvallende verschijning is dan ook volledig te danken aan de geringe periheliumafstand en een gunstige baangeometrie en niet zo zeer aan een ongebruikelijke afmeting van de komeetkern. Beter is het dan ook om deze komeet te classificeren als ‘Indrukwekkende Komeet’, net zoals de komeet C/1975 V1 (West) en C/1996 B2 (Hyakutake). De top-3 van echt ‘Grote Kometen’ blijft bestaan uit C/1995 O1 (Hale-Bopp), C/1577 T1 en C/1811 F1 (Flaugergues) met een absolute helderheid van 0 à -1! Uitzondering voor de naamvoering ‘Grote Komeet’ wordt door de IAU gemaakt als in het zeldzame geval een zeer heldere komeet (meestal in de buurt van de zon) plotseling aan meerdere waarnemers wereldwijd vrijwel gelijktijdig met het blote oog zichtbaar wordt. Volgens de IAU richtlijnen krijgt deze komeet dan niet de na(a)m(en) van de ontdekker(s) maar eerder het predicaat ‘Grote Komeet’ of ‘Eclips Komeet’. Achteraf zal de Internationale Astronomische Unie nooit het predicaat ‘Grote Komeet’ aan een zeer heldere komeet, zoals C/2006 P1 (McNaught), toekennen. [bron: E.P. Bus in Report no. 8 NKV, A.H. Scholten, 2003]

5

Grafiek: Het verloop van de waargenomen ongecorrigeerde visuele helderheid van komeet C/2006 P1 (McNaught) in de periode 24 december 2006 t/m 28 januari 2007. Uit deze waarnemingen is op te maken dat de maximale waargenomen helderheid ongeveer magnitude -5 à -6 is geweest. Ook is in de grafiek duidelijk zichtbaar dat de maximale helderheid niet samenvalt met periheliumdoorgang op 12,8 januari maar rond 14 januari. Rond 14,3 januari was de periode van de maximale helderheidstoename door voorwaartse verstrooiing. Uit de eerste analyses volgt dat de helderheidstoename door dit effect maximaal 1,8 à 2,3 magnituden kan hebben bedragen. Uiteraard kan deze anomalie ook nog zijn veroorzaakt door een plotselinge toename van activiteit aan het oppervlakte van de komeet of een combinatie zijn van beide effecten. De helderheidsschattingen door leden van de Nederlandse Kometen Vereniging zijn als zwarte driehoekjes gesuperponeerd op de internationale waarnemingen verzameld door de International Comet Quarterly (ICQ). De getrokken lijn geeft het (verwachte) helderheidsverloop weer als er geen toename in helderheid zou hebben plaatsgevonden door voorwaartse verstrooiing van het licht op de stofdeeltjes van de komeet. Het helderheidsverloop vanaf periheliumdoorgang tot 26 januari ligt rond 1 magnitude helderder dan de pre-periheliumfase. Dit is mogelijk veroorzaakt door het zogenaamde na-ijleffect en de hogere stofproductie. Een toekomstige helderheidsanalyse waarbij ook de nu nog niet gepubliceerde helderheidsschattingen van andere waarnemers worden betrokken zal hierover uiteindelijk uitsluitsel geven.[Bron en grafiek: Peter Bus].

Comet C/2006 P1 (McNaught)

-8

-6

-4

-2

0

2

4

630-12 4-1 9-1 14-1 19-1 24-1 29-1 3-2 8-2

2006 2007

obse

rved

unc

orre

cted

vis

ual

mag

nitu

de

pre perihelion(ICQ) post perihelion (ICQ) visual light curve without forward scattering NKV

6

Opname van C/2006 P1 (McNaught) door Klaas Jobse (Oostkapelle) in de avondschemering op 11 januari 2007.

Fraaie daglichttekening van C/2006 P1 (McNaught) door Frans van Loo (Genk, België) om circa 12.15 uur UT op 15 januari 2007.

Komeet C/2006 P1 (McNaught) in het beeldveld van de LASCO C3-camera van de SOHO-zonnesatelliet op 14 januari 2007 om 6.54 uur UT.

Opname van de striae van komeet C/2006 P1 (McNaught) boven de Noordzee door Klaas Jobse (Oostkapelle) om 17.53 uur UT op 20 januari 2007 (Canon 400D met 24mm F/2.8 10x30s op 1600ASA).

7

Schitterende opname van komeet C/2006 P1 (McNaught) met indrukwekkende staart door Robert McNaught (Siding Spring Observatory, Australië) om 10.46 uur UT op 20 januari 2007 (Canon 5D met 50mm F/2.0 50s op 640ASA).

Opname van komeet C/2006 P1 (McNaught) met indrukwekkende staart door James Tse (Nieuw Zeeland) op 25 januari 2007 (50mm).

8

Daglichtwaarnemingen van komeet C/2006 P1 (McNaught) Peter Bus

Hieronder volgen in chronologische volgorde een aantal verslagen van Belgische en Nederlandse waarnemers die op 14 of 15 januari 2007 komeet C/2006 P1 (McNaught) overdag hebben kunnen waarnemen.

Peter Bus Groningen, “Brink Hoeve”, Oude Adorperweg 7, (6° 32’ 44” OL, 53° 15’ 09” NB, hoogte 1,5 m). Inleiding Mijn belangstelling voor kometen is in feite begonnen toen in 1965 in de kranten een berichtje stond dat een komeet overdag bij de Zon zichtbaar zou zijn. C/1965 S1-A Ikeya-Seki, een zonscheerder zou op 21 oktober 1965 op 0,008 AE door het perihelium gaan en ook op dezelfde dag zeer dicht naast de Zon komen te staan en zou overdag zelfs met het blote oog zichtbaar zijn. Hoewel de zon op die dag te zien was, waren de waarneemcondities met cirrus en vliegtuigcontrails slecht. Ik heb hem toen niet gezien. In de loop der jaren heb ik wel een aantal kometen waargenomen rond zonsopkomst of ondergang. C/1969 Y1 (Bennett) was op 3 april 1970 rond zonsopkomst in een 15cm Newton zichtbaar (m1 +1,8). 1P/Halley was 20 minuten voor zonsopkomst op 20 maart 1986 met een helderheid van +2,7 nog een gemakkelijk object in een 7 x 40 binoculair. De waarneming van 1P/Halley werd verricht bij de sterrenwacht die op zo’n 2300 meter is gelegen op Roque de Los Muchachos op het Canarische eiland La Palma. C/1996 B2 (Hyakutake) was op 27 maart 1996 van magnitude -0,3 en was goed zichtbaar rond zonsondergang in een 7 x 48 refractor. Komeet C/1995 O1 (Hale-Bopp) is tot dusver de enige komeet die ik met het blote oog heb gezien met de zon boven de horizon. Na eerst opgezocht te hebben met de 67 mm refractor kon ik de Hale-Bopp op 6 april 1997 rond 15 à 10 minuten voor zonsondergang nog net met het blote oog ‘glimpen’. Komeet C/2006 P1 McNaught die ik op 11 januari op magnitude -2,7 schatte, kon op 14 januari wel eens rond magnitude -5 à -6 worden en in theorie overdag met het blote oog op zo’n 6 graden naast de zon zichtbaar zijn. Gezien de weersomstandigheden, Zon en een redelijke goede blauwe lucht was het de moeite waard om een poging te wagen. Zondag 14 januari 2007, 10:00 – 12:30 UT Op zondagochtend rond 10:00 UT arriveerde ik per fiets bij de boerderij van mijn zuster en zwager. “Brink Hoeve” ligt hemelsbreed en vrijwel pal ten noorden op 3¾ km van mijn woning. De keuze voor deze waarneemplaats was niet zo moeilijk; een vrij hemeloverzicht en een hoge schuur met rechte wanden zodat ik de Zon achter een wand kon zetten en zelf in de schaduw kon gaan staan. Bij aankomst waren in het noordoosten en wat lager in het oosten en zuidoosten een aantal kleine cumulus wolkjes te zien. Bij de stevige WNW (5-6 Bft) zou ik van deze bewolking in ieder geval geen last krijgen. De rest van de hemel was wolkenvrij. Wel was rond de zon een klein diffuse lichte witte waas van hooguit 10° in diameter te zien. Voor het waarnemingen van objecten vlak bij de zon was dit geen erg slechte hemel maar beslist ook niet optimaal. De Zeiss (Oberkochen) 10 x 56 binoculair werd op de fotostatief gemonteerd en in de schaduw van de schuur gezet. En nu maar wachten op een hoog overvliegend vliegtuig om de binoculair op scherp te stellen. Eerst vloog een helikopter laag over en enkele minuten daarna het eerste vliegtuig, met een zeer korte “contrail” van nog geen 3 graden lengte, die snel oploste. De binoculair werd scherp gesteld op de heldere zonlicht reflecties van het vliegtuig. Hierna werd met de rug naar de zon voorzichtig het statief verschoven totdat de rand van de schaduw het buitenste objectief raakte. Nu werd eerst een zonnebril opgedaan en werd voorzichtig met de binoculair verder gemanoeuvreerd totdat een heel klein stukje zon aan de rand van het beeldveld kwam te staan en zette ik mijn “waarneembril” op. Het beeldveld van de 10 x 56 binoculair is zes graden in diameter en met behulp van Cartes du Ciel gemaakte kaartjes, waarop per uur de stand van de komeet t.o.v. de zon én horizon was aangegeven, wist ik in welke richting gezocht moest worden. Omstreeks 10:30 zette ik de verwachte positie dan ook middenin het beeldveld, maar hoe vaak ik deze handelingen ook herhaalde, ik zag de komeet gewoon niet! Ik had mij al voorgenomen tot 11:00 te gaan waarnemen, ook omdat ik door de straffe wind en stevige windvlagen het behoorlijk koud begon te krijgen.

9

Na de zoveelste poging vloog er plotseling een vliegtuig onderin door het beeldveld en tijdens het volgen van dit vliegtuig – met alleen mijn ogen – zag ik plotseling de komeet midden (!) in het beeldveld staan. Blijkbaar waren mijn ogen steeds niet scherpgesteld als ik in het lege beeldveld keek, en konden deze zich pas scherp stellen op het vliegtuig (met vrijwel geen contrail). De komeet zag eruit als een wit wollig vet sterretje (~1,5’ in diameter met een DC 8/ ), zoals sterren in een instrument met sferische aberratie bij een sterke vergroting, met een hint van een aanzet van een staart, gericht in het beeldveld ruwweg naar linksboven. De komeet werd onzichtbaar met de filters: licht oranje, lichtgeel en met de zonnebril. Alleen met een lichtblauwe Hoya 80B filter (kleuren conversiefilter voor het gebruik van daglicht type emulsies bij kunstlicht en het verhoogd de kleurtemperatuur van 3400°K naar 5500°K) leek de komeet hetzelfde of iets beter zichtbaar te zijn. Ongeveer 15 minuten heb ik de komeet kunnen zien, totdat een wolk door het beeldveld trok. Venus stond zo’n 13 graden oostelijker op vrijwel dezelfde hoogte als de komeet. Op het moment dat de bewolking de komeet bedekte, zwiepte ik de binoculair op gevoel ruim twee velddiameters naar links en met een dosis geluk stond Venus direct in het beeldveld. Door de blauwere hemel verder van de zon, was Venus iets beter te zien dan de komeet. Om een helderheids impressie te krijgen van de komeet, moest ik Venus “iets”onscherp stellen. Hieruit bleek dat komeet helderder moest zijn dan Venus (magnitude -3,9 volgens een aantal Astronomische Instituten, maar magnitude -3,3 volgens Meeus in Sterrengids 2007) en ik schatte helderheid van de komeet rond magnitude -5,0 (± 0,5) als Venus magnitude -3,9 zou zijn en rond magnitude -4,5 (± 0,5) indien Venus van magnitude -3,3 was. Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze schatting niet veel meer is dan een impressie. In de perioden hierna, terwijl het beeldveld van de binoculair even vrij was van bewolking, lukte het mij niet meer om de komeet terug vinden, de “gloed” om de zon werd groter en intenser en de bewolking nam steeds verder toe. Een wolkenstraat, bestaande uit kleine cumulus wolkjes ontstond een paar kilometer verderop en deze trok nu vrijwel precies over de zon heen. Onder de omstandigheden op 14 januari 2007 was komeet McNaught in de 10 x 56 binoculair een moeilijk object. Een blote oog waarneming van de komeet was vanwege de witte waas om de zon uitgesloten. Met behulp van de 10 x 56 als zoeker was Venus wel, maar dan nog maar net, met het blote oog te zien. Het lokale weer

Weergegevens opgetekend op 14 januari 2007 in de periode 10:00 en 13:00 UT door het weerstation van Henk Lankamp gelegen op 3,2 km ten Oostzuidoosten van “Brink Hoeve”. Het weerstation is gelegen in de wijk Beijum in de bebouwde kom. Tijd in UT, buitentemperatuur in graden Celsius, gevoelstemperatuur in graden Celsius, Relatieve Vochtigheid in %, gemiddelde windsnelheid in m/sec gedurende 10 minuten, hoogste windstoot in m/sec, gemiddelde windrichting, gemiddelde barometerstand in HPa. Met dank aan Henk Lankamp voor het beschikbaar stellen van de weergegevens.

