nr 4: Rouw en verlies
Transcript of nr 4: Rouw en verlies
042014
Cursus Verbondenheid
Van de redactie
In hersteltrainingen leer je hoe je het beste voor jezelf kunt zorgen in heden en toekomst. Maar de pijn en het verlies van je verleden dan? Daarover gaat de cursus ‘Verbondenheid’. In elf bijeenkomsten houden cursisten zich bezig met rouw en verlies en hoe hiermee om te gaan. De cursus wordt gegeven door twee ervaringsdeskundigen.
In deze ervaringskrant is rouw en verlies het centrale thema. En dan niet zozeer de rouw na de dood van een dierbare. Maar vooral de rouw en verliesverwerking die voortkomt uit alles wat iemand kwijtraakt als hij of zij psychisch ziek wordt: gezondheid, zelfbeeld, toekomstperspectief, werk of contacten. De rouw en verlies bij herstel dus.
Als opvolger van de al bestaande cursus ‘Herstellen doe je zelf’ gaat ‘Verbondenheid’ dieper in op de thema’s rouw en verlies. Hiermee wordt bedoeld het rouwproces dat iemand doormaakt die door een psychische aandoening zaken verloren heeft. Bijvoorbeeld werk, vrienden of familie.
Verlieservaring en wat er nog wèl isSamen met je medecursisten (maximaal acht) ervaar je wat jouw steunbehoeften zijn, en hoe deze kenbaar te maken. Dat is nodig omdat het praten over je verlieservaringen verschillende emoties bij je op kan roepen. Daarna leer je de rouwfasen kennen, en deze te gebruiken om het persoonlijke rouwen om verlies beter te begrijpen. Andere vragen die aan de orde komen zijn: hoe ga je om met reacties uit je omgeving op de manier waarop je nu leeft of moet leven door je verlies? Levert je verlies je ook nog iets anders op dan woede, verdriet, onmacht? Ook kijken we naar wat je (nog) wèl
hebt en kunt, naar je positieve eigenschappen. En naar waar jij blij van wordt.
Gelijkwaardigheid en verbondenheidDeelnemers aan de cursus ervaren gelijkwaar-digheid en verbondenheid. Een paar reacties: “Wat ik het fijnste vond aan de cursus was om deel van de groep te zijn. Er werd veel gedeeld, er was ook veel herkenning. Dat schept toch een band.” “Door de training ben ik anders gaan kijken naar mijn verlies. Behalve dat het me veel verdriet en pijn heeft gebracht, heeft het me ook iets opgeleverd, namelijk dat ik mezelf beter heb leren kennen en dat ik er mentaal echt sterker door ben geworden. Ik heb het immers allemaal overleefd: ik sta nog overeind!” JT
We bekijken het thema vanuit verschillende gezichtshoeken. Het persoonlijke verhaal van een cliënt. Het profiel van een collega. De aanpak van een sociaal psychiatrisch verpleegkundige in een FACT. De herstelcursus die speciaal ingaat op rouw en verlies. Het rouwproces zelf. De eenzaamheid en behoefte aan steun. En niet te vergeten: de geestelijk verzorgers bij Pro Persona.
In het proefschrift ‘Verlies en Verlangen. Verlies- verwerking bij schizofrenie’ constateert geestelijk verzorger Hanneke Muthert, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, dat de ggz zich vaak onvoldoende bewust is van al die rouw, verlieservaringen en gemiste kansen. Ze vindt het belangrijk dat mensen gelegenheid krijgen zich hierover te uiten. Taco Bos, geestelijk verzorger bij Pro Persona, las haar proefschrift. Hij concludeert: “Als hulpverlener kun je niet meteen iemand, heel optimistisch, in zijn of haar eigen kracht bevestigen en tot herstel stimuleren, als je niet ook de ruimte hebt gegeven om te rouwen, te huilen, stampvoeten, vloeken, zwijgen of bidden.”
