Nieuwbouw NIOO

Cradle to Cradle leidt tot vernieuwend gebouw

Twee vestigingen in één nieuw, duurzaam gebouw. Zo’n 12.000 m² aan kantoor- en laboratoriumruimte, inclusief bijgebouwen zoals kassen, waarin optimaal gebruikgemaakt wordt van zon, licht en natuur. Dat is het nieuwe hoofdgebouw van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), een onderzoeks-instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in Wageningen. Directeur Louise Vet maakte zich hard voor een ontwerp dat voldoet aan de Cradle to Cradle-principes. Wat is haar visie op duurzaam bouwen? En hoe kijkt zij als opdrachtgever aan tegen het resultaat?

“We leven in een lineaire economie, waarin we grondstoffen zo gebruiken, dat we ze daarmee vernietigen. Dat is zonde en onnodig. Als ecologen hebben we een visie op hoe het anders kan: zó bouwen dat onze planeet er baat bij heeft. Die visie hebben we tot uiting gebracht in het NIOO-gebouw. Als we bouwen volgens de Cradle to Cradle-filosofie gaan we zoveel mogelijk uit van het sluiten van kringlopen van materialen, water en energie. Bovendien levert het gebouw een waardevolle bijdrage aan zijn omgeving. Het Cradle to Cradle-principe gaat ervan uit dat afval niet bestaat; alles wat we maken en achterlaten, keert terug als grondstof voor de natuur of nieuwe producten. Ook respecteert het Cradle to Cradle-principe de diversiteit van mogelijkheden, materialen, producten en mensen. Vaak moet de natuur wijken voor nieuwbouw, maar in het ontwerp van ons gebouw omarmen we juist biodiversiteit. Dat zie je terug aan de groene daken en het herstel van de oude flora en fauna. Bomen die moesten wijken voor het gebouw bijvoorbeeld, zijn ondergebracht in een depot en opnieuw geplant, maar ook sloten, wallen en hagen zijn opnieuw aangelegd.”

Energie en installatieDe basisverwarming en -koeling van het gehele gebouw vindt plaats door betonkernactivering. Voor de levering van koude en warmte wordt gebruikgemaakt van de bodem, waarin seizoensmatig de warmte en koude wordt opgeslagen. “Uniek is de hoogtemperatuuropslag (HTO): warmte, zoals zonnewarmte en overtollige warmte uit het gebouw, wordt op 300 meter diepte in de aarde opgeslagen. Dat is nog nooit eerder op zo’n grote diepte gerealiseerd. Daarnaast maakt het gebouw gebruik van warmte uit kassen en ook proceswarmte van apparatuur wordt afgevangen en opgeslagen. Ventilatie geschiedt op hybride wijze: ramen kunnen opengezet worden en als dat niet mogelijk is, wordt mechanisch ventilatielucht aangevoerd.”

AlgenAlgen zijn bijzonder interessante organismen, vindt Vet. In het gebouw worden ze bestudeerd en toegepast om de water- en nutriëntenkringlopen te sluiten, met name bij de afvoer van toiletwater. “In toiletwater zitten mineralen en nutriënten, die bij normale waterzuivering worden afgevoerd en vernietigd. In het gebouw van NIOO zamelen we fecaliën in door middel van vacuümtoiletten die worden gespoeld met grondwater. Die fecaliën

worden vergist en omgezet in biogas, dus energie. Bij de vergisting ontstaat een restvloeistof; die zetten we in als voedingsstof voor algen. De algen nemen de waardevolle voedingsstoffen op en reinigen het water. De gekweekte algen kunnen worden geoogst en gebruikt als meststof voor de land- en tuinbouw.”

