nr. 23 - 't Limburgs Bosbelang - winter 2009

België–Belgiquep.b.

hasselt 112/675

afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010

driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2009

23 | winter

+

+

De rode eekhoornMagische MareWilde lijsterbes

in dit nummer o.a.

2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 23 | winter ‘t Limburgs Bosbelang | 23 | winter | 3

Vrolijkespring-in-het-bosVan de 190 eekhoornsoorten leven erslechts twee in Europa: de rode en de grijzeeekhoorn. Oorspronkelijk kwam enkel derode eekhoorn bij ons voor. Sinds de grijzeeekhoorn, die groter en sterker is, in 1889 inEngeland werd uitgezet, begon hij echtereen ware veroveringstocht. Daarbij verliestzijn rode neef steeds meer terrein. Bij ons isde rode eekhoorn, Scurius Vulgaris, gelukkignog de meest voorkomende van de twee.Graag stellen we dit schattige bosdiertjeaan jou voor.

In een ver verleden …De fascinatie van de mens voor de razend-snelle acrobaatjes met de fiere staart bestaatal langer dan vandaag. Romeinse vrouwendroegen vaak een exemplaar bij zich alsgezelschapsdiertje. De Indo-Germaanse cul-tuur ging nog een stap verder en verklaardede eekhoorn heilig. Een interesse die hetknaagdier zelf ongetwijfeld minder aange-naam vond, was die voor zijn vacht. Deze iseen tijdlang erg in trek geweest. Dit had wareeekhoornbontindustrieën tot gevolg, vooralin Rusland en Siberië.

Van dichtbij bekekenHet meest karakteristieke van de rode eek-hoorn is ongetwijfeld zijn mooie, zachte

staart. Volwassen rode eekhoorns in ‘zithou-ding’ draperen deze met een tweemaal gebo-gen wrong op hun rug. Tegenover dieschoonheid staat functionaliteit: bij hetspringen doet de staart dienst als balansre-gelaar, stuurmechanisme en parachute. Alshet in de winter erg koud is, kruipen eek-hoorns dicht bij elkaar en slaan hun staartenom elkaar heen. Ze houden geen echte win-terslaap.Een ander kenmerk van de rode eekhoorn iszijn witte buikje. Let ook eens op de oren vandeze bosbewoner. Volwassen exemplarendragen namelijk haarkwastjes aan de oor-punten. Minder opvallend zijn de tastharenaan handen voetwortels, staartwortel, flan-ken en snuit. Hiermee schat de eekhoorn allemogelijke doorgangen en afstanden in als hijvan de ene tak naar de andere snelt. Zijn rodevacht is een warme thuis voor vlooien, maardaar ondervindt hij, gelukkig, maar weiniglast van. Het is een levendig diertje dat, netals de boom- en steenmarter, tot op late leef-tijd erg speels blijft.

Waar vind je de rode eekhoorn?De rode eekhoorn komt in heel Europa eneen groot deel van Rusland voor. In de bergenkan hij tot op 2 200 meter hoogte overleven.Hij brengt vrijwel zijn hele leven tussen debladeren door en zakt enkel naar de beganegrond af om te drinken en noten te planten.Zijn nest bouwt hij zo’n vijf tot vijftien meterhoog. Hij maakt het van twijgen, bladeren,veren, wol en mos. Net zoals onze huizen

In dit winternummer vragen we graag nogeens uw aandacht voor enkele typischedier- en plantensoorten uit het bos. Mis-schien hebt u wel het voorrecht dat in uwbos de rode eekhoorn huist … of de wildelijsterbes? Al zal het wellicht eerder dezekleine boom of struik zijn dan het razend-snelle acrobaatje met zijn fiere staart dieuw pad kruisen! De derde soort, die wevoor u in petto hebben, valt vooral in dewinter op. Hoewel deze verbonden is aankalkrijke gronden, vindt u hem rond dezeperiode ook in vele huiskamers …We hebben het over de maretak! Het iseen prachtig zicht de maretakken in dezeperiode als kerstballen in een boom tezien hangen. Wedden dat u versteld zalstaan van de heilzame krachten van dezeplant?Tijdens een bosbezoek bij één van onzebestuurders konden we kennismaken metde resultaten van duurzaam en efficiëntbosbeheer. Op het laatste Vlaams bestuur-dersoverleg waren minister van LeefmilieuHilde Crevits en kabinetsmedewerker JanVerheeke te gast. De verdere professiona-lisering van de bosgroepen was een van deaandachtspunten tijdens het overleg.Lezers, die graag zelf de kettingzaag han-teren, kunnen hun hart ophalen in de bij-drage over het hakhout. Bij deze bosbe-heervorm wordt cyclisch brandhout ofpaalhout geoogst. Hoewel de laatstedecennia wat vergeten, is hakhout van-daag weer brandend actueel!Tot slot wil ik u, namens de voltalligeploeg van de Limburgse Bosgroepen, eenvoorspoedig 2009 in een goede gezond-heid en met vele mooie (bos)momententoewensen.

Gezellige feestdagen en alvast veel lees-plezier!

Frank Smeetsgedeputeerde van Leefmilieu en Natuur

voorwoord soort in de kijker

heeft het nest een dak, een (lemen) vloertjeen een afsluitbare ingang aan de zijkant. Hetkan een doorsnede van wel 50 centimeterhebben. Kraaiennesten zijn, mits wat ver-bouwingen, erg in trek. Eekhoorns houden ergewoonlijk een paar nesten op na als vrucht-en slaapplaatsen. Zo’n slaapplaats is het eer-ste wat een eekhoornjong ziet, als het na eendraagtijd van 38 dagen op de wereld komt.

VoedselHet dagmenu van de rode eekhoorn is erggevarieerd. Hij eet knoppen, bloesems,vruchten, zaden, zachte boomschors, pad-denstoelen, plantaardige sappen en denne-nappels. Maar weinigen weten dat dit schat-tige diertje ook vlees lust. Slakken, mieren-poppen, insecten(larven), eieren en zelfsjonge vogels staan ook op zijn menu. Boven-dien zijn eekhoorns dol op noten, met dehazelnoot als hun grote favoriet.In tegenstelling tot andere knaagdieren, kande eekhoorn niet zonder water. Om te drin-ken, daalt hij met tegenzin uit zijn boom af.In de winter eet hij zelfs liever sneeuw dannaar beneden te komen voor water.

De noot: het hoogste goedAls een eekhoorn een noot vindt, heeft hijdrie mogelijkheden. Hij kan de noot opeten,opbergen voor later of ‘poten’.

• In het eerste geval houdt hij de noot metzijn voorpootjes en bovenste voortandenin een houdgreep, terwijl hij er met zijn

ondervoortanden een gaatje in slijpt. Alsdat groot genoeg is, zet hij die ondertan-den als een wig in de noot en breekt zeopen. Dit lukt hem omdat zijn beideonderkaakhelften los van elkaar bewe-gen, waardoor hij ze kan spreiden.

• Wil hij de noot als voorraad bewaren, danverstopt hij die meestal in een holle boomof verlaten vogelnest. Voorraadjes aanleg-gen is zijn lust en zijn leven!

• Gaat hij voor de derde mogelijkheid, dangraaft hij met zijn voorpootjes een kuiltjein de grond. Hij legt de noot erin, duwtdeze met zijn neus wat dieper en vult hetkuiltje met losse aarde. Een deel van deverstopte noten kan hij later, in geval vannood, opgraven. De eekhoorn vergeet demeeste ‘potelingen’, waardoor deze dekans krijgen uit te groeien tot bomen enstruiken. Hij is zich wellicht niet bewustvan de belangrijke rol die hij speelt in deverjonging van het bos.

Onderzoek toonde aan dat deze laatste han-delswijze zelfs in de genen van de dieren ver-ankerd is. Jonge eekhoorns hebben al vroegin hun leven belangstelling voor noten ofvruchten die op noten lijken. In een onder-zoeksruimte zonder aarde, waar gravenonmogelijk was, verstopten ze hun noot ineen donker hoekje. Opvallend was dat dejonge eekhoorns daarbij dezelfde handelin-gen, in dezelfde volgorde, uitvoerden als devolwassen exemplaren bij het begraven vanhun buit. Ze probeerden een kuiltje te graven,

duwden met hun neusje op de noot en veeg-den er ten slotte denkbeeldige aarde over-heen.

Bedreigde diersoort?Zoals elk levend wezen heeft ook de rodeeekhoorn vijanden. Denk maar aan de havikof de boommarter. Als een marter hem ach-ternazit, klimt het knaagdiertje razendsnelnaar de top van een boom of snelt hij naarde dunne twijgjes. Van daar springt hij opde grond. De veel zwaardere marter doethem dat niet na uit vrees om zijn pootjes tebreken.Spijtig genoeg komt de rode eekhoorn steedsminder voor en dit geldt voor zijn hele ver-spreidingsgebied. Naast zijn natuurlijke vij-anden, is ook de oprukkende grijze eekhoornmee verantwoordelijk voor deze achteruit-gang. Ook wij gaan niet vrijuit. Door onzeactiviteiten blijven er steeds minder geschik-te leefgebieden met voldoende voedselprodu-cerende bomen en struiken over voor dezevrolijke diertjes.

