NLP en onderwijs

1

ColofonINzicht is een uitgave van de NederlandseVereniging voor Neurolinguïstisch Programmeren(NVNLP) en verschijnt vier keer per jaar. Ledenontvangen INzicht gratis. De kosten voor een los abonnement bedragen € 39,00 p.j. ([email protected])

De verantwoordelijkheid voor de inhoud van deartikelen berust bij de auteurs. De redactiebehoudt zich het recht voor om ingezonden brie-ven, advertenties, mededelingen of kopij te wei-geren, aan te passen of in te korten. Overnamevan redactionele artikelen (niet ondertekend ofondertekend met naam of initialen van een redac-tielid) is toegestaan met bronvermelding. Voorovername van gesigneerde artikelen en/of illus-traties is voorafgaand toestemming van de recht-hebbende(n) vereist.

Redactieteam:• Bestuur NVNLP • Ellis Buis• Angelique de Graaff• Theo Legters (hoofdred. Onderwijskatern)• Rob Kamps• Annemarie Tjerkstra• Petra Vinke-mail Redactie: [email protected]

Vormgeving:• Dubbeljoe - Oss / Linda van de Werf

Drukwerk en verzending:• Geers Offset - Gent

Sluitingsdatum inzending kopij:

Artikelen en ingezonden brieven voor het

Zomernummer 2006 van INzicht:

28 mei 2006

Bestuur NVNLP:• Rudy Vandamme (voorzitter)• Arthur van de Ven (penningmeester)• Gerda Aberson (secretaris)• Dick Kleijne (algemeen bestuurslid)e-mail Bestuur: [email protected]

Informatie over het lidmaatschap van de NVNLPen haar statuten is op te vragen bij het secretariaat.

NVNLP Secretariaat / [email protected] www.nvnlp.nl

InhoudColofon en inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Woordje van de voorzitter . . . . . . . . . . . . . . 2

NVNLP-update . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Algemene artikelen

- NLP en quantum biofeedback . . . . . . . . . . 4

- Op zoek naar NLP instrumenten voor

identiteitsverandering . . . . . . . . . . . . . . . . 6

- Anné Linden over NLP . . . . . . . . . . . . . . . 11

- NLP en Sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Thema: NLP & Onderwijs

- Onderwijs en NLP . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

- Liever richting geven dan opleggen . . . . . 19

- Een nieuwe kijk op een oud ambacht . . . . 21

- NLP in de klas: een verrassende toolbox . . 25

- Zintuigen op scherp . . . . . . . . . . . . . . . . 27

- Afstemmen als succesvolle interventie . . . 31

- Leerstijlen en het onderwijs . . . . . . . . . . . 33

- Een school leiden met behulp van NLP . . . 36

- De tocht naar de harten van mensen . . . . 39

- Een bijzondere ontmoeting met NLP . . . . . 40

- De invloed van het zelfbeeld op gedrag . . . 42

- NLP in het basisonderwijs . . . . . . . . . . . . 45

- Burnout in het onderwijs . . . . . . . . . . . . . 48

- De plaats van NLP: wat is er precies

gaande op het gebied van zingeving . . . . . 50

- Krijt, schoolbord en NLP . . . . . . . . . . . . . 53

Ledencolumn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Boekenrubriek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Ingezonden brieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Speelwijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Adreslijst aangesloten NLP instituten . . . . 63

Focusjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

INzicht nvnlp lente 06 24-04-2006 13:13 Pagina 1

Al gehoord van de netwerkgroep NLP & Sport? Het is de moeite om er aandacht aan te geven wantdeze netwerkgroep kan een model zijn voor onsallen.De netwerkgroep NLP & Sport tonen dat ze in zeergoede conditie zijn. De ondernemersgeest is krach-tig. Sport past goed bij NLP. Een NLP’er weet vanaanpakken. Of is het omgekeerd: zijn het de sport-mensen die vanuit hun aard gemakkelijker tot actiekomen. In dat geval kunnen we als NLP’er eenvoorbeeld nemen aan sportieve persoonlijkheden.Niet zeuren over dit of dat. Gewoon doen.

Het is niet moeilijk om te geloven dat NLP een bij-zondere bijdrage kan leveren in de sportsector.Denk maar aan de mentale aspecten. ‘Mentalcoach’ is een stevige discipline aan het worden enNLP vormt er een prima basis voor.

Geld dit alleen voor sport? Natuurlijk niet. In ALLEsectoren kan NLP een bijzondere meerwaarde leve-ren. Daar zijn er voorbeelden genoeg van.Neem nu onderwijs. Ook deze netwerkgroep gaater stevig tegen aan. Een gigantische markt voorNLP’ers om zich in te specialiseren. Zeker als jeleraar bent. Uit het enthousiasme van deze net-werkgroep komt de inhoud voort van dit INzichtnummer. Er staat ook een studiedag op stapel diespeciaal bedoeld is voor NLP & onderwijs – bestaftdoor onderwijsdeskundigen en NLP beoefenaars.

Of neem geneeskunde / gezondheid. Of neem lei-derschap, verkoop, onderhandelen. Of neem ADHD.Geen toepassing te gek, of je zult zien dat NLP veelin zijn mars heeft om verfrissing te brengen in hetbetreffende domein.

De trend is gezet. Geen NLP die zich wil verkopenaan de ganse bevolking. Maar infiltreren in toepas-singsdomeinen. De tijd is aangebroken dat NLP deboer op kan en zich kan mengen in beroepsgroe-pen. Er zijn ondertussen in elke groep wel genoegNLP-beoefenaars om een kritische massa te vor-men. Alleen nu nog mensen samen brengen enondernemersgeest ondersteunen.

Om het op een NLP manier te stellen: De SES techniek (sportieve expansie strategie) Stap 1:waardeer het domein waarin je reeds gespeciali-seerd bent; houdt contact met collega’s aldaar.

Stap 2:onderzoek binnen dat domein de hete hangijzers,de lacunes. Kijk naar je ergernissen en bescherm jedromen.Stap 3:volg een NLP opleiding (van hoge kwaliteit) dat jein staat stelt NLP te demonstreren; word een cha-rismatische NLP persoonlijkheid! Stap 4:experimenteer met NLP modellen en technieken inJOUW domein; modelleer nieuwe gebieden binnenJOUW domein. Stap 5:neem via het NVNLP contact met collega’s die ookNLP toepassen in het desbetreffende domein.Inspireer elkaar, steun elkaar.Stap 6:bouw samen business uit waarin je NLP integreerten je domein verbluft met je vernieuwende metho-de van werken. Bouw er coaching rond, bouw erworkshops en consultancy rond, whatever. Go for it!Stap 7: rapporteer aan het NVNLP wat je geleerd hebtzodat de know how NLP verrijkt en iedereen kanhoren: NLP is alive and kicking.Een zevenstappen plan naar persoonlijke levens-vreugde en ondernemerschap.

Als iedereen dat doet, komt NLP op de markt. Nietdoor te schreeuwen. Niet door op podia te staan.Niet door een advertentie in een krant. Maar doorte laten zien aan je collega’s in JOUW praktijkdo-mein, dat je dank zij NLP een meerwaarde reali-seert.

Kortom, de boodschap vanuit het NVNLP is duidelijken tweevoudig:1. specialisatie binnen toepassingsdomeinen heeft

meer kans op succes dan algemene NLP. Ditgeldt zeker ook voor opleidingsinstituten: ont-wikkel en ondersteun specialisaties.

2. netwerking binnen het NVNLP is dé methode omiets uit de vereniging te halen. De tijd dat NLPnaar je toekomt met boeken, artikels, works-hops en studiedagen, is voorbij. Netwerkenopzetten vraagt een andere soort investeringvan de lidgelden en daar gaat het bestuur voor.

Het NVNLP wil een faciliterend platform zijn. Dat iseen heel andere soort vereniging dan de vereniging

I N z i c h t L e n t e 2 0 0 62

Woordje van de voorzitter


van vroeger met zijn ledenblaadje en zijn studie-dag. Deze vereniging is een platform voor JOU. Jekunt collega’s vinden. Sportieve mensen krijgenkansen om hun ding te doen. Help mee om NLP totbij de plaats te brengen waar het tot zijn rechtkomt: toepassingsdomeinen.

Veel leden zijn inmiddels al aangemeld voor eennetwerk. Heb je belangstelling om actief te wordenin een bepaalde netwerkgroep (zie nevenstaandelijst)? Of wil je alle leden van een netwerk in éénkeer per mail bereiken? Mail ons via: [email protected]

Rudy Vandamme

Huidige netwerken binnen de NVNLP: NLP & Business NLP & Coaching NLP & Gezondheid NLP & HRM, Loopbaan en Reïntegratie NLP & Jeugd en GezinNLP & Management en OrganisatieNLP & Mediation NLP & Onderwijs NLP & SjamanismeNLP & SportNLP & Systemisch werkNLP-Therapie NLP-Trainersnetwerk (Int. certified)NLP-Trainersgilde (trainers i.o)

3N L P & O n d e r w i j s

NVNLP - updateNieuw aangesloten institutenMet ingang van 1 april 2006 zijn de volgende NLP-instituten als kwaliteit NLP-opleidersaangesloten bij de NVNLP:• Crealon, Dordrecht, trainer:

Fred Ponsen, www.crealon.nl • Hanssen advies & training, Groningen, trainer:

Annemiek Hanssen, www.blissconsulting.nl • Mindfactory training & pers. coaching, Soest,

trainer: Jerome Stoel, www.mindfactory.nl • NLP punt NL, Noordwijkerhout, trainers:

Gail Hoogervorst/Guido Dik, www.nlppunt.nl • NLP Seminars Nederland, Heemstede, trainer:

Erwin vd Boogaard, www.nlpseminars.nl

Voor de actuele adreslijst van alle NVNLP- aange-sloten instituten: zie pagina 63 en 64.

LedenaantalHet aantal particuliere leden van de NVNLPbedraagt per 1 april 2006: 720 leden.

Algemene Ledenvergaderingdinsdag 30 mei, aanvang 20.00 uur, Hotel de Witte Bergen, Eemnes

www.nvnlp.nl


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 64

Wat doe je als arts als je wat ontevreden bentover de mogelijkheden waarmee je je patiën-ten kunt behandelen? Dan kies je voor eenaanvullende benadering.

Na mijn studie Geneeskunde aan de Universiteitvan Amsterdam was ik jarenlang werkzaam alshuisarts, research arts, medisch adviseur van eenzorgverzekeraar, scheepshaven- / offshore-arts enexpertise-arts voor oorlogsslachtoffers. Maar steedsvaker kwam ik tot de conclusie dat het veel beter isom eerder in te grijpen, dus meer preventief en opinzichtelijkheid gericht en dat de reguliere genees-kunde in veel gevallen onvoldoende oplossingenkon bieden voor reeds ontstane vele medische pro-blemen.

Mijn zoektocht naar de beste aanvullende behande-ling resulteerde in de oprichting van het comple-mentair behandelcentrum Boncura te Rotterdam,waaraan o.a. verbonden zijn: arts, NLP coach,orthomoleculair arts, quantum biofeedbackarts entherapeut, orthopedagoog, psycholoog en humanresource coach.

Vooral de combinatie NLP, quantum biofeedback enorthomoleculaire geneeskunde resulteert in eenevenwichtige en succesvolle therapie voor mensenmet zeer uiteenlopende klachten en verstoringen.

VisieHet woord verstoring is een belangrijke term.Gezondheid betekent harmonie in lichaam en geest,ondanks vaak aanwezige grenzen, beperkingen enons omringende stoorzenders. Je voelt je geestelijken lichamelijk gezond als er een constante en onbe-lemmerde uitwisseling is van in- en uitstromendeenergieën.Vaak treden blokkades op in deze stroom met ver-storingen als gevolg. Dit kan bijvoorbeeld komendoor te veel stress, onevenwichtige voeding, ver-keerde voeding, onvoldoende beweging, stapeling

van endo- en exogene toxinen, kleine of grote-meestal onverwerkte- psychotraumata, blokkerendeovertuigingen, verkeerde ademhaling enz.Het gevolg is dat de persoon uit balans raakt en dater ongemakken en zelfs ziekten ontstaan. De ver-storingen ontstaan dus op velerlei manieren. Zekunnen op meerdere wijzen worden opgelost.

Wat houdt NLP - quantum biofeedback in?De quantum biofeedback is een energetischebehandelwijze. Het lichaam is opgebouwd uit miljarden cellen dieieder op zich een eenheid zijn, maar die met elkaarcommuniceren. Deze overdracht van informatie,waarbij lichaam en geest altijd naar harmonie stre-ven, is meetbaar met behulp van elektronischeapparatuur. Via zeer gevoelige sensoren op biome-trische punten op voorhoofd, polsen en enkels, kanop ongeveer 10.000 punten gemeten worden. Dieinformatie wordt vervolgens door een computervertaald in waarden en grafieken, die op hun beurtgeanalyseerd en geïnterpreteerd worden door dearts c.q. therapeut. Bij een gemeten disbalans ofziekte kan de elektronische apparatuur aanvullendingezet worden voor correctie en herstel.

Door middel van quantum biofeedback kunnen fre-quenties van verstoringen, veroorzaakt door blok-kerende emoties, overtuigingen en/of overlevings-strategieën gedetecteerd en geneutraliseerd wor-den. Door middel van NLP kan het nieuwe pad vangeneutraliseerde, geharmoniseerde frequenties nuherkaderd worden met nieuwe harmonieuzegedachten en emoties.

De zo ontstane harmonie wordt zowel ondersteundals verankerd door de juiste voeding, voedingssup-plementen, vitaminen en mineralen. Dit valt onderde orthomoleculaire geneeskunde.

Laat ik een voorbeeld geven:Dhr. X, heeft in zijn leven op meerdere fronten veelen vaak snel opeenvolgende stressmomenten erva-

NLP en quantum biofeedback,de brug tussen bewust en onbewust

M. Meertens



ren. Hij had geen mogelijkheid om zich tussentijdste herstellen. Ook heeft hij zich in zijn vroege jeugdenkele zeer beperkende overtuigingen eigengemaakt, ingegeven door een sterke externe refe-rentie. Hij heeft zich lang weten te handhaven,maar op een gegeven moment was hij op. Eenpsychische decompensatie was het gevolg met eenlangdurige uitval.

Wat nu ?Gecombineerde behandelwijzen van detoxificatievan het lichaam middels quantum biofeedback enaanvulling van essentiële stoffen. Vervolgens analy-se en exploratie van blokkades, emoties, overtui-gingen en/of overlevingsstrategieën middels eengeïntegreerde behandelwijze van NLP en quantumbiofeedback. Correctie en herstel van essentiëlestoffen in het lichaam (neurotransmitters, enzymen,hormonen etc.) middels voeding, voedingssupple-menten, vitaminen en mineralen, gezonde leefwij-zen en stressmanagement zijn essentiële onderde-len om de nieuw hervonden balans te verankeren.

Samengevat zijn de quantum biofeedback, NLP enorthomoleculaire geneeskunde belangrijke onder-steuningen in het hervinden en behouden van dealgehele balans in lichaam en geest. De mens zelfis er immers altijd op gericht de innerlijke balans tehandhaven.

Voor wie is het bedoeld?• Voor een ieder die zijn/haar persoonlijke groei

en ontwikkeling wil exploreren en structureren. • Voor een ieder die zich verdiepen wil in de oor-

sprong van zijn/haar beperkende gedrag engedachten en zich op NLP niveau hiermee wilbezig houden.

• Voor een ieder die zich lichamelijk en/of geeste-lijk uit balans voelt, of reeds ziek is, of uitbe-handeld is in het reguliere circuit.

• Voor particulieren, bedrijven en organisaties dieopenstaan voor preventie, kwaliteit, vitaliteit enontwikkeling van human resources.

Mensen die zich goed bewust zijn van hun lichaam,de invloed van de taal op het onderbewustzijn enhet interne systeem, hebben bij een behandelingals deze veel profijt!

Drs. M. Meertens, arts

Contact auteur: Boncura B.V., Rotterdam

06 - [email protected]


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 66

Lucas Derks

Onbegonnen werk in uitvoeringOf je nu werkt met cliënten in een luxe coachings-praktijk of met patiënten in de psychiatrie, ooitstruikel je over het volgende: Mensen hebben eenopvallend verlangen om te blijven wie ze zijn. Hoegraag ze ook van hun symptomen en nare gevoe-lens af willen komen, als het maar even kan, hou-den ze vast aan hun identiteit. Zelfs als het duide-lijk is dat juist hun zelfconcept de oorzaak van hunproblemen is; bijvoorbeeld wan-neer ze psychiatrisch patiënt, cri-mineel, religieuze fanaticus, junk,alcoholist, slachtoffer, vreemdelingof "loser" zijn. Ben je psychiatrische patiënt, danheb je vrienden, verplegers, soci-aal werkers en psychiaters die jevan aandacht, geld, onderdak enmedicatie voorzien. Dat laat jeniet zo snel los. Want wat krijg jeervoor terug als je iemand anderswordt?Bij de grootste (en mogelijkenige) psychiatrische kliniek diehelemaal op NLP gestoeld is,Prenzl Komm in Berlijn (60 practitioners als mede-werkers), spreken ze van ‘het helpers netwerk’. Depsychiatrische patiënt zit meestal helemaal vast indit netwerk. Dankzij zijn identiteit als patiënt is hijiemand en hoort hij ergens bij. Buiten dat netwerkdreigt de eenzaamheid, uitstoting en het isolement.De vraag waar de mensen van Prenzl Komm en ikaan werken is: Hoe verander je iemand van eenpsychiatrische patiënt in een gezond mens?Robby Jacob (die na de Wende, in 1990 PrenzlKomm oprichtte) en zijn collega’s hebben daar aleen heleboel oplossingen voor bedacht. Zij trachtende patiënten een betere identiteit te bieden.Daarvoor wordt de patiënt die zich aanmeldt verleidom mee te doen met één van de vele attractieveprojecten: boten bouwen, computers repareren,antieke meubels restaureren, muziek maken, eencafé runnen, in een hotel met trouwerijen bedie-nen, paard rijden, wilde paarden temmen en derge-

lijke. Deze aanpak leidt er toe dat de patiënt zichmet een andere rol kan identificeren. Hij kan nuboten bouwer of ober worden. De projectenformuleheeft een redelijk succes, want een flink aantalpatiënten zijn via die weg op eigen benen komen testaan. Maar het is wel een indirecte aanpak. Nu zijnwe op zoek naar een directe NLP aanpak. De vraagis, welke modellen zijn er hiervoor te vinden inNLP?

FundamentenNLP-ers als Richard Bandler,Lesley Cameron Bandler, RobertDilts en Steve Andreas ontwikkel-den methodes die iemand in staatstellen om hun zelf-overtuigingente veranderen. Het werken hier-mee was echter nooit gemakke-lijk. Voor psychiatrische patiëntenmet hun vaak korte aandachtscur-ve zijn deze methoden vaak onge-schikt. Vanuit mijn sociaal panora-ma project (zie tekstkader)ontstonden aanvullende hulpmid-delen om iemands identiteit te

helpen veranderen. Deze gaan we in de komendejaren in de psychiatrie implementeren. Bij PrenzlKomm heeft men al sinds 1998 ervaring met hetsociaal panorama opgedaan. Vooral enkele ouderotten hebben tientallen casussen (vooral familiepanorama) gedaan en gedocumenteerd. Maar dedirecte aanpak van de identiteit staat nog in de kin-derschoenen.Veel NLP-ers kennen ‘identiteit’ als het op één nahoogste logische niveau: Wie je gelooft dat je bent.En ze beseffen dat wie je bent het resultaat is vaneen complexe cognitieve structuur die diep gewor-teld is in je verleden en die stevig vastgeknoopt zitaan je huidige sociale wereld. Je identiteit dientverschillende doelen. Om te beginnen, levert hetweten wie je bent, je zekerheid op; je kent je rolen je plaats en je weet wat je moet doen; ook vooranderen wordt je meer voorspelbaar, dus makkelij-ker in de omgang. Ook een psychiatrische patiënt,

Op zoek naar NLP-instrumentenvoor identiteitsverandering

Onbewust levert

het zelfbeeld

informatie over

‘wie je bent’



die zijn rol en positie goed kent, is gemakkelijk inde omgang voor een arts of therapeut. Dat gemakheeft zijn keerzijde; het werkt erg patiëntrolbestendigend.Omdat je jezelf in alle handelingen tot uitdrukkingbrengt, raakt je zelfconcept met praktisch alles ver-bonden. Wie je gelooft dat je bent wordt daardoorde ruggengraat van jouw model van de wereld. Watje ook doet als psychiatrische patiënt, je doet hetvanuit die rol. Daardoor wordt alles er mee geasso-cieerd en komt het haast niet meer voor dat jeergens geen psychiatrische patiënt bent. Je zitdaardoor vast in die rol; er is haast geen ontkomenmeer aan.Vooral de sociale zekerheid, die een op zich gehan-dicapte identiteit je oplevert, wil je graag vast hou-den. Dat maakt wie je bent erg bestand tegen ver-andering. Ook als je lid wordt van een patiënten-vereniging, bemoeilijkt dit de ontsnapping aan dierol en positie.

Voorlopige conclusie:Weten wie we zijn, is buitengewoon belangrijk voorsociale dieren zoals wij. Het helpt ons om onzeplaats in de groep te bepalen. Zonder positie en rol,kunnen we moeilijk relaties aan gaan. Omdat voorkuddedieren sociale uitsluiting hun ondergang bete-kent, houden we liever vast aan een rottige identi-teit dan dat we helemaal nergens meer bij horen.Zolang we maar iemand zijn en in een sociaal sys-teem passen, kunnen we als kuddedier voortleven.Daarom is het vaak zo moeilijk voor iemand meteen lange carrière als psychiatrisch patiënt omweer ‘normaal’ te worden. Als patiënt heb je een roltussen je artsen, verplegers, sociaal werkers en jemedepatiënten.

Tijdens mijn meer dan tien jaar durende experi-menten met identiteitskwesties binnen mijn sociaalpanoramaproject, ontstond er een methode dieidentiteitsverandering een stap dichterbij brengt.Deze bestaat ruwweg uit drie onderdelen.

1. De historische banden waarmee iemand zich-zelf vasthoudt kunnen wat losser gemaakt wor-den met behulp van de trans-generationele ima-ginatietechnieken. Dit brengt vaak met zich meedat er in de fantasie ontbrekende hulpbronnenworden overgebracht naar het leven van groot-ouders en overgrootouders. (Zie:Familiepanorama, hoofdstuk zes, in mijn boekSociale Denkpatronen.) De cliënt bedenkt, fan-taseert een alternatieve familiegeschiedenis

waarin hij als kind al een andere rol en positieleert innemen.

2. Het beperkende effect van de huidigesociale verbanden kan door de sociaal pano-ramatechnieken ongedaan gemaakt worden

3. Het zelfconcept direct veranderen. Naast deindirecte benadering van 1, 2 en 3, ontdekte entoetste ik manieren om de cognitief emotionelekern van het zelf te veranderen. Daarbij gaathet om je zelfbesef. Deze kern bestaat uit drieelementen: het zelfgevoel, het zelfbeeld en deverbinding tussen deze twee. En feitelijk bevathet altijd een vierde element: de context. Ditomdat elk zelfbesef altijd aan een contextgebonden is, waarbinnen hij opereert (daarin isdit het operationele zelf). Door eerst deze ele-menten binnen een bepaalde context te verken-nen kun je ontdekken hoe iemand zichzelfbeleeft. Bij voorbeeld, een negatief zelfbeeldzorgt voor een akelig ‘ik’ gevoel.

Via het analyseren van de structuur van deze drieelementen bij honderden mensen, kon ik de wer-king van het zelf veel beter begrijpen. Een klein,donker en ver weg zelfbeeld roept een zwak zelfge-voel op, bij bijna iedereen. En het tegenovergestel-

Het sociaal panorama is een NLP benadering

die de subjectieve sociale wereld ziet als een

constructie in de mentale ruimte. Wie je bent

ontstaat door de plaats die je inneemt tussen

je familieleden, vrienden, kennissen en colle-

ga’s. Die anderen duwen, trekken, stuwen je

in een bepaalde richting. Op onbewust

niveau geven ze je warme, koude, steunende

en belemmerende gevoelens. De ruimtelijke

structuur van geabstraheerde mensen om je

heen bepaalt het algemene besef van je

plaats en je positie. Door met de beelden van

anderen te schuiven, kunnen relaties veran-

derd worden. Door in gedachte hulpbronnen

toe te voegen aan beperkte individuen kan je

een verrijkte kaart van de sociale wereld

creëren. Op die manier kan je ook de groepen

waar je toe behoort herorganiseren en het

groepslidmaatschap wijzigen. Kort gezegd,

met de technieken van het sociaal panorama

verbouw je kaarten van de sociale werkelijk-

heid. Met een andere kaart in je hoofd kun je

makkelijker een “ander iemand” worden.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 68

de: een groot, helder, dichtbij en stralend zelfbeeldgenereert een sterk zelfgevoel.Onbewust levert het zelfbeeld informatie over ‘wieje bent’. De submodaliteiten van het zelfbeeldbepalen in grote mate de sterkte van de gevoelensvan zelfvertrouwen. Echter, tot voor kort had ik het natuurlijke mecha-nisme waarmee mensen hun identiteit veranderennog niet zo goed doorgrond. Het modelleren vanmensen die hun zelfbesef veranderen is niet zosimpel: waar vind je ze? Slechts af en toe komt er iemand mijn praktijk bin-nen die om een identiteitsverandering vraagt. Maarveel vaker vragen mensen om een gedragsverande-ring. Deze laatste vraag kan ook omgezet wordenin een identiteitsverandering. Je kunt namelijk vra-gen: ‘Wie zul je zijn, als je dat gedrag veranderdhebt?’Om tot een techniek te kunnen komen ontbrakenmij nog wat inzichten in de ‘normale manier’ waar-op mensen hun zelfbesef regelen. Mijn vraag was:Hoe komt iemand aan een voor een bepaalde con-text passende rolidentiteit? Hoe maakt iemand dezeonbewuste keuze?

Deze sleutel vormde de ontdekking van het volgen-de patroon:

1) Individuen bezitten meestal een aantalpotentiële identiteiten, in de vorm van onbewus-te zelfbeelden, waarvan er slechts een paargebruikt worden.2) Een aantal van deze ‘valse’ of ‘inadequate’identiteiten zijn óf nooit operationeel of ze wor-den door de persoon actief onderdrukt. Dat laat-ste betekent dat de selectieve aandacht (uit-blokken; onderdrukken vanuit de prefrontalecortex) wordt ingezet om deze ongepaste rollenen posities uit te bannen. Dat begint met actiefbewust wegdenken dat later automatisch overgaat in een onbewust proces.

Met andere woorden: Je hebt meer potentiële iden-titeiten beschikbaar maar de niet passende onder-druk je. Maar je kunt die onderdrukte rollen heelgemakkelijk wakker roepen en spelen. Als je weet wat een psychiatrische patiënt is, zoalsde meeste psychiaters zelf dat heel goed weten,dan bezit je ook zelf het vermogen om er eentje tespelen. Je kunt de rol indien gevraagd zo op jenemen; dit hebben veel mensen al eens voor degrap of in rollenspelen gedaan.Maar het onderdrukken en het wel manifesterenvan een rol is gekoppeld aan de context. Hoewel

psychiaters de rolidentiteit van patiënt bezitten,betekent dat niet dat ze automatisch wanneer ze dekliniek binnen komen, ook patiënt worden. Nee, zeworden dokter. Hun potentiële patiënt identiteitonderdrukken of controleren ze; ze zetten die bui-ten spel. Maar hun hulpverleners identiteit makenze operationeel. Die keuze koppelen ze aan de con-text. Oftewel: de dokter speelt dokter en de patiëntspeelt patiënt. Maar desgevraagd (op een feestje ofzo), kan de patiënt ook soms een hele goede dok-ter neerzetten.

De praktijkHet bovenstaande houdt in dat mensen beschikkenover een mentaal mechanisme om hun identiteit teregelen via de selectie van zelfbeelden. In eersteinstantie zitten de zelfbeelden aan een contextgekluisterd. Maar deze selectie wordt ook bepaalddoor de submodaliteiten zoals grootte, helderheiden plaats. Het al of niet operationeel zijn van eenzelfbeeld, gaat samen met hun verbondenheid methet zelfgevoel. Voel je je verbonden met een zelf-beeld, dan ben je dat zodra de context het toe-staat. Zelfbeelden kunnen ook ondersteund wordenof uitgeblokt. Het veranderen van de identiteit betekent ingrijpenin dit complexe systeem. De vraag is: Kun je datdoen op een ecologisch verantwoorde manier? In de psychiatrische kliniek van Prenzl Komm past



men al jaren NLP-technieken toe. Daarbij knipt mendeze vaak in kleine stukjes, zodat ze behapbaarworden voor gedrogeerde, gespannen en slechtgeconcentreerde patiënten. Ook is herhaling ensystematische inprenting belangrijker dan in hetwerk met relatief gewone cliënten.

Wie wil je zijn?Neem bijvoorbeeld een langdurig psychiatrischepatiënt, die moeilijk te veranderen is vanwege zijnpsychiatrische-patiënt-identiteit. Wat heeft zoiemand nodig om op weg te kunnen naar geestelij-ke gezondheid?NLP heeft ons geleerd: De geest heeft een doelnodig. Vandaar de eerste vraag: ‘Wie wil je eigen-lijk liever zijn?’ Deze patiënt bij voorbeeld, kan vin-den dat hij liever een ‘normaal functionerend, ineigen behoefte voorziend persoon’ wil zijn.We hebben nu te maken met twee zelfconcepten.In dit voorbeeld zijn dat de psychiatrische patiënt(A) en de in eigen behoefte voorziende persoon(B). Het psychiatrische-patiënt-zelfbeeld (A) heeftop dit moment de leiding (het is het operationelezelfbeeld). Het is helder, staat centraal, vooraan endichtbij en is verbonden met het zelfgevoel. De inde eigen behoefte voorziende persoon (B) is waar-schijnlijk vaag, klein, ver weg aan de zijkant enniet-verbonden met het zelf gevoel.Het werk begint met het helder en bewust makenvan deze twee zelfbeelden. Dat zou met sommigepatiënten al een hele zitting in beslag kunnennemen. Vervolgens maken we het verschil vansociale omgeving in beide gevallen zichtbaar temaken: bij wie hoor je nu, met identiteit A? En bijwie zul je in de toekomst gaan behoren met identi-teit B? De rest van het werk bestaat in het stapvoor stap omwisselen van de twee identiteiten. Opdie manier raakt het zelfbeeld A ontkoppeld, gede-centraliseerd, ver weg en uitgeblokt, terwijl zelf-beeld B zijn plaats inneemt.

Een discussieDat uitblokken vergt therapeutische onderdrukking.Voor de meeste NLP-ers is de gedachte aan thera-peutische onderdrukking een taboe. Onderdrukking(repressie, geïnduceerd geheugenverlies) wordt tra-ditioneel vermeden, omdat het zo’n slechte reputa-tie heeft. Het zou dissociatieve symptomen veroor-zaken en slechts leiden tot een kortdurende nietecologische verandering. Daarbij wordt selectiefgeïnduceerd geheugenverlies (repressie door hyp-notische suggestie) over het algemeen niet als the-rapeutisch middel erkend.