Win-winsituatie“Het resultaat is fantastisch, het lab is nu één van de duurzaamste van Nederland. Hopelijk is ons project een voorbeeld voor bedrijven. Een gebouw dat goed is voor de mens en de omgeving, dat is toch een win-winsituatie voor iedereen?”

louise vet

Het duurzaamste laboratorium van Nederland

Nieuwbouw NIOO 32 Nieuwbouw NIOO

Twee vestigingen in één nieuw, duurzaam gebouw. Zo’n 12.000 m² aan kantoor- en laboratoriumruimte, inclusief bijgebouwen zoals kassen, waarin optimaal gebruikgemaakt wordt van zon, licht en natuur. Dat is het nieuwe hoofdgebouw van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), een onderzoeks-instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen in Wageningen. Directeur Louise Vet maakte zich hard voor een ontwerp dat voldoet aan de Cradle to Cradle-principes. Wat is haar visie op duurzaam bouwen? En hoe kijkt zij als opdrachtgever aan tegen het resultaat?

“We leven in een lineaire economie, waarin we grondstoffen zo gebruiken, dat we ze daarmee vernietigen. Dat is zonde en onnodig. Als ecologen hebben we een visie op hoe het anders kan: zó bouwen dat onze planeet er baat bij heeft. Die visie hebben we tot uiting gebracht in het NIOO-gebouw. Als we bouwen volgens de Cradle to Cradle-filosofie gaan we zoveel mogelijk uit van het sluiten van kringlopen van materialen, water en energie. Bovendien levert het gebouw een waardevolle bijdrage aan zijn omgeving. Het Cradle to Cradle-principe gaat ervan uit dat afval niet bestaat; alles wat we maken en achterlaten, keert terug als grondstof voor de natuur of nieuwe producten. Ook respecteert het Cradle to Cradle-principe de diversiteit van mogelijkheden, materialen, producten en mensen. Vaak moet de natuur wijken voor nieuwbouw, maar in het ontwerp van ons gebouw omarmen we juist biodiversiteit. Dat zie je terug aan de groene daken en het herstel van de oude flora en fauna. Bomen die moesten wijken voor het gebouw bijvoorbeeld, zijn ondergebracht in een depot en opnieuw geplant, maar ook sloten, wallen en hagen zijn opnieuw aangelegd.”

Energie en installatieDe basisverwarming en -koeling van het gehele gebouw vindt plaats door betonkernactivering. Voor de levering van koude en warmte wordt gebruikgemaakt van de bodem, waarin seizoensmatig de warmte en koude wordt opgeslagen. “Uniek is de hoogtemperatuuropslag (HTO): warmte, zoals zonnewarmte en overtollige warmte uit het gebouw, wordt op 300 meter diepte in de aarde opgeslagen. Dat is nog nooit eerder op zo’n grote diepte gerealiseerd. Daarnaast maakt het gebouw gebruik van warmte uit kassen en ook proceswarmte van apparatuur wordt afgevangen en opgeslagen. Ventilatie geschiedt op hybride wijze: ramen kunnen opengezet worden en als dat niet mogelijk is, wordt mechanisch ventilatielucht aangevoerd.”

AlgenAlgen zijn bijzonder interessante organismen, vindt Vet. In het gebouw worden ze bestudeerd en toegepast om de water- en nutriëntenkringlopen te sluiten, met name bij de afvoer van toiletwater. “In toiletwater zitten mineralen en nutriënten, die bij normale waterzuivering worden afgevoerd en vernietigd. In het gebouw van NIOO zamelen we fecaliën in door middel van vacuümtoiletten die worden gespoeld met grondwater. Die fecaliën

worden vergist en omgezet in biogas, dus energie. Bij de vergisting ontstaat een restvloeistof; die zetten we in als voedingsstof voor algen. De algen nemen de waardevolle voedingsstoffen op en reinigen het water. De gekweekte algen kunnen worden geoogst en gebruikt als meststof voor de land- en tuinbouw.”

Win-winsituatie“Het resultaat is fantastisch, het lab is nu één van de duurzaamste van Nederland. Hopelijk is ons project een voorbeeld voor bedrijven. Een gebouw dat goed is voor de mens en de omgeving, dat is toch een win-winsituatie voor iedereen?”

louise vet

Het duurzaamste laboratorium van Nederland

Nieuwbouw NIOO 32 Nieuwbouw NIOO

Een duurzaam gebouw hoeft geen plaggenhut te zijn

De opdrachtgever heeft duurzaam en milieubewust bouwen hoog op de agenda staan. De architect wil een mooi gebouw neerzetten. Claus en Kaan Architecten opereerde in dit spanningsveld. “Het was soms wikken en wegen.”