Aanvullende gegevens Voor het tijdstip 11:07 te “Brink-Hoeve” op 14 januari geldt: Zon: H = 15°05’ Az.= 171,4°. Komeet: H = 13°52’ Az.= 165,8°. Venus: H = 14°09’ Az. = 151,7°. Afstand in graden (=∆), Positiehoek in graden (=PA): Komeet t.o.v. Zon ∆ = 5°36’ in PA=96°. Venus t.o.v. komeet ∆ = 13°6’ in PA=78°. Komeet: Elongatie: 5,6°. Phase: 148,6°. Verstrooiingshoek (= scatter angle): 31,4°. r = 0,1841 AE en ∆ = 0,8217 AE. Venus: Elongatie: 19,08° Phase: 26,2°.

Time in UT Temp Wind Hum Dew Wind Wind WindOut Chill Out Point Speed Speed Direction Bar

Hi10:00 7,4 7,4 69 2,1 1,8 8,5 W 1023,110:10 7,6 6,2 69 2,3 2,2 8,5 W 1023,310:20 7,8 6,4 68 2,2 2,2 7,6 W 1023,510:30 8,0 6,6 68 2,4 2,2 8,9 WNW 1023,810:40 8,1 5,8 68 2,5 2,7 9,8 WNW 1024,010:50 8,1 6,7 68 2,5 2,2 8,0 NW 1024,111:00 8,1 5,8 67 2,3 2,7 7,2 WNW 1024,211:10 8,1 5,8 68 2,6 2,7 7,6 NW 1024,411:20 8,2 6,8 68 2,6 2,2 7,2 WNW 1024,411:30 8,2 5,1 68 2,7 3,1 8,5 WNW 1024,511:40 8,2 5,9 67 2,4 2,7 8,9 WNW 1024,811:50 8,2 4,9 67 2,4 3,1 9,4 WNW 1024,812:00 8,1 5,8 67 2,3 2,7 9,4 WNW 1024,912:10 8,1 4,9 67 2,3 3,1 10,3 W 1024,712:20 8,2 6,9 68 2,7 2,2 7,6 W 1025,012:30 8,3 6,9 67 2,5 2,2 9,4 W 1024,912:40 8,2 5,9 67 2,4 2,7 7,6 W 1024,812:50 8,2 5,9 68 2,6 2,7 9,4 WSW 1025,013:00 8,2 6,8 68 2,6 2,2 11,6 WSW 1024,9

10

Hermanus Rietveld Recreatiegebied Noord AA, Zoetermeer, (4,5° OL, 52,1° NB, hoogte 0 m). Zondag 14 januari 2007, 9:15 – 11:15 UT Op zondag 14 januari word ik licht nerveus wakker, terwijl de zon door de ramen naar binnen schijnt. Een bijzondere dag is aangebroken, de dag waarop ik voor het eerst van mijn leven een komeet overdag, vlak naast de zon, zou kunnen waarnemen. Wellicht zit er zelfs een blote oog waarneming in, want wereldwijd is komeet C/2006 P1 (McNaught) het voorafgaande etmaal door tientallen waarnemers met het blote oog waargenomen. Om iets over tienen laad ik mijn spullen in de auto en vertrek. Op de eerste waarneemplek aangekomen blijkt het waarnemen van de komeet toch moeilijker dan gedacht. De winterzon staat vrij laag en door de vrij vochtige lucht valt de doorzichtigheid in de directe nabijheid van de zon nogal tegen. Na ongeveer 30 minuten geef ik mijn eerste poging op en besluit wat rond te gaan rijden om een betere waarneemplek te vinden. Inmiddels komt de zon ook nog wat hoger aan de hemel te staan, waardoor het waarnemen wellicht wat makkelijker zal worden. Uiteindelijk installeer ik mijzelf op een paar honderd meter van de plek waar ik de komeet drie dagen eerder in de avondschemering heb waargenomen. De plek leent zich erg goed voor deze gelegenheid: een park met enkele dikke bomen met daarachter, richting het zuiden, een weids uitzicht over een recreatieplas. Ik begin met waarnemen om ongeveer 11:50 uur lokale tijd. Opnieuw valt het niet mee de komeet te vinden, alle enthousiaste verhalen van andere waarnemers ten spijt. Ik heb wel sterk de indruk dat dit aan de toch wat matige omstandigheden ligt en zeker niet aan de helderheid van de komeet. Af en toe drijft er wat cirrus door mijn beeldveld en op het moment dat ik me daar op focus wordt opeens ook de komeet zichtbaar. Als je hem eenmaal gevonden hebt is het een vrij gemakkelijk object. De komeet ziet er uit als een gecondenseerd bolletje (een ‘wollen ster’) met een staart van ongeveer een halve graad. Een grove helderheidschatting (met Venus als vergelijkingsster) levert een helderheid op van –5,4. Pogingen om de komeet met het blote oog waar te nemen mislukken. Na deze waarneming rij ik naar huis, met het vaste voornemen om het later op de dag nogmaals te proberen. Dergelijke gebeurtenissen zijn namelijk erg bijzonder, daar moet je maximaal van profiteren. Dit is er echter niet meer van gekomen. In de loop van de dag komt er namelijk steeds meer cirrus binnendrijven, waardoor de komeet niet meer zichtbaar is. Ook op maandag 15 januari heb ik nog een poging ondernomen om de komeet waar te nemen, maar tevergeefs. Ik vond het erg bijzonder om overdag op zeer korte afstand van de zon een komeet waar te kunnen nemen. Een onvergetelijke ervaring. Ik hoop natuurlijk dat er nog veel daglichtwaarnemingen zullen volgen, maar ik denk niet dat dit erg realistisch is. Aanvullende gegevens Voor het tijdstip 11:15 UT te Recreatiegebied Noord AA, Zoetermeer op 14 januari geldt: Zon: H = 16°13’ Az.= 171,3°. Komeet: H = 14°57’ Az.= 165,6°. Venus: H = 15°08’ Az. = 151,5°. Afstand in graden (=∆), Positiehoek in graden (=PA): Komeet t.o.v. Zon ∆ = 5°36’ in PA=96°. Venus t.o.v. komeet ∆ = 13°6’ in PA=78°. Komeet: Elongatie: 5,6°. Phase: 148,6°. Verstrooiingshoek (= scatter angle): 31,4°. r = 0,1842 AE en ∆ = 0,8217 AE. Venus: Elongatie: 19,1° Phase: 26,2°.

11

Het lokale weer Weergegevens opgetekend op 14 januari 2007 in de periode 9:00 en 12:00 UT door het weerstation Zoetermeer. Tijd in UT, buitentemperatuur in graden Celsius, gevoelstemperatuur in graden Celsius, Relatieve Vochtigheid in %, gemiddelde windsnelheid in m/sec gedurende 10 minuten, hoogste windstoot in m/sec, gemiddelde windrichting, gemiddelde barometerstand in HPa.

Henk Bril Nieuwstadt, Burg FA Cortenplein 28, (5° 52’ 08” OL, 51° 02’ 08” NB, hoogte 35 m). Zondag 14 januari 2007, 12:00 – 12:55 UT De komeet gedurende de ochtend gezocht met een Carl Zeiss Jena 7x50B. Na contact met Peter Bus, die een sms stuurde met de mededeling dat hij de komeet gevonden had met een Zeiss (Oberkochen) 10x56B, maar dat het een moeilijk object was, de Chinese 22x100B opgesteld. Na circa 15 minuten werd de komeet gevonden dankzij overtrekkende wolkenflarden. De komeet was verbluffend makkelijk te zien, als een elliptische nevelvlek (ca. 3’ in diameter met een DC van 8), waarbij de kern zeer helder was, en duidelijk rechts van het midden zat, maar naar de rand toe een vrij scherpe overgang naar een veel minder helder gedeelte. Naar links leek de aanzet tot een staartje zichtbaar. De helderheid schatte ik op magnitude -5,0 (± 0,5). Voor de schatting heb ik geen vergelijkingsster gebruikt. Ik heb echter een vrije grote ervaring daar waar het waarnemen van Venus overdag betreft. Daar heb ik het mee vergeleken. De aanwezigheid van wolken toevallig nabij de komeet hielp bij het scherpstellen van de ogen. Bij een beeldveld zonder aanknopingspunten gaat je oog dwalen. Om de zon was de lucht melkachtig tot ca. een graad of 10. Aangezien de komeet daar duidelijk binnen stond, was het uitgesloten de komeet met het blote oog te zien. Het lokale weer In de waarneemperiode waren er zo nu en dan dunne wolken. Na 13:00 UT meer bewolking. Er was bijna geen wind. De temperatuur was rond 9°C. en de Relatieve Vochtigheid 74%. Aanvullende gegevens Voor het tijdstip 12:30 te Nieuwstadt op 14 januari geldt: Zon: H = 17°02’ Az.= 190,8°. Komeet: H = 16°50’ Az.= 184,9°. Afstand in graden (=∆) en Positiehoek in graden (=PA): Komeet t.o.v. Zon ∆ = 5°39’ in PA = 99°. Komeet: Elongatie: 5,65°. Phase: 148,5°. Verstrooiingshoek: 31,5°. r = 0,1850 AE en ∆ = 0,8212 AE.

Time in UT Temp Wind Hum Dew Wind Wind WindOut Chill Out Point Speed Speed Direction Bar

Hi9:00 7,2 4,1 72 2,5 4,5 9,8 W 1026,29:10 7,2 4,2 71 2,3 4,5 8,5 WNW 1026,49:20 7,2 3,9 72 2,5 4,9 8,5 W 1026,69:30 7,3 4,3 72 2,6 4,5 8,1 W 1026,79:40 7,6 3,8 71 2,6 5,8 9,4 W 1027,19:50 7,7 4,4 71 2,7 4,9 8,5 W 1027,2

10:00 7,9 4,2 69 2,5 5,8 10,3 WNW 1027,310:10 8,2 5,9 70 3,0 3,6 8,9 W 1027,510:20 8,4 5,8 69 3,1 4,0 8,5 W 1027,710:30 8,7 6,2 67 2,9 4,0 8,1 W 1027,710:40 8,9 6,1 66 2,9 4,5 7,6 W 1027,810:50 9,1 6,7 65 2,9 4,0 8,9 W 1028,111:00 9,1 6,1 66 3,1 4,9 9,4 W 1028,211:10 9,3 7,2 65 3,0 3,6 9,4 W 1028,211:20 9,6 7,6 68 4,0 3,6 6,7 W 1028,211:30 9,6 6,3 68 3,9 5,4 8,9 W 1028,411:40 9,5 6,0 67 3,7 5,8 10,7 W 1028,411:50 9,6 6,4 68 4,0 5,4 8,1 W 1028,412:00 9,9 7,0 67 4,0 4,9 8,9 W 1028,5

12

Frans van Loo Nabij Baraque Michel (6° 03’ 25” OL, 50° 32’ 53” NB, hoogte 560 m). Zondag 14 januari 10:00 – 13:00 UT De 14e januari waren de weersomstandigheden hier ten lande gunstig genoeg om een dagwaarneming te wagen. Kennis hebbende van de betere lucht in onze Ardennen besloot ik naar de Baraque Michel af te reizen, dit is een uur en kwartier rijden. Tegen 11h lokale tijd was ik op de plaats van waarneming maar cumuli verstopten de zon. Door enkele gaten in de bewolking kon ik af en toe het gebied bekijken waar de komeet moest staan. Zeer optimistisch nam ik enkel een binoculair 10-20 x 50 zoom mee. Helaas na vele uren vruchteloos proberen en tegen 14h lokale tijd onder betere omstandigheden lukte het niet de komeet te vangen. Zeer teleurgesteld keerde ik huiswaarts niet beseffende dat ik de komeet niet zag door het feit dat ik er niet net op had gekeken. Frans van Loo (vervolg) Botrange, (6°04’37” OL, 50°30’35” NB, hoogte 690 m). Maandag 15 januari 2007, 12:00 – 12:55 UT De 15e januari waren de omstandigheden beter en vertrok opnieuw naar de hoge venen om er met binoculair 20 x 120 (Nikon) de komeet te lijf te gaan. De lucht was mooi maar condensstrepen hinderden de waarneming, erger was dat ze uiteenwaaiden en kunstmatige cirri vormden. Tegen 13 uur lokale tijd waren er wat betere stukken en juist dank zij zo een condensspoor zat ik plots op de kop van de komeet! Het spoor liet toe te focusseren en het liep vlak langs de komeet. Het was nodig om op 15’ van de komeet te komen om hem te zien. Ook al was hij in beeldveld, verder dan 15’ van de blikrichting was hij niet te zien. De coma was te zien aan de zonzijde, een pluizig dotje van een motje, zo noemde ik de komeet. Schrik toen de kijker verschoof, er zat iets los, en weg de komeet, ik had hem geen minuut in de gaten…Maar het liedje kon opnieuw beginnen, pas na een kwartier had ik de komeet terug en tuurde nu minuten lang naar de dagkomeet. Foto’s met pocket digi camera leverden niets op wat eigenaardig was daar de komeet goed te zien was maar niet met blote oog. Na ook Venus te hebben gespot en vergeleken kwam ik tot de conclusie dat de komeetkop (diameter ~3’ en een DC 8) “ongecorrigeerde” magnitude 1,5-2m zwakker was dan Venus. Venus was perifeer tot op 1,3-1,5° te zien!! Beseffende dat ik een historische komeet had gezien met eigen ogen nam ik vrede en keerde onder een “lentezon” terug naar huis. Noot van de redactie: Frans meldt nog dat hij een eerdere poging heeft gedaan om een daglicht komeet te zien. Deze dateert van 1965 toen hij op de school in Antwerpen een poging deed om Ikeya-Seki te zien met negatieve uitslag. Aanvullende gegevens Voor het tijdstip 12:30 UT te Botrange op 15 januari geldt: Zon: H = 17,7° Az.= 191°. Komeet: H = 13,5° Az.= 184°. Venus: H = 21,0° Az. = 171°. Afstand in graden (=∆) en Positiehoek in graden (=PA): Komeet t.o.v. Zon ∆ = 7°30’ in PA = 122°. Komeet: Elongatie: 7,5°. Phase: 141,0°. Verstrooiingshoek: 39,0°. r = 0,2039 AE en ∆ = 0,8169 AE.

