nr 4: Rouw en verlies

2
04 2014 Cursus Verbondenheid Van de redactie In hersteltrainingen leer je hoe je het beste voor jezelf kunt zorgen in heden en toekomst. Maar de pijn en het verlies van je verleden dan? Daarover gaat de cursus ‘Verbondenheid’. In elf bijeenkomsten houden cursisten zich bezig met rouw en verlies en hoe hiermee om te gaan. De cursus wordt gegeven door twee ervaringsdeskundigen. In deze ervaringskrant is rouw en verlies het centrale thema. En dan niet zozeer de rouw na de dood van een dierbare. Maar vooral de rouw en verliesverwerking die voortkomt uit alles wat iemand kwijtraakt als hij of zij psychisch ziek wordt: gezondheid, zelfbeeld, toekomstperspectief, werk of contacten. De rouw en verlies bij herstel dus. Als opvolger van de al bestaande cursus ‘Herstellen doe je zelf’ gaat ‘Verbondenheid’ dieper in op de thema’s rouw en verlies. Hiermee wordt bedoeld het rouwproces dat iemand doormaakt die door een psychische aandoening zaken verloren heeft. Bijvoorbeeld werk, vrienden of familie. Verlieservaring en wat er nog wèl is Samen met je medecursisten (maximaal acht) ervaar je wat jouw steunbehoeften zijn, en hoe deze kenbaar te maken. Dat is nodig omdat het praten over je verlieservaringen verschillende emoties bij je op kan roepen. Daarna leer je de rouwfasen kennen, en deze te gebruiken om het persoonlijke rouwen om verlies beter te begrijpen. Andere vragen die aan de orde komen zijn: hoe ga je om met reacties uit je omgeving op de manier waarop je nu leeft of moet leven door je verlies? Levert je verlies je ook nog iets anders op dan woede, verdriet, onmacht? Ook kijken we naar wat je (nog) wèl hebt en kunt, naar je positieve eigenschappen. En naar waar jij blij van wordt. Gelijkwaardigheid en verbondenheid Deelnemers aan de cursus ervaren gelijkwaar- digheid en verbondenheid. Een paar reacties: “Wat ik het fijnste vond aan de cursus was om deel van de groep te zijn. Er werd veel gedeeld, er was ook veel herkenning. Dat schept toch een band.” “Door de training ben ik anders gaan kijken naar mijn verlies. Behalve dat het me veel verdriet en pijn heeft gebracht, heeft het me ook iets opgeleverd, namelijk dat ik mezelf beter heb leren kennen en dat ik er mentaal echt sterker door ben geworden. Ik heb het immers allemaal overleefd: ik sta nog overeind!” JT We bekijken het thema vanuit verschillende gezichtshoeken. Het persoonlijke verhaal van een cliënt. Het profiel van een collega. De aanpak van een sociaal psychiatrisch verpleegkundige in een FACT. De herstelcursus die speciaal ingaat op rouw en verlies. Het rouwproces zelf. De eenzaamheid en behoefte aan steun. En niet te vergeten: de geestelijk verzorgers bij Pro Persona. In het proefschrift ‘Verlies en Verlangen. Verlies- verwerking bij schizofrenie’ constateert geestelijk verzorger Hanneke Muthert, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, dat de ggz zich vaak onvoldoende bewust is van al die rouw, verlieservaringen en gemiste kansen. Ze vindt het belangrijk dat mensen gelegenheid krijgen zich hierover te uiten. Taco Bos, geestelijk verzorger bij Pro Persona, las haar proefschrift. Hij concludeert: “Als hulpverlener kun je niet meteen iemand, heel optimistisch, in zijn of haar eigen kracht bevestigen en tot herstel stimuleren, als je niet ook de ruimte hebt gegeven om te rouwen, te huilen, stampvoeten, vloeken, zwijgen of bidden.” De antwoorden die we van geestelijk verzorgers Taco Bos, Stefien Jansen en Bahaeddin Budak kregen op onze interviewvragen vertellen veel meer dan we konden plaatsen in deze krant. Wie wil, kan een uitgebreide versie van het artikel opvragen. Trijnie Nielen, geestelijk verzorger op Siependaal in Tiel legt ter inspiratie gedichten in de wacht- ruimtes. Twee daarvan zijn opgenomen in deze krant. En tot onze blijdschap ontvingen we een gedicht van een cliënte over de crisiskaart, dat natuurlijk ook een plek heeft gekregen. Ideeën, teksten of beelden voor deze krant blijven welkom TB Wil je reageren, of het uitgebreide artikel ‘Zoeken naar kracht en inspiratie’ ontvangen? Mail [email protected] Pro Persona ervaringskrant 04 2014 09:00 Het verhaal van Iboya Om maar met de deur in huis te vallen: ik ben in de periode 2009-2010 opgelicht. Niet één keer maar stelselmatig. Dit is gebeurd door me volledig te hersenspoelen, me te overvoeren met complottheorieën en me angst in te boezemen. Aan het eind van de rit belandde ik op de gesloten afdeling op de Riethorst. Het was een totaal ontwrichtende gebeurtenis. Mijn erfenis was compleet verdwenen, mijn gezin uit elkaar gevallen en mijn besef van realiteit was totaal weg. Ik was zo bang dat ik me letterlijk aan mensen vastklampte om nog maar een beetje houvast te voelen. Angst loopt als een rode draad door mijn leven. Soms aan de oppervlakte maar vaak onderhuids. Door de beschreven gebeurtenis is deze angst enorm getriggerd. Mijn grootste angst was drie jaar lang om helemaal alleen te eindigen in de goot. Ik stond er mee op en ging er mee naar bed. Ik voelde totaal geen grond onder mijn voeten. Mijn zelfvertrouwen was letterlijk weg. Uiteindelijk volgde de