“Rieten daken en lemen hutten heeft Claus en Kaan Architecten niet in zijn beeldmerk”, zegt architect Dick van Wageningen. “We nemen duurzaamheid natuurlijk altijd mee, al zijn we geen uitgesproken groen bedrijf. Maar als je dick van wageningen

bouwt voor een opdrachtgever die duurzaamheid als core business heeft, dan doe je daar recht aan. Dan is duurzaam-heid een randvoorwaarde die alle partijen vanaf het begin van het proces inzetten bij elke keuze die gemaakt wordt.” Een integraal proces dus en een gezamenlijke inspanning. “Dat gaat niet automatisch, maar dat vraagt lef van de opdrachtgever en creativiteit van architect en adviseurs. Ik vind dat we daarin geslaagd zijn. Er staat een prachtig gebouw waarin alle ambities van de opdrachtgever zitten. Een gebouw ook met een voorbeeldfunctie.”

VerblijfskwaliteitClaus en Kaan Architecten integreerde zo veel mogelijk aspecten die op een of andere manier met duurzaamheid te maken hebben in het gebouw. Neem de logische opbouw van de verblijfsruimten. “Onderzoek is de kernactiviteit van het NIOO. Dat hebben we duidelijk uitgedrukt door de laboratoria aan de straatkant te plaatsen, achter de glazen gevels met houten zonneluifels. De kantoren liggen aan de achterzijde. Medewerkers hebben mooi uitzicht op de binnentuin, kunnen een raam openzetten – natuurlijke ventilatie kost geen energie – en hebben bovendien geen geluidsoverlast van de straat. Een prettige werkomgeving bevordert ook de duurzaam-heid, want een gebouw dat goed bevalt, gaat langer mee. In het gebouw is bovendien ruimte voor toekomstige veranderingen; de plattegrond is flexibel, zodat de indeling makkelijk aan te passen is. Zoals ook met het oog op de toekomst de plafonds hoger zijn dan standaard.”

Energiebesparend“Het complex is compact opgezet; een vormfactor die energiebesparend werkt. De gevel en de royale vides zorgen voor transparantie en veel lichtinval. Daardoor wordt de zon als licht- en warmtebron benut. DWA kwam met de nieuwste duurzame technieken, onze taak was die te integreren in het gebouw, verstopt of juist zichtbaar.”

Materiaalkeuze“Bij de keuze van materialen is de Cradle to Cradle-gedachte steeds leidend geweest. Glas is het meest recyclebare materiaal dat er bestaat. Verder zo veel mogelijk materialen die in onbewerkte toestand toepasbaar zijn en herbruikbaar. Dus geen verflagen op het hout. En je kunt natuurlijk hout met FSC-keurmerk uit Noord-Amerika laten komen, maar dat moet wel getransporteerd worden. In plaats daarvan is een West-Europese houtsoort gevonden die onbehandeld gebruikt kon worden. Voor de productie van aluminium is veel energie nodig. Daarom is in plaats daarvan gekozen voor rvs.”

Tot op de millimeter“Een laboratorium stelt heel eigen eisen; hygiënevoor-schriften zijn soms strijdig met duurzaamheid. Een vloer mag absoluut niet lekken. Over het beton komt dus meestal een gietvloer van een paar millimeter. Ook over die millimeters is goed nagedacht. We hebben uiteindelijk uit ecologische overwegingen de gietvloer weggelaten en de betonvloer gepolijst en geïmpregneerd. Het resultaat is een vloer met een uitstraling die helemaal past bij het pand.”

Nieuwbouw NIOO4 5Nieuwbouw NIOO

Een duurzaam gebouw hoeft geen plaggenhut te zijn

De opdrachtgever heeft duurzaam en milieubewust bouwen hoog op de agenda staan. De architect wil een mooi gebouw neerzetten. Claus en Kaan Architecten opereerde in dit spanningsveld. “Het was soms wikken en wegen.”