Marco Langbroek e Burcht, Leiden (4° 29’ 33” OL, 52° 09’ 32”NB, 10 m). Maandag 15 januari 2007, 13:00 – 14:00 UT Waarneming met BLOTE OOG, geen hulpmiddelen behalve mijn bril. Goed blauwe hemel, licht windje. Vliegtuigcontrails bleven niet lang hangen. Geen halo rond de zon, alleen de “gewone” glare er om heen. Dit was vóór er aan de zuidelijke horizon wat cirrus op kwam zetten. Locatie de Burcht, middeleeuwse Motte-burcht gelegen op hoge kunstmatige heuvel in centrum Leiden met vrij uitzicht tot op lage hoogte over de stad. Zeer moeilijke waarneming. Zon afgeschermd met vuist op armlengte. Pas na enkele pogingen komeet gelokaliseerd: daarna was het niet meer zo moeilijk.

13

Ik heb eerst geprobeerd één van de kantelen van de burcht als scherm te gebruiken maar dat ging niet lekker omdat het beeldveld dan te beperkt werd. Uiteindelijk heb ik over een kanteel gekeken, mijn rechterarm languit op de kanteel gelegd en mijn gebalde vuist gebruikt om de zon af te schermen, met de zon achter de meest linkse knokkel van de hand. Dat had gelijk als voordeel dat het een erg comfortabele houding was. Venus heb ik niet gezien maar eerlijk gezegd mij ook vooral op het gebied direct nabij de zon geconcentreerd (binnen 10 graden van de zon zeg maar) en dus niet bewust naar Venus gezocht. En dan mis je hem al gauw is mijn ervaring (heb hem diverse malen overdag gezien). Wel kan ik met zekerheid zeggen dat Mercurius niet te zien was. De komeet moet dus helderder dan Mercurius geweest zijn. De komeet was een klein vlekje (geen puntbron) op een klokpositie van ongeveer 7-8 uur t.o.v. de zon, ongeveer een vuistbreedte “links” en dan naar onderen. Ik kon geen staartje zien. Het lokale weer Het weerstation Leiderdorp (4° 32’ 09” OL, 52° 09’ 43”NB) geeft de volgende data voor 15 januari 2007, 14:30: Temp: +8,8 °C, luchtvochtigheid 66%, dauwpunt: +2,6 °C, luchtdruk: 1023,7 HPa, dalende trend. Wind SSW snelheid: 3,6 m/s met stoten tot 11,2 m/s (windkracht 3 met uitschieters naar 6). Mijn eigen weerstation (binnenplaats Zusterhof, Leiden) heeft de volgende dagwaarden geregistreerd op de 15e: Max t (dagwaarde) +9,2 °C, Min t (dagwaarde) +5,7 °C, luchtdruk 13h MET: 1024 HPa, dalende trend (luchtdruk registreer ik om de 6 uur). Aanvullende gegevens Voor het tijdstip 13:35 UT voor de Motte-burcht te Leiden op 15 januari geldt: Zon: H = 13,4° Az.= 204,8°. Komeet: H = 10,3° Az.= 197,6°. Venus: H = 19,7° Az. = 185,7°. Afstand in graden (=∆) en Positiehoek in graden (=PA): Komeet t.o.v. Zon ∆ = 7°30’ in PA = 129°. Komeet: Elongatie: 7,6°. Phase: 140,5°. Verstrooiingshoek: 39,5°. r = 0,2049 AE en ∆ = 0,8169 AE.

Jan Pieter van de Giesen Nabij Dusseldorf Maandag 15 januari 2007 Tenslotte kregen we van Jan Pieter van de Giesen ook een melding binnen van een blote oog waarneming rijdend ter hoogte van Dusseldorf. Verdere details kon de waarnemer helaas niet gegeven.

Een zoekpoging

Alex Scholten Kraaiheide, Eerbeek (6° 03’ 04” OL, 52° 06’ 50”NB, 25 m). Volkssterenwacht Bussloo (6° 07’ 09” OL, 52° 11’ 50”NB, 7 m). Zondag 14 januari 10:00 – 13:00 UT A) Vanuit het dakvenster aan de Kraaiheide te Eerbeek van 10-10:45 uur UT met een 10x50 binoculair: helaas was de waarnemingshoek niet gunstig (ik moest half uit het raam hangen) en vond ik de directe omgeving van de zon nog erg helder. B) Vanaf de Volkssterrenwacht Bussloo op zondag 14 januari 2007 van 11:15-13 uur UT. Gebruik van de 30cm-telescoop met bijbehorende "goto"-computersturing was niet bruikbaar omdat de positie van de komeet zich achter de rij populieren bevond. Ik heb nog wel wat pogingen gedaan tussen de takken door, maar de gaten waren te beperkt voor succes. Daarnaast heb ik vanonder de bomenrij met vrij uitzicht op de zuidelijke hemel gezocht met zowel een 10x50 als 15x80 binoculair: helaas had ik geen statief bij mij en heb ik vanuit de hand waargenomen, soms ondersteuning gezocht op een aanwezige vuilnisemmer.

14

Gezien de helderheidsontwikkeling en de verwachte heldere hemel moest zondag 14 januari de unieke mogelijkheid geven om komeet C/2006 P1 (McNaught) overdag te kunnen waarnemen, op slechts 5½ graad van de zon. Rond 10 uur MET probeerde ik thuis de komeet te vinden met behulp van een 10x50 verrekijker vanuit het dakvenster. De hemel leek behoorlijk helder, maar – tegen de verwachting in – bleek het niet eenvoudig om de komeet te lokaliseren. Tegen 11 uur vertrok ik naar de Volkssterrenwacht Bussloo, waar ik hoopte om met behulp van het goto-systeem van de 30cm-telescoop nog wat meer kans op een succesvolle waarneming te hebben. Helaas bleek dat zowel de zon, de komeet en Venus zich tot in de middag achter de rij populieren in het zuiden zouden bevinden. Pogingen om ‘tussen de takken door’ te kunnen waarnemen bleven helaas zonder succes. Tot 13 uur probeerde ik daarnaast om met zowel de 10x50 als de 15x80 verrekijker de komeet te vinden. Door de zon achter een boom te zetten kon ik vrij rustig de positie van de komeet afspeuren, maar helaas zonder resultaat. Wel dreven regelmatig kleine wolkjes voorbij en was in de verrekijker te merken dat de hemel niet echt blauw was door een hoge luchtvochtigheid (dezelfde ‘voorwaartse verstrooiing’ die de komeet helderder moest maken, maakte door de vocht- en stofdeeltjes in de lucht ook de omgeving van de zon te helder. Daarbij maakte de lage stand van de winter-zon de situatie ook niet gunstiger. Rond 13 uur bereikte de komeet zijn maximale hoogte boven de horizon van zo’n 16 graden. Zoals ik van andere waarnemers begreep was het door deze omstandigheden veel lastiger om de komeet te kunnen zien dan verwacht; ondanks de helderheid van de komeet die door deze waarnemers op ongeveer -5 werd geschat. Daarbij speelde ook het probleem om in een blauwe lucht goed scherp te kunnen stellen een rol. Venus (m = -3,9 op zo’n 19 graden van de zon) heb ik slechts even geprobeerd om waar te nemen, maar ook dit was niet succesvol omdat ik geen echt gerichte pogingen daartoe heb ondernomen. Ook Mercurius (m = -1,1), die zich op slechts 1 graad van de komeetpositie moest bevinden, heb ik niet kunnen waarnemen. Omdat ik ’s middags andere verplichtingen had, moest ik om 13 uur mijn pogingen staken Daglichtwaarnemingen van komeet C/2006 P1 (McNaught), de conclusies Uit de waarneemverslagen is op te maken dat de zichtbaarheid van een komeet van magnitude -5 à -6 naast de Zon niet zo vanzelfsprekend is. Bij een lage stand van de Zon is het veel moeilijker om een daglichtwaarneming te doen dan bij een hoge stand en het wordt moeilijk tot onmogelijk als in de atmosfeer cirrus, vocht en andere aerosolen aanwezig zijn. Onder deze omstandigheden is een blote oog waarneming vrijwel uitgesloten en is minimaal een binoculair nodig. Alleen een waarneming onder gunstiger omstandigheden door een waarnemer met van nature een scherpe blik kan een komeet van magnitude -5 à -6 op slechts zo’n 5 graden van de zon in januari zien. Binoculair waarnemingen bij daglicht hebben ook duidelijke beperkingen zoals uit de verslagen blijkt. Ondanks dat de binoculair scherp is gesteld op een “ver verwijderd object”, bijvoorbeeld een vliegtuig vliegend op 10 km hoogte, staan de ogen niet scherpgesteld, maar zijn ze continue “zoekende”. Een wolkje of een vliegtuigcontrail in het beeldveld is dan voldoende om de ogen weer scherp te stellen. Het is dus begrijpelijk dat sommige waarnemers bij het gebruik van o.a. een binoculair de komeet niet hebben opgemerkt.

15

Voorwaartse lichtverstrooiing en komeet 96P/Machholz Peter Bus

Een grote uitdaging voor waarnemers en fotografen in april en mei 2007 Op 12,45 mei 1986 ontdekte Don E. Machholz (USA) met een 29x130 binoculair vlakbij de Andromedanevel een diffuse komeet van de 10e grootte. Uit de eerste positiemetingen berekende B. G. Marsden een parabolische baan met een periheliumafstand van 0,14 AE op 24 april 1986. S. Nakano stelde later in dat zelfde jaar vast, dat komeet Machholz (1986e) - 1986 J2 volgens de huidige nummering - een kort periodieke komeet is met een omlooptijd van 5,34 jaren. De periheliumafstand bedraagt 0,13 AE en de apheliumafstand 3,0 AE. Vanwege deze baan en korte omlooptijd is de komeet continu waarneembaar.

Figure 1. The heliocentric magnitude (Mvis – 5 log ∆) versus log r from selected and instrument corrected magnitudes [1-4] from post perihelion observations in the years 1986 (N = 21) [5,6] (N = 20) [7] assuming the brightness behaviour of 96P is the same in 1986 and 1991. The line represents HO = 12.3 with n = 4.6 (arc: 0.40 – 1.35 AU). Note. In the graph on the x-as the decimal point is represented by a comma. Helderheidsverloop In 1986 zijn zo’n 40 helderheidsschattingen verricht waarvan 6 door de Nederlandse waarnemers R. J. Bouma en G. Comello. In 1991 ging de komeet op 21 juli opnieuw door het perihelium en een handvol waarnemers verrichtten zo’n 25 waarnemingen aan deze komeet. De omloop van 1996 was voor visuele waarnemingen erg ongunstig en ook van de omloop van 2002 zijn geen bruikbare waarnemingen bekend. Wel was de komeet bij de dichtste nadering tot de zon heel goed in het veld van de SOHO-camera te volgen (zie fig. 2 en 3). I.v.m. de komende verschijning van 96P/Machholz in april en mei heeft de auteur de visuele waarnemingen van 1986 en 1991 geanalyseerd. De waarnemingen waarbij de waarnemer heeft aangegeven dat het een onnauwkeurige schatting betreft zijn in de analyse niet meegenomen. Ook de waarnemingen die een afwijking vertonen van ± 1 magnitude ten opzichte van de overige

Comet 96P/Machholz (post perihelion)

7

9

11

13

15

-0,5 -0,4 -0,3 -0,2 -0,1 0,0 0,1 0,2

Log r (in AU)

Mvi

s - 5

log

1986 (Mvis corrected) 1986 (Mvis uncorrected) 1986 (removed observation)

1991 (Mvis corrected) 1991 (Mvis uncorrected) 1991 (removed observation)