Deze bijdrage is een bewerking van ‘Kijk eens naar het

eekhoorntje’ van Wil Huygen, verschenen in de ‘Bosgazet’

van juli 2006 en in ‘De Vlaamse Jager’

De Rode eekhoornFoto: Wikipedia - Estormiz Foto: Wikipedia - Giorgiomonteforti

Op 6 augustus 2008 nodigde Jan Spaas,bestuurder van de Bosgroep Noordoost-Limburg, andere Limburgse bosgroepbe-stuurders uit op zijn domein Berkenbroek.Doel: haalbaar en efficiënt bosbeheerdemonstreren. Resultaten van bepaaldebeheermethoden, zoals de toekomstboom-methode, werden van dichtbij bekeken.Een aantal tips ...

Bespaar op onnodige beheerwerken,zeker bij een herbebossingIn het bosbeheer vergen herbebossingen degrootste investeringen. Tracht zoveel moge-lijk met natuurlijke verjonging te werken

indien er voldoende kwaliteitsvolle zaaddra-gers zijn. Vermijd in elk geval dure en– meestal - onnodige terreinvoorbereidendewerken zoals het frezen van stronken.

Produceer kwaliteitshout via de toe-komstboommethodeJan Spaas: “Ik kies op domein Berkenbroekresoluut voor de toekomstboommethode(zie kader), behalve voor Canadapopulier. Zokan ik met beperkte kosten, via geconcen-treerde snoei en gerichte ingrepen, kwali-teitshout produceren. Dit hout moet dewinst realiseren.”

Vermijd kaalkappen, behalve eventueelvoor Canadapopulier. Kies voor dun-nings- en verjongingskappenZo bekom je gemakkelijker voldoendenatuurlijke verjonging om je bestand volle-dig te herbebossen.Tijdens de excursie werden verschillendevoorbeelden van omvorming bekeken.Omvorming via kaalkap gebeurt in Berken-broek enkel nog bij de Canadapopulier en dezieke fijnspar. In ‘mislukte’ populieren-bestanden met hakhout kapt Jan liefst enkelde bomen met financiële waarde. De overige(zieke en dode) populieren laat hij staan alsdood hout. Het bosklimaat garandeert eenbetere houtskwaliteit in de onderetage. Janselecteert in het opgeschoten hakhout enspontane zaailingen. Zo vormt hij geleidelijken met minimale onkosten een gemengd,inheems loofbos.Het gezelschap bezocht ook een voorbeeldvan omvorming via groepenkap in naald-hout. De laatste 30 jaar werden een aantallorken en gemengde Douglas-fijnsparbestanden met dunningsachterstand sterkuitgedund. Noodweer veroorzaakte heel watstormschade. De open plekken werden des-tijds opgevuld met fijnspar en Jan heeft nuinheems loofhout als eik en beuk geïntrodu-ceerd ter bevordering van stabiliteit en biodi-versiteit.

Beperk wildschade: denk preventiefWildschade is een groot probleem voorjonge bomen in Berkenbroek. Met grootplantgoed kan je die schade echter beperken.De hoofdboomsoort op het domein is zome-reik van 1,5 m hoog, van aanbevolen autoch-tone herkomst (kostenplaatje pag. 5). Merkop dat dit groter (en duurder) is dan hetgemiddeld bosplantgoed, dat meestal tussende 80 en 100 cm hoog is. Groepsgewijs wordtde zomereik tot 25 % gemengd met es of els,ook van 1,5 m hoog. “In een bepaald bestandmaakten we de fout van zomereiken van 1 mhoog te planten. Het werd volledig afgevre-ten door de reeën. Gevolg: extra kosten voorvrijstelling én inboeten met groter plant-goed. Zo’n fout kost niet alleen extra; hetstelt je bestand makkelijk vijf jaar achter.”

De kwaliteit van het plantmateriaal isbelangrijk voor de hele bosgeneratieNatuurlijke verjonging is vooral bruikbaarals het moedermateriaal kwalitatief voldoet.Jan had slechte ervaringen met verjongingvanuit minderwaardige moederbomen:“Zeker voor het introduceren van eik raad ikkwalitatief uitgangsmateriaal aan. De subsi-

‘t Limburgs Bosbelang | 23 | winter | 54 | ‘t Limburgs Bosbelang | 23 | winter

Limburgse bosgroepbestuurders opbezoek in domein Berkenbroek

tip van een boseigenaar

Op 20 september organiseerde het Vlaamsbestuurdersoverleg haar zevende bijeen-komst in St.-Andries (Brugge). Speciale gastwas Hilde Crevits, Vlaams minister vanOpenbare Werken, Energie, Leefmilieu enNatuur. Ondanks haar drukke agendamaakte zij die zaterdag tijd om ‘efkens’ vanBrussel naar Brugge te reizen. Wat sommi-gen misschien nog niet weten, is dat HildeCrevits in een niet zo ver verleden een actieflid was van de Bosgroep Houtland vzw. Een

mooi bewijs van haar betrokkenheid bij deVlaamse bossen …Omdat minister Crevits niet het hele pro-gramma kon bijwonen, werden enkel debelangrijkste punten tijdens haar aanwe-zigheid behandeld: de subsidies en de visieop de toekomst van de Bosgroepen. Tijdenshet overleg bleek dat de minister positiefstaat tegenover een indexering van debasissubsidie van ¤ 100 000 per jaar. Ze zalbovendien nagaan wat er moet gebeuren

om een tijdige uitbetaling of gedeeltelijkevoorafbetaling van de basissubsidie tegaranderen. Haar visie op de toekomst vande Bosgroepen bewijst dat minister Crevitsstreeft naar een professionele aanpak.Daarin staan onder andere klachtenbeheer,bescherming van zeldzame soorten, hout-verkoop en Europese verplichtingen zoalsInstandHoudingsDoelstellingen centraal.De minister toonde haar engagement voorde Bosgroepen en dat werd door allebestuurders, zelfs de meest kritische, erggewaardeerd. Alle aanwezigen denken metplezier terug aan het werkbezoek, de ont-spannen sfeer en het gevoel voor humorvan Hilde Crevits. In naam van iedereen diebegaan is met de Vlaamse bossen willen zehaar, en haar kabinetsmedewerker Jan Ver-heeke, bedanken voor hun tijd en belang-stelling.

Minister Hilde Crevits te gast opzevende bestuurdersoverleg

Foto: Jan Mampaey

Foto: Sus Willems

De toekomstboommethodeIn de Vlaamse bosbouw kom je vaak het begrip ‘toekomstbomen’ tegen. Maar wat bedoeltmen daar juist mee? Toekomstbomen zijn de bomen die voor de bosbeheerder het belang-rijkst zijn. Ze zullen de oudste bomen vormen. Ze worden normaliter gekozen bij de eerstedunning. Hun aantal kan variëren naargelang de boomsoort. Jan kiest meestal 50 tot 80toekomstbomen per ha. In naaldhoutbossen op arme bodems kan dat oplopen tot 100stuks per ha. Indien nodig, moeten ze opgesnoeid en tijdig vrijgesteld worden. Het juistetijdstip varieert naargelang de boomsoort en de standplaats. Essentieel is dat de toekomst-bomen hun kroon sterk kunnen ontwikkelen. Een grote kroon betekent veel blaadjes en duseen regelmatige diktegroei. Als deze toekomstbomen een takvrije onderstam hebben, krijgje bomen van goede tot topkwaliteit in je bos. Jan streeft naar 7 tot 10 m takvrije onder-stam. (nvdr. Recent onderzoek wijst uit dat 6 tot 8 m het meest kostenefficiënt is.) Het isdeze kwaliteit, die de winst voor de eigenaar moet realiseren. Alleen toekomstbomen ver-dienen gemaakte onkosten terug bij de uiteindelijke verkoop. Alle overige bomen produce-ren nog steeds een grote hoeveelheid hout van lage kwaliteit. De beheerder verkoopt dataan de gangbare prijzen. Belangrijk is dat hierbij geen kosten gemaakt worden.

Het is eigenlijk best om een tiental jaren deaanplant met rust te laten. Voor bepaaldeonkruiden (wilde hop, bosrank, …) kan vrij-stellen nodig zijn, maar meestal is dit nietnodig. Vrijstellen kan door de arbeiders-ploeg gebeuren tegen een tarief van ¤160/ha. Voor bepaalde lichtboomsoorten(boskers, es, …) kan een zuivering na 5 tot 7jaar wenselijk zijn. Indien je toch graag watdoet voor je jong bos, is vormsnoei met eeneenvoudige handsnoeischaar aan te beve-len. Dit doe je enkel bij potentiële toe-komstbomen!

• na 10 – 12 jaar: inspectiegangen vrijma-ken en indien noodzakelijk vormsnoeidoen, beperkt tot de toekomstbomen.

• na 15 – 20 jaar: een ruim aantal toe-komstbomen aanduiden, zo nodigopsnoeien (tweede vormsnoei) en deconcurrenten van de kruin beginnenwegzagen.