“Rieten daken en lemen hutten heeft Claus en Kaan Architecten niet in zijn beeldmerk”, zegt architect Dick van Wageningen. “We nemen duurzaamheid natuurlijk altijd mee, al zijn we geen uitgesproken groen bedrijf. Maar als je dick van wageningen

bouwt voor een opdrachtgever die duurzaamheid als core business heeft, dan doe je daar recht aan. Dan is duurzaam-heid een randvoorwaarde die alle partijen vanaf het begin van het proces inzetten bij elke keuze die gemaakt wordt.” Een integraal proces dus en een gezamenlijke inspanning. “Dat gaat niet automatisch, maar dat vraagt lef van de opdrachtgever en creativiteit van architect en adviseurs. Ik vind dat we daarin geslaagd zijn. Er staat een prachtig gebouw waarin alle ambities van de opdrachtgever zitten. Een gebouw ook met een voorbeeldfunctie.”

VerblijfskwaliteitClaus en Kaan Architecten integreerde zo veel mogelijk aspecten die op een of andere manier met duurzaamheid te maken hebben in het gebouw. Neem de logische opbouw van de verblijfsruimten. “Onderzoek is de kernactiviteit van het NIOO. Dat hebben we duidelijk uitgedrukt door de laboratoria aan de straatkant te plaatsen, achter de glazen gevels met houten zonneluifels. De kantoren liggen aan de achterzijde. Medewerkers hebben mooi uitzicht op de binnentuin, kunnen een raam openzetten – natuurlijke ventilatie kost geen energie – en hebben bovendien geen geluidsoverlast van de straat. Een prettige werkomgeving bevordert ook de duurzaam-heid, want een gebouw dat goed bevalt, gaat langer mee. In het gebouw is bovendien ruimte voor toekomstige veranderingen; de plattegrond is flexibel, zodat de indeling makkelijk aan te passen is. Zoals ook met het oog op de toekomst de plafonds hoger zijn dan standaard.”

Energiebesparend“Het complex is compact opgezet; een vormfactor die energiebesparend werkt. De gevel en de royale vides zorgen voor transparantie en veel lichtinval. Daardoor wordt de zon als licht- en warmtebron benut. DWA kwam met de nieuwste duurzame technieken, onze taak was die te integreren in het gebouw, verstopt of juist zichtbaar.”

Materiaalkeuze“Bij de keuze van materialen is de Cradle to Cradle-gedachte steeds leidend geweest. Glas is het meest recyclebare materiaal dat er bestaat. Verder zo veel mogelijk materialen die in onbewerkte toestand toepasbaar zijn en herbruikbaar. Dus geen verflagen op het hout. En je kunt natuurlijk hout met FSC-keurmerk uit Noord-Amerika laten komen, maar dat moet wel getransporteerd worden. In plaats daarvan is een West-Europese houtsoort gevonden die onbehandeld gebruikt kon worden. Voor de productie van aluminium is veel energie nodig. Daarom is in plaats daarvan gekozen voor rvs.”

Tot op de millimeter“Een laboratorium stelt heel eigen eisen; hygiënevoor-schriften zijn soms strijdig met duurzaamheid. Een vloer mag absoluut niet lekken. Over het beton komt dus meestal een gietvloer van een paar millimeter. Ook over die millimeters is goed nagedacht. We hebben uiteindelijk uit ecologische overwegingen de gietvloer weggelaten en de betonvloer gepolijst en geïmpregneerd. Het resultaat is een vloer met een uitstraling die helemaal past bij het pand.”

Nieuwbouw NIOO4 5Nieuwbouw NIOO

Schoolvoorbeeld van grensverleggend bouwen

“Dit is een project om trots op te zijn. Het gebouw zelf, maar ook de totstand-koming is een voorbeeld van hoe een bevlogen opdrachtgever een droom in vervulling laat gaan.” Aan het woord is Arie Huisman van DWA installatie- en energieadvies. “Niet in ieder project krijg je zó de mogelijkheid experimenten uit te voeren en grenzen te verleggen.”

