WOENSDAG �⇣ MAART ���✏ TrouwdeVerdieping2

Nigeria

N et wanneer duurzaamondernemer Femi Adeyemo(34) heeft verteld hoe ge-vaarlijk generatoren zijn,klinkt er hoog gegil op heteilanddorp Sagbokoji. Rookstijgt op. Een van de huizen

is in brand gevlogen.Vrouwen rennen radeloos rond. Mannen

schieten half gekleed uit huizen en rennennaar de oever omwater te halen. Op Sagbokoji,een vissersgemeenschap tegenover de Nigeri-aanse miljoenenstad Lagos, is er nauwelijkswatervoorziening. Drinkwater wordt gekochtin de stad en per boot aan wal gebracht. Hetcontrast tussen het dorp met enkel zandpadenen de wolkenkrabbers en imposante haven vanLagos aan de andere kant van het water, isbevreemdend.De emmers komen klotsend van links en

rechts. Verwoed wordt er geblust. Iemand haalteen lange stok en begint het dak van golfplaatlos te stoten. Water wordt van bovenaf naarbinnen gegoten. Na enige tijd is het vuurgedoofd. Niemand is gewond. Het huis heeftalleen geen dak meer en is van binnen nietsdan as.De oorzaak? Ondeugende kinderen speelden

met lucifers vlakbij de met diesel gevulde ge-nerator, is de ene versie. Nee, de bewoners had-den jerrycans vol illegaal afgetapte olie van eenvan de tankers aan de overkant in hun huis op-geslagen. Voor zichzelf en om te verkopen.Stom, zegt de ander. Wat het ook was, het washet gevolg van een van de grootste problemenin Nigeria: het enorme gebrek aan elektriciteit.‘Light’, zoals de Nigerianen stroom aandui-

den, is het meest schaarse goed in het land.Smartphones, tablets, flatscreens; daaraan isgeen tekort in Afrika’s grootste economie.Maar hoe houd je ze opgeladen?Het elektriciteitsnet heeft slechts een totale

capaciteit van 6000megawatt voor 173 miljoeninwoners. Daarvan wordt zo’n 4000 megawattwerkelijk gegenereerd. Net genoeg om elk aan-gesloten huis gemiddeld drie uur stroom per

dag te geven. Eten weggooien als je thuiskomtomdat de koelkast zonder stroom zat, is heelnormaal.Ter vergelijking: Zuid-Afrika met 50 miljoen

inwoners genereert 40.000 megawatt. En daarzijn tegenwoordig al grote klachten over dehaperende elektriciteitsvoorziening en stroom-uitval. Nederland – krap 17 miljoen mensen –heeft zo’n 30.000 megawatt.“Energievoorziening is een probleem in de

meeste Afrikaanse landen”, zegt ondernemerAdeyemo. “Maar van de 600 miljoen Afrikanen(op de 1.2 miljard in totaal, red) die niet op eencentraal elektriciteitsnet zijn aangesloten,wonen er 100miljoen in Nigeria. Een zesde vaniedereen op het hele continent zonder stroomdus.” Ieder huishouden met genoeg middelenopereert daarom als een zelfstandig ministaat-je waar de generator steevast brult wanneerhet nationale elektriciteitsbedrijf weer eenseen buurt afsluit. ‘Epileptisch’, zo wordt destroomvoorziening in Nigeria genoemd.Het elektriciteitsbedrijf stond voorheen be-

kend als NEPA, dat in de volksmond stond voorNever Expect Power Always. Opvolger PHCNwerd al gauw omgedoopt tot Problem HasChanged Name.

Gulzige generatorHoe creatief en geestig de Nigerianen ook om-gaanmet dit nationale probleem, het is ’s landsgrootste ergernis en zwakte. Het kost iedereenklauwen vol geld om de gulzige generator, diedikke, zwarte rook uitstoot, van brandstof tevoorzien. Bij de pomp komen Nigerianen dusniet alleen voor de auto. Miljoenen Nigeriaansenaira’s worden er dagelijks doorheen gejaagdom de lichten, ventilator, tv en computer draai-ende te houden.Gevierd schrijfster Chimamanda Ngozi Adi-

chie schreef onlangs in een met dramatiekdoordrenkt essay over de povere elektriciteits-situatie in The New York Times: “Ik geef meer uitaan mijn generatoren dan aan voedsel.”“En jaarlijks gaan honderden mensen dus