diagnose angststoornis. Om te kunnen herstellen moest ik het monster van de angst recht in de bek kijken. Dag na dag. Dit vroeg (en nog) om moed. Ik heb drie mensen gevraagd me hier langdurig bij te steunen. Ik had dit echt nooit alleen gekund. Verder was het helaas nodig om medicatie te slikken om de angst enigszins te dempen. Ik heb therapieën gevolgd en ben vrijwilligerswerk gaan doen. Pas dit jaar is er ruimte om te rouwen. Voor die tijd was het puur overleven. Ik ervaar het als een eenzaam proces, rauw en grillig. Het behelst ook alle eerdere verliezen in mijn leven. Niets is meer hetzelfde. Alles moet worden her-ijkt. De winst is dat ik, in essentie, niet veranderd ben. Dat wat mij ‘mij’ maakt is niet aangetast. Ik heb nog steeds vertrouwen in mensen, ben niet bitter en geloof in het goede van de mens. Als ik een boodschap aan anderen mag geven is het deze: er kan je veel ontnomen worden, maar nooit je eigenheid!! IS Is er een kracht die geneest? Is er een kracht die geneest? Als we op de bodem van ons kunnen zijn als we pijn hebben, ziek zijn. of eenzaam door de dagen gaan: is er een kracht die ons doet opstaan? Kom me niet aan met mooie woorden, zeg niet dat lijden zin heeft, een doel? Als de afgrond zich opent en nergens houvast is, troost mij dan niet met andermans pijn. kom mij niet aan met schoonheid en zon. Maar waak met mij in de grot van smart begrijp de volle omvang van mijn klacht kleineer me niet, laat mij mijn waardigheid. Wie weet – in de nacht, tussen jou en mij roert zich een kracht die geneest. Catharina Visser De crisiskaart speciaal voor jou gemaakt. Geschreven niet gehaakt. Staat alles in, wat belangrijk is. Als je hem niet hebt zeker een gemis. Te gebruiken bij psychische nood. Waar hij hulp bood. Sjanne van Leeuwen Identiteit Verdriet. Pijn. Nacht. Jij mens zo geslagen. Sta op, blijf staan, weet je uitgedaagd. Minder, maar ook meer kun je worden. Meer mens. Alleen een boom die alle geweld, alleen een boom die storm na storm doorstond is ook volop, in alle majesteit boom. Steeds weerbaarder jij, onverzettelijker. Steeds duidelijker je identiteit. Hans Bouma Stop met graven als je in de put zit Wees bereid au & ja te zeggen Uit ‘Vuistregels’ van K. Michel Zoeken naar kracht en inspiratie ”Ik ben niet meer degene die ik was. Alles is me uit handen geslagen. Als ik in de spiegel kijk, herken ik mezelf niet meer.” Een psychiatrische aandoening kan mensen veel ontnemen. Hoe verwerk je dat? En kun je het leven dan toch, op een andere manier, waarde en inhoud geven? Met zulke vragen kunnen mensen terecht bij een geestelijk verzorgers. “Ik kom verschillende vormen van rouw tegen”, vertelt Taco Bos, geestelijk verzorger in Wolfheze en Arnhem. “Oudere mensen die in korte tijd veel dierbaren verliezen of hun eigen levens- einde zien naderen. Vluchtelingen uit Liberia, Congo of Afghanistan die hun thuisland zijn kwijtgeraakt. Mensen met een langdurige aan- doening die vaak jarenlang rouwen om gemiste kansen en verloren perspectief.” Aansluiten bij de ander Als andere zingevers wegvallen, zoals een baan, gezin of goed inkomen, kan levens- beschouwing of religie een bron zijn waaruit mensen kunnen putten. “Ik kijk samen met de cliënt naar wat er is”, zegt Taco, “en probeer erkenning te geven zowel voor de pijn als voor de eigen inzet.” De geestelijk verzorgers bij Pro Persona hebben een verschillende religieuze achtergrond. “Maar die zullen we nooit aan iemand opleggen of opdringen”, stelt Taco nadrukkelijk. “Als ik een gedicht, lied, of verhaal aandraag, probeer ik altijd nauw aan te sluiten bij de ander.” Een persoonlijk gesprek, samen bidden, een kaars branden of een ander ritueel uitvoeren: individuele steun kan op allerlei manieren. In de klinische zorg bieden geestelijk verzorgers ook groepswerk en gemeenschaps- vorming. Taco: “Ons groepswerk op afdelingen is open voor iedereen. Er is herkenning, lotgeno- tencontact en gedeelde levenswijsheid. Verder zijn er zondagse vieringen en het Rustpunt, een niet-kerkelijk meditatief moment door de week. Ik hoor van deelnemers dat deze bijeenkomsten bijdragen aan hun herstel en gevoel van menselijke waardigheid.” Contact zoeken In de klinische zorg kan iedere cliënt zelf om contact met de geestelijk verzorger verzoeken, eventueel via de verpleging of behandelaar. In de ambulante zorg werken geestelijk verzorgers alleen op doorverwijzing, als de behandelaar of een plaatselijk geestelijk verzorger niet kan inspringen. TB Voor meer informatie kijk op: www.propersona.nl/Locaties/?id=50&Geestelijke %2520verzorging De cursus ‘Verbondenheid’ wordt voorjaar 2015 weer gegeven in Arnhem. Contact- gegevens vind je in het Colofon. “Er kan je veel ontnomen worden, maar nooit je eigenheid!!” Het schilderij op de voorkant is gemaakt door Henk Bruil. In zijn jonge jaren maakte hij prachtige schilderijen. Door zijn ziekte en medicatie moest hij zich neerleggen bij het idee dat hij misschien nooit meer een beroemd kunstenaar zal worden. Schilderen is nog wel zijn uitlaatklep, net als verhalen schrijven en muziek luisteren. Zijn werk is recent geëxposeerd in Mezzo in Wolfheze.