Daarnaast betogen psychoanalytische critici vanNLP dat ‘NLP repressie juist vergroot’. Deze kriti-sche kanttekeningen zijn waarschijnlijk mede deoorzaak van het vooroordeel tegen therapeutischeonderdrukking bij NLP-ers zelf. Met name waar hetgaat om ‘het weg sturen van gedeelten’ zijn NLP-ers het unaniem erover eens dat dit geen ecologi-sche toepassing is.

In NLP werken we met natuurlijke, mentale proces-sen. Het terug gaan op de levenslijn om uit tekomen bij de oorzaak van een trauma (TDS) is zo’nnatuurlijk mentaal proces. Het kan tot veel ellendeleiden wanneer het niet deskundig gecombineerdwordt met het oproepen van de nodige hulpbron-nen. Doe je dat wel, zoals bij change personal his-tory, dan werkt het heel effectief.Onderdrukking is een ander natuurlijk mentaal pro-ces. Het is noodzakelijk er meer over te weten tekomen, om ook dit principe voor ons te laten wer-ken. Het onderdrukken van inadequate identiteitenlijkt een normaal onderdeel te zijn van zelfsturing.Als we er wat meer van afweten, kan dat therapeu-ten vast ook helpen om effectiever te zijn.Om onderdrukking toe te passen moeten we ditverschijnsel op kunnen roepen. Toneelhypnotiseurslaten zien dat het niet al te moeilijk is om vergeet-achtigheid voor een bepaald iets te induceren.Bijvoorbeeld als zij iemand een bepaald getal (bijvoorbeeld de 6) laten vergeten, waardoor heelgrappige situaties ontstaan, wanneer de persoon opeens niet meer tot tien kan tellen zonder de zesover te slaan. De volgende vraag is: hoe kunnen we in de praktijkde repressie van zelfconcepten op gang brengen enongedaan maken? (Zie voetnoot)

voetnoot:

Er bestaat een benadering die volgens veel NLP-ersté simpel is om voor waar aan te nemen en die veelkritiek heeft ondervonden. Deze benadering is tevinden in de technieken van Michael Hall: Hijspreekt van meta Yes and meta No. Dit moet in eenvoetnoot omdat veel NLP-ers namelijk ‘meta No’hebben gezegd tegen Michael Hall als serieuze col-lega. Maar laten we dat maar even laten voor wathet is en kijken of we een selectieve onderdrukkingtot stand kunnen brengen door ‘Nee’ tegen een zelf-concept te zeggen. En, als dat zo is, of de onder-drukking weer ongedaan kan worden gemaakt doorer ‘Ja’ tegen te zeggen.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 610

Waar ik op uitgekomen benMijn experimenten tot nu toe bieden heel veelondersteuning voor het idee dat onderdrukking via‘Nee zeggen’ opgang gebracht kan worden. In elkgeval heb ik ervaren dat het prima werkt. De vraagis natuurlijk of het ook bij psychiatrische patiëntenmet een beetje versleten inhibitie zo goed werkt?Maar als het zo werkt, blijft het bezwaar ten aan-zien van de eventuele ongewenste dissociatieveneveneffecten. Kortom, is de procedure ecologischuit te voeren? Hier volgt een korte beschrijving vande door mij gevolgde methode. Met deze methode experimenteer ik momenteel.Het zal de leidraad gaan vormen bij het werk bijPrenzl Komm in Berlijn. De stappen zijn van eenabstracter niveau dan die van de meeste NLP tech-nieken. Ze zijn alleen toe te passen door ervarenNLP-ers met voldoende gereedschap en flexibiliteit.Mijn uitnodiging aan de lezers is: Doe mee aan kli-nisch onderzoek en probeer het in de praktijk.

Identiteitsverandering patroonDe hele methode geldt voor een gegeven context X.Deze kan een klein gebied of het hele leven betref-fen. De context bepaald de mate waarin iemand erdoor zal veranderen.1. Wie ik niet langer wil zijn = A2. Wie ik hiervoor in de plaats wil zijn = B3. Schep gedetailleerde zelfbeelden van zowel A

als B in verschillende ruimtelijke locaties.Visualiseer er omheen, bij wie je hoort metidentiteit A en bij wie met identiteit B. Dit zijngedissocieerde beelden van het sociaalpanoramarond het zelf.

4. Verbindt zelfbeeld B met het spirituele logischeniveau. ‘Van welk groter geheel maak je deel uitals je identiteit B bent? En associeer een ogen-blik vanuit B in deze spirituele ervaring. Dezestap is de motor tot verandering. Naarmate decliënt een betere toegang heeft tot een kerntoe-stand of spirituele hulpbron zal dit beter aans-laan.

5. Decentraliseer zelfbeeld A; maak het donkerder,zet het verder weg en koppel het los. (knip deverbinding door) En zeg Nee tegen zelfbeeld A.Heet gelijktijdig alle mogelijke bezwaren wel-kom. Stel de in gevaar gekomen waarden, crite-ria en positieve intenties veilig in en rond zelf-beeld B. Reconstrueer zelfbeeld B op basis vande gevonden bezwaren zodat er niets belang-rijks verloren zal gaan.

6. Breng B in het centrum, verbind je ermee enzeg Ja tegen B

Verwelkom bezwaren en reken met hen af metgebruikmaking van je gehele NLP toolkit

7. Verbale test: Provoceer de cliënt door te zeg-gen: ‘Jij bent een A en je zult nooit een B wor-den, in de gegeven omstandigheid X (derespons zou een protest moeten zijn).

8. Future pace met identiteit B en neem B als eenhulpbron terug in de tijd. Groei dan op alsof jealtijd al een B bent.

Ten slotteBij het werken met lastige cliënten moet de NLP-erhet patroon goed kennen en van de werking over-tuigd zijn. Bij zoiets als het familiepanorama – wateigenlijk ingewikkelder is dan het bovenstaande – isdit punt door meerdere Prenzl Komm medewerkersbereikt. Het heeft wel enkele jaren geduurd voordatdit tot de ‘normale technieken’ behoorde. De resul-taten name toe naarmate het meer ingeburgerdraakte. Een zelfde traject verwachten we op hetgebied van identiteitsverandering. Eerst moeten dehulpverleners zelf zo ver veranderen dat ze detechniek met een bepaalde mate van zekerheid aanweten te bieden. Om dat tot stand te brengen islastiger dan het bedenken van de stappen. Tochkan de techniek de therapeuten helpen om ‘identi-teit veranderende therapeuten’ te worden.

Lucas Derks is Sociaal psycholoog en internatio-naal master NLP trainer bij het IEP in NijmegenDit artikel is gebaseerd op zijn lezing voor hetnationale congres van de Duitse Vereniging vanNLP (DVNLP) te Berlijn, 30 oktober 2005.

Voor meer informatie en contact: www.sociaalpanorama.nl



Anné Linden is een markante persoonlijkheiduit de NLP-geschiedenis. Zij kwam in 1976 inaanraking met NLP en volgde Bandler enGrinder vanaf begin 1977 op hun workshoptournee door de USA. Met haar toneel achter-grond is zij een van de beste presentatoren inNLP-land. Haar verhalen aan het eind van desessies zijn befaamd. Met haar zakelijk inzichtstichtte zij als eerste een NLP opleidingsinsti-tuut en waagde zij als eerste de sprong overde Atlantische oceaan naar Europa waar zij in1982 de eerste NLP workshop verzorgde.Naast NLP doet zij veel met hypnose en hetenneagram. Voorts geeft zij workshops overgrenzen en zelfwaardering, één van haar favo-riete thema’s. Onderstaand volgt een door de redactie inge-korte weergave van een recent telefonischinterview met Joan Elkerbout en Priscilla vanLierop *.

Je wordt wel “The First Lady of NLP”genoemd. Hoe is dat zo gekomen?Ik werd rond 1986 geïnterviewd door één of andervakblad (the Rapporter 1988 red.). Ze gaven hetdeze titel en ik vermoed vanwege het feit dat ik (in1978) het eerste NLP instituut in de wereld opgezetheb. Ze stuurden me een kopie en daar stond het:The ‘First Lady’ of NLP. Anderen namen dat over.

Hoe kwam het dat jij NLP naar Europa brachten niet Bandler en Grinder zelf?Ik denk gewoon omdat iemand – dat was JaapHollander – op een dag bij mijn instituut inManhattan uitkwam. Hij was naar een conferentieover Erickson geweest. Hij stapte binnen en vroegme naar Nederland te komen om een training tegeven. De deelnemers waren zeer enthousiast endus vroeg hij me terug om een Practitioner tegeven.

En het feit dat ook jij het eerste instituutopzette, nog voor Richard and John?Zij hadden inderdaad geen officiële organisatie totongeveer 1980. Ze waren vooral bezig het model teontwikkelen. Op een dag sprak ik met Leslie

Cameron Bandler (de vrouw van Richard) over hetfeit dat ik echt les wilde geven in NLP. Met Lesliesamen heb ik de structuur opgezet voor dePractitioner en de Master Practitioner. Vandaag dedag is dit in feite nog altijd dezelfde structuur alstoen. In het begin liet Leslie me een weekend les-geven en het volgende weekend kwam één vanhen. Zij gaven les in de wat belangrijkere onder-werpen. De eerste Practitioner werd dus gegevenvia mijn instituut, dus in die zin had ik het eersteNLP instituut. Ook al zijn het Richard, John en huntwee echtgenotes Leslie en Judith die het NLPmodel echt hebben ontwikkeld.

Wat is nu belangrijk in je leven??Mijn kinderen, mijn kleinzoon en ik ben in het bij-zonder dankbaar voor de trainingen die ik geef inEuropa, omdat de mensen er werkelijk geïnteres-seerd zijn en zich echt willen verdiepen in NLP enEricksoniaanse Hypnose. Daar houd ik van! Ik benniet geïnteresseerd in oppervlakkige aspecten vanmenselijke communicatie en verandering. Ik benveel meer gefascineerd door de diepte ervan en ikherken dat bij de mensen in Europa.

En je toekomst?Ik wil nog graag een boek schrijven, waarschijnlijkeen roman. Ook wil ik nog uitvinden wat ik nu pre-cies doe als ik met subpersoonlijkheden (Parts)werk. Ik werk er veel mee, met name in individuele

Anné Linden over NLPJoan Elkerbout, Priscilla van Lierop


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 612

sessies. Maar ik weet nog steeds veel niet over hoeik dat doe… Ik zou er graag een structuur voor ont-wikkelen. Verder wil ik doorgaan met mijn werk. Ikheb daar plezier in!

Soms zie je toch in de NLP gebeuren dat men-sen NLP gebruiken als leidraad om ‘perfect’ tezijn. Wat vind je daarvan?Als iemand NLP gestudeerd heeft wil dat niet zeg-gen dat hij of zij het ook werkelijk begrepen heeft.Er zijn ook veel ‘techneuten’. Ze hebben de technie-ken geleerd, maar ze begrijpen niet wat ze ermeeaan het doen zijn. Ze begrijpen de diepere wortelsniet. NLP is gewoon een model maar wel een zeerkrachtig model. Dus sommige technieken zijnindrukwekkend. Er zijn mensen die NLP leren enermee werken om indrukwekkend over te komen,om te demonstreren hoe goed zij iemand kunnenveranderen… Dat kan hun NLP zijn, maar niet dievan mij!

Kun je ons daar een voorbeeld over geven?John en Richard modelleerden een aantal zeerkrachtige en effectieve therapeuten. Eén van henwas Virginia Satir. Ze leerden van haar, zoals ookvan Erickson, over Rapport. Ze leerden doorVirginia over de Representatiesystemen. Het vielhen op dat ze tijdens een sessie haar taal veran-derde wanneer ze met verschillende leden van eenfamilie sprak. Ze ontdekten dat ze visuele, auditie-ve en kinesthetische taal gebruikte, afhankelijk vande taal die de persoon in kwestie gebruikte. Zeleerden dat je Rapport ook vergroot wanneer je deander zijn lichaamshouding, toon en tempo matcht.Toen ik begon met lesgeven viel mij het volgendeop: Bepaalde studenten waren erg goed in dezetechnieken. Maar de andere studenten oefenden lie-ver niet met hen. Dus ik werd nieuwsgierig hoe datkwam. Toen viel me op dat sommige anderen nietzo goed in de technieken waren, maar dat hunmedestudenten hen juist wel vertrouwden. Op datmoment realiseerde ik me wat dat inhield. Ook algebruik je de technieken; als je niet ‘Sorting byOther’ bent, zul je niet werkelijk Rapport creëren ofbehouden. Door Rapport ontstaat vertrouwen.Sorting by Other houdt in dat je aandacht gericht isop de ander. Je intentie ligt bij het welzijn, heteffect voor die ander. De intentie van deze mensenligt echter bij hen zelf, bij ‘dat zij het zo goed kun-nen’, bij het laten zien hoe effectief zij zijn in hetveranderen van de ander. Hun intentie is dusgericht op hen zelf, niet op die ander! Ze snappenhet niet!

Hoe kun je dit leren?Je hebt een sterk genoeg ontwikkeld ego nodig,zodat je iets hebt dat je opzij kunt zetten. Alleendan kun je bewust de keuze maken het opzij tezetten. Dat lijkt een paradox. Toch is dat het niet.Een persoon met een zwak ontwikkeld ego… zalniet werkelijk in staat zijn tot Sorting by Other. Alseerste zou ik Up Time aanleren! Je aandacht moetbij die ander zijn, dus de externe wereld, buitenjou. Als tweede zou ik ook onderzoeken of er eenbezwaar speelt waardoor de persoon het niet kanen daar aandacht aan besteden. Als derde zou ik depersoon de opdracht geven even de ander te wor-den. Even maar, zodat hij in contact begint tekomen met de ander zijn emoties, wat zijn achter-grond is. Dan laat ik de persoon terug gaan naarzichzelf, terwijl hij in Up Time is. Het hele ideeerachter is dat je met je intentie steeds weer terugblijft gaan naar het welzijn van die ander. Niet hoegoed je het doet! De technieken zijn cruciaal! Maarde vraag is altijd: Voor wiens welzijn doe je het?

Je vertelt vaak over Dr. Milton Erickson. Overde betekenis van Erickson voor NLP. Je noemthem de ‘voorvader van NLP’. En (ik hoor hetje zeggen) ‘zonder hem zou er niet zoiets alsNLP bestaan’. Kun je ons daar meer over uit-leggen?Op een dag sprak ik met Richard en vroeg hem‘Wat kan ik nog meer doen om mijn kennis te ver-diepen?’. Hij antwoordde: “Ga studeren bij MiltonErickson!” Dus dat deed ik. Ik had het geluk dat ikdat nog twee zomers heb kunnen doen voor hij in1980 stierf. Elk basisprincipe van NLP komt rechtst-reeks van Erickson. Behalve ééntje: ‘De wereld-kaart is niet de wereld’. Die kwam van Korzybski.Elke andere kwam dus van Erickson. Zoals ’Erbestaat geen falen, er is alleen feedback’. Ik heboverigens de voorkeur voor ‘Falen is Feedback’,want in onze beleving bestaat falen wel, maar hetgaat er om hoe lang we daar in blijven zitten voorwe het omzetten in feedback. Erickson liet dat keerop keer zien. Hij hield er van wanneer iets nietwerkte, want het betekende een kans om ietsnieuws te ontdekken. Zijn ding over ‘Er is altijd eenandere keuze’. Het gaat er om dat we beseffen datiedereen zich in een gevangenis bevindt van zijneigen gelimiteerde denken. Iedereen! Als jij denktdat jij die dans ontspringt… Boy, are you limited!De nadruk op de kracht van het onderbewuste, datmensen alle hulpbronnen beschikbaar hebben komtook van Erickson. Als 90% van de basisprincipesvan Erickson komt, hoe had NLP dan kunnen



bestaan zonder hem? De man was essentieel! Hij was waarschijnlijk demeest geniale hypnotherapeut ter wereld. Hij werk-te met wonderen. Hij hielp mensen hun eigen wegte vinden, hun eigen hulpbronnen, hun onderbe-wuste te gebruiken. Hij was de belichaming van aldeze principes! Het ging verder dan enkel een mooiidee of iets waar mensen over praten. Zijn zacht-moedigheid en respect voor het onderbewuste, zijnflexibiliteit en het absolute vertrouwen in hetonderbewuste… Het veranderen van perspectief ende toekomst zaten in alles wat hij deed, in elk ver-haal dat hij vertelde. Daar naar te kijken en te lui-steren was het in levende lijve beleven van waarhet om gaat in NLP. Hij gaf je nooit direct een ant-woord, hij vertelde je dan een verhaal. Hij had eengroot gevoel voor humor en zocht altijd een zachteweg om je over iets in je eigen probleem te latenlachen. Zonder dat dit gegoten was is één of ande-re techniek.

Wanneer je over hem praat, zoals nu, voelthet alsof je je bij hem thuis voelde…Ja. Om eerlijk te zijn, wanneer ik bij hem studeerdewas ik het grootste gedeelte van de tijd in trance.Bewust had ik geen idee van wat ik leerde, maar ikwist dat ik veel leerde! Hij gaf me de onderliggendefuncties en structuren van NLP.

Had hij ook minpunten?Hij vond dat iedere vrouw moest trouwen en kinde-ren krijgen. Dat zat me niet lekker! Ik was nietgetrouwd, had drie kinderen en werkte. Ik wil geenenkele man die mij vertelt wat ik zou moeten doen.Zelfs Milton Erickson niet! Maar verder, hij was bril-jant! Hij was echt briljant… Magisch…

Wat is nu je algemene boodschap aan de NLPwereld?Ik kan alleen iets zeggen over wat opvalt in mijntrainingen. Wat mist in hoe mensen getraind zijn isprecisie en striktheid in denken. Ze zijn oppervlak-kig getraind. Terwijl diepere kennis juist zou zorgenvoor precisie en striktheid. Veel mensen denken dat ze NLP in de vingers heb-ben als ze de stappen van de techniek maar ken-nen. Maar dat is niet waar. Ze zouden de structurenonder de NLP-patronen moeten leren begrijpen, derelaties onderling. Elk patroon bestaat niet in eenvacuüm. Ze zijn allemaal met elkaar verbonden ende uitdagende vraag is ‘hoe zijn ze met elkaar ver-bonden?’Ik ben ook van mening dat de fundamenten van

NLP aangetast worden. Ik zie veel verstoring, weg-latingen en toevoegingen. Zoals ik al eerder zei, ikbenoem het model rond grenzen dat ik heb ontwik-keld niet als NLP-model. Het is en blijft een modelop zich zelf. Ik zie dat toch veel andere modellen inde NLP-fundamenten ingevoegd zijn. Ik ben soms verbaasd, eigenlijk wel geschokt, datmensen niet weten wat iets simpels als ankeren of‘backtracking’ werkelijk inhoudt. De oorzaak is datde meeste trainers inmiddels derde, vierde of vijfdegeneratie trainers zijn. Door die generatiekloof ont-staan dit soort verstoringen, weglatingen en toe-voegingen. Maar het is gevaarlijk voor het voortbe-staan van het NLP-model!

Het klinkt alsof dit je raakt? Hoe precies?Het gaat niet om hen! Het gaat er om dat de fun-damenten onder de technieken niet goed wordenaangeleerd. Als je wilt onderwijzen in NLP dan moetje aanleren hoe het komt dat dit mogelijk is! Hoekomt het dat dit werkt? Wat zit er onder? Wat isbelangrijk? Als dit zo doorgaat bestaat het originelepure NLP-model over twintig jaar misschien nietmeer. Wat zal er dan nog van over zijn?Als je een nieuw model wilt creëren, prima. Dat hebik ook gedaan. Gebruik NLP om het te creëren,maar houd de fundamenten van NLP apart enschoon, want dat zijn de bouwstenen ervan! Zorger dan voor dat je die bouwstenen werkelijk leertkennen. Wat je ermee gaat doen en ontwikkelen isjouw keuze en hangt af van je eigen creativiteit enmogelijkheden. Maar houd het apart en schoon!

Wat is je wens voor de toekomst van NLP envoor de mensen die er in zijn geïnteresseerd?Wat zou je graag zien gebeuren of verande-ren?Ik zou graag willen dat er meer tijd en moeitegestoken wordt in de structuren onder NLP en dater meer trouw wordt gebleven aan de fundamen-ten! Ik zou graag zien dat er meer nadruk gelegdwordt op het denken zonder oordeel. Gebruik NLPals middel daartoe! Ik zou ook graag zien dat ermeer samengewerkt wordt ten gunste van NLP enminder voor de eigen glorie en succes. Ik zou graagwillen dat mensen minder terecht komen in hetgoed-fout model of in “er is niet genoeg…”.En om trainer in NLP te kunnen worden zouden erveel hogere eisen moeten zijn, zodat de kwaliteitgewaarborgd blijft. Trainers zouden niet zomaarexamens af moeten kunnen nemen, laat staan trai-ners certificeren. Er zijn er veel te veel en niet wer-kelijk goed opgeleid.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 614

En voor jezelf in dit kader?Ik zou graag mensen persoonlijker willen coachen.In kleinere groepen hierbij stilstaan. Met elkaarontdekken welke verstoringen er zijn… Een stukkennisoverdracht van mij uit over de diepte die eronder ligt. Zodat het voor mensen op de juiste plekvalt, waardoor ze het zelf leren begrijpen en nietomdat iemand ze het nou eenmaal zo verteldheeft…

Waarom?Well… You know… Because…Ik weet hoe NLP isgecreëerd en ontwikkeld, want ik was erbij!

Joan Elkerbout en Priscilla van Lierop zijn gespecialiseerd in uiteenlopende communicatie-trainingen en werken vanuit hun organisatieVogelvrij.

Voor meer info:www.vogelvrij.com

Contact auteurs: [email protected]

* Tijdens dit interview is het idee geboren om een

coaching bij Anné in Accord, NY te organiseren voor

een kleine groep geïnteresseerden.

Hiernaast vindt u een advertentie met meer informatie

hierover.


Emotie en motivatieIn den beginne is er de gemoedsbeweging (emotie)en die zorgt voor een beweegreden (motivatie). Inde sportbegeleiding, of mentale training en -coaching, zijn dit de twee belangrijkste aangrij-pingspunten. Wat beweegt iemand (om te doen wathij doet) of wat doet iemand ‘besluiten’ om niet tebewegen? Welke emotie (aanzet, drijfveer) ligtdaarachter? Wat kun je inbrengen om de emotie sterker temaken, zodat hij ondersteunend werkt aan hetbereiken van het doel? Wat zijn de emoties dieonderhuids zelfsabotage veroorzaken en de presta-tie verstoren? Een goed rapport met de cliënt isdaarbij onontbeerlijk.

Mental coachingSporters zien nog niet altijd het nut van mentalcoaching. Het beeld dat dit iets is voor watjes, iswijd verbreid. Om ze te overtuigen van de waardedie mental coaching voor hen kan hebben, moet ikaansluiten bij de aspecten waarop hun aandachtgericht is zoals: Hoe voel ik me, hoe kan ik beterworden in kracht en uithoudingsvermogen, hoe kanik beter herstellen? De factor ’mentale weerbaarheid’ is soms te bedrei-gend om rechtstreeks aan de orde te stellen. Iklaat dit aspect indirect aan bod komen bij de vol-gende punten: • De fysiologie van mentale spanning (stress)*;• De relatie van chronische spanning en de ver-

minderde doorbloeding van de spieren;• De relatie spanning en negatieve beïnvloeding

van de ademhaling;• De negatieve invloed van spanning op de coör-

dinatie;• De invloed van negatieve stress en de vermin-

derde zuurstofcapaciteit van het bloed.


NLP en Sporteen inleiding op mental coaching

Jan Scholtes

In de sport komt het er op aanof je helemaal congruent bentmet alle delen in jezelf. Ermoet een duidelijk prestatiegeleverd worden en iedereincongruentie in de sporterkan een verschil maken vancentimeters of tienden vanseconden en daarmee tussenwinnen of verliezen. Datmaakt sport zo fascinerend.Het is de maatschappij ondereen vergrootglas.Veel sporters zijn goed in hetgeven van ‘verklaringen’ voorhun succes of falen. ‘Ik wasvandaag niet in vorm’, ‘Ik zatniet zo lekker in mijn vel’, ‘Ikhad vandaag het goede gevoelniet’ etc. Het boeiende is datdeze fenomenen zich natuurlijk overal in de samenleving voordoen maar bijde sport is het door de spanning en de presta-tiedrang zo duidelijk zichtbaar. Stel dat je jeals manager zo in het openbaar zou moetenverantwoorden voor je prestaties.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 616

Kinestetische boodschappersEen sporter is meestal wel geïnteresseerd om teleren eigen spanningen te beïnvloeden aan de handvan concrete voorvallen (kleine angsten, remmin-gen, weerstanden) die herkenbaar zijn en waarvanduidelijk voelbaar is wat voor invloed ze op hetlichaam hebben. Dit zijn herkenbare vegetatievereacties als zweten, raar gevoel in de buik, stijvenek, druk op de borst, beperkte ademhaling, blozenetc.Hiervan maak ik gebruik in mijn coaching. Vrijwelalle NLP technieken zijn hierbij bruikbaar zoals o.a.:visualiseren, fobieproces, herkaderen, ankeren enmodelleren.

Psychische Hygiëne Het is voor sporters (en voor wie niet?) van vitaalbelang om het inzicht te ontwikkelen dat hetlichaam een projectiescherm is van de film(gedachten, fantasieën) die zich in de geest (deprojector) afspeelt. Dat ze leren om opmerkzaam tezijn naar wat er in hen omgaat omdat dit invloedop hen heeft. Anderzijds leren ze zich bewust te worden van huneigen lichaamssignalen en hier vervolgens iets meete doen.

Feedback apparaatjes‘Meten is weten’ en sporters zijn daar gevoelig voor.Om ze inzicht te geven in het effect van gedachtenop het lichaam in de vorm van fysiologische reac-ties, zijn er handige biofeedback apparaatjes in dehandel, o.a. voor spierspanning of huidweerstand(GSR) die de fysieke veranderingen laten weerge-ven bij emotionele fluctuaties.

Het adrenaline niveauVoor een prestatie heb je adrenaline nodig. Dit iseen vorm van gezonde stress. Negatieve stresswordt veroorzaakt onzekerheid of verstorendegedachten. Hierdoor blijft het adrenalineniveau tehoog. Het is heel belangrijk om regelmatig de adre-naline thermostaat naar beneden bij te stellen doormiddel van ontspanningsoefeningen, meditatie ofalpha training. Hoe meer onrust we in ons lijf vast-houden hoe minder snel het lichaam herstelt vaninspanningen.

CongruentieIn de sport is congruentie van groot belang. Ditbetekent dat je je doelen helder hebt en dat al jedelen hier achter kunnen staan. Ook gaat het er omdat je de druk van de omgeving buiten je kunt

laten en dat je met je volledige aandacht gerichtben op je doel. Zo is sport voor mij behalve ietsheel plezierigs ook iets dat betekenis en richtinggeeft aan het leven.

In volgende artikelen zal de inzet van NLP alskrachtige hulpbron en veranderingsinstrument voorde (top-)sporter, stap voor stap doorlopen worden:wordt vervolgd!

Jan Scholtes is Fysiotherapeut/Haptonoom, NLPmaster practitioner, EFT practitioner CC-ADV enmental coach van topsporters. Zo begeleidde hijRens Blom in 2005 naar de wereldtitel polsstok-hoogspringen.

Contact auteur: [email protected]

* Voor een zeer interessante en goed leesbare uit-leg over de werking van het autonome zenuwstel-sel en de invloed die dit heeft op ons lichamelijkbeleven en onze mentale gesteldheid zie ‘Het Mysterie van de Hersenstam’door Tjeu van den Berk, Isbn. 90 211 3858 1 uitgeverij Meinema Zoetermeer.


Dat goed onderwijs vanessentieel belang is, daar isvrijwel iedereen het overeens. De kwaliteit van onsonderwijs is - op zijn minstmede - bepalend voor zowelonze economische toekomst(denk aan de verplaatsingvan steeds meer werk naarlage lonen landen) als onzesociale toekomst (denk aande criminaliteit die zo verlei-delijk lonkt naar jongerenzonder diploma’s) als onsindividuele levensgeluk (denkaan werk als een aspect vanzingeving).

Goed onderwijsWat is goed onderwijs? Daargeven onderwijskundige theo-rieën gedetailleerde en snel ver-anderende antwoorden op. Zogedetailleerd zelfs en zo snelveranderend ook, dat onderwijs-krachten ze soms eerder als hin-dernissen ervaren dan als hulp-bronnen. Toch weet vrijwel ieder-een waar we het over hebben,want de meeste mensen hebbenwel een leraar of een leraresgehad waar ze geboeid naar luis-terden en die hen enthousiastheeft gemaakt voor een bepaaldkennisgebied. Zelf denk ik danaan mijn leraar geschiedenis opde middelbare school. Ik zie hemnog voor me: een keurige man ineen saai pak. Maar hij kon fasci-nerend vertellen over zijn vak enhij straalde zo’n enthousiasmeuit, dat ik nu, veertig jaar later,nog altijd graag boeken overgeschiedenis lees! Laat ik ‘goedonderwijs’ dus eens eenvoudig

definiëren: onderwijs is goed,wanneer leraren kennis en vaar-digheden aanbieden op eenmanier die leerlingen motiveertom zich die eigen te maken.Sleutelwoorden: willen, weten enkunnen. En er is maar één ins-trument dat die leraar daarvoorin handen heeft: zijn of haareigen communicatie. Goedonderwijs is communicatie die dejuiste innerlijke beleving oproept.En wat was NLP ook al weer?Juist, een model voor communi-catie en verandering dat zichricht op de structuur van de sub-jectieve ervaring.Dus wat kan NLP allemaal bijdra-gen aan de onderwijspraktijk?Als het gaat om communicatie enmotivatie zijn er bijvoorbeeldmeteen al drie technische ele-menten die NLP kan bijdragen:a. rapport (goed contact doorafstemming), b. metaprogram-ma’s (individuele denken leer-stijlen) en c. criteria (belangen

en waarden). Wanneer NLP aanleraren kan leren om met huneigen communicatie aan te slui-ten bij de non-verbale uitingen,de denkstijl en de criteria vanleerlingen, dan is er al veelgewonnen. De leerling begrijpthet beter, herkent het beter enwordt beter door het verhaalgemotiveerd. Mensen houdenvan mensen die net zo denkenals zijzelf, of in ieder geval net zocommuniceren.

Meer goede momentenmet NLPMaar er is meer. Want onder dietechnisch goede, motiverendecommunicatie ligt een diepergegeven, namelijk liefde. Liefdevoor de leerling, liefde voor hetvak en liefde voor het thema datwordt onderwezen. Ik geloof datleraren vanuit die drie liefdesbeginnen, maar dat ze die somsuit het oog verliezen. Ook daarkan NLP nuttig zijn. NLP kan


thema: NLP & Onderwijs

Drs. Jaap Hollander

Onderwijs en NLP


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 618


leraren helpen om die drie liefdesterug te vinden. Bijvoorbeelddoor hun eigen zingeving enovertuigingen weer te verbindenmet de praktijk van alledag (voorde kenners: de NLP-techniek van‘alignment’). Wat NLP doet, ishet goede vermenigvuldigen. NLPkan leraren helpen om van hungoede momenten meer temaken. NLP biedt de technologieom na te gaan welke innerlijkestructuur (beelden, stemmen,emoties, overtuigingen, fanta-sieën, verhalen, subpersoonlijk-heden, waarden, etc.) ten grond-slag ligt aan hun vermogen ominspirerend te zijn. NLP kan dataan een individuele leraar duide-lijk maken, en hem of haar hel-pen om vaker zo te denken, tevoelen en te doen (voor de ken-ners: de NLP-techniek van ‘over-brengen van hulpbronnen’).