• na 20 – 25 jaar: indien nodig verderopsnoeien en de kruinen van de toe-komstbomen verder vrijstellen. Dunnin-gen gebeuren steeds in functie van detoekomstbomen en op maat van de ont-wikkeling van het bestand.

die bij natuurlijke verjonging zou enkel toe-gekend mogen worden als het uitgangsma-teriaal aan bepaalde kwaliteitseisen voldoet.Een goed gevormde eik is ecologisch evenwaardevol als een misvormde boom.”

BesluitMet de juiste accenten en besparingen kan jeaan rendabel en efficiënt bosbeheer doen.

Dankzij zijn jarenlange ervaring en interna-tionale contacten selecteerde Jan Spaas dehierboven beschreven inzichten, die onge-twijfeld bosbeheerders in vergelijkbareomstandigheden kunnen inspireren.

Het kostenplaatje voor herbebossing via beplanting

BeplantingMet zomereik als hoofdboomsoort en es of els als nevensoort:zaailingen van 1,25 m en hoger 2 000 x ¤ 0,60 = ¤ 1 200/haplantkosten 2 000 x ¤ 0,60 = ¤ 1 200/haplantgaten woelen 2 000 x ¤ 0,25 = ¤ 500/hatotaal ¤ 2 900/ha *

Terreinvoorbereidingkostprijs klepelen (indien onvermijdelijk is): ¤ 550/haTotale herbebossingkosten: ¤ 2 900 + ¤ 550 = ¤ 3 450/ha* (inclusief inboeten of bijplanten in het volgend plantseizoen wanneer meer dan 20 % afsterft)

Subsidieherbebossing zomereik: ¤ 3 200 /haonderetage: ¤ 500/ha

¤ 3 700/ha(bron Jan Spaas, 2008)

‘t Limburgs Bosbelang | 23 | winter | 7

Bosbeheer

Foto’s: Jacob Maartens: wekkertje, Freddy Janssens: klaverblauwtje,

François Vanbauwel: grauweklauwier, Benny Odeur: kamsalamander,

Marcel Bex: jeneverbes

6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 23 | winter

Een definitieWie aan hakhoutbeheer doet, kapt de bomenof struiken van zijn bos regelmatig volledigtot dicht tegen de grond. De stronken, ookstoven genoemd, krijgen de kans om weer uitte schieten. Hakhoutbeheer gebeurt meestalom de acht tot vijftien jaar. Een goede indica-tor is de gemiddelde diameter van het hak-hout. Wanneer die in de buurt komt van degewenste diameter, wordt het tijd om eenkapvergunning aan te vragen.

Ecologische waardeSommigen ervaren het omhakken vanbomen misschien enkel als het vernietigenvan leven, maar niets is minder waar! Eengoed uitgevoerd hakhout- of middelhoutbe-heer leidt vaak tot het ontstaan van waarde-volle levensgemeenschappen. Zo denkenwetenschappers bijvoorbeeld dat het massa-le optreden van onder andere de bosane-moon, het speenkruid, de wilde hyacint en desleutelbloem het gevolg is van het traditione-

le hakhout- en middelhoutbeheer. De invloedvan het kappen op de bloei van deze soortenis vaak spectaculair. Soorten als de kale jon-ker, het boskruiskruid en het gewoon vinger-hoedskruid maken de schaduwfase van hethak- en middelhout ongezien mee. Hunvruchten en zaden wachten in de bodem devolgende lichtfase af. Dan gaan ze massaalkiemen en op korte tijd groeien, bloeien, zaadzetten en weer afsterven. Dankzij de extragelaagdheid is het middelhout ecologischmeestal interessanter dan het hooghout.

Hakhoutbeheer komt bovendien niet alleenveel planten en kruiden ten goede, maar ookdieren. Een hakhoutbos waarin jaarlijks eenoppervlakte gekapt wordt, kan je vergelijkenmet een natuurlijk bos waarin de verschillen-de ontwikkelingsfasen naast elkaar voorko-men. Dat zorgt voor een grote afwisseling,gaande van zeer lichtrijke plekken tot donke-re, gesloten bestanden. Voor heel wat vogelsen ongewervelden, zoals vlinders, is dezeafwisseling essentieel om te overleven. Het isspijtig dat ze in veel Vlaamse bossen dieafwisseling niet meer vinden.

Knotbomen: hakhout in de hoogteVoorbeelden van bomen met een historischewaarde zijn de oude knotbomen, die hier endaar in vergeten hoekjes de moderniseringvan de 20ste eeuw overleefd hebben. Bij eenknotboom zaag je in het voorjaar alle takkenaf, net zoals bij hakhout. Het verschil zit in dehoogte waarop dit gebeurt. Bij hakhout doe jehet meestal erg dicht tegen de grond. Bij knot-bomen komt er vaak een ladder aan te pas.Er was een tijd dat Vlaanderen met knotei-ken, knotessen en nog veel andere soortenknotbomen bezaaid was. Vandaag is de knot-wilg de meest bekende soort. Wie ook graagandere knotbomen en –struiken wil bewon-deren, trekt best eens naar het Land van

Gedurende duizenden jaren bood het hakhout een veelvoud aan producten. Het was debelangrijkste bron van energie en werd gebruikt voor klein geriefhout en in de leerlooi-erij. Naarmate de tijden veranderden, werden voor alle toepassingen talrijke alternatie-ven aantrekkelijker. Het hakhout werd minder populair, met een dieptepunt in de 20steeeuw. Recent groeit de interesse in deze beheervorm en de daaruit voortkomende pro-ducten weer. Een reden te meer om de historische en ecologische waarde van het hak-houtbeheer toe te lichten. De correcte toepassing zorgt immers voor het leven, herlevenen overleven van heel wat dieren en planten.

Foto’s: Robbie Goris

Foto: Karolien Van Diest

Beschermingbiodiversiteit gaat doorSinds het winternummer van 2007-2008kon je kennismaken met enkele bedreigde,typisch Limburgse dieren plantensoortenmet een link met onze bossen. Elke gemeen-te in Limburg adopteerde een voor haargrondgebied typische soort. Dat gebeurdetijdens de fel opgemerkte campagne‘Gemeenten adopteren Limburgse soorten’(GALS). Met SOLABIO gaat het provinciebe-stuur nog een stap verder.

Biodiversiteit kent geengrenzenEuropa wil tegen 2010 het verlies aan biodi-versiteit stoppen. Ook Limburg zal haarsteentje bijdragen tot het behoud en debescherming ervan. Na het soortenprojectsteunen we SOLABIO (SOorten en LAnd-schappen, dragers voor BIOdiversiteit). Datproject wil in Limburg en de hele grensstreek

met Nederland de biodiversiteit doen toene-men en de waardevolle landschappen her-stellen. Hiervoor engageren zich de volgendejaren 27 partners uit vijf Vlaamse en drieNederlandse provincies. Limburg speeltandermaal een voortrekkersrol!

Alle hens aan dekSOLABIO ijvert voor een integrale aanpak.Die bundelt de krachten van zoveel mogelijkactoren uit alle sectoren: van natuurvereni-gingen en landbouwers tot verkeersdeskun-digen en industriëlen. Wil jij als boseigenaarje steentje bijdragen? Het project is interes-sant als je je bosranden natuurlijker wiltbeheren. Ook eigenaars met bos in beekdalenkunnen er baat bij hebben. Door hun veelzij-digheid aan leefgebieden herbergen dezebossen immers heel wat typische, vaak zeld-zame soorten. Meer weten? Contacteer danMarian Gerard, projectcoördinator SOLABIOin het Provinciaal Natuurcentrum, DomeinBokrijk.(tel. 011 26 54 87, [email protected])

Opvolger project ‘GALS’heet ‘SOLABIO’

Herve. Daar zie je nog oeroude knothaagbeu-ken, knotesdoorns, knotlindes, knotveldes-doorns en zelfs knotbeuken. Net omdat hak-houtbeheer bomen toelaat om erg oud teworden, werden de grensbomen traditioneelzo beheerd (of bleven ze het langst bewaard).Ook op ecologisch vlak zijn deze bomen ont-zettend interessant; ze bieden vaak heel watnestgelegenheid. Op plaatsen waar voldoen-de oude knotbomen staan, is het dus nietnodig om nestkasten te plaatsen!Jammer genoeg ging in één generatie heel watkennis over hakhoutbeheer verloren. Maar eris ook goed nieuws! De regionale landschap-pen zetten de laatste jaren knoteiken in de kij-ker. Wil jij meewerken aan de terugkeer vande knotbomen? Weet dan dat ze in een bosniet echt thuishoren. Aan een bosrand of ineen houtkant daarentegen, krijgen ze genoeglicht voor een lang en gezond leven.

