n'GO nr 14

37
Farid Ghrich goed bestuur anders bekeken Jude Zounmenou marionetten- speler + Changesetter verandering in beeld gebracht ONTWIKKELINGSSAMENWERKING EN MENSELIJKE RELATIES N r 14 september 2013 als in de hemel Op aarde De plaats van religie in ontwikkelingssamenwerking

description

Alleluia, de nieuwe n'GO is uit! We hopen dat hij u zal bevallen, Inch’Allah. We praten over geloven en de impact ervan op ontwikkelingssamenwerking. Als we meer rekening zouden houden met religie en de bijhorende wereldvisies, zouden er dan meer projecten slagen? Jude Zounmenou opent voor ons de deuren van zijn marionettentheater. Artiest zijn in Benin is geen senicure, maar met doorzetting en moed is hij erin geslaagd zijn kunst te doen uitbreken via een internationaal festival. Routine of nieuwsgierigheid? De één is comfortabel maar soms bedrieglijk, de ander veeleisend maar vol verrassing. Hoe rijmen we die twee om elke situatie zo goed mogelijk de baas te kunnen? Het wiel van verandering kan je hoofd doen tollen. Dit instrument geeft ons een beeld van waar ieder zich bevindt in een veranderingsproces... verbluffend in al zijn eenvoud! Tot slot schept Farid Ghrich orde in zijn verhuisdozen en zijn ideeën over goed bestuur. Waar begint en eindigt ieders verantwoordelijkheid?

Transcript of n'GO nr 14

Page 1: n'GO nr 14

Farid Ghrich goed bestuur

anders bekeken

Jude Zounmenou marionetten-

speler +

Changesetterverandering

in beeld gebracht

ON T W IK K ELINGSSA MEN W ER K ING EN MENSELIJK E R EL ATIES

Nr14september

2013

als in de hemelOp aarde

De plaats van religie in ontwikkelingssamenwerking

Page 2: n'GO nr 14

Kent u het islamitisch bankieren? Eigenlijk is het een synoniem voor ethisch bankieren. Alleen staat in islamitisch bankieren het woord ‘islamitisch’. In de ogen van westerlingen is dat niet neutraal, om niet te zeggen verdacht. Zou de islam symbool geworden zijn voor alles wat angst aanjaagt? Nochtans is deze godsdienst, net als alle andere religies, een krachtige uitdrukking van een collectief innerlijk leven. Wie er geen rekening mee houdt bij het opzetten van gemeenschappelijke projecten laat een belangrijke voorwaarde voor ownership en dus voor duurzaamheid terzijde liggen.Ownership, daar spreken we vaak over in n’GO. Maakt het onderwerp u nieuwsgierig of eerder machteloos? Aarzel niet om u in te schrijven voor het colloquium/de workshops “Menselijk telt driedubbel”, die op 5 en 6 december over dit onderwerp georganiseerd worden. Om meer te weten en u in te schrijven: www.echoscommunication.org

Geniet van dit nummer.

Miguel de ClerckDirecteur Echos Communication

radar P.3

portret P.7 Jude Zounmenou

2

God almachtig!Hoe omgaan met religie in ontwikkelingswerk?

dossier P.13

Nieuwsgierig-heid als tegengif voor routine P.22

instrument P.29 Het Rad van Verandering

blog-notes P.35 Farid Ghrich

CO

VER

: ©

JU

AN

MO

NIN

O -

ISTO

CK

PH

OTO

| vooraf

Nr14

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

n’GO oktober 2013

Page 3: n'GO nr 14

In de reeks TERRAIN toont Jackie Nickerson de mens in het landschap: hoe we de wereld die we bewonen op elk moment van ons mens-zijn veranderen en hoe de omgeving die we zelf scheppen op haar beurt, in positieve of negatieve zin, verandert wie wij zijn. We gaan er gemakkelijkheidshalve van uit dat natuur en mensheid gescheiden zijn, maar dat perspectief is zichtbaar voorbijgestreefd. In TERRAIN zijn mensen, in de sterkste zin van dit woord, ‘aards’, ‘van de aarde’. (fotos : Jackie Nickerson)

Foto

van

de m

aand

een andere kijk 3n’GO oktober 2013

Page 4: n'GO nr 14

© S

YLVA

IN B

ILO

DEA

U -

FO

TOLI

A

Je hoeft niet te wachten op Gene Kelly en de regen om midden op straat een dansje te wagen. Het collectief if Human koos een zonnige dag uit in het centrum van

Brussel om zijn dansvloer te installeren. Deze uitnodiging om te dansen, die past binnen het project Fear and Desire, is in de eerste plaats een pleidooi

voor de herontdekking van onze vrijheden en ons gemeenschappelijk mens-zijn. Wil je even glimlachen om de dag te beginnen? Gewoon klikken...