Transcript of nr 4: Rouw en verlies

Page 1: nr 4: Rouw en verlies

042014

Cursus Verbondenheid

Van de redactie

In hersteltrainingen leer je hoe je het beste voor jezelf kunt zorgen in heden en toekomst. Maar de pijn en het verlies van je verleden dan? Daarover gaat de cursus ‘Verbondenheid’. In elf bijeenkomsten houden cursisten zich bezig met rouw en verlies en hoe hiermee om te gaan. De cursus wordt gegeven door twee ervaringsdeskundigen.

In deze ervaringskrant is rouw en verlies het centrale thema. En dan niet zozeer de rouw na de dood van een dierbare. Maar vooral de rouw en verliesverwerking die voortkomt uit alles wat iemand kwijtraakt als hij of zij psychisch ziek wordt: gezondheid, zelfbeeld, toekomstperspectief, werk of contacten. De rouw en verlies bij herstel dus.

Als opvolger van de al bestaande cursus ‘Herstellen doe je zelf’ gaat ‘Verbondenheid’ dieper in op de thema’s rouw en verlies. Hiermee wordt bedoeld het rouwproces dat iemand doormaakt die door een psychische aandoening zaken verloren heeft. Bijvoorbeeld werk, vrienden of familie.

Verlieservaring en wat er nog wèl isSamen met je medecursisten (maximaal acht) ervaar je wat jouw steunbehoeften zijn, en hoe deze kenbaar te maken. Dat is nodig omdat het praten over je verlieservaringen verschillende emoties bij je op kan roepen. Daarna leer je de rouwfasen kennen, en deze te gebruiken om het persoonlijke rouwen om verlies beter te begrijpen. Andere vragen die aan de orde komen zijn: hoe ga je om met reacties uit je omgeving op de manier waarop je nu leeft of moet leven door je verlies? Levert je verlies je ook nog iets anders op dan woede, verdriet, onmacht? Ook kijken we naar wat je (nog) wèl

hebt en kunt, naar je positieve eigenschappen. En naar waar jij blij van wordt.

Gelijkwaardigheid en verbondenheidDeelnemers aan de cursus ervaren gelijkwaar-digheid en verbondenheid. Een paar reacties: “Wat ik het fijnste vond aan de cursus was om deel van de groep te zijn. Er werd veel gedeeld, er was ook veel herkenning. Dat schept toch een band.” “Door de training ben ik anders gaan kijken naar mijn verlies. Behalve dat het me veel verdriet en pijn heeft gebracht, heeft het me ook iets opgeleverd, namelijk dat ik mezelf beter heb leren kennen en dat ik er mentaal echt sterker door ben geworden. Ik heb het immers allemaal overleefd: ik sta nog overeind!” JT

We bekijken het thema vanuit verschillende gezichtshoeken. Het persoonlijke verhaal van een cliënt. Het profiel van een collega. De aanpak van een sociaal psychiatrisch verpleegkundige in een FACT. De herstelcursus die speciaal ingaat op rouw en verlies. Het rouwproces zelf. De eenzaamheid en behoefte aan steun. En niet te vergeten: de geestelijk verzorgers bij Pro Persona.