Verjongingskuur voor bomenAls een boom omgehakt wordt, betekent datniet per se dat die boom afsterft. Dankzij eeneffectief hakhoutbeheer kunnen bomen zelfsveel ouder worden dan wanneer ze op éénstam uitgroeien. Bij hakhout gaan de delenvan de boom die achterblijven (meestal eenvrij lage stronk en de wortels), doorgroeienen … ouder worden. De delen die gewoonlijkhet meest lijden en soms ook uitscheuren,worden vervangen vóór ze afsterven en even-tueel tot in de wortel doorrotten. De oudstebomen bij ons kennen vaak een verleden alshakhout- of knotboom. Dat is dan ook dereden waarom ze die respectabele leeftijdbereikt hebben. Het is begrijpelijk datnatuurliefhebbers niet graag zo’n prachtige,grote, oude boom afgezaagd zien worden.Nochtans wijst de ervaring uit dat bijvoor-beeld verwaarloosd essenhakhout, dat min-stens 50 jaar niet meer afgezaagd werd, nogheel vitaal uitschiet nadat het gekapt wordt.Voor een duurzaam beheer kan het dus aan-gewezen zijn om hakhout of knotbomen,waar haalbaar en met de nodige deskundig-heid, opnieuw af te zagen.

Bouwen aan de toekomstHoewel hakhout en middelhout waarschijn-lijk nooit meer hun plaats in het Vlaamseboslandschap zullen heroveren, moeten weze ook niet meteen afschrijven. De loonkos-ten zijn niet gedaald, maar met de huidigeenergieprijzen kan brandhout, als waarde-volle en hernieuwbare grondstof, wel eensheel interessant worden. En dan hebben wehet nog niet over de verhoogde natuurwaar-de. Veel boseigenaars vinden, mede onderimpuls van de Bosgroepen, opnieuw de wegnaar hun bos en steken daar de handen uit demouwen. Hoe de toekomst van het hakhout-beheer verder evolueert, is dus nog evenafwachten.

Met dank aan Bosgroep Groene Corridor

Hakhoutbeheer afgezaagd?


glorie wil bewonderen, moet zeker eens eenwinterwandeling maken in Voeren, in hetBelle-Vuebos in Kortessem of in het Has-selbos, het Grootbos of het Wijngaardbosin Hoeselt.

De grote lijsterVogels zijn vooral tuk op de witte bessen vande maretak. In het algemeen zijn vrucht-etende vogels enkel uit op het vruchtvlees.Zaad is een onverteerbare ballast, die energiekost bij het vliegen en de maag onnodigopvult. Daarom verlaten kleine zaden hetlichaam al snel met de uitwerpselen. Grotezaden, zoals die van de maretak, wordenmeestal uitgebraakt, vooral door lijsterachti-gen. Zij hebben een krop waarin ze hetvruchtvlees, vooraleer het in de maag ver-

dwijnt, van het zaad scheiden.De meeste vogels eten verschillende vrucht-soorten (denk aan de meidoorn, de vlier, debraam, …). De grote lijster is de enige die hetin de winter enkel bij maretak houdt. HaarLatijnse naam, Turdus Viscivorus, verraadthaar speciale band met de bolvormige struik.

Viscum is Latijns voor ‘kleven’ (viscose ), envorare betekent ‘eten’.

Wederzijds voordeel in het winterterri-toriumDe grote lijster en de maretak zijn twee han-den op één buik. Met haar gedrag zorgt delijster immers voor de kolonievorming vandeze winterbloeier. Ze is van levensbelangvoor het voortbestaan van de soort. De mare-tak zorgt, mede door zijn kolonievorming,voor veel bessen. Dankzij die bessen kan degrote lijster in Haspengouw overwinteren, inplaats van in zuidelijke richting te trekken. Inde gematigde streken is dit één van de weini-ge, goed zichtbare voorbeelden van symbiose(samenwerking met een wederzijds voor-deel). De vrucht van de maretak is dan ookerg voedzaam: de vetrijkste van West-Euro-pa.Omdat de voorraad maretak cruciaal is voorhaar overlevingskansen, gaat de lijster al inde herfst een gebied met voldoende maretak-ken als winterterritorium uitkiezen en verde-digen. Zo’n territorium moet een grote voed-selvoorraad bevatten, die liefst goed te over-zien is. De lijster kan dan gemakkelijk toe-zicht houden, verliest weinig tijd met eten enkan meer tijd in de verdediging van haarvoedsel steken.Een vogel met een winterterritorium moeteen zekere dominantie hebben om anderegegadigden af te schrikken. Of, als die domi-nantie niet van nature werd meegegeven, lis-tig zijn. De grote lijster imiteert de gevreesdesperwer door snel en laag te vliegen en plotsop te duiken. Omdat de vorm en de tekeningvan haar ondervleugels sterk lijken op die vanhaar geduchte collega, durft dat al eens luk-ken ook.Meestal verdedigt een koppeltje grote lijstershet winterterritorium. Zij doen dat zo goeddat er in de lente vaak nog heel wat bessenover zijn. Die worden dan gebruikt als eerste

voedsel voor de jongen. Als een grote groepkramsvogels of andere grote lijsters het kop-pel overrompelt en verdedigen niet meerhelpt, eten de twee gewoon met hun belagersmee. Achteraf trekken ze noodgedwongenmet de groep mee verder.

KolonievormingDe grote lijster kan haar territorium de helewinter lang niet verlaten. Daardoor komt hetovergrote deel van de zaden van de maretak,via het braaksel en de uitwerpselen, vlakbijde moederplant terecht. Kleine insecten dieniet ver kunnen vliegen, dragen hun steentjebij aan de bestuiving. Dat geeft aanleiding totkolonievorming, wat voor de maretak levens-belangrijk is: meneer en mevrouw mistelmoeten dicht bij elkaar staan, als ze willendat de bestuiving goed afloopt. Lukt het hen,dan duurt het ontkiemen twee tot drie jaar enkan de nieuwe plant wel 70 jaar oud worden.

Behoud van de maretakHet gaat niet goed met de maretak, omdathet niet goed gaat met de hoogstamboom-gaarden. Onder invloed van de natuurvereni-gingen worden Canadapopulieren steedsmeer vervangen door inheemse boomsoor-ten, waar de maretak zich minder gemakke-lijk in vestigt. De snel groeiende populieren-klonen zijn door de korte omlooptijden min-der geschikt als gastheer. Nog voor de mare-tak een vierde van zijn leven doorlopen heeft,wordt zijn (roestvrije!) gastheer normaliter algekapt. De ouder wordende klonen kunnenvoor de maretak en het landschap wel erginteressant zijn ... De Bosgroep Zuid-Lim-burg adviseert bij een kapping van een popu-lierenbestand mét maretakken om één boomom ecologische redenen te bewaren. Toeval-lig dan liefst de boom met de meeste bollen.Heel wat boseigenaars doen dit met pleziervoor de natuur, maar in het bijzonder voor demythische maretak.


Maretak als genezerVolgens onze voorouders was mistel, naasteen geluksbrenger, een plant met genezendekrachten. Dankzij oude Germaanse traditiesgebruiken wij de maretak nog steeds als uit-vlucht om kussen uit te delen! De druïdenoogstten deze voor hen heilige plant met eengouden sikkel in eiken. Voor hen was demaretak de genezer van alle kwalen. Geïnspi-reerd door de vorm van zijn blad, beschouw-den de Grieken en de Romeinen hem zelfs alsde sleutel tot de onderwereld. De gaffelvor-mige vertakking van de plant stond symboolvoor de geboorte: één uit twee. De verhalenover de genezende kracht van de mistel heb-ben, zoals meestal, een grond van waarheid.De plant wordt momenteel bestudeerd alstoekomstig geneesmiddel in de kankerbe-strijding.Wist je dat ‘mare’ een ander woord is voor‘heks’? Sommigen van onze vooroudersgeloofden dat op de plaatsen waar de mare-

tak groeide, een luchtgeest, bosgeest of hekshad zitten rusten …

Fabels en feitenNaast de talrijke mythische verhalen,bestaan er vandaag nog een paar hardnekki-ge misverstanden over deze winterbloeier. Zozouden vogels de maretak verspreiden doorde kleverige zaden van vogellijm, die aan hunbek blijven plakken, aan takken af te vegen.Niets is minder waar! Daarnaast is de uit hetEngels afgeleide naammistletoe gebaseerd ophet misverstand dat de maretak ontstaat uitde uitwerpselen van vogels (in plaats van uitzaad). Hoog tijd dus om die fabels door feitente vervangen!De maretak is een epifyt of halfparasiet: hijwortelt in de tak van een boom en onttrekt zowater en mineralen aan zijn gastheer. Dank-zij zijn winterharde, geelgroene bladeren kanhij zelf aan fotosynthese doen. Zo maakt hijzijn eigen suikers. Het is een vertakte, altijd

groene plant met dikke, elliptische blaadjesdie leerachtig aandoen en paarsgewijs staan.Ze verwelken nooit en worden na anderhalftot vier jaar groen afgeworpen. Het bladgroenspeelt een rol in de fotosynthese van demaretak. Het zit niet alleen in de blaadjes,maar ook in de stengels en de wortel. Dewitte, kleverige besjes zijn populair bijvogels, maar giftig voor de mens.De maretak is een typische kalkindicator. Alsje deze plant tegenkomt, bevind je je in eenkalkrijke omgeving, hetzij door de aanwezig-heid van kalk in de bodem, hetzij door deaanwezigheid van kalkrijk water. De maretakvoelt zich in Limburg vooral thuis in Haspen-gouw en Voeren, waar je hem meestal in detakken van een Canadapopulier of hoogsta-mappelboom terugvindt. Maretak groeit ookop laagstamfruitbomen, maar daar wordt hij,net zoals vroeger in de hoogstamboomgaard,zonder pardon verwijderd.Je treft vogellijm of maretak zelden opandere boomof struiksoorten aan danappelaar of populier. Gebeurt het toch, danheeft hij een éénstijlige meidoorn, robinia,schietwilg, haagbeuk, Noorse esdoorn oflinde als gastheer uitgekozen. Aan de Kluisvan Vrijhern en middenin de vijver van hetkasteelpark van Overrepen pronkt de mare-tak in een treurwilg. Wie hem in zijn volle

Magische MareIn de zomer zie je hem zelden of nooit, in de winter des te meer. De maretak, ook welvogellijm of mistel genoemd, verschuilt zich in de zomer tussen de bladeren van zijn gast-heer. In de winter springt hij in het oog, mede dankzij zijn witte bessen. In Haspengouwen Voeren, hoog in een Canadapopulier of verscholen tussen de knoestige takken van eenoude appelboom, bloeit de Viscum album van februari tot maart. Weinig planten sprekenzo tot de verbeelding als deze geheimzinnige bol. Doorheen de geschiedenis wordt hijgeprezen om zijn heilzame krachten.

plant in de kijker

Foto: Annemie Hannosset

Foto’s: Karolien Van Diest


Onder de loep genomenDe wilde lijsterbes komt veelal als struik voor. Zijn samengesteldblad bestaat uit verschillende, grof gezaagde deelblaadjes. In de win-ter herken je de soort aan de paarsbruine knoppen met een viltigebeharing. Vanaf mei veranderen die kleuren en ontluiken geurende,witte bloemenschermen. De vruchten verkleuren van geel in juli totoranjerood in augustus en zijn erg in trek bij vogels.Samen met de ratelpopulier en de zachte berk is de wilde lijsterbeseen van de meest noordelijk voorkomende soorten. Hij trotseertzelfs de barre temperaturen van de Noordpool. Met uitzondering vanhet Middellandse Zeegebied, kom je de lijsterbes overal in Europategen. Je treft hem aan vanaf het zeeniveau tot aan de boomgrens inde gebergten. Na de ijstijd was hij dan ook een van de eerste soortenom de gronden waar het ijs wegtrok, te begroeien.Als struik onder de bomen kan de lijsterbes wel wat schaduw ver-dragen. Wil hij zelf uitgroeien tot een (middelgrote) boom, danheeft deze pionier voldoende licht nodig. Dat is bovendien belang-rijk voor een rijke bloei en vruchtzetting. De lijsterbes groeit inzijn jeugd makkelijk meer dan een halve meter per jaar. Op deKempense zandgronden kan hij tot 15 m hoog worden, met eendiameter van 40 cm en een leeftijd van 80 jaar. Heeft hij het gelukom op een rijke bodem te staan, dan wordt het nog indrukwekken-der. Op de ‘goeie’ grond van Zuid-Limburg kan de lijsterbes maarliefst 25 m hoog worden, met een diameter van ongeveer 60 cm.Met wat geluk bereikt hij de kaap van 150 jaar. Met het juistebeheer kan hij op rijke bodems hoogwaardig en fel gegeerd houtproduceren.

Manusje van allesDe wilde lijsterbes is allesbehalve kieskeurig en groeit op de meestonmogelijke plaatsen. Hij stelt zo goed als geen eisen aan het klimaatof de bodem, zelfs luchtvervuiling deert hem weinig. Op het vlak vande houtopbrengst staat hij meestal geklasseerd onder de noemer ‘der-derangssoort’. In functie van de bosbouw, de ecologie en de houtbe-werking heeft deze soort haar waarde al meer dan eens bewezen.

BosbouwEen eenzame boom op een steile helling … vaak is dat een lijsterbes.Hij gedijt op extreme standplaatsen zoals steile, hoog gelegen hellin-gen. Daar houdt hij de bodem vast en voorkomt hij lawines. Het istevens één van de enige soorten die op zwaar vervuilde bodems kanoverleven. In Oost-Europa wordt de lijsterbes dan ook dankbaaraangeplant op voormalige industriegronden. Je treft hem daar ookaan rond vervuilende bedrijven, waar hij dienst doet als levend stof-scherm. Het is een ideale laanboom.

Heel wat mensen hebben hem in de tuin als sierstruik, anderen zien hem dan weer als onkruid. Feit is datiedereen de lijsterbes, met zijn oranjerode vruchtjes, al wel eens gezien heeft. Deze struik kan uitgroeien toteen volwaardige boom. Heel wat dieren, bomen en planten stellen zijn aanwezigheid erg op prijs. Hoog tijdom er wat dieper op in te gaan.

Wilde lijsterbesNaar waarde geschat

struik in de kijker

De lijsterbes is uiterst geschikt voor nieuwe aanplantingen op kaal-vlakten. Daar ontpopt hij zich tot de ideale begeleider: als pioniergroeit hij snel en zorgt hij in een mum van tijd voor een hersteldbosklimaat. Hij is weinig concurrentiekrachtig en zal de hoofd-boomsoort dus niet bedreigen. Door zijn aanwezigheid dwingt delijsterbes de hoofdboomsoort zelfs recht omhoog te groeien. Deonderste zijtakken van de hoofdboomsoort sterven gemakkelijkerspontaan af, met mooie, takvrije stammen als resultaat. Als het boseenmaal volgroeid is, kunnen de lijsterbessen als vooropbrengstgeoogst worden. De hoofdboomsoort kan dan verder ‘dik’ worden.In homogene naaldhout- en beukenbestanden is de lijsterbes de‘bomenverzorger’ die er voor extra biodiversiteit zorgt. Zijn goedverteerbaar strooisel stimuleert het bodemleven en gaat bodem-verzuring tegen. De wortels van de wilde lijsterbes dringen boven-dien erg diep in de bodem. Daar halen ze water en voedsel op,waar oppervlakkige wortelaars als de beuk en de fijnspar andersniet bij kunnen.

Hout - een waaier aan mogelijkhedenBinnen het hakhoutbeheer valt de lijsterbes onder de minder inte-ressante boomsoorten. Toch werd hij vroeger vaak gebruikt alshakhout: hij schiet gemakkelijk en veelvuldig op na het afkappen.Het hout is vrij zwaar en brandt uitstekend. Omdat het hard, dens,elastisch en zeer sterk is, biedt het heel wat mogelijkheden. Zokan je het perfect mooi glad schuren. In de schrijnwerkerij wordthet hout gebruikt voor het maken van onder andere stoelen entafels. Het is geschikt voor stelen, handvaten van gereedschap envoor draai- en snijwerk. Dankzij de elasticiteit kan je er zelfs fineervan snijden. Dat zijn dunne schilletjes hout die je bijvoorbeeld aande buitenzijde van een vezelplaat lijmt om er kleine dozen of kis-ten, of multiplex van te maken. Een klein nadeel: net zoals bij de

andere pioniersoorten zoals de berk en de wilg, zal het hout vande lijsterbes snel rotten als je het buiten gebruikt. Uit de schorsvan de lijsterbes kan je verf en looistof winnen.

Op een goede gezondheid …De oranjerode besjes van de lijsterbes helpen tegen allerlei kwa-len. Ze bevatten veel vitamine C en kunnen diverse maag-, darm-en nierproblemen verlichten. Let wel op: rauwe bessen bevattenhet lichtjes giftige parasorbinezuur en hebben een laxerende wer-king. Eenmaal je de bessen kookt, verdwijnt dit gif. Bij maag- ofdarmklachten en bronchitis, kan thee van de lijsterbesbladerenhet ongemak verzachten.In tijden van schaarste en oorlog werd de lijsterbes vaak verwerkttot gelei, wijn, azijn en likeur. Deze bereidingen zaten boordevolvitaminen.

Ecologische waardeDe natuurwaarde van de wilde lijsterbes wordt soms onderschat.Voor heel wat dieren biedt deze inheemse soort een schat aanvoedsel. Ze doen zich tegoed aan de vruchten, bloemen, schors,twijgen en bladeren. De lijsterbes kan de structuur in jouw bos ver-hogen en aantrekkelijker maken voor wild. Samen met de spork ishet één van de weinige soorten die de aanleg van een inheemse,bloemen-en besrijke bosrand op arme zandgronden mogelijkmaakt. Aan de rand van het bos, volop in het licht, komt hij veelmooier tot bloei. Het is dus de moeite waard om de lijsterbes, alsdie er nog niet staat, een plaatsje in jouw bos te geven …

Deze bijdrage is een bewerking van het artikel ‘De wilde lijsterbes’, versche-

nen in ‘t Boomblad

Enkele weetjes• Wist je dat vogelvangers vroeger de bessen van de lijster-bes als lokmiddel gebruikten? Het tweede deel van zijnLatijnse naam, Sorbus aucuparia, betekent letterlijk‘vogels-vangen’.

• De lijsterbes speelde vroeger een voorname rol in het Euro-pese volksgeloof. Hij was de spreekpaal voor diverse godenen een symbool voor bescherming.