Ho= 12.3 ± 0.09n = 4.6 ± 0.20

16

waarnemingen, nadat de standaard instrument correctie [1-4] is toegepast, zijn uit de selectie verwijderd. Na deze eerste selectie zijn de fotometrische parameters Ho en n berekend. Hierbij viel op dat waarnemingen verricht met instrumenten groter dan 30-50cm en een comadiameter kleiner dan ca. 2 boogminuten, veel te helder bleken te zijn. Op deze 6 waarnemingen zijn de instrumentcorrecties niet toegepast conform de bevindingen bij de waarnemingen van 1P/Halley in augustus 1985 [8], omdat deze correcties onrealistisch hoog werden. Voor de uiteindelijke analyse waren 21 postperihelium waarnemingen uit 1986 beschikbaar [5,6] en 20 postperihelium waarnemingen uit 1991 [7]. De waarnemingen uit beide omlopen blijken elkaar goed aan te vullen en bij deze analyse is dan ook aangenomen dat het helderheidsgedrag van de komeet tussen beide omlopen niet is veranderd. Uit deze analyse blijkt dat het helderheidsgedrag van 96P/Machholz het beste kan worden beschreven met m1 = 12,3 + 5 log ∆ + 11,6 log r en dit is strikt genomen alleen geldig voor de boog r = 0,40 – 1,35 AE. Hierbij is m1 de instrument gecorrigeerde helderheid en zijn ∆ en r de afstanden tussen de komeet en de Aarde resp. de Zon in AE (dit zijn respectievelijk de geo- en heliocentrische afstand van de komeet). Helderheidtoename door voorwaartse verstrooiing Iedere waarnemer kent bij een heiige lucht het verschijnsel van een ‘witte waas’ om de zon of de maan. Hoe kleiner de hoek van de witte waas tot de lichtbron des te helderder wordt de waas en het optimum in helderheidstoename treedt op als de waarnemer, de witte waas én de lichtbron op één lijn staan. Deze witte waas wordt nu veroorzaakt door verstrooiing van het licht op de aanwezige deeltjes in de atmosfeer, de aerosolen. Hetzelfde verschijnsel treedt op als een komeet of beter gezegd, de stofdeeltjes van de komeet zich tussen de Aarde en de Zon bevinden. Sinds 1996 houdt deze auteur zich bezig met dit verschijnsel toen uit analyses bleek dat komeet C/1996 B2 (Hyakutake) eerst een geleidelijke helderheidstoename en daarna een helderheidsafname vertoonde van ongeveer 0,3 à 0,5 magnitude. Deze afwijking kan alleen worden verklaard als er rekening wordt gehouden met lichtwinst door voorwaartse verstrooiing. Voor het berekenen van de lichtwinst door voorwaartse verstrooiing werd in 1996 een zeer goed bruikbare formule gevonden met behulp van de waarnemingen aan de kometen C/1975 V 1-A (West), C/1980 Y1 (Bradfield), C/1983 H1 (IRAS-Araki-Alcock), C/1996 B2 (Hyakutake) én uit het helderheidsverloop door verstrooiing van het licht op stofdeeltjes van het zodiakaallicht.

Voor 0° < θ < 90° geldt: f(θ) ≅ 10(1 - θ * 0.0214) -0.12. (1)

Het berekenen van de schijnbare helderheid (m1) van een komeet wordt in de regel bepaald met de formule van Holetschek [10]:

m1 = HO + 5 * log ∆ + 2.5 * n * log r. (2)

Maar als een komeet tussen de Aarde en de Zon komt te staan en de verstrooiingshoek (scatter angle) wordt < 90 graden dan zou de m1 van een komeet moeten worden berekend volgens formule (3).

m1 = HO + 5 * log ∆ + 2.5 * n * log r + f(θ). (3)

Voor de formules (1) t/m (3) geldt:

m1 = instrument gecorrigeerde magnitude; HO = absolute helderheid op 1 AE van de Zon én de Aarde; ∆ = geocentrische afstand in AE; r = heliocentrische afstand in AE; n = is een mate waarin de helderheid toe- of afneemt (n = meestal gelegen tussen 2 en 6); θ = voorwaartse verstrooiingshoek (scatter angle) in graden (verstrooiingshoek = 180° – fasehoek (fasehoek is de hoek Aarde – komeet – Zon in graden)). Volgens formule (1) kan bij θ < 90° de helderheid nemen door verstrooiing van licht op de stofdeeltjes. Bij θ < 30° kan de helderheid toenemen met meer dan 2 magnituden en bij θ < 10° met meer dan 6 magnituden! De formule (1) voor het berekenen van voorwaartse verstrooiing werd voor het eerst toegepast in Report no. 8 van de Nederlandse Kometen Vereniging in 2003 [9], waarin de helderheidstoename door voorwaartse- en achterwaartse verstrooiing van vijftien kometen wordt besproken.

17

Noot: Komeet C/2006 P1 (McNaught) was de eerste goede gelegenheid sinds 1996 om formule (1) op een heldere komeet met een kleine verstrooiingshoek te testen. Uit de eerste analyses van de waarnemingen van C/2006 P1 (McNaught) blijkt een maximale lichtwinst van 1,8 à 2,3 magnituden [11] toen de komeet dicht bij de zon stond en de voorwaartse verstrooiing maximaal was. Deze resultaten liggen dicht bij de door de auteur verwachte maximale lichtwinst op 14,3 januari 2007 van 2,0 magnituden op grond van formule (1) [12,13]. Op beelden van o.a. LASCO C3 SOHO zijn regelmatig kometen te zien waarbij de helderheidstoename in het beeldveld door voorwaartse verstrooiing is veroorzaakt. De laatste in deze rij was uiteraard C/2006 P1 (McNaught) die in de periode 12-16 januari 2007 op SOHO opnames te zien was. Op LASCO C3 opnames van 14 oktober 1996 (figuur 2) zien we geen helderheidstoename of afname bij komeet 96P/Machholz tijdens de opnames. De maximale lichtwinst van 0,4 magnitude werd rond 12,9 oktober bereikt. Op 14 oktober was de lichtwinst al weer afgenomen tot 0,3 magnitude en op de 15e tot 0,1 magnitude. In figuur 2 is dit helderheidsverloop niet terug te vinden. Wellicht is dit mede te verklaren door het feit dat tussen de 14e en 15e oktober de helderheid toenam van 2,7 tot 2,4 volgens de helderheids formule in figuur 1 (zonder helderheidstoename door voorwaartse verstrooiing) en met helderheidstoename door voorwaartse verstrooiing van 2,4 tot 2,3. Het helderheidsverloop van de zichtbare coma van de komeet met het effect van voorwaartse verstrooiing verklaart dus waarom er op de SOHO-beelden van 14 oktober 1996 geen noemenswaardige helderheidsverschillen te zien zijn.

Figure 2. Comet C/96P/Machholz seen close to the Sun by the Large Angle and Spectrometric COronagraph (LASCO, C3) on SOHO on 14 October 1996. The maximal forward scatter enhancement of 0.4 magnitude was on 12.9 October. A forward scatter enhancement of 0.3 magnitude was on 14.0 October and 0.1 magnitude on 15.0 October. If the normal brightness behaviour and forward scatter enhancement are taken into account the brightness on these images were of magnitude 2.4 on 14.0 and magnitude 2.3 on 15.0 October. This explains why there are no noticeable brightness differences of the comet on the images. SOHO/LASCO (ESA & NASA).

Bij de volgende omloop in 2002 waren de omstandigheden voor helderheidstoename door voorwaartse verstrooiing veel gunstiger. Op de LASCO C3 opnames van 6 t/m 9 januari 2002 (figuur 3) nam de komeet dankzij de voorwaartse verstrooiing duidelijk zichtbaar in helderheid toe. Volgens de helderheidsformule in figuur 1 (zonder helderheidstoename door voorwaartse verstrooiing) waren de berekende helderheden 2,7 op de 6e (21:18 UT) 2,0 op de 8e (00:42 UT) en 2,1 op de 9e (11:42 UT) en met helderheidstoename door voorwaartse verstrooiing werd de helderheid van de komeet +1,8 -2,1 en +0,8 respectievelijk. (Op de opname van de 9e lijkt de komeet helderder vanwege de stofstaart, maar de oververzadigingsstralen die wijzen op een zeer helder centrum in de komeetcoma, duidelijk zichtbaar op de 8e, ontbreken hier).

18

Figure 3. Comet C/96P/Machholz seen close to the Sun by the Large Angle and Spectrometric COronagraph (LASCO, C3) on SOHO in the period January 6-9 2002. Three images are superimposed on this image and the times in UT are shown next to each comet image. A forward scatter enhancement of 0.9 magnitudes on January 6 (21:18), 4.2 (!) magnitude enhancement on January 8 (00:42) magnitude and 0.3 magnitudes on January 9 (11:42) is calculated. If the normal brightness behaviour and forward scatter enhancement are taken into account the brightness of the comet is of magnitude +1.8, -2.1 and +0.8. Because of the changing geometry between the images on January 8th and 9th, the dust tail on the 9th is foreshortened and therefore the comet image of January 9th seems brighter. However, the ‘over saturation streaks’, hinting a bright centre in the coma of the comet, are now missing and this indicates the comet brightness is dimmer. Venus (V = -3,9) with the ‘over saturation streaks’ is visible on the right sight of the disc at ‘four o’clock’. SOHO/LASCO (ESA & NASA). De verschijning in 2007 In 2007 is 96P/Machholz opnieuw zichtbaar in het beeldveld van LASCO C3 in de periode tussen 2 april (rond 2 uur UT) en 6 april (rond 0h UT). De komeet komt dan linksonder het beeldveld binnen (indien in het beeldveld het noorden boven staat). De komeet beweegt zich in 4 dagen langs de linkerkant in het beeldveld en verlaat het beeldveld op de 6e aan de bovenkant (het noorden) (Zie op webpagina: http://sohowww.nascom.nasa.gov/data/realtime-images.html). De helderheidstoename van magnitude +3,8 tot maximaal +2,0 op de 5e wordt veroorzaakt door het “normale” helderheidsgedrag. De maximale lichtwinst van 0,18 magnitude op 9 april door voorwaartse verstrooiing is niet zichtbaar in het beeldveld van LASCO C3. Rond 8 april komt de komeet boven onze ochtendhorizon te staan. Hierna wordt de verschijning van de komeet een echte uitdaging voor zowel de visuele als de fotografische waarnemer. Voor de doorgewinterde waarnemer en fotograaf zijn op de volgende pagina efemeriden gegeven.

19

Efemeriden 96P/Machholz voor april en mei 2007

Tabel 1. Kolom 1: datum (maand, dag). Kolom 2: rechte klimming in uren en minuten voor het epoche 2000.0. Kolom 3: declinatie in graden en minuten voor het epoche 2000.0. Kolom 4: afstand van de komeet tot de Aarde in AE. Kolom 5: afstand van de komeet tot de Zon in AE. Kolom 6: elongatie is de hoekafstand in graden tussen de komeet en de Zon. Kolom 7: Verstrooiingshoek of scatter angle in graden. Kolom 8: m1 = verwachte totale helderheid van de zichtbare coma van de komeet zonder het effect van voorwaartse verstrooiing. Kolom 9: ∆m1 = verwachte helderheid van de zichtbare coma van de komeet met het effect van voorwaartse verstrooiing. Kolom 10: het tijdstip van opkomst van de komeet. Kolom 11: het tijdstip dat de komeet door de meridiaan gaat. Kolom 12: Hoogte en Azimut in graden aan het begin van de astronomische ochtendschemering. Kolom 13: Hoogte en Azimut in graden aan het begin van de nautische ochtendschemering. (Voor de kolomen 12 en 13 geldt: Azimut 0°= Noord, Azimut 90°= Oost, Azimut 180°= Zuid, Azimut 0°= West). De gegevens in de kolommen 1 t/m 9 zijn geldig voor 0h UT = 2h MEZT. De gegevens in de kolommen 10 t/m 13 zijn geldig voor 52° NB en 6° OL. Alle tijdstippen zijn in UT.

datum R. A. Decl. Delta r Elong. Scatter m1 ∆m1 Opkomst Doorgang Schemering Ochtend2007 (2000) (2000) AU AU Angle komeet komeet Astronomisch Nautisch