Stop and dance with me…| Video van de maand

Ontdek de video

een andere kijk 4n’GO oktober 2013

Page 5: n'GO nr 14

© E

LNU

R -

FO

TOLI

A

Hoeveel slaven werken voor u?Het speelt als een vrolijk spelletje, maar aan het eind van de rit is de he-mel toch minder blauw. Met een fris

ogende test trekt Made In A Free World de aandacht op de herkomst van onze aankopen en op een strijd waarvan velen denken dat ze reeds eeuwen geleden beslecht werd: sla-vernij. Moeten we schuldig pleiten, stoppen met kopen? In de test wordt

niemand met de vinger gewezen; ie-dereen is op zijn niveau een stukje van het verhaal. En alle verandering begint met een aangescherpt besef...

Doe de test!Meer info…

een andere kijk 5n’GO oktober 2013

Page 6: n'GO nr 14

Irritante militant…De studie: Nadia Y. Bashir e.a., The ironic impact of activists: Negative stereotypes reduce social change influence, in European Journal of Social Psychology, 2013

Een studie van de uni-versiteit van Toronto komt tot een verrassende

ontdekking: het merendeel van de mensen erkent de nood aan sociale verandering, zoals gelijke rechten of ecologische maatregelen, maar is niet geneigd tot enige gedragsver-andering. Reden: de hardnekkige stereotypen die ze koesteren tegen-over activisten. Groene jongens zijn ‘tree-huggers’ en geitenwollensok-kendragers, feministen zijn man-nenhaters en vuil… Door op een agressieve wijze verandering te pro-moten en onconventioneel gedrag te vertonen halen miltanten zich een vijandig en excentriek imago op de hals. Contraproductief, want geen kat die daarmee geassocieerd wil worden. Opbergen dus, die al te sprekende outfits!

360° Voor u gelezen

© F

AR

AW

AYS

- D

EPO

SIT

PH

OTO

Seen andere kijk 6n’GO oktober 2013

Page 7: n'GO nr 14

“De artistieke taal is

universeel”

© A

LIO

UN

ND

IAYE

- K

AFN

UN

7portret n’GO oktober 2013

Jude Zounmenou

Page 8: n'GO nr 14

| bio

1982Geboren in Bohincon, Benin

1998Beslist tegen de wil van zijn ouders in om acteur te worden

2000Leert de stiel al doen-de, aan de uitgang van voorstellingen

2008Raakt in de ban van de marionet en sticht de vereniging Thaka-mou Culture Arts

2010Eerste festival « Teni-Tedji: de 72 uren van de ma-rionet in Benin »

2011Het festival vindt sponsors in Benin, die de voortzetting verzekeren

Zijn leven hangt aan een draadje… dat hij evenwel aan de goede kant vastheeft. Samen met zijn marionetten pakt Jude Zounme-nou de taboes van de Beninse maatschappij aan. Gewapend met spot en humor werkt hij mee aan de opvoeding van jong en oud.

portret 8n’GO oktober 2013

Page 9: n'GO nr 14

W ie heeft er nooit zin gehad om te leven van de kunst? Meer dan één droomt er-van zich dagelijks te kun-nen uitleven in de eigen

talenten en creativiteit… Van schildersa-teliers tot de planken, cultuur raakt nooit buiten adem. Maar de weg is lang en velen haken af als er hindernissen opduiken. Die obstakels heeft Jude Zounmenou één voor één getrotseerd. “Eerst had ik besloten om theater te gaan doen. Mijn ouders waren er radicaal tegen gekant omdat acteurs in de Beninse maatschappij nogal scheef worden bekeken. Ze hebben de reputatie nietsnut-ten te zijn die geen steek uithalen en geen enkele kans op slagen hebben in het leven.”

MagieNaast de familiale en sociale druk stootte Jude Zounmenou op een eerder praktisch probleem. “Er is geen theaterschool in Benin… In het begin trok ik erop uit om

“Ontwikkeling begint bij een goed sociaal systeem. En daar is politieke wil voor nodig.”

| getuigenis

Hermas Gbaguidi, schrijver uit Benin« Ik heb Jude ontmoet tijdens een van mijn workshops. Zijn aanwezigheid op de scène heeft mij van bij het begin verleid. Sindsdien is hij mijn assistent, ik heb hem begeleid bij de creatie van zijn voorstellingen en ik blijf hem van nabij volgen. Jude is een vechter! Hij heeft een grote vastberadenheid en ambitie en hij werkt hard om er te geraken. De kwaliteit van zijn werk maakt indrukwekkende sprongen... Jude heeft snel geleerd en hij heeft nog steeds zin om verder te evolueren. Ondanks zijn succes (en het succes van het festival), is hij niet naast zijn schoenen gaan lopen. Jude blijft een nederig man.»