LijsterbesjeneverIngrediënten500 g lijsterbessen250 g suiker1 l brandewijn5 jeneverbessenextra suiker

BereidingWas de lijsterbessen. Plet ze vervolgens met een vorken doe de pulp in een glazen weckpot. Roer er 250 gsuiker door. Leg een handdoek over de pot en laat dezetwee dagen rusten.Giet daarna de brandewijn erbij en voeg de 5 jenever-bessen toe. Laat het brouwsel een maand lang staan.Regelmatig filteren en proeven is de boodschap. Is dejenever niet zoet genoeg, dan voeg je nog wat suikertoe. Laat het drankje na het extra zoeten weer tweeweken rusten. Schud af en toe met de pot.

Foto: Wikipedia - Mbdortmund Foto: ...


Bosgroep Hoge KempenOproep arbeidersploegVan januari tot oktober2008 werkten de arbei-dersploegen van de Lim-burgse Bosgroepen almeer dan 80 dagen in hetwerkingsgebied van deHoge Kempen. Het voor-

naamste karwei blijft de bestrijding van deAmerikaanse vogelkers. Omdat de vraag als-maar stijgt en de Bosgroepen zo efficiëntmogelijk willen werken, richten ze een werk-groepje op. Dat zal zoeken naar methodesom in minder tijd en met minder geld meerresultaat te behalen. Misschien staat er in hetbos naast het jouwe wel een kanjer van eenAmerikaanse vogelkers, maar doet de eige-naar er niets mee? Je begrijpt dat het nuttig isom die boseigenaar ervan te overtuigen zekerde zaadbomen van de vogelkers te (laten)kappen. Zegt een plekje in de werkgroep jewel wat? Meld je dan zeker bij de Bosgroepvoor meer informatie.

Cursus brandhoutinitiatie(onder voorbehoud)Ook dit jaar organiseerde de gemeenteZutendaal een brandhoutverkoop voor haar

inwoners. Aan de kopers werd voorgesteldeen cursus brandhoutinitiatie te volgen. Diewerd georganiseerd door de Bosgroep HogeKempen en Inverde. Doel van de cursus: desporken blijven staan en de Amerikaansevogelkers gaat eraan, zonder ongelukken metde kettingzaag.

Nieuw uitgebreid bosbeheerplanLanakenOp zaterdag 24 januari organiseert de Bos-groep in samenwerking met de gemeente enhet Agentschap voor Natuur en Bos een info-

vergadering voor privéboseigenaars. Ben jegeïnteresseerd, geef dan een seintje.(011 23 73 82)

Nieuw gezichtEvi Ghijssens is de nieuwemedewerkster van de Bos-groep Hoge Kempen vzw.Samen met haar collega’szal zij de boseigenaars

met raad en daad bijstaan bij het beheervan hun bos.


BosgroepWest-LimburgSubsidiedossierindienen?In september 2008 wer-den heel wat subsidiedos-siers ingediend voor deopenstelling van privé-bossen, speelbossen ende ecologische bosfunctie

(enkel voor uitgebreide beheerplannen) in2009. Zo’n dossier moet ingediend wordenvóór 1 oktober van het voorafgaande jaar. Deaanvragen voor 2009 moesten dus al binnenzijn. Wil jij er in 2010 werk van maken, danheb je dus nog tijd genoeg! Je kan zo’n subsi-die jaarlijks aanvragen of verlengen. Loopt erlangs of door jouw bos ook een bosweg die jewilt openstellen? Neem contact op met deBosgroep West-Limburg voor informatie enadvies!

Beheerplan Beringen - deelnemen nogmogelijkHet uitgebreid beheerplan van Beringen isgestart! Het initiatief komt van de stad zelf.Zij is met haar 390 ha bos de grootste bos-eigenaar. Naast de privéboseigenaars en destad, doen ook andere openbare boseige-naars mee, zoals de kerkfabrieken en hetAgentschap voor Natuur en Bos.De opmaak ligt in handen van een studiebu-reau en duurt van 1 januari 2009 tot en metfebruari 2010. Deze opmaak start met eeninventarisatiefase. Een stuurgroep, waarinook twee privéboseigenaars zitten, zal diefase begeleiden.Het definitieve aantal deelnemende boseige-naars en de oppervlakte bos die zij in beheerhebben, is nog niet bekend. Wie wil deelne-men, kan dat nog tot half maart!

Bosgroep Zuid-LimburgBeleidsplan goedge-keurd en ingediend bijANB!Het voorbije jaar stak deBosgroep veel energie inhet opstellen van haarbeleidsplan voor de vol-gende vijf jaren. De

inspanningen werden beloond: het beleids-plan werd goedgekeurd door de AlgemeneVergadering op 15 september 2008 en inge-diend bij het Agentschap voor Natuur en Bos(ANB). Op naar de toekomst!

HerbebossingenDit plantseizoen begeleidt de Bosgroep zes-tien boseigenaars bij hun bosbeplanting. Hetbetreft zowel her- als eerste bebossingen. Erzullen vooral kleine aanplantingen gebeuren,variërend van enkele are tot, uitzonderlijk,enkele ha. De meeste eigenaars kiezen voorinheemse bomen.De Bosgroep besteedt veel aandacht aan deherkomst van de bestelde bomen en struiken.Als eigenaar kan je zowel de aankoop van hetplantgoed als de organisatie van de beplan-ting aan de Bosgroep toevertrouwen. Voor deoppervlaktes kleiner dan 0,5 ha, kan je eenberoep doen op de arbeidersploeg. Voor gro-tere beplantingen organiseert de Bosgroepeen offertevraag bij een tiental firma’s.Dit jaar werd beduidend minder Canada-populier verkocht. Dat maakt de opvolgingvan de beplantingen gemakkelijker.Waar mogelijk en indien de eigenaar ditwenst, vraagt de Bosgroep herbebossingsub-sidies aan bij het Agentschap voor Natuur enBos. Na de goedkeuring worden deze in tweeschijven uitbetaald.

Samen met de eigenaars hoopt de BosgroepZuid-Limburg op voorspoedige beplantin-gen, met veel en kwalitatief jong bos alsresultaat!

Van januari tot oktober 2008 werkten dearbeidersploegen van de Limburgse Bosgroe-pen al meer dan 50 dagen in ons werkings-gebied. De belangrijkste taken verschillen ersterk van de exotenbestrijding, die elders inde provincie primeert. Dankzij de rijkerebodems is de aanwezigheid van Amerikaansevogelkers in ons werkingsgebied vrijwelbeperkt tot het meest noordelijk gelegendeel. In het voorjaar plantten de arbeiders-ploegen daar kleine kapvlakten weer aan. Nade schoontijd, van 1 april tot 1 juli, stelden zejonge aanplantingen vrij, zuiverden ze ietsoudere bossen, maaiden ze opengesteldepaden en voerden ze hakhoutbeheer uit. Inde gemeenten Hasselt en Halen werd spora-disch de Amerikaanse vogelkers bestreden.Wil jij de arbeidersploeg graag in jouw bosinzetten? Geef dan tijdig een seintje aan decoördinator!

BosgroepLimburgse Duinen

Kandidaat-bestuurdersgezocht2009 wordt een bijzonderjaar voor de BosgroepLimburgse Duinen. Deleden verkiezen in hetvoorjaar namelijk eennieuwe Raad van Bestuur.

Enkele huidige bestuurders hebben al aange-geven dat ze hun plaats vrijgeven. Zie jij hetzitten om één van de nieuwe bestuurders teworden? Kandidaten kunnen zich melden bijde coördinator tot 15 april 2009.Bovendien stelt de Bosgroep volgend jaar eenbeleidsplan op voor de periode 2010 –2016.Daarin worden de krijtlijnen voor de werkingvan de volgende zes jaar vastgelegd. Hetbeleidsplan zal dienen als basis voor eendefinitief erkenningsdossier bij het Agent-schap voor Natuur en Bos.Voor de rest gaat de werking van de BosgroepLimburgse Duinen natuurlijk gewoon door.Naast de afwerking van het gezamenlijkbeheerplan in Sonnis (Helchteren), start ze inhet voorjaar van 2009 met het BoscomplexVlasmeerheide in Eksel. Begin januari staatopnieuw een brandhoutverkoop op het pro-gramma en uiteraard blijft ook de arbeiders-ploeg de Amerikaanse vogelkers in de regiobestrijden.

nieuws van de bosgroepen

Es en els:een combinatie diewerkt op vochtigeleembodems!

Als alternatief voor de Canadapopulier, werdvorige jaar op verschillende plaatsen indivi-dueel gewone es gemengd met zwarte els.Met mengen bedoelt men in de bosbouwmeestal het aanplanten van groepen van

minimum 20 are groot. Individueel mengenheeft zijn voordelen.