Leren en communicerenEn er is nóg meer. Communicatieis interactie. We hebben goedeleraren nodig, maar ook goedeleerlingen. Een goede leerling isiemand die ook van een slechteleraar veel kan leren. De direc-teur van Atari zei het in de jarentachtig zo: “Ik wil productenhebben die zo goed zijn, dat zelfsde slechtste verkoper ze kan ver-kopen. En ik wil verkopers heb-ben die zo goed zijn dat ze zelfshet slechtste product kunnenverkopen”. Vertaald naar onder-wijs: we hebben leraren nodigdie zelfs de moeilijkste leerlingeniets kunnen leren. En we willende leerlingen zo begeleiden, datze zelfs van de slechtste leraariets kunnen leren. NLP heeft metde technologie van het ‘modelle-ren’ een uitgekristalliseerd mid-del beschikbaar om te laten zienhoe een gegeven leerling leert.Welke innerlijke strategieëngebruikt hij of zij om zichzelf temotiveren en om kennis op te

nemen? Welke opeenvolgingenvan innerlijke processen engedragingen zijn synoniem met‘leren’? NLP kan dat per leerlinguitzoeken en de leraar vertellenhoe hij of zij daar bij aan kansluiten. NLP kan de leerling lerenom het vaker zo te doen en omduidelijk te vragen wat hij of zijnodig heeft om te kunnen leren.

Begrijp mij goed, NLP is geenwondermiddel dat alle onderwijs-kundige problemen van deze tijdop magische wijze weg kan tove-ren. NLP is wel een verzamelinggoed gestructureerde en in depraktijk getoetste oplossingenwaarmee het onderwijs in veleopzichten verbeterd kan worden,waarvan u in de navolgende arti-kelen vele praktijkvoorbeeldenzult lezen.

Jaap Hollander is psycholoog,NLP-pionier en directeur van hetIEP in Nijmegen.

meer info: www.iepdoc.nl



Huidige onderwijs-situatieIn de huidige situatie valt deveelkleurigheid op die deNederlandse onderwijsprovincieis: een kleurig en veelzijdig vak-gebied van Basisonderwijs,Voortgezet en Beroepsonderwijs,HBO en WO. “Natuurlijk zijn erverschillen tussen die vele vor-men van onderwijs maar er iswel degelijk sprake van eengezamenlijke problematiek”, zegtRob Gerritsen, adviseur van hetCollege van Bestuur van deHogeschool Utrecht.“Onderwijskundig leiderschap,dat is wat nodig is. En dan hebik het over leiderschap in termenvan inspiratie in plaats van intermen van macht. De huidigesituatie kent een machtspro-bleem: het machtsverschil tus-sen de docenten/leerkrachten enhet management wordt door deeerste groep als te groot erva-ren. De drie belangrijke klachtenvan docenten en leerkrachtenzijn: er wordt te veel van boven-af opgelegd, er is veel verande-ring maar weinig echte vernieu-wing en er is te weinig tijd omdie veranderingen door te voe-ren. Bovendien doet het zeer datveel (top)management geenonderwijskundige achtergrondheeft. Dat wreekt zich bij hetmaken van beleid en vooral bij

de inschatting of dat beleid welrealistisch is. Om die impasse tedoorbreken zouden docenten énhet management anders tegende huidige situatie aan kunnenkijken.”

PrestatiecontractenHoe komt dat die onderwijskun-dige achtergrond bij veel direc-ties en raden van bestuur ont-breekt? De nota’s en prestatie-contracten van minister Ritzenen zijn opvolgers lijken de bronte zijn van veel ellende. Scholenkregen managers met veel erva-ring in het bedrijfsleven, maareen ervaren bedrijfsleider maaktnog geen ervaren schoolbestuur-der. Rob Gerritsen nuanceert:“Prestatiecontracten zijn eeneffectief middel om de ontwikke-ling van het onderwijs te bevor-deren en de kwaliteit van deonderwijsprocessen te verbete-ren. Voorwaarde is wel dat hetaantal afspraken dat wordt vast-gelegd beperkt is, dat bureau-cratie wordt vermeden en dat deprofessionals op de werkvloer deafspraken herkennen als een uit-dagende impuls. Van het laatsteis helaas veel te weinig sprake.Prestatiecontracten lijken in deogen van de werkvloer vaakspeeltjes voor ambitieuzebestuurders en bewindslieden.”

Domweg opleggen?Daarmee is een eerste en pro-bleem benoemd: De stapelspapieren op de bureaus vanschoolleiding en directies, ‘demissiven uit den Haag’, sprekenboekdelen. Zou kiezen voor eenandere benadering een optiekunnen zijn? Zo’n andere bena-dering is bijvoorbeeld dat alleende einddoelen worden vastge-legd, in de vorm van concreteresultaten, maar dat secties endocenten vrij zijn om te bepalenhoé ze die resultaten willenbereiken. Zij zijn immers deinhoudsdeskundigen. Het pro-bleem van het opleggen is deelseen communicatieprobleem. Enomdat communicatie het werk-gebied van de NLP’er vormt, ligtdaar wellicht een eerste aankno-pingspunt voor wat NLP voor hetonderwijs kan betekenen.Rob Gerritsen: “Wellicht. Datmaakt me dan wel nieuwsgierignaar het hoe. Maar de analyseklopt. Simpel gezegd: het minis-terie schrijft voor. Het manage-ment van scholen stuurt hundocenten aan door op te leggen.Tegelijkertijd wordt docentenverteld dat het aansturen vanhun studenten door op te leggenuit den boze is; dat zij hen bege-leiden en hun de ruimte gevenom zelf dingen uit te vinden.Daar wringt ‘m dus de schoen.” Aannemelijk is dat meer ruimtevoor leerkrachten en docenten inde uitvoering leidt tot meer kwa-liteit. Opgelegde veranderingenrenderen nu eenmaal stukkenminder dan veranderingen die deorganisatie als geheel draagt.Dat geldt ook voor het onder-wijs.

Rob Gerritsen en Ellis Buis

Onderwijs heeft inspirerend leiderschap nodig:

Liever richting geven dan opleggenWat kan NLP betekenen voor het Onderwijs? Daarover gaat dit bijzondere katern van INzicht. U zult in eenaantal artikelen kennismaken met problemen waar het onder-wijs (momenteel) voor staat; u maakt ook (hernieuwd) kennismet aspecten van NLP, die zowel management, docenten/leer-krachten als studenten/leerlingen ten dienste staan om deeigen plaats in het onderwijsveld onder woorden te brengenen zo nodig bij te sturen.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 620


VersnipperingMaar liggen er dan misschiennieuwe gevaren op de loer? Tweevoor de hand liggende factorenzijn het gebrek aan tijd engebrek aan integraal beleid. Gebrek aan tijd hoeft waarschijn-lijk geen nadere toelichting.Werken in het onderwijs was enis intensief, vooral omdat leer-krachten en docenten er naasthet lesgeven steeds meer takenbij krijgen, die nauwelijks inharde uren zijn uit te drukken. Integraal beleid behoeft wel eentoelichting, en wordt hier bedoeldals versnippering, ieder vaart zijnof haar eigen koers zonder oogte hebben voor het geheel. RobGerritsen reageert beslist:“Solistische denken van docen-ten, ook als team of sectie, ispassé. Als je er samen voor gaat,als je van elkaar wilt weten hoeje het doet en waarvoor, voor-kom je versnippering. Dat isgoed voor het imago van deschool, voor de manier waaropdocenten met elkaar samenwer-ken en voor de studenten enleerlingen die het onderwijs vol-gen.”Maar is dat gebrek aan integraalbeleid overal wel even hevigvoelbaar? Hier zou verschil kun-nen bestaan tussen een (klein-schalige) basisschool en eengrote scholengemeenschap in hetvoortgezet onderwijs. RobGerritsen: “Het management inhet basisonderwijs heeft vaaknog wel een onderwijskundigeachtergrond. Hierdoor is deafstand tussen management endocenten klein. De kracht diehiervan uitgaat, zou beter benutkunnen worden.Voorwaarde is wel dat tijd enruimte ontstaat om eigen beleidte kunnen maken en uitvoeren.Dus weg met de nodeloze betut-teling door overheden en politiek.Wat als overheden zich nou eens

beperken tot het toezicht houdenop de kwaliteit van het onder-wijs? Als zij dan faciliteiten bie-den die ook internationaal detoets der kritiek kunnen door-staan, dan staan we er heelanders voor. Helaas blijkt keer opkeer bij ieder OESO-onderzoekdat het percentage van het brutonationaal product dat Nederlandbesteedt aan onderwijs opnieuwlager is geworden ten opzichtevan ons omringende landen”.

Gewenste situatieIntegraal beleid maken is mooi,maar kan het altijd? Een aan-sprekend voorbeeld is de middel-bare school waar tussen de sec-ties Nederlands, Engels, Frans enDuits behoorlijk verschillendevisies op pedagogiek en didactiekbestaan. Allemaal taalonderwijs,maar allemaal anders. Rob Gerritsen: “En daarom issamen staan voor vernieuwingvan het onderwijs, met inachtne-ming van respect voor iederseigen rol en bijdrage, de opgavevoor de komende jaren.Nogmaals: het management dathet dichtst bij de docenten staat(middenmanagement, teamlei-ders, sectiehoofden etc.) heeftals taak richting te geven aan deoutput van de onderwijsleerpro-cessen, en de docenten bij hunwerkzaamheden te stimuleren ente ondersteunen. Dat noem ikinspirerend leiderschap. Docenten op hun beurt kunnenmeer open staan voor samen-werking, meer profiteren vanelkaars expertise, kritischerstaan ten opzichte van elkaar enmeer verantwoording af leggenover hun daden.”

NLP’ers vatten dat laatste samenals feedback en reflectie. Datgeldt zowel voor het eigen han-delen als voor dat van de organi-satie. Misschien breekt juist het

gebrek aan die twee zo belangrij-ke onderdelen van communicatiedocenten op. Een gewaagde stel-ling is dat de burnout-problema-tiek van het hedendaagse onder-wijs voor een groot deel veroor-zaakt wordt door het feit datdocenten vastlopen en dat onbe-spreekbaar laten. Opnieuw devraag: kan NLP als hulpmiddeldaarin iets betekenen? Het voorkomen van stress enburnout in het onderwijs dientmeer belangen dan die vandocent of school: ook student enleerling voelen zich beter enpresteren beter met fitte, gemo-tiveerde docenten voor de klas.

Is NLP het antwoord?Zou NLP een rol kunnen spelen inde begeleiding van het onderwijsnaar een meer gewenste situ-atie? Als de werkvloer en hetmiddenmanagement geen optieszien de huidige impasse te kun-nen doorbreken, zien NLP’ers diedan wel? Nog eenmaal RobGerritsen: “NLP kan helpen omde rolverdeling tussen het mid-denmanagement en de docentenbeter uit de verf te laten komen.Enerzijds gaat het om een effec-tievere uitvoering van beide rol-len, anderzijds om een verbete-ring van de interactie tussen derollen. Hiernaast ondersteunt NLPook op pedagogisch/didactischsociaal/emotioneel vlak.” Kortom:NLP biedt vele opties als ant-woord.

Rob Gerritsen, voormalig do-cent en CvB-lid van de Hoge-school Utrecht, is sinds kortadviseur van de HU. Ellis Buis werkt als zelfstandigtekstschrijver en trainer com-municatieve vaardigheden.

Contact auteurs:[email protected]

www.ebtt.nl



Competent zijn in hetonderwijsOnze ordening vraagt om eniginzicht in de manier waarop er opdit moment tegen het beroepvan leerkracht wordt aangeke-ken. De huidige maatschappijvraagt om een andere leerkrachtdan die van 50 jaar terug. Hetonderwijs is naar ons idee bezigmet een kanteling, een zoektochtnaar nieuwe waarden die richtinggeven aan de inrichting ervan.De leerkracht als pure kennis-overdrager staat onder druk. Deleerkracht als procesbegeleider,coach, expert in leerprocessenontstaat. Leerdoelen gebaseerdop algemene kennis zijn lastig teverdedigen als er zo onnoemelijkveel kennis door allerlei verschil-lende media voorhanden is. Waarrichten we ons dan op? Op kin-deren en studenten leren leren?Zou de uiteindelijke conclusiekunnen zijn dat – in plaats vandat wij onderwijs inrichten - weleren om in te spelen op debehoefte van leerlingen en stu-denten? Deze vragen leven inonderwijsland en er worden inalle lagen van het onderwijspogingen gedaan om concreet teantwoorden. Denk in het primair

onderwijs maar aan een initiatiefals Iederwijs en in het MBO aansociaalconstructivistische leerpro-jecten.

In het HBO vindt de vertalingplaats met termen als zelfstu-ring, leerroutes kiezen op grondvan eerder genoemde competen-ties en eigenaar van het leerpro-ces. Het is ondertussen wel alge-meen geaccepteerd dat een leer-kracht geen ‘alles-weter’ hoeft tezijn, maar zich vooral in demeest voorkomende beroepscon-texten competent toont.Competentiegericht onderwijsheeft zijn intrede gedaan enbetekent: wij bieden studentende mogelijkheid zich te bekwa-men in het uitvoeren van voorhet beroep kenmerkende takenin voor het beroep kenmerkendecontexten die gericht zijn op hetbereiken van de in dat beroepbeoogde resultaten. Competentiegericht leren impliceert ook datje eigenlijk nooit klaar bent endat vertaalt zich op dit momentin de manier waarop werkgeversin het onderwijs hun personeels-beleid inrichten. Een leven langleren/scholing met bijbehorendetaakdifferentiaties is op steeds

meer plekken zichtbaar. Er zijnook steeds meer scholen diebereid zijn om opleidingsschoolte worden. Zij kiezen er bewustvoor om de verantwoordelijkheidte nemen aankomende leerkrach-ten mede op te leiden. Misschienwel een noodzakelijke ontwikke-ling om uiteindelijk goed gekwali-ficeerd personeel in je scholen tehalen. Immers; binnen verschil-lende visies op onderwijs ont-staan andere beroepscontexten.

SBL-competentiesSBL staat voor 'Samenwerkings-orgaan Beroepskwaliteit Lerarenen ander onderwijspersoneel'.SBL bevordert de kwaliteit vanhet onderwijs door bekwaam-heidseisen op te stellen voorleraren en door professionaliteitcentraal te stellen. Kortom, SBLstaat voor: goede leraren voorgoed onderwijs. Dan is de vraagwat een goede leraar is. Zoiemand heeft in ieder geval heelwat in zijn mars. Om te beginnenheeft een leraar allerlei vakken-nis. Maar hij kan die kennis ookop een goede manier inzetten alshij met zijn leerlingen werkt.Daarbij spelen pedagogischinzicht, didactische vaardigheid

Ton Langelaan en Willem Plomp

Een nieuwe kijk op een oud ambacht In dit artikel doen we een voorstel tot ordening. Een ordening die gebruikt kan worden om con-creet te maken hoe verschillende NLP methodieken kunnen aansluiten bij mogelijke behoeftendie er zijn in het onderwijs. Als het gaat om onderwijs gaat het om degene die het geeft en ookom degene die het ontvangt. Vanuit ons werk als docenten op de PABO in Amsterdam wordenwe dagelijks geconfronteerd met vragen van aankomende - en zittende collega’s in het primaironderwijs en zijn we goed op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen in het primair onder-wijs. Vanuit die achtergrond is deze ordening dan ook ontstaan. We leggen eerst uit hoe er opdit moment landelijk naar de leerkracht wordt gekeken.Vervolgens presenteren we onze ordening en vullen die met een aantal NLP methodieken.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 622


en organisatorisch talent eengrote rol. Vervolgens is deomgang met leerlingen van cru-ciaal belang voor zijn werk enook zal de leraar kunnen samen-werken met collega's. Dan staaner nog gesprekken met oudersen overleg met instanties in zijnagenda. De professionele activi-teiten van een leraar bestrijkendus een groot gebied.

Zeven competentiesDe verantwoordelijkheden van deleraar zijn samen te vatten doorvier beroepsrollen te onderschei-den: de interpersoonlijke, depedagogische, de vakinhoudelijke& didactische en de organisatori-sche rol.Deze beroepsrollen worden doorde leraar vervuld in vier verschil-lende typen situaties die kenmer-kend zijn voor het beroep vanleraar: het werken met leerlin-gen, met collega's, met deomgeving van de school en metzichzelf. Bij dat laatste gaat hetom het werken aan de eigen pro-fessionele ontwikkeling. Door devier beroepsrollen en de viertypen situaties met elkaar in ver-band te brengen, ontstaan zevencompetenties voor de beschrij-ving van lerarenbekwaamheid.Deze competenties worden inge-kleurd vanuit voor het basison-derwijs kenmerkende situaties.

De zeven “Master”-competenties: 1) interpersoonlijk competent:

leiding geven; vriendelijke encoöperatieve sfeer; opencommunicatie;

2) pedagogisch competent: veili-ge leeromgeving; respectvolleomgang; stimuleren van ini-tiatief, zelfstandigheid en ver-antwoordelijkheid;

3) vakinhoudelijk en didactischcompetent: krachtige leerom-geving; leerinhouden afstem-

men; rekening houden metverschillen; leerlingen moti-veren; zelfstandigheid bevor-deren;

4) organisatorisch competent:overzicht; orde;

5) competent in het samenwer-ken met collega's;

6) competent in het samenwer-ken met de omgeving:ouders; andere instellingen;

7) competent in reflectie en ont-wikkeling.

Deze bekwaamheidseisen zijn opdit moment voor alle lerarenop-leidingen in Nederland de norm.Het initiatief is prachtig maar deervaring leert dat deze ordeningvan 7 competenties slecht werkt.Binnen elk competentiegebiedzijn vaardigheden, attitudes tevinden die ook herkenbaar zijn inandere competentiegebieden. Hetblijkt dan ook onmogelijk te zijnom een authentieke beroepscon-text te beschrijven vanuit ééncompetentiegebied. De veleraakvlakken zorgen voor verwar-ring. Vandaar dat wij een versim-peling hebben aangebracht, eendriedeling.

Een nieuwe ordeningNaar ons idee is het beroep teonderscheiden in drie betekenis-gebieden. We gebruiken metopzet de term betekenisgebied.• Het ambacht: Een leerkracht

is didacticus, is expert op hetgebied van leerprocessen,kent methoden, vakinhouden,voert volgens protocol eenoudergesprek etc.

• De relatie met de ander: Deleerkracht werkt in eenberoepscontext waar deander altijd van invloed is opdie context. De anderen zijnkinderen (leerlingen en stu-denten), collega’s, ouders enextern betrokkenen.

• De relatie met jezelf: In hetuitoefenen van het ambacht

wordt je met jezelf gecon-fronteerd. Past de visie vande school bij mij? Hoe wil ikonderwijs inrichten? Ook inde relatie met de ander wordtje geconfronteerd met jezelf.Wat zegt de ander tegen mij?Welke spiegel wordt me voor-gehouden?

Binnen allerlei contexten komenze alledrie voor, de leerkrachtweet welke voor hem op datmoment de meeste betekenisgeeft. Een voorbeeld ter verdui-delijking:Ambacht:Wilma geeft les aan groep 6. Zeheeft speciaal in het weekend indidactiekboeken van haar studiezitten bestuderen om te kijkenwelke leerhulp ze Astrid moetgeven die zoveel moeite metrekenen heeft. Ze heeft tweemanieren gevonden en uitgepro-beerd. Eén daarvan lijkt te wer-ken. Ze zoekt voor de zekerheidnog verder. De relatie met de ander:Wilma geeft voor het eerst lesaan groep 6. De 10-minutenge-sprekken komen eraan. Ze zietvooral op tegen 1 gesprek. Deouders van Jorn. Die komenaltijd al zo bazig de klas binnenen vragen zoveel. Ze weet nooitprecies hoe ze daar nu op moetreageren.De relatie met jezelf:Wilma geeft al drie jaar les aangroep 6 en komt vlak voor dekerstvakantie huilend thuis bijhaar vriend. “Ik doe het nietmeer” roept ze. “Die collega’svan mij willen nooit iets nieuws,alles is ze teveel moeite en vol-gens hen kunnen de leerlingenniets”.

De keuze voor de term beteke-nisgebied is een bewuste. Hetimpliceert dat er verschillendemanieren van betekenis gevenen ontlenen aan zijn. Het impli-



Voorbeelden uit hetbetekenisgebied

Denk aan aspecten als:

• lesvoorbereiding, uit-voering, evaluatie.• Vakinhoudelijke kennis,methodieken en didactiek.• Leerstijlen

Bruikbare NLP methodieken

1. Basispatroon voor doelge-richte verandering (huidigesituatie, hulpbron, doelsitu-atie, future pace)

2. Doelen leren stellen binneneigen vermogen

3. Didactisch rapport maken

4. Ultieme succesformule

5. Ankers aanleggen om struc-tuur aan te brengen

6. VAKOG; lesgeven op sub-modaliteiten/werken met defilm in je hoofd

7. Metaprogramma’s; groepjessamenstellen op basis vanmetaprogramma’s

8. Modelleren; van elkaar leren

9. Metaforen gebruiken om ietsuit te leggen.

Voorbeelden en korte uitleg van enkele begrippen en methoden

1a.Een hulpbron is je innerlijk vermogen, bijv. deenergie die je krijgt door het oproepen van een situatiewaarin je een klas heel enthousiast meekreeg.

1b.Future pace is het afstemmen op de toekomst, bijv.: neemhet respect hebben voor het model van de wereld vanleerlingen mee naar kritieke situaties in de klas.

2. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen: Kan ik dit op grond vanwat ik in het verleden heb geleerd?

3. Technieken gebruiken zoals matchen, volgen en leidenwaarmee je een klas zover krijgt dat deze jouw suggestiesaanneemt en bijv. enthousiast aan het werk gaat.

4. Ken je resultaat, Onderneem actie, kies bewust en weesflexibel.

5. Gebruik bijvoorbeeld verschillende plaatsen van je klaslo-kaal om dezelfde emotie of associatie op te roepen.

6a.Gebruik alle zintuigen van je leerlingen om optimaal telaten leren, Visueel, Auditief, Kinesthetisch (gevoel),Olfactorisch (reuk) en Gustatief (smaak).

6b. Submodaliteiten zijn bijv. kleur, vorm, beweging, helder-heid, grootte etc. in het visuele systeem. Door bewustdeze in je taalgebruik toe te passen wordt de interne voor-stelling van de werkelijkheid (= de film in je hoofd) veelintenser en kan deze beter vastgehouden worden.

7. Metaprogramma’s zijn bijvoorbeeld introverte en extra-verte leerlingen, of affectieve en cognitieve kinderen,NLP onderscheid 4 basis en 16 overige metaprogram-ma’s.

8. Bij het modelleren van elkaar leren studenten en leer-lingen de succesvolle vaardigheden van elkaar.

9. In verhaal of symbolische vorm leerlingen op onbewustniveau laten beleven wat de essentie is van een les.

Betekenisgebied: AMBACHT

ceert dat ieder een eigen modelvan de werkelijkheid heeft. Vooreen NLP-er is dit natuurlijk van-zelfsprekend, voor veel mensenin het onderwijs minder.Daarnaast weet ook elke NLP-erdat er nog gaten zitten tussenvanzelfsprekend weten, vanzelf-sprekend doen en vanzelfspre-kend zijn. We besluiten dit artikel met eentabel waarin we binnen de driebetekenisgebieden een aantalnaar ons idee bruikbare NLPmethodieken een plek geven.

Tot slot:Het zou mooi zijn als elke leer-kracht “neutrale getuige”zou

kunnen zijn van het leerprocesvan zijn/haar leerlingen! Het zoumooi zijn als elke leerkracht devolgende vooronderstellingenvanzelfsprekend vindt:• Iedereen heeft zijn eigen

beeld van de werkelijkheid.• Elke keuze van iemand is zijn

beste keuze op dat moment.• Voor elk gedrag is een goede

reden aan te wijzen.• De reactie van de ander is de

betekenis van mijn communicatie.

• Iedereen beschikt over hulpbronnen.

• Er zijn geen fouten, alleen feedback.

Dank zij NLP kunnen we leerlin-gen leren dicht bij zichzelf teblijven!

Ton Langelaan is onderzoeker,trainer en tevens docent, tutoren coach aan de Pabo inAmsterdam.Willem Plomp is docent, tutor encoach aan de Pabo van deEducatieve Faculteit Amsterdam.

Contact auteurs:[email protected]

[email protected]


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 624



• Goed contact

• Slecht contact

• Contact verbeteren

• Gespreksvoering

1. Rapport maken.

2. De positieve intentie ach-

ter gedrag herkennen en

erkennen.

3. Oefenen met uitlijnen van

waarnemingsposities.

4. Binnen-buitenmodel

5. Metamodelvragen

6. Het belang van taalge-

bruik/sleight of mouth

7. Metaforen ter verbetering

van contact

8. Herstellende of overtui-

gings-veranderende meta-

foren

1.Zodanig contact maken door te matchen dat de

ander optimaal open staat voor suggesties.

2.De positieve bedoeling achter gedrag herkennen en

erkennen, ieder gedrag is er op gericht om pijn te

vermijden en plezier op te leveren.

3.Het je bewust worden en bewust toepassen van

het afwisselen in de ‘ik’ (1e), de ‘jij’ (2e) en de

objectieve buitenstaander (3e) positie.

4.Binnen en buitenmodel Het binnen-buitenmodel is

een methode om je reactie op gedrag van een

ander dat je als irritant ervaart te veranderen.

5.Metamodelvragen zijn verhelderende die bedoeld

zijn om weer dichter bij der realiteit te komen.

6.Zinvolle suggesties geven vanuit het Milton model,

‘sleight of mouth’: verzameling van gesprekspatro-

nen die helpt een probleem in een veel breder per-

spectief te laten zien.

7.Metaforen die het contact met leerlingen verbete-

ren, bijvoorbeeld doordat ze laten zien dat de leer-

kracht aan hun kant staat.

8.Metaforen waarin bijvoorbeeld op onbewust niveau

leerlingen de overtuiging krijgen dat ze veel kunnen

leren.


• Reflectie

• Visie

• Missie

• Alignment

1. Model van de logische

niveaus van overtuigen als

reflectie-model.

2. NLP-veranderingsmodel

als reflectiemodel.

3. De bewustwording dat

overtuigingen gedrag

bepalen.

4. Circle of excellence

5. Zes-staps-herkaderen

6. Disney-strategie

7. In principe is elke NLP-

techniek waarmee je aan

je eigen ontwikkeling en

groei werkt mogelijk van

toepassing.

1. De (neuro)logische niveaus geven structuur aan

onze mentale processen, de niveaus zijn: omgeving,

gedrag, vermogen, waarden, identiteit en missie.

2. Reflectieve vragen die je meer inzicht geven in je

beperkende overtuigingen op de verschillende

(neuro)logische niveaus.

3. Overtuigingen hebben een element van pijn of ple-

zier, we hebben er een gevoel van zekerheid over

en we gedragen ons ernaar, ook al beperken ze ons,

zoals bijvoorbeeld “Kinderen kunnen zich tegen-

woordig steeds minder goed concentreren”.

4. Een methode om gemoedstoestanden die je in de

klas direct voorhanden wil hebben te ankeren. Je

kunt dan bijv. rust, vriendelijkheid, begrip, geduld

etc. oproepen als je ze nodig hebt in de klas.

5. Een methode om in zes stappen ongewenst gedrag

van jezelf te veranderen in gewenst gedrag.

6. Een methode aan Disney ontleend om creatief een

moeilijk probleem op te lossen.

7. Bijvoorbeeld strategieën voor leren, voor motivatie,

voor het geheugen, etc.

Betekenisgebied: RELATIE MET JEZELF

Betekenisgebied: RELATIE MET DE ANDER



Ieder gedrag heeft een posi-tieve intentie. Dit houd ikmezelf voor terwijl ik naarPepijn kijk die met eenscherpe potloodpunt in zijnhand drukt en begint tegrommen als een dier. Maarwat is die positieve intentie?Waarom wordt hij agressiefvan moeilijke rekensommen?Waarom reageert hij metgeweld, ook naar klasgeno-ten? Wat levert het hem op?Wil hij zichzelf pijn doen, wilhij aandacht, wil hij met dezefysieke pijn de aandacht aflei-den van een andere pijn? Wilhij macht uitoefenen, wil hijiets doen waar hij controleover heeft? Wat is zijn posi-tieve intentie achter ditgedrag? Wat wil hij met ditgedrag bereiken? Wat wil hijmet dit gedrag voorkomen?

Ieder gedrag heeft een positieveintentie. Hoe negatief dat gedragook is. Voor mij is deze aannamevan NLP een echte eye-opener.Ik kijk hierdoor anders naargedrag. Zie meer dan alleen ‘eenstoorzender’ of degene die ‘nega-tieve aandacht’ vraagt en wilerachter komen met welke redeneen kind zich op een bepaaldmoment op die manier gedraagtof opstelt. Tegelijkertijd ben ikdoor NLP beter naar concreetgedrag gaan kijken in plaats vangedrag al direct te gaan interpre-teren. Zij vraagt negatieve aan-dacht wordt daarmee ‘bij mijnuitleg van rekenen praat zij vaak

met luide stem door me heen’.Mijn vraag verandert dan vanzelfin ‘met welke reden praat zijdoor mijn uitleg van rekenenheen’ in plaats van waaromvraagt zij op zo’n negatievemanier aandacht. Ik geef hier-mee ook een opening om mijneigen gedrag te bekijken enmeer dan alleen haar (voor mij)storende gedrag te zien. Mijnreactie wordt hiermee ookanders. Misschien kan ik haarbeter direct laten beginnen metrekenen wanneer ik erachter komdat ze door me heen praatomdat het te langzaam voor haar

gaat. Misschien kan ik haar echteven de ruimte geven om iets tezeggen in plaats van haar steedsaf te kappen.

BemoeienJe moet je niet zo veel metanderen bemoeien...! Dit stondjaren geleden in mijn eigen rap-port van de, toen nog 3e of 4eklas lagere school. Je moet jeniet zo veel met anderenbemoeien...! Daarvoor en daarnaheb ik nog een heleboel rappor-ten gekregen maar daar heb ikgeen concrete herinneringen aan.Je moet je niet zo veel metanderen bemoeien...! Pas jarenlater op het Montessori Lyceumin Amsterdam ontdekte ik datleren leuk is. Zou het anders zijngelopen wanneer mijn meesterdestijds had gekeken naar depositieve intentie van mijngedrag. Misschien hield ik weltijd over om me te bemoeienmet anderen. Had ik me mindermet anderen bemoeid wanneer ikmeer en/ of interessanter werkzou hebben gekregen. Misschienzag ik dat de leerlingen uit mijngroepje hulp nodig hadden.Misschien was bemoeien voor mijhetzelfde als samenwerken.Misschien zocht ik aansluiting bijmijn groepje. Je moet je niet zoveel met anderen bemoeien...! Ikdenk terug aan dit zinnetje ter-wijl ik zelf rapporten schrijf voor‘mijn kinderen’ van groep 5c opde Achthoek in Amsterdam. Ikben begonnen met mijn practitio-nersopleiding bij NLP Seminars

Änne Klaarhamer

NLP in de klas: eenverrassende toolbox!