portret 9n’GO oktober 2013

Page 10: n'GO nr 14

artiesten te ontmoeten aan de uitgang van voorstellingen, ik discussieerde met regis-seurs van het Institut français… Ik leerde mijn stiel in de praktijk en van mensen die ik tegenkwam. Het was niet makkelijk om mijn plaatsje te veroveren, maar de moti-vatie was groot: ik wilde mezelf bewijzen dat ik er kon geraken. Vandaag wil ik de kijk van de maatschappij op artiesten ver-anderen.”Hij begon als acteur-verteller, maar van-daag is Jude de bekendste marionetten-speler van het land. “Ik wilde iets doen dat nog niet bestond in Benin. Na een tijdje zoeken kwam ik terecht bij de marionet. In de buurlanden Togo, Nigeria, Burkina Faso,… is marionettenspel wel populair, maar bij ons is het quasi onbestaande. Ik hou van het gemak waarmee je met ande-ren kan communiceren via een pop. Als je een marionet bovenhaalt, komt er automa-tisch publiek aanstromen. En als ze begint te bewegen, is iedereen geboeid. Voor kin-

deren is het pure magie, maar het werkt evenzeer met ouderen, die willen weten hoe je het doet.”

Meer dan een entertainerIn zijn artistiek project gaat Jude Zounme-nou veel verder dan enkel entertainment. De vereniging Thakamou Culture Arts, die hij in 2008 oprichtte, organiseert niet al-

leen het internationale festival Teni-Tedji. “Het festival, dat artiesten van over heel Afrika en Europa ontvangt, is een beetje ons paradepaardje en werpt tevens een licht op de andere missies van onze ver-eniging: vorming, educatie en sensibilisa-tie. Een kunst beoefenen is goed, maar het gaat vooral over het hoe en waarom! Elk jaar kiezen we een thema, waarmee we op

“De uitwisseling met het publiek op het einde is voor mij het belangrijkste. Deze ruimte om te luisteren en te discussiëren is

fundamenteel voor een duurzame verandering.

portret 10n’GO oktober 2013

Page 11: n'GO nr 14

tournee trekken: van voorstelling tot voorstelling in alle steden en grote dorpen van Benin. Dit jaar brengen we de geboorteaangifte van kinderen op de voorgrond. Vorig jaar hadden we het over handicap. Elk optreden is een gelegenheid om de vastgeroeste voorstellingen van de toeschouwers in vraag te stellen. Dit is onze manier om de gemeenschap te ontwikkelen.”In hun opvoedingswerk rijmen Jude en zijn team kwaliteit en uitdruk-kingsvrijheid. “Om de aandacht te trekken van het publiek, om de ogen en oren te openen, moeten alle ele-menten van het spektakel (de mari-onetten, de marionettenspelers, de muziek, het ritme,…) in elkaar ver-smelten en een geheel vormen. Je moet tegelijk dynamisch en grappig zijn en ook een duidelijke boodschap hebben. Wat voor mij ook heel be-langrijk is, is de uitwisseling met het publiek op het einde. Deze ruimte om te luisteren en te discussiëren is van fundamenteel belang als we een duur-zame verandering willen bereiken. Ik

herinner me nog dat enkele uren voor de show over handicap ‘Wie is het niet?’ een kind aan ons kwam vragen of hij zijn broertje mocht meebren-gen. We begrepen niet waarom hij zo aandrong, maar stemden er natuur-lijk mee in. Op de voorstelling kwam hij aangereden met zijn broertje in een rolstoel. Mensen met een handi-cap worden moeilijk aanvaard door de samenleving en het kind werd ge-woonlijk thuis gehouden. Tijdens de show zat hij helemaal vooraan en hij was hét onderwerp van de discussies op het einde. Die dag hebben heel wat mensen hun kijk veranderd! Toen we vertrokken zagen we heel wat jonge-ren rond de rolstoel staan. Ze toon-den voor de eerste keer interesse in de jongen.”

Morele verplichtingOok het statuut van de artiest krijgt veel aandacht binnen Thakamou Culture Arts. “We willen bewijzen dat het mogelijk is om ergens te ge-raken met kunst. Het succes van het

“Elk optreden is een gelegen-heid om de vastgeroeste

voorstellingen van de toeschouwers in vraag te stellen.

portret 11n’GO oktober 2013

Page 12: n'GO nr 14

festival, dat populair is tot buiten de gren-zen van West-Afrika, is daar het mooiste voorbeeld van. We organiseren ook ver-schillende workshops voor beginnende artiesten: creatie van een personage, sce-narioschrijven, marionetten maken,… We hebben een morele verplichting om ze goed te vormen: ze moeten in staat zijn om er-van te leven!”Wat het project van Jude Zounmenou zo speciaal maakt, is de visie die hem inspi-reert. “Mijn bewustzijn als burger is de drijfveer van wat ik doe. Ik doe het van-uit een fundamenteel positieve instelling, maar ook vanuit woede tegenover de Afri-kaanse leiders. Ik ben net voor de eerste keer naar Europa gereisd en als ik de pre-sident van mijn land zou ontmoeten, zou ik hem heel wat vragen stellen. Waarom wor-den er zo weinig beslissingen genomen om de levensomstandigheden te verbeteren? Waarom wordt alsmaar opnieuw de rode

loper uitgerold voor mensen die ons uitbui-ten? Waarom moet ik twee uur wachten om een video op het internet te kunnen zien? En vooral, wat wint hij erbij om Benin niet te ontwikkelen? Kom me niet vertellen dat mijn land niet rijk genoeg is! Ontwikkeling begint bij een goed sociaal systeem voor alle burgers. Om daartoe te komen is er eerst en vooral politieke wil nodig.”Als geslaagd artiest, overtuigd moralist, eerlijk mens en eenvoudige burger heeft Jude Zounmenou alle touwtjes in handen om zijn dromen waar te maken. “Ik zou willen dat Teni-Tedji een van de grootste festivals ter wereld wordt. Met een beetje geduld en de juiste beslissingen kunnen we niet anders dan er geraken!”.