dood door brand of omdat ze stikken in de

dampen uit de apparaten, vervolgt Adeyemozijn betoog. Google maar.” Inderdaad, tussen2008 en 2014 zijn ruim 10.000 Nigerianenomgekomen door het inhaleren van giftigedampen van hun generator of door explosies.Adeyemo: “Met kerosine, de brandstof die devele armen gebruiken voor lampen en om opte koken, en met kaarsen gebeuren ook vaakongelukken.”Na jaren in Europa en het Midden-Oosten te

hebben gewoond en gewerkt, kon Adeyemohet leven met de luidruchtige en vervuilendegeneratoren in Nigeria niet meer aan. De com-puterspecialist gooide zijn carrière om en be-gon samenmet zakenpartner Kunle Odebunmi(37) een bedrijf in zonne-energie: Arnergy. Datstaat voor alternative renewable energy (alterna-tieve, hernieuwbare energie).“Schone, veilige, geluidloze en goedkopere

energie en dat 24 uur per dag. Die revolutie wil-len wij beginnen in Nigeria. Ons land kan zoniet verder. Bedenk eens wat voor kansen wemissen, wat voor potentieel er onbenut blijftomdat we zoiets simpels als energievoorzie-ning niet voor elkaar krijgen. Het is gênant alsje het afzet tegen de economische status dieNigeria binnen Afrika heeft. Maar het kanmak-kelijk worden opgelost. De Rwandese regering

heeft geïnvesteerd in duurzaamheid en daarhebben ze nu de grootste zonne-energie-instal-latie in heel Afrika. Wemoeten energie in Afri-ka net zo aanpakken als we met telefonie heb-ben gedaan: niet meer investeren in landlijnenmaar meteen door naar mobiele telefonie. Wemoeten dus buiten het ouderwetse elektrici-teitsnet denken enmeteen gaan voor moderneenergie.”

Zonne-energieArnergy bestaat amper een jaar en er zijn altientallen huizen, scholen, bedrijven en hotelsvan zonnepanelen voorzien. “Wij hebben eerstonze eigen huizen van zonnepanelen moetenvoorzien voordat mensen overtuigd waren vande meerwaarde. Nigerianen zijn zeer sceptischover zonne-energie, omdat de overheid er inhet verleden slordig mee experimenteerde.Straatverlichting op zonnepanelen werd grootsaangekondigd, maar van onderhoud was geensprake. Na een paar maanden deden ze het nietmeer.”Wie goed oplet ziet de lantaarns met roestige

en kapotte zonnepanelen overal hangen. Adey-emo: “Maar onze buren, die nu ook zonnepa-nelen hebben, vertellen anderen dat ze nooitmeer last hebben van stroomuitval. We moe-ten het vooral hebben van mond-tot-mondre-clame.”De revolutie moet van onderop komen. Daar-

om zijn Adeyemo en partner op het eiland Sag-bokoji begonnen met een proefproject metzonnepanelen voor vijfentwintig huishoudens.Zonder de gebruikelijke hoge investeringskos-ten kunnen de inwoners de panelen, accu’s enomvormers leasen tegen 5500 naira permaand, omgerekend zo’n 22 euro. Ongeveer 70cent per dag. Adeyemo: “Dat is minder dan watze maandelijks aan brandstof voor een genera-tor kwijt zijn. En we bieden ook het brood-nodige onderhoud. Door ons op de lagere klas-se te richten, kunnen we de massa ervan over-tuigen dat zonne-energie een uitweg is voor Ni-geria.”Aannemer Onos Friday (22) is zeer te spreken

De potentie en problemen van Afrika komenin de regionale reus Nigeria in extreme vormsamen. Seada Nourhussen woont drie maandenin Lagos en doet verslag. Deel 2: energie.REPORTAGE SeadaNourhussen, Sagbokoji

Zonnepanelen van het jonge energiebedrijf Arnergy worden geïnstalleerd in een nieuwe woonwijk in de

Krachtelozekrachtpatser

‘Schone, geluidloze,veilige engoedkopeenergie, 24uurperdag.Die revolutiewillenwijbeginnen.Ons landkanzoniet verder.’

de reus van Afrika

WOENSDAG �⇣ MAART ���✏Trouw deVerdieping 3

over de panelen op het dak van zijn huisje.“Maar ik kan nu met twee panelen alleen mijntv en lichten aanzetten. Ik heb ook een koel-kast, een computer, ventilatoren en een ge-luidsinstallatie”, zegt hij vanuit zijn piepkleinewoonkamer die bijna volledig in beslag wordtgenomen door een flatscreen. “Ik wil meer pa-nelen. En het geld is geen probleem. Ik heb aleen half jaar vooruit betaald.”Adeyemo legt uit dat niet het aantal panelen

meer energie verschaft, maar het aantal batte-rijen (accu’s) dat de zonne-energie opslaat envervolgens doorstuurt naar de omvormer dieer bruikbare stroom van maakt. Een buurmankomt nieuwsgierig vragen waar hij zich kan‘inschrijven’ voor zonne-energie. “Eind van demaand heb ik het bedrag.”De vraag naar ‘solar’ is groot op Sagbokoji,

beaamt gemeenschapsleider Solomon Hennu.Hij doet het zelf nog met een generator. “Om-dat de gemeenschap eerst moet profiteren. Ikben geen typische Nigeriaanse machthebberdie eerst aan zichzelf en zijn eigen kring denkt.Elke dag kijken we hier aan tegen de lichtenvan de booreilanden, tankers en grote kantoor-gebouwen, maar wij zijn nooit op het elektri-citeitsnet aangesloten geweest. De mensen diehet zich kunnen veroorloven, willen nu alle-maal zonnepanelen. Maar in dit hele gebiedwonen zo’n 2 miljoen mensen. Sagbokoji ismaar één van de 35 gemeenschappen op diteiland. Dus dat gaat veel tijd kosten.”Winkelhoudster Queen Okugbeni (57) kan

daar niet op wachten. “Ik zweet de hele dag!Mijn koeler en vriezer doen het niet! Ik wilelektriciteit!” Ze trekt de lege koelkast open inhaar smalle zaakje vol rijst, bonen, yam enwijn. Okugbeni wil zonnepanelen, maar vindtde maandelijkse kosten te hoog. “Wat als ik die5500 naira een keer niet heb? Dan sluiten zeme af. Als ik alles op zonne-energie wil latenlopen, kan ik het ruimste pakket kiezen van15.000 naira (65 euro per maand, red.), maarwie kan dat betalen?”Ook Ambrose Dossow (37) heeft het geld er

niet voor over. De visser woont in een houten

huisje met zijn vrouw en kleine kinderen. Hijis gewend aan de herrie van zijn generator envindt het leaseconcept vreemd. “Ik bezit en re-pareer het liever zelf.”Maar voor de meesten is de zon nu het ant-

woord. Dominee Joseph (58), vader van achtkinderen, die ook een handel in frisdrankenheeft, wil net zoals aannemer Friday juist meerzonne-energie. “Ik kan tv kijken, lichten aan-zetten en mijn telefoon opladen. Maar ik kanmijn drankvoorraad niet koelen.” Hij wijstnaar een ruimte achter het huis met stapelskratten. Zijn vrouw is op het erf vis aan het ro-ken. “Zij heeft ook meer panelen nodig.”

Maf⌫oos complotAdeyemo kan de vraag inmiddels niet aan.“Dat komt omdat we nog op financiers wach-ten. We zijn in gesprek met grote partijen, vanNigeriaanse en buitenlandse banken tot inter-nationale financiële instellingen. Voor de trai-ning van gekwalificeerde technici werken weal samen met deelstaat Lagos. Maar voor echteimpact moet de federale overheid landelijkwillen investeren.”De politieke wil wordt waarschijnlijk het

grootste obstakel. Nigeria’s belabberde stroom-voorziening zou namelijk het resultaat zijn vaneen maffioos complot tussen de corrupte over-heid, de olie-industrie en de handelaren in ge-

neratoren – Nigeria is volgens de VerenigdeNaties ’s wereld grootste importeur van demachines. Daarbij zouden volgens sommigeexperts niet zonne-energie, maar meer inves-tering in gas de toekomst zijn voor Nigeria. Hetland heeft flinke gasreserves en gebruikt al gas,naast stoomturbines, waterkrachtcentrales enkolencentrales, voor de vaste stroom. In hetminder ontwikkelde noorden zijn wat privateinstallaties voor zonne-energie, maar de capa-citeit is daar verwaarloosbaar.