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 626


Nederland en heb genoeg inspi-ratie opgedaan. Zinnen als ‘wegaan eraan werken dat je nogeen AVI (leesniveau) omhoogkomt’, heb ik vervangen door eentoekomstbeeld te schetsen ver-bonden aan een doel waarvan ikweet dat hij of zij daar blij vanwordt: wanneer jij straks AVI 9hebt dan zullen we wat beleven,er zijn zoveel interessante boe-ken over scheikunde te vindendie je dan kunt lezen. Laat jeniet te snel afleiden heb ik ver-anderd in: wanneer je je concen-treert zie ik dat je je werk heelgoed en netjes maakt. Hetwoordje ‘niet’ heb ik vermedenomdat een positieve formuleringbeter wordt begrepen door dehersens. Het is een makkelijkeaanpassing en wat ik van NLPbegrijp maakt het uit hoe en metwelke woordkeuze ik mijn zinnenformuleer wanneer ik leerlingenwil motiveren. Het “sandwich”feedbackmodel geeft hierbij eengoede structuur. Bij dit feedback-model geef je eerst en compli-ment, vervolgens geef je een tipom nog beter te worden en rondje af met een positieve uitsmij-ter. Ik merkte dat ik zelf ook vro-lijker werd van het rapportenschrijven. Een welkome bijkom-stigheid want de Achthoek is eenontwikkelingsgerichte school(OGO) en onze rapporten kostenminimaal een dik half uur perleerling.

VertrouwenBij de workshop NlsPel vanHenriëtte Mol kreeg mijn carrièreals juf een positieve duw voor-waarts door haar uitleg van deNLP aanname: Als de één hetkan, kan de ander het leren. Deverwachting van de leerkracht ismedebepalend voor de resultatenvan de leerlingen. Dit wist ik al.Maar ik wist ook dat ik van som-mige leerlingen meer kon ver-

wachten dan van anderen. Maar,als de één het kan, kan de anderhet leren. Wanneer ik ervan uitgadat Pepijn het vermogen bezitom sociaal vaardiger te wordendan zal hij ook steeds sociaalvaardiger worden. Veel meer danwanneer ik hem, mezelf en deklas leer omgaan met zijn agres-sie. Mijn reactie op zijn woede-aanvallen bevestigden zijngedrag misschien wel en ik wilhem juist kritisch naar zijn eigengedrag en mogelijke alternatie-ven laten kijken. Ik zag ditopeens heel duidelijk voor me. Ikhield zijn agressieve gedrag zelfmede in stand. Ik was zo beziggeweest om een vertrouwens-band met hem op te bouwen datik uit het oog had verloren hoe‘ver’ hij kon gaan met zijn agres-sie ten opzichte van anderen enzichzelf. Er deed zich al snel eentestmoment voor, want tijdenseen gymles probeerde hij mij teschoppen nadat ik hem van eenandere jongen afhaalde waarmeehij aan het vechten was.Geveinsd kwaad zei ik hem dat ikme door niemand liet schoppenen dat ik er juist was om hem tehelpen. Hoe hij ook ging tieren,gillen en schuimbekken, ik bleefhem aanspreken op zijn vermo-gen om rustig te worden. Hijwerd uiteindelijk rustig. Ik ont-dekte op dat moment nog ietsbelangrijks. Het wegdraaien vanzijn ogen en het schuimbekkenwas een bewuste eigen keuze,want hij stopte van het ene ophet andere moment toen ik hemving met een grapje. Hiervoordacht ik dat het iets was dat hemoverkwam, de controle van hemovernam. Nu wist ik dat hij hetzelf, bewust deed en er dus ookbewust mee kon stoppen. Op deterugweg naar school heeft hij dehele tijd mijn hand vastgehou-den. Voor mij een teken dat hetrapport nog steeds goed zat.

NLP werktIk ben nu over de helft van mijnopleiding en ontdek steeds meer‘lagen’ in NLP. Ik leer bewusteren effectiever communiceren.Met de keuze van mijn woorden,tonaliteit van mijn stem, plek inde klas, gebaren die ik maak,ankers die ik afvuur en de doelendie ik mezelf en de leerlingenstel, kan ik meer bereiken. MetNLP in de klas kijk ik anders naarhetzelfde gedrag, reageer ikdaardoor bewuster op dit gedragmet betere resultaten. Voor mijwerkt NLP. Ik verheug me nualweer op mijn volgende les.

En Pepijn? Hij krijgt externe hulpen het gaat steeds beter methem. Een wereld van verschil. Ikmag graag geloven dat ik hierook een aandeel in heb.

Änne Klaarhamer is juf vangroep 5c op de Achthoek inAmsterdam. Nadat ze enthou-siast was gemaakt voor NLPdoor haar gymleraar op de paboschrijft ze zich in voor een kortecursus NLP voor leerkrachten.Vier jaar later start zij met depractitionersopleiding. Tijdenshet schrijven van dit stuk isÄnne halverwege deze studie.


* Pepijn is een verzonnen naamvoor een echt persoon



MetafoorVorige week zat ik in klas 1vmbo tl bij Marcel een eerste-jaars student natuurkunde. Hijoefent zich in alle vaardighedendie je als docent van pas komen.Ik geniet van het enthousiasmeen het plezier van de leerlingendat hij weet op te roepen voorhet vak dat hij geeft. Marcel zieten hoort veel in de klas. “Hé jul-lie daar achter, eh… (kijkt sneleven op de plattegrond) Piet enRemco, vertel eens waarover jul-lie zo lachen?” Enkele secondener na zie ik eerst wat blikkenrichting Piet en Remco, de wenk-brauwen gaan omhoog, demondhoeken volgen, dan lachtde hele klas over een grappigvoorval dat relevant was voor hetonderwerp waar Marcel meebezig was. Piet en Remco hetmiddelpunt van de belangstellingen het onderwerp staat in éénklap dicht bij de leerlingen. Sommige studenten doen ditheel anders: “Hé, jullie twee, ikheb je genoeg gewaarschuwd!”Of: staat met haar rug naar hetbord en hoort het nauwelijks.Of: ziet het wel, maar praatgewoon door, later hoor ik dat hijdenkt dat ze hem uitlachen.

Een LiO (4e jaars, die zelfstandiglesgeeft) waarschuwt twee leer-lingen die telkens even naarelkaar fluisteren en geen aan-dacht voor zijn lange verbale uit-leg hebben. Waar hij geen aan-dacht aan gaf was dat de kleurvan hun gezichtshuid iets lichterwas, dat hun huid wat meergespannen was, dat hun fluiste-ren lager klonk dan gewoonlijk.Na enkele keren waarschuwenstuurt hij hen er uit. Toen hij zeaan het einde van de les sprak,vertelden ze dat de vader vaneen vriendje van één van hengisteren was overleden. De stu-dent zal deze les nooit vergeten!Een goede vriendin is al enkelejaren met veel plezier leerkrachtin groep 3 en 4. Ze had een sta-giaire van de PABO, die bij haarstond op het moment dat Janine’s morgens de klas binnen kwam.Beiden zagen dat Janine evenmet haar hand over haar jurkstreek. Mijn vriendin legt haarhand even op Janine’s hoofd enzei vervolgens: “Ga je lekker opje plaats zitten?” Haar stem waswat laag en de woorden volgdenelkaar rustig op. Dit zou je hetgevoel kunnen geven van eenwarm welkom. De stagiaire

reageerde op Janine met “Heb jeeen nieuwe jurk Janine? Wat eenmooie!”. Haar stem klinkt hoogen de woorden volgen elkaarsnel. Dit zou je het gevoel kun-nen geven van enthousiast mee-leven. Zij bukt zich even om haarbeter te zien. Janine straalde!Later zij mijn vriendin tegen destagiaire: “Wat goed van jou datje dat opmerkte en meteenreageerde!”

Natuurlijk zal een ervaren leraarin het algemeen meer kleine sig-nalen uit de klas oppikken. Hoemooi is het als je ook al geef jeal jaren les toch door een paaroefeningen merkt dat je nogmeer signalen ziet, hoort, ruikten voelt?

Wat is dat nu precies:Zintuiglijk scherpzin-nigheid?Richard Bandler en John Grinder(de grondleggers van NLP) ont-dekten dat mensen van het eneop het andere moment heel klei-ne veranderingen ondergaan inhun uiterlijk. Ze ontdekten ookdat je als je scherp oplet, je dezeveranderingen kunt opmerken.Deze kleine veranderingen heb-ben een belangrijke betekenis.

NLP heeft een duidelijk model(zie afb. 1) om te zien wat deweg is van de informatie die bin-nenkomt als je deze kleine ver-anderingen opmerkt. Dit modellaat mooi zien hoe belangrijk zin-tuiglijke scherpzinnigheid is. Wenemen Janine even als voor-beeld. Janine strijkt over haarjurk is de ‘externe prikkel’. Dezeprikkel leidt via een aantal filterstot het ontstaan van een interne

Zintuigen op scherpSytse Tjallingii

Waar begint jouw succes als leraar? Wat is jouw eerste stapom plezier in je klas te hebben? En wat kun je doen om jouwleerlingen nieuwsgierig te maken? Hoe begin je met een fijnleerklimaat in je klas te creëren? Wat is de poort die je openzet om alle relevante prikkels binnen te krijgen? Hoe vaak heb-ben we het gevoel dat we meer willen weten hoe we eenbepaalde leerling zouden kunnen motiveren? Hoe vaak zien wevooral negatief gedrag van bepaalde leerlingen? Hoe scherp-zinniger je als leraar je zintuigen gebruikt hoe groter je kansenom te ‘fine tunen' en jouw leerlingen in de beste ‘leer’ stem-ming te brengen. Maar ja hoe wordt je scherpzinniger? Eenderde oog? Een extra oor?


voorstelling. Ook met onze ogendicht kunnen we Janine in beelden met geluiden weer oproepen.Deze interne voorstelling bepaaltje stemming. Deze stemming,bijvoorbeeld die van ‘meeleven’met Janine of van ‘zorgen voor’.Deze stemming heeft weer eensterke wisselwerking met jefysiologie (houding en lichaams-processen). Dit stuurt uiteindelijkhet gedrag. Dit is het verbalegedrag “Ga je lekker op je plaatszitten?” of: “Heb je een nieuwejurk Janine? Wat een mooie!”Maar ook het non-verbale zoalsde bijbehorende gebaren (handop hoofd en bukken) en tonali-teit. Ray Birdwhistell (1918-1994)heeft het grote belang van denon-verbale communicatiebenoemd. 7% verbaal, 38%tonaliteit en 55% fysiologie (hou-dingen etc.). Van hem is de uit-spraak: “De mens is een op veleniveaus communicerend wezen,die soms ook spreekt"

Hoe oefen je je zintuigen?Je oefent door bewust aandachten tijd te nemen om kleine ver-anderingen in je op te nemen. Jebouwt zo een interne voorstellingmet zoveel mogelijk details vande werkelijkheid. Je zou ook kun-nen spreken van het vormen van

een zoekbeeld, een ijkpunt.Tenslotte kunnen we kalibreren,dat wil zeggen: een nieuwe situ-atie, bijvoorbeeld bij eengezichtsuitdrukking bij een ande-re stemming vergelijken met eeneerste waarneming.

Oefening 1Lees het volgende stukje om tetoetsen hoe onze waarneminggaat. Opdracht: Hoeveel keer tel je deletter 'f’ in deze tekst?

Finished files are the result of years of scientific study combined with the experience of years

Wacht even met verder lezen tot-dat je bepaald hebt hoeveel heter zijn. Neem je tijd. Schrijf je antwoord op:

Veel van de mensen die dezeoefening doen zegt in eersteinstantie twee f'-en. Had je dat ook? Kijk nu nog eens specifiek naarde ff’en. Schrijf je tweede tellingop:

Een heel groot deel van de men-sen telt in eersteinstantie maar drie.Toch zijn er volgensobjectieve waarnemingecht zes. Doe dezeoefening ook eens meteen kind uit groep tweeof drie. Grote kans datdeze zonder probleemalle zes er in één keeruithaalt.

In werkelijkheid, en datis redelijk objectief(d.w.z.: de meeste

mensen zijn het hierover uitein-delijk wel eens) vast te stellen,zijn het er zes. Een aantal ‘f'-en is er wel, tochblijven ze vaak onopgemerkt. Weleren zodanig denken en duswaarnemen dat we vooral van deinhoud een interne voorstellingmaken. De verbindingswoordjeszoals 'of' worden door generali-satie gemakkelijk weggelaten,waardoor we de drie ‘f’-en vanhet woordje ‘of’ gemakkelijk overhet hoofd zien. Onze filters zijnzo afgesteld dat we de inhoudsnel opnemen, maar in het alge-meen onbelangrijke details overhet hoofd zien. Daardoor kunnenwe schijnbaar nog niet zo mak-kelijk exact tot zes tellen!

Dit lijkt in dit geval wel erg dom,dat we niet tot zes kunnen tel-len, maar in het algemeen is ditheel functioneel. Je merkt opdeze manier dat we eigenlijk nietzozeer met onze zintuigen waar-nemen maar dat onze filters zowerken dat we snel een internevoorstelling maken die er heelanders uit kan zien dan de wer-kelijkheid. Alfred Korzybskynoemt dit “De kaart is niet hetgebied”. De interne voorstellingis de ‘kaart’ de werkelijkheid het‘gebied’. Een heel vergaand prin-cipe, vooral omdat het zo duide-lijk is dat ieder mens zijn of haareigen interne voorstelling maaktvan de werkelijkheid. Want hoe-veel meer kunnen we in een klasbereiken als we ons nog meerbewust worden dat elke leerlingeen geheel eigen en unieke inter-ne voorstelling maakt van watwij als leerkrachten vertellen?

Oefening 2 Welke informatie is echt relevant?Ook uit deze oefening kunnen weopmaken dat onze filters er voorzorgen dat we snel informatie

I N z i c h t L e n t e 2 0 0 628


afb. 1


opnemen en dat de volgorde vande letters minder belangrijk is alswij wel dachten.

De begin en eindletter van eenwoord zijn voor het zoekbeeldkennelijk het belangrijkste.

Oefening 3Hoeveel stemmingen kun jebij iemand anders opmerken?Welke stemming heeft dezedocent die je hier op zijn kopziet?Draai nu het portret eens om ... Wat doen onze filters?

De waarneming van de ogen ende mond komen overeen met hetbeeld wat we hebben van iemanddie glimlacht, zoals we die dage-lijks om ons heen zien. Als we defoto omdraaien, blijkt dat zoek-beeld onjuist te zijn. Onze zintui-gen en de filters erachter doenveel bewerkingen waar we onsnauwelijks bewust van zijn.Ik maakte dit zelfportret met eendigitale camera, maar zette demond en ogen omgekeerd.

Ga bij jezelf eens na hoeveel

verschillende stemmingen je bijanderen kunt opmerken?

Oefening 4Wat levert “focus” op?Hoeveel hoofden zie je bij deeerste blik op onderstaandfiguur? (Slechts één seconde kij-ken). Schrijf het getal hiernaastop

Wat zie je wanneer je voor eentweede keer kijkt? (Weer éénseconde)?

Hoeveel gezichten zie je bij dederde keer kijken na tien secon-den?

Antwoord: De meeste mensen zien tiengezichten. Er zijn er echter ookdie er elf of twaalf zien afhanke-lijk van hoe hun zoekbeeld is enwat er in hun filters gebeurt.

Oefening 5 Tonaliteit waarnemen; hetgehoor gescherptHoeveel muziekinstrumenten kunje onderscheiden?Hoeveel dierengeluiden?Hoeveel menselijke stemmen kunje onderscheiden?

Oefening: Luister 10 secondennaar de radio of TV (ogen dicht)waarbij je in plaats van op deinhoud, let op de volgende kleineveranderingen in tonaliteit:1. Volume (hard/zacht)2. Ritme (regelmatig/onregel

matig)3. Stembuigingen en klemtoon

op bepaalde woorden of let-tergrepen, (die als vragend ofstellend geïnterpreteerd kun-nen worden)

4. Tempo (snel/langzaam)5. Pauzes tussen woorden en/of

zinnen.6. Toonhoogte.7. Timbre (de aard van de toon,

bijvoorbeeld met veel of wei-nig boventonen)

Beschrijf je waarnemingen inobjectieve termen. Luister gedurende de loop van dedag af en toe naar de grotevariatie in tonaliteit bij verschil-lende leerlingen, collega’s etc.. Laat de interpretatie maar evenliggen, dat komt later wel, voor-lopig is nieuwsgierigheid en ver-wondering de beste houding omeen nieuwe dimensie te ontdek-ken.Word je bewust van de grotebronnen van informatie die jekrijgt als je je zintuigen scherpergaat inzetten.


Vlgones een oznrdeeokop een Eglnese uvinret-siet mkaat het neit uit inwlkee vloogdre deltteers in een wroodsaatn, het einge watblegnaijrk is is dat deeretse en de ltaatseltteer op de jiutse patalssaatn.

De rset van de ltteersmgoen wllikueirg gple-taast wdoren en je knutvrelvogens gwoeonlzeen wat er saatt,odmat we neit ekleltteer op zcih lzeen maarhet wrood als gheeel.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 630

Milton Erickson heeft eensgezegd: "Wist je dat elk gras-sprietje een andere kleur groenheeft?" Als je hiervoor de tijdneemt en met aandacht kijkt danzie je dat dit waar is. Als bioloogspreekt mij dit zeer aan. Eénzo’n enkele zin uit de verhalenvan Erickson kan het gevoel vaneen hele dag veranderen. Dit is hetzelfde als dat iemanddie net een bepaald merk autoheeft gekocht, ineens overal datzelfde merk ziet rijden. Ofiemand die zwanger is, zietineens overal zwangere mensen. Toen ik begon te werken in hetonderwijs in Afrika heb ik ont-dekt dat ook Afrikanen net zoverschillend zijn als witte men-sen.

Toen ik deze winter in Israël enPalestina was en een pogingdeed om Hebreeuws te lerenlezen. Ik kreeg al snel oog voorbepaalde tekens die eerst alleenmaar kronkellijntjes waren.Ineens zag ik ze in allerlei tek-sten die ik voordien over hethoofd gezien had. Het Arabischbleef voor mij onbegrijpelijk enontoegankelijk omdat ik er noggeen aandacht voor had. Ikbesefte dat iedere leerkracht diete maken heeft met het lerenlezen aan kinderen hiermee bezigis. Door aandacht en herhalingoog leren krijgen voor kleinedetails, die een belangrijke bete-kenis hebben.

Oefening 6Visueel kalibrerenDeze oefening oefent je in hetobjectief waarnemen van (minie-me) veranderingen in hetgezicht, de lichaamshouding ende ademhaling van een leerlingwaar te nemen. Pas in tweedeinstantie komt het interpreterenaan de orde.De vijf belangrijkste kenmerken

in het gezicht en de ademhalingwaar we op gaan letten zijn:1. Kleur van de huid

Licht - Donker2. Spanning van de huid

Glimmend - Dof Symmetrisch - AsymmetrischMondhoek omhoog - omlaag

3. Ademhaling Snelheid: Snel –Langzaam; Plaats: Hoog -laag

4. Grootte van de onderlipLijnen - Geen lijnen

5. Ogen Focus: Scherp - Onscherp Pupil: Vergroting- Verkleining

Dit is een oefening die je hetbeste in drietallen kunt doen,waarbij ieder zes minuten neemt.

Observatie 1A sluit de ogen en denkt aan eenleerling die hij/zij aardig vindt. Aknikt als hij/zij helemaal geasso-cieerd (helemaal in het momentingeleefd) is. B helpt hierbij doorte vragen: Kijk naar het beeldvan deze leerling zoals jehem/haar zag. Luister weer naarzijn/haar stem. Voel hoe hetvoelt om deze leerling in de klaste hebben.B en C observeren en C noteerteen getal tussen 1 en 10 bij elkkenmerk en wat opvalt.Onderbreking door even de aan-dacht op iets anders te richten.bijv. B vraagt hoeveel lampen erin het lokaal zijn, wat A vanmor-gen gegeten heeft o.i.d.

Observatie 2A denkt aan iemand die hij/zijeen minder goede band meeheeft (knikt als helemaal geasso-cieerd is). B helpt weer opdezelfde manier met vragen.B en C observeren en C noteerteen getal tussen 1 en 10 bij elkkenmerk en wat opvalt.Onderbreking door even de aan-dacht op iets anders te richten. Bvraagt bijvoorbeeld wat het eer-

ste was waar A aan dacht na hetwakker worden.

TestB vraagt aan A: "Wie van beidenis het grootst (je mag ook vra-gen: woont het verst weg /is hetoudst / etc.)?A denkt weer zo intens mogelijkaan die betreffende leerling.B en C observeren en C noteerteen getal tussen 1 en 10 bij elkkenmerk en wat opvalt.B en C interpreteren naar aanlei-ding van de observaties waaraanA heeft gedacht, de leerling die Aaardig vindt of waar A een min-der goed band mee heeft. Zijgeven aan waar hun keuze opgebaseerd is. (Eventueel nog eenpaar tests te doen stellen).NB!! Zorg dat A voldoende tijdneemt om echt geassocieerd teraken!Hierna de rollen omdraaien.1. Schrijf op wat je waarnam en

wat je interpretatie was.2. Of je interpretatie overeen

kwam met wat degene die jeobserveerde vertelde overzijn/haar interne voorstellingis eigenlijk onbelangrijk. Merkop hoeveel meer je dekomende dagen ziet in degezichten van je leerlingen.De interpretatie komt danmet behulp van enkele vra-gen wel aan het licht.

Wat kan ik er nu mee?Bij een video-interactie trainingdie ik volgde zag ik een videovan een bepaalde leerling driekeer. Deze leerling had bepaaldeleerproblemen en de leerkrachthad de indruk dat deze jongenslecht mee kon komen. Er werdoverwogen om hem naar hetspeciaal onderwijs te sturen. Bijhet zien van de video, waar hijclose-up in beeld was zagen wijde eerste en de tweede keerniets wat er op wees dat hij



Omdat de stoep een openbareplaats is, waren er regels waar-aan de leerlingen werden geachtzich te houden. Zo mochten zezich uitsluitend voor en naast deschool ophouden en geen rondjesom lopen langs een achterliggen-

de basisschool, of zelfs de stoepverlaten om een wandelingetje ineen naburig park te maken. Enhoewel de coördinator ‘lucht’-ruimte die de leerlingen tot hunbeschikking hadden zelf nogalbar klein vond, kon zij zich in de

regels wel vinden. De leerlingenvan deze school waren leerlingenzonder zitvlees en met eenbehoorlijke externe locus of con-trol en dito referentie. Lieverdjesin het algemeen, maar pas als jehun gebruiksaanwijzing van voornaar achteren kende en ernaarhandelde.

Er was nog een regel: de leerlin-gen was verboden om te zitten,staan of hangen in het bushokjeop de stoep. De ervaring leert(melding vanuit het locale busbe-drijf) dat een groepje opgescho-ten jongelui in hiphop- of gothic-kledij er vanuit de bus nogal


inderdaad meedeed. De les gingover astma en ademhaling.Pas bij de derde keer zagen wijdat deze jongen al na enkele zin-nen van de leerkracht duidelijkbezig was om bewust in te ade-men en te voelen hoe dat was.Dit vormde voor de betreffendeleerkracht een nieuw aankno-pingspunt om hem toch in zijnklas te houden. Ook van hetbekijken van een video leer jesnel om scherper te worden. Nauwkeurig scherp observeren isde basis van je communicatie inde klas.Het is goed om je bewust te zijndat interpretatie van wat jewaarneemt een stap is waarbijvaak meer mogelijkhedenbestaan dan je in eerste instantiedacht. Het inschatten van destemming van een leerling kan in

elk geval beter als je meer kleineveranderingen in de gezichten ende lichaamshouding van je leer-lingen ziet.

Gelukkig weten veel leerkrachtenwel dat voor een goede interpre-tatie van de waargenomen non-verbale signalen het nodig is ookkennis te hebben van verschillen-de culturen. Zo is de mate vanoogcontact van leerlingen percultuur erg verschillend. InWesterse culturen is het aankij-ken van de juf of meester eenteken van respect, in andere cul-turen is het naar de grond kijkenals een meerdere je toespreektjuist een teken van respect. Typologieën, die mensen indelen(mede) op grond van hoe ze hunzintuigen gebruiken, zoals onderandere de Voorkeurrepresenta-

tiesystemen van NLP kunnenheel nuttig zijn om de aandachtop de kleine veranderingen in detonaliteit en fysiologie van demensen te richten. Het waarne-men en interpreteren van deoogbewegingen bij NLP is hierook een voorbeeld van.Kortom: Het gebruikmaken vanVoorkeursystemen zal het rende-ment in de klas enorm vergro-ten, want: uw leerlingen voelenzich veel beter begrepen, metalle resultaten van dien!!

Sytse Tjallingii, bioloog, leraarbiologie, lerarenopleider, inter-nationaal erkend NLP-trainer.

Contact auteur:[email protected]

Afstemmen als succesvolleinterventie‘Ze staan in het bushokje en ze weigeren er uit te gaan!’ Meteen rood aangelopen gezicht en verwilderde blik stond haarcollega in de deuropening van haar kantoor. Zij was de zorg-coördinator van deze Lom-mavo. Een vriendelijke, tamelijkenergieke vrouw van eind veertig. Het was pauze. De leerlin-gen waren naar de kelderkantine of naar buiten gestroomd.Buiten betekende buiten op de stoep, voor en naast hetgebouw. Een minder ideale situatie, maar er was geen anderebuitenplaats.

Angélique de Graaff


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 632


dreigend uitziet: oudere buurtbe-woners waren bang om in deschoolpauze bij deze halte debus uit te stappen. Of in, wantstaan wachten temidden vangenoemd groepje jongelui was –zoals bleek – geen optie.

De verwilderde collega brachtzijn onheilstijding met gevoelvoor drama. ‘Ik heb ze gesom-meerd daar weg te gaan!’ hijgdehij. ‘Een grote bek terug, kon ikkrijgen!’ De vriendelijke damestond op van achter haarbureau: ‘Als jij verder sur-veil-leert aan de zijkant, loop ik welnaar het bushokje,’ stelde zevoor. ‘Het lijkt me wat overdre-ven om met zijn tweetjes de jon-gens daar weg te halen.’ ‘Nou,’brieste de collega nog wat na,‘nou, ik denk dat er een hardeaanpak nodig is. Ze willen vangeen wijken weten. Een grotebek, kon ik krijgen en ze lachtenme nog vierkant uit ook. Eendikke middelvinger, zag ik ooknog toen ik wegliep en omkeek…Tuig is het!’ ‘Om wie gaat het?’informeerde de zorgcoördinatorbe-leefd. ‘Mehmet, natuurlijk,Yuksel en Erol’ hij somde despaarzame Turkse leerlingen opdie de school telde. Jongens diein alle opzichten voldeden aanhet profiel van de school: druk,faalangstig, onzeker en daarbij –op deze schoollocatie een uitzon-dering - van allochtone afkomst. Ze liet haar collega door de zij-deur uit naar buiten en nam zelfde route door de voordeur. Vanafhet bordesje zag ze de boosdoe-ners staan. Inderdaad in hetbushokje. Dicht opeengepakttegen de zijruit. Zo konden zealledrie met hun rug naar deschooldeur staan. Als ze opzijkeken stonden ze neus aan neusof met hun neus in andermansoor. Maar ze keken voor zich - zekeken wel uit. De hulptroepen

waren vast onderweg, dus zijstonden pal! Ze hadden het lotgetarteisterd, nu waren ze klaarom tot het uiterste te gaan, leekhun lichaamstaal zo van achterente zeggen.

Toen ze de trap afliep zag ze watopgeschoten jongelui in de rich-ting van het bushok slenteren:‘ramp-toerisme’ wist ze.Bruggertjes speelden tikkertje eneen zittenblijver uit de eersteriep met overslaande baard-in-de-keelstem: ‘Hé, Mehmet! Zekomen je halen, hoor!’ Ze glim-lachte: ‘Probeer tenmínste ver-stáánbaar te gillen, Jermaine,’plaagde ze.

Toen ze langs de opgeplakte rug-gen de voorkant van het bushok-je bereikte, zag ze een tweetalhaar volstrekt onbekende jon-gens zitten op het bankje.Zichtbaar allochtoon. Ze keekvan hen naar haar eigen leerlin-gen en weer terug. De drieopeengepakte jongens kwamenwat los van hun glazen rugge-steun en keken wat uitdagendom zich heen. Ze vermeden haaraan te kijken. De energiekedame stak haar hand uit naar dehaar onbekende jongens: ‘Hallodaar. Ik ben Jacqueline en ik geefhier les.’ En terwijl ze met eenhoofdbeweging naar haar leerlin-gen toe knikte, ‘Ook aan dezedrie heren hier.’ Terwijl de onbe-kende jongens haar de uitgesto-ken hand drukte, en hun naammompelden, zei ze: ‘Ik heb overjullie niets te zeggen, dus als jul-lie hier blijven zitten is datakkoord. Maar voor jullie vrien-den hier,’en ze klopte de dichtstbij staande goedmoedig op debovenarm, ‘is het verboden hierte staan. Regel van de school,sorry. Als jullie verder met henwillen praten kan dat, maar loopdan even mee.’ En tegen haar

eigen leerlingen: ‘Kom op Yuksel,Mehmet, Erol, dan kunnen jullieverderop je gesprek afmaken enkunnen jullie vrienden tochopletten of hun bus eraan komt.’

Met een zoet lijntje, de hand nogaan de bovenarm van een vanhen, stuurde ze hen vanuit hetbushok. Erol zag de lol van desituatie wel in: ‘Hoi hé!’zwaaidehij de zittende jongens toe om inéén beweging de zorgcoördinatoreen arm om de schouders tegooien: ‘Hé juffie! We hebbenstraks les van je. Wat gaan weeigenlijk doen?’ ‘Ja,’ kletsten deandere jongens, die zich zondermankeren lieten meetronen,‘Klas 3b zei dat je een Engelstoneelstukje met ze aan hetinstuderen bent. Nou mooi zon-der mij, hoor!’ ‘Tjee, gááf, juist.Juf, klopt dat, gaan we toneel-spelen?’

De collega komt aan het eindvan de dag meesmuilend verhaalhalen: ‘Hebben ze op hun dondervan je gekregen? Nee? Zo krijgje toch nóóit respect van ze?’ Dezorgcoördinator kijkt hem aan:‘Wat was het, denk je, dat maak-te dat ze zonder poespas uit hetbushok kwamen?’