RENAUD DEWORST

Jean-Luc Virchaux, directeur van de Zwitserse ontwikke-lingssamenwerking in Benin« Jude maakt spektakel, zin en dromen: hij heeft een doelstelling, hij vecht ervoor en hij verenigt mensen om iets te realiseren. In de Beninse culturele microkosmos is dit profiel eerder zeldzaam. Ondanks zijn jonge leeftijd heeft hij van Porto Novo één van de aantrekkingspolen gemaakt van deze kunst in Afrika. Chapeau! Het is bovendien een waar plezier om met hem samen te werken. Hij is genereus in zijn engagement. Hij manoeuvreert goed in een soms moeilijke context en hij behoudt de nodige afstand om de juiste beslissingen te nemen. Onlangs nog heb ik enorm de manier op prijs gesteld waarop hij de Zwitserse ontwikkelingssamenwerking, die hem sinds twee jaar steunt, heeft bednankt. Hij heeft een voorstelling gegeven voor de kinderen van het personeel. Wij houden er een prachtige herinnering aan over.»

© A

LIO

UN

ND

IAYE

- K

AFN

UN

| getuigenis

portret 12n’GO oktober 2013

Page 13: n'GO nr 14

God almachtig!Hoe omgaan met religie in ontwikkelingswerk?

© S

AYH

MO

G -

FO

TOLI

A

Religie als splijt-zwam, religie als waarheidssluier; reli-gie als cultuurdrager, re-ligie als verbin-ding. Wat moeten we ermee, wat kúnnen we ermee, wanneer het Westerse secu-larisatiecredo geen vruchtbare bodem vindt in de rest van de wereld?

13dossier n’GO oktober 2013

Page 14: n'GO nr 14

H et moet gezegd, het baart ons zorgen. Het fanatisme waar-mee religieuze stromingen de wereldorde in hun greep hou-den, lijkt de continentendrift

op eigen houtje een duw te geven. De aarde kreunt. Is een samenwerking tussen Noord en Zuid, tussen West en Oost beter af zon-der godsdiensten? Op het Oude Continent zit de grote afrekening erop: religie, gezien als individuele expressie van de allerindi-vidueelste emotie, drukt niet langer haar stempel op het openbare leven. Is het nu afwachten tot ook de rest van de wereld ‘verlicht en dus ontwikkeld’ wordt? Zul-len we elkaar dan eindelijk verstaan, zal er rust en welvaart komen, als de moeder van alle scheurmakers het zwijgen is opgelegd?

dossier

“De islamitische gemeenschap is geen homogene massa”

“De idee dat secularisering tot ontwikkeling leidt is een absolute misvatting.” Ruth Jansen

Medewerker Islamic ReliefIslamic Relief biedt bijstand aan iedere hulpbehoevende, ongeacht

zijn identiteit. De islamitische waarden waarop de hulpverlening gebaseerd is, stroken met de universele mensenrechten. We zetten regelmatig gezamenlijke projecten op met andere religies, zo bijvoorbeeld de voorbereiding van rampen op religieuze plaatsen in Indonesië. Wat maakt een islamitische hulporganisatie dan specifiek? Fondsenwerving gebeurt steeds tijdens de ramadan en het offerfeest, omwille van de religieuze liefdadigheidsplicht van de moslims. Ook de inhoudelijke keuze voor projecten heeft een islamitische grondslag. Het grote belang dat we hechten aan hulp voor wezen gaat terug op de leer van Mohammed, die stelde dat wie zijn vader verloren heeft een wees is en geholpen moet worden. Islamic Relief zal daarom de economische bijdrage die een vader normaal aan de opvoeding

van zijn kind geeft ondervangen. Ook water als symbool van reinheid staat centraal in heel wat projecten. De voorkeuren van onze donateurs, in de eerste plaats particulieren, geven richting aan onze keuze voor bepaalde landen of projecten. De religieuze achtergrond van onze organisatie biedt in de eerste plaats het voordeel dat we gemakkelijker toegang krijgen tot religieuze gemeenschappen met hetzelfde gedachtegoed. Maar de Islamitische gemeenschap is ook geen homogene massa. Tussen officiële leer en praktijk is er vaak een groot verschil. Islamic Relief wordt gezien als een ‘middle of the road’-organisatie. We willen aan het hele scala van donateurs tegemoet komen. Toch is dat niet steeds een gemakkelijke keuze, vooral als we ook de meest conservatieve donateurs te vriend willen houden. Dat kan wel eens verlammend werken.