DWA adviseerde de technische installaties voor het nieuwe complex van NIOO. Het bureau zorgde ook voor ‘smeerolie’ in het project: het haalde voor het innovatieve energiesysteem met hoogtemperatuuropslag subsidie binnen van Agentschap NL en de provincie Gelderland. “Het NIOO heeft alle betrokken partijen geprikkeld om steeds een stapje verder te gaan op weg naar duurzaamheid. Een volledig energieneutraal gebouw was daarbij geen doel op zich. Wél: nieuwe technieken aanboren die tevens dicht bij het onderzoeksgebied van het NIOO liggen. Je kunt natuurlijk met reguliere en al eerder toegepaste technieken het niveau energienul voor een gebouw bereiken. Innoveren vraagt meer inspanning en uithoudingsvermogen.”

Nieuwe techniekenBijzonder voorbeeld van een nieuwe techniek die werd toegepast in het complex is de hoogtemperatuuropslag (HTO) in diepere aardlagen. “Het is een pilot, zowel procedureel – het past nog niet binnen het huidige beleid van de provincie – als ook in de uitvoering. De warmte wordt opgeslagen in de diepere aardlagen waarvan de samenstelling nog niet zo uitgebreid geanalyseerd is.

Een tweede grote innovatie is het sluiten van de kringlopen op watergebied. Het NIOO wilde de kringlopen op watergebied sluiten en mineralen en nutriënten terugwinnen, die bij normale waterzuivering worden afgevoerd. Dit past helemaal in de toegepaste Cradle to Cradle-gedachte. Voor de ventilatie (met name in de kantoren) is gekozen voor een hybride wijze van ventileren. Als het natuurlijk kan, gebeurt dit door te openen ramen. Als dit vanwege weersomstandigheden niet kan en ramen gesloten blijven, wordt op basis van de meting van de luchtkwaliteit de ventilatie ingeschakeld.”

Vasthouden aan een droom “Zowel het project als het proces is een voorbeeld voor anderen. We hebben er zelf veel van geleerd. Zo zijn we bij het ontwerp en ook de realisatie van HTO knelpunten

tegengekomen. Hier haal je leerpunten uit die je bij een volgend project meeneemt. Alle partijen, elk met hun eigen expertise, waren integraal betrokken bij het bouwproces. Dat levert inspiratie op én kennis die we ‘in onze kaarten-bak’ kunnen zetten en gebruiken voor volgende projecten. Het NIOO heeft met zijn ambitie de betrokken partners voortdurend geïnspireerd en geprikkeld. Zonder die prikkels waren we niet zo ver gekomen. Je ziet geregeld dat een opdrachtgever aan het begin grote ambities heeft, maar dat die gaandeweg naar beneden bijgesteld worden. Zo niet bij het NIOO. Het wist telkens alle partijen uit te dagen een stap verder te gaan. Door steeds de boodschap te herhalen, steeds de vraag te stellen: zijn we nu op de honderd procent, halen we het onderste uit de kan of kunnen we nóg beter? Het NIOO durfde risico’s te nemen, zijn nek uit te steken en hield vast aan zijn droom.”

arie huisman

Nieuwbouw NIOO6 7Nieuwbouw NIOO

Schoolvoorbeeld van grensverleggend bouwen

“Dit is een project om trots op te zijn. Het gebouw zelf, maar ook de totstand-koming is een voorbeeld van hoe een bevlogen opdrachtgever een droom in vervulling laat gaan.” Aan het woord is Arie Huisman van DWA installatie- en energieadvies. “Niet in ieder project krijg je zó de mogelijkheid experimenten uit te voeren en grenzen te verleggen.”

DWA adviseerde de technische installaties voor het nieuwe complex van NIOO. Het bureau zorgde ook voor ‘smeerolie’ in het project: het haalde voor het innovatieve energiesysteem met hoogtemperatuuropslag subsidie binnen van Agentschap NL en de provincie Gelderland. “Het NIOO heeft alle betrokken partijen geprikkeld om steeds een stapje verder te gaan op weg naar duurzaamheid. Een volledig energieneutraal gebouw was daarbij geen doel op zich. Wél: nieuwe technieken aanboren die tevens dicht bij het onderzoeksgebied van het NIOO liggen. Je kunt natuurlijk met reguliere en al eerder toegepaste technieken het niveau energienul voor een gebouw bereiken. Innoveren vraagt meer inspanning en uithoudingsvermogen.”