Angélique de Graaff is co-trai-ner bij BGL en werkt als trai-ner/coach vanuit haar bedrijfCherub NLP Training & Coaching




Ken je dat? Twee mensen vanongeveer dezelfde leeftijd enintelligentie leren iets nieuws. Deeen enthousiast, in staat om tevertellen en toe te passen wat hijgeleerd heeft. De ander vindt hettijdsverspilling en zegt dat hijniets heeft geleerd. De een ismeer van ‘gewoon doen’ en laatzich lekker in het ‘diepe gooien’.Een ander krijgt liever informatieen ideeën aangereikt over wat tedoen voordat hij tot actie over-gaat.

En hoe is dat voor jou alsdocent, met welke overtuiginggeef je les? Ben je iemand die deovertuiging heeft, “laat ze hetzelf maar ontdekken” of heb jemeer iets van: “Als ik het maarvaak genoeg uitleg”. Andereovertuigingen kunnen zijn: Alshet logisch is, is het goed” of “Eris altijd een betere of alternatie-ve manier”. Waar herken jij jezelfin?

Is het je wel eens gebeurd dat jedacht de aandacht te hebben enachteraf blijkt dat de meestenslecht hebben opgelet? Is het jewel overkomen dat je alles goedhebt uitgelegd en dat de toetsdoor meer dan de helft slechtgemaakt wordt? Wat zou hierachter kunnen zitten? Inzicht in

de leerstijlen en hun werkinghelpt ons om nog effectiever leste geven.

Handig dus om allereerst teweten wat je eigen leerstijl is.Hoe zie jij de wereld in eenlerend perspectief.

Een voorbeeld:Er is een nieuwe lesmethode ont-wikkeld en die wordt ingevoerdop school. Jij bent verantwoorde-lijk voor de introductie. Demethode heeft vele mogelijkhe-den en gaat vergezeld vanondersteunend materiaal en eenuitgebreide handleiding. Hoe pakjij dit aan op basis van de voor-keurstijl van leren?Lees je eerst de handleiding? Zetje alles op een rijtje? Ga jemeteen aan de slag en zie je welhoe het loopt? Vraag je jezelfeerst af wat het doel is? En zokunnen we nog meer voorbeel-den bedenken. Wat is nu debeste manier? Simpel, die is erniet!

Leren is een proces weergegevendoor een leerspiraal. In iederelus is er sprake van 4 zich steedsherhalende fasen. Fase 1: actie is ervaring;

ervarenfase 2: resultaten zien;

evaluerenfase 3: nadenken over die

ervaringen; concluderenfase 4: planning van de volgende

actie; plannen

Je kunt op iedere fase instappenin de leerspiraal.

In het werken met deze leerspi-raal ontdekte David Kolb, eenAmerikaanse onderzoeker aan deuniversiteit van Cleveland (USA)in 1971 vier pijlers in onzemanier van leren. Deze zijn:

De concrete ervaring (Watgebeurt er in de wereld?) Je ver-trouwt op je capaciteit ‘open-minded’ te zijn en op je bedre-venheid te kunnen veranderen.Reflectief observeren (kijk ermaar naar) ideeën en situatiesbegrijpen door er op verschillen-de manieren naar te kijken. Vanuit logica en ideeën de pro-blemen en situaties begrijpen iskenmerkend voor abstract totbegrip samenvatten (georgani-seerd, intellectueel onderwijzen). Actief experimenteren(gewoon doen) is gebaseerd opactie. Praktische benadering engeïnteresseerd zijn in wat echtwerkt in tegenstelling tot de situ-atie simpel bekijken.

Bert Belder en Aaltsje Wester

Leerstijlen en het onderwijsEen creatieve en inspirerende wijze van leren

NLP kan een enorme toegevoegde waarde hebben binnen hetonderwijs. Een van de instrumenten die daarbij van pas komtis het werken met leerstijlen.Leren is een natuurlijk en persoonlijk proces. Ieder mens heefteen eigen manier om informatie tot zich te nemen, een eigenleerstijl. We zijn ons hiervan vaak niet bewust omdat dit leer-proces een bijna onbewust proces is.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 634


Bernice McCarthy was verant-woordelijk voor het bij elkaarbrengen van de resultaten vande verschillende leerstijlen waar-onder die van Kolb. Hij maakteer een samenhangend model vanleren van. Het resultaat hiervanis het 4 MAT-systeem, een vande meest gebruikte systemenvan leren, presenteren en onder-wijzen. Het 4 MAT systeem legtop een praktische manier uit hoede leerstijlen praktisch toegepastkunnen worden. Lessen, trainin-gen en presentaties worden mak-kelijker te leren en te begrijpenomdat alle leerstijlen erin opge-nomen zijn.

Inzicht in je leerstijl geeft ookinzicht hoe jij problemen oplost,hoe je doelen stelt, hoe je ande-ren begeleidt en hoe je omgaatmet nieuwe situaties.

Hieronder tref je het model aanwaarbij de leerstijlen en de resul-taten daarvan in het 4 MAT sys-teem zijn opgenomen.Onderzocht is dat 35% van demensen zitten op het niveau van“Waarom”, 22% van de mensenwil graag weten “Wat”, 18% isgericht op “Hoe” en 25% wilgraag weten, ”Wat kan ikermee”.

Een korte opsomming van dekenmerken van de verschillende

stijlen. Wellicht herken je jezelfhierin. Als je je realiseert dat deleerlingen in je klas ook eenvoorkeur hebben, kun je dus metdeze kennis je lessen op hunbehoeften afstemmen.

Waarom In eerst instantie geïnteresseerdin “wat ik weet”.Zoekt betekenis, duidelijkheid enintegriteit.Moet persoonlijk betrokken wor-den, wil verbintenis, inzet.Leert door luisteren en wisseltideeën uit.Wil informatie concreet ontvan-gen en verwerkt dit bedacht-zaam.Kennen jullie dat / hoe komt hetdat / wat maakt dat..

WatPrimair geïnteresseerd in “wat zijweten en wat zij willen dat ikweet”.Heeft feiten nodig voordat zijovergaan tot het totale begrip.Vormt theorieën en concepten.Zoekt feiten en continuïteit.Leert dmv doordenken vanideeënOntvangt informatie abstract enverwerkt reflectief.Bekijkt informatie kritisch en ver-zamelt gegevens.Wat? Kun je me vertellen hoehet in elkaar zit?

HoePrimair geïnteresseerd in “uitzoe-ken of dat wat ik weet (omtrentwat anderen weten) waardevolis”.Wil weten hoe dingen werken.Praktiseert, oefent en maakt din-gen eigen. Leert door het testen van theo-rieën op praktische wijze.Gebruikt feitelijke gegevens omspeciaal ontworpen concepten temaken.Houdt van het oplossen van pro-blemen. Vindt het onprettig omantwoorden aangereikt te krij-gen.Hoe werkt het?

Wat kun je ermee?Primair geïnteresseerd in uitzoe-ken of dat wat ik weet nieuwemogelijkheden kan creëren.Wil weten wat er zou gebeurenals…..?Integreert ervaringen en toepas-singWil weten wat je met dingenkunt doenLeert proefondervindelijk, zelf-ontdekkingNeemt informatie concreet waaren verwerkt het actiefWelke vragen zijn er / wat heb jegeleerd / wat kan je hiermee

Een praktijk voorbeeldEen klas in het VMBO krijgtEngelse les.Waarom:werkweek in het buitenlandHoe mooi zou het zijn als je eengoed gesprek met je gastouderskunt hebben als je op werkweekbent. Zou je willen leren hoe jeeen gesprek in het Engels kuntvoeren? Wat:Uitleg en theorie van de lesHoe:Oefenen in tweetallen; elkaarondervragen en een gesprekjeaangaan



Wat kun je ermee?Welke vragen zijn er en wat hebje geleerd? Je kan je nu ver-staanbaar maken in een vraag-gesprek op werkweek en je leertmeer van de taal.

Door in je lessen gebruik temaken van het 4-MAT systeembestrijk je alle leerstijlen en wor-den je lessen aantrekkelijker enuitdagender voor de leerlingen.

In de Practitionersopleidingbesteden we uitgebreid aandachtaan de persoonlijke ontwikkelingen groei van de onderwijsgeven-de. Hierbij is de kennis over devoorkeurleerstijl en hoe je die inkunt zetten in je didactischewerk, een eye opener die je eenhele stap verder brengt in deleerspiraal.

Aaltsje Wester26 jaar ervaring in het onder-wijs, voor de klas, intern bege-leider, remedial teacher enzo-voort. Nu ondernemer, NLP trai-ner, coach en begaan met NLP enonderwijs.

Bert BelderErvaren in bedrijfsleven en over-heid in verschillende functies.Nu ondernemer, NLP trainer encoach.

Contact auteurs: [email protected]


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 636

In oktober 1998 trok de school inhet prachtig gerenoveerdeschoolgebouw. Ook dit feitonderstreepte het, in een relatiefzeer korte tijd, behaalde succes.Het was een dubbele verhuizingen het voelde alsof we vier keerverhuisd waren in een korte tijd.Iedere doos was door onze han-den gegaan. Veel mensen geno-ten zichtbaar van het nieuwegebouw. Zelf hadden we hetgevoel dat we in oktober na deverhuizing alweer toe waren aaneen nieuwe zomervakantie. Ikstelde me de vraag “hoe komt dittoch?” Ik zocht de antwoordenop deze vragen eerst vooral bui-ten mezelf, maar kwam tochsteeds weer bij mezelf terecht.Een basisvooronderstelling diewe in de NLP “aan de kant vande oorzaak gaan staan” noemen,geeft structuur aan de positieveverandering die de school doorheeft gemaakt. Dit is het funda-mentele principe van de oplos-sing van de problemen bij jezelfzoeken, uit de slachtofferrol krui-pen en zelf creatief de verande-ringen teweeg brengen. Hetzorgt ervoor dat je kiest voorbenaderen in plaats van vermij-den. Wij worden als team al aar-dig succesvol in het aan de kantvan de oorzaak gaan staan.

Positieve InstellingOm nog bewuster het team tekunnen aansturen, nam ik alsschoolleider deel aan een NLP-Practitioner Opleiding en laterheb ik de Master NLP-PractitionerOpleiding gevolgd.Een NLP-Practitioner is een echtetraining, dat wil zeggen veeloefenen met technieken enmethoden waarin eigen inbrenghet materiaal is waaraan gewerktwordt. Het is een cursus waarinje beter leert communiceren.Communiceren, met wie? Hoekun je met de ander communice-ren, als je geen idee hebt hoe je

met jezelf communiceert? Dezevraag werd ons regelmatiggesteld. Wij kwamen er steedsbeter achter, dat als we tegenonszelf zeggen: Dat is moeilijk,dat lukt me nooit”, je verderweg van de oplossing raakt. Zegje: “Dat is misschien nog niet zogemakkelijk, wat is de eerstestap om dit aan te kunnen pak-ken?”, dan ben je al bezig metde oplossing. Dit heeft alles temaken met het vrijmaken vanenergie, die je nodig hebt om dezaken aan te pakken. Door eenpositieve instelling (ook bij teerkennen negatieve gebeurtenis-sen) komt er meer energie vrijom de ‘klus’ te klaren. Hierbijmaak je veel meer dan voorheengebruik van informatie uit jeonderbewuste, je geeft jezelfenergie en richt je op de oorzaaken op de oplossing.Aan de kant van de oorzaak gaanstaan voelt goed. Je krijgt zelf-vertrouwen en dat straal je uitop collega’s, leerlingen enouders. Door bewuste keuzes temaken en doelbewuster sturingte geven aan de zaken die op jeafkomen, kun je meer balans inje leven laten ontstaan. Ook ishet van belang om zaken, waarjezelf geen invloed op hebt, loste laten. Neem verantwoordelijk-heid voor je eigen communicatieen ook voor de respons die jekrijgt. Uit de reactie van deander blijkt vaak hoe je zelf deboodschap hebt overgebracht. Jehebt soms weinig invloed op dezaken die om je heen gebeuren,wel kun je zelf sturing geven aan

Ton Paulides

Een school leidenmet behulp van NLP

Hoe kun je

met de ander

communiceren,

als je geen idee

hebt hoe je

met jezelf

communiceert?


In 1995 stond de Koningin Juliana School in Leiderdorp er weinig rooskleurig voor. Het aantal leerlingen begaf zich sterkonder de bestaansgrens, de samenwerking binnen het teamverliep moeizaam. In tien jaar heeft de school een enormegroei doorgemaakt. Wat heeft dit met NLP te maken?



de wijze waarop je daar meeomgaat.

Denken in oplossingenDit is de balans van meer aan dekant van de oorzaak en de oplos-singen gaan staan en aan deandere kant realistisch blijven inde te stellen doelen. Dit betekentdat we met het team stil kunnenstaan bij de behaalde successenen tegelijkertijd zijn we bezig omnog steeds verbetering tot standte brengen. Ook is het prachtig om te mer-ken dat wat eerst als ‘tegensla-gen’ gezien werden, door herka-deren wonderlijk snel door onsvertaald kan worden in mogelijk-heden om het een volgende keerbeter te doen, dus te deken intermen van ‘uitdagingen’. Ditzorgt voor een stuk ontspanning,die de oplossing ook een flinkestap dichterbij brengt. “Ik hebtwee problemen”, legde een per-soneelslid mij eens voor. “Danzijn er minstens drie oplossingen,die wij samen kunnen vinden,”reageerde ik vanuit het herka-deren van die problemen. Hetdenken in oplossingen, i.p.v. inproblemen zorgt voor veel meermogelijkheden. Wie door onzeschool loopt en het pedagogischklimaat opsnuift, zal zeker diepositieve sfeer voelen. Wij heb-ben als team met alle collega’sdaar enorm aan bijgedragen.Onlangs schreef ik in een infor-matieblad voor de ouders dat ikeen klacht als een geschenkbeschouw. Niets menselijks is mijvreemd, ook ik heb een voorkeurvoor een compliment. Het is ech-ter van belang dat de ouders bijons terechtkunnen voor vragenen open aanmerkingen. Danweten wij als team wat er leeftrondom onze school en kunnenwe weer vanuit onze eigen ver-antwoordelijkheid een besluitnemen. Ook bij ouders is veel

ervaring en kennis aanwezig enzij zijn direct betrokken bij onzeleerlingen. Wij staan dus openvoor hun mening en samen methen creëren we duidelijkheid,zodat we van elkaar weten waarwe aan toe zijn. Die duidelijkheidis voor ons essentieel, of je hetnu eens of oneens met elkaarbent.Er bestaat geen mislukking,slechts feedback. Als we klachtenzo opvatten, zijn er mogelijkhe-den om de school nog beter telaten functioneren, om iedereener zich nog meer thuis te latenvoelen, om met nog meer plezierte leren en te werken. Met mijnteamleden bespreken we regel-matig dit communicatie principevanuit de NLP. Er zit zoveel ken-nis en vaardigheid bij de teamle-den, het is prachtig om hiergebruik van te maken. Dit ver-rijkt je school en eenieder diedaar deel vanuit maakt. Je kuntveel van elkaar leren, een openhouding is dan heel effectief.Teamleden die de vrijheid nemenom hun mening, hun vaardigheiden kennis met de ander te delen,geven op die manier sturing aanhun omgeving en aan zichzelf!Zo kom je met elkaar tot de ont-wikkeling van je school. Wij kij-ken met trots naar die ontwikke-ling.In onze schoolregels staat metname verwoord wat de leerlingenwel mogen. “Na half vier mag jeop de speelplaats fietsen.” Ditkomt veel beter aan dan de ‘niet-variant’, die we vaak in opgestel-de regels aantreffen. Het centraalzenuwstelsel kan immers geenontkenning onderscheiden. Denkde komende tien tellen maareens niet aan een roze olifant!Denk maar eens niet aan wat jein de pauze gedaan hebt. Watgebeurt er? Ja juist je denkt erjuist wel aan.

De houding als schoolleiderMet de teamleden werken weaan Persoonlijke OntwikkelingsPlannen. Ook het beschrijven vandoelen, opgesteld vanuit SMART-principes (Specifiek, Meetbaar,vanuit Afspraken, Realistisch,Tijd) is o.a. vanuit het NLP eenbekend fenomeen. Bij het opstel-len van de doelen kijken weernaar alsof ze al bereikt zijn,zodat we kunnen bepalen of wehaalbare doelstellingen nastrevenen of ze ecologisch zijn. Hetgaat er dan iedere keer om watwe wel willen. Het helpt de colle-ga’s en de schoolleider samen,vanuit de persoonlijke ontwikke-ling, die schoolontwikkeling ver-der tot stand te brengen. In hoeverre alle teamleden openstaan voor feedback en ontwik-keling, heeft wat mij betreft weleen duidelijke relatie met deeigen houding als schoolleidert.o.v. deze onderwerpen. Daarinheeft deze wat mij betreft eenvoorbeeldfunctie te vervullen.Teamleden hebben weer huneigen verantwoordelijkheid omdit op te pikken. “Wat zeg jetegen jezelf op het moment datje kritiek van ouders, of teamle-den krijgt?” Gaan er gedachtendoor je hoofd van “Wat een ver-velende ouder!”, of kun je ietstegen jezelf zeggen in de geestvan “Misschien is dit in eersteinstantie niet zo prettig en dezeouder handelt wel vanuit eenpositieve intentie. Handelt vanuitgoede bedoelingen naar heteigen kind”. Tegelijkertijd geefthet ons de mogelijkheid om ietste horen over hoe anderen tegenons of tegen de school aankijkenen dus hoe wij zaken nog kunnenverbeteren, indien we hiervoorkiezen.Overleg met teamleden, leerlin-gen, ouders, bestuursleden, etc.,het is de belangrijkste taak van


38


LedencolumnIn iedere editie hopen we een column te plaatsen, waarin een INzicht-lezer blijk geeft van

het hebben van inzicht, wijsheid, humor, NLP-begaafdheid, parate kennis, de gave des

woords of affiniteit met een bepaald NLP-specialisme.

Dit keer geven we het woord aan Joop van Duren, MBO docent/directie, NLP-trainer.

Stelt U zich het volgende eens voor

Een kantoor met een fors bureau met daaropveel papier, aan de wand hangt een mooie repro-ductie van Mondriaan. Aan mijn bureau zit ik teschrijven aan een fusiestuk dat die avond op eenvergadering wordt besproken.Plotseling vliegt mijn deur open en komt Kees(een leerling uit de 4e klas) scheldend binnenstormen. “ Die X, die vent is …, en ik doe nóóitiets goed …, hij moet mij àltijd hebben.”

Dit komt mij zeer ongelegen. Er ligt op mijnbureau een kalenderkoker (hoezo toevallig)? Ikkrijg een idee. Nadat Kees is uitgeraasd zeg ik:“Kees, jij hebt last van tunnelvisie.” Kees zegt:“Ik? Tunnelvisie? Wat is dat?” “Dat ga ik je uitleggen! Ga twee stappen achter-uit, hou je hoofd stil, bedek je ene oog met jehand en hou met je andere hand deze kokervoor je geopende oog. Kijk naar het schilderij envertel wat je ziet.” “Rood”, meneer.“Hoe groot is dat rode vlak, en wat zie je nogmeer?”“Het is heel groot, ik zie niets anders.”“Goed, hou je hoofd in dezelfde stand en laatlangzaam de koker zakken. Wat zie je?”“Geel, blauw, wit en rood.”“Aha, hoe groot is dat rode vlak, groter of kleinerdan zo-even?”

“Kleiner, meneer.”“Dat is nu precies wat er gebeurt in de klas. Jekijkt als het ware door een koker naar de heer X.Je maakt alles wat hij tegen jou doet en zegtgroter. Daardoor heb je niet in de gaten dat ookanderen gewaarschuwd worden.”“Ik snap het. Dank u wel!” En Kees gaat opge-lucht terug naar de klas.

Een paar uur later komt de heer X naar mij toeen vraagt wat ik met Kees heb gedaan. Kees iszo gezeglijk. Mijn reactie is: “Kees?”“Ja, die is toch bij je geweest?”“O ja, maar daar heb ik eigenlijk niets meegedaan. Maar nu je het over Kees hebt: Ik dènk dat jij last hebt van …. tunnelvisie”. Ik herhaal met de heer X dezelfde procedure alsmet Kees. Dan zeg tegen hem: “Jij merkt alleenop wat Kees doet en daarmee vergroot je voor jezelf zijn doen en laten.” De heer X zegt dat hij het snapt en gaat opge-wekt terug naar zijn lokaal.

Een week later hoor ik van beide zijden dat zenu goed met elkaar overweg kunnen. Ik heb Kees alleen bij de diploma-uitreiking noggezien. Hij bedankte voor de wijze lessen tijdensmoeilijke momenten.

Joop van Duuren contact auteur:[email protected]

I N z i c h t L e n t e 2 0 0 6

een schoolleider. Het zou mooizijn, als schoolleiders, die ditprincipe van ‘human resources’hanteren, zich realiseren dat zij-zelf degenen zijn, waar zij in hetuitoefenen van hun vak hetmeest mee communiceren.NLP heeft mij veel inzichten engereedschappen meegegeven,waardoor ik makkelijker in staatben om die vaardigheden toe tepassen, die ik in mijn werk nodigheb. Zo kun je een school leiden,door leiding te geven aan jezelf!

Ton Paulides (locatieleiderKoningin Juliana School teLeiderdorp) werkt naast zijnbaan als schoolleider, als trai-ner en adviseur op het gebiedvan communicatie. Inmiddelsheeft hij de NLP counselors-opleiding en zijn studie Hypno-/psychotherapie afgerond.


Voor het aan de kant van de oor-

zaak gaan staan wordt vaak de

metafoor van de levensbus

gebruikt. Waar ga je zitten in de

levensbus? Achterin en dan ande-

ren de route laten bepalen? Of ga

je achter het stuur zitten en kies je

je eigen route, bepaal jezelf wat je

met je leven wilt doen?



In een eerder artikel isbeschreven hoe de situatie inonderwijsland er voor staat:een overheid die van onder-wijsinstellingen verlangt dater in het primaire proces eendeel van de verantwoordelijk-heid voor het leerproces bijde deelnemer komt te liggen. Deze richtlijn legt meteen DEgrote uitdaging voor hetonderwijsveld bloot: vaststel-len WAT er moet gebeuren inhet primaire proces is één,daar hebben de beleidsma-kers in Den Haag voorgezorgd. HOE je dat doe magjezelf invullen (gelukkig wel)en daarmee wordt er dus eenberoep gedaan op de profes-sionaliteit van het onderwijs-veld zelf: vormgeven aan deHOE.

Als binnen schoolorganisatieszich dit proces van vaststellengaat herhalen: fungeren bestuur(als die al een actieve rol speelt),directieleden en andere leiding-gevenden slechts als doorgeeflui-ken naar docenten. In die geval-len komt alle druk om overheids-maatregelen in dat primaire pro-ces tot een uitvoering te bren-gen, bij de docenten te liggen. Leidinggevenden en/of directiesdie slechts als doorgeefluik fun-geren laten m.i. een deel vanhun verantwoordelijkheid liggen:zij behoren in mijn visie de pro-cesbegeleidersrol in te vullen. Inde praktijk ervaar ik dat er op ditpunt uitdagingen liggen. Bij mijnwerk met schoolleiders gebruik ik

NLP omdat NLP nu eenmaal zoeenvoudig het verschil tussenVORM en INHOUD aan het lichtbrengt en daarmee de weg effentnaar een procesbegeleiders rol.Tegelijkertijd brengt het trainenen coachen gericht op de ontwik-keling van procesbegeleidendecompetenties bij leidinggevendende ontwikkeling van communica-tieve zelfsturing op gang. Duszo’n kleine interventie schept devoorwaarde “de opdracht van deoverheid” te vertalen met succesvan start te laten gaan.Voor mij ligt de start van zo’nbewustwordingsproces op hetniveau van leidinggevenden. Dater na die start ook interventiesplaatsvinden op medewerkerniveau is een logisch gevolgdaarvan: er is een verschil inaanvangstijd nodig waardoor lei-dinggevenden direct de proces-begeleiding gedurende zo’n inter-ventie op medewerkerniveau opzich gaan nemen. Ook de medewerker in een

onderwijsorganisatie heeft m.i.een grote uitdaging op hetgebied van communicatieve zelf-sturing. Dat voorondersteltnamelijk dat de medewerker uitde slachtofferrol stapt en werke-lijk verantwoordelijkheid gaatoppakken voor de eigen taak inrelatie tot de organisatieontwik-keling. Mijn praktijkervaring leertmij dat medewerkers hard wer-ken en zeer enthousiast engemotiveerd zijn als ze de kanskrijgen hun eigen ideeën in depraktijk tot uitvoer te brengen.Op het moment dat er echterwerkelijk over “samen-werken”gesproken wordt, kruipen velen,misschien onbewust of uit onver-mogen, in de slachtofferrol: “Zegmaar wat ik moet doen.” of “Dedirectie heeft dit beslist”, of :“Zijdoen maar.”Samenvattend kan ik zeggen datprojecten die ik in schoolorgani-saties uitvoer leiden tot vergro-ting van de communicatieve zelf-sturing van de mensen werk-

Toon de Boer

De tocht naar de harten van mensen


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 640

zaam in die organisatie en dustot vergroting van de communi-catieve zelfsturing van de organi-satie zelf, waardoor er VORMgegeven kan worden aan vormenvan samenwerken.

Om het samenwerken in de prak-tijk te brengen zijn er een grootaantal competenties nodig dieontwikkeld dienen te worden. DeNLP-attitude kan daarbij een rolspelen omdat het mensenbewust maakt van dat wat erzich in communicatieprocessenafspeelt en geeft mensen degelegenheid de verantwoordelijk-heid te pakken voor de effectenvan hun communicatie in combi-natie met het feedback kunnengeven en ontvangen. M.a.w. er

ontstaat eindelijk op een wat die-per niveau contact tussen demedewerkers van een organisa-tie. Als ik tijdens een kennisma-kingstraining in een schoolteamvan een deelnemer na het stellenvan slechts drie vragen te horenkrijg dat hij “dit nog nooit aanzijn collega’s verteld heeft” hoe-wel hij er al 20 jaar werkt, danweet ik dat het contact in hetteam op gang komt.

Contact, meer openheid, debereidheid tot samenwerken,flexibiliteit in de communicatie enmeer communicatieve zelfsturingzijn allemaal competenties die teleren zijn. Het resultaat is datdaardoor de veiligheid en hetvertrouwen binnen een organisa-

tie toenemen, waardoor leerlin-gen en studenten onder begelei-ding aan hun eigen ontwikkelingkunnen werken. Als dat hetresultaat van mijn werk binnenschoolorganisaties mag zijn,teken ik ervoor.

Toon de Boer heeft een ruim 32-jarige onderwijscarrière m.n.binnen voortgezet onderwijs. Hij heeft zich na een persoonlijkontwikkelingstraject gespeciali-seerd in de effecten van de per-soonlijke communicatie van indi-viduen en van leidinggevenden inorganisaties



Tijdens mijn LIO-stage kwamik in aanraking met eendocent die een onuitwisbareindruk op me maakte. Watmijn aandacht trok: zijnmanier van communicerenwas duidelijk anders, zijnlichaamstaal stelde anderenop hun gemak en zijn stemwist te boeien. Wat het nu precies was konik toen moeilijk verwoorden,maar ik wist wel, dat wat hijdeed (wat later bleek: conse-quent “NLP toepassen”),wilde ik leren! Een gesprek met deze“Master Performer” bood uit-eindelijk de mogelijkheid ommij voor mijn eindscriptie ookte gaan verdiepen in NLP.

De aldus geformuleerde pro-bleemstelling in mijn scriptieluidde:Hoe voer ik een gesprek metleerlingen, zodat ik tot de kernvan een probleem of situatie komzodat er een mogelijkheid ont-staat om het kind te helpen hetanders te doen of anders te lerendenken?

Baanbrekende inzichtenGaandeweg kreeg ik kennis vanbegrippen als wereldmodel, eigenwerkelijkheid, rapport en meta-model. Begrippen die mij volko-men onbekend waren maar dieinmiddels een deur voor mij geo-pend hebben, zowel als leer-kracht als voor mijn persoonlijkeontwikkeling.

Het is belangrijk om als mens envooral als leerkracht je te besef-fen dat elk kind anders is eniedereen een andere belevingheeft, oftewel een andere werke-lijkheid heeft. Dit klinkt logisch,maar het heeft voor mij een die-pere betekenis gekregen. Ik kijkanders naar mensen en kinderen.Ik ga er van uit dat alles watiemand denkt, zegt en vindt,voortkomt uit zijn eigen wereld-beeld en eigen werkelijkheid. Hetis een gevolg van iemand zijninnerlijke processen en structu-ren. Anders dan voorheen pro-beer ik nu tot die dieptestructuurte komen, dit door gebruik temaken lichaamstaal, vraagstel-ling en positief taalgebruik.

Kim Tigchelaar

Een bijzondere ontmoetingmet NLP



Nieuwe instrumentenPositief taalgebruik, gaat verderdan complimentjes geven, wat jeop de pabo leert. Met je taalge-bruik, bied je opties, laat je leer-lingen nadenken over wat ze nueigenlijk zeggen en je vermijdtwoorden met een negatieve con-notatie zoals: niet, nooit, waar-om, altijd. Ik weet deze woorden te ver-vangen door: wel, ooit, hoe komthet dat? Het klinkt simpel maarhet is een proces wat je jezelfeigen kunt maken, door ersteeds op te letten en erop tereflecteren.

Voorbeeld: “Juf, ik kan het niet”.Voorheen zou ik zeggen: “Natuurlijk kan je het, blijvenproberen”.Nu zou ik het anders aanpakken,want het gaat hier om ietsanders dan overtuiging van deleerkracht dat het kind het bestkan; er zit hier structureel ietsverkeerd in het denkpatroon vande leerling, waardoor deze eengevoel heeft “nauwelijks iets tekunnen”. Het is van het grootste belangdat je als leerkracht er achterkomt, hoe het nu komt dat hetkind dit negatieve gevoel heeft. Nu doe ik het als volgt: Leerkracht: “Wat precies vind jemoeilijk?”Kind: “Ik kan geen auto tekenen”Leerkracht: “Is er werkelijk nietsaan een auto wat je kunt teke-nen?”Kind: “Ja, misschien de wielen”.Leerkracht: “Misschien kun jedaar mee beginnen”.

Leren denken in “kan-sen en mogelijkheden”Dit is een heel eenvoudig voor-beeld hoe je een kind even opeen andere manier over die heleingewikkeld lijkende auto kunt na

laten denken. Het kind ontdektdat het toch wel degelijk iets kantekenen. Je kunt je voorstellendat als een kind op deze manierwordt benaderd, het onbewustleert, om geen wegen af te slui-ten maar openingen en verschil-lende opties te ontdekken, omproblemen op te lossen.Leerkrachten doen over het alge-meen hun uiterste best om leer-lingen bij te staan in hun ontwik-keling. Zij scheppen voorwaardenvoor een veilige en vertrouwdeomgeving, bieden zo mogelijk

leerstof aan op het ontwikke-lingsniveau van de leerling enbesteden aandacht aan zowelcognitieve als de creatieve ont-wikkeling van het kind. Dit is zoeen beetje een algemeneomschrijving van het werk vaneen leerkracht en zoals ik het opde pabo geleerd heb. En dankzijhet feit dat met NLP in aanrakingben gekomen, weet ik dat ik mijntaak als leerkracht op een anderemanier kan vervullen!

