ouderenmishandeling

n o o r d - h o l l a n d s

*

Protocol

2

3Noord-Hollands protocol ouderenmishandeling

ouderenmishandelin

g

n o o r d - ho l l a n d s

*

Protocol

4

5Inhoudsopgave

Waarom een protocol? 6

Gemeenschappelijke aanpak 7

Wat is ouderenmishandeling? 9

Risicofactoren 10

Signalen 11

Noord-Hollands protocol ouderenmishandeling in schema 12

Wie is verantwoordelijk voor wat? 20

Checklist voor invoering protocol 21

Hoe kan hulpverlening verlopen? 22

Welke mogelijkheden zijn er voor verdere hulpverlening? 23

Gespreksvoering 25

Tips 26

Geheimhouding 27

Waar kunt u terecht? 28

Advies- en Steunpunten Huiselijk Geweld 29

Training ouderenmishandeling 30

Links en bronnen 31

Colofon 32

6Waarom een protocol?

7De Noord-Hollandse Advies- en Steunpunten Huiselijk Geweld (ASHGs)

willen een gemeenschappelijke aanpak van ouderenmishandeling organiseren

en verankeren. Daarom hebben zij PRIMO nh gevraagd een Noord-Hollands

protocol ouderenmishandeling te maken, om daarmee in Noord-Holland een

sluitend vangnet te creren rond (potentile) plegers, slachtoffers en getuigen

van ouderenmishandeling.

Dit vangnet dient geweld te voorkomen of - indien dit niet mogelijk is - het

geweld zo snel mogelijk te stoppen en de gevolgen ervan tot een minimum

te beperken. Het Noord-Hollands protocol ouderenmishandeling dient als

algemeen basisdocument voor alle organisaties in Noord-Holland die werken

met ouderen.

Tenminste n op de twintig ouderen heeft te maken met een vorm van

mishandeling. De verwachting is dat ouderenmishandeling in de toekomst zelfs

zal toenemen. Door dubbele vergrijzing - meer ouderen en hogere leeftijd -

zullen er steeds meer mensen afhankelijk zijn van de zorg van anderen.

Ouderenmishandeling komt voor in gezins- of familierelaties, maar ook in

relaties met beroepskrachten. Vaak is de oudere afhankelijk van degene die

mishandelt. De mishandeling kan het resultaat zijn van zowel actief als passief

gedrag. Er kan sprake zijn van opzettelijke mishandeling. Maar soms is de

mishandeling het gevolg van overbelasting van de mantelzorger. Dan spreken

we over ontspoorde zorg.

Van veel professionals zijn de antennes om signalen van geweld en mishande-

ling te herkennen nog onvoldoende ontwikkeld. Of ze weten niet goed hoe

te handelen. Het gebruik van een protocol kan hier verandering in brengen.

Een protocol formuleert helder en stapsgewijs wat de professional in bepaalde

situaties moet doen en wanneer hij of zij moet handelen, aanmelden, door-

verwijzen of overdragen aan andere organisaties. Het protocol kan een

toetsingsinstrument zijn waarmee u controleert of u en uw medewerkers

zorgvuldig handelen. Zonder protocol staan medewerkers er alleen voor en

moet iedereen steeds opnieuw het wiel uitvinden.

Het Noord-Hollands protocol ouderenmishandeling is een basisprotocol en

dient als een richtlijn voor het opstellen van uw eigen protocol. Instellingen

en zelfstandige professionals zijn zelf verantwoordelijk voor het opstellen van

een protocol voor hun eigen organisatie. Aan de hand van dit basisprotocol

kan iedere organisatie een protocol maken dat bij de eigen situatie past.

Het protocol moet bijvoorbeeld worden aangevuld met de verantwoordelijken

in de organisatie voor de verschillende taken.

Soms kan een organisatie - bijvoorbeeld een vrijwilligersorganisatie - niet

meer dan signaleren en informeren en zal men voor het handelen moeten

doorverwijzen naar andere organisaties. In het protocol zal dan de nadruk

liggen op het signaleren en doorverwijzen. Het is daarom van belang dat

organisaties elkaar kennen (netwerk), elkaar weten te vinden (sociale kaart)

en dat er cordinatie plaatsvindt (casemanagement en case-overleg). Voor

advies en informatie kunt u terecht bij de ASHGs in uw regio.

Gemeenschappelijke aanpak

8Het protocol is een stappenplan waarin wordt aangegeven hoe professionals en vrijwilligers - al dan niet binnen een instelling werkzaam - om horen te gaan met het signaleren en het melden van ouderenmishandeling. Ook biedt het protocol ondersteuning bij het besluit om zelf te handelen of hulpverlening in te schakelen.

9Wat is ouderen-mishandeling?

Ouderenmishandeling is het handelen of nalaten van handelen waardoor de

oudere persoon lijdt. Dit lijden kan lichamelijk of psychisch zijn, maar ook

materieel. De pleger heeft een persoonlijke of professionele relatie met het

slachtoffer, bijvoorbeeld als mantelzorger of hulpverlener.