© A

LIO

UN

ND

IAYE

- K

AFN

UN

dossier 14n’GO oktober 2013

Page 15: n'GO nr 14

Of luidt de kernvraag anders? Zou een vernieuwde openheid en respect voor re-

ligie de Noord-Zuidwerking nieuw leven kun-nen inblazen? Religie als grondstof voor dia-loog? Een gewaagde stelling, maar ze is een grondige reflectie waard. Niet in het minst als oefening in bescheidenheid.

‘In God we trust’Het Westen mag dan openlijk geseculariseerd zijn, drievierde van de wereldbevolking laat zijn doen en laten leiden door een religieuze kijk op de werkelijkheid. Primitief? Wat ge-zegd van de USA, waar het protestantisme de mentaliteit door en door gevormd heeft? Het respect voor ondernemerschap, de notie van uitverkiezing en de daarmee verbonden mo-rele bekommernis, de steeds weer verschui-vende ‘as van het kwaad’, de dollarbiljetten met ‘in God we trust’, … Geen enkele cultuur is religievrij. En geen enkel waardensysteem of religie heeft universele betekenis.

Religie als sleutel“We zijn gefascineerd door de leefwereld van vreemde volkeren, maar we kunnen een cul-tuur onmogelijk kennen als we de godsdienst waaruit ze ontstaan is niet begrijpen en res-pecteren”, zegt Luc Collès, Hoogleraar Franse linguïstiek aan de Katholieke Universi-teit van Louvain-la-Neuve. “Religie is

Ton GroenewegProgrammaverantwoordelijke bij Mensen met een Missie (katholieke ontwikkelingsorganisatie)

Wij kiezen uitdrukkelijk voor klein-schalige faith-based partners, van

allerlei strekking. Waarom die keuze? Omdat een gemeenschappelijke basis de mogelijkheid biedt diepgaande relaties aan te gaan. Er is meer begrip. Een Zuid-Afrikaan zei me ooit: “jullie spreken onze taal, jullie snappen ons. Bij anderen moeten we onze religieuze over-tuiging verhullen.” Het Westerse gesecula-riseerde ontwikkelingsdiscours argwaant religieuze visies, maar in de alledaagse praktijk is er bijzonder veel nuance en prag-matisme. De tegenstellingen ontstaan als thema’s besproken worden in de openbare, politieke ruimte. Vele Westerse organisaties zien religieuze beleving als iets dat zich nog moet ontwikkelen. Dit staat elke notie van gelijkwaardigheid in de weg. Het Westerse model van ontwikkeling weerspiegelt onze Westerse geseculariseerde samenleving. Het Zuiden heeft niet noodzakelijk dezelfde ont-wikkeling nodig.Religie kan ook een bijzonder krachtige bron

van inspiratie zijn. De oude missionarissen ontroeren mij: ze hielden het een levenlang vol en waren vaak heel pragmatische mensen, die niet uit waren op bekering. Zij zijn voor mij de oermoeders en -vaders van ontwik-kelingssamenwerking omdat ze vanuit de lokale context dachten, waarmee ze over de jaren vervlochten waren. De professionele kant van ontwikkelingssamenwerking, met zijn grote structuren, meetbare resultaten en interventies is natuurlijke belangrijk, maar de weerbarstigheid van de lokale context steekt toch vaak een stok in de wielen. Religie is in de meeste landen een sterk cultuurgegeven, geen privézaak zoals bij ons. Via vieringen en rituelen wordt een band geschapen. Een ver-gadering die opent met een gebed, een gebrui-kelijke praktijk in het zuiden, neemt een heel andere start dan een opening met agendapun-ten. Het gebed maakt mensen onderdeel van een groter verbindend geheel. Ik vind voorals-nog geen seculier alternatief voor deze krachtige bron van inspiratie.

“Ik vind vooralsnog geen seculier alternatief voor deze

bron van inspiratie.”

© C

H.A

LLG

- F

OTO

LIA

dossier 15n’GO oktober 2013

Page 16: n'GO nr 14

niet enkel cultisch, maar ook cultu-reel. Er is een onlosmakelijke band

tussen de Arabische cultuur en de Islam, de Indische cultuur en het Hindoeïsme, de Chinese cultuur en het Boeddhisme of Shintoïsme, het Westen en het Christen-dom. Religie is niet zomaar een verschij-ningsvorm van cultuur, maar de sleutel om haar te ontcijferen. De taal van heel veel volkeren is doorspekt met religieuze woorden en begrippen. Die religieuze taal drukt hun wereld- en mensbeeld uit, maar ze modelleert ook hun denken. Woorden kunnen in verschillende culturen heel andere ladingen hebben omwille van de religieus-culturele achtergrond. Al te vaak gaan wij aan die subtilitieten voorbij, met misverstanden als resultaat.”