0h UT 0h UT in UT in UT h azimuth h azimuthh m ° ' ° θ°

04 01 01 07,63 -01 43,9 1,115 0,205 9,2 128,9 4,6 4,6 6h11m 12h11m -25° -19°04 02 01 12,54 +01 06,1 1,091 0,174 8,1 125,7 3,8 3,8 5h57m 12h11m -23° -17°04 03 01 16,13 +04 15,0 1,064 0,146 7,3 119,5 2,8 2,8 5h39m 12h10m -21° -15°04 04 01 17,29 +07 37,6 1,033 0,128 7,0 108,5 2,1 2,1 5h18m 12h05m -18° -12°04 05 01 14,90 +10 54,5 1,001 0,126 7,2 93,8 2,0 2,0 4h54m 11h57m -14° -09°04 06 01 09,19 +13 40,2 0,970 0,140 8,0 81,3 2,4 2,3 4h29m 11h46m -11° -06°04 07 01 01,61 +15 46,1 0,943 0,166 9,2 74,3 3,2 3,1 4h06m 11h34m -09° -03°04 08 00 53,43 +17 19,1 0,921 0,197 10,8 71,5 4,0 3,8 3h45m 11h22m -06° -00°04 09 00 45,24 +18 28,3 0,903 0,230 12,6 71,0 4,7 4,5 3h26m 11h10m -04° +02° Az61°04 10 00 37,30 +19 20,8 0,887 0,264 14,5 71,6 5,4 5,2 3h09m 10h59m -02° +03° Az62°04 11 00 29,70 +20 01,2 0,874 0,297 16,4 72,8 5,9 5,8 2h53m 10h47m -01° +05° Az63°04 12 00 22,44 +20 32,7 0,862 0,329 18,4 74,3 6,4 6,3 2h39m 10h36m +01° Az55° +07° Az65°04 13 00 15,51 +20 57,4 0,851 0,361 20,4 75,8 6,9 6,7 2h25m 10h26m +02° Az57° +08° Az66°04 14 00 08,89 +21 16,8 0,842 0,392 22,4 77,4 7,2 7,1 2h13m 10h15m +03° Az58° +09° Az67°04 15 00 02,56 +21 32,0 0,833 0,422 24,4 79,0 7,6 7,5 2h01m 10h05m +04° Az59° +11° Az68°04 16 23 56,48 +21 44,0 0,824 0,452 26,4 80,5 7,9 7,8 1h50m 9h55m +05° Az60° +12° Az70°04 17 23 50,63 +21 53,2 0,817 0,481 28,3 82,0 8,2 8,1 1h39m 9h46m +06° Az61° +13° Az71°04 18 23 44,98 +22 00,2 0,809 0,509 30,3 83,5 8,5 8,5 1h29m 9h36m +07° Az63° +14° Az72°04 19 23 39,51 +22 05,3 0,802 0,537 32,2 84,9 8,7 8,7 1h19m 9h27m +08° Az64° +15° Az73°04 20 23 34,20 +22 08,9 0,795 0,564 34,1 86,3 8,9 8,9 1h09m 9h18m +09° Az65° +16° Az75°04 21 23 29,03 +22 11,1 0,788 0,591 36,0 87,6 9,2 9,2 1h00m 9h09m +09° Az66° +17° Az76°04 22 23 23,98 +22 12,2 0,782 0,617 37,9 88,9 9,4 9,4 0h51m 9h00m +10° Az67° +18° Az77°04 23 23 19,02 +22 12,3 0,775 0,643 39,7 90,2 9,5 9,5 0h42m 8h51m +11° Az68° +19° Az78°04 24 23 14,16 +22 11,6 0,769 0,668 41,6 91,5 9,7 9,7 0h33m 8h42m +12° Az69° +20° Az79°04 25 23 09,36 +22 10,0 0,763 0,693 43,5 92,7 9,9 9,9 0h24m 8h33m +13° Az70° +21° Az80°04 26 23 04,63 +22 07,8 0,756 0,717 45,3 93,9 10,0 10,0 0h16m 8h25m +13° Az71° +22° Az82°04 27 22 59,93 +22 04,9 0,750 0,741 47,2 95,1 10,2 10,2 0h08m 8h16m +14° Az72° +23° Az83°04 28 22 55,27 +22 01,4 0,744 0,765 49,0 96,3 10,3 10,3 23h55m 8h08m +15° Az73° +24° Az84°04 29 22 50,63 +21 57,4 0,738 0,788 50,9 97,5 10,5 10,5 23h47m 7h59m +15° Az74° +24° Az85°04 30 22 46,00 +21 52,8 0,731 0,811 52,8 98,6 10,6 10,6 23h39m 7h51m +16° Az75° +25° Az86°05 01 22 41,36 +21 47,7 0,725 0,834 54,6 99,8 10,7 10,7 23h32m 7h42m +17° Az76° +26° Az87°05 02 22 36,72 +21 42,0 0,719 0,856 56,5 101,0 10,8 10,8 23h24m 7h33m +17° Az77° +27° Az89°05 03 22 32,05 +21 35,8 0,713 0,878 58,4 102,2 10,9 10,9 23h16m 7h25m +18° Az78° +28° Az90°05 04 22 27,35 +21 29,1 0,707 0,900 60,3 103,3 11,0 11,0 23h08m 7h16m +19° Az79° +29° Az91°05 05 22 22,62 +21 21,8 0,700 0,922 62,2 104,5 11,1 11,1 23h00m 7h08m +19° Az79° +30° Az93°05 06 22 17,84 +21 13,9 0,694 0,943 64,2 105,7 11,2 11,2 22h52m 6h59m +20° Az80° +30° Az94°05 07 22 13,00 +21 05,4 0,688 0,964 66,1 106,9 11,3 11,3 22h45m 6h50m +20° Az81° +31° Az95°05 08 22 08,11 +20 56,3 0,682 0,985 68,1 108,1 11,4 11,4 22h37m 6h41m +21° Az82° +32° Az97°05 09 22 03,15 +20 46,5 0,677 1,005 70,1 109,3 11,5 11,5 22h29m 6h32m +22° Az83° +33° Az98°05 10 21 58,11 +20 36,0 0,671 1,026 72,1 110,5 11,6 11,6 22h21m 6h23m +22° Az84° +34° Az100°05 11 21 52,99 +20 24,7 0,665 1,046 74,1 111,8 11,6 11,6 22h14m 6h14m +23° Az85° +35° Az101°05 12 21 47,79 +20 12,7 0,660 1,066 76,1 113,1 11,7 11,7 22h06m 6h05m +23° Az86° +35° Az103°05 13 21 42,51 +19 59,8 0,654 1,086 78,2 114,4 11,8 11,8 21h58m 5h56m +24° Az87° +36° Az105°05 14 21 37,13 +19 46,0 0,649 1,105 80,3 115,7 11,9 11,9 21h50m 5h47m +24° Az88° +37° Az106°05 15 21 31,65 +19 31,3 0,644 1,125 82,4 117,0 11,9 11,9 21h43m 5h37m +24° Az89° +38° Az108°05 16 21 26,08 +19 15,6 0,639 1,144 84,6 118,4 12,0 12,0 21h35m 5h28m +25° Az90° +39° Az110°05 17 21 20,41 +18 58,9 0,634 1,163 86,7 119,7 12,1 12,1 21h27m 5h18m +25° Az91° +40° Az112°05 18 21 14,64 +18 41,0 0,630 1,181 88,9 121,1 12,1 12,1 21h19m 5h09m +25° Az92° +40° Az114°05 19 21 08,77 +18 22,1 0,626 1,200 91,2 122,6 12,2 12,2 21h11m 4h59m +25° Az92° +41° Az116°05 20 21 02,81 +18 01,9 0,622 1,219 93,4 124,0 12,3 12,3 21h04m 4h49m +25° Az92° +42° Az118°05 21 20 56,76 +17 40,6 0,618 1,237 95,7 125,5 12,3 12,3 20h56m 4h39m grijze nachten +43° Az121°05 22 20 50,61 +17 18,0 0,615 1,255 98,0 127,0 12,4 12,4 20h48m 4h29m ,, ,, +43° Az123°05 23 20 44,39 +16 54,2 0,612 1,273 100,3 128,5 12,4 12,4 20h41m 4h19m ,, ,, +44° Az126°05 24 20 38,09 +16 29,1 0,610 1,291 102,6 130,1 12,5 12,5 20h33m 4h08m ,, ,, +45° Az128°05 25 20 31,71 +16 02,7 0,608 1,309 105,0 131,6 12,6 12,6 20h25m 3h58m ,, ,, +45° Az131°05 26 20 25,28 +15 35,1 0,606 1,326 107,3 133,2 12,6 12,6 20h18m 3h48m ,, ,, +46° Az134°05 27 20 18,80 +15 06,2 0,605 1,344 109,7 134,8 12,7 12,7 20h10m 3h37m ,, ,, +46° Az137°05 28 20 12,27 +14 36,1 0,604 1,361 112,1 136,4 12,7 12,7 20h03m 3h27m ,, ,, +47° Az140°05 29 20 05,71 +14 04,9 0,604 1,378 114,5 138,0 12,8 12,8 19h56m 3h17m ,, ,, +47° Az143°05 30 19 59,14 +13 32,5 0,605 1,395 116,9 139,6 12,9 12,9 19h48m 3h06m ,, ,, +47° Az146°

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

20

Baanelementen 96P/Machholz De onderstaande baanelementen zijn overgenomen van MPC 51822. Epoche 2007 Apr. 10.0 TT = JDT 2454200.5 T 2007 Apr. 4.6194 TT (2000.0) q 0.124618 ω = 14.6181° e 0.958684 Ω = 94.5507° P 5.24 ι = 59.9553° Van 133 observations 1986-2002, gemiddelde afwijking 0".8. De nietgravitationele parameters zijn: A1 = +0.01, A2 = -0.0002. Bronnen [1] Bobrovnikoff, N.T., Contributions Perkins Observatory, No. 15, Part I (1941). [2] Bobrovnikoff, N.T., Contributions Perkins Observatory, No. 16, Part II (1942). [3] Bobrovnikoff, N.T., Contributions Perkins Observatory, No. 19, (1943). [4] Morris, C.S., Pub. Astron. Soc. Pacific, Vol. 85, pp 470-473, (1973). [5] Green, D.W.A., ed. The International Comet Quarterly, Vol 8, No.2 (1986). [6] Green, D.W.A., ed. The International Comet Quarterly, Vol 8, No.3 (1986). [7] Green, D.W.A., ed. The International Comet Quarterly, Vol 13, No.4 (1991). [8] Bus, E.P. and A.H. Scholten, Halley - Report, Deel 1/ Part 1, DCS Publ. No. 5, (maart 1997). [9] Bus, E.P., “Is C/1995 O1 (Hale-Bopp) a ‘Great’ Comet ?” in ‘Observational Report of the bright Comets C/1996 B2 (Hyakutake) and C/1995 O1 (Hale-Bopp)’, ed. A. H. Scholten, Dutch Comet Section Publication No. 8, pp. 43–61, (2003). [10] Holetschek, J., Astronomische Nachrichten, 135, pp 377-382, (1894). [11] Bus, E.P., Kometen Nieuwsbrief, No. 105, ‘tabel’ op pag. 4, (december 2006). [12] Bus, E.P., Zenit ‘kaderstukje’ op pag. 110, (maart 2007). [13] Bus, E.P., Kometen Nieuwsbrief, ‘kaderstukje’ op pag. 5 van dit nummer, (maart 2007).

Kort Nieuws Stardust vindt organische moleculen in komeet 81P/Wild Sinds januari 2006 worden komeetdeeltjes van komeet 81P/Wild onderzocht in aardse laboratoria. Deze zijn beschikbaar dankzij de succesvolle Stardust-missie die na een vlucht door de coma van de komeet in 2004 zijn kostbare lading terugbracht naar de aarde. De stofdeeltjes waren opgevangen in zogenaamde aerogel. Opvallendste ontdekking tot nu toe betreft de moleculen methylamine en ethylamine. Dit zijn moleculen die zowel chemisch gebonden stikstof als koolstof bevatten. Het in deze vorm gebonden stikstof wordt als essentieel gezien voor leven op aarde. Hiermee wordt het niet ondenkbaar dat kometen via inslagen niet alleen water, maar ook organische moleculen op de prille aarde hebben gebracht. Verder bleek het materiaal van komeet 81P/Wild een groot scala van mineralen te bevatten zoals kristallen van olivijn, pyroxeen en ijzersulfiden. Een deel van dit materiaal moet bij hoge temperaturen, dus relatief dicht bij de jonge zon, ontstaan zijn. Andere delen vereisen juist een zeer lage ontstaans-temperatuur aan de grenzen van het zonnestelsel. Naar schatting is zo’n 10% van het komeetmateriaal afkomstig uit de binnenste delen van het prille zonnestelsel. Dit materiaal zou door materiestralen van de jonge zon naar buiten zijn ‘geblazen’ en daar vermengd zijn met ‘koud’ materiaal uit de oerwolk die zon omgeven moet hebben en waaruit het zonnestelsel ontstaan is. Ook vonden onderzoekers een brede range aan materiaal van zeer fijn materiaal tot grote deeltjes, waardoor een goed beeld ontstaat over het gehele scala van materialen. Ten opzichte van andere missies vertoonde 81P/Wild een andere materiaalverdeling: bij komeet 1P/Halley (Giotto, 1986) werden

21

duidelijk meer fijne deeltjes gevonden en bij komeet 26P/Grigg-Skjellerup (Giotto, 1992) werden juist minder fijne deeltjes gevonden. Het door Stardust verzamelde materiaal is duidelijk ‘primitiever’ dan hetgene bijvoorbeeld via meteorieten beschikbaar is. Daarmee vormt dit materiaal een belangrijke bron van informatie over het prille zonnestelsel. De verwachting is dat de komende jaren nog meer ontdekkingen uit analyses van het beschikbare materiaal naar voren zullen komen. (Press-releases JPL/Stardust, 14 december 2006; Science, 15 december 2006)

67P/Churyumov-Gerasimenko toch lastig voor de pers Op 25 februari jl. scheerde de ruimtesonde Rosetta zeer laag langs de planeet Mars (op slechts 250 kilometer boven het oppervlak) om wat extra snelheid te krijgen voor zijn lange vlucht op weg naar komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko in 2014. Deze passage kreeg ook enige aandacht in de dagbladpers, maar blijkbaar blijft de naam van deze komeet erg lastig. In het dagblad "de Stentor" stond zowel op zaterdag 24 februari als maandag 26 februari een kort artikeltje. Zaterdag heette de komeet "67P/Choerjoemov/Gerasimenko" en maandag was het "67P/Tsjoerjoemov-Gerasimenko"..... [AS]

