Nieuwe gezinsvormenen Sociale Zekerheid

Joris Ghysels TIER

Maart 2013 2

Vooraf: niet doemdenken!Over welke gezinsvormen hebben we het?

– Gezinnen met kleuters en peuters (doelpubliek kinderopvang) zijn meestal “originele koppels”

– Scheidingen trekken veel aandacht, maar “originele koppels” blijven dominant

– Kostwinnersgezinnen worden een minderheid, maar er komen meer alleenstaande ouders: leven met één inkomen blijft maatschappelijk relevant

Maart 2013 3

Hoe moderniseren we de Sociale Zekerheid? Basisideeën

1. Diensten in de plaats van uitkeringen (bv. Kinderopvang)– Passen bij behoeften (geen

uitkeringsafhankelijkheid)– Nemen beslissingsvrijheid deels weg– Hebben een paternalistische bonus

(“arme kinderen hebben baat bij opvang”)

Maart 2013 4

… modernisering (vervolg)

2. Individualisering van de sociale zekerheid– Activeren is het toverwoord– Betaald werk integreert– Betaald werk maakt individuen (in het

bijzonder vrouwen) weerbaar

Maart 2013 5

… modernisering (vervolg)

2. Individualisering van de sociale zekerheid– Activeren is het toverwoord– Betaald werk integreert– Betaald werk maakt individuen (in het

bijzonder vrouwen) weerbaarMAAR

A. Is volledige individualisering haalbaar?B. Is individualisering wenselijk?

Maart 2013 6

A. Is individualisering haalbaar?• De Belgische Sociale Zekerheid is geen

individuele verzekering, maar bouwt op systematische solidariteit:– Gelijkgestelde periodes. Voorbeeld:

ouderschapsverlof– Afgeleide rechten. Voorbeeld: pensioen

voor overlevende partner• De SZ is sterk gezinsgemoduleerd:

– Alleenstaanden krijgen vaak meer

Maart 2013 7

… haalbaar?• Afbouwen van solidariteit vergt decennia:

– Gelijkgestelde periodes werken door in pensioen. Een levenslooprekening moet ieder voor zich opbouwen

• Afschaffen van gezinsmodulering veronderstelt dat iedereen het hogere bedrag voor individuen krijgt– Erg duur (alternatief: welvaartsverlies)

Maart 2013 8

B. Is individualisering wenselijk?• Mensen houden van hun partner

– In elk waardenonderzoek geven mensen aan dat een goede partnerrelatie bovenaan hun verlanglijstje staat

– Na een (echt)scheiding blijven velen niet lang alleen

• Ouders (moeders) van jonge kinderen hebben veel tijd over voor hun kroost– Deeltijdwerk en verlofstelsels zijn populair

Maart 2013 9

Maart 2013 10

… wenselijk?• Meeste Belgen zijn solidair met hun

partner, delen hun leven• In de meeste Belgische gezinnen bestaat

er geen gelijke taakverdeling– Partners kiezen voor (tijdelijke?) ongelijke

inkomens• Beleid kan deze keuze respecteren

– Opletten voor gewoonte, macht en spijt– Partnersolidariteit ondersteunen

Maart 2013 11

Opletten voor gewoonte, macht & spijt• Beleid zoekt altijd een balans tussen:

– Vrijheid (eigen keuze)– Verantwoordelijkheid

• Individuen– Zijn vaak kortzichtig, denken niet ver

vooruit (bv. over hun pensioen)– Zijn vaak te optimistisch (bv. over de

duurzaamheid van hun relatie)• Sociale Zekerheid is net hierom opgezet

Maart 2013 12

Partnersolidariteit ondersteunen in de plaats van ondergraven• Gezamenlijke pensioenopbouw

– Partners delen– Alle pijlers, ook privé-pensioen

• Verlies aan inkomenssolidariteit verzekeren– Echtscheiding is een nieuw sociaal risico– Sociale Zekerheid dekt dit risico niet

Maart 2013 13

Echtscheiding en sociale zekerheid nu• Activeren stimuleert individuele

vooruitziendheid, maar vrouwen volgen niet, rekenen op hun partner

• Vrouwen vallen na echtscheiding vaak meteen terug op de bijstand (OCMW-steun of DAVO)

• Bij andere sociale risico’s (bv. werkloosheid) is er een (tijdelijke) tussenstelsel met hogere uitkeringen

Maart 2013 14

Sociale Echtscheidingsverzekering• Waarom?

– Mensen onderschatten het risico (zouden zich zelf niet verzekeren)

– Private solidariteit faalt vaak (alimentatie is te laag en/of wordt niet betaald)

– Bijstand is zeer beperkt• Zal welvaartsverlies (armoede bij

alleenstaande moeders) inperken

Maart 2013 15

Slotsom• Niet morrelen in de marge, maar

rechtstreekse oplossingen zoeken voor nieuwe fenomenen

• Individualiseren is een radicale oplossing, maar duur en ook niet wenselijk (sturend beleid)

• Alternatieven:– Werkelijke gezinsvorm onderkennen– Scheiding als nieuw sociaal risico

verzekeren

Maart 2013 16

Meer weten?• Zie www.centrumvoorsociaalbeleid.be • CSB-Berichten• Bijvoorbeeld:

6/2009 Cantillon, Ghysels en De Wilde “De individualisering van de sociale zekerheid, tussen utopie en dwaling”