De antwoorden die we van geestelijk verzorgers Taco Bos, Stefien Jansen en Bahaeddin Budak kregen op onze interviewvragen vertellen veel meer dan we konden plaatsen in deze krant. Wie wil, kan een uitgebreide versie van het artikel opvragen.
Trijnie Nielen, geestelijk verzorger op Siependaal in Tiel legt ter inspiratie gedichten in de wacht-ruimtes. Twee daarvan zijn opgenomen in deze krant. En tot onze blijdschap ontvingen we een gedicht van een cliënte over de crisiskaart, dat natuurlijk ook een plek heeft gekregen. Ideeën, teksten of beelden voor deze krant blijven welkom TB
Wil je reageren, of het uitgebreide artikel ‘Zoeken naar kracht en inspiratie’ ontvangen? Mail [email protected]
Pro Persona ervaringskrant 04 2014 09:00
Het
ver
haal
van
Ibo
yaO
m m
aar
met
de
deu
r in
hui
s te
val
len:
ik b
en in
de
per
iod
e 20
09-2
010
opge
licht
. Nie
t éé
n ke
er m
aar
stel
selm
atig
. Dit
is g
ebeu
rd d
oor
me
volle
dig
te
hers
ensp
oele
n, m
e te
ove
rvoe
ren
met
com
plo
tthe
orie
ën e
n m
e an
gst
in t
e b
oeze
men
.
Aan
het
ein
d v
an d
e rit
bel
and
de
ik o
p d
e ge
slot
en a
fdel
ing
op d
e R
ieth
orst
. Het
was
een
to
taal
ont
wric
hten
de
geb
eurt
enis
. Mijn
erf
enis
w
as c
omp
leet
ver
dw
enen
, mijn
gez
in u
it el
kaar
ge
valle
n en
mijn
bes
ef v
an r
ealit
eit
was
tot
aal
weg
. Ik
was
zo
ban
g d
at ik
me
lett
erlij
k aa
n m
ense
n va
stkl
amp
te o
m n
og m
aar
een
bee
tje
houv
ast
te v
oele
n.
Ang
st lo
opt
als
een
rod
e d
raad
doo
r m
ijn
leve
n. S
oms
aan
de
opp
ervl
akte
maa
r va
ak
ond
erhu
ids.
Doo
r d
e b
esch
reve
n ge
beu
rten
is
is d
eze
angs
t en
orm
get
rigge
rd. M
ijn g
root
ste
angs
t w
as d
rie ja
ar la
ng o
m h
elem
aal a
lleen
te
eind
igen
in d
e go
ot. I
k st
ond
er
mee
op
en
ging
er
mee
naa
r b
ed. I
k vo
eld
e to
taal
gee
n gr
ond
on
der
mijn
voe
ten.
Mijn
zel
fver
trou
wen
was
le
tter
lijk
weg
. Uite
ind
elijk
vol
gde
de
dia
gnos
e an
gsts
toor
nis.
Om
te k
unne
n he
rste
llen
moe
st ik
het
mon
ster
va
n d
e an
gst
rech
t in
de
bek
kijk
en. D
ag n
a d
ag. D
it vr
oeg
(en
nog)
om
moe
d. I
k he
b d
rie
men
sen
gevr
aagd
me
hier
lang
dur
ig b
ij te
st
eune
n. Ik
had
dit
echt
noo
it al
leen
gek
und
.
Verd
er w
as h
et h
elaa
s no
dig
om
med
icat
ie t
e sl
ikke
n om
de
angs
t en
igsz
ins
te d
emp
en. I
k he
b t
hera
pie
ën g
evol
gd e
n b
en v
rijw
illig
ersw
erk
gaan
doe
n.
Pas
dit
jaar
is e
r ru
imte
om
te
rouw
en. V
oor
die
tijd
was
het
puu
r ov
erle
ven.
Ik e
rvaa
r he
t al
s ee
n ee
nzaa
m p
roce
s, r
auw
en
grill
ig. H
et
beh
elst
ook
alle
eer
der
e ve
rliez
en in
mijn
leve
n.
Nie
ts is
mee
r he
tzel
fde.
Alle
s m
oet
wor
den
he
r-ijk
t.
De
win
st is
dat
ik, i
n es
sent
ie, n
iet
vera
nder
d
ben
. Dat
wat
mij
‘mij’
maa
kt is
nie
t aa
nget
ast.
Ik h
eb n
og s
teed
s ve
rtro
uwen
in m
ense
n, b
en
niet
bitt
er e
n ge
loof
in h
et g
oed
e va
n d
e m
ens.
Als
ik e
en b
ood
scha
p a
an a
nder
en m
ag g
even
is
het
dez
e: e
r ka
n je
vee
l ont
nom
en w
ord
en,
maa
r no
oit
je e
igen
heid
!!
IS
Is e
r ee
n kr
acht
die
gen
eest
?
Is e
r ee
n kr
acht
die
gen
eest
?A
ls w
e op
de
bode
m v
an o
ns k
unne
n zi
jnal
s w
e pi
jn h
ebbe
n, z
iek
zijn
.of
een
zaam
doo
r de
dag
en g
aan:
is e
r ee
n kr
acht
die
ons
doe
t ops
taan
?
Kom
me
niet
aan
met
moo
ie w
oord
en,
zeg
niet
dat
lijd
en z
in h
eeft,
een
doe
l?A
ls d
e af
gron
d zi
ch o
pent
en
nerg
ens
houv
ast i
s,tr
oost
mij
dan
niet
met
and
erm
ans
pijn
.ko
m m
ij ni
et a
an m
et s
choo
nhei
d en
zon
.
Maa
r w
aak
met
mij
in d
e gr
ot v
an s
mar
tbe
grijp
de
volle
om
vang
van
mijn
kla
cht
klei
neer
me
niet
, laa
t mij
mijn
waa
rdig
heid
.W
ie w
eet –
in d
e na
cht,
tuss
en jo
u en
mij
roer
t zic
h ee
n kr
acht
die
gen
eest
.
Cat
harin
a Vi
sser
De
cris
iska
art s
peci
aal v
oor
jou
gem
aakt
.G
esch
reve
n ni
et g
ehaa
kt.
Sta
at a
lles
in, w
at b
elan
grijk
is.
Als
je h
em n
iet h
ebt z
eker
een
gem
is.
Te g
ebru
iken
bij
psyc
hisc
he n
ood.
Waa
r hi
j hul
p bo
od.
Sja
nne
van
Leeu
wen
Iden
titei
t
Verd
riet.
Pijn
. Nac
ht.
Jij m
ens
zo g
esla
gen.
Sta
op
, blij
f sta
an,
wee
t je
uitg
edaa
gd.
Min
der
,m
aar
ook
mee
r ku
n je
wor
den
.M
eer
men
s.
Alle
en e
en b
oom
die
alle
gew
eld
,
alle
en e
en b
oom
die
sto
rm n
a st
orm
doo
rsto
nd
is o
ok v
olop
,in
alle
maj
este
it b
oom
.
Ste
eds
wee
rbaa
rder
jij,
onve
rzet
telij
ker.
Ste
eds
dui
del
ijker
je id
entit
eit.
Han
s B
oum
a
Sto
p m
et g
rave
n al
s je
in d
e p
ut z
itW
ees
ber
eid
au
& ja
te
zegg
en
Uit
‘Vui
stre
gels
’ van
K. M
iche
l
Zoeken naar kracht en inspiratie”Ik ben niet meer degene die ik was. Alles is me uit handen geslagen. Als ik in de spiegel kijk, herken ik mezelf niet meer.” Een psychiatrische aandoening kan mensen veel ontnemen. Hoe verwerk je dat? En kun je het leven dan toch, op een andere manier, waarde en inhoud geven? Met zulke vragen kunnen mensen terecht bij een geestelijk verzorgers.
“Ik kom verschillende vormen van rouw tegen”, vertelt Taco Bos, geestelijk verzorger in Wolfheze en Arnhem. “Oudere mensen die in korte tijd veel dierbaren verliezen of hun eigen levens-einde zien naderen. Vluchtelingen uit Liberia, Congo of Afghanistan die hun thuisland zijn kwijtgeraakt. Mensen met een langdurige aan-doening die vaak jarenlang rouwen om gemiste kansen en verloren perspectief.”
Aansluiten bij de ander Als andere zingevers wegvallen, zoals een baan, gezin of goed inkomen, kan levens-beschouwing of religie een bron zijn waaruit mensen kunnen putten. “Ik kijk samen met de cliënt naar wat er is”, zegt Taco, “en probeer erkenning te geven zowel voor de pijn als voor de eigen inzet.” De geestelijk verzorgers bij Pro Persona hebben een verschillende religieuze achtergrond. “Maar die zullen we nooit aan iemand opleggen of opdringen”, stelt Taco nadrukkelijk. “Als ik een gedicht, lied, of verhaal aandraag, probeer ik altijd nauw aan te sluiten bij de ander.” Een persoonlijk gesprek, samen bidden, een kaars branden of een ander ritueel
uitvoeren: individuele steun kan op allerlei manieren. In de klinische zorg bieden geestelijk verzorgers ook groepswerk en gemeenschaps-vorming. Taco: “Ons groepswerk op afdelingen is open voor iedereen. Er is herkenning, lotgeno-tencontact en gedeelde levenswijsheid. Verder zijn er zondagse vieringen en het Rustpunt, een niet-kerkelijk meditatief moment door de week. Ik hoor van deelnemers dat deze bijeenkomsten bijdragen aan hun herstel en gevoel van menselijke waardigheid.”
Contact zoekenIn de klinische zorg kan iedere cliënt zelf om contact met de geestelijk verzorger verzoeken, eventueel via de verpleging of behandelaar. In de ambulante zorg werken geestelijk verzorgers alleen op doorverwijzing, als de behandelaar of een plaatselijk geestelijk verzorger niet kan inspringen. TB
Voor meer informatie kijk op: www.propersona.nl/Locaties/?id=50&Geestelijke %2520verzorging
De cursus ‘Verbondenheid’ wordt voorjaar 2015 weer gegeven in Arnhem. Contact-gegevens vind je in het Colofon.
“Er
kan
je v
eel o
ntno
men
w
ord
en, m
aar
nooi
t je
ei
genh
eid
!!”
Het schilderij op de voorkant is gemaakt door Henk Bruil. In zijn
jonge jaren maakte hij prachtige schilderijen. Door zijn ziekte en
medicatie moest hij zich neerleggen bij het idee dat hij misschien
nooit meer een beroemd kunstenaar zal worden. Schilderen is nog
wel zijn uitlaatklep, net als verhalen schrijven en muziek luisteren.
Zijn werk is recent geëxposeerd in Mezzo in Wolfheze.
In gesprek met een SPV Profiel
Colofon
Vaak is het moeilijk met mensen in je omgeving te bespreken hoe pijnlijk het kan zijn te moeten leren leven met gemis en verloren perspectief. Kun je bij je hulpverlener wel je verdriet tonen om wat je kwijt bent? Is er ruimte om dit bespreekbaar te maken? We vroegen het aan Atie Roemer, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (SPV) binnen FACT team Psychose Arnhem Zuid.
Naam: Monique
Drijfveer: Met cliënten samen werken aan het individuele herstel.
Hun zelfredzaamheid en zelfvertrouwen in de buitenwereld bevorderen.
Een brug zijn tussen de hulpverlening en de cliënt. Met respect voor
ieders eigenheid.
Als SPV gaat Atie bij cliënten thuis op bezoek, om hen te ondersteunen in het persoonlijke herstelproces. Die steun kan variëren van begeleiding bij het aanvragen van een dagbestedingsindicatie tot een gesprek over zingeving. Zoals elke medewerker in een FACT werkt Atie vanuit het behandelplan van de cliënt, waarin doelen staan op diverse levensgebieden.
“Ik kom vaak rouw en verlies tegen,” vertelt Atie. “Vooral over dingen die cliënten niet meer kunnen, dingen die eerder vanzelfsprekend waren. Dus dan is de ziekte nog niet eens het ergste, maar hebben mensen veel last van de gevolgen en van het stempel. In de beginfase van de behandeling komt dit meestal niet aan de orde. Het wordt vaak pas een thema als ik cliënten langer begeleid. Ik denk dat het belangrijk is er in het behandelplan onder zingeving aandacht aan te schenken.”
Gebruik je je eigen persoonlijke ervaringen met deze thema’s ook in het contact met de cliënt? Atie: “Ik kan vertellen over eigen ervaringen, alhoewel ik dit niet zo vaak doe. Maar nu ik er bij stilsta, doe ik dit onbewust misschien meer dan ik besef.”
Op de vraag of zij het lastig vindt om geconfronteerd te worden met verlies en rouw, antwoordt Atie beslist: “Ik heb door mijn levenservaring en doordat mijn vader begrafenisondernemer was, geen moeite met zware thematiek. Ik merk dat ik er daardoor soms ook relativerend en met humor mee om kan gaan. Vooral belangrijk vind ik het, als cliënten het leven niet meer zien zitten als gevolg van wat ze verloren hebben, om hier goed bij stil te staan en er open over te kunnen spreken. Doordat het voor mij niet vreemd is, is het dat voor de ander dan ook niet.” JT
Wat voor ervaringswerk doe je?“Ik ben ervaringsdeskundige in het forFACT- team Kairos in Arnhem en Nijmegen. Ons team is er voor mensen die in aanraking zijn gekomen of dreigen te komen met justitie, waarbij sprake is van een ernstige psychiatrische aandoening en (dreigend) delictgedrag.”
Wat is jouw cliëntervaring?“Ik ben cliënt geweest bij verschillende instanties. In mijn jeugd: kinderbescherming, JAC, kinderpolitie, pleeggezin en internaten. Later verschillende vormen van opvang, zoals daklozenopvang, crisisopvang en opvang voor verslaafden. Ik ben in een verslavings - en psychiatrische kliniek geweest. Daarnaast heb ik als cliënt van justitie verschillende vormen van detentie en andere straffen doorlopen. Ook wat ik leerde van medecliënten vind ik belangrijke ervaring.”
Hoe is je loopbaan geweest naar ervaringswerk?“Ik heb altijd met mensen gewerkt, dat is waarbij ik mij prettig voel. Na dagbesteding, vrijwilligerswerk en scholing kwam ik terecht bij het - toen nog - ACT team Arnhem in
een snuffelstage. Tegelijkertijd kreeg ik een betaalde baan in de ouderenzorg. Daar heb ik ervaren hoe het is om te passen in de ‘normale mensenwereld’. Al die tijd bleef ik wel in contact met lotgenoten. Na verschillende sollicitaties ben ik nu ervaringswerker. Daarnaast werk ik als vrijwilliger met mijn lotgenoten.”
Hoe gebruik je je cliëntervaring in je werk?“Door te herkennen en te accepteren. Door mijn herstelervaring te delen laat ik zien dat herstel mogelijk is, dat er hoop is. Maar dat verandering ook naar mij niet toe komt waaien. Eigen regie en inzet zijn heel belangrijk.”
Wat merk jij van rouw en verlies?“Cliënten hebben vaak veel gemist door hun stoornis of het milieu waarin ze opgroeiden. Soms met blijvende schade. Ik zie protest, gemopper, boosheid, weglopen, naar de ander kijken in plaats van naar jezelf. Je bent niet meer wie je was, zeg ik dan. Je moet verder met wat er nu is. Als je dat accepteert, kun je aan een toekomst werken.” TB
De ervaringskrant is een krant van, voor en door mensen met cliëntervaring bij Pro Persona, ook informatief voor begeleiders en behandelaars. Nummer 4 is van december 2014. Nummer 5 verschijnt voorjaar 2015.
Redactie: Thea Bergstra, Josephine Tukker en Iboya Saaltink
Medewerker aan dit nummer: Sjanne van Leeuwen
Beeld: Henk Bruil (voorzijde), foto ballon www.plazilla.com
Basisontwerp: Johannes Daalmans
Vormgeving en opmaak: DOKS ontwerpburo, Arnhem
Printen en vouwen: repro Wolfheze
Oplage: de eerste 1000 exemplaren in kleur. Extra exemplaren in zwart-wit of als pdf.
Downloaden: www.propersona.nl.Klik op ‘Wat u verder moet weten’ dan op ‘Ervaringsdeskundigen’ en kijk onderaan op de webpagina.
Pro Persona ervaringskrant 04 2014 09:00
NIEUWSCursuskalenderjanuari Herstellen doe je Zelf (Ede, Veenendaal) Werken met eigen ervaring (Tiel)februari Herstellen doe je Zelf (Arnhem)feb/maart Herstellen doe je Zelf (Tiel), Verbondenheid (Arnhem), Werken met eigen ervaring (Arnhem, Nijmegen/De Kentering)
Ervaringscollega’s In Nijmegen is Lotte Baaijens nieuw als ervaringsdeskundige in het FACT Psychose voor 16 uur per week. Lotte werkte eerder als activiteitentherapeut bij de kliniek volwassenen in Tiel. Marijke van den Bosch stapt over naar een FACT aan de Nijmeegsebaan voor 14 uur per week. Per 1 december start Yvonne Broers- van der Zanden als de nieuwe consulent Crisiskaart in Nijmegen. Voor Tiel gaat vrijwilliger Joyce de Vries de opleiding consulent Crisiskaart volgen. Vrijwilliger Ria Groot-Hulze is verhuisd van het ervaringsteam in Tiel naar Ede. Nieuw redactielid van de ervaringskrant is Iboya Saaltink. Per 2015 gaat ook Loed Verhoeven meewerken aan de krant.
Herstelondersteuning in EdeCliënten op de gesloten afdeling van De Riethorst krijgen nu wekelijks bezoek van ervaringsdeskundig vrijwilligers Ria Groot-Hulze en Iboya Saaltink. Daarnaast leiden zij eenmaal per maand de lotgenotengroep. Ook de cursus ‘Herstellen doe je zelf’ is van start gegaan.
Kleding kiezen in ArnhemIn de inloopruimte (gang FACT en IHT, tegenover B 206) op De Braamberg staat een rek met tweedehands kleding. Cliënten die willen weten of er iets voor hen bij is, kunnen daar gaan kijken.
Van verlies naar winst?Iedereen die iets dierbaars kwijtraakt, staat voor de taak dit te verwerken en in te passen in zijn of haar leven. De cursus Verbondenheid besteedt daarom aandacht aan rouwstadia en rouwtaken. En aan de winst van verlies. Maar kan dat? Kun je verlies omzetten in winst? Vijf stadiaDe Amerikaanse psychiater Elizabeth Kübler- Ross maakte als eerste de processen van rouw inzichtelijk in vijf mogelijke stadia van verliesverwerking. Als eerste fase van verlies noemt Kübler-Ross de ontkenning. Je wil en kan het gebeurde niet accepteren, ‘het is niet waar’. Wanneer de waarheid toch doordringt, volgt vaak woede, met op de bodem daarvan vaak verdriet. In de derde fase, marchanderen, ga je onderhandelen met je lot: ‘Als ik nu dit doe, dan ...’. De vierde fase is depressie. In deze fase begin je het verlies te verwerken en dat zorgt vaak voor diep verdriet. In de laatste fase aanvaardt je je verlies. Er komt berusting.
RouwtakenDe Vlaamse klinisch psycholoog en doctor in de geneeskunde Manu Keirse onderscheidt vier rouwtaken: dat wat je te doen staat als je een verlies te verwerken krijgt.1. Aanvaarden van de werkelijkheid van verlies.2. Ervaren van de pijn van verlies.3. Aanpassing aan de omgeving.4. Een nieuwe plaats geven en opnieuw leren houden van het leven.
Is er winst na een verlies?Geestelijk verzorger Taco Bos vindt het een welerg optimistische uitspraak: de winst van verlies. Zijn collega Stefien Jansen pleit voor een zorgvuldige benadering om te voorkomen dat verlies of lijden verheerlijkt wordt. Terecht. Toch merken zij wat ook uit de cursus Verbon-denheid blijkt. Dat de vragen: wat heeft verlies je opgeleverd? en: hoe ben jij veranderd? tot indrukwekkende antwoorden kunnen leiden. Zoals zich bevrijd voelen van de druk van verwachtingen van buitenaf, zichzelf en anderen beter hebben leren kennen, meer invoelings-vermogen hebben gekregen, en beter weten wat wel en niet bij je past. TB en JT
Activiteiten ervaringsteam:ACTBezoek kliniekenCursus ‘Herstellen doe je zelf’ Cursus ‘Verbondenheid’ Cursus ‘Werken met eigen ervaring’CrisiskaartFACTIndividuele begeleidingLotgenotencontactLotgenoten-/werkgroep voor vrouwen met een misbruikverledenWerkgroep ‘Bouwen aan de toekomst’VoorlichtingWerkervaring opdoen bijcliëntgestuurd restaurant of informatiecentrum
Meer weten of reageren:[email protected]
Contact:Arnhem: 06 - 52 55 92 21 (Nel Reedijk) of 06 - 21 13 78 97 (Josephine Tukker)Ede/Lunteren/Veenendaal: (0318) 43 35 41 of 06 - 11 78 14 64 (Johannes Daalmans)Nijmegen: via ervaringsteam TielTiel: ervaringsteam (0344) 65 67 47
Steun bij rouw en verliesToen mij gevraagd werd een artikel te schrijven over dit onderwerp, was mijn eerste gedachte ‘appeltje-eitje’. Even googlen en een eindeloze stroom van mogelijkheden vallen me ten deel. Niets bleek minder waar. Er zijn eindeloos veel sites over steun bij verlies, maar die gaan vrijwel altijd over het verlies van een dierbare. Hoewel ook heel ingrijpend, is het niet de enige vorm van verlies en rouw. Mensen met een psychische beperking verliezen vaak heel veel en dat maakt hun rouw ook complex, juist omdat het ingrijpt op zoveel levensgebieden.
Hanneke Muthert schrijft in haar boekje ‘Ruimte voor verlies’: “Psychiatrische patiënten zijn verliezers pur sang. Niet alleen het verlies van gezondheid (psychisch gehandicapt), van sociale contacten (eenzaamheid), van zelf-respect en van het ‘zelf’ (minderwaardigheids-gevoel) en van maatschappelijk perspectief (kansarm), maar ook het verlies van hoop, van dromen en verwachtingen (wanhoop) en van zin en levensbeschouwelijk perspectief (zinloosheid) spelen een rol bij langdurig psychiatrische patiënten.”
Van eenzaamheid naar verbinding Het is onmogelijk aan anderen duidelijk te maken hoe ingrijpend en eenzaam een dergelijk proces van rouw en verlies is. De omgeving kan de rouwende dan ook vaak niet precies die steun bieden die hij of zij zo nodig heeft. Ook dit brengt weer een stukje rouw met zich mee (loslaten
van verwachtingen). Toch is de mens een sociaal wezen dat juist in moeilijke tijden behoefte heeft aan verbinding. Je kunt als cliënt actief op zoek gaan naar steun. Dat biedt misschien geen oplossingen, maar er kan wel geluisterd worden en gedeeld. Dit helpt om de verbinding met anderen te behouden of terug te vinden.
Enkele mogelijkheden• iemand uit je netwerk vragen om alleen maar te luisteren, als je daar behoefte aan hebt• maatje via Humanitas, project ‘Steun bij verlies’• Stichting Korrelatie• online zelfhulpmodule over rouw, van Indigo• gesprekken met een geestelijk verzorger• cursus ‘Verbondenheid’ bij Pro Persona• lotgenotengroepen in onder andere Ede en Tiel IS