In het proefschrift ‘Verlies en Verlangen. Verlies- verwerking bij schizofrenie’ constateert geestelijk verzorger Hanneke Muthert, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, dat de ggz zich vaak onvoldoende bewust is van al die rouw, verlieservaringen en gemiste kansen. Ze vindt het belangrijk dat mensen gelegenheid krijgen zich hierover te uiten. Taco Bos, geestelijk verzorger bij Pro Persona, las haar proefschrift. Hij concludeert: “Als hulpverlener kun je niet meteen iemand, heel optimistisch, in zijn of haar eigen kracht bevestigen en tot herstel stimuleren, als je niet ook de ruimte hebt gegeven om te rouwen, te huilen, stampvoeten, vloeken, zwijgen of bidden.”

De antwoorden die we van geestelijk verzorgers Taco Bos, Stefien Jansen en Bahaeddin Budak kregen op onze interviewvragen vertellen veel meer dan we konden plaatsen in deze krant. Wie wil, kan een uitgebreide versie van het artikel opvragen.

Trijnie Nielen, geestelijk verzorger op Siependaal in Tiel legt ter inspiratie gedichten in de wacht-ruimtes. Twee daarvan zijn opgenomen in deze krant. En tot onze blijdschap ontvingen we een gedicht van een cliënte over de crisiskaart, dat natuurlijk ook een plek heeft gekregen. Ideeën, teksten of beelden voor deze krant blijven welkom TB

Wil je reageren, of het uitgebreide artikel ‘Zoeken naar kracht en inspiratie’ ontvangen? Mail [email protected]

Pro Persona ervaringskrant 04 2014 09:00

Het

ver

haal

van

Ibo

yaO

m m

aar

met

de

deu

r in

hui

s te

val

len:

ik b

en in

de

per

iod

e 20

09-2

010

opge

licht

. Nie

t éé

n ke

er m

aar

stel

selm

atig

. Dit

is g

ebeu

rd d

oor

me

volle

dig

te

hers

ensp

oele

n, m

e te

ove

rvoe

ren

met

com

plo

tthe

orie

ën e

n m

e an

gst

in t

e b

oeze

men

.

Aan

het

ein

d v

an d

e rit

bel

and

de

ik o

p d

e ge

slot

en a

fdel

ing

op d

e R

ieth

orst

. Het

was

een

to

taal

ont

wric

hten

de

geb

eurt

enis

. Mijn

erf

enis

w

as c

omp

leet

ver

dw

enen

, mijn

gez

in u

it el

kaar

ge

valle

n en

mijn

bes

ef v

an r

ealit

eit

was

tot

aal

weg

. Ik

was

zo

ban

g d

at ik

me

lett

erlij

k aa

n m

ense

n va

stkl

amp

te o

m n

og m

aar

een

bee

tje

houv

ast

te v

oele

n.

Ang

st lo

opt

als

een

rod

e d

raad

doo

r m

ijn

leve

n. S

oms

aan

de

opp

ervl

akte

maa

r va

ak

ond

erhu

ids.

Doo

r d

e b

esch

reve

n ge

beu

rten

is

is d

eze

angs

t en

orm

get

rigge

rd. M

ijn g

root

ste

angs

t w

as d

rie ja

ar la

ng o

m h

elem

aal a

lleen

te

eind

igen

in d

e go

ot. I

k st

ond

er

mee

op

en

ging

er

mee

naa

r b

ed. I

k vo

eld

e to

taal

gee

n gr

ond

on

der

mijn

voe

ten.

Mijn

zel

fver

trou

wen

was

le

tter

lijk

weg

. Uite

ind

elijk

vol

gde

de

dia

gnos

e an

gsts

toor

nis.

Om

te k

unne

n he

rste

llen

moe

st ik

het

mon

ster

va

n d

e an

gst

rech

t in

de

bek

kijk

en. D

ag n

a d

ag. D

it vr

oeg

(en

nog)

om

moe

d. I

k he

b d

rie

men

sen

gevr

aagd

me

hier

lang

dur

ig b

ij te

st

eune

n. Ik

had

dit

echt

noo

it al

leen

gek

und

.

Verd

er w

as h

et h

elaa

s no

dig

om

med

icat

ie t

e sl

ikke

n om

de

angs

t en

igsz

ins

te d

emp

en. I

k he

b t

hera

pie

ën g

evol

gd e

n b

en v

rijw

illig

ersw

erk

gaan

doe

n.

Pas

dit

jaar

is e

r ru

imte

om

te

rouw

en. V

oor

die

tijd

was

het

puu

r ov

erle

ven.

Ik e

rvaa

r he

t al

s ee

n ee

nzaa

m p

roce

s, r

auw

en

grill

ig. H

et

beh

elst

ook

alle

eer

der

e ve

rliez

en in

mijn

leve

n.

Nie

ts is

mee

r he

tzel

fde.

Alle

s m

oet

wor

den

he

r-ijk

t.

De

win

st is

dat

ik, i

n es

sent

ie, n

iet

vera

nder

d

ben

. Dat

wat

mij

‘mij’

maa

kt is

nie

t aa

nget

ast.