Voor de gewone es klinkt de Latijnse naamalvast een stuk gepaster (Fraxinus excelsior:keizer van het bos) dan de Nederlandse. Jemoet hem dan wel op de juiste plaats plan-ten. In de regio Zuid-Limburg vind je heelwat locaties waar deze soort zich van naturethuis voelt. Daar waar het wat natter is,dichter naar de beken toe, kent de zwarteels dan weer zijn natuurlijke habitat.Beide soorten groeien erg snel op vochtige

bodems. Dat overtuigde ons om hen te men-gen. Met het individueel mengen moet jeenerzijds minder lang maaien (als dat al nodigis). Het gebladerte van de els geeft immersmeer schaduw dan dat van de es. En meerschaduw impliceert dat ruigtekruiden minderkans krijgen. Anderzijds zal op de ‘moeilijkeplaatsen’ blijken welke van de twee soortenzich effectief het best in zijn ‘schors’ voelt.Uiterlijk bij de eerste dunning zal zichtbaar zijnwelke boom waar het best groeit. Die eerstedunning voer je best uit wanneer de boom viade natuurlijke stamreiniging de gewenste tak-vrije hoogte bereikt heeft. Natuurlijke stamrei-niging is het proces waarbij takken spontaanafsterven door lichtgebrek en de snoeischaarachterwege kan blijven. Voor de es en de elszou 6 tot 7 m takvrije stam al volstaan vooreen mooie opbrengst bij de verkoop. Beidesoorten lenen zich ook uitstekend tot hakhout,zodat je na een tiental jaar al met het combi-neren van hoog- en hakhout kan beginnen.Een andere gezamenlijke eigenschap is dat zeallebei goed verjongen. Deze eigenschappenmaken het perfect mogelijk ommet een door-dacht bosbeheer dure herbebossingskosten tevermijden. Beide soorten hebben een hogenatuurwaarde en de aanplanting is in het hui-dige reglement subsidieerbaar! Dat is mooimeegenomen!

Foto: Benjamine Bufkens

Foto’s: Karolien Van Diest

Enthousiastedeelnemers

aan de cursusbrandhout-initiatie

(foto: Eddy Crijns)


Colofon’ t L imbu r g s B o s b e l a n g2 3 |w i n t e r

u i t g a v eDe deputatie van de provincieraad vanLimburg, Steve Stevaert, gouverneur-voorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen,Gilbert Van Baelen, Frank Smeets,Hilde Claes, Erika Thijs,gedeputeerden en Renata Camps,provinciegriffier.

h o o f d r e d a c t i eJohan Van den Broek

c o ö r d i n a t i eKarolien Van Diest – [email protected] Hannosset –[email protected]

e i n d r e d a c t i eRita Bogaerts – [email protected]

r e d a c t i e s e c r e t a r i a a tAnnemie Hannosset –[email protected]

r e d a c t i e r a a dBenny Mathijs, Rita Bogaerts,Annemie Hannosset, Johan Van den Broek,Karolien Van Diest

r e d a c t i eRita Bogaerts, Benjamine Bufkens,Annemie Hannosset, Lise Hendrick, JanMampaey, An Pierson, Jan Spaas enKarolien Van Diest

f o t o c o v e rKarolien Van Diest

c a r t o o nDirk Vercampt

t e k s t b e w e r k i n gEllen Mengels

v o r m g e v i n g & l a y - o u tDion Boodts, Chantal Janssens –Grafische Producties,Informatie & Onthaal, Provincie Limburg

d r u kDrukkerij Vaes – Overpelt

p o s t b u sLimburgse Bosgroepenp/a provincie Limburg, 3de Directie -Afdeling Milieu en NatuurUniversiteitslaan 1, B–3500 HasseltTel. 011 23 83 [email protected]

o p l a g e2 400 exemplaren

w e t t e l i j k d e p o t n u m m e rD/2008/5857/82

v e r a n t w o o r d e l i j k e u i t g e v e rJohan Van den BroekUniversiteitslaan 1, B–3500 HasseltDeze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij

kringlooppapier, zonder optische witmakers.

activiteitenkalender

exploitatieplan, communicatie), doen we eenoefening op het terrein.Datum: dinsdag 17 november 2009Organisatie: Bosgroep Limburgse Duinen

Houten constructiesProgramma: Kan je goed en veilig overwegmet een kettingzaag en wil je zelf eens iets inelkaar steken?Theorie: welke houtsoorten komen in aan-merking? Constructietechnieken, werktui-gen en onderhoud van verschillende hulp-middelen en werktuigen komen aan bod.

Praktijk: stamstukken tot planken verzagen,verbindingen maken en een echt werkstuk(bv. een tafel) maken. Je krijgt veel handigetips, maar wordt geen schrijnwerker.Datum: donderdag 19 en vrijdag 20 novem-ber 2009Organisatie: Bosgroep Zuid-Limburg

Kettingzaag – module 3Programma: Zie hoger.Datum: donderdag 26 en vrijdag 27 novem-ber 2009Organisatie: Bosgroep Limburgse Duinen

Cursussen met InverdeOok in 2009 organiseren de Bosgroepensamen met Inverde cursussen en excursiesvoor boseigenaars en -liefhebbers. Ideaal omje theoretische of praktische kennis bij teschaven! Meer info over de werking vanInverde en het complete cursusaanbod vindje op www.inverde.be of via tel. 02 657 93 64.Hieronder vind je de cursussen die je in 2009in Limburg kunt volgen, gerangschikt vol-gens datum. Zeker zijn van een plaatsje?Schrijf je snel in via ons secretariaat(tel. 011 23 83 41 of 011 23 73 28)!

Prijsaanpassing in 2009In 2009 wordt deelnemen aan de cursus-sen bij de Bosgroepen iets duurder. Voorde meeste ééndaagse cursussen betalenleden ¤ 20. De cursus kettingzaag kostvanaf 2009 ¤ 30.

Kettingzaag – module 1 (beginners)Programma: Leer je kettingzaag veilig energonomisch hanteren. We gaan dieper inop onderdelen, werking, onderhoud engebruik. Eenvoudige zaagoefeningen gevenje voeling met de machine. Vellingen komenaan bod in module 2.Datum: donderdag 29 en vrijdag 30 januari2009Organisatie: Bosgroep Limburgse Duinen

Kettingzaag - module 2Programma: Je leert de juiste veltechniekentoepassen in praktijksituaties. Veiligheid:schat situaties in op gevaarlijkheid en leer dejuiste materiaalkeuzes maken. Ook hetgebruik van de handlier komt aan bod.Datum: donderdag 12 en vrijdag 13 februari2009Organisatie: Bosgroep Hoge Kempen

Kettingzaag – module 3Programma: Bomen die omwaaiden bij eenstorm, hebben vaak veel spanning in destam. Hoe ga je dan te werk? Veiligheidsge-drag en preventieve maatregelen zijn essen-tieel. Je leert het niveau van gevaar inschat-ten en doet zaagoefeningen aan de span-ningsbank.Datum: dinsdag 3 en woensdag 4 maart2009Organisatie: Bosgroep Zuid-Limburg

Een bos lezenProgramma: Aan de hand van gerichte vra-gen leer je antwoorden formuleren die pas-sen binnen de criteria van duurzaam bosbe-heer. Vanuit die antwoorden leer je beheer-maatregelen nemen.Dit is een cursus voor 'buitenmensen'. Met-een het bos in: kijken, bespreken en beslui-

ten nemen!Datum: zaterdag 21 maart 2009Organisatie: Bosgroep West-Limburg

Inheemse bomen en struikenProgramma: Voormiddag schaaf je je kennisover de meest voorkomende inheemsebomen en struiken in Vlaanderen bij. Ookenkele veel voorkomende exoten komen aanbod.Namiddag oefen je die kennis tijdens eenterreinexcursie.Datum: zaterdag 16 mei 2009Organisatie: Bosgroep Noordoost-Limburg

Kettingzaag – module 1 (beginners)Programma: zie hogerDatum: donderdag 3 en vrijdag 4 september2009Organisatie: Bosgroep West-Limburg

SnoeienProgramma: Hoe pak je een begeleidings-snoei aan? Inzicht in de boombiologie en detakaanzet zijn belangrijk. We bespreken ookde gevolgen van verkeerde of (te) zwaresnoei.Datum: vrijdag 25 september 2009Organisatie: Bosgroep Zuid-Limburg

Kettingzaag - module 2Programma: zie hogerDatum: donderdag 1 en vrijdag 2 oktober2009Organisatie: Bosgroep Noordoost-Limburg

BrandhoutinitiatieProgramma: Hoe veilig, efficiënt en aange-naam brandhout kappen? Waarop let je alsje blokken of meterhout maakt? Met welkhandgereedschap manipuleer je het hout?Heel wat praktische info; goed voor je porte-monnee én je rug. Dit is géén kettingzaag-cursus.Datum: zaterdag 24 oktober 2009Organisatie: Bosgroep West-Limburg

DunnenProgramma: Dunning is een gerichteingreep, waarmee we meestal het vooropge-stelde toekomstbeeld willen bereiken. Webekijken verschillende methoden: laagdun-ning, hoogdunning (bv. toekomstboom-methode).Tijdens een terreinexcursie kunnen deelne-mers zelf dunningen aanduiden.Datum: zaterdag 7 november 2009Organisatie: Bosgroep Hoge Kempen

BosexploitatieProgramma: We bespreken de meestgebruikte exploitatiemethoden (uitsleep-tractoren, aanhangwagens, paarden en har-vesters), hun voor- en nadelen en de impactop het bos. Na uitleg over de voorbereidingvan exploitaties (schalmen, ruimingspistes,