Cultuur ≠ beschaving “Culturen begrijpen en respecteren im-pliceert ook de erkenning van volkomen gelijkwaardigheid. Geen enkele cultuur, met inbegrip van haar religieuze voor-keur, kan pretenderen universeel te zijn, laat staan van een hogere beschavings-orde. Cultuur en beschaving zijn twee verschillende zaken: cultuur is de drager van waarden en savoir-être, terwijl be-schaving het geheel van technische mid-delen of kennis is, die men kan verwerven zonder afstand te doen van zijn cultuur.

Ook als een volk een verdergevorderd niveau van beschaving verwerft, kan en moet de lokale cultuur als onaantastbare waarde gerespecteerd blijven. Hulp van het Westen wordt door de lokale bevol-king niet zelden als een daad van terri-torialisme gezien omdat het aangevoerde beschavingsmodel geen ruimte laat voor de culturele en religieuze eigenheid van de begunstigden. Omgekeerd kan een ontwikkelingswerker het grootste respect tonen voor de religieuze beleving van de lokale bevolking zonder zijn eigen mens- en wereldbeeld te verloochenen.”

Symbolische taal lerenGerrie ter Haar is emeritus-hoogleraar Re-ligie en Ontwikkeling aan het Internatio-nal Institute of Social Studies van Erasmus Universiteit Amsterdam. Ontwikkelingssa-menwerking moet in de theorie en de prak-tijk een antwoord vinden op de vraag hoe we omgaan met religie, zegt ze. “We heb-ben het religieuze fenomeen zo lang gene-geerd of we lieten betijen zolang men ons maar volgde. Een dergelijke ontwik-kelingssamenwerking is allesbehal- ©

 TM

ELD

ERT

- IS

TOC

KP

HO

TO

Luc Collès Gerrie ter Haar

dossier 16n’GO oktober 2013

Page 17: n'GO nr 14

ve duurzaam. We kunnen hoogstens een oppervlakkige gedragsverande-

ring bekomen, maar zodra we onze rug hebben gekeerd, gedragen mensen zich als tevoren. Ze zijn helemaal niet bereid om af te stappen van hun religieuze wereldbeeld en moeten dat ook niet. Het economische paradigma weegt zwaar door in ontwik-kelingswerk, maar religie is evengoed een deel van het publieke domein. Godsdienst is identiteitsvormend; ze schept een zelf-beeld, waardigheid en zelfbewustzijn. Om in contact te kunnen treden, moeten we de taal leren van mensen met een religieus wereldbeeld. Wij hebben soms de indruk dat het gebruik van die taal in strijd is met onze eigen waardenbeleving, maar de re-ligieuze taal is niet anders dan elke andere symbolische taal.”

Nodeloos iconoclasmeLuc Collès bevestigt: “De idee dat secula-risering tot ontwikkeling leidt is een ab-solute misvatting. Religies zijn dragers van vele (vergeten) waarden. De mythen vertellen waarheden over het leven en hebben daarom eeuwigheidswaarde. Ze doen mensen ademen, zelfs overleven. In de Goelag hadden groepen met vertellers in hun midden de hoogste overlevings-

kansen. Hetzelfde geldt voor symbolen, dragers van de gemeenschappelijke voorstellingen van een volk. We kunnen in technische domeinen perfect een we-tenschappelijke taal hanteren, maar van symbolen en mythen moeten we afblijven. In onze grenzeloze bewondering voor de ratio hebben we heel veel mythen en sym-bolen nodeloos neergehaald.”

‘people’s own resources’Een diep respect voor de relgieuze bele-vingswereld van mensen moet ons ook behoeden voor wat Gerrie ter Haar een puur instrumentele of zelfs exploitatieve samenwerking met lokale kerken noemt. “De samenwerking met religieuze ge-meenschappen wordt door sommige lan-den of seculiere organsaties bevorderd omdat deze kerken gemakkelijk toegang hebben tot de basis en zo hun doelstellin-gen bevorderen. Dit is een al te oppervlak-kige benadering. Het credo van ontwik-kelingshulp is toch juist dat zij gebaseerd moet zijn op ‘people’s own resources’? Ik pleit ervoor dat we de materiële hulpmid-delen van ontwikkelingssamenwerking uitbreiden met het ondersteunen van de spirituele resources waarover men-sen beschikken. Als mensen in een

“Als we het religieuze fenomeen negeren, kunnen we hoogstens een oppervlakkige gedragsverandering bekomen.”

© A

UFO

RT

JÉR

OM

E -

FOTO

LIA

dossier 17n’GO oktober 2013

Page 18: n'GO nr 14

kerkgemeenschap willen bidden voor genezing, dan kan dat voor hen een

kracht zijn. Laten we ruimte geven aan de positieve kant van religie, zodat die hulpbron vruchtbaar kan worden aangewend voor de ontwikkelingsdoelen van de lokale gemeen-schap zelf. Dit sluit uiteraard niet uit dat daarnaast ook medische of technische hulp moet worden geboden.”