Ik h

eb n

og s

teed

s ve

rtro

uwen

in m

ense

n, b

en

niet

bitt

er e

n ge

loof

in h

et g

oed

e va

n d

e m

ens.

Als

ik e

en b

ood

scha

p a

an a

nder

en m

ag g

even

is

het

dez

e: e

r ka

n je

vee

l ont

nom

en w

ord

en,

maa

r no

oit

je e

igen

heid

!!

IS

Is e

r ee

n kr

acht

die

gen

eest

?

Is e

r ee

n kr

acht

die

gen

eest

?A

ls w

e op

de

bode

m v

an o

ns k

unne

n zi

jnal

s w

e pi

jn h

ebbe

n, z

iek

zijn

.of

een

zaam

doo

r de

dag

en g

aan:

is e

r ee

n kr

acht

die

ons

doe

t ops

taan

?

Kom

me

niet

aan

met

moo

ie w

oord

en,

zeg

niet

dat

lijd

en z

in h

eeft,

een

doe

l?A

ls d

e af

gron

d zi

ch o

pent

en

nerg

ens

houv

ast i

s,tr

oost

mij

dan

niet

met

and

erm

ans

pijn

.ko

m m

ij ni

et a

an m

et s

choo

nhei

d en

zon

.

Maa

r w

aak

met

mij

in d

e gr

ot v

an s

mar

tbe

grijp

de

volle

om

vang

van

mijn

kla

cht

klei

neer

me

niet

, laa

t mij

mijn

waa

rdig

heid

.W

ie w

eet –

in d

e na

cht,

tuss

en jo

u en

mij

roer

t zic

h ee

n kr

acht

die

gen

eest

.

Cat

harin

a Vi

sser

De

cris

iska

art s

peci

aal v

oor

jou

gem

aakt

.G

esch

reve

n ni

et g

ehaa

kt.

Sta

at a

lles

in, w

at b

elan

grijk

is.

Als

je h

em n

iet h

ebt z

eker

een

gem

is.

Te g

ebru

iken

bij

psyc

hisc

he n

ood.

Waa

r hi

j hul

p bo

od.

Sja

nne

van

Leeu

wen

Iden

titei

t

Verd

riet.

Pijn

. Nac

ht.

Jij m

ens

zo g

esla

gen.

Sta

op

, blij

f sta

an,

wee

t je

uitg

edaa

gd.

Min

der

,m

aar

ook

mee

r ku

n je

wor

den

.M

eer

men

s.

Alle

en e

en b

oom

die

alle

gew

eld

,

alle

en e

en b

oom

die

sto

rm n

a st

orm

doo

rsto

nd

is o

ok v

olop

,in

alle

maj

este

it b

oom

.

Ste

eds

wee

rbaa

rder

jij,

onve

rzet

telij

ker.

Ste

eds

dui

del

ijker

je id

entit

eit.

Han

s B

oum

a

Sto

p m

et g

rave

n al

s je

in d

e p

ut z

itW

ees

ber

eid

au

& ja

te

zegg

en

Uit

‘Vui

stre

gels

’ van

K. M

iche

l

Zoeken naar kracht en inspiratie”Ik ben niet meer degene die ik was. Alles is me uit handen geslagen. Als ik in de spiegel kijk, herken ik mezelf niet meer.” Een psychiatrische aandoening kan mensen veel ontnemen. Hoe verwerk je dat? En kun je het leven dan toch, op een andere manier, waarde en inhoud geven? Met zulke vragen kunnen mensen terecht bij een geestelijk verzorgers.

“Ik kom verschillende vormen van rouw tegen”, vertelt Taco Bos, geestelijk verzorger in Wolfheze en Arnhem. “Oudere mensen die in korte tijd veel dierbaren verliezen of hun eigen levens-einde zien naderen. Vluchtelingen uit Liberia, Congo of Afghanistan die hun thuisland zijn kwijtgeraakt. Mensen met een langdurige aan-doening die vaak jarenlang rouwen om gemiste kansen en verloren perspectief.”

Aansluiten bij de ander Als andere zingevers wegvallen, zoals een baan, gezin of goed inkomen, kan levens-beschouwing of religie een bron zijn waaruit mensen kunnen putten. “Ik kijk samen met de cliënt naar wat er is”, zegt Taco, “en probeer erkenning te geven zowel voor de pijn als voor de eigen inzet.” De geestelijk verzorgers bij Pro Persona hebben een verschillende religieuze achtergrond. “Maar die zullen we nooit aan iemand opleggen of opdringen”, stelt Taco nadrukkelijk. “Als ik een gedicht, lied, of verhaal aandraag, probeer ik altijd nauw aan te sluiten bij de ander.” Een persoonlijk gesprek, samen bidden, een kaars branden of een ander ritueel

uitvoeren: individuele steun kan op allerlei manieren. In de klinische zorg bieden geestelijk verzorgers ook groepswerk en gemeenschaps-vorming. Taco: “Ons groepswerk op afdelingen is open voor iedereen. Er is herkenning, lotgeno-tencontact en gedeelde levenswijsheid. Verder zijn er zondagse vieringen en het Rustpunt, een niet-kerkelijk meditatief moment door de week. Ik hoor van deelnemers dat deze bijeenkomsten bijdragen aan hun herstel en gevoel van menselijke waardigheid.”