Is het lesgeven met behulp vanNLP tools dan zo anders? Wordenleerlingen gelukkiger, als hunmeester of juf overtuigingen van-uit NLP overneemt en de toolstoepast in zijn of haar dagelijkwerk?

Het antwoord staat vanuit deparktijk bezien buiten kijf!

• Leerlingen krijgen een positiever zelfbeeld

• Leerlingen leren in opties te denken

• Leerlingen leren hun eigen mogelijkheden en vaardig-heden kennen.

En dit alleen door de manier vancommuniceren. Op de PABO krijgje natuurlijk ook communicatie.Maar in tegenstelling tot NLPraakt dat nauwelijks de dieperelagen van de innerlijke en onbe-wuste beleving. En ik ben er vanovertuigd geraakt dat dat desleutel tot welbevinden is. En eenkind kan pas optimaal leren alshet goed in zijn of haar vel zit.Daarom zou een module NLP opde PABO een enorme verrijkingzijn!

Kim Tigchelaar is afgestudeerdaan de PABO met aspecten vanNLP als eindscriptie. Inmiddels iszij leerkracht van groep 8.


Ik ga er van uit dat

alles wat iemand

denkt, zegt en

vindt, voortkomt

uit zijn eigen

wereldbeeld en

eigen werkelijkheid


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 642


Hoe komt het toch dat kinde-ren, die straf krijgen voorbepaald gedrag, dit bepaaldegedrag blijven vertonen? Hetlijkt er op, dat ze de straf, dieze echt wel kennen, van tevoren incalculeren. Op de eenof andere manier is er eeninstandhouder, die het gedragdoet herhalen. Het is van hetgrootste belang in hetomgaan met kinderen omvast te stellen wat dezeinstandhouder is. In de dagelijkse schoolsitu-atie speelt de druk van degroep een belangrijke rolVoor dit artikel is de grotevraag: wat stuurt het gedragvan kinderen (en uiteraardook volwassenen) aan.

Logische NiveausNLP’ers maken gebruik van eenmodel om de wijze waarop men-sen in de wereld staan te orde-nen. Dit model is ontwikkeld doorRobert Dilts en wordt het modelvan de Logische Niveaus ge-noemd, in verband met deopbouw:

Missie

Identiteit

Waarden en Overtuigingen

Capaciteiten/Vaardigheden

Gedrag

Omgeving

UitwerkingWe beginnen onderaan.

OmgevingDe omgeving bestaat uit demateriele wereld en de psycholo-gische wereld. Oftewel, de tafels,stoelen, muren met kleuren enz.en de mensen in de omgeving.Deze omgeving is van invloed ophet gedrag van kinderen. Datlijkt heel evident. We weten alle-maal, dat kleuren van invloedkunnen zijn; we weten, dat eenstoel van bepaalde kwaliteit bij-voorbeeld van invloed kan zijn opde concentratie; we weten alle-maal dat gedrag van anderenvan invloed is enz. De omgevingbepaalt voor een belangrijk deelhet gedrag. De omgeving isuiteraard ook van invloed op deoverige niveaus.

GedragGedrag wordt hier gezien als devormgeving van het programmavan de wereld naar buiten toe,dat wij kunnen waarnemen doorte kijken en te luisteren. Duszonder interpretaties. Woordenals vervelend, onrustig, lui, enz.zijn interpretaties van hetgedrag. Dit komt uiteraard ookvoort uit het programma van dewereld van degene die de sub-jectieve uitspraak doet.

Als ik kijk naar de manier waaropin het onderwijs wordt getrachtom gedrag te beïnvloeden, dan isdat vooral gericht op veranderingvan de omgeving. Kinderen wor-den naast een ander kind gezet,

krijgen een andere plek in deklas, worden tijdelijk geïsoleerd,krijgen de opdracht op de gangte gaan staan/werken, wordenvanuit het plein naar binnengestuurd; moeten anders dan deanderen strafwerk maken enz.Allemaal interventies in eenpoging het gedrag van het kindte beïnvloeden. Door alleen tefocussen op omgevingsverande-ringen komen leerkrachten somsin een opvoedingsimpasse meteen kind, omdat nauwelijks lijktte helpen. De impasse ontstaatdoordat de leerkracht in eennegatieve strafspiraal komt methet kind.

VaardighedenWat stuurt het gedrag aan?Allereerst is het van belang omte beseffen, dat voor alle gedragvaardigheden noodzakelijk zijn.De capaciteiten van het momentbepalen of een kind het gedragkan laten zien. Dit is dan ook deeerste vraag die gesteld dient teworden als een kind geen veran-dering laat zien in het gedrag ofhet gewenste gedrag toont. KANdit kind dit gewenste gedrag welvertonen. Kan het ontwikkelings-psychologisch? Een moederkwam eens bij mij met de mede-deling, dat zij soms gewoon eenhekel had aan haar eigen kind.Haar kind weigerde rond te delenvan de snoepjes, dat het had.Voor de moeder echt ongeloof-lijk, dat haar kind dat weigerde.Ik vroeg haar hoe oud het kindis. Zij meldde mij dat het 5 jaarwas. Tja, dan wordt veel duide-

Martien Groenevelt

De invloed van het zelfbeeld op gedrag



lijk: een kind van 5 jaar staatbekend om zijn egocentrischehouding. Dat hoort bij het ont-wikkelingsniveau. Het is te vroegom te verwachten van een kindvan 5 jaar dat het uitdeelt.Wanneer dan wel. Nou, wil eenkind echt altruïstisch delen dan ishet ongeveer 10 jaar oud. Metuitzonderingen naar boven ennaar beneden. Dus zei ik tegendeze moeder, dat ze zich noggeen zorgen hoeft te maken. Sociale omgang is ook een vaar-digheid, wat dient te wordenaangeleerd. Iedere leerkrachtkent de zogenaamde SocialeVaardigheidstraingen. Dit geef jeaan een kind, omdat je veron-derstelt, dat het kind de socialevaardigheden onvoldoendebeheerst. Er dient nog getraindte worden. Voor schoppen enslaan zijn bepaalde motorischevaardigheden noodzakelijk. Voorschelden bepaalde linguïstische.

Waarden en overtuigingenMaar wat nu als het duidelijkwordt, dat een kind de vaardig-heid wel beheerst, echter onge-bruikt laat. In de ene situatie kanhet kind het wel en in de anderesituatie lijkt de vaardigheid afwe-zig. Om hier inzicht in te verkrij-gen heb ik eerst een vraag voorje. Stel je zelf eens de vraag of je instaat bent, wat betreft vaardig-heden, om bijvoorbeeld eenoverval te plegen. Zou je datkunnen? Negen van de tienlezers zullen zeggen: “Dat zou ikwel kunnen. Maar ik laat het!”.Wat houd je dan tegen? Dan komje uit op waarden. Waarden alsrespect, eerlijkheid enz. Het zijn deze waarden die devaardigheden aansturen. Als uvriendschap belangrijk vindt,reageert u bezorgd als een kindgeen vrienden heeft. Als u stilteheel belangrijk vindt, reageert u

met afwijzing als het lawaaierigis. Als u cognitieve ontwikkelingheel belangrijk vindt, danreageert u met zorg als een kindonvoldoende cognitieve groei laatzien. Als u geluk belangrijkervindt dan cognitieve groei, danzult u anders reageren. Deze waarden heeft u geleerdvan uw ouders, van uw vrienden,van uw partner. U hebt in elkgeval een waarde aanvaard. Alsgevolg van deze waarden zegt udingen tegen u zelf: alle leerlin-gen horen te luisteren naar eenvolwassene; kinderen metgedragsstoornissen horen in hetspeciaal onderwijs; als ze geenhuiswerk gemaakt hebben, blij-ven ze buiten de les enz. Ditnoemen we overtuigingen. Dezeovertuigingen en de waardenbepalen voor een groot gedeeltehet handelen van het kind en vanjou.

IdentiteitToch is er iets nog belangrijkerdan deze waarden en overtuigin-gen. Dat is namelijk de manierwaarop je tegen jezelf aankijkt.Het niveau van de identiteit. Devraag: wie ben ik? Het antwoordop deze vraag geeft inzicht in hetzelfbeeld. Ieder mens heeft eenzelfbeeld. Het zelfbeeld is tebeluisteren bij kinderen als zevanuit zichzelf praten en hetwerkwoord ‘zijn’ gebruiken.

Dan wordt het dus: ik benMarieke. Ouders en leerkrachtenzeggen tegen een kind: jij bentMarieke. Deze uitspraken zijn opidentiteitsniveau. Ik vraag weleens aan studenten om een ant-woord te formuleren op devraag: wie ben jij? Ik krijg in depraktijk het meeste de volgendeantwoorden (in volgorde vanmeest voorkomend):

• ik ben Marieke (naam)• ik ben docent Nederlands

(beroep)• ik ben moeder (rol)• ik ben opgewekt en aardig

(aard)

Uit al deze antwoorden, die ik deafgelopen jaren heb mogenterughoren van studenten, heb ikin elk geval opgemaakt, dat denaam een bijzonder belangrijkerol speelt. En dat klopt ook wel,want als je naar een kloostergaat, krijg je een andere naam,omdat je dan loskomt van jeoude identiteit. Als ze jouw naamverkeerd uitspreken, wat doe jedan? En zo zijn er nog veel voor-beelden. Het is in mijn ogen dusvan belang om de naam van eenkind goed uit te spreken. Ditgeldt voor autochtone kinderen,echter ook voor allochtone kinde-ren. Doe je best om de uitspraakgoed te doen, want het speelteen rol op identiteitsniveau! Als een kind eenmaal een


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 644


bepaalde uitspraak over zichzelfheeft aanvaard, heeft dat grotegevolgen voor het gedrag. Zekerals deze uitspraken negatief zijn.Ik ben in mijn praktijk honder-den keren de volgende uitspra-ken tegen gekomen:

• ik ben dom• ik ben vervelend• ik ben anders (in die zin,

dat het negatief wordt uit-gelegd door het kind. Zoiets als: was ik hetzel-de als de andere kinderen

• ik ben …………………Tja, wie ben ik? De grote zoek-vraag van elke puber!De puber begint opnieuw te zoe-ken naar zijn zelfbeeld. Ondankshet feit, dat hij/zij het al vanaf 4 jarige leeftijd aan het ontwik-kelen is en aan het opbouwen is.

Positief ZelfbeeldIk heb een hoogbegaafd kindbegeleid, die door omstandighe-den (een zeer begaafde moederen een nog iets begaafdereoudere broer) de idee had: ikben dom. Van al zijn prachtigecapaciteiten kwam niets terecht.Wat betekent het als je jezelf zietals vervelend (ik ben vervelend)?Ik was eens in een klas, waar ikzou observeren. Een aantal leer-lingen kwam op mij af en vroegof ik de inspecteur was. Opeensstond er een jongetje op, diehard door de klas riep, dat hij devervelendste was. Al de kinderenom mij heen bevestigden datdoor te knikken en het verbaal tebevestigen. Iedere keer als ergezegd wordt, dat hij weer ver-velend is, zegt een stemmetjevan binnen: zie je wel. Er is danook geen enkel motief om het‘vervelende’ gedrag te verande-ren; iedere straf bevestigt deidentiteit! We kennen verschillende soortenzelfbeeld. Ik heb net twee voor-beelden gegeven van uitspraken

op identiteitsniveau. Het eerstekind op het gebied van de cogni-tieve zelfbeeld (de ontwikkelinghiervan start voornamelijk vanafgroep 3) en het andere kind ophet gebied van het sociale zelf-beeld (de ontwikkeling hiervanstart al jong, maar vooral vanafongeveer 4 jaar). Daarnaastbestaat er ook een emotioneelzelfbeeld (hoe zie ik mezelfomgaan met emoties), een fysiekzelfbeeld (hoe zie ik mijn uiterlijken motorische vaardigheden) enals laatste het materiële zelf-beeld (hoe zie ik mijn economi-sche status). Deze laatste isvooral van betekenis bij pubers.

Het allerhoogste niveau is demissie: de zin het van leven. Deverbinding die er is met anderen.De spiritualiteit van de mens. Uitdit missieniveau, uit deze ver-bondenheid met anderen wordtook zeer nadrukkelijk de eigenidentiteit ontleend.

Dus: als een kind geen gedrags-verandering laat zien, terwijl ertoch herhaaldelijk gestraft is voorhetzelfde gedrag, zoek hetergens anders dan in de omge-ving of in allerlei strafmaten. Gaop zoek naar de overtuigingenvan dit kind. Ga op zoek naarhoe dit kind zichzelf ziet. En ziekansen om op deze niveaus eenkind te helpen. Als je dit moeilijkvindt: vraag deskundigen om jejuist op deze niveaus te begelei-den. Want het is mogelijk!!

Goed gesprekHoe kun je op zoek gaan naar deidentiteit van het kind, op zoekgaan naar de overtuigingen? Alshet kind heel jong is, dan is eengesprek met ouders de aangewe-zen mogelijkheid. In plaats vanover het gedrag te spreken,praat je over de waarden van deopvoeding van deze ouders.

Vraag wat ze belangrijk vinden inde opvoeding. Vraag hoe ze den-ken, hoe hun kind zichzelf ziet.Maak eventueel gebruik van zelf-beeldtesten via instanties alsSchoolbegeleidingsdienst, parti-culiere bureaus. Is het kind wat ouder: wat denkje van een gesprek? Geengesprek waar je je eigen normenen waarden uitstrooit over hetkind (eerder een monoloog),maar een gesprek waarbij je luis-tert naar het kind. Echt luisteren!Waarbij je vragen stelt als:• hoe vind je het hier op

school?• wat vind jij nou belangrijk als

je in de klas bent?• wat vind je van mij, jouw

leraar?• hoe kijk jij aan tegen vriend-

schap?• hoe kijk jij aan tegen je

leermogelijkheden?• wat kan jij goed?• hoe kijk jij tegen mij aan als

ik je straf geef?• wat is voor jou belangrijk als

je het ongewenste gedrag doet?

• wat vind jij van jezelf?Ga in de relatie en ondersteunhet kind op waarden- en overtui-gingsniveau en identiteitsniveau.Daar speelt namelijk de oorzaakvan het ongewenste gedrag.Straf geven is uit de relatie gaanen bevestigt meer ongewenstegedachten dan ons lief is.

Martien Groenevelt is orthope-dagoog, NLP Therapeut en direc-teur van het Bureau voorKwaliteitsverbetering in hetOnderwijs. Hij is coördinatorvan de opleiding IntegratieveKinder- en Jeugdtherapie van BGLte Hoofddorp.




Over het communiceren met kin-deren is al veel geschreven. MaarNLP met leerlingen is een minderontwikkeld terrein binnen hetbasisonderwijs. Henriëtte Molheeft NLsPel geschreven om spe-lenderwijs NLP op kinderen toete passen. NLP met leerkrachtenis evenmin een hot item binnenhet onderwijs. Een gemiste kansvoor het onderwijs om de groei-ende problemen op het gebiedvan sociale en emotionele ont-wikkeling van het kind het hoofdte kunnen bieden. Elk kind isuniek, elk kind vraagt om eeneigen benadering. Dat vraagt vanouders, begeleiders en dus ookvan de leerkracht iets extra’s.Wat bij het ene kind lukt werktbij het andere kind weer minder.Een klein koffertje met NLP-tech-nieken zou de leerkracht in hetonderwijs grote diensten kunnenbewijzen om de relatie en decommunicatie (o.a. gesprek, cor-rigeren, motiveren, stimuleren,aanmoedigen) met het kind teoptimaliseren om op die manierde ontwikkeling van het kind totbloei te laten komen.

Logische niveausDennis staat op van zijn stoel omzijn potlood te slijpen en gooit inzijn tocht door de klas een kleur-doos van de tafel, loopt tegen

een ander op en laat ook nogzijn puntenslijper vallen. “Watben jij toch weer een druktema-ker” is dan een schijnbaar logi-sche reactie van de juf of mees-ter. Joyce kan na vele oefeningende tafel van zeven alleen metfouten opzeggen. Een reactie vande leerkracht is dan maar al tevaak: “Jij bent nog niet goedgenoeg voor een sticker”. Alsdeze leerkrachten kennis hebbenvan de logische niveaus makenze deze opmerkingen niet meer.In de begeleiding van de leer-krachten is het belangrijk hen tewijzen op het niveau van decompetentie van het kind. Dennisloopt nog onrustig door de klasnaar de prullenbak. Joyce vindtde tafel van zeven nog moeilijk.Wouter zit midden voor hetbureau van juf, zodat juf hemtelkens kan corrigeren als hij zitte draaien op zijn stoel en aan

anderen zit te frunniken. Juf zietalles van Wouter, niets van hemontgaat haar. Als juf nu eens vijfminuten op de stoel van Woutergaat zitten kan ze ervaren dathet moeilijk is om aan je werk teblijven als er van alles achter jerug gebeurt, telkens word jeterecht gewezen en voortdurendstaan er leerlingen naast je tafelom door juf geholpen te worden.“Wouter, wat ben je weer eendraaikont vandaag”. Waar ligthier de bron van alle onrust? Deplaats in de klas is wellicht deoorzaak, bij de logische niveausde laagste. Het is onterecht datde leerkracht de kinderen in dezegevallen op identiteitsniveauaanspreken. Voor het zelfbeeldvan het kind is het slecht. Hetgevolg is dat kinderen gaan den-ken dat dit hun zijn is en ze zul-len er naar handelen. Als leer-krachten zich bewust worden vande logische niveaus en dit doel-gericht toepassen in de commu-nicatie met het kind, zal het derelatie met het kind ten goedekomen.

AnkerenDe overgang van de ene les naarde andere is telkens weer eenheksentoer. Sommigen zijn nogbezig met het opruimen van hunboeken, anderen zitten al klaar,terwijl twee jongens bijna overelkaar rollen van de lol en eenpaar volgzame leerlingen metgrote ogen naar juf kijken enrustig afwachten. Hoe handel jeals leerkracht in dergelijke dage-lijks voorkomende situatie. Eenveel gehanteerde methode is deverschillende kinderen tot deorde roepen, aan moedigen omop te ruimen, waarschuwen dat

Ben Tempert

NLP in het basisonderwijsVoor het welzijn van het kind in het basisonderwijs zijn vol-gens professor Stevens drie kernwoorden van groot belang:autonomie, competentie en relatie. Het kind wordt zoveelmogelijk in staat gesteld eigen keuzes te maken en zelfstandigte opereren. Het kind is zich bewust van eigen kunnen en kanen mag er naar handelen. Het kind heeft een goede relatie metanderen, klasgenoten en de leerkrachten. De relatie tussenleerling en leerkracht krijgt vorm in de communicatie tussenbeiden.

wat de een

kan, kan de

ander leren


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 646


ze snel klaar en stil zijn. Eenandere effectieve manier is omhet goede gedrag van de leerlin-gen te benoemen, zodat kinderengraag willen voldoen aan de ver-wachting van de leerkracht omzo ook erkenning te krijgen.Opmerkingen van de leerkrachtzijn bijvoorbeeld: “de achterstegroep zit al klaar” of “Jordan enCarl zitten al stil”. Sommige leer-krachten steken hun hand op alsteken dat de leerlingen stil zijnom te kunnen luisteren. Dit iseen duidelijke, krachtige condi-tionering (anker) voor de kinde-ren. Dit teken kan ook gebruiktworden in combinatie met plaats-ankers. De leerkracht neemt eenvaste plaats in het lokaal in enook een vaste lichaamshouding.Dit is het teken (anker) voor dekinderen dat er opgeruimd wordten dat ze klaar zitten voor devolgende les. Een vaste plek vooreen verhaal of een instructie isvoor de leerlingen duidelijk. Zeweten dan dat ze gaan luisteren.De leerkracht dient zich er vanbewust te zijn dat dit geen plek

is om boos te worden op degroep, op een groepje kinderenof op een enkeling. Gebruik daarvoor een andere plek. Stap uit jeinstructieplaats en uit je boos-heid op een andere plek. Stapdaarna weer terug op de plekvan het verhaal en instructiezonder de boosheid mee nemen.Op deze manier blijft de plek vanverhaal en instructie zuiver, blij-ven verhaal en boosheid onver-mengd en is het uiten van onge-noegen krachtiger op een andereplaats. Andere plaatsankers zijnde bijvoorbeeld voorleeskruk,voor het zelfstandig werken hetrode licht of de pop op de stoelvan de kleuterjuf en de plek voorde time out. Sommige leerlingenhebben voor hun moeite met hungedrag soms een time out nodig.Gebruik deze plek als een plekvan rust, reflectie en bezinning.Het is onzuiver om op deze plekhet kind strafwerk te latenmaken of een reprimande tegeven. Daarvoor kan een andereplek worden gekozen.

Levend sociogramHet kind ervaart veiligheid in eengroep onder andere door goederelaties met de klasgenoten. Zitéén van de kinderen slecht inzijn vel dan kan hier één van deoorzaken liggen. De leerkrachtheeft het sociogram als middelom te onderzoeken wie er popu-lair is in de groep en welk kind erbuiten valt. Elk kind krijgt eenviertal vragen te beantwoorden:Met wie speel je graag? Met wiespeel je het minst graag? Metwie werk je graag? Met wie werkje het minst graag? Het resultaatvan het afgenomen sociogramgeeft een overzichtelijk beeld vande relaties en interacties in degroep. De leerkracht kan opbasis van de weergegeven patro-nen de groepsdynamiek beïn-vloeden en over langere tijd zienof zijn interventies effect hebbengehad. In dit geval heeft de leer-kracht zicht op de groepsdyna-miek.In een levend sociogram wordende onderlinge verhoudingen bin-nen de groep voor iedereen



zichtbaar en voelbaar. Eén vande leerlingen wordt uitgenodigdvoor de groep plaats te nemen.De persoonlijke sociale code vandit kind wordt uitgewerkt in een‘sociaal panorama’ van dat kindin de klassensituatie. Alle kinde-ren van de groep nemen opruime en gelijke afstand in eenhalve cirkel plaats voor het kind.Stel Richard staat voor de groep.De leerkracht zegt tegen Richarddat er allemaal aardige kinderenin de groep zitten. Maar sommi-ge kinderen zijn aardiger dananderen . Richard mag deze leer-lingen uitkiezen en deze kinderendoen een stap naar voren.Vervolgens zegt de leerkracht datvan deze kinderen die iets aardi-ger zijn misschien wel een paarkinderen heel erg aardig zijn.Richard noemt deze kinderen bijnaam en laat ze weer dichterbijkomen. Wellicht is er één kinddat de grootste vriend(in) is vanRichard. Deze mag vlak voor ofnaast Richard plaatsnemen. Voorde hele groep is nu zichtbaar hoeop dit moment de relaties liggenten opzichte van deze ene leer-ling. Elk kind gaat zich afvragenhoe het komt dat het op die plekstaat, hoe dus zijn verhouding isten opzichte van Richard. De leerkracht stelt vervolgensvragen als: 1. had je verwacht dat je op

deze plek zou staan? 2. Hoe komt het dat je hier

staat?Vragen aan Richard kunnen bij-voorbeeld zijn: 1. Wat maakt dat je deze

kinderen hebt uitgekozen? 2. Hoe voelt het om dit kind zo

dicht bij je te plaatsen? 3. Wat moet een ander kind

doen om ook een plaatsje dichterbij te komen staan?

Richard kan op deze laatstevraag antwoorden en aan hetdesbetreffende kind wordt ver-

volgens gevraagd of hij hier aanwil voldoen. Ja? Dan mag datkind een plaatsje opschuiven.Dan volgt toch nog de check bijRichard of dat goed voelt. Ookaan de groep wordt aan het eindgevraagd welk gevoel ze hebbenbij deze opstelling. Doordat kin-deren het sociogram belevenvoelen ze de groepsdynamiek, iser soms sprake van plaatsver-vangende teleurstelling of blijd-schap. Nu ervaren kinderen ookdat je iedereen verschillendbevriend kunt zijn. De overtui-ging ‘je hoort met iedereen goedop te kunnen schieten’ wordt hieraan het wankelen gebracht. Dit levend sociogram in de klaskan een grote impact hebben opde emoties van het kind op deonderlinge verhoudingen binnende groep. De uitvoering van ditlevend sociogram dient uitge-voerd te worden door een leer-kracht met de bevoegdheid omsociaal vaardigheidstraining tegeven. Ook is het verstandig datde ouders in een ouderavond vantevoren op de hoogte wordengebracht van deze oefening. Alsdit ‘sociale panorama’ verant-woord wordt uitgevoerd heeft heteen sterke helende uitwerking ophet kind en kan het de groepsdy-namiek binnen de klas positiefbeïnvloeden.

ModellerenOp verzoek van de ouders is Maxovergeplaatst van speciaalonderwijs naar groep 3 in hetregulier basisonderwijs. Max zatin het speciaal onderwijs omdater een stoornis gediagnosticeerdis, een aan autisme verwantecontactstoornis. Het ging slechtmet Max in het speciaal onder-wijs, waar 1 leerkracht en eenonderwijsassistent een groep van12 leerlingen begeleiden. Hij gingmet tegenzin naar school en derelatie met het onderwijzend per-

soneel was weinig optimaal. Maxzit nu, als een leerling met eenrugzak, in een groep 3 van hetregulier basisonderwijs. In zijngroep zitten nog 30 andere leer-lingen. Er is één juf en enkeledagdelen per week is er een sta-giaire onderwijsassistent. Hetgaat goed met Max. Hij is hele-maal opgebloeid, gaat met ple-zier naar school, kan zijn werkprima aan en heeft enkele halveuurtjes per week individuelebegeleiding per week. Wat maaktdat Max met plezier naar schoolgaat? Naast omgevingsfactorenspeelt het onderwijsgedrag vande juf van Max een belangrijkerol. Onderzoek naar haar succes-indicatoren kunnen duidelijkmaken welk onderwijsgedrag eenleerkracht vertoont om voor Maxeen goede leeromgeving te creë-ren. Eén van de vooronderstellin-gen van NLP is: ‘wat iemandkan, kan de ander leren’. Wat dejuf van Max kan, kan de volgen-de juf van Max ook leren. Doorhet excellente onderwijsgedragvan de juf van Max te modelle-ren kan de volgende leerkrachtkwaliteiten verwerven om suc-cesvol met Max om te gaan.Deze techniek wordt binnen hetbasisonderwijs nauwelijks toege-past. Met name dit modellerenvan succes is voor mij de vol-gende uitdaging in het begelei-den van leerkrachten in deomgang met hun leerlingen.

Ben Tempert is intern begeleider,kindercounselor (eigen praktijk)en plaatsvervangend directeurvan basisschool de Schaapskooite Nijverdal.



I N z i c h t L e n t e 2 0 0 648


De onderliggende structuur van burnoutDe term burnout duikt in de psy-chologische literatuur voor heteerst op in de 70-er jaren(Freudenberger, 1974). Belangrijk is het werk vanChristina Maslach (1981). Zijonderscheidt in burnout driedimensies die met behulp vaneen vragenlijst meetbaar zijn.

1. Emotionele uitputtingOpgebrande werknemers voelenzich uiterst vermoeid. Deze ver-moeidheid is lichamelijk voelbaar,maar de bron is psychisch.Nieuwe, vooral onprettige emo-ties worden vermeden en menneemt emotioneel afstand. Hetnadeel hiervan is dat daarmeeóók de positieve emoties vervlak-ken. Bovendien belemmert dezehouding belangrijke sociale con-tacten (hulpbronnen). Debetreffende persoon krijgt min-der sociaal-emotionele onder-steuning van de groep, terwijl hijdie juist harder nodig heeft. Ditis een van de zelfversterkendeprocessen bij burnout.

2.Verminderde of negatievebetrokkenheidDe ervaring dat men veel in hetwerk investeert, maar er weinigvoor terugkrijgt, leidt tot een

verminderde betrokkenheid. Doorminder te investeren, wat zichmanifesteert als een afstandelijkeof cynische houding, wordt hetgevoel dat men niets voor hetwerk terugkrijgt juist versterkt.Ook neemt hierdoor de eigeninvloed op het werk af, en daar-mee de autonomie die menervaart. Cynisme ten aanzienvan de zin en aard van het werken een lage betrokkenheid, halende ziel uit het werk, hierdoorontstaat sleur. De negatievebeeldvorming neemt de vormaan van een beperkende overtui-ging, die keer op keer bevestigdwordt.

3.Verminderde competentieHet gevoel dat men goed is inhet werk, neemt af. Hierdoorvermindert ook het zelfvertrou-wen in sterke mate. In de begin-fase van burnout neigt men ertoeom nog harder te gaan werkenom de afgenomen competentiete compenseren en te maskeren.Een docent verwoordde dit alsvolgt: ‘Met een probleempje datik vroeger in tien minuten oplos-te, ben ik nu twee uur aan hetworstelen.’Met het vermeende afnemen vande competentie, neemt de com-petentie ook daadwerkelijk af.Een topsporter die al zeker weet

dat hij de wedstrijd zal verliezen,levert minder goede prestaties.Het verminderde zelfvertrouwenis ook non-verbaal op te merken.De leerlingen voelen dit endocenten moeten zich dan meerinspannen om orde te houden.Daarmee leveren zij een boven-matige inspanning, juist iets watoverbelaste mensen beter kun-nen vermijden; ook dit is weereen zelfversterkend aspect vanhet burnout-proces.

FlowDe begeleiding van docenten meteen burnout of stressproblemenriep bij mij vragen op als: Hoekan het dat sommige docentenfluitend naar hun werk blijvengaan en anderen opbranden? Het antwoord vond ik in het werkvan de psycholoog M. Chikszentmihalyi, die de toe-stand van optimale werkbelevingheeft onderzocht. Hij beschrijftdit proces, door hem ‘flow’genoemd, als een bijna extati-sche ervaring, als een anderebewustzijnstoestand, waarin wehet gevoel hebben alsof het werkvanzelf gaat, alsof we niet doen,maar gedaan worden. Het kostweinig inspanning, het levert veelvoldoening op en we zijn zintuig-lijk uitermate scherp.

Nu blijkt dat een paar essentiëlevoorwaarden voor het ontstaanvan burnout dezelfde zijn alsvoor deze flow-toestand, name-lijk betrokkenheid en gedreven-heid. Anders gezegd, liefde voorhet beroep, liefde voor de leerlin-gen. Niet voor niets noemden

J.A.G. Lokhorst

Burnout in het onderwijs:het is maar net hoe je er tegen aankijkt

Veel onderwijsgevenden lijken meer bezig met volbrengen danmet een geïnspireerde begeleiding van leerlingen. Eén tot tweeop de tien docenten hebben burnout verschijnselen. Dit artikelbeschrijft hoe NLP kan helpen bij het voorkomen of herstellenvan een burnout en bij het hervinden van inspiratie in hetwerk: Op weg naar” flow ervaringen” in het onderwijs.



veel docenten in hun interviewshun beroep een ‘roeping’. Zonderbetrokkenheid geen burnout…maar ook geen flow. Het lijkt erop dat we te maken hebben met2 kanten van dezelfde medaille.