Een zak condoomsEn laat daar nu net het schoentje knellen. Niet zelden staan godsdiensten argwanend of wei-gerachtig tegenover oplossingen die door we-tenschappers en hulpverleners worden aange-reikt om de grote ontwikkelingsproblemen het hoofd te bieden, vooral in de medische sfeer. Denken we bijvoorbeeld aan de afwijzing van het condoomgebruik ter preventie van aids. Botsen we daar op de grens van de religieuze vrijheid? Gerrie ter Haar meent dat de kwestie vaak veel subtieler is dan ze wordt voorgesteld. “We veronderstellen al te snel, op basis van een vereenvoudigd discours, dat religies te-gen preventie zijn, Maar bij moslims staat de aids- en condoomdiscussie even hoog op de agenda, getuige daarvan de verschillende islamitische aidsconferenties, alleen doen ze dat anders dan wij. Er is zelden sprake van een botsing tussen absolute waarden, zoals respect voor het leven; wel tussen de manie-ren waarop ze beleefd worden. Vaak verzet-ten moslims zich eerder tegen de praktijk van het opdringen dan tegen het condoom-gebruik zelf, dat in sommige gevallen

© P

AVE

LIS

- IS

TOC

KP

HO

TO

Carol SacréAfdelingshoofd Socioculturele Activiteit en Permanente Vorming (IHECS), onderzoeker naar Congolese Pinksterkerken

Heel wat ontwikkelingsprojecten lopen stroef omwille van sociaal,

cultureel of religieus onbegrip. Het zou ons veel vooruit helpen als we religie niet langer als een obstakel zien, maar als een hulpbron die individuen en maatschappijen kan sterken. Volkeren die in een economische of militaire crisis verkeren, waarbij de organisatie van de gemeenschap ontwricht is, beleven vaak ook een identiteitscrisis. De alledaagse realiteit is in heel wat landen simpelweg te hard en mensen zoeken een toevlucht. Ze hebben dan een natuurlijke reflex om zich tot een god te keren, waarin ze vertrouwen stellen. In Congo deed ik onderzoek in een centrum voor geestelijke gezondheid en behandeling van mentale

ziektes. Ook daar speelde religie een belangrijke rol, te meer omdat de moderne geneeskunde de psychologische en mentale noden van de slachtoffers onvoldoende onderving. Helaas is er op vele plaatsen een soort van religieuze markt ontstaan, een competitie tussen godsdiensten, die zich vaak bezondigen aan mentale manipulatie van kwetsbaren. In Haïti zag ik de dramatische gevolgen voor de aidsproblematiek omdat een godsdienst gebaseerd op traditionele, streng-katholieke en puriteins-protestantse invloeden er de regels stelde. Zolang religies een gezonde vorm aannemen, denk ik dat ze een waardevolle therapeutische bijdrage kunnen leveren aan mens en maatschappij.

“Religies kunnen een therapeutische bijdrage

leveren.”

dossier 18n’GO oktober 2013

Page 19: n'GO nr 14

wordt toegestaan. Bovendien sluit de manier waarop we onze boodschap

brengen niet altijd aan bij de lokale gevoe-ligheden. Zo zal je het condoomgebruik niet aanvaardbaar maken door met een grote zak te komen aanwaaien.”

Heilig waterBrenda Bartelink is religiewetenschapper en projectmedewerker van het Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling (Stichting Oikos). In haar doctoraatsonderzoek bestudeert ze hoe religieus geïnspireerde organisaties omgaan met seksualiteit en (aids)preventie. “Ons oor-deel over de afzijdigheid van godsdiensten in het aidsdiscours is ongenuanceerd, maar ook ons bewustzijn over onze eigen zogenaamd ‘neutrale’ visie op gezondheid moeten we bij-schaven. Onze ontwikkelingssamenwerking is technisch en professioneel, waardoor we de illusie koesteren ‘wetenschappelijk’ en dus waardenvrij te werk te gaan. Elke ont-wikkelingswerker heeft echter een missie en doet onbewust aan waardenoverdracht. We moeten de ruimte creëren om over onze drijfveren te praten. Openheid over je

Met een vruchtbaar-heid van 5,81 kinderen per vrouw en een bevol-kingstoename van 2,9% per jaar kreunt Burkina Faso onder zijn demografi-sche groei. Sinds 2010 test het West-Afrikaanse land een project van familie-planning uit met de hulp van de Unie van Religieuze

Leiders en Chefs coutu-miers van Burkina (URCB/SD). Ze hanteren daarbij een heel eigen methode, waarbij religieuze teksten naar voren worden ge-schoven die een spreiding in de tijd van geboorten verdedigbaar maken. De projecten in Koungoussi en Diapaga worden geleid

door een honderdtal religi-euze en opinieleiders, die reeds om en bij de 6000 vrouwen hebben bereikt via rollenspelen en andere methodes. Op het terrein stelt men een groeiende verandering van mentali-teit vast, met een vermin-dering van het geboortecij-fer als resultaat.