Waargenomen Kometen stand per 1 maart 2007

Datum Tijd Magn. * Instrument Coma DC h Grenshelderh. LU Obs (UT) ' ° C Z T

4P/Faye

(2006) 26-nov 20,7 S 10,3 TK 53 x 250 L 3 4 45 2 LOO

9-dec 18,2 S 10,6 TK 57 x 305 T 3 2 45 5,0 5,5 12,5 1 COM 15-dec 21,7 S 10,5 TK 53 x 250 L 1 1 45 4,8 5,2 12,4 2/ LOO 16-dec 19,8 S 10,9 TK 80 x 200 L &3 3 40 5,5 6,0 13 1 SCH04 17-dec 17,9 S 11,0 TK 80 x 200 L &2 3 35 5,5 6,0 12,5 1 SCH04

C/2006 M4 (SWAN)

(2006) 30-okt 18,5 S 5,9 TK 10 x 50 B 3 6 40 2/ LOO 1-nov 17,6 S 6,1 TK 12 x 60 B 4 7 45 4,8 5,2 2 LOO 9-nov 17,8 S 7,0 TK 10 x 50 B 3 6 45 4,6 5,3 2 LOO

15-nov 17,8 S 7,0 TK 14 x 100 B 5 4 40 4,0 5,0 2 LOO 17-nov 17,6 S 7,6 TK 14 x 100 B 4 4 45 5,3 6,0 1/ LOO 26-nov 17,2 S 8,6 TK 53 x 250 L 3 3 40 4,6 5,4 2 LOO 17-dec 17,7 S 9,9 TK 42 x 200 L 4 2 25 5 12 1 SCH04

C/2006 L1 (Garradd)

(2006) 28-nov 3,6 S 9,4 TK 53 x 250 L 3 1 70 5,5 5,6 12,0 2 LOO 15-dec 21,1 S 10,1 TK 53 x 250 L 1,5 1 70 5,2 5,1 12,5 2/ LOO 16-dec 20,2 S 9,2 : TK 15 x 80 B &13 1 60 6,2 6,2 11 1 SCH04 17-dec 20,1 S 8,9 TK 12 x 78 R >10 0/ 65 5,5 11 1 BUS01 17-dec 22,5 S 10,0 TK 42 x 200 L &6 2 85 6,2 6,2 13 1 SCH04 17-dec 22,6 S 9,3 TK 15 x 80 B &13 0/ 85 6,2 6,2 11 1 SCH04 17-dec 22,9 S 8,8 TK 10 x 55 B &12 0/ 90 >6,

0 >6,

0 11 1 BUS01

22

Datum Tijd Magn. * Instrument Coma DC h Grenshelderh. LU Obs (UT) ' ° C Z T

C/2006P1 (McNaught)

(2007) 10-jan 16,1 S -2,4 :$ TK 10 x 50 B 0,5 8 7,1 GIL01

‘gespleten’ staart 2.0° (PA=5°); zonshoogte -3.4°; Venus – 3.9 10-jan 16,2 S -2 :$ TK NE 1 9 7,2 1 RIE

staartje 0.3° (PA=0°); zonshoogte -3.2°; Venus – 3.9 10-jan 16,2 S -2 :$ TK 15 x 80 B 0,5 9 5,9 1 RIE

wigvormige staart 1.3° (PA=350-30°) met ‘streamers’; gele kleur; zonshoogte -4.5°; Venus – 3.9 11-jan 16,0 S -2,7* $ TK NE &2 8/ 6,0 1/ BUS01 staart >3° (PA=20°) (in 10x56B); zonshoogte -2.8°; kernschaduw en striae? zichtbaar; kleur duidelijk gelig:

* uitgangspunt is helderheid Venus = -3.9; indien -3.3 (visuele helderheid Sterrengids) dan komeet -2.3 11-jan 16,1 S -2,8 :$ TK 10 x 50 B 0,5 9 5,5 GIL01

staart 3.0° (PA=10°); zonshoogte -3.7°; Venus – 3.9 11-jan 16,3 S -2.7 :$ TK NE 1 9 5,4 1 RIE

staartje 1.5° (PA=15°); zonshoogte -3.6°; zichtbaar tot vlak boven horizon; Venus – 3.9 11-jan 16,3 S -3,0 :$ TK NE 0,5 8 4,7 GIL01

staart 2.0° (PA=10°); zonshoogte -4.3°; Venus – 3.9 11-jan 16,4 S -2.7 :$ TK 8 x 40 B 0,5 9 4.1 1 RIE

Wigvormige staart 3.5° (PA=0-25°) met ‘streamers’; gele kleur; zonshoogte -5.0°; Venus – 3.9 14-jan 11,1 S -5,0 : TK 10 x 56 B &1,5 8/ 13,9 BUS01 daglichtwaarneming! : helderheid -5,0 ± 0,5 ; komeet op slechts 5½° van de zon; wit wollig vet sterretje met

aanzet van een staartje? 14-jan 11,3 S -5,4 : TK 8 x 40 B 2 8 15,2 RIE

daglichtwaarneming! : grove schatting ; komeet op slechts 5½° van de zon; gecondenseerde ‘wollen’ ster 14-jan 12,5 S -5,0 : TK 22 x 100 B &3 8 16,8 BRI01 daglichtwaarneming! : helderheid -5,0 ± 0,5 ; komeet op slechts 5½° van de zon; elliptische nevelvlek met

zeer heldere kern met aanzet van een staartje? 15-jan 12,3 S -2,0 : TK 20 x 120 B 3 8 14 LOO

daglichtwaarneming! : komeetkop opvallend minder helder dan Venus (m=-3.9) 15-jan 13,6 S NE 8 13 LAN01 daglichtwaarneming! : klein vlekje helderder dan Mercurius die niet zichtbaar was maar nabij komeet stond

23

JAARVERGADERING

21 april 2007 om 13.00 uur. Plaats: “Het wapen van Drenthe” te Roden

De jaarvergadering van de Nederlandse Kometen Vereniging zal in 2007 plaats vinden tijdens de voorjaarsbijeenkomst georganiseerd door de Groninger Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde te Roden. Het bestuur nodigt alle leden uit om deze vergadering bij te wonen. Agenda: 1. Opening 2. Vaststelling agenda 3. Correspondentie en mededelingen 4. Besluitenlijst jaarvergadering 26 februari 2006 5. Jaarverslag 2006 secretaris / financieel jaarverslag 2006 penningmeester 6. Verslag kascommissie over 2006 7. Begroting 2007 8. Verkiezing kascommissie 2007 9. Bestuursmutaties Voorzitter, A.H. Scholten, en penningmeester, J.M. Winkel, zijn aftredend. Beiden stellen zich herkiesbaar voor een nieuwe termijn van 4 jaar. Eventuele tegenkandidaten kunnen zich tot een half uur voor aanvang van de vergadering melden bij de voorzitter. 10. Afvaardiging Verenigingsraad 11. Verslag waarnemingscommissie 12. Rondvraag 13. Sluiting

Rooster van aftreden: - Voorzitter: 2007 - Secretaris: 2009 - Penningmeester: 2007

Het bestuur.

24

Verslag Jaarvergadering NKV 26 februari 2006 te Bussloo Aanwezig : 15 personen; te weten 3 bestuursleden en 12 leden. Afwezig met kennisgeving: Harry Rutten, Henk Bril, Albert Schuitema en Gauke Kuipers.

1. Om 10.43 uur opent voorzitter Alex Scholten de vergadering. Hij gaat kort in op het 30-jarig bestaan van de Nederlandse Kometen Vereniging.

2. Agenda akkoord. Georg vraagt in het vervolg het rooster van aftreden van bestuursleden te

vermelden.

3. Correspondentie en mededelingen. (1) Op 19 mei organiseert het Eise Eisinga planetarium een ‘sterrenmarkt’.

Geïnteresseerden worden op deze datum in Franeker verwacht (2) Atze Herder heeft per mail laten weten dat hij een aantal exemplaren van Sky &

Telescope te koop heeft. Reacties per mail aan Atze. (3) De website van Henk Bril is weer helemaal up to date.

4. De besluitenlijst van de jaarvergadering op 23 april 2005 wordt door de vergadering akkoord

bevonden, onder dankzegging aan de notulist Jan Maarten Winkel.

5. Over het secretarieel jaarverslag zijn nog een paar opmerkingen. Nadat deze punten zijn aangepast kan het jaarverslag worden doorgestuurd naar Jan de Boer (KNVWS). Het financieel jaarverslag wordt toegelicht door Jan Maarten Winkel. De NKV heeft in 2005 een batig saldo van 300 euro gerealiseerd. Dit kwam door de overstap naar een andere (goedkopere) drukker, de uitgave van slechts 2 nieuwsbrieven en de verhoging van de contributie naar 15 euro. Het verslag wordt goedgekeurd.

6. De kascommissie (Bas en Brechje van Beek) hebben vragen bij het nut van de kascontrole.

Deze vraag blijkt echter niet relevant: de kascontrole is namelijk wettelijk verplicht. De kascommissie heeft de stukken van 2005 gecontroleerd en akkoord bevonden. Op hun voorstel verleent de vergadering het bestuur décharge voor het boekjaar 2005.

7. De begroting voor het jaar 2006 wordt na een korte toelichting goedgekeurd door de

vergadering. 8. De kascommissie voor het jaar 2006 zal opnieuw bestaan uit Bas en Brechje van Beek. Als

reserve wordt Georg Comello aangewezen.

9. De afvaardiging voor de verenigingsraad zal dit jaar opnieuw bestaan uit Alex Scholten en Hermanus Rietveld. De laatste meldt dat zijn deelname onder voorbehoud is, omdat hij rond die tijd de sleutel van zijn nieuwe huis hoopt te krijgen.

10. Als volgend onderwerp staat de beleidsnotitie ‘KNVWS beleid en vitaliteit’ op de agenda. Deze

nota bevat de visie van het KNVWS-bestuur op de toekomst van de vereniging. Op basis van de nota wordt gesproken over de toekomst van de NKV. Op dit moment is het ledental redelijk stabiel. Wel is het erg lastig om voldoende bestuursleden te vinden en loopt de gemiddelde leeftijd van de leden wel langzaam steeds verder op. De vergadering is van mening dat meer aandacht voor moderne techniek (o.a. ccd) de vereniging aantrekkelijker zal maken voor jongere mensen. Ook moeten er meer artikelen hierover in Zenit en de Kometen Nieuwsbrief verschijnen. Alex doet een oproep aan mensen die over deze onderwerpen zouden willen publiceren. Verder zou er een campagne rond een interessante komeet kunnen worden opgezet, waarin met name op astrometrie, fotometrie en foto’s maken wordt ingegaan.

11. Voor het verslag van de waarnemingscommissie kan grotendeels worden verwezen naar het

jaarverslag. Voor de komende periode zijn vooral de verschijningen van C/2006 A1 (Pojmanski) en 73P/Schwassmann-Wachmann interessant. Verder zou ook komeet 41P/Tuttle-Giacobini-Kresak nog binnen het bereik van Nederlandse waarnemers kunnen komen. Zoals Rob van de Weg echter later tijdens de Kometendag zou uitleggen, is deze komeet zo onberekenbaar dat er vrijwel geen fatsoenlijke helderheidsverwachting is te maken.

12. Tijdens de rondvraag komen geen belangrijke zaken meer ter tafel.

13. Om 11.32 uur sluit voorzitter Alex Scholten de vergadering. Notulist: Hermanus Rietveld.

25

JAARVERSLAG 2006 BESTUUR Per 31 december bestond het bestuur uit de volgende leden:

Alex Scholten Voorzitter Hermanus Rietveld Secretaris/redactie KN Jan Maarten Winkel Penningmeester