Geen andere keusIs Adeyemo’s duurzame droom reëel in eenland als Nigeria? “Wij pleiten voor eenmix vanzonne-energie, waterkracht en gas. Maar metgas hebben we problemen. Wekelijks zijn erberichten over sabotage en illegaal aftappenvan gasleidingen. Net zoals dat gebeurt metolie in de Nigerdelta.” De ondernemer gelooftdat Nigeria’s afhankelijkheid van olie hoe danook zal moeten veranderen. “Al is het maar om-dat we het ons financieel niet meer kunnenveroorloven.”De prijs per vat ruwe olie is wereldwijd gehal-

veerd en in Nigeria zijn de gevolgen al zicht-baar: lange rijen bij benzinestations. Wantdoor de lagere olieopbrengsten én de daaropgevolgde drastische devaluatie van de naira ishet importeren van geraffineerde olie te duur.Nigeria exporteert enkel ruwe olie en raffi-neert zelf niet. Die export is dramatisch ge-daald. De grootste klant, de Verenigde Staten,neemt bijna niet meer af omdat het zelf scha-lie-olie produceert. De VS willen dat zelfs ver-kopen aan Aziatische landen, de nieuwe afzet-markt van Nigeria. Een dubbele klap dus voorde Nigerianen. Er wordt al gespeculeerd dat Ni-geria de eerste petroleumstaat zal zijn die kop-je-onder gaat. De subsidie op brandstof zal ooklastig vol te houden zijn. Dat kan weer leidentot grootschalige protesten en stakingen, zoalseen paar jaar geleden.Adeyemo heeft daarom weinig twijfels: “Op

zeker moment hebben we geen andere keusdan open te staan voor alternatieve energie.”

Nigeriaanse staat Ogun.

De helft heeft stroom

In heel Afrika is volgens het Internati-onaal Energie Agentschap 90.000megawatt aan energie beschikbaar,waarvan 40.000megawatt aan deZuid-Afrikanen toekomt. Slechts dehelft van de 1,2 miljard Afrikanenheeft toegang tot stroom. De anderehelft leunt nog op brandhout enhoutskool om te koken en wassen.DeWereldbank zegt dat 48 procentvan de Nigeranen toegang heeft totstroom. In de Centraal-AfrikaanseRepubliek is nog geen 10 procent vande bevolking aangesloten op hetelektriciteitsnet. Het kan nog beroer-der: in Burundi is dat 5,3 procent,Liberia 4,1 procent en in Tjsaad zelfsmaar 3,5 procent van de inwoners. InMadagascar en Congo heeft rond de15 procent vaste stroom. Groei-economie Ethiopië en Oost-Afrikaanszwaargewicht Kenia doen het nietveel beter: in beide landen heeft 23procent toegang tot constante elek-triciteit. Er zijn maar zeven Afrikaanselanden die boven de 50 procent uit-komen: Ghana, Kameroen, Ivoorkust,Senegal, oliestaatje Gabon (80 pro-cent), Namibië en Zuid-Afrika.Volgens consultancybedrijf McKinseyis de onderontwikkelde energievoor-ziening de grootste belemmeringvoor duurzame economische groei inde meeste Afrikaanse landen. Terwijler volgens een nieuw rapport vanMcKinsey ongeloo?ijk veel potentiëlecapaciteit is voor energieopwekking:exclusief zonne-energie 1,2 terawatt.Inclusief zonne-energie wel 10 tera-watt. Maar om dat te realiseren is bij-na 800miljard euro nodig.

‘Met tweepanelenkanikmijn tv en lichtenaanzetten.Maar ikhebookeenkoelkast, eencomputer, ventilatorenengeluidsinstallatie.’

Brand op het eiland Sagbokoji. Het massale gebruik van generatoren zou jaarlijks tot honderden doden leiden. FOTO´S ANDREW ESIEBO

Seada Nourhussen (Gondar, Ethiopië, 1978) schrijft sinds 2009 voor Trouwover Afrika bezuiden de Sahara. Op 31 december vertrok ze voor driemaanden naar Lagos, Nigeria. Een land dat in positieve en negatieve zinals gidsland op het continent wordt beschouwd. In een serie beschrijft zebelangrijke Afrikaanse thema’s, zoals terrorisme, religie en energie.