Essentieel bij burnout is de dis-crepantie tussen doelen enidealen enerzijds en de realiteit anderzijds, in NLP termen tussende gewenste (GS) en de huidigesituatie (HS). Daarnaast speeltde discrepantie tussen investe-ringen en opbrengsten eenbelangrijke rol. Dit betekent datoplossingen kunnen wordengevonden in:1. het haalbaar maken van

doelen2. de basis van de negatieve

beeldvorming bijstellen

I DOELENHet op de juiste wijze formuleren van doelenWeten wat je zelf wil is eenbelangrijke stap van extrinsiekenaar intrinsieke motivatie.Heldere doelen helpen ook deconcentratie te verbeteren enafleidingen te verminderen.Het wordt eenvoudiger om gren-zen aan te geven ten opzichtevan te hoge of te lage taakeisen,waarbij het van belang is teweten dat een overbrugbaarspanningsveld tussen taakeisen(uitdagingen) en capaciteitengrotere kans op flow oplevert.

NLP biedt prachtige aanknopings-punten om doelen helder en spe-cifiek te krijgen:• de doelen zijn geformuleerd

in de ik-vorm en de in tegen-woordige tijd (of liever nog inde voltooid tegenwoordigetijd, alsof je het doel albereikt hebt,

• de doelen zijn positief gefor-muleerd, dat wil zeggen, zon-der ontkenningen, (denk niet

aan de blauwe kangoeroe)• de doelen zijn zo (zintuiglijk)

specifiek mogelijk (wat voelik, zie ik, hoor ik dan?)

• de doelen zijn haalbaar zon-der uitzonderlijke hulp ofmedewerking van anderen(belangrijk voor de vergrotingvan de ervaren autonomie)

• de doelen zijn verantwoordvoor jezelf en je omgeving (inNLP-termen: ecologisch)

• de doelen zijn meetbaar; ofen wanneer ze bereikt wor-den is duidelijk te bepalen.

Het kiezen van de juiste doelen Hoe kom je er achter welke doe-len belangrijk voor je zijn? Doorbewust aandacht te nemen voorje missie in je leven en je werk,van hieruit je BelangrijkePersoonlijke Waarden (BPW) vastte stellen en daar je doelen vanaf te leiden (Lokhorst, 2002).NLP-oefeningen als de ‘Core-transformation’ (Andreas, 1995)en de Logical Level Alignment(Dilts, 1990) zijn hierbij vanonschatbare waarde. De missiehoeft niet bereikt te worden,maar wordt gebruikt om richtingte geven. Van BPW-en afgeleidedoelen vergroten de kansen opflow. Deze doelen zijn weer op tedelen in nog kleinere doelen,stapjes die door concrete actiesen gedrag gemakkelijk te berei-ken zijn.

II FEEDBACKOm te weten of je op de goedeweg bent is feedback noodzake-lijk. Deze feedback halen we uitonszelf en uit de omgeving. Hoedirecter de feedback, hoe groterde kansen op flow. Vandaar dattopsporters vaak makkelijkerflow ervaren. Er is voortdurenddirecte feedback op het preste-ren. In het onderwijs ontbreekt feed-

back op het professioneel hande-len nog vaak. Daarbij komt datwe in de opvoeding vaak het ver-schil niet leren tussen feedbacken kritiek.

Feedback als navigatie-systeem Een behulpzaam uitgangspuntvan NLP is: er bestaat geen mis-lukking, alleen feedback.Door deze feedback bewust teverzamelen en te analyseren kunje bepalen of je je gedragbijstuurt in de richting van jedoel. Hiermee vergroot je ookhet gevoel van autonomie.

Feedback halen in plaats vankrijgenIn plaats van af te wachten of enwelke feedback we krijgen, kun-nen we de feedback ook zelfgaan halen. Dit kan op allerleimanieren.- Arnold is mentor van een

tweede brugklas in het VO.Een van zijn ergernissen isdat zijn pupillen bij het laat-ste mentoruur van het cur-susjaar waarin zij hun rapportin ontvangst nemen, geenaandacht meer hebben voorhun medeleerlingen en voorhem. Als zij in haast en veelalzonder afscheid te nemen dezomervakantie zijn inge-stormd, blijft hij achter met de scheefstaande tafeltjes eneen vervelend gevoel.Hij besluit de volgende keerin de deuropening te gaanstaan en elke leerling per-soonlijk toe te spreken eneen goede vakantie toe tewensen. Hij krijgt veel posi-tieve feedback en aandacht.

- Frank is de lauwe sfeer op delerarenvergaderingen waar hijzich flink inzet, meer dan beuen vraagt bij zijn volgendevoorstel: Wat vinden jullievan mijn voorstel?” Hij krijgt


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 650


veel en overwegend positievereacties.

- Theo reflecteert aan het eindvan het schooljaar altijd opzijn eigen functioneren doorzijn klassen een enquêteover zijn eigen leraargedragte laten invullen. De positievescores koestert hij en de watnegatievere gebruikt hij in devakantie om voor het volgendschooljaar zijn manier vanlesgeven en communicerenbij te stellen.

ZelfreflectieFeedback van het lichaam is eenvan de belangrijkste informatie-bronnen bij het voorkomen vanburnout. Het lichaam geeft onsvoortdurend signalen, niet alleenover onze lichamelijke toestandmaar ook over onze mate vanwelbevinden. Dit geldt voorstresssignalen als hoofdpijn en

kramp, maar ook voor eengevoel van prettige stroming,tinteling en lichtheid dat hoort bijeen flow ervaring. Het is belang-rijk om te leren met lichaamssig-nalen om te gaan in plaats vanze te willen negeren.Door steeds meer te gaan lettenop wat het lichaam ons te vertel-len heeft (de wijze waarop welopen, waarop we ademhalen,lichamelijke reacties en gevoe-lens bij situaties en personen),kunnen we erg veel over onszelfte weten komen.

Het roer in eigen handHoe meer we zelf in onze eigenfeedback kunnen voorzien, des teonafhankelijker we worden vananderen en van omstandigheden.Dit is een belangrijke voorwaardevoor flow en het vergroot hetgevoel van controle en zelfver-trouwen.

Handelen we vanuit onze per-soonlijke missie, onze BelangrijkePersoonlijke Waarden en dedaarvan afgeleide doelen, danhernemen we een kostbare schatin het menselijk bestaan, name-lijk: vrijheid.Vrijheid van keuze, vrijheid vanhandelen…. vrijheid van Zijn.

Drs. Arnold Lokhorst is afkom-stig uit het onderwijs en NLP-Master Practitioner in NLP. Hij isals coach geschoold inTransactionele Analyse en verricht onderzoek naar derelatie tussen zingeving, flow enburnout.


Eric Schneider

Het concrete heeft op zich geenbetekenis. Het concrete is maarwat het is, maar krijgt echter zinin wat het voor ons oplevert. Eenconcreet doel heeft slechts bete-kenis in wat het mij teruggeeft intermen van o.a. plezier, vrijheid,openheid, ontspanning, frustra-tie, in termen van waarden, die

op hun beurt weer abstract zijn.Ons leven is dus een concretisa-tie van abstracties, die ons daar-door weer nieuwe abstracties –waarden- als kwaliteit of gebrekaan kwaliteit teruggeeft. In diezin is ons leven een proces vanwaarden realisatie, of zou datalthans moeten zijn.

‘Waarden’-vol LevenWat is er nu dan precies gaanderondom zingeving, zeker op hetvlak van onderwijs?In plaats van te leren hoe con-crete resultaten in het leven neerte zetten, worden we volgestoptmet informatie. Veel van dezeinformatie heeft gebrek aan

De plaats van NLP:Wat is er precies gaande op het gebied van “Zingeving”?Ons leven is een proces dat zich afspeelt op sensorisch specifiek, concreet niveau. Dit betekentdat wanneer iets leidt tot alles behalve concrete resultaten, noch onmiddellijk, noch in zijn con-sequenties op langere of kortere termijn, er van realisatie geen sprake kan zijn. Mogelijk welvele goede intenties, maar geen ‘tastbare’ feiten. Wanneer ideeën en acties tot iets anders lei-den dan een aantoonbaar resultaat op omgevingsniveau, betekenen die ideeën en acties eigen-lijk niets, wat ook het terrein moge zijn waarop we ons bewegen of werkzaam zijn. Dus, de eer-ste opdracht in het leren leiden van ons leven, is concrete resultaten neerzetten die in overeen-stemming zijn met, en een uitdrukking van onze ideeën, normen, waarden, visies, creativiteit, ineen continu proces van leren en verbeteren.



enige betekenis en kan om eco-logische redenen het best goed-deels vergeten worden. En inplaats van bewust te worden enzelf te leren kiezen voor waardenof kwaliteit, die ons een gevoelvan vervulling, voldoening, geluken “zinvolheid” zouden moetenopleveren, worden we volgestoptmet ideeën en waarden die nietperse aansluiten bij onze per-soonlijke, menselijke belangen.In het kader van deze ideeënwordt alles opgeofferd aan deprioriteit van economische impe-ratieven, ten koste van alleandere. Ons leven is ook zo eenproces van waardenrealisatie,maar welke waarden, van wie envoor wie? Voor wat of wie moetons leven eerst en vooral watopleveren? We worden opgeleid om te pas-sen in de industrie en om daarop de juiste manier de juist voor-gekauwde concrete functie tevervullen, die in de meestegevallen alleen maar een econo-mische betekenis heeft, en onsvoor de rest in ons leven nietsoplevert. Tenzij: overwerk,stress, burn-out, depressie, bete-kenisloosheid, en voor jongeren:schoolmoeheid, agressie, ver-vroegde neiging tot zelfmoord,enz… enz…We worden eigenlijk opgeleid totslaven, die mits een kleine belo-ning (wedde, materiële status,enz…) de grote kassa’s helpenrinkelen. Het leven is inderdaadeen proces van ‘waarden’ realisa-tie….Zelfs scholen worden meer enmeer gezien als economischeentiteiten, met managers inplaats van directeuren en netzoals in de huidige economie:hoe grootschaliger hoe beter, hoeanoniemer en onpersoonlijker,hoe beter.

Lerend LevenEn dat komt die noodroep, zowelvan jongeren als vanouderen….IS DAT HET LEVEN???Een roep die bij velen, ook bijjongeren bewust of onbewustgevolgd wordt door de grote wei-gering. Een weigering die zichuitdrukt in de gekende proble-men.

Wanneer we als volwassenen,met het stuk levenservaring datwe achter de rug hebben, in hetgroeiend besef van wat ons levende moeite waard kan maken,terugkijken op wat we in deschool geleerd hebben, zullen wemoeten toegeven dat we in deschool nooit systematischgetraind zijn in dat waar hetleven echt om draait.Wie heeft er in de school geleerdwat communicatie is, hoe tecommuniceren en hoe te leren,uit die communicatie in functievan een kwaliteitsverbetering vande eigen beleving en de betrok-ken anderen?Wie heeft er geleerd wat partner-relaties zijn? Hoe je dieopbouwt? Hoe je een juiste part-ner herkent? Welke de moeilijk-heden zijn die je überhaupt ris-keert te ontmoeten en hoe daar-mee om te gaan ten bate van deverhoging van de kwaliteit vande relatie en levenskwaliteit vanalle betrokkenen?Wie heeft er geleerd wat hetbetekent kinderen te krijgen, hoezoiets je leven verandert, wat datallemaal van je eist, en hoe daarop een constructieve wijze meeom te gaan, zodat de volgendegeneratie een solide basis mee-krijgt voor het creatief opbouwenvan een duurzaam levensgeluk?Wie heeft er geleerd hoe om tegaan met de eigen pijn en frus-tratie in al die contexten, zodatpijn en frustratie omgezet kun-nen worden in toepasselijke

feedback en leren ten bate vande eigen ontwikkeling en die vanalle berokkenen?Wie heeft er geleerd een kwalita-tieve professionele visie te ont-wikkelen vanuit eigen bewustzijnen creativiteit, zodat ons profes-sioneel leven – hoe eenvoudigook – maximale mogelijkhedengeeft tot ontplooiing en vervul-ling van onze unieke kwaliteitenten dienste van de gemeen-schap?Wie is er op een goede wijze opweg gezet in de ontdekkingstochtvan wie we zijn, en welke hogewaarden de meeste garantiegeven tot een zinvol leven, opvoorwaarde dat we ze leren con-creet toepassen in ons dagelijksleven.Wie heeft er geleerd wat Liefdeis, in tegenstelling tot verliefd-heid, en hoe die Liefde te ont-wikkelen?Wie heeft er geleerd wat Vrijheidis, en die Vrijheid op een con-structieve manier te ontwikkelenten bate van onszelf, alle betrok-kenen en de gemeenschap?Wie heeft er geleerd hoe dit allessamenhangt met de ontwikkelingvan verantwoordelijkheid en hoedus daar mee om te gaan?Enzovoort.

In grote lijnen kunnen we geruststellen: dat waar het leven bijieder van ons dagelijks omdraait, in wat het kan betekenen,in hoe daarmee om te gaan, inhoe daaruit te leren, hebben weniets geleerd op school,….wantde school moet een voorberei-ding zijn voor en ten dienste vanonze economie en industrie.Het is de wereld op zijn kop. Inplaats van een economie tendienste van onze levenskwaliteit,wordt al onze levenskwaliteitopgeofferd aan economischeimperatieven, en vanuit datstandpunt leven we gebukt onder


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 652


een van de grootste dictaturenuit de geschiedenis.

Kwalitatief LevenDe school moet ons leren op tegroeien in het ontwikkelen vanmaximale levenkwaliteit. Deschool moet ons opleiden totlevenskunst, tot Vrijheid in ver-antwoordelijkheid, tot Liefde, totVrede, Vreugde, Zijn. De schoolmoet ons leren hoe een leven teleiden – relationeel, professio-neel, enz… - dat een toenemendeexpressie is van WIE we zijn, inplaats van Wat we verondersteldworden te zijn of te worden tenvoordele van ‘anderen’.In de mate dat het onderwijsdaarin zou lukken, verdwijnenproblemen als schoolmoeheid,agressie, depressie, gebrek aanmotivatie enz… als sneeuw voorde zon. Jongeren weten intuïtiefwat ze nodig hebben, en herken-nen dat snel genoeg als ze hetkrijgen, het probleem zit ergensanders.

De uitdaging is er in de eersteplaats voor de leerkrachten,want: hoe al die dingen op eenjuiste wijze in hun onderrichtverwerken, wanneer ze zelf nooitde kans hebben gekregen het teleren.Alle nodige kennis en techniekenzijn sinds jaren aanwezig, maarook hen is ze dat onthouden.Wanneer ik zeg aanwezig bedoelik iets anders als: toegankelijk.Een van de systemen die op eentoepasselijke wijze antwoord kangeven op al die hogere vragen isNLP. Maar, NLP kost geld en tijd,onvermijdelijk. Opdat onderwijsmensen demogelijkheid zouden kunnen krij-gen om die kennis in hun eigenleven te integreren, is er tijd engeld nodig. Wie gaat dat beta-len? Dit is een politieke kwestie.Vanuit economisch perspectief

dient onderwijs goedkoop te blij-ven in het nu, en moet zo snelmogelijk opbrengen. Vanuit humanitair perspectiefechter is onderwijs een investe-ring in de toekomst. Het gaatom de levenskwaliteit van de onsvolgende generaties. Natuurlijkmaakt het economische daar eengeïntegreerd deel van uit, maarten dienste van de ontwikkelingvan de maximale levenskwaliteitvan elke burger. Levenskwaliteitwordt in plaats van uitgedrukt intermen van geld en angst voortekort, in termen van Liefde,Vrijheid, Vrede, Vreugde en Zijn!Is er de bereidheid die investe-ring te doen? Zeer veel onder-wijsmensen zouden alle plezieren vervulling quasi onmiddellijkterugvinden in hun job. Hunwerk wordt terug hun roeping,hun inspiratie, hun blijheid diedan terug kan gedeeld wordenmet al die jongeren die smachtennaar geïnspireerd worden, diesmachten naar creativiteit enverbeelding, die hunkeren naareen leven dat de moeite van hetleven waard is….

Praktisch LevenNLP geeft ons de structuur, hethoe van dit proces van waarden-realisatie. In die zin is NLP voorieder een must.NLP leert hoe te concretiseren,hoe resultaten neer te zetten,hoe te leren herkennen wat wenodig hebben en daarvoor tegaan op een ecologisch verant-woordde manier zowel voor ons-zelf als voor onze omgeving.NLP leert resultaten neerzetten inons leven, op alle terreinen (rela-tioneel, professioneel, pedago-gisch, ziekte en gezondheid, spi-ritueel, enz….) resultaten die eentoenemende expressie zijn vanLiefde, Zelfzijn, Zelfrespect, cre-ativiteit, enz… Resultaten die onshelpen vrije, autonome, authen-

tieke mensen te worden en eenleven te leiden dat daar eenexpressie van is.NLP leert ons hoe een zinvolleven te creëren, en daar weerzelf uit te leren. Er is geen enkelterrein in ons leven waar NLPgeen bijdrage zou kunnen leve-ren in het ontwikkelen van cre-ativiteit, authenticiteit, zinvol-heid, enz…NLP dwingt ons tot continuegroei, bewustwording, waardebe-sef , en is zo een van de sterkstemoderne middelen in het kadervan spirituele ontplooiing, terwijlNLP ons helpt het spirituele alsnoodzakelijk ontwikkelingsproceslos te koppelen van het specifiekreligieuze. Kortom, NLP is een van de meesteffectieve antwoorden in onzevraag naar zingeving. Zonder zelfeen inhoud vast te leggen of alszodanig voor te stellen, leert NLPons hoe onze zingeving te ont-wikkelen, vorm te geven, inpraktijk om te zetten – walk yourtalk – en last but not least er zelfweer opnieuw uit te leren.NLP leert ons wat eigenlijk deruggengraat van het onderwijszou moeten – en zal – uitmakenin een gezonde maatschappij.Een maatschappij die een levenvan vervulling mogelijk maaktvoor elk van haar leden, in hetkader van zijn of haar mogelijk-heden, ten bate van heel degemeenschap en het ‘samen’-leven.Waarvoor kiezen we?

Eric Schneider is psycholoog eninternationaal NLPMasterTrainer.




Een bonte verzameling artike-len, geschreven door zowelkenners van Onderwijs alsvan NLP, heeft u in dit katernkunnen lezen. En hoewel detaskforce Onderwijs van deNVNLP heeft gestreefd naarvolledigheid, zult u misschientoch met een veelheid vanvragen blijven zitten.

Het kan zijn dat u als werker inhet Onderwijs na het lezen van alde geboden informatie, bijzondernieuwsgierig bent geworden:Werkt het nou echt ook voor mij?Jazeker! Wij kunnen in deze uit-gave van Inzicht alleen een paletbieden van de kleurrijkheid vanwat met NLP in uw klas, in uwvergaderingen op team- en/ofmanagementniveau, in de pre-ventie van burn-out en vooralook in uw werkplezier; het schil-derwerk doet u zelf! Tussen deregels door heeft u van in meerof mindere mate bevlogenNLP’ers iets kunnen merken vanwat NLP kan zijn: een toolbox,een gereedschapkist, die naastkrijt en rode pen veel voorOnderwijs kan betekenen. U kuntmet de auteurs van de verschil-lende artikelen contact opnemen– vraag hen het hemd van hetlijf! Bewijs maar, dat het voor mijook werkt! U zult verrast zijn.

Het kan zijn dat u als NLP’er nahet lezen van de artikelen getrof-fen bent door wat er in hetonderwijsveld allemaal aan dehand is. De constante bewegingvan mens en maatschappijmaakt het onderwijs steedsgecompliceerder. Wat kan NLPdan daarin een verademing zijn!Voor ons als werkgroep is derelatie Onderwijs en NLP haast

een vanzelfsprekende. Tijdenspractitioner- en masteropleidin-gen verzuchtte menigeen: Ikwou dat ik dit eerder allemaalgeleerd had! Hier ligt een weld-dadige kans: want als u alsNLP’ers onderwijsmensen kuntovertuigen van de geweldigeaspecten van NLP, dan komt hetuiteindelijk met de kinderen ookgoed, want zij zullen de doorleerkrachten gehanteerde toolsmodelleren op onbewust niveau;ook zij zullen ontdekken, hoe zijhun leven kunnen veraangena-men!Graag neem ik de gelegenheid tebaat om uit al artikelen een aan-tal belangrijke aspecten op eenrijtje te zetten:

NLP houdt zich bezigmet perfecte communi-catieAls het gaat om een boodschapover te brengen, die voor 100 %wordt aanvaard (!) door de ont-vanger, dan vereist dat een bij-zonder zorgvuldige aanpak. NLP kan meehelpen om:• de communicatiepatronen van

zowel management alsdocenten in kaart te brengen;

• de valkuilen in die patronen

aan het licht te brengen;• de noodzakelijke wijzigingen

aanbrengen, waardoor decommunicatie geoptimali-seerd wordt.

Als zowel docenten en manage-ment op een goede manier com-municeren, zal de motivatie naarbeide kanten toe toenemen; ookzal een groter draagvlak ont-staan om beleid op teamniveauuit te voeren. NLP is in staatcommunicatievaardigheden tevergroten.Ook op het niveau leerkracht-kind zal met behulp van NLPcommunicatie efficiënter en doel-gerichter plaatvinden, omdat deleerkracht leert hoe een bood-schap zodanig in te richten, datde eventueel gewenste gedrags-verandering daadwerkelijk zalplaatsvinden!

NLP houdt zich bezigmet het in kaart bren-gen van beelden van dewerkelijkheidDe wijze waarop mensen oorde-

len op grond van informatie,wordt bepaald door het beeldvan de werkelijkheid, dat iemandheeft; en die valt nooit samen

Krijt, schoolbord en… NLP!Theo Legters


met de werkelijkheid zelf. Hierloopt veel communicatie op stuk,omdat verschillende mensen ookverschillende beelden van dewerkelijkheid hebben. Zolang wegeen moeite doen het beeld vande werkelijkheid van de ander tebegrijpen, zal veel communicatiein de lucht blijven hangen.Managers/bestuursleden makenbeleid op grond van de door henbeleefde en waargenomen wer-kelijkheid, met alle subjectieveaspecten van dien. Zij brengendat beleid over aan bijvoorbeelddocenten, die een volstrekt anderbeeld van diezelfde werkelijkheidhebben. Als dan een of beidepartijen dan ook nog last hebbenvan tunnelvisie, dan lijkt hetvanzelfsprekend, dat er troebe-lingen ontstaan; want wie heefter gelijk? Wiens beeld van dewerkelijkheid ‘valt het meestsamen’ met de ‘echte’ werkelijk-heid? NLP kan op dit gebied eendoorslaggevende rol spelen,doordat zij managers leert hetonderwijswerkveld te betrekkenin hun beeld van de werkelijk-heid. Ook docenten, in conflictmet leerlingen/studenten kunnenveel baat hebben hij het besef,dat een ander wereldbeeld geenfout wereldbeeld is.

NLP houdt zich bezigmet het denken inoptiesDe onvrede die de in het eersteartikel drie genoemde discussie-punten teweeg brengt, wordtvoornamelijk gevoed door eengevoel van moedeloosheid: hetzijn problemen, die al jaren spe-len en die in de loop van de tijdeerder verergeren dan verminde-ren. Het probleem van oplossingsge-richt denken ontstaat, zodra eenoplossing wordt voorgesteld alsde enig juiste; met als gevolgdat als de gevonden oplossing

ongehonoreerd blijft, er eenimpasse ontstaat. En dat kanvervolgens leiden tot demotivatieen ongeïnteresseerdheid. NLPkan helpen door het stimulerenvan doelgericht denken doorzoveel mogelijk opties aan tebieden; het op een anderemanier tegen een vraagstuk aan-kijken kan soms de weg bereidennaar een bevredigende oplossing.

NLP houdt zich bezigmet taalstructurenHoe komt het, dat managementen docenten elkaar steeds min-der lijken te begrijpen? Naast hetverschil in wereldbeelden, wijs ikhier ook op taalpatronen, diegehanteerd worden in communi-catie en die soms op onbewustniveau plaatsvinden. Alsmanagement vanuit machtsden-ken opereert, zal dat blijken uitde gehanteerde taalstructuren.Een andere vraag: Hoe sprekendocenten/leerkrachten hun leer-lingen aan en wat is het resultaatdaarvan? NLP kan helpen dietaalpatronen op het spoor tekomen en – indien nodig - teverbeteren.

NLP houdt zich bezigmet doelgericht hande-lenTijdens de voorbereidingen vandeze artikelenreeks bleek hetinventariseren van de problema-tieken in het onderwijs de minsteinspanning te kosten. Mensenzijn zeer goed in staat de vingeraan de pols te leggen. Maarbrengt het telkens weer pratenover de problemen de oplossingdichterbij? Mensen zijn ook in staat reeksenoplossingen aan te reiken, teoverwegen en of uit te voeren ofte verwerpen; ook daarin blijftaltijd weer de kans groot, dat inieder geval een partij in de com-municatie met lege handen

staan.NLP leert om in een conflict doel-gericht te denken met als kern-vraag: hoe wil ik dat het wordt?

NLP assisteert bij hetvinden van eenwin/win oplossing inconflictenNLP heeft in de toolbox een aan-tal mogelijkheden om mensen tehelpen hun vaardigheden zo aante wenden, dat in de communica-tie beide partijen er een zo hoogmogelijk rendement uit halen.Het gaat daarbij om het vindenvan een positieve insteek, dieeen goed gevoel oplevert dankzijrapport en bijvoorbeeld empat-hisch luisteren.

NLP houdt zich bezigmet de structuur van desubjectieve (eigen)ervaringenHoe komt het, dat de ene docenteen burn-out heeft, en de andertot zijn 65e lekker doorwerkt?Hoe komt het dat de enemanager precies weet wat ergaande is op de werkvloer en deander geen enkele feeling (meer)heeft met onderwijs? Hoe komthet dat de ene leerling zichergert aan een docent, terwijl deander hem hoog waardeert? Deene docent heeft veel last vanvooroordelen, terwijl een andergeen idee heeft wat dat zijn…NLP helpt om die verschillen aanhet licht te krijgen. NLP structu-reert ervaringen en kan zebijsturen – mede door ankeren,modelleren, dissociëren, etc.

NLP leert hoe te modellerenHet kan goed zijn om in gevalvan verandering eens te gaankijken bij mensen, die succesvolzijn (geweest) op hun gebied. Alseen schoolteam een groot pro-bleem heeft met interne commu-

I N z i c h t L e n t e 2 0 0 654



nicatie, of met het opzetten vannieuwe projecten – dan kan datteam eens gaan kijken bij eencollega-team, die daarin erg suc-cesvol is. Wat doet een teamprecies, dat uitstekende projec-ten opzet? Kunnen wij datmodelleren? Hoe dan? NLP geeftgoede aanwijzingen om dat voorelkaar te krijgen!

Nieuw gereedschapvoor schoolU heeft kennis genomen vanzowel aspecten van NLP als deraakvlakken in het onderwijs,waar NLP een rol kan spelen. Nugaat het erom, dat zowelOnderwijsmensen als NLP’ers nahet lezen van mooie succesver-halen en verdiepende theorieënaan de slag gaan! Ga met uwvragen vanuit het Onderwijs eensop zoek naar een NLP’er in debuurt; op de website van deNVNLP kunt u hun namen enadressen vinden. Leg uw pro-bleem voor en geef uw gewenstesituatie aan. Dat kan – zoals uheeft gelezen – zowel op hetniveau van management als ophet niveau van onderwijs in deklas.

Want inderdáád kan NLP het ant-woord zijn op de vragen, proble-men en kansen die momenteel inhet onderwijs belangrijk zijn. Erzijn talloze NLP-coaches, trainersen counselors in Nederland, diede mogelijkheid, de kennis en deervaring hebben hoe dat aan tepakken. Wat een geweldige kans,als door de geboden informatiewederzijdse interesse, verwonde-ring en nieuwsgierigheid isgewekt: als NLP’ers enOnderwijsmensen elkaar treffenop een kruispunt, waarvandaangezamenlijk een reis aanvaardkan worden; de NVNLP is bijzon-der benieuwd naar de resultatenhiervan en zal graag – waar

nodig – advies, informatie enondersteuning bieden!

Theo Legters (1954) is NLPMaster Practitioner en werk-zaam in het Basisonderwijs.Daarnaast heeft hij een praktijk,waarin hij vooral NLP bij kinde-ren toepast.


www.metaforia.nl


Aan de totstandkoming vandit katern werkten mee:Toon de Boer, Ellis Buis,Joop van Duuren, RobGerritsen, Jan van Iersel,Leo Jansen, Theo Klungers,Theo Legters, Joke Siebeler, RobertTettelaar, Sytse Tjanllingii,Mathilde Vrielink, bestuurNVNLP en de WerkgroepNieuw Licht op Onderwijs

Baardman, P.Management met metaforen.Mingus Woerden 1996ISBN 90 65642595

Boer, B. deDe bijzondere reis van een prik-kel, een ander boek over Neuro-linguïstisch Programmeren. Limmen 2003 ISBN 90 80590312

Burton, K./Ready, R.NLP voor Dummies, zet positievegedachten om in positieve actie.Addison Wesley 2005ISBN 90 43010502

Derks, L./Hollander, J.Essenties van NLP, sleutel tot per-soonlijke verandering. Katwijk 2003 ISBN 90 21598213

Dilts, R.Dynamic Learning. Meta Publications 1995ISBN 91 6990370

Erickson, M.H.Onbewust leren. Amsterdam 1992 ISBN 90 63500548

Hustinx, G./Durlinger, A.Voorbij je eigen wijze: effectief communicieren metMetaprogramma’s.Nelissen 2005ISBN 90 24416884

Langelaan, T./Plomp, W.De excellente leerkracht, de fundamenten voor zijn succes. Nelissen 2004ISBN 90 244166604

Liekens, P.Helende Verhalen. Deventer 2003 ISBN 90 20260405

Dilts, R.Dynamic Learning. Meta Publications 1995ISBN 91 6990370

Mol, H.Spelenderwijs NLP-en met kinderen. Verkrijgbaar via www.ijsselgroepson.nl

O’Connor, J./Seymour, J.NLP-gids voor optimaal functione-ren, Neuro-linguïstisch program-meren voor beginners.De Toorts 2002ISBN 90 60206835

Veenbaas, W.Op verhaal komen, werken metverhalen en metaforen in oplei-ding, training en therapie. Utrecht 1994 ISBN 90 55460168

Voorhoeve, B.Beelden als inspiratiebron.1992

Psychologie magazinedecember 2000, 20e jaargang blz. 36: Sporten in je verbeelding

Psychologie magazinejuni 2001, 20e jaargang blz. 42: Na-apen is menselijk

LITERATUUR BIJ HET ONDERWIJSKATERN


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 656

Boekenrubriek Conversations –Freedom is Everything & Love is All the Rest

Auteurs: Dr. Richard Bandler en Owen Fitzpatrick.

ISBN 0955135303

Mysterious Publications Ierland

Boekbespreking door Joost van der Leij

Wanneer Richard Bandler, een van de bedenkersvan NLP, een nieuw boek schrijft loont het de moei-te om op te letten. Meestal schrijft Bandler eennieuw boek om fouten uit zijn voorgaande boekente herstellen. Zo wordt ‘Frogs Into Princes’ niet her-drukt omdat daar nog verouderde technieken instaan zoals six step reframing.Met ‘Conversations’ laat Bandler samen met OwenFitzpatrick horen wat hij van belang vindt voor NLPin de 21ste eeuw. Het boek weerspiegelt de vraag-gesprekken die Owen met Richard Bandler had.Owen beschrijft daarin zijn eigen reis die hijgemaakt heeft. Zijn reis begint met zijn eigen per-soonlijke problemen en loopt dan via een eersteseminar met Richard Bandler naar zijn positie alseen van de bekendste NLP trainers van Ierland.