De jaarvergadering werd dit jaar op 26 februari te Bussloo gehouden. WAARNEMINGSCOMMISSIE Het jaar 2006 stond vooral in het teken van de verschijning van komeet 73P/Schwassmann-Wachmann, waarvan twee fragmenten zichtbaar bleken. Beiden vertoonden een interessant helderheidsverloop. Aan het einde van het jaar was komeet C/2006 M4 (SWAN) een boeiend object, vooral nadat deze op 24 oktober een onverwachte helderheidstoename kende. Verder bestond het werk dit jaar met name uit het voorbereiden van het volgende report, dat over een aantal periodieke kometen zal gaan die gedurende meerdere omlopen zijn waargenomen. Zoals gewoonlijk werden tevens enkele artikelen gepubliceerd in verschillende daartoe bestemde bladen (zoals Zenit) en werd ook dit jaar weer een bijdrage geleverd aan de Sterrengids van Stichting De Koepel. Alex Scholten verzorgde in 2006 presentaties in onder andere Arnhem, Bussloo, Eindhoven, Hoogeveen en Utrecht. De leden van de waarnemingscommissie zijn: Alex Scholten (waarnemingsleider), Peter Bus, Hermanus Rietveld en Rob van de Weg. LEDEN Het aantal leden per 31 december bedroeg 62. KOMETEN NIEUWSBRIEF Deze periodiek verscheen in 2006 vier maal, te weten de nummers 102 t/m 105. Hierin veel aandacht voor de kometen die in 2006 zichtbaar waren, zowel in de vorm van waarnemingsoproepen en kaartmateriaal vooraf, als middels helderheidsanalyses en waarnemings- en fotoresultaten achteraf. De druk werd verzorgd door Jan Maarten Winkel. KOMETENDAG De Kometendag van 2006 werd op 26 februari gehouden op de Volkssterrenwacht Bussloo. Deze Kometendag stond in het teken van het 30-jarig bestaan van de NKV (voorheen Werkgroep Kometen). De dag werd bijgewoond door een 17-tal leden. Ook de jaarvergadering van de NKV werd tijdens de Kometendag gehouden. In de voordrachten op deze Kometendag werd vooral vooruitgeblikt naar de interessante verschijningen van de kometen 73P/Schwassmann-Wachmann (door Alex Scholten) en 41P/Tuttle-Giacobini-Kresak (door Rob van de Weg). Jan Teule presenteerde een mooi spectrografisch resultaat aan komeet C/2004 Q2 (Machholz). Het helderheidsgedrag van komeet 2P/Encke was het thema van de voordracht van Peter Bus. Als speciale gastspreker was Kirsten Wirth (ESA) aanwezig, die een presentatie verzorgde over de diverse ruimtevaartmissies naar kometen. Het accent lag hierbij vooral op de Europese ruimtesonde Rosetta die in 2014 een bezoek moet brengen (inclusief landing) aan komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko. Een uitgebreid verslag van deze Kometendag is terug te vinden in KN103. HOMEPAGE De homepage www.kometen.nl werd in 2006 bijna 5.700 maal geraadpleegd, tegen 7.155 keer in 2005. Hierbij moet wel worden vermeld dat er in 2005 veel aandacht was voor de verschijning van komeet C/2004 Q2 (Machholz). In 2006 was er uiteraard vooral aandacht voor de verschijning van de

26

fragmenten van komeet 73P/Schwassmann-Wachmann, waardoor mei de topmaand werd met 1.120 raadplegingen. De drukste dag was overigens 28 april met 93 maal. Aan het einde van het jaar was er nog aandacht voor de verschijning van komeet C/2006 M4 (SWAN). In de loop van 2006 is de homepage overgegaan naar een andere server (mijndomein.nl), waardoor meer ruimte beschikbaar is om de talloze foto’s die de NKV van haar leden (en andere fotografen) ontvangt op de website te kunnen blijven presenteren. De webmasters (Brechje en Bas van Beek) hebben in samenspraak met de waarnemingsleider ook in 2006 geprobeerd om de site zo actueel mogelijk te houden. Sinds het begin van de homepage (augustus 2002) is de website bijna 21.000 maal bezocht. Zoals verwacht mag worden van een Nederlandstalige site komt 83% van de bezoekers uit Nederland, gevolgd door 10% uit België, 2,5% uit de Verenigde Staten, 1% uit Duitsland en 2,5% uit vele overige landen. WAARNEMINGSRESULTATEN Het jaar 2006 was wat komeetwaarnemingen betreft uitstekend te noemen. Niet zozeer vanwege de verschijning van heldere kometen, maar wel van een aantal interessante objecten. In februari/maart was er de verschijning van komeet C/2006 A1 (Pojmanski), die maximaal de 5e grootte bereikte. Bijzonder was ook in april/mei de verschijning van komeet 73P/Schwassmann-Wachmann waarvan meerdere fragmenten waargenomen of gefotografeerd konden worden. Beide hoofdfragmenten bereikten een maximale helderheid rond de 5e grootte. In de zomer verscheen komeet 177P/Barnard, die echter door zijn grote en diffuse karakter lastig waarneembaar was. Dit gold ook voor komeet C/2006 L1 (Garradd) die met name in november zichtbaar was. In het najaar kon ook de kort-periodieke komeet 4P/Faye nog worden waargenomen. De verschijning van komeet C/2006 M4 (SWAN) gedurende het laatste kwartaal werd opgeluisterd door een onverwachte helderheidstoename rond 24 oktober. Met een maximale helderheid van magnitude 4½ en een kort staartje was dit de helderste komeet van 2006. Met name de fotografen hebben gedurende het jaar ook nog een aantal zwakkere kometen kunnen vastleggen. Met een totaal aantal helderheidsschattingen van 263 is 2006 een bovengemiddeld jaar geworden (2005: 163 schattingen). OVERZICHT HELDERHEIDSCHATTINGEN Waarmemer 2006 A1 2006 L1 2006 M4 4P 29P 73P-B 73P-C 177P Totaal

Pojmanski Garradd SWAN Faye S-W Schwassmann-

Wachmann Barnard

Peter Bus (Groningen) 7 29 4 14 16 3 73

Georg Comello (Roden) 2 5 1 3 3 2 16

Guus Gilein (Noordwijk) 7 1 1 1 5 15

Frans van Loo (Genk) 7 3 13 6 4 7 3 43

Hermanus Rietveld (Zoetermeer) 3 5 3 2 13

Alex Scholten (Eerbeek) 8 8 24 14 2 14 13 6 89

Wim Zanstra (Appingedam) 5 2 7 14

7 waarnemers - 8 kometen 17 18 86 26 2 43 50 21 0 263

Het Bestuur.

27

OVERZICHT FOTOGRAFISCHE RESULTATEN Fotograaf 2004 B1 2005 E2 2006 A1 2006 L1 2006 M4 2006 T1 2006 U1 4P 41P 73P-B 73P-C 73P-G 177P Totaal

LINEAR McNaught Pojmanski Garradd SWAN Levy LINEAR Faye T-G-K Schwassmann-Wachmann Barnard

Jan Adelaar (Arnhem) 2 2

Peter Amesz (Hoekse Waard) 1 1

Simon Bakker (Den Oever) 1 1

Bas van Beek (Arnhem) 1 1

Peter Bus (Groningen) 1 3 3 7

Klaas Jobse (Oostkapelle) 3 1 5 1 3 1 1 2 1 12 6 1 1 38

Willem Kivits (Siebengewald) 1 2 1 4

Jaap van't Leven (Almere) 2 6 10 6 7 8 2 41

Menno van der Mark (Kamerik) 1 1

Rembert Melman (Dieren) 2 3 5

Koen Miskotte (Ermelo) 2 3 1 6

Henk Munsterman (Meppel) 1 4 6 2 1 14

Fred Nauta (Kranenburg) 1 1

Gert Jan Scheffer (Malden) 1 1

Edwin van der Sijde (Huissen) 1 1 2

Ralf Vandebergh (Nijswiller) 8 6 1 4 4 1 24

Pieter Welters (Bussloo) 1 1 2

Rudi van der Woude (Assen) 1 1

18 fotografen - 13 kometen 11 1 11 7 22 1 1 9 1 39 39 4 6 152

Per fotograaf is het aantal nachten dat een komeet is gefotografeerd opgenomen (omdat meestal per nacht vele - digitale - opnamen worden gemaakt, is er geen telling meer gemaakt van het aantal foto's)

28

NEDERLANDSE KOMETEN VERENIGING

Stand 31 december 2006

B A L A N S

Debet Credit

2006 2005 | 2006 2005

Giro (reknr. 7464202) 2012,14 1487,69 | TWS 49,47 49,47

Vooruitbetaalde posten 0,00 0,00 | Te betalen posten 169,20 0,00

Nog te ontv. contributies

0,00 15,00 | Vooruitontv. contributie

311,00 42,50

Inventaris p.m. p.m. | Eigen vermogen 1482,47 1410,72

|

Totaal 2012,14 1502,69 | Totaal 2012,14 1502,69

WINST- EN VERLIESREKENING 2006

Baten Lasten

2006 2005 begr 2006 | 2006 2005 begr 2006

Contributies (62 leden) 927,50 1000,00 990,00 | KN (102 t/m 105) 582,81 633,86 810,00

Verkopen (KN) 0,00 0,00 5,00 | Bestuurskosten 0,00 0,00 25,00

Rente 5,49 9,56 10,00 | Webpage 29,00 59,98 60,00

Overige baten 8,00 5, 00 | KvK 21,62 21,62 30,00

| Kometendag 40,99 0,00 60,00

| Foto-archief 0,00 0,00 0,00

| Diversen 194,82 0,00 20,00

Nadelig saldo | Batig saldo 71,75 299,10

|

Totaal 940,99 1014,56 1005,00 | Totaal 940,99 1014,56 1005,00

*) Kometen-Nieuwsbrief - KN 102 107,40

- KN 103 56,71

- KN 104 61,11

- KN 105 80,92

- KN 102 t/m 105, verzending 276,67

582,81

29

*) Diversen - bankkosten 0,27

- stickers 9,50

- acceptgiro's 172,55

- afgeboekte contributie 12,50

194,82

*) Overige baten

bij: baten - extra bijdragen/giften 8,00

8,00

Vermogensvergelijking: Vermogen 31 december 2005 1410,72

Batig saldo 71,75

Vermogen 31 december 2006 1482,47

Toelichting : - webpage naar mijndomein

Vermogen publicatiefonds per 31 december 2006 1082,76

NEDERLANDSE KOMETEN VERENIGING

B E G R O T I N G 2007

Baten (CONCEPT)

Lasten

Contributies (62 x 15,00)

930,00 | Kometen-Nieuwsbrief 800,00

| Bestuurskosten 30,00

| Webpage 30,00

| KvK 30,00

| Kometendag 0,00

| Diversen 40,00

|

Totaal 930,00 | Totaal 930,00

30

Waarneembare kometen t/m magnitude 14.5 Komeet Magn. R.K. Decl. Const. Elong. Mo/Ev 1 april 2007 P/Encke (2P) 8.6 01h59m00.55s +17 22' 59.3" Ari 23.4 Ev P/Machholz (96P) 5.0 01h07m38.07s -01 43' 53.6" Cet 9.2 Ev McNaught (C/2006 P1) 10.1 23h36m45.07s -70 41' 00.6" Tuc 75.7 Mo P/Petriew (P/2001 Q2) 12.5 03h05m08.97s +10 39' 26.0" Ari 36.6 Ev P/Siding Spring (P/2006 HR30) 14.2 06h40m08.80s +19 23' 29.1" Gem 88.7 Ev 1 mei 2007 P/Encke (2P) 5.2 02h28m17.24s +05 15' 14.7" Cet 9.6 Mo P/Machholz (96P) 11.4 22h41m22.08s +21 47' 29.6" Peg 54.6 Mo McNaught (C/2006 P1) 11.3 01h40m33.49s -80 23' 52.0" Hyi 95.5 Mo P/Petriew (P/2001 Q2) 13.7 05h13m52.67s +13 51' 18.4" Ori 39.4 Ev 1 juni 2007 P/Encke (2P) 10.1 00h20m10.61s -19 07' 59.0" Cet 74.3 Mo LINEAR (C/2006 VZ13) 13.5 23h16m07.26s +41 35' 57.2" And 67.9 Mo P/Machholz (96P) 13.8 19h45m58.86s +12 24' 21.5" Aql 121.7 Mo McNaught (C/2006 P1) 12.3 08h56m55.00s -82 53' 25.0" Cha 108.9 Ev NEAT (C/2006 K4) 14.0 20h48m10.33s -33 12' 17.1" Mic 123.3 Mo 1 juli 2007 P/Encke (2P) 12.8 22h16m16.70s -32 23' 47.1" PsA 131.3 Mo LINEAR (C/2006 VZ13) 10.8 20h53m35.89s +66 24' 57.1" Cep 86.8 Mo McNaught (C/2006 P1) 13.3 11h45m25.71s -73 38' 44.4" Mus 108.6 Ev NEAT (C/2006 K4) 13.5 20h07m29.99s -44 58' 14.7" Sgr 151.6 Mo 1 augustus 2007 LINEAR (C/2006 VZ13) 10.4 13h14m04.09s +09 48' 33.5" Vir 66.0 Ev McNaught (C/2006 P1) 14.2 12h58m51.78s -66 05' 34.7" Mus 96.7 Ev NEAT (C/2006 K4) 13.4 18h41m55.78s -54 48' 20.5" Tel 136.7 Ev

31

Baangegevens kometen (bron: Minor Planet Center) stand per 01-03-2007 Komeet Datum perihelium q e incl. arg.per. knoop H n bron P/Encke (2P) 19.3117 4 2007 0.339269 0.847040 11.7543 186.5230 334.5714 11.5 6.0 MPC 51822

P/Faye (4P) 15.4363 11 2006 1.667316 0.566699 9.0315 205.0125 199.3064 8.0 6.0 MPC 57949

P/Tuttle (8P) 26.8965 1 2008 1.026938 0.819750 54.9832 207.5200 270.3435 8.0 8.0 MPC 54167

P/Holmes (17P) 4.4986 5 2007 2.053169 0.432411 19.1133 24.2579 326.8677 10.0 6.0 MPC 51822

P/Reinmuth (44P) 18.0528 2 2008 2.106359 0.429107 5.9012 58.0039 286.6122 8.3 6.0 MPC 54167

P/Wirtanen (46P) 2.4339 2 2008 1.057654 0.658032 11.7392 356.3444 82.1755 9.0 6.0 MPC 54167

P/Arend (50P) 1.1975 11 2007 1.924341 0.529093 19.1559 49.0457 355.3373 9.5 6.0 MPC 51823

P/Kojima (70P) 5.9505 10 2007 2.011841 0.453285 6.5953 2.1148 119.2608 11.0 6.0 MPC 51823