Burkina FasoReligies buigen zich gezamenlijk over familieplanning

Brenda Bartelink

dossier 19n’GO oktober 2013

Page 20: n'GO nr 14

motivatie en de (seksuele, politieke, religieuze, ...) vrijheden waar je voor

staat, bevordert de dialoog. Is dit een plei-dooi voor religies? Dat niet, het Kenniscen-trum bepleit grotere aandacht voor religie in ontwikkelingsprocessen omdat ontwik-keling pas duurzaam is als ze voortkomt uit wat mensen ten diepste drijft. Zo doopt de Ethiopisch-orthodoxe kerk gelovigen met heilig water om de genezing van aids te bevorderen. Dit waterritueel heeft een belangrijke plaats binnen de Ethiopische cultuur en dus bestaat een juiste benade-ring erin de verbinding te zoeken tussen de verschillende perspectieven: religie en wetenschappelijke aidspreventie. We kunnen ook niet ontkennen dat de kerken in vele landen een grote rol spelen in de basisvoorzieningen en dat ze het gat dat de overheid achterlaat vaak invullen. Zij nemen vanuit hun religieuze motivatie verantwoordelijkheid op.”

Religieuze leidersOok de samenwerking met religieuze leiders moeten we op de juiste manier aanpakken, vindt Bartelink. “Wie vertegenwoordigen die leiders? Op het hoogste niveau worden interreligieuze ontmoetingen met veel poe-ha georganiseerd, maar op het lokale ni-veau heeft het gesprek vaak al veel langer plaatsgevonden en vinden moslims, chris-tenen en hindoes elkaar rond thema’s als aids. Religieuze tegenstellingen zijn heel snel zichtbaar, maar er zijn ook ontelbare verhalen van verbinding. Helaas komen die niet in de pers.”Religieuze leiders kunnen in ontwikkeling een bijzonder belangrijke rol spelen, zegt Luc Collès. “Ze zijn – meer dan hier – be-geesteraars, raadsmannen en modellen voor hun gemeenschap. Ze moeten inge-schakeld worden om een grondige argu-mentatie te ontwikkelen en om de com-municatie met andere gezindten open te

houden. In het verleden werd het accent al te veel gelegd op de culturele breuklijnen. Het wordt tijd dat we via dialoog op zoek gaan naar wat ons bindt: het co-culture-le. Zowel het Westen als de islamwereld zal zichzelf hierbij in vraag moeten stel-len. Het geseculariseerde Westen moet de demoon van het ethnocentrisme aanpak-ken en ophouden zijn cultuur op te leggen. Maar ook de islam bevindt zich in een his-torische impasse: na de twaalfde eeuw ge-raakte ze gevangen in een literalistische interpretatie van de Koran en heeft ze zich teruggeplooid op haar eigen wortels. We staan vandaag voor een moderniteit die radicaal anders is, namelijk pluricultu-reel en gemengd. We moeten niet langer op zoek gaan naar een zo groot mogelijke zuiverheid en homogeniteit, maar naar een dialoog van culturen. Daarbij zullen we waarden ontdekken die we verlo-ren waren of niet eens kenden.”

“Laten we de materiële hulpmiddelen uitbreiden met de spirituele resources van mensen.”

© J

ON

O0

00

1 -

ISTO

CK

PH

OTO

dossier 20n’GO oktober 2013

Page 21: n'GO nr 14

Universele Mensenrechten

Daarmee hebben ter Haar en Collès echter niet gezegd dat de religieuze benadering van de werkelijkheid grenzeloos verdedigd moet worden. Beiden leggen nadrukkelijk de grens bij het respect voor Universele Rechten van de Mens en veroordelen elke praktijk die daartegenin gaat. Als gods-dienst destructief wordt, dan moeten we ons daartegen verzetten, wat geldt voor elke ideologische negatieve kracht. Wan-neer bijvoorbeeld hekserij het recht op le-ven bedreigt, dan is de grens overduidelijk bereikt. Toch volstaat het voor Gerrie ter Haar niet om je bakens te zetten en enkel te zeggen wat wel en niet mag. Men moet ook een praktische oplossing kunnen aan-reiken. “Wat bijvoorbeeld met de veelbe-sproken vrouwenbesnijdenis?”, vraagt ze zich af. “Deze praktijk is onaanvaardbaar, maar als een niet-besneden vrouw geen man vindt en uitgesloten wordt uit haar

gemeenschap, waar moet ze dan heen? Wat gaan wij als alternatief bieden? Asiel? Onze morele gevoeligheid stopt snel en de vrouw mag het zelf uitzoeken. In deze kwestie vind ik het essentieel om lokale vrouwenorganisaties die met de materie bezig zijn hun weg te laten bereiden.”Religie als splijtzwam, religie als verbin-ding. De wereld blaast nu eens warm, dan koud. Niets houdt ons echter tegen om al-vast in ontwikkelingssamenwerking naast de notie van ‘noodzakelijk kwaad’ ook de notie van ‘spirituele hulpbron’