Contact zoekenIn de klinische zorg kan iedere cliënt zelf om contact met de geestelijk verzorger verzoeken, eventueel via de verpleging of behandelaar. In de ambulante zorg werken geestelijk verzorgers alleen op doorverwijzing, als de behandelaar of een plaatselijk geestelijk verzorger niet kan inspringen. TB

Voor meer informatie kijk op: www.propersona.nl/Locaties/?id=50&Geestelijke %2520verzorging

De cursus ‘Verbondenheid’ wordt voorjaar 2015 weer gegeven in Arnhem. Contact-gegevens vind je in het Colofon.

“Er

kan

je v

eel o

ntno

men

w

ord

en, m

aar

nooi

t je

ei

genh

eid

!!”

Het schilderij op de voorkant is gemaakt door Henk Bruil. In zijn

jonge jaren maakte hij prachtige schilderijen. Door zijn ziekte en

medicatie moest hij zich neerleggen bij het idee dat hij misschien

nooit meer een beroemd kunstenaar zal worden. Schilderen is nog

wel zijn uitlaatklep, net als verhalen schrijven en muziek luisteren.

Zijn werk is recent geëxposeerd in Mezzo in Wolfheze.

Page 2: nr 4: Rouw en verlies

In gesprek met een SPV Profiel

Colofon

Vaak is het moeilijk met mensen in je omgeving te bespreken hoe pijnlijk het kan zijn te moeten leren leven met gemis en verloren perspectief. Kun je bij je hulpverlener wel je verdriet tonen om wat je kwijt bent? Is er ruimte om dit bespreekbaar te maken? We vroegen het aan Atie Roemer, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (SPV) binnen FACT team Psychose Arnhem Zuid.

Naam: Monique

Drijfveer: Met cliënten samen werken aan het individuele herstel.

Hun zelfredzaamheid en zelfvertrouwen in de buitenwereld bevorderen.

Een brug zijn tussen de hulpverlening en de cliënt. Met respect voor

ieders eigenheid.

Als SPV gaat Atie bij cliënten thuis op bezoek, om hen te ondersteunen in het persoonlijke herstelproces. Die steun kan variëren van begeleiding bij het aanvragen van een dagbestedingsindicatie tot een gesprek over zingeving. Zoals elke medewerker in een FACT werkt Atie vanuit het behandelplan van de cliënt, waarin doelen staan op diverse levensgebieden.

“Ik kom vaak rouw en verlies tegen,” vertelt Atie. “Vooral over dingen die cliënten niet meer kunnen, dingen die eerder vanzelfsprekend waren. Dus dan is de ziekte nog niet eens het ergste, maar hebben mensen veel last van de gevolgen en van het stempel. In de beginfase van de behandeling komt dit meestal niet aan de orde. Het wordt vaak pas een thema als ik cliënten langer begeleid. Ik denk dat het belangrijk is er in het behandelplan onder zingeving aandacht aan te schenken.”

Gebruik je je eigen persoonlijke ervaringen met deze thema’s ook in het contact met de cliënt? Atie: “Ik kan vertellen over eigen ervaringen, alhoewel ik dit niet zo vaak doe. Maar nu ik er bij stilsta, doe ik dit onbewust misschien meer dan ik besef.”

Op de vraag of zij het lastig vindt om geconfronteerd te worden met verlies en rouw, antwoordt Atie beslist: “Ik heb door mijn levenservaring en doordat mijn vader begrafenisondernemer was, geen moeite met zware thematiek. Ik merk dat ik er daardoor soms ook relativerend en met humor mee om kan gaan. Vooral belangrijk vind ik het, als cliënten het leven niet meer zien zitten als gevolg van wat ze verloren hebben, om hier goed bij stil te staan en er open over te kunnen spreken. Doordat het voor mij niet vreemd is, is het dat voor de ander dan ook niet.” JT

Wat voor ervaringswerk doe je?“Ik ben ervaringsdeskundige in het forFACT- team Kairos in Arnhem en Nijmegen. Ons team is er voor mensen die in aanraking zijn gekomen of dreigen te komen met justitie, waarbij sprake is van een ernstige psychiatrische aandoening en (dreigend) delictgedrag.”

Wat is jouw cliëntervaring?“Ik ben cliënt geweest bij verschillende instanties. In mijn jeugd: kinderbescherming, JAC, kinderpolitie, pleeggezin en internaten. Later verschillende vormen van opvang, zoals daklozenopvang, crisisopvang en opvang voor verslaafden. Ik ben in een verslavings - en psychiatrische kliniek geweest. Daarnaast heb ik als cliënt van justitie verschillende vormen van detentie en andere straffen doorlopen. Ook wat ik leerde van medecliënten vind ik belangrijke ervaring.”