P/Schwassmann-Wachmann (73P) 6.9660 6 2006 0.939237 0.693101 11.3959 198.8221 69.8897 12.0 6.0 MPEC 2006-G24

P/Bus (87P) 7.2244 7 2007 2.173362 0.376348 2.5770 24.2370 182.1884 7.2 10.0 MPC 51823

P/Lovas (93P) 17.3624 12 2007 1.704754 0.611620 12.2186 74.6697 339.9252 9.5 6.0 MPC 51824

P/Machholz (96P) 4.6194 4 2007 0.124618 0.958684 59.9553 14.6181 94.5507 13.0 4.8 MPC 51822

P/Kowal (99P) 16.0982 1 2007 4.718358 0.227534 4.3443 172.8654 28.4003 4.5 6.0 MPC 51821

P/Schuster (106P) 2.2218 4 2007 1.556134 0.586802 20.1113 355.8289 50.6122 14.0 4.8 MPC 51822

P/Ciffreo (108P) 18.0529 7 2007 1.719104 0.541486 13.0784 357.9801 53.7389 8.0 12.0 MPC 51823

P/Hartley (110P) 3.6138 2 2008 2.488176 0.312469 11.6791 167.8340 287.7499 1.0 12.0 MPC 54167

P/Mrkos (124P) 27.1795 4 2008 1.468461 0.542474 31.3416 181.3553 1.3639 13.5 2.8 MPC 54168

P/Spacewatch (125P) 10.7398 8 2007 1.523612 0.512603 9.9858 87.3376 153.2016 13.0 6.0 MPC 51823

P/Shoemaker-Holt (128P) 13.7035 6 2007 3.068914 0.319882 4.3554 210.4588 214.4210 8.5 4.0 MPC 51822

P/Shoemaker-Levy (135P) 31.0487 5 2007 2.711230 0.290941 6.0545 22.3286 213.2991 7.0 8.0 MPC 51822

P/Mueller (136P) 22.1850 10 2007 2.960721 0.292806 9.4277 224.8502 137.5619 11.0 4.0 MPC 51823

P/Vaisala-Oterma (139P) 19.7517 4 2008 3.402568 0.246090 2.3295 165.5795 242.4528 9.5 4.0 MPC 54168

P/Russell-LINEAR (156P) 17.3690 6 2007 1.593105 0.557578 20.7482 357.6804 39.0498 15.5 2.0 MPC 51823

P/Yeung (172P) 12.6012 10 2008 2.240903 0.362098 11.5178 178.9153 40.1040 13.0 4.0 MPC 54825

P/Mueller (173P) 18.8908 5 2008 4.214055 0.261471 16.4951 29.8866 100.5706 7.5 4.0 MPC 54987

P/Jedicke (179P) 3.2204 12 2007 4.086730 0.307562 19.8743 295.4862 115.8579 2.5 8.0 MPC 57949

P/NEAT (180P) 26.5968 5 2008 2.468677 0.357980 16.9135 94.8901 84.7555 11.0 4.0 MPC 57949

P/LONEOS (182P) 6.1442 2 2007 0.979685 0.665947 16.9047 51.4551 75.0559 18.0 4.0 MPC 58120

P/Korlevic-Juric (183P) 8.8751 5 2008 3.893945 0.136355 18.7256 161.6358 5.8589 12.5 2.0 MPC 58540

P/Petriew (185P) 24.5811 2 2007 0.937604 0.698134 13.9745 181.9227 214.1021 15.0 4.0 MPC 58781

Shoemaker-Levy (P/1990 V1) 12.8361 12 2007 1.464191 0.773646 24.5621 312.6923 51.6654 11.5 4.0 MPC 51824

Larsen (P/1997 V1) 26.4936 8 2008 3.274269 0.333661 12.1228 133.5852 234.8300 9.0 4.0 MPC 54170

LONEOS-Tucker (P/1998 QP54) 12.1871 5 2007 1.879916 0.552000 17.7115 30.3333 341.8111 15.0 2.0 MPC 51822

LINEAR-Mueller (P/1998 S1) 16.1174 12 2007 2.552188 0.415684 10.5468 26.4337 359.1498 11.5 4.0 MPC 51824

Mueller (P/1998 U2) 7.8750 7 2007 2.031880 0.520564 2.1900 49.7273 336.1221 13.0 4.0 MPC 51823

LINEAR (P/1998 VS24) 24.9894 5 2008 3.422409 0.241676 5.0271 244.4171 159.1904 13.0 2.0 MPC 54169

LINEAR (P/1999 J5) 6.8685 10 2008 3.694476 0.170309 13.7327 131.8773 112.0003 9.0 4.0 MPC 54170

Catalina (P/1999 XN120) 13.4526 11 2008 3.302978 0.210406 5.0264 161.7726 285.4562 13.5 2.0 MPC 54170

LINEAR-NEAT (P/2001 Q5) 20.7765 2 2008 2.155508 0.396810 10.7005 8.1666 335.3117 12.0 4.0 MPC 54167

LONEOS (C/2005 EL173) 5.8685 3 2007 3.886331 1.003403 130.6798 261.4938 344.7976 11.5 2.0 MPC 58538

McNaught (C/2005 L3) 15.0139 1 2008 5.594678 1.001342 139.3946 46.9567 288.6924 4.0 4.0 MPC 54699

McNaught (C/2005 S4) 18.5861 7 2007 5.850135 0.998970 107.9600 31.4481 318.2905 5.0 4.0 MPC 56954

LONEOS (P/2005 SB216) 11.3487 2 2007 3.818424 0.463311 24.0981 83.5722 1.6975 12.0 2.0 MPC 57793

McNaught (C/2006 E1) 6.7779 1 2007 6.040311 1.001602 83.1944 232.8067 95.0348 6.0 4.0 MPC 56954

Kowalski (P/2006 F1) 16.5353 2 2008 4.119952 0.122964 21.2387 186.4483 124.7898 8.0 4.0 MPC 56610

McNaught (P/2006 H1) 7.4385 5 2006 2.378579 0.581757 12.8689 310.1510 0.1290 12.5 4.0 MPC 58118

Siding Spring (P/2006 HR30) 2.2804 1 2007 1.226432 0.843122 31.8848 117.4132 309.9511 11.0 4.0 MPC 57417

McNaught (C/2006 K1) 20.5880 7 2007 4.425541 1.001161 53.8772 296.4455 72.1157 7.5 4.0 MPC 57589

McNaught (P/2006 K2) 27.1941 6 2006 2.086810 0.434631 6.6891 238.0502 15.5198 14.0 4.0 MPC 57794

McNaught (C/2006 K3) 13.3677 3 2007 2.501322 1.001016 92.6198 328.0803 49.4029 8.0 4.0 MPC 57794

NEAT (C/2006 K4) 29.3242 11 2007 3.188813 0.998132 111.3307 233.6017 116.5961 6.0 4.0 MPC 57590

Garradd (C/2006 L1) 18.0017 10 2006 1.462032 0.997353 143.2432 338.4088 101.7615 12.0 4.0 MPC 58538

McNaught (C/2006 L2) 20.2045 11 2006 1.994003 1.000869 101.0223 48.0376 239.2460 9.0 4.0 MPC 58779

LINEAR (C/2006 M1) 13.9184 2 2007 3.556287 0.976972 54.8770 122.8920 231.6153 8.5 4.0 MPC 57418

SWAN (C/2006 M4) 28.7252 9 2006 0.783030 1.000197 111.8219 62.5925 148.7272 8.5 4.0 MPC 57794

Garradd (C/2006 O2) 5.4165 10 2006 1.554809 0.996235 43.0286 19.9926 283.3576 14.0 4.0 MPC 58119

Broughton (C/2006 OF2) 15.6247 9 2008 2.431703 1.000531 30.1685 95.6021 318.5108 5.5 4.0 MPC 57794

McNaught (C/2006 P1) 12.7961 1 2007 0.170742 1.000019 77.8349 155.9771 267.4144 6.0 4.0 MPEC 2007-D50

McNaught (C/2006 Q1) 3.7214 7 2008 2.763465 1.000184 59.0428 344.3625 199.5565 5.0 4.0 MPC 57947

Christensen (P/2006 R2) 15.1348 6 2006 3.039216 0.271011 16.3165 188.8557 139.1513 11.0 4.0 MPC 57947

LINEAR (C/2006 S2) 7.2486 5 2007 3.162563 1.002256 98.9627 166.3051 113.8806 10.0 4.0 MPC 57948

LONEOS (C/2006 S3) 17.4783 4 2012 5.154623 1.000000 166.0367 139.9073 38.3581 2.0 4.0 MPC 58119

Christensen (P/2006 S4) 1.7259 6 2006 3.068237 0.508294 39.6299 305.7259 36.1367 11.0 4.0 MPC 57948

Hill (C/2006 S5) 9.7733 12 2007 2.629527 0.973328 10.1315 182.1406 281.5572 8.0 4.0 MPC 57948

Hill (P/2006 S6) 18.2295 10 2006 2.398246 0.424585 13.1766 31.2404 9.0647 13.5 4.0 MPC 57948

32

Levy (P/2006 T1) 7.4316 10 2006 0.989595 0.672105 18.3217 179.4635 279.8017 10.5 4.0 MPC 58538

LINEAR (P/2006 U1) 28.5394 8 2006 0.510581 0.816133 8.4332 64.0415 240.6457 15.5 4.0 MPC 58538

Christensen (P/2006 U5) 18.8454 1 2007 2.325963 0.341040 3.4305 98.3685 5.0964 12.5 4.0 MPC 58538

Spacewatch (C/2006 U6) 5.4826 6 2008 2.498069 0.998502 84.8829 276.6040 180.1907 8.0 4.0 MPC 58538

Gibbs (C/2006 U7) 27.6943 3 2007 4.427593 0.630130 7.2345 12.8398 57.7584 11.0 4.0 MPC 58120

Catalina (C/2006 V1) 26.5178 11 2007 2.674341 0.989541 31.1195 253.4156 335.7235 8.0 4.0 MPC 58779

LINEAR (C/2006 VZ13) 10.9522 8 2007 1.015708 1.000000 134.7936 174.1090 66.0269 10.5 4.0 MPEC 2007-C31

Gibbs (P/2006 W1) 29.5519 3 2006 1.699947 0.706057 19.0132 230.5591 154.0424 12.0 4.0 MPC 58780

Christensen (C/2006 W3) 6.1476 7 2009 3.126040 1.000809 127.0618 133.4680 113.5581 5.0 4.0 MPC 58780

Hill (P/2006 W4) 20.7073 1 2009 4.434017 0.316577 36.3651 249.6776 243.2643 8.5 4.0 MPC 58780

LINEAR (C/2006 X1) 6.0215 3 2006 6.127037 1.000000 42.6191 101.3167 255.2398 7.0 4.0 MPEC 2007-C32

LINEAR (C/2006 XA1) 21.8907 7 2007 1.804270 0.992808 30.6282 187.4170 318.6681 10.0 4.0 MPEC 2007-D51

Spacewatch (P/2006 XG16) 9.9570 2 2007 2.102219 0.420951 9.0781 41.3095 78.4544 14.5 4.0 MPC 58781

Catalina-Christensen (C/2006 YC) 11.7726 9 2006 4.947923 1.000000 69.5589 335.5175 154.2877 8.0 4.0 MPEC 2007-D52

Gibbs (P/2006 Y2) 28.7603 12 2006 1.251332 0.587257 14.4727 26.3083 113.3582 18.0 4.0 MPC 58781

Christensen (P/2007 A2) 17.8829 1 2007 2.796292 0.558513 26.4897 186.9803 301.0449 13.5 4.0 MPEC 2007-D53

Christensen (P/2007 B1) 19.9341 1 2007 2.442725 0.580988 12.3753 46.8970 77.7872 13.5 4.0 MPEC 2007-D54

Skiff (C/2007 B2) 19.253 8 2008 2.97191 1.00000 27.488 205.910 14.881 6.0 4.0 MPEC 2007-D55

Garradd (P/2007 B3) 20.5030 3 2008 4.263475 0.118407 28.8439 278.7443 327.8545 7.5 4.0 MPEC 2007-D71

Christensen (P/2007 C1) 6.046 3 2007 2.04723 0.41252 8.011 96.052 57.008 15.0 4.0 MPEC 2007-D57

Catalina (P/2007 C2) 4.5991 9 2007 3.779710 0.462181 8.6745 179.4558 276.1180 10.0 4.0 MPEC 2007-D58

LINEAR (C/2007 D1) 21.139 4 2007 8.75171 1.00000 40.844 336.701 171.534 3.5 4.0 MPEC 2007-D59

Spacewatch (C/2007 D2) 25.665 11 2006 1.26140 1.00000 178.620 66.239 296.919 17.0 4.0 MPEC 2007-D60

LINEAR (C/2007 D3) 26.804 5 2007 5.22363 1.00000 46.004 309.100 148.199 7.5 4.0 MPEC 2007-D30

Vermeld zijn de baanelementen van periodieke kometen met perihelium in 2007 of 2008, de sinds de vorige KN nieuw ontdekte en de reeds ontdekte kometen waarvan nieuwe gegevens gepubliceerd zijn (vanaf MPC 57948).