Noordoost-LimburgBossen van Hamont-Achel FSC-gecertifi-ceerd!Hamont-Achel is de eer-ste gemeente waar open-bare en privé-eigenaarssamen het FSC-certificaataanvragen! Dat is een

getuigschrift dat bewijst dat het beheer vol-doet aan de hoogste sociale en milieustan-daarden op de markt. Het FSC-certificaatwordt uitgereikt door de Forest StewardshipCouncil. Deze organisatie wil het bosbeheerover de hele wereld verbeteren.De bossen van Hamont-Achel beschikkenover een goedgekeurd uitgebreid bosbeheer-plan. Dit plan vormt de basis voor een kwali-teitsvol en multifunctioneel bosbeheer.Hiermee wordt het behalen van een FSC-certificaat een zeer haalbare kaart! In totaalgaat het om 585 ha bos.Binnen de FSC-certificering bestaat de moge-lijkheid tot een groepscertificering. Dit sys-teem verenigt een aantal bosbeheerders. Zijdragen een gedeelde verantwoordelijkheid enadministratieve en financiële lasten.Sinds eind 2006 beschikt het Agentschapvoor Natuur en Bos over een groepscertifi-caat. Het staat zelf in voor de organisatie enhet management ervan. Bosbeheerders dievoldoen aan de FSC-criteria, kunnen lid wor-den van de groep en het label voor hun bosbehalen. Als gecertificeerde boseigenaarkunnen ze tegemoet komen aan de stijgendevraag naar FSC-gelabeld inlands hout.Bovendien bewijst het dat ze hun bossen‘verantwoord’ beheren.Het groepscertificaat van het ANB staat openvoor alle Vlaamse boseigenaars, zowel open-bare besturen als private eigenaars.Het stadsbestuur van Hamont-Achel zal nietenkel de eigen bossen, maar ook die van deopenbare besturen en enkele privéboseigen-aars laten certificeren. De Bosgroep Noord-oost-Limburg vzw krijgt voor alle bossen vande leden met een goedgekeurd uitgebreidbosbeheerplan een extra subsidie. De Bos-groep betaalt de lidmaatschapsbijdrage voorde privéboseigenaars die het label ontvangen.

Elke eerste en derde zondag van de maandstaat aan één van de vijf toegangspoortenvan het Nationaal Park Hoge Kempen eenRanger klaar. Die loodst je op een bijzonderemanier door het Nationaal Park: sluit aan bijeen winterzwerftocht, een lentekriebeltochtof leer zelf een bezem maken. Inschrijven isniet nodig, je betaalt enkel een kleine deel-

nameprijs. Je kan eveneens een Ranger boe-ken voor elke activiteit uit het vaste aanbod,en zelf het tijdstip en de locatie bepalen. DeRanger staat dan exclusief voor jou en jouwgezelschap ter beschikking.Een overzicht van alle activiteiten vind je opwww.nationaalpark.be.

Het Limburgse bosgroepenteamwenst u een prettig eindejaar

en een gelukkig 2009in de bossen, maar ook erbuiten!

De Rangers staan voor je klaar

limburg.be

provincie LimburgUniversiteitslaan 1B–3500 HASSELT

BosgroepenP.a. provincie LimburgUniversiteitslaan 13500 Hasseltwww.bosgroepen.befax 011 23 83 10

BosgroepHoge Kempen vzwondernemingsnummer874 667 014Coördinator:ir. Lise Hendricktel. 011 23 83 23gsm 0475 46 04 [email protected] Ghijsenstel. 011 23 73 82

BosgroepLimburgse Duinenondernemingsnummer882 247 464Coördinator:ir. Jan Mampaeytel. 011 23 83 19gsm 0478 78 07 21

[email protected] Houbrechtstel. 011 23 83 15

BosgroepNoordoost-Limburg vzwondernemingsnummer459 481 087Coördinator: ir. An Piersontel. 011 23 83 24gsm 0473 88 53 [email protected] Rouffatel. 011 23 83 30

BosgroepWest-Limburg vzwondernemingsnummer479 742 895Coördinator:ir. Benjamine Bufkenstel. 011 23 83 29gsm 0479 40 08 [email protected] Olaertstel. 011 23 73 28

BosgroepZuid-Limburg vzwondernemingsnummer874 670 378Coördinator:ir. Karolien Van Diesttel. 011 23 83 25gsm 0473 88 53 [email protected]

SecretariaatAnnemie Hannossettel. 011 23 83 20

Agentschap Natuur enBos, afdeling LimburgWoudmeester: ir. G. MeesAmbtenaar privébos:An AartsVlaams HuisKoningin Astridlaan 50/53500 Hasselttel. 011 74 25 00fax 011 74 25 39

Noodnummer voor deprovinciale afdelingLimburg:7 dagen op 7 bereikbaartel. 011 74 24 50

De provincie is opgedeeldin 5 beheerregio’s:Lage Kempen:Dries GorissenNoordoost-Limburg:Gui WintersHoge Limburg:Bert VanholenZuid-Limburg:Ghislain MeesWest- en Midden-LimburgTom Hoebrechts

voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

soort in de kijkerDe Rode eekhoorn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

tip van een boseigenaarLimburgse bosgroepbestuurders op bezoek in

Domein Berkenbroek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Minister Hilde Crevits te gast op zevende bestuurders-overleg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

bosbeheerHakhoutbeheer afgezaagd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Opvolger project ‘GALS’ heet ‘SOLABIO’. . . . . . . . . . . . . . 7

plant in de kijkerMagische Mare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

struik in de kijkerWilde lijsterbes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

nieuws van de bosgroepenBosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Bosgroep Hoge Kempen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Bosgroep Limburgse Duinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Bosgroep Noordoost-Limburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

activiteitenkalender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Vo e re n

H o u t h a l e n -H e l c h t e re n

O p g l a b b e e k

G e n k

N e e r p e l t

O v e r p e l t

L o m m e l

H e c h t e l -E k s e l

B re e

B o c h o l t

B e r i n g e n

H a m

L e o p o l d s b u r g

H a s s e l t

P e e r

M e e u w e n -G r u i t ro d e

H a m o n t -A c h e l

K i n ro o i

M a a s e i k

D i l s e n -S t o k k e m

M a a s m e c h e l e n

H e u s d e n -Z o l d e r

Z u t e n d a a l

A s

L u m m e n

H e r k - D e - S t a dH a l e n

D i e p e n b e e k

Te s s e n d e r l o

Nieuwerkerken A l k e n

We l l e n

K o r t e s s e m

H o e s e l t

B i l z e n

L a n a k e n

S i n t -T r u i d e n

G i n g e l o m

H e e r s

H e r s t a p p e

To n g e re n

R i e m s tB o r g l o o n

Z o n h o v e n

Nederland

Luik

Brabant

Antwerpen

nuttige adressen

Een bos bezitten en beheren,daar komt heel wat bij kijken.Voor vragen of informatie kan jeevenwel altijd te rade bij de Bos-groep. We sommen hier even opwaarmee de bosgroepmedewer-kers je van dienst kunnen zijn:• gratis en onafhankelijk adviesover het bos en het beheerervan (bosbouwtechnische,wettelijke, financiële enadministratieve aspecten)

• informatie over hoe een duur-zaam bosbeheer eruit ziet,wat je wettelijke rechten enplichten zijn als boseigenaar

en wat de mogelijke subsidieszijn waarop je aanspraak kanmaken

• hulp bij het invullen van kap-aanvragen of het opstellenvan beheerplannen

• kaartmateriaal• adressen van houtexploitan-ten en boomkwekerijen

• coördinatie van de samen-werking tussen verschillen-de boseigenaars.

Waarvoor kan je terecht bij de Bosgroep?

WebsitesBoseigenaars en bosliefhebbers vinden nutti-ge informatie op de websites van de volgendeinstanties:Agentschap Natuur en Bos:www.natuurenbos.beVereniging voor Bos in Vlaanderen vzw:www.vbv.beLandelijk Vlaanderen vzw:www.landelijkvlaanderen.beInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek:www.inbo.beInverde vzw: www.inverde.beUnie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.bewww.bosmarkt.be

driemaandelijks tijdschrift | jan.-febr.-mrt. 2009

23 | winter | in dit nummer


Het kostenplaatje voor herbebossing via beplantingBeplantingMet zomereik als hoofdboomsoort en es of els als nevensoort:zaailingen van 1,25 m en hoger 2 000 x ¤ 0,60 = ¤ 1 200/haplantkosten 2 000 x ¤ 0,60 = ¤ 1 200/haplantgaten woelen 2 000 x ¤ 0,25 = ¤ 500/hatotaal ¤ 2 900/ha *

Terreinvoorbereidingkostprijs klepelen (indien onvermijdelijk is): ¤ 550/haTotale herbebossingkosten: ¤ 2 900 + ¤ 550 = ¤ 3 450/ha* (inclusief inboeten of bijplanten in het volgend plantseizoen wanneer meer dan 20 % afsterft)

Subsidieherbebossing zomereik: ¤ 3 200 /haonderetage: ¤ 500/ha

¤ 3 700/ha(bron Jan Spaas, 2008)

nr. 23 - 't Limburgs Bosbelang - winter 2009

Documents

Transcript of nr. 23 - 't Limburgs Bosbelang - winter 2009