De leeftijd waarop mensen ouderen genoemd worden, verschilt per organisatie.

We geven er daarom de voorkeur aan om geen leeftijdsgrens te noemen.

Organisaties kiezen die leeftijd zelf, afhankelijk van hun doelgroep.

We onderscheiden zes vormen van ouderenmishandeling. De verschillende

soorten ouderenmishandeling komen vaak naast elkaar voor.

Psychische mishandelingBij psychische mishandeling is er sprake van treiteren en sarren, dreigementen,

valse beschuldigingen, beledigingen of bevelen. Bij de oudere leidt dit tot

gevoelens van angst, woede, verdriet, schuchterheid, verwardheid of apathie.

VerwaarlozingLichamelijke verwaarlozing kan blijken uit ondervoeding, uitdroging, slechte

hygine of wonden als gevolg van doorliggen. Wanneer de geestelijke

behoeften van ouderen worden genegeerd - zoals de behoefte aan aandacht,

liefde en ondersteuning - spreken we van psychische verwaarlozing.

Financile uitbuitingBij deze vorm van ouderenmishandeling gaat het om het wegnemen of

profiteren van bezittingen van de oudere. Te denken valt aan diefstal van

geld, juwelen en andere waardevolle spullen, aan verkoop of gebruik van

eigendommen zonder toestemming van de oudere en aan gedwongen

testamentverandering. Ook iemand financieel kort houden is een vorm van

uitbuiting.

Seksueel misbruikOuderen kunnen het slachtoffer zijn van seksueel misbruik, zoals exhibitio-

nisme, betasten van het lichaam en verkrachting.

Schending van rechtenHiervan is sprake wanneer de rechten van ouderen - zoals het recht op vrijheid,

privacy en zelfbeschikking - worden ingeperkt. Bijvoorbeeld door post achter

te houden, bezoekers weg te sturen en de oudere te verhinderen het huis

te verlaten.

Lichamelijke mishandelingBlauwe plekken, schrammen, zwellingen, fracturen of brandplekken:

deze symptomen kunnen het gevolg zijn van lichamelijke mishandeling.

Soms worden ouderen vastgebonden aan een stoel of bed. Ze vertonen dan

striemen aan polsen of enkels. Een minder zichtbare vorm van lichamelijke

mishandeling is het geven van te weinig of juist te veel medicijnen (bijvoor-

beeld slaapmiddelen).

10

Risicofactoren

Waarom worden ouderen mishandeld? Die vraag is moeilijk te beantwoorden.

We weten dat twintig procent van de ouderen boven 65 jaar herhaaldelijk wordt

mishandeld en dat ouderenmishandeling in elke bevolkingsgroep voorkomt.

Er zijn enkele risicofactoren te benoemen voor ouderenmishandeling:

Risicofactoren bij de oudere

Toenemende afhankelijkheid Een toename van de afhankelijkheid van zorg door lichamelijke en geestelijke

achteruitgang. De afhankelijkheid kan ook van financile of van emotionele

aard zijn.

Familiegeschiedenis Gewelddadig met elkaar omgaan kan van generatie op generatie worden

overgedragen.

Ingrijpende voorvallen Er is stress ontstaan door een verhuizing, de dood van een geliefd persoon,

verlies van een baan of scheiding van een huisgenoot. Er kan sprake zijn van

financile nood.

Isolement Het slachtoffer heeft weinig contact met de buitenwereld.

Risicofactoren bij de pleger

Afhankelijkheid De pleger kan afhankelijk zijn van het slachtoffer, bijvoorbeeld voor huisvesting,

sociale contacten of inkomen.

Overbelasting De zorg is teveel geworden of de zorgbehoefte is groter dan de mantelzorger

kan bieden. Ook kan de pleger te kampen hebben met langdurige werkloosheid,

moeilijkheden op het werk, relatieproblemen of schulden.

Psychische gesteldheid De pleger kan psychiatrische problemen of ontwikkelingsstoornissen hebben.

Alcoholisme, drugs- en gokverslaving vergroot het risico van mishandeling.

11

Signalen

Er zijn meerdere signalen die kunnen wijzen op ouderenmishandeling, maar

n of enkele van die signalen hoeft zeker niet altijd op mishandeling te wijzen.

Signalen zijn:

De oudere of verzorger geeft onsamenhangende en tegenstrijdige

verklaringen voor lichamelijke verwondingen.

De verzorger toont zich onverschillig voor het wel en wee van de oudere.

De verzorger vertoont verschijnselen van overbelasting.

Er wordt gescholden en geschreeuwd in aanwezigheid van arts of hulp-

verlener.

De oudere maakt een depressieve, angstige indruk.

De oudere geeft aan dat er veel mis is, maar wil er niet over praten.

De oudere ziet er onverzorgd uit en/of de huishouding is verwaarloosd.

Er verdwijnen spullen en geld van de oudere.

De oudere krijgt geen gelegenheid om alleen met de hulpverlener te praten.

De betrokkenen proberen de hulpverlener buiten de deur te houden.

Er is een toenemend aantal schuldeisers.

De k