Door deze opzet van het boek geeft Owen aan dehand van zowel zijn eigen ervaring als zijn ervaringmet cliënten precies aan hoe je jezelf met NLP kanontwikkelen. Veel meer dan de meeste boeken overNLP, die meer over de specifieke technieken gaan,gaat ‘Conversations’ over wat je nu zoal met dezeNLP technieken kan bereiken.

Het doel van NLP spreekt ook al meteen uit deondertitel: Vrijheid is Alles en Liefde is de Rest. NLPis bedoeld om je eigen persoonlijke vrijheid te ver-groten en andere mensen te helpen hun persoonlij-ke vrijheid te vergroten. Of zoals Bandler het zelfzegt: “Dit boek is ontworpen om jouw perspectiefvan wat vrijheid is te veranderen. Voor mij is vrij-heid de meest belangrijke ervaring die mensenkunnen hebben. Het is een scheppingsdaad. Nietalleen het scheppen van grootse dingen, zoalskunst en muziek, maar het scheppen van démomenten van je leven.”

Bandler spreekt van de ketenen van de vrije men-sen. Natuurlijk zijn we in het Westen zeer vrij inons doen en laten, maar te veel mensen verspillen

hun tijd met nare en negatieve gevoelens. Of hetnu stress, woede, angst of depressie is. Zonder demogelijkheid om deze negatieve gevoelens te stop-pen en je zonder verdere redenen goed te gaanvoelen, ben je niet werkelijk vrij. NLP zou je hetgereedschap moeten leveren om dat te bereiken.

In ‘Conversations’ worden zes basisproblemenbesproken waar de meeste mensen tegen aanlopenen de beste strategieën om deze problemen testoppen. Hierdoor krijg je weer meer tijd om aanleuke en creatieve dingen te besteden. Deze zesproblemen zitten echter als een puzzel in de tekstverstopt. De eerste gaat over angst en de hint is:“Angst komt niet zomaar uit het niets te voorschijn.Je moet iets doen om ergens bang voor te zijn.” Ikzal de rest van de puzzeltocht niet verklappen. Datlaat ik verder aan je eigen inventiviteit over.

Al deze situaties worden zorgvuldig toegelicht metcasuïstiek uit Owen’s eigen praktijk in Ierland. Indeze praktijkvoorbeelden legt Owen helder en een-voudig uit hoe hij de diverse NLP technieken toe-past om het gewenste resultaat te krijgen.Daarnaast staan er per situatie oefeningen in die jekunt doen om meteen zelf te ervaren wat het is datnodig is om veranderingen bij jezelf te bewerkstelli-gen. Op deze manier komen Bandler en Owen metinzichten die duidelijk maken wat je met NLP doeten hoe je het doet. Of het nu gaat om het verwe-zenlijken van doelen, je goed voelen of motivatie ofwat dan ook. Het boek ademt sterk de sfeer uit datveranderen veel makkelijker en leuker is dan jedenkt.

De vraag die een boek als dit direct oproept, isnatuurlijk of het in de praktijk ook echt zo werkt.Of dat het allemaal Amerikaanse hype is. Mijn eigenervaring met Richard Bandler leerde dat het inder-daad echt zo makkelijk werkt als hij voorstelt. Hetpad dat Owen Fitzpatrick beschrijft komt zo naad-loos overeen met mijn eigen ervaring met NLP enRichard Bandler dat het bijna beangstigend is(naast een gezonde portie jaloezie over de uniekekans die Owen gekregen heeft). In mijn eigen prak-tijk werk ik dagelijks met mensen met problemendie uiteenlopen van de gestresste manager aan deene kant tot de psychiatrische patiënt aan de ande-re kant. De voorbeelden die Owen geeft lijken zoweggelopen uit de realiteit van mijn praktijk.


Met ‘Conversations’ wordt een mooi overzicht gege-ven van wat je wanneer toepast binnen de NLP. Hetgeeft richting aan waar NLP heen zou moeten gaan.Het maakt duidelijk hoe in de loop der tijd NLPtechnieken verbeterd zijn waardoor onvolkomenhe-den uit het verleden vermeden worden en de tech-nieken beter en effectiever werken. Los daarvankan het lezen van het boek ook als heel bevrijdendworden ervaren. Het biedt je de mogelijkheid omdirect concreet aan jezelf te werken. Ik kan‘Conversations’ dan ook iedereen aanraden om telezen.

Joost van der Leij is NLP-therapeut bij Tiouw

contact auteur:[email protected] / www.tiouw.com

LedenkortingNVNLP-leden kunnen dit boek met een aantrekkelijke korting (u betaalt € 39,= incl. verzendkosten i.p.v. € 45,=) aanschaffen bij:

www.nlpseminars.nl

Om voor deze korting in aanmerking te komen is opgave van uw NVNLP-lidmaatschapnummer een voorwaarde.



I N z i c h t L e n t e 2 0 0 658

In deze rubriek verwelkomen we reacties van INzicht-lezers op eerder gepubliceerde artike-

len, maar ook op het bonte scala van wat zich in en rond de wereld van NLP afspeelt. In alle

gevallen gaat de redactie van INzicht ervan uit dat iedereen recht heeft op zijn eigen “model

van de wereld”. De redactie neemt dan ook geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van

de ingezonden brieven.

Ingezonden brieven

NLP en Jongerenappèl

Als ik een schatting zou maken van de gemiddeldeleeftijd van deelnemers aan NLP cursussen dan zouik ergens boven de 25 jaar uitkomen.Is NLP dan voorbehouden aan volwassenen,bedoeld voor mensen die al een plek in de maat-schappij hebben en uit zijn op verdieping en veran-dering? Zijn succes, effectiviteit, inzicht in inter- enintrapersoonlijke processen uitsluitend bedoeld voorvolwassenen?

Vanaf onze vroegste jeugd zijn we allemaal al bezigmet het sleutelen aan ons MOW, dus het lijkt mezonneklaar dat NLP voor alle leeftijden wat te bie-den heeft. Dat NLP tot nu toe voorbehouden is aan volwasse-nen heeft meer te maken met andere zaken danmet de inhoud van NLP zelf. Om er maar eens tweete noemen: geld en belangstelling. De gemiddeldepuber heeft zijn schaarse geld hard nodig vooronder andere zijn beltegoed en zal niet gauw ophet idee komen dat een NLP cursus wel eens super-tof zou kunnen wezen.

In het onderwijs staat NLP nergens op het pro-gramma. Als kinderen überhaupt in contact metNLP komen dan is dat indirect. Ik ben onderwijzer en lid van de groeiende groepvolwassenen die hun geleerde skills en inzichtentoepassen in hun persoonlijke en professionele con-texten. Zo sijpelt het NLP goed door in de maat-schappij en bereikt zo indirect ook de kinderen.

Ik vind dit een gunstige ontwikkeling die wat mijbetreft een stuk breder en sneller mag.Én ik zou graag zien dat NLP niet alleen indirect enimpliciet maar ook direct en expliciet bereikbaarwordt voor jongeren, vooral de jongeren vanaf depuberteit, de leeftijdsgroep van 12 tot 25 jaar.Juist deze ‘aspirant-volwassenen’ die zo volop bezigzijn hun model van de wereld in eigen hand tenemen, zouden gebaad zijn met het scala van skillsen ervaringen die NLP te bieden heeft.

In onderwijs en opvoeding is hier nog een hoop eerte behalen en daar moeten we vooral mee door-gaan, maar dit zijn processen van maatschappelijkeverandering die behoorlijk wat tijd vergen. Ondertussen zouden er toch ook andere wegenkunnen zijn om op kortere termijn NLP voor jonge-ren interessant, beschikbaar en bereikbaar temaken?

Hoe anders zou de wereld van de jongeren kunnenzijn met NLP? Jongeren die weten dat iedereen zijneigen MOW heeft. Jongeren die rapport skills heb-ben, outcomes kunnen maken, feedback kunnengeven en ontvangen, weten dat de kaart niet hetgebied is, in contact staan met hun essentie en debeschikking hebben over hun hulpbronnen, wetendat er zoiets is als positieve intentie en keuzemogelijkheid.

In dit kader wil ik graag wijzen op een initiatiefwaar ik als medeorganisator en trainer van harteaan deelneem: instituut Tarazat organiseert dezezomer een NLP zomerweek voor jongeren vanaf 16jaar onder de naam ‘NLP TXL Adventure’. Dezezomer gaan we dat voor het eerst doen op heteiland Texel en een nadere beschrijving kun je vin-den op de nieuwe jongerensite www.wiebenjijdan-wel.nl Het idee voor deze site is voortgekomen uitons overleg in verband met het ‘NLP TXLAdventure’. Zo is gelijk een tweede initiatief ont-staan: een NLP-website voor jongeren. Ik daag hierbij NLP-end Nederland uit om (ook)actie te ondernemen naar deze doelgroep.Reacties zijn van harte welkom!

Max van PeltNuZijn - Training en coaching

contact auteur:[email protected]



De redactie van INzicht test met het Speelwijzerteam, onder leiding van Jesse van Tuijl,de bord-, kaarten computerspellen die verkrijgbaar zijn op gebied van coaching, training en zelfontwikkeling. Heb je een tip voor een spel dat we kunnen uittesten of wilje een keer aan een speltest deelnemen?Neem contact op met: [email protected]

Het TalentenspelHet talentenspel is gemaakt en ontwikkeld doorWillem Glaudemans. Hij heeft er ruim 15 jaar overgedaan om te komen van een eerste versie naar deversie die hij nu gebruikt in zijn workshops.De missie van Willem zelf is 'het begeleiden vanmensen naar hun missie'. Het idee voor het spel isbij hem ontstaan doordat hij zelf zijn talenten konvisualiseren en daarmee een gesprek kon aangaan.Dit is vergelijkbaar met de NLP termen delen en/ofhulpbronnen. Iedereen heeft de talenten gekregendie hij/zij nodig heeft om zijn/haar missie te leven.Door het gebruik van je talenten word je naar jemissie geleid. Het originele idee refereert aanKoning Arthur met z’n 12 ridders rond de rondetafel. Het spelbord is mooi en kleurrijk vormgege-ven en alle speelvakken hebben betekenis.

Het spel is bedoeld voor mensen met levensvragenals: Doe ik het juiste werk? Wat is de bedoeling vanmijn leven? Hoe komt het dat ik me niet kan ont-plooien? Dit spel werkt vanuit het inzicht dat ieder-een een levensmissie te vervullen heeft waarvoorhij/zij uiteraard de talenten heeft gekregen.Wanneer we onze talenten dienstbaar inzetten voorhet grote geheel, krijgen we alles wat we nodighebben en kunnen we werkelijk gelukkig zijn.Het is een inzichten integratiespel. Het spel werktdiagnostisch én therapeutisch tegelijk. Het spel is inverkorte versie getest door 4 leden van het spellen-team.

Het spelHet talentenspel bestaat uit twee spelborden. Het eerste is het Ronde tafel bord: hiermee begin-nen we het spel. Dit dient om je talenten (in NLPtermen ook wel delen of misschien ook wel je hulp-bronnen genoemd) te leren kennen, de onderlingerelaties te zien, en als koning/koningin inzicht tekrijgen in hoe jij je innerlijke koninkrijk regeert.Het tweede is het Levensboom bord: dit laat desamenhang en hiërarchie van je talenten zien engeeft de blauwdruk van je levensmissie.

Het ronde tafel bordVan alle 70 talentenkaarten kies je er intuïtief 12uit die je als innerlijke talenten van jou herkent.Voorbeelden zijn o.a. gids, dienaar, herbergier, dan-ser, kunstenaar en kruidenvrouw.De kaarten worden intuïtief op het Ronde tafel bordgelegd. De buitencirkel wordt gebruikt voor talen-ten die actief zijn. De binnencirkel wordt gebruiktvoor talenten die latent of onderdrukt zijn, of tijde-lijk niet actief zijn. Drie cirkelkaarten worden in hetmidden gelegd. Zij vertegenwoordigen je ware Zelf,het onschuldige kind dat weet heeft van je levens-missie, en de wijze die jou begeleidt.Je Kiest de koning- of de koninginkaart als leidervan je koningrijk. Dit is je huidige zelf/ik.

Het spel spelenHet spel speelt zich af op het niveau van de arche-typen, de innerlijke beelden en symbolen van deziel. Het heeft het meest effect wanneer de spelerzich helemaal kan laten gaan in het verhaal.Daarna wordt het verbonden met het concretedagelijkse leven.Je kijkt naar het spelbord met aandacht voor dewijze waarop je de kaarten hebt neergelegd.Bijvoorbeeld: Welke talenten liggen het dichtst bijen het verst verwijderd bij de koning/koningin?Welke talenten liggen naast elkaar, welke tegenoverelkaar? Wat zegt dit alles over de onderlinge rela-ties? Je bepaalt je algehele gevoel wanneer je hetspelbord rond kijkt; wat is nodig?, bijv. aandacht,energie, tijd of ruimte. De concrete dingen kunnendirect leiden tot de benodigde stappen in de echtewereld. Wanneer alle talenten aan bod zijngeweest, bekijk je als koning/koningin de nieuwesituatie in het rijk. Je kunt je verhaal vertalen naarconcrete levenssituaties.

Het LevensboombordDe talentenkaarten waarmee je het eerste spelbordhebt beëindigd leg je intuïtief op de twaalf vakkenvan dit spelbord. Er ligt een blauwdruk onder delevensboom die jou inzicht kan geven in de hiërar-chie en samenhang van je talenten en de richting

Speelwijzer


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 660

van je levensmissie. Het duiden van je eigen boomkan beginnen.Er is een persoonlijk, interpersoonlijk en bovenper-soonlijk niveau te vinden, waarbij de talenten rela-tie hebben met je persoonlijkheid en deze in relatietot anderen en je levensmissie.De boom kent ook drie zuilen die elkaar via hetmidden in evenwicht houden. De zuil van de liefde,de zuil van de wil en de zuil van het zelf. Alleafzonderlijke plaatsen krijgen tevens een beschrij-ving. Aan het eind formuleer je je levensdoel/mis-sie.

Reacties van het Speelwijzerteam:‘Ik vind het een erg leuk spel om op een creatievemanier in contact te komen met verschillende delenvan mezelf. Door de afwisseling met vraagtechnie-ken, de benoemingen van de talenten als metafooren de opbouw van het spel kom je in relatief kortetijd tot de kern van hoe je je hulpbronnen (talentenzoals in het spel genoemd) inzet en wat je nodighebt en/of tegenhoudt om deze kwaliteiten meer inte zetten.’‘Wat ik erg mooi vind aan de manier waarop het

spel is opgebouwd is dat het gebruik maakt vanvisualisatie, 'praten met delen' en daarnaast ookvan intuïtie. Ik slaag er niet altijd in te visualiserenen/of te praten met delen. De verrassende uitkomstzat voor mij met name in het tweede deel van hetspel waarbij de talenten intuïtief een plaats kregenin de boom. Tijdens de uitleg van de betekenis vanelke plaats voelde ik erkenning van die plaatsen. Ik heb een mooi beeld gekregen wat voor mijbruikbaar is.’’Met dit spel kom ik zonder moeite bij een overzichtvan de huidige situatie. Er komt geen (moeilijke)theorie aan te pas. Het is fantastisch om op jeeigen ronde tafelbord de talenten te zien liggen ente voelen ’Ja dit klopt.’ De levensboom bracht hetgevoel ‘Geweldig, dit ben ik!’ Het aantal inzichtendat ik heb verworven ging zo makkelijk dat hetsmaakt naar meer.’‘Het spel is een goede aanvulling op alles wat NLP

al te bieden heeft.’Meer informatie en data van workshops en lezingenzijn te vinden op www.talentenspel.nl.

Petra Vink - Lid [email protected]

Het KwaliteitenspelPeter Gerrickens is bekend geworden met het kwa-liteitenspel dat uitgegeven is in 1991 en heeft daar-naast het boek “KWALITEITEN - een verfrissendekijk op eigen-aardigheden” geschreven, waaronderwerpen over kwaliteiten van mensen beschre-ven worden.De spellen zijn getest in coach situaties en in trai-ningen. Wat daar duidelijk werd is dat vooral cliën-ten die niet zo gewend zijn om over eigen normenen waarden na te denken, of het moeilijk vindenom problemen/situaties onder woorden te brengen,de spellen erg handig vinden.

VaardighedenspelDe invalshoek bij dit communicatiespel is de vraag:Wat kan ik?Het spel bestaat uit 140 kaarten met daarop socialeen communicatieve vaardigheden, bv.: helder for-muleren, samenvatten, beslissingen nemen, opbou-wende kritiek geven en duidelijk uitleggen.Het Vaardighedenspel kan in nagenoeg alle werk-en privé-situaties worden gebruikt om op eenspeelse wijze de manier van functioneren en com-municeren te bespreken én te verbeteren. Het spelis dan ook bestemd voor iedereen die zich metcommunicatie tussen mensen bezighoudt.Voorbeelden van toepassingsmogelijkheden zijn:bewustwording van de eigen manier van communi-ceren, loopbaanplanning, ice breaker in trainingen,competentiegericht leren, coaching en het verbete-ren van communicatie in teams.Tevens is er een “vaardighedenmatrix”ontwikkeld.Met dit instrument kunt u in één oogopslag zoweliemands arbeidsvreugde aflezen, als ook de matewaarin deze persoon over de gewenste vaardighe-den beschikt.

Het Vaardighedenspel is tijdens het testen bijvoor-beeld ingezet bij het in kaart brengen van een func-tie in groepsvorm: het takenpakket moest nog spe-cifiek worden gemaakt. Door het uitkiezen vanvaardigheden, waarvan de groep vond dat dezenodig zijn voor hun functie, kreeg men een goedoverzicht en gaf het een duidelijke leidraad ommeningsverschillen te bespreken. Men kreeg ookeen goed overzicht van de vaardigheden en taken,waar men nog meer kennis en ervaring nodig heeftom goed uit te oefenen.



vervolg Speelwijzer

Waarden- en NormenspelDe bedoeling van dit spel is u met anderen ingesprek te brengen over waarden en normen. Decentrale vraag is: Wat vind ik belangrijk? Het spelbestaat uit 140 kleurrijke kaarten, verdeeld overdrie groepen:• Waarden. De centrale vraag bij deze kaarten is:Wat is voor mij als persoon of voor ons als organi-satie richtinggevend voor ons handelen?Voorbeelden van waarden zijn: rechtvaardigheid,integriteit, duurzaamheid of solidariteit.• Thema’s. Deze kaarten geven terreinen weerwaarop waarden concreet tot uitdrukking kunnenworden gebracht. Voorbeelden zijn: leidinggeven,opvoeding, media of politiek.• Normen. De kernvraag hierbij is: Welke gedrags-regels zijn gewenst of ongewenst in groepen?Voorbeelden van groepsnormen zijn: je moet jezelfzien te redden of je mag fouten maken.

Met bovenstaande groepen kan zowel afzonderlijkals in combinatie met elkaar worden gewerkt. Bij dit spel zijn sets met extra blanco kaarten lever-baar, waar u een eigen omschrijving op kunt zet-ten, zodat u het spel nog beter aan kunt laten slui-ten op uw specifieke situatie.Voorbeelden van toepassingsmogelijkheden zijn:bewustwording van eigen waarden en normen,samenwerken in teams, discussie over organisatie-waarden, bespreken en veranderen van groepsnor-men, loopbaanplanning en coaching.Tevens is er een “normenmatrix” ontwikkeld. Ditinstrument is erg nuttig bij het bespreekbaarmaken van groepsnormen. U kunt hiermee nagaanwelke normen wel of niet worden toegepast in eengroep, en of deze normen al dan niet gewenst zijnom een groep optimaal te laten functioneren.

InspiratiespelDit bewustwordingsspel geeft richting bij het beant-woorden van de vraag: Wat wil ik?Het spel bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, ver-deeld over vier groepen:• Activiteiten. Deze kaarten helpen mensen na tedenken over vragen als: Waar ben ik graag meebezig? Waar krijg ik energie van? Voorbeelden zijn:verzorgen, anderen iets leren, onderzoeken of ont-werpen.• Inspiratiebronnen. De kernvraag bij deze setkaarten is: Waar haal ik mijn inspiratie vandaan?Voorbeelden zijn: natuur, idealen, gevoelens,

wetenschap of techniek.• Voorwaarden. Hierbij gaat het om de vraag:Wat heb ik nodig om effectief en prettig te kunnenfunctioneren? Voorbeelden zijn: vrijheid, steun vananderen of resultaat zien.• Belemmeringen. De centrale vraag hierbij is:Wat heb ik nodig om effectief en prettig te kunnenfunctioneren? Voorbeelden zijn: ‘ik ben niet demoeite waard’, ‘ik wil geen hulp vragen’ of ‘anderenlaten mij in de steek’.Met bovenstaande groepen kan zowel afzonderlijkals in combinatie met elkaar worden gespeeld. Voorbeelden van toepassingsmogelijkheden zijn:bewustwording van hetgeen iemand inspireert,samenwerken in teams, functioneringsgesprekken,loopbaanplanning en coaching.Tevens is er een “motivatiematrix”ontwikkeld. Metdit instrument kunt u in één oogopslag zowel afle-zen wat iemand nodig heeft om gemotiveerd tekunnen werken, als ook de mate waarin daar in dehuidige werksituatie aan wordt voldaan. Bij demeeste spelvormen zijn vervolgopdrachten opgeno-men om dieper op de materie in te gaan.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 662

vervolg Speelwijzer

Het Waarden- en Normenspel en het Inspiratiespelzijn tijdens het testen met name geprobeerd incoachingsituaties. Het Waarden- en Normenspelgeeft met name cliënten met een wat kleinerewoordenschat, een makkelijke leidraad om woordente geven aan iets wat voor hen wat moeilijker is omte omschrijven. Het Inspiratiespel geeft met namein combinatie ook met de matrix een goed overzichtvoor de cliënt over zijn/haar werksituatie en of datwerk nog inspirerend is bijvoorbeeld.

Deze spellen kosten € 25,-- excl. BTW. De spellenkunnen zowel afzonderlijk als in combinatie metelkaar worden gebruikt. In de doosjes van de spel-len zit een inlegvelletje met enkele spelvormenvoor gebruik in privé-situaties. Naast de bovengenoemde spellen zijn er ook ande-re spellen ontwikkeld, zoals het Gevoelswereldspel,het Levenskunstspel, Eigen Wijsheden SpelEr zijn handleidingen te bestellen voor professioneletoepassingen door o.a. trainers, docenten, coaches,managers en hulpverleners. Ze bevatten naast eengroot aantal spelvormen ook vervolgopdrachten enpraktische tips. De matrixen zijn onderdeel van dehandleiding. Er worden trainingsdagen georgani-seerd om meer ervaring op te doen met de spellen,zoals de training “spelend coachen” en “teambuil-ding spelenderwijs”. Daarnaast worden er ook trai-ningen met de afzonderlijke spellen in-companyverzorgd.

Voor meer informatie kunt u terecht op www.kwaliteitenspel.nl

of mailen met [email protected]

NVNLP Speelwijzerteam: Jesse van Tuijl

contact: [email protected]



Academie voor NLPAcademie voor NLP Dolderseweg 150a, 3738 BM Den DolderTel: 030-22 99 022, e-mail: [email protected], www.academievoornlp.nl

Alter VisionAlter Vision Melbournestraat 24, 3047 BJ Rotterdam, tel: 010-2470686, fax: 010-2470682, e-mail: [email protected], www.altervision.nl trainer: Christiene M. de Vries

Arcturus NV Arcturus NV internationaal training instituut voor communicatie en NLPLierse Steenweg 105, B-2560 Kessel, tel: +32 (0)3 488 40 54 fax: + 32 (0)3 488 40 53e-mail: [email protected], www.arcturus.be

BGL & partnersBGL & partners Hoofdweg 726, 2132 BV Hoofddorptel: 023-5556755, e-mail: [email protected], www.bgl.nl

Bureau Personal DevelopmentBureau Personal Development Topaas 8, 2719 VD Zoetermeer, tel: 079-3630685, fax: 079-3630687, e-mail: [email protected], www.bpdtraining.nl

Crealon Crealon Pallisander 449 3515 MZ Dordrecht, tel: 078 – 6163597, e-mail: [email protected], www.crealon.nl

EduCareEduCare Postbus 192, 5110 AD Baarle Nassautel: 013-5078411, e-mail : [email protected], www.educare.biz

Frank Bruining Personal Coaching & TrainingFrank Bruining Personal Coaching & TrainingGantelweg 2 4286 EH Almkerk (bij Gorinchem)tel: 0183-40 45 83, fax: 0183-40 47 86, e-mail: [email protected], www.frankbruining.com

GO Centrum voor Groei en Ontwikkeling GO Centrum voor Groei en Ontwikkeling T.U.Masmanstraat 7, 3813 ZE Amersfoort tel: 033 - 4802993, e-mail: [email protected], www.go-centrum.nl

Hanssen advies & training Hanssen advies & training Ernst Casimirlaan 42 9717 AX Groningen, tel: 050 - 3136563, e-mail: [email protected], www.blissconsulting.nl

Heart Systems NederlandHeart Systems Nederland Julianaplein 9, 6049 BS Herten (bij Roermond) e-mail: [email protected] (of .nl), www.heartsystems.com (of .nl)

De HOMME tccDe HOMME tcc Postbus 4, 7630 AA Ootmarsum, tel: 0541-680501, fax: 0541-680337,e-mail: [email protected], www.dehomme.nl

IEP - Instituut voor Eclectische Psychologie IEP - Instituut voor Eclectische Psychologie Staringstraat 1, 6511 PC Nijmegen, tel: 024 -3230837, fax: 024- 3226512, e-mail: [email protected], www.iepdoc.nl

I.S.E. – Institute of Social EngineeringI.S.E. – Institute of Social Engineering Onder de Bos 114, 8077 TD Hulshorst, Tel: 0341-453088, fax: 0341-453542, e-mail: [email protected], www.ise-training.nl

IVCN – Instituut Voor Communicatieve Vaardigheden NederlandIVCN – Instituut Voor Communicatieve Vaardigheden NederlandJacob Catslaan 19, 3705 BN Zeist, tel: 030-6990635, fax: 030-6991075, e-mail: [email protected], www.ivcn.nl

LINN LINN Stroetlingsweg 1, 6142 AT Einighausen-Sittard tel: 046-4111590, fax: 046-4111589, e-mail [email protected], www.linn.nl

Mindfactory training & personal coaching Mindfactory training & personal coaching Hartweg 40, 3762 SE Soest, tel: 035 – 5880724, e-mail: www.mindfactory.nl , [email protected]

Nederlandse Academie voor Psychotherapie Nederlandse Academie voor Psychotherapie A. Schelfhoutstraat 48, 1058 HV Amsterdam tel: 020- 6150494, fax: 020-6173578 e-mail: [email protected], www.academie-psychotherapie.nl

vervolg op volgende pagina

Adreslijst NVNLP aangesloten instituten Onderstaande opleidingsinstituten zijn aangesloten bij de NVNLP en hanteren de NVNLPkwaliteitsnormen voor NLP opleidingen en -trainers.


I N z i c h t L e n t e 2 0 0 664

NLP Punt NL NLP Punt NL Dr. A. Kuijperstraat 22, 2211 BE Noordwijkerhout, tel: 0252 – 340689, e-mail: [email protected], www.nlppunt.nl

NLP Seminars Nederland NLP Seminars Nederland Postbus 5028, 2000 GA Haarlem, tel: 0251 – 310669, e-mail: [email protected], www.nlpseminars.nl

NTI-NLP - Nederlands Trainingsinstituut voor NLPNTI-NLP - Nederlands Trainingsinstituut voor NLP Oosterzijweg 8, 1906 AX Limmentel: 072-5053501, fax: 072-5052294, e-mail: [email protected], www.ntinlp.nl

On Speaking TermsOn Speaking Terms Sibeliushof 27, 3438 XH Nieuwegein, tel: 030-2733991e-mail: [email protected], www.ost.nl

Phoenix Opleidingen Phoenix Opleidingen Raiffeisenlaan 26A, 3571 TE Utrecht tel.: 030-2711383, e-mail: [email protected], www.phoenixopleidingen.nl

School voor NLPSchool voor NLP St. Reneldisplein 3, B-3001 Leuven, tel: 0032/475/61.45.23, e-mail: [email protected], www.nlp.be

SenSolid SenSolid Postbus 58, 9980 AB Uithuizen (Groningen)tel: 0595-432534, fax: 0595-434477, Mob: 06 53 25 886, e-mail:[email protected], www.sensolid.nl

SETH Academie voor Eclectische PsychotherapieSETH Academie voor Eclectische Psychotherapie Postbus 95909, 2509 CX Den Haagtel: 070-3881105, 079-3317331, e-mail: [email protected], www.seth.nl

Smara Siddhi InstituutSmara Siddhi Instituut van Helmontstraat 21, 3029 AA Rotterdam, tel: 010-4781158, e-mail: [email protected], www.smarasiddhi.nl

Sophia, Centrum voor Integraal WelzijnSophia, Centrum voor Integraal Welzijn Borgstee 48, 9403 TV Assentel. 0592-399790, e-mail: [email protected] , www.sophiainstituut.nl / www.sophia-ciw.nl

Tarázát Instituut Tarázát Instituut Ungerplein 2 - flat 6, 3033 BR Rotterdam tel: 010-4183599, fax: 010-2850038, e-mail: [email protected], www.tarazat.nl

Trainingsinstituut RappardTrainingsinstituut Rappard Bregeleane 72, 9051 PN Stiens (Friesland)tel. 058-2574091 mob. 06-51995626, e-mail: [email protected], www.rappardnlp.nl

Unique Quality CoachingUnique Quality Coaching Krijtenberg 16, 8131 HB Wijhetel. 0570 – 524880, e-mail: [email protected], www.uqc.nl

ZUMAYAZUMAYA Brouwerstraat 6, 1814 HZ Alkmaartel: 072-5127113, e-mail: [email protected], www.zumaya.nl

Gezocht in de regioRotterdam/Den Haag:Trainers die interesse hebben in het ontwikkelenen uitvoeren van cursussen op gebied van voe-ding en gezondheid / NLP.Meer info: [email protected]

Gezocht:NLP-ers met kennis van en ervaring met ontwik-kelen en uitvoeren van cursussen in het kadervan leer- en taakstraffen voor jongeren.Meer info: [email protected]

Gezocht: Low-budget vergader-/ seminarruimten buitende Randstad voor de regionale activiteiten vande NVNLP.Meer info: [email protected]

Gezocht:Het boek “NLP & Sports” van Joseph O’Connor.Tegen betaling of misschien te leen?Wie helpt de redactie van NLP & Sport /INzicht? Voor tips: [email protected]

In deze rubriek kun je een gratis oproep plaatsen aan je collega-NLP-ers: [email protected]

vervolg Adreslijstvervolg Adreslijst

Focusjes


NLP en onderwijs

Documents

Transcript of NLP en onderwijs