Nieuwe techniekenBijzonder voorbeeld van een nieuwe techniek die werd toegepast in het complex is de hoogtemperatuuropslag (HTO) in diepere aardlagen. “Het is een pilot, zowel procedureel – het past nog niet binnen het huidige beleid van de provincie – als ook in de uitvoering. De warmte wordt opgeslagen in de diepere aardlagen waarvan de samenstelling nog niet zo uitgebreid geanalyseerd is.

Een tweede grote innovatie is het sluiten van de kringlopen op watergebied. Het NIOO wilde de kringlopen op watergebied sluiten en mineralen en nutriënten terugwinnen, die bij normale waterzuivering worden afgevoerd. Dit past helemaal in de toegepaste Cradle to Cradle-gedachte. Voor de ventilatie (met name in de kantoren) is gekozen voor een hybride wijze van ventileren. Als het natuurlijk kan, gebeurt dit door te openen ramen. Als dit vanwege weersomstandigheden niet kan en ramen gesloten blijven, wordt op basis van de meting van de luchtkwaliteit de ventilatie ingeschakeld.”

Vasthouden aan een droom “Zowel het project als het proces is een voorbeeld voor anderen. We hebben er zelf veel van geleerd. Zo zijn we bij het ontwerp en ook de realisatie van HTO knelpunten

tegengekomen. Hier haal je leerpunten uit die je bij een volgend project meeneemt. Alle partijen, elk met hun eigen expertise, waren integraal betrokken bij het bouwproces. Dat levert inspiratie op én kennis die we ‘in onze kaarten-bak’ kunnen zetten en gebruiken voor volgende projecten. Het NIOO heeft met zijn ambitie de betrokken partners voortdurend geïnspireerd en geprikkeld. Zonder die prikkels waren we niet zo ver gekomen. Je ziet geregeld dat een opdrachtgever aan het begin grote ambities heeft, maar dat die gaandeweg naar beneden bijgesteld worden. Zo niet bij het NIOO. Het wist telkens alle partijen uit te dagen een stap verder te gaan. Door steeds de boodschap te herhalen, steeds de vraag te stellen: zijn we nu op de honderd procent, halen we het onderste uit de kan of kunnen we nóg beter? Het NIOO durfde risico’s te nemen, zijn nek uit te steken en hield vast aan zijn droom.”

arie huisman

Nieuwbouw NIOO6 7Nieuwbouw NIOO

8

Grenzen stellen aan oneindige ambities

De ambities van de opdrachtgever mogen oneindig zijn; wetgeving, vergunningen en programma’s van eisen schrijven grenzen voor. DGMR hielp bij het opzoeken van die grenzen door advies te geven over de bouwfysica, brandveiligheid, duurzaamheid en milieutechnische aangelegenheden bij de ontwikkeling van het hoofdgebouw van het NIOO.

“Hoe gaan de gevels er uitzien? Hoe zit het met de transparantie, zonwering en daglichttoetreding in het hart van het gebouw? Welke duurzame materialen verwerken we in het ontwerp? Hoe gaan we om met de brandveilig-heid? Dat soort vragen heb ik mijzelf gesteld”, vertelt adviseur Paul van Bergen. Balans “We hebben een balans gezocht tussen de wensen van de opdrachtgever en het procedureel, financieel en technisch haalbare. De ambitie van de opdrachtgever was

bijvoorbeeld zo veel mogelijk vernieuwbare materialen te verwerken in het gebouw, bijvoorbeeld uit hout. Maar vooral in het laboratoriumgedeelte moet je rekening houden met allerlei wet- en regelgeving. Voor de vloer verkozen we daarom een betonconstructie boven een houtconstructie, want een houten vloer is te gevoelig voor trillingen. Bovendien komen er zware objecten op te staan; een betonnen constructie is stijver dan een houten. Ook moet de vloer makkelijk schoon te maken zijn en gelden er eisen op het gebied van waterdichtheid. Het plafond in de laboratoria is van geperfo-reerd metaal, gesloten en eenvoudig uitneem-baar en schoon te maken. De plafondeilanden in de kantoren daarentegen, hebben hoge bovenramen voor de daglichttoetreding en bieden zicht op de thermisch actieve

