N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

In november griepepidemie in ZeelandZeeland krijgt het voor zijn kiezen. Nu al is bekend dat er

in november een grote uitbraak zal plaatsvinden van een

infectieziekte. Deze epidemie kan zelfs uitgroeien tot een

pandemie. Zorginstellingen maken zich gereed. Op 28 en

29 november 2017 zullen zij deze crisis het hoofd moeten

bieden tijdens de oefening Zeeuwse koorts.

Ieder jaar krijgt Nederland te maken met uitbraak van infectie-

ziekten. Meestal blijft dit kleinschalig, maar af en toe neemt het

de vorm aan van een epidemie. Daar lijkt het nu ook op. Naar

verwachting zal november een drukke maand worden voor de

zorginstellingen in Zeeland. Bij een dergelijk verschijnsel hebben

veel patiënten zorg nodig, terwijl het aantal beschikbare bedden

zijn grenzen kent.

Zeeuwse koortsZeeuwse koortsN I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

28 & 29november 2 0 1 7

N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

Voorafgaand aan de oefening zal een beeld worden geschetst van een infectieziekte-uitbraak

binnen en buiten de regio. Op 21 november 2017 komt onder leiding van de GHOR en GGD het

coördinatieorgaan samen, waaraan een groot aantal zorginstellingen deelneemt. DINSDAG 28

NOVEMBER en WOENSDAG 29 NOVEMBER vindt de oefening Zeeuwse koorts plaats. Er wordt

geoefend op het niveau van de crisisbeleidsteams. Gelet op de intensiteit van de oefening zullen

de teams moeten worden afgelost.

Oefening Zeeuwse koorts

BUURMAN EN BUURMAN IN HETZELFDE SCHUITJEIedere zorginstelling heeft een grieppandemieplan. “In het

verleden werd zo’n plan alleen voor de eigen instelling

geschreven”, vertelt Roel Geene van Traumacentrum Zuid-

west-Nederland. “Dat is tegenwoordig gelukkig niet meer

het geval. Niemand is alleen op de wereld. Wat jij doet of

niet doet heeft effect op andere zorginstellingen – je buren.”

Als een instelling niet voldoende zorg kan verlenen, is het prettig

als de buurman kan bijspringen. En het is ook prettig als de

buurman van de buurman bereid is om te helpen. Maar dan moet

hij wel geïnformeerd worden over een aankomende zorgaanvraag.

Anders is hij niet voorbereid en kan hij niet snel of helemaal geen

hulp bieden.

TOELOOP VAN PATIËNTENMaar wat als de buurman, en de buurman van de buurman in

hetzelfde schuitje zitten? Ook zij kunnen bij een infectieziekte-

uitbraak te maken krijgen met een grote toeloop van patiënten.

En met uitval van eigen personeel. “Daarom is het belangrijk om

met alle zorginstellingen gezamenlijk te bekijken hoe je zoveel

mogelijk de zorgcontinuïteit in de regio kunt garanderen”, aldus

Geene. De oefening Zeeuwse koorts past in dat plaatje. Negen

zorg instellingen en de veiligheidsregio zullen op de proef worden

gesteld. De zorginstellingen hebben hun eigen oefendoelen

ingebracht. “Deze oefening helpt ons om voorbereidingen te

treffen op een zeer waarschijnlijk scenario: de uitbraak van een

infectieziekte met verstrekkende gevolgen.”

Bij een infectieziekte-uitbraak is veel zorg

tegelijkertijd nodig. De Geneeskundige

Hulpverlenings organisatie in de Regio (GHOR)

coördineert de zorgvraag en het zorgaanbod. En zij

is een belangrijke link naar het openbaar bestuur.

“Want gemeenten zijn nauw betrokken bij deze

crisis en de burgemeester zal besluiten willen nemen

in het belang van de bevolking. Dat doet hij op basis

van ons advies”, aldus Jan Rotte van de GHOR.

Bij een ongeluk op een normale dag krijgt een patiënt

te maken met een huisarts of ambulance, ziekenhuis

en medisch specialist. Dit gebeurt een paar keer per

dag en ze volgen elkaar op. Hooguit een paar vinden er

gelijktijdig plaats. Bij Zeeuwse koorts verwacht Rotte een

grote zorgvraag. “De normale gang van zaken raakt finaal

uit balans bij een grote uitbraak van een infectieziekte.

We zouden bijvoorbeeld een toeloop kunnen krijgen van

patiënten met longklachten en ademhalingsproblemen.”

Hiervoor is een beperkt aantal bedden beschikbaar in de

regio, vertelt Rotte. Bij schaarste coördineert de GHOR

de zorgverlening, in overleg met de zorginstellingen. Ook

neemt de GHOR contact op met andere regio’s voor de

opvang van patiënten elders in het land. “Het is bijzonder

dat tijdens deze oefening tot laat in de avond wordt

doorgeoefend. Dat betekent dat mensen moeten worden

afgelost en dat informatie en patiënten goed moeten

worden overgedragen. Ik zie er naar uit. Voor mij is het de

eerste keer om op deze schaal te oefenen.”

REGIONAAL BELEIDSTEAMDe GHOR adviseert burgemeesters en gemeentelijke

functionarissen met betrekking tot te nemen besluiten.

Zo kan het zijn dat er bepaalde opvanglocaties aan-

gewezen moeten worden voor een specifiek type

patiënten. Zorginstellingen zouden gesloten kunnen

worden omdat de zorg niet langer is gegarandeerd. En

bij een grote uitval van zorgpersoneel kan het nodig zijn

om te besluiten een bepaalde type patiënten niet meer te

behandelen. “Tijdens de oefening Zeeuwse koorts wordt

daarom ook een Regionaal Beleidsteam ingericht - het

regionale crisisteam van gemeenten en openbaar bestuur.

Wij adviseren hen over de situatie, de dreiging, het op-

namebeleid en eventueel te nemen maatregelen.”

GHOR: link naar openbaar bestuur

“Oefenscenario is niet dicht- getimmerd”

Tijdens de oefening Zeeuwse koorts wordt getest of de

zorginstellingen in Zeeland bij een grootschalige infectie-

ziektenuitbraak ieder afzonderlijk en binnen de keten goed

voorbereid zijn op de opvang en behandeling van grote

groepen patiënten. Ook wordt getest hoe organisaties

omgaan met uitval van zorgverlenend personeel als gevolg

van de uitbraak. De oefenorganisatie leidt de oefening in

goede banen en zorgt ervoor dat de zorginstellingen hun

leer- en oefendoelen kunnen halen.

Bram Monnier van Trimension is de oefenleider van Zeeuwse

koorts. Hij stuurt de oefening bij waar nodig, zodat alle

deelnemers hun oefendoelen kunnen halen. “Naast algemene

oefendoelstellingen heeft iedere zorginstelling ook aangegeven

wat zijzelf graag zouden willen oefenen.

N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7 N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

Dat hebben we meegenomen in het scenario en ik

zorg ervoor dat het ook daadwerkelijk aan bod komt.”

Monnier vertelt verder dat de oefening niet van te voren

helemaal is dichtgetimmerd. “Dat klinkt misschien wel

zo als ik zeg dat we een scenario beoefenen, maar

de deelnemers hebben veel vrijheid om maatregelen

te bedenken. Ze moeten in deze oefening echt zelf

nadenken en out of the box maatregelen nemen om de

crisis het hoofd te bieden. Dat bepaalt hoe het scenario

zich verder ontwikkelt.” Daarmee is het een flexibele

oefening en een uitdaging voor de oefenorganisatie die

moet inspelen op de maatregelen van de deelnemers.

RESPONSCELDe oefenorganisatie bestaat uit verschillende elementen.

Een van die elementen is de responscel. Een aantal

partijen dat betrokken is bij de infectieziektebestrijding

en vertegenwoordigers van belanghebbenden worden

gesimuleerd. De responscel neemt tijdens de oefening de

rol van deze organisaties op zich en zorgt voor realistische

interactie met de spelers. Zo kunnen de deelnemers

informatie opvragen, waarbij een realistische doorlooptijd

wordt gehanteerd voor het beantwoorden van die vragen.

Ook kan de responscel zelf vragen stellen en opdrachten

geven aan de deelnemers. De leden van de responscel zijn

ervaren medewerkers uit de betreffende organisaties, of

van vergelijkbare organisaties.

EVALUATIETijdens de oefening houden controllers het oefenproces

in de gaten. Zij ondersteunen de oefenleider in het sturen

van het scenario, zodat iedere deelnemer zijn leer- en

oefendoelen haalt. Ook zijn er waarnemers actief tijdens

de oefening. Zij registeren belangrijke gebeurtenissen.

Op basis hiervan worden de leer- en oefendoelen

van de deelnemende zorginstellingen geëvalueerd en

aanbevelingen gedaan ter verbetering.

GHOR“Een infectieziekte-uitbraak wordt in nationale en regionale risicoanalyses aangemerkt als

een hoog risico met een grote impact. De World Health Organisation voorspelt dat een griep-

pandemie met een geëvolueerd virus ooit zal gebeuren en dat vaccins niet zullen helpen.

Zeeuwse koorts is een realistisch scenario. Ik doe graag mee met deze oefening om te kijken of

onze afspraken werken, of de samenwerking lukt.”

Jan Rotte

ZEEUWSE HUISARTSEN COÖPERATIE“Tijdens de oefening zullen we moeten dealen met een aantal lastige vragen en beslissingen.

Leerpunten uit eerdere oefeningen waren communicatie en coördinatie. En bij deze oefening zal

dat onverminderd belangrijk zijn. Ik verwacht een aantal interessante uitdagingen, bijvoorbeeld

als het gaat om een toename van de zorgvraag en het werken volgens bepaalde methoden. Ook

willen we in een situatie als deze zo efficiënt mogelijk vergaderen, om zo effectief mogelijk te

kunnen optreden.”

Marian van der Hooft

NUCLEUS ZORG“We hebben een nieuwe samenstelling van ons crisisteam. Ook hebben we een nieuwe directeur

en HAP-manager. De oefening Zeeuwse koorts zal spannend, vooral leerzaam en gegarandeerd

confronterend zijn. En dat mag!

Caroline van den Bergen

ZORGSTROOM“Door mee te draaien in deze oefening trainen we onszelf en doen we ervaring op met een

grootschalige crisis. Zorgstroom wil graag haar crisisbeleidsteam goed trainen en daarbij nauw

samenwerken met haar partners. Zeeuwse koorts is daarvoor een uitstekend middel. We hopen

onze leerdoelen te bereiken en daarmee verder aan de slag te gaan na de oefening. Want

crisisbeheersing is een continuproces waar je altijd mee bezig moet zijn.”

Jannie van Sluijs

GGD ZEELAND“De GGD Zeeland doet mee aan deze oefening, omdat de uitbraak van een infectieziekte een

reëel scenario is. En we vinden als GGD belangrijk om een goede samenwerking te hebben met

onze ketenpartners in de ‘witte kolom’. Daarom is het goed om regelmatig met elkaar te oefenen

op dit scenario en te toetsen hoe de samenwerking verloopt. Dat stelt ons in staat te ontdekken

of er verbeterpunten zijn die we in de samenwerking moeten wijzigen of aanpassen, zoals het

GGD Rampenopvangplan (GROP).”

Peter van Netten

ZORGSAAM ZORGGROEP“ZorgSaam Zorggroep Zeeuws Vlaanderen biedt binnen de zorgketen op vele niveaus zorg aan:

ziekenhuis, thuiszorg, woonzorg en verpleeg- en verzorgingshuizen. Een ketenbrede oefening

binnen de regio is van belang om de onderlinge afstemming en processen tussen de diverse

partijen te toetsen. Ook oefenen we graag onze inzetprocedure en de rol van het crisisbeleids-

team. Specifiek richten we ons op structurele informatieverzameling, snelle rapportages, correcte

en gemeenschappelijke beeldvorming van de situatie en toekomstgericht denken.

Marleen Cammaert

Deelnemende organisaties

2 OKTOBER 2017 Informatiebijeenkomst voor deelnemers aan de oefening

30 OKTOBER 2017 Voorlichtingsbijeenkomst voor controllers, observatoren en leden responscel

14 NOVEMBER 2017 Projectteamvergadering

21 NOVEMBER 2017 Bijeenkomst contactgroep

28 EN 29 NOVEMBER 2017 Oefening Zeeuwse koorts

Belangrijke data:

N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7 N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

ADMIRAAL DE RUYTER ZIEKENHUIS“ADRZ doet graag mee met de oefening. We trainen intern regelmatig en er valt altijd wel

iets te verbeteren. Nu is de kans daar om mee te doen met een oefening met ketenpartners.

Dat is een mooie test om te ervaren wat we van deze oefening kunnen leren. Ook het feit

dat we nu met een langdurige crisis te maken krijgen, maakt de uitdaging groot. Doorgaans

zijn we zeer efficiënt in het crisismanagement. Ik kijk erg uit naar de Zeeuwse koorts’’.

Rini Lambregts

RAV ZEELAND“We beseffen dat zowel externe als interne factoren van invloed zijn op het borgen van de

continuïteit van ambulancezorg. Gezien het feit dat dit gelukkig weinig voorkomt, maar te

verwachten valt dat een griepepidemie zich plotseling kan aandienen, lijkt het ons heel zinvol

om het crisisplan en de functies binnen het CBT team te oefenen en te achterhalen waar nog

verbetering mogelijk is.”

Mike Bolle

RESPONSCELDe responscel simuleert diverse organisaties en brengt nieuwe elementen in. De volgende

organisaties worden daadwerkelijk vertegenwoordigd: Belgische autoriteit, Ministerie van

VWS, LOCC, RIVM/LCI en de Provincie Zeeland.

PROJECTTEAMDe oefening wordt voorbereid door het projectteam Zeeuwse koorts. In dit projectteam

zijn de volgende organisaties vertegenwoordigd: ADRZ, ZorgSaam, GGD Zeeland, ZHCo,

Nucleus Zorg, Zorgstroom, GHOR, TCZWN-ErasmusMC, Rode Kruis, RAV Zeeland en de

Veiligheids regio Zeeland. Het projectteam wordt geleid door Gert-Jan Ludden van SVDC.

De oefenleiding is in handen van Bram Monnier van Trimension. Martin Bobeldijk van

Turnaround Communicatie verzorgt de communicatie.

“Regionaal en landelijk hebben we elkaar nodig.”

Dat zegt Ariene Rietveld, Arts Maatschappij en

Gezondheid, Infectieziektebestrijding namens de

Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding

(LCI). “Voor een effectieve bestrijding van een

infectieziekte is het noodzakelijk dat GGD en LCI

elkaar snel weten te vinden en dat we nauwgezet

met elkaar communiceren. Daarom doe ik graag

mee in de responscel.”

Een regionale infectieziekte-uitbraak wordt door de GGD

bestreden, in samenwerking met diverse andere zorg-

instellingen. Zij onderhoudt het contact met huisartsen en

laboratoria. En zij adviseert burgemeesters over te nemen

maatregelen. Het LCI – onderdeel van het RIVM – zal de

GGD adviseren over te nemen maatregelen. Bij een lande-

lijke uitbraak krijgt de LCI een centrale rol. Zij zorgt voor

afstemming tussen de regio’s, en met het buitenland als

dat nodig is. Ook levert zij wetenschappelijke onderbou-

wing van het beleid en stelt zij landelijk beleid vast voor

het eenduidig bestrijden van de infectieziekte. De GGD

implementeert dit beleid en werkt aan de hand van lande-

lijk opgestelde richtlijnen. Daarnaast fungeert de LCI het

hele jaar door als meldpunt en vraagbaak voor de GGD’en.

LESSONS LEARNED“De oefening Zeeuwse koorts is een mooie gelegen-

heid om te oefenen wat er op papier staat. Onder

tijdsdruk lopen dingen altijd anders. Daarom is het goed

te toetsen hoe de samenwerking verloopt en te kijken

waar eventueel dingen kunnen verbeteren”, aldus

Rietveld. Op basis van haar ervaring signaleert zij dat

het voor professionals soms een eye opener is dat ze

niet alleen aan infectieziektebestrijding doen, maar ook

moeten communiceren met burgemeesters, wethouders

en burgers. Hoe gaat dat in zijn werk? Hoe denkt een

burgemeester en wat vindt hij belangrijk? “Vragen waar

je het antwoord op moet weten”, aldus Rietveld. “Een

burgemeester mag alleen besluiten nemen na advies van

een arts infectieziektebestrijding. Dan moet je wel zorgen

dat je weet hoe je hem het beste kunt ondersteunen. En

hoe je de discussie kunt aangaan. Want soms is het in het

belang van de GGD om open te communiceren over wat

je wel en niet weet, terwijl een burgemeester dat niet wil

om paniek onder de bevolking te voorkomen.” Daarnaast

is het volgens Rietveld belangrijk dat iedereen in de keten

zijn plannen en stroomschema’s op orde heeft. En dat

iedereen weet waarvoor hij aan de lat staat. “Tijdens een

crisis moet je blindelings kunnen samenwerken.”

Eye opener: blindelings samenwerken

MYSTERIEUS VIRUS: ZEEUWSE KOORTSDe Zeeuwse koorts, ook bekend als moeraskoorts, was een gematigde vorm van

malaria die in Zeeland - en andere natte stukken in Nederland - voorkwam en

destijds in combinatie met infectieziekten in veel gevallen dodelijk verliep.

Van de 40.000 Engelse soldaten die in 1809 in Walcheren binnenvielen om tegen Napoleon

Bonaparte te vechten en de vaarweg naar Antwerpen te controleren, waren er meer dan

10.000 binnen een paar weken door deze ziekte geveld en zijn er naar schatting ruim 4.000

overleden. Door de gevechten stierven naar schatting slechts 50 soldaten. In augustus vielen

de Engelsen Walcheren binnen, in December vertrokken ze weer. Ze werden niet door de

Fransen verslagen, maar door de muggen in combinatie met slecht drinkwater, vuile straten

en onhygiënische leefomstandigheden.

Malariavrij

Ook in de Tweede Wereldoorlog zijn nog ziektegevallen en overlijdens beschreven, onder

meer van Duitse troepen. Dit had ook te maken met het niet meer verkrijgbaar zijn van kinine

en inundatie van grote stukken land waardoor de muggen welig tierden. In 1959 is één van

de laatste gevallen van inheemse malaria geconstateerd en pas in 1970 is Nederland door de

World Health Organisation ‘malariavrij’ verklaard. Maar wie weet wat de klimaatverandering

ons – weer – zal brengen…

Zeeuwse koortsZeeuwse koorts

N I E U W S B R I E F N U M M E R 1 • S E P T E M B E R 2 0 1 7

“Bij een griepepidemie loopt het zorginstellingen al snel

over de schoenen”, zegt Roel Geene, ROAZ-coördinator

Opgeschaalde Zorg Zuidwest-Nederland van Traumacentrum

Zuidwest-Nederland. “Veel patiënten hebben zorg nodig,

terwijl er vanwege de griep minder personeel voorhanden is.

Daarnaast kan zich een griepvariant voordoen waarvoor geen

vaccin beschikbaar is, wat grote impact heeft op de te verlenen

zorg. Daarom is het belangrijk dat instellingen met elkaar

oefenen en testen of zij voorbereid zijn op de uitbraak van een

infectieziekte. Er komt nog al wat op hen af.”

“Er komt nog al wat af op zorg- instellingen”

Geene vertelt dat het Traumacentrum Zuidwest-Nederland zich bezighoudt met het waarborgen van de

zorgcontinuïteit. In dat kader wordt onderzocht wat er nodig is om de zorgcontinuïteit in de regio in bijzondere

situaties te garanderen. “Als we daar inzicht in hebben, kunnen we kijken waar zich problemen voordoen en hoe we

dat oplossen.” Onderdeel hiervan is het vaststellen van de ‘zorggrenzen’: wanneer loopt het de zorginstellingen over de

schoenen. Een van de scenario’s die daarvoor regionaal wordt uitgewerkt is een grieppandemie.

DILEMMA’S“De oefening Zeeuwse koorts in Zeeland sluit uitstekend aan op het vaststellen van de zorggrenzen in onze regio”,

aldus Geene. “Wat betekent een infectieziekte-uitbraak voor de zorginstellingen afzonderlijk en welke impact heeft

het op de keten? Is het mogelijk om zorg te blijven leveren? Het is goed om dat met elkaar te beoefenen en te

kijken of alles goed is geregeld en werkt. De ervaring leert dat informatie delen en onderlinge communicatie altijd

extra aandacht behoeft. Dat zijn punten om extra op te letten tijdens de oefening.” Daarnaast denkt Geene dat de

instellingen te maken krijgen met dillema’s die ze normaal gesproken niet tegenkomen. “Denk aan zorg verlenen versus

het garanderen van de veiligheid van eigen personeel. Of het al dan niet behandelen van patiënten vanwege gebrek

aan capaciteit. Ook deze dilemma’s zal je in ketenverband moeten bespreken.”

ColofonONTWERP EN OPMAAK:

Veldhuizen Grafisch Effect

CONCEPT EN TEKST:

Turnaround Communicatie

FOTOGRAFIE:

Eigen foto’s, Shutterstock

MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR: