Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse...

7
2012 Het is zover: de mouwen kunnen worden opgestroopt. Binnen afzienbare tijd zal SCOLs „Father‟ Willis orgel verhuizen van de opslag in Oud Sabbinge naar de werkplaats van Willis Organ Builders in Liverpool. Hier wordt het basisorgel gerestaureerd en uitgebreid tot de geweldenaar die de Hooglandse Kerk gaat sieren. Momenteel is de planning voor de eerste bouwfase een heel eind op streek. Bovendien staat de projectgroep die voor SCOL en het College van Kerkrentmeesters de realisatie op de voet zal volgen, in de startblokken. Concertserie 2011 Voor de Zomerserie van 2011 deed een gevarieerde stoet musici de Hooglandse Kerk aan. Een tweeluiks celebrity recital door Huw Williams stond op het programma, maar ook een groot symfonisch concert, twee vocale programma‟s en een concert van drie Leidse De Jong(e)‟s: twee organisten en een altblokfluitist. Hier volgt een kleine beeldimpressie door onze secretaris annex fotograaf, Eric Brons. In de week na Pasen gaven zestien leden van het Koor van De Nederlandse Opera een concert onder leiding van organist Brian Fieldhouse. Met jeugdige souplesse voerden ze o.a. een adembenemend Serenade to Music uit, door Vaughan Williams geschreven voor 16 solostemmen in 1938. In juli wisten we beslag te leggen op het Oxfordshire County Youth Orchestra: een bruisend orkest van meer dan 100 getalenteerde jongeren. Overdag repeteerde dit grote gezelschap per sectie her en der verspreid door de Hooglandse Kerk. Vervolgens zocht iedereen elkaar weer op in het schip, waar het geheel ook muzikaal op zijn plek moest komen in de ruime akoestiek. ‟sAvonds klonk het orkest als een klok: eendrachtig en zelfverzekerd. STICHTING CATHEDRAL ORGAN LEIDEN Nieuwsbrief december 2011

Transcript of Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse...

Page 1: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie

2012

Het is zover: de mouwen kunnen worden

opgestroopt. Binnen afzienbare tijd zal SCOLs

„Father‟ Willis orgel verhuizen van de opslag in Oud

Sabbinge naar de werkplaats van Willis Organ

Builders in Liverpool. Hier wordt het basisorgel

gerestaureerd en uitgebreid tot de geweldenaar die

de Hooglandse Kerk gaat sieren. Momenteel is de

planning voor de eerste bouwfase een heel eind op

streek. Bovendien staat de projectgroep die voor

SCOL en het College van Kerkrentmeesters de

realisatie op de voet zal volgen, in de startblokken.

Concertserie 2011

Voor de Zomerserie van 2011 deed een gevarieerde

stoet musici de Hooglandse Kerk aan. Een tweeluiks

celebrity recital door Huw Williams stond op het

programma, maar ook een groot symfonisch concert,

twee vocale programma‟s en een concert van drie

Leidse De Jong(e)‟s: twee organisten en een

altblokfluitist. Hier volgt een kleine beeldimpressie

door onze secretaris annex fotograaf, Eric Brons.

In de week na Pasen gaven zestien leden van het

Koor van De Nederlandse Opera een concert onder

leiding van organist Brian Fieldhouse. Met jeugdige

souplesse voerden ze o.a. een adembenemend

Serenade to Music uit, door Vaughan Williams

geschreven voor 16 solostemmen in 1938.

In juli wisten we beslag te leggen op het Oxfordshire County Youth Orchestra: een bruisend orkest van

meer dan 100 getalenteerde jongeren. Overdag

repeteerde dit grote gezelschap per sectie her en der

verspreid door de Hooglandse Kerk. Vervolgens

zocht iedereen elkaar weer op in het schip, waar het

geheel ook muzikaal op zijn plek moest komen in de

ruime akoestiek. ‟sAvonds klonk het orkest als een

klok: eendrachtig en zelfverzekerd.

STICHTING CATHEDRAL ORGAN LEIDEN

Nieuwsbrief december 2011

Page 2: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie
Page 3: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie

De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en

op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de

Zomerserie af. Het slotconcert stond in het teken

van Engelse en Duitse romantiek, met op het

programma werken van Howells, Vaughan Williams

en Finzi, en Mendelssohn.

Willis, orgelbouwer Engelse kathedralen beschikken heden ten dage

vrijwel altijd over een groot imposant orgel.

Opmerkelijk genoeg is dit niet altijd zo geweest. Tot

het begin van de 19e eeuw moesten zelfs de grootste

kathedralen het stellen met orgels van tamelijk

geringe omvang. De industriële revolutie bracht hier

verandering in. De verworvenheden hiervan

drongen door tot in de verste hoeken en gaten van

het dagelijks leven in Groot-Brittannië; zo ook in de

orgelbouw. Net zoals in Frankrijk (bijv. Cavaillé-

Coll) begon men te experimenteren met nieuwe

technieken en materialen. Jonge orgelbouwers als

William Hill, Joseph William Walker en Henry

Willis, zorgden voor een bloeiperiode van de

Engelse orgelbouw met hun grote nieuwe

romantisch symfonische orgels. Geen kathedraal of

stadsgehoorzaal die geen groot orgel in de nieuwe

stijl wilde. Vooral Willis (de jongste en meest

vooruitstrevende van de drie pioniers) heeft een

waar erfgoed aan orgels achtergelaten die met gemak

kunnen wedijveren met de bekende 'continentale'

orgelbouwers uit Frankrijk en Duitsland.

In de leer Deze Henry Willis werd op 27 april 1821 geboren als

de zoon van een aannemer. Op 14-jarige leeftijd ging

hij in de leer bij orgelmaker John Gray. Vervolgens

meldde hij zich bij harmoniumbouwer Evans, waar

hij ervaring opdeed met het intoneren van de

tongstemmen, wat zijn latere ongeëvenaarde

techniek op het gebied van tongwerken verklaart.

Eenmaal leerling af vestigde hij zich als orgelbouwer

in Londen, waar hij ook harmoniums bleef bouwen.

Stepping stone to fame Bij het demonstreren van een tweeklaviers

pedaalharmonium bij drukkerij Novello ontmoette

Willis de organist van de kathedraal van Gloucester,

Samuel Sebastian Wesley. Een levenslange

vriendschap en samenwerking ontstond. Door

Wesley‟s toedoen kreeg Willis in 1847 de opdracht

tot herbouw van het Gloucester orgel. Hoewel dit

geen „nieuw‟ instrument betrof, betekende deze

opdracht voor Willis wel zijn „stepping stone to

fame‟ (de opstap naar roem).

Wereldtentoonstelling 1851 In 1848 en 1849 bezocht Willis de Franse

orgelbouwer Aristide Cavaillé-Coll en andere

pioniers op het gebied van orgeltechniek, onder wie

ook Charles S. Barker. Deze bezoeken inspireerden

Willis tot de vernieuwingen die hij voortaan

toepaste in zijn nieuwe orgels. Zijn doorbraak werd

bezegeld tijdens de Wereldtentoonstelling van 1851

in het Crystal Palace in London. Vijftien orgels

stonden hier opgesteld, maar Willis‟ instrument was

Voorlopige agenda 2012 27 maart Winchester College, o.l.v. Malcolm Archer 17 mei Theo Visser 19 juni Simon Johnson (St. Paul's Cathedral, London) 21 juni Simon Johnson * Kerkelijk Centrum De Regenboog 20 september Bach Revisited 18 oktober wordt later bekend gemaakt

Aanvang: 20.15 uur

Locatie: Hooglandse Kerk, Middelweg 2, Leiden

* Kerkelijk Centrum De Regenboog, Watermolen 1, Leiden

Page 4: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie

verreweg het meest imposant en spectaculair

vernieuwend. Nu, honderdvijftig jaar later, is het

nog steeds in gebruik en wel in Winchester

Cathedral.

Het bekendste Willis orgel… De Wereldtentoonstelling heeft Willis vele

opdrachten opgeleverd, onder meer in St George‟s

Hall in Liverpool. Zijn roem bleef groeien en

daarmee ook de stroom nieuwe opdrachten. De

meest bekende „Father‟ Willis orgels zijn

waarschijnlijk die van St Paul‟s (Londen), Salisbury

en Truro. Andere zijn te vinden in de kathedralen

van Aberdeen, Calcutta, Canterbury, Durham,

Edinburgh, Glasgow, Hereford, Lincoln en Christ

Church Cathedral, Oxford, St Mary's Church,

Southampton, Giggleswick School, Felsted School en

vele stadskerken (waaronder ook in Australië).

… het grootste, het laatste… Windsor Castle beschikte over een „Father‟ Willis;

helaas werd deze vernietigd door de brand in

november 1992. Verder staan Willis orgels in het

Blenheim Palace en de Royal Academy of Music en

verschillende historische stadsgehoorzalen

waaronder Reading Town Hall, Birmingham Town

Hall, Freemasons‟ Hall, London en het Sheldonian

Theatre in Oxford. Het instrument in de Royal

Albert Hall was zelfs lange tijd het grootste orgel ter

wereld. Het orgel van St Bees Priory Church (1899)

was het laatste grote instrument dat onder het

persoonlijk toezicht van „Father‟ Henry Willis is

gemaakt.

… en het onze Ons originele orgel dateert uit 1892. Father Henry

Willis, toen reeds 71 jaar oud, hield nog steeds de

touwtjes strak in handen.

Wordt vervolgd.

Het verhaal van Joop Brons

Onze nestor en lid van het college van advies heeft een bijzondere band met het Engelse kathedraalorgel. Een persoonlijk relaas. Al meer dan 60 jaar koester ik een grote liefde voor

Engelse orgels, vooral voor de orgels in de

monumentale Engelse kathedralen. Deze liefde

ontlook al in augustus 1950 toen ik met Jaap, een van

mijn broers, een week doorbracht in Engeland. We

reisden per fiets, via Oostende-Dover, en sliepen in

Youth Hostels. Ons eerste doel was Westminster

Abbey. Mijn dagboek van 1950 vermeldt hierover:

“…Dit orgel bleek grote kwaliteiten te hebben. Op meesterlijke wijze begeleidde de organist het koor en de samenzang. Prachtig klonken de machtige crescendi in dit imponerende bouwwerk. Geruime tijd zijn we nog gebleven. We konden niet scheiden…”.

Tour de Cathédrales Daarna fietsten we naar St Paul‟s Cathedral. Toen we

binnenkwamen hoorden we fluisterzacht orgelspel,

geleidelijk toenemend in steeds groter volume. Dat

was al gelijk indrukwekkend, vooral ook toen het

koor inzette. Ik citeer weer een enthousiast fragment

uit mijn dagboek 1950: “…het orgel grenst, evenals de afmetingen van de kathedraal, aan het ongelooflijke! In de enorme koepel (130 m hoog) zwol de orgelklank aan tot een orkaan van geluid, met een basgedonder als van een zwaar onweer …” En na een hoge klimtocht schreef ik vanaf de

fluistergalerij: “…Twee grote orgels tegenover elkaar, die weer versterkt werden door aparte secties in de “nonnengangen”, hoog in de koepel, zo samen een geweldig orgelwerk vormend. In deze ruimten lagen o.m. ook rijen grote baspijpen (tot 10 meter lang) horizontaal als kanonnen opgesteld…” De volgende dagen fietsten we nog naar de

kathedralen van Chichester, Winchester en

Salisbury. Heel duidelijk bleek ons in die week hoe

prachtig en zonder enige beperking daar de grote

orgelwerken, vooral die uit de 19e en 20e eeuw

kunnen worden uitgevoerd.

Page 5: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie

Een Engels kathedraalorgel naast het De

Swart/Van Hagerbeer Bovenstaand verslag gaf in feite al zestig jaar geleden

het antwoord op de vraag waarom ik en de

initiatiefnemers van Stichting Cathedral Organ

Leiden graag een Engels orgel willen verwerven

voor de Hooglandse Kerk, ook al heeft het gebouw al

een prachtig orgel binnen de muren. Ons historisch

De Swart/Van Hagerbeerorgel (1637) is zeker

prachtig, heel bijzonder, zelfs uniek ─ maar vooral

toegespitst op de (vroege) barok. Ik ben zeer aan dit

orgel gehecht en bespeel het al meer dan vijftig jaar

met onnoemelijk veel plezier. Met mij zijn vele

andere (ook Engelse!) organisten diep onder de

indruk: niet voor niets geniet dit instrument al jaren

internationale bekendheid. Voor het uitvoeren van

de grote Engelse orgel- en koorliteratuur, echter,

ontbreken ons de daarvoor zo noodzakelijke items,

zoals:

- meerdere zachte- en/of strijkende registers - meerdere zachte (romantische) en sterke

tongwerken - grote basregisters (16 en 32 voet) - 1 of meer zwelpedalen - meer en langere klavieren (liefst 5 octaven).

Naast het Engelse repertoire krijgt ook de Franse

romantische orgelliteratuur een perfecte uitvoering

op een Engels orgel. Denk aan César Franck, Widor

en Guilmant, om er maar een paar te noemen. Wat

een enorme uitbreiding van repertoirerijkdom zou

een dergelijk instrument bieden aan onze

kathedraalachtige kerk!

Britain revisited Hoewel ik in 1950 gelijk de smaak te pakken had,

duurde het tot 1966 eer ik weer in Engeland kwam -

nu met mijn vrouw en kinderen. Hierna volgden

nog vele zomervakanties in Engeland. Geïnspireerd

door de Anglicaanse muziek als ik was, begon ik

eind 1969 de Leidse Cantorij. We zetten al gauw de

Engelse manier van psalmzingen (chants) op het

repertoire, gevolgd door composities van o.a.

Stanford, Sumsion en Howells. In de loop van de

jaren trok het koor steeds meer goede zangers,

waarmee de adventsconcerten binnen ons bereik

kwamen. Ook kon ik in 1988 tijdens een Open Dag

met succes de eerste Evensong organiseren, waarbij

ik Ds. Alblas bereid vond om als liturg te fungeren.

Dat was het begin van de jaarlijkse series. Een aantal

jaren daarvoor had “zoon Hans” al de directie van

mij overgenomen, zodat ik me volledig kon wijden

aan het begeleidend orgelspel. In 1999 namen we

onze eerste koor-cd op: “Hosanna to the Son of

David”, niets minder dan een muzikale reis door het

Engeland van 1550 tot heden. Een mijlpaal.

De volgende mijlpaal Hoog tijd voor een volgende mijlpaal: nu de

Anglicaanse koorpraktijk volop bloeit in de

Hooglandse Kerk, is een Engels kathedraalorgel een

voor de hand liggende volgende stap. In alle

bescheidenheid, ik weet waarover ik het heb: De

vele kathedraalreizen door Engeland die ik jaar in

jaar uit maakte. De begeleiding van het St Martins

Choir - tot twee keer toe: een week in Durham en

een week in Ely. De lange weekends met de Leidse

Cantorij in Londen, Rochester en York (samen met

Theo). En een absoluut hoogtepunt voor mij was het

concert dat ik op uitnodiging van Christopher

Page 6: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie

Dearnley gaf in de St Paul‟s met werken van o.a.

Langlais en Andriessen

Heerlijk speelgoed Nogmaals, een Engels kathedraalorgel is

buitengewoon geschikt voor het romantische (en

eigentijdse) repertoire: van Anglicaanse koormuziek

tot Franse orgelliteratuur van symfonische allure.

Dat komt door de grote verscheidenheid van de

registers, zoals fluiten, strijkende stemmen en

tongwerken in alle soorten en maten, die in

combinatie met de zwelpedalen en grote klavieren

zorgen voor een bijna eindeloze variatie in

klankkleuren en dynamiek. Bovenop alle rationele

en serieuze overwegingen zou ik bijna willen

zeggen: het is heerlijk “speelgoed”. Ik ben daar

gewoon verliefd op. Op zo‟n orgel voel ik mij als een

vis in het water. Daarom zie ik reikhalzend uit naar

de dag dat de Hooglandse ook daarover zal

beschikken.

Joop Brons,

Oud-organist Leidse Binnenstadsgemeente en organist Leidse Studenten Ekklesia Hooglandse Kerk

Op orgelreis door Noord-Engeland: een impressie Egbert Moolenaar, (orgelliefhebber), maakte in oktober 2011 een orgelreis naar Noord-Engeland. Op verzoek van het SCOL-bestuur deed hij verslag van zijn ervaringen, met name op het gebied van de Willis orgels die hij op zijn weg trof.

In de week voorafgaand aan de herfstvakantie

maakte ik een orgelreis naar Noord-Engeland.

Vanuit de historische stad Chester hebben we een

keur van orgels beluisterd en bespeeld, waaronder

een aantal Willis instrumenten. Wat hier volgt is

niet zozeer een verslag, als wel een impressie. Je

moet het hebben meegemaakt… Maar toch zal ik

een poging wagen.

Trompette Militaire De kers op de taart zat vrijwel direct al aan het begin

van de excursie. Deze werd opgediend in Liverpool

Cathedral [VP 152] bij de Evensong van

zondagmiddag.

Anglican Cathedral Liverpool

Na de dienst demonstreerde Prof. Ian Tracey het

enorme 5 klaviers Willis & Son orgel. Tracey

gebruikte hiervoor een speeltafel die beneden in de

kerk klaar stond. Imposant onderdeel van het orgel

is de in de centrale toren opgestelde Trompette

Militaire, die alleen gebruikt kan worden als men

een speciaal sleuteltje heeft. Het is een van de luidste

stemmen op het orgel (50"). Voor degenen die

uitverkoren waren om dit orgel te bespelen: een

onvergetelijk moment.

Prof. Ian Tracey

Gevangen door de klank Het eerste orgel dat ikzelf tijdens deze reis mocht

bespelen was een Conacher/Willis orgel [IVP 72] in

de Victoria Hall in Stoke on Trent. Deze concertzaal

is vergelijkbaar met het Concertgebouw in

Amsterdam. Het orgel is voortreffelijk ingepast in de

ruimte. Een fantastische ervaring om hiermee de

Page 7: Nieuwsbrief december 2011 - e-Click Nieuwsbrief... · Nieuwsbrief december 2011. De Leidse Cantorij, gedirigeerd door Hans Brons en op orgel begeleid door Theo Visser, sloot de Zomerserie

verste hoeken van de Victoria Hall met klanken te

vullen. Een ander juweeltje is het orgel van Henry

Willis II in Christ Church, Port Sunlight [IVP 41].

Kerk en orgel zijn in 1904 kort na elkaar opgeleverd

en vormen een eenheid. De opstelling van dit orgel

is doordacht: Choir, Great en Swell bevinden zich in

drie naast elkaar geplaatste kassen, terwijl Solo en

Pedal tegen de achterwand staan. Toen ik dit orgel

zelf mocht bespelen, merkte ik dat deze opstelling

heel veel extra mogelijkheden biedt in het mengen

van klankkleuren. Je werd, in zeer positieve zin,

gevangen door de klank. Perfect!

Machtige tuba‟s naast zachte

solostemmen Naast de bezoeken aan Birkenhead („Father‟ Henry

Willis [IIIP 38]), aan Wallasey („Father‟ Henry

Willis [IIIP 37]) en aan Liverpool, Mossley Hill

(„Father‟ Henry Willis [IIIP 51]) was een van de

toppers het orgel van Liverpool St George Hall

(„Father‟ Henry Willis [IVP 121]). Ook hier werd het

orgel gedemonstreerd door de zeer deskundige en

uiterst bescheiden Prof. Ian Tracey. Niet alleen het

plenum met zijn machtige tuba's maar ook de zachte

solostemmen waren zeer fraai. Helaas waren we niet

in de gelegenheid de werkplaats van Willis te

bezoeken. Het programma was eenvoudigweg

overvol.

Maar na wat ik allemaal gehoord en gezien heb,

verkeer ik in het volste vertrouwen dat we in de

Hooglandse Kerk een prachtig instrument zullen

krijgen dat buiten Engeland volstrekt uniek is.

Egbert Moolenaar

De omslag van het orgelreisboek 2011

Colofon

De nieuwsbrief is een uitgave van Stichting Cathedral

Organ Leiden.

Stichting Cathedral Organ Leiden

Hugo de Grootstraat 4

2311 XL Leiden

071-5140323

[email protected]

www.cathedralorgan.nl

ABN-AMRO 97.67.15.066

KvK Leiden 28108903

BTW nr. NL 8157.13.824.B01

Stichting Cathedral Organ Leiden is een door de belastingdienst aangewezen Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)