paul van bergen

constructie, waardoor je materiaal bespaart en de massa kunt inzetten bij de klimatisering. Een andere ambitie was om kringlopen te sluiten. Dat kan niet overal, maar we hebben het waar dat kon geprobeerd in de basis- constructie. Zo is een geoptimaliseerde betonconstructie aangebracht en daarin energie opgeslagen en is er verduurzaamd zachthout gebruikt.” Dogma’sHet gebouw is bijzonder, aldus Van Bergen. “Met een duurzaam gebouw maak je een statement. Hier is dat gedaan zonder dat het ten koste gaat van de architectuur. Het is een modern ontwerp geworden, dat afrekent met dogma’s. En het mooie is dat experimenten en innovaties blijvend mogelijk zijn, ook na de oplevering.”

Nieuwbouw NIOO 9Nieuwbouw NIOO

8

Grenzen stellen aan oneindige ambities

De ambities van de opdrachtgever mogen oneindig zijn; wetgeving, vergunningen en programma’s van eisen schrijven grenzen voor. DGMR hielp bij het opzoeken van die grenzen door advies te geven over de bouwfysica, brandveiligheid, duurzaamheid en milieutechnische aangelegenheden bij de ontwikkeling van het hoofdgebouw van het NIOO.

“Hoe gaan de gevels er uitzien? Hoe zit het met de transparantie, zonwering en daglichttoetreding in het hart van het gebouw? Welke duurzame materialen verwerken we in het ontwerp? Hoe gaan we om met de brandveilig-heid? Dat soort vragen heb ik mijzelf gesteld”, vertelt adviseur Paul van Bergen. Balans “We hebben een balans gezocht tussen de wensen van de opdrachtgever en het procedureel, financieel en technisch haalbare. De ambitie van de opdrachtgever was

bijvoorbeeld zo veel mogelijk vernieuwbare materialen te verwerken in het gebouw, bijvoorbeeld uit hout. Maar vooral in het laboratoriumgedeelte moet je rekening houden met allerlei wet- en regelgeving. Voor de vloer verkozen we daarom een betonconstructie boven een houtconstructie, want een houten vloer is te gevoelig voor trillingen. Bovendien komen er zware objecten op te staan; een betonnen constructie is stijver dan een houten. Ook moet de vloer makkelijk schoon te maken zijn en gelden er eisen op het gebied van waterdichtheid. Het plafond in de laboratoria is van geperfo-reerd metaal, gesloten en eenvoudig uitneem-baar en schoon te maken. De plafondeilanden in de kantoren daarentegen, hebben hoge bovenramen voor de daglichttoetreding en bieden zicht op de thermisch actieve

paul van bergen

constructie, waardoor je materiaal bespaart en de massa kunt inzetten bij de klimatisering. Een andere ambitie was om kringlopen te sluiten. Dat kan niet overal, maar we hebben het waar dat kon geprobeerd in de basis- constructie. Zo is een geoptimaliseerde betonconstructie aangebracht en daarin energie opgeslagen en is er verduurzaamd zachthout gebruikt.” Dogma’sHet gebouw is bijzonder, aldus Van Bergen. “Met een duurzaam gebouw maak je een statement. Hier is dat gedaan zonder dat het ten koste gaat van de architectuur. Het is een modern ontwerp geworden, dat afrekent met dogma’s. En het mooie is dat experimenten en innovaties blijvend mogelijk zijn, ook na de oplevering.”

Nieuwbouw NIOO 9Nieuwbouw NIOO

Duurzame innovaties verdienen stimulans

“Provincie Gelderland hecht waarde aan vernieuwende praktijkexperimenten die een brug slaan tussen onderzoek en praktijk. Dat is precies wat het NIOO met dit nieuwe gebouw doet”, zegt gedeputeerde Annelies van der Kolk, onder meer verantwoordelijk voor klimaat en milieu. “Het NIOO past nieuwe duurzame technieken toe en deelt de opgedane kennis.” Voldoende redenen voor de provincie om subsidie te geven voor nieuwe technieken in het gebouw, met name voor de hoogtemperatuuropslag (HTO) en de nieuwe zonnepanelen.

Bij HTO wordt zonnewarmte en overtollige warmte uit kassen en kantoren ‘s zomers opgeslagen in diepere aardlagen. In koudere perioden kan de warmte weer worden gebruikt. “HTO betekent dat er meer warmte in de bodem wordt opgeslagen dan eruit gaat. Voor de provincie is het een pilot. Daarvoor hebben we een vergunning verleend, maar we willen wel weten wat de effecten van de warmteopslag zijn. En we willen natuurlijk ook weten wat het oplevert. Vandaar dat we ook het monitoringsproject volledig subsidiëren.” Het monitoringsproject brengt de

annelies van der kolk

thermische en energetische prestaties van HTO in beeld. Als het effect positief is, ziet Van der Kolk mogelijkheden om HTO ook in andere sectoren toe te passen, bijvoor-beeld in de glastuinbouw.

Samenwerking“Met elkaar staan we voor de grote opgave tot een duurzame samenleving en leefomgeving te komen. Innovatie is daarbij ontzettend belangrijk. Daarom

stimuleert de provincie de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, instellingen voor onderzoek en onderwijs om tot innovatieve initiatieven te komen, die daadwerkelijk uitgevoerd kunnen worden. Daarvoor is ruimte nodig om te experimenteren. Waar we kunnen, helpen we die ruimte te vinden en stimuleren we én met kennis én met financiën goede investeringen en duurzame innovaties, gericht op de toekomst.”

10 Nieuwbouw NIOO 11Nieuwbouw NIOO

Duurzame innovaties verdienen stimulans

“Provincie Gelderland hecht waarde aan vernieuwende praktijkexperimenten die een brug slaan tussen onderzoek en praktijk. Dat is precies wat het NIOO met dit nieuwe gebouw doet”, zegt gedeputeerde Annelies van der Kolk, onder meer verantwoordelijk voor klimaat en milieu. “Het NIOO past nieuwe duurzame technieken toe en deelt de opgedane kennis.” Voldoende redenen voor de provincie om subsidie te geven voor nieuwe technieken in het gebouw, met name voor de hoogtemperatuuropslag (HTO) en de nieuwe zonnepanelen.

Bij HTO wordt zonnewarmte en overtollige warmte uit kassen en kantoren ‘s zomers opgeslagen in diepere aardlagen. In koudere perioden kan de warmte weer worden gebruikt. “HTO betekent dat er meer warmte in de bodem wordt opgeslagen dan eruit gaat. Voor de provincie is het een pilot. Daarvoor hebben we een vergunning verleend, maar we willen wel weten wat de effecten van de warmteopslag zijn. En we willen natuurlijk ook weten wat het oplevert. Vandaar dat we ook het monitoringsproject volledig subsidiëren.” Het monitoringsproject brengt de

annelies van der kolk

thermische en energetische prestaties van HTO in beeld. Als het effect positief is, ziet Van der Kolk mogelijkheden om HTO ook in andere sectoren toe te passen, bijvoor-beeld in de glastuinbouw.

Samenwerking“Met elkaar staan we voor de grote opgave tot een duurzame samenleving en leefomgeving te komen. Innovatie is daarbij ontzettend belangrijk. Daarom

stimuleert de provincie de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, instellingen voor onderzoek en onderwijs om tot innovatieve initiatieven te komen, die daadwerkelijk uitgevoerd kunnen worden. Daarvoor is ruimte nodig om te experimenteren. Waar we kunnen, helpen we die ruimte te vinden en stimuleren we én met kennis én met financiën goede investeringen en duurzame innovaties, gericht op de toekomst.”

10 Nieuwbouw NIOO 11Nieuwbouw NIOO

Colofon©2011, DWA installatie- en energieadvies

T 088 163 53 00E dwa@dwa.nl I www.dwa.nl

Tekst &Teksten

BeeldmateriaalGuy Ackermans, Claus en Kaan Architecten, DGMR, Henk Jans / Bouwbedrijf Berghege, NIOO, provincie Gelderland, Marco Westerhof

VormgevingD&DJ communicatie