Hoe is je loopbaan geweest naar ervaringswerk?“Ik heb altijd met mensen gewerkt, dat is waarbij ik mij prettig voel. Na dagbesteding, vrijwilligerswerk en scholing kwam ik terecht bij het - toen nog - ACT team Arnhem in

een snuffelstage. Tegelijkertijd kreeg ik een betaalde baan in de ouderenzorg. Daar heb ik ervaren hoe het is om te passen in de ‘normale mensenwereld’. Al die tijd bleef ik wel in contact met lotgenoten. Na verschillende sollicitaties ben ik nu ervaringswerker. Daarnaast werk ik als vrijwilliger met mijn lotgenoten.”

Hoe gebruik je je cliëntervaring in je werk?“Door te herkennen en te accepteren. Door mijn herstelervaring te delen laat ik zien dat herstel mogelijk is, dat er hoop is. Maar dat verandering ook naar mij niet toe komt waaien. Eigen regie en inzet zijn heel belangrijk.”

Wat merk jij van rouw en verlies?“Cliënten hebben vaak veel gemist door hun stoornis of het milieu waarin ze opgroeiden. Soms met blijvende schade. Ik zie protest, gemopper, boosheid, weglopen, naar de ander kijken in plaats van naar jezelf. Je bent niet meer wie je was, zeg ik dan. Je moet verder met wat er nu is. Als je dat accepteert, kun je aan een toekomst werken.” TB

De ervaringskrant is een krant van, voor en door mensen met cliëntervaring bij Pro Persona, ook informatief voor begeleiders en behandelaars. Nummer 4 is van december 2014. Nummer 5 verschijnt voorjaar 2015.

Redactie: Thea Bergstra, Josephine Tukker en Iboya Saaltink

Medewerker aan dit nummer: Sjanne van Leeuwen

Beeld: Henk Bruil (voorzijde), foto ballon www.plazilla.com

Basisontwerp: Johannes Daalmans

Vormgeving en opmaak: DOKS ontwerpburo, Arnhem

Printen en vouwen: repro Wolfheze

Oplage: de eerste 1000 exemplaren in kleur. Extra exemplaren in zwart-wit of als pdf.

Downloaden: www.propersona.nl.Klik op ‘Wat u verder moet weten’ dan op ‘Ervaringsdeskundigen’ en kijk onderaan op de webpagina.

Pro Persona ervaringskrant 04 2014 09:00

NIEUWSCursuskalenderjanuari Herstellen doe je Zelf (Ede, Veenendaal) Werken met eigen ervaring (Tiel)februari Herstellen doe je Zelf (Arnhem)feb/maart Herstellen doe je Zelf (Tiel), Verbondenheid (Arnhem), Werken met eigen ervaring (Arnhem, Nijmegen/De Kentering)

Ervaringscollega’s In Nijmegen is Lotte Baaijens nieuw als ervaringsdeskundige in het FACT Psychose voor 16 uur per week. Lotte werkte eerder als activiteitentherapeut bij de kliniek volwassenen in Tiel. Marijke van den Bosch stapt over naar een FACT aan de Nijmeegsebaan voor 14 uur per week. Per 1 december start Yvonne Broers- van der Zanden als de nieuwe consulent Crisiskaart in Nijmegen. Voor Tiel gaat vrijwilliger Joyce de Vries de opleiding consulent Crisiskaart volgen. Vrijwilliger Ria Groot-Hulze is verhuisd van het ervaringsteam in Tiel naar Ede. Nieuw redactielid van de ervaringskrant is Iboya Saaltink. Per 2015 gaat ook Loed Verhoeven meewerken aan de krant.

Herstelondersteuning in EdeCliënten op de gesloten afdeling van De Riethorst krijgen nu wekelijks bezoek van ervaringsdeskundig vrijwilligers Ria Groot-Hulze en Iboya Saaltink. Daarnaast leiden zij eenmaal per maand de lotgenotengroep. Ook de cursus ‘Herstellen doe je zelf’ is van start gegaan.

Kleding kiezen in ArnhemIn de inloopruimte (gang FACT en IHT, tegenover B 206) op De Braamberg staat een rek met tweedehands kleding. Cliënten die willen weten of er iets voor hen bij is, kunnen daar gaan kijken.

Van verlies naar winst?Iedereen die iets dierbaars kwijtraakt, staat voor de taak dit te verwerken en in te passen in zijn of haar leven. De cursus Verbondenheid besteedt daarom aandacht aan rouwstadia en rouwtaken. En aan de winst van verlies. Maar kan dat? Kun je verlies omzetten in winst? Vijf stadiaDe Amerikaanse psychiater Elizabeth Kübler- Ross maakte als eerste de processen van rouw inzichtelijk in vijf mogelijke stadia van verliesverwerking. Als eerste fase van verlies noemt Kübler-Ross de ontkenning. Je wil en kan het gebeurde niet accepteren, ‘het is niet waar’. Wanneer de waarheid toch doordringt, volgt vaak woede, met op de bodem daarvan vaak verdriet. In de derde fase, marchanderen, ga je onderhandelen met je lot: ‘Als ik nu dit doe, dan ...’. De vierde fase is depressie. In deze fase begin je het verlies te verwerken en dat zorgt vaak voor diep verdriet. In de laatste fase aanvaardt je je verlies. Er komt berusting.

RouwtakenDe Vlaamse klinisch psycholoog en doctor in de geneeskunde Manu Keirse onderscheidt vier rouwtaken: dat wat je te doen staat als je een verlies te verwerken krijgt.1. Aanvaarden van de werkelijkheid van verlies.2. Ervaren van de pijn van verlies.3. Aanpassing aan de omgeving.4. Een nieuwe plaats geven en opnieuw leren houden van het leven.

Is er winst na een verlies?Geestelijk verzorger Taco Bos vindt het een welerg optimistische uitspraak: de winst van verlies. Zijn collega Stefien Jansen pleit voor een zorgvuldige benadering om te voorkomen dat verlies of lijden verheerlijkt wordt. Terecht. Toch merken zij wat ook uit de cursus Verbon-denheid blijkt. Dat de vragen: wat heeft verlies je opgeleverd? en: hoe ben jij veranderd? tot indrukwekkende antwoorden kunnen leiden. Zoals zich bevrijd voelen van de druk van verwachtingen van buitenaf, zichzelf en anderen beter hebben leren kennen, meer invoelings-vermogen hebben gekregen, en beter weten wat wel en niet bij je past. TB en JT

Activiteiten ervaringsteam:ACTBezoek kliniekenCursus ‘Herstellen doe je zelf’ Cursus ‘Verbondenheid’ Cursus ‘Werken met eigen ervaring’CrisiskaartFACTIndividuele begeleidingLotgenotencontactLotgenoten-/werkgroep voor vrouwen met een misbruikverledenWerkgroep ‘Bouwen aan de toekomst’VoorlichtingWerkervaring opdoen bijcliëntgestuurd restaurant of informatiecentrum

Meer weten of reageren:[email protected]

Contact:Arnhem: 06 - 52 55 92 21 (Nel Reedijk) of 06 - 21 13 78 97 (Josephine Tukker)Ede/Lunteren/Veenendaal: (0318) 43 35 41 of 06 - 11 78 14 64 (Johannes Daalmans)Nijmegen: via ervaringsteam TielTiel: ervaringsteam (0344) 65 67 47

Steun bij rouw en verliesToen mij gevraagd werd een artikel te schrijven over dit onderwerp, was mijn eerste gedachte ‘appeltje-eitje’. Even googlen en een eindeloze stroom van mogelijkheden vallen me ten deel. Niets bleek minder waar. Er zijn eindeloos veel sites over steun bij verlies, maar die gaan vrijwel altijd over het verlies van een dierbare. Hoewel ook heel ingrijpend, is het niet de enige vorm van verlies en rouw. Mensen met een psychische beperking verliezen vaak heel veel en dat maakt hun rouw ook complex, juist omdat het ingrijpt op zoveel levensgebieden.

Hanneke Muthert schrijft in haar boekje ‘Ruimte voor verlies’: “Psychiatrische patiënten zijn verliezers pur sang. Niet alleen het verlies van gezondheid (psychisch gehandicapt), van sociale contacten (eenzaamheid), van zelf-respect en van het ‘zelf’ (minderwaardigheids-gevoel) en van maatschappelijk perspectief (kansarm), maar ook het verlies van hoop, van dromen en verwachtingen (wanhoop) en van zin en levensbeschouwelijk perspectief (zinloosheid) spelen een rol bij langdurig psychiatrische patiënten.”

Van eenzaamheid naar verbinding Het is onmogelijk aan anderen duidelijk te maken hoe ingrijpend en eenzaam een dergelijk proces van rouw en verlies is. De omgeving kan de rouwende dan ook vaak niet precies die steun bieden die hij of zij zo nodig heeft. Ook dit brengt weer een stukje rouw met zich mee (loslaten

van verwachtingen). Toch is de mens een sociaal wezen dat juist in moeilijke tijden behoefte heeft aan verbinding. Je kunt als cliënt actief op zoek gaan naar steun. Dat biedt misschien geen oplossingen, maar er kan wel geluisterd worden en gedeeld. Dit helpt om de verbinding met anderen te behouden of terug te vinden.

Enkele mogelijkheden• iemand uit je netwerk vragen om alleen maar te luisteren, als je daar behoefte aan hebt• maatje via Humanitas, project ‘Steun bij verlies’• Stichting Korrelatie• online zelfhulpmodule over rouw, van Indigo• gesprekken met een geestelijk verzorger• cursus ‘Verbondenheid’ bij Pro Persona• lotgenotengroepen in onder andere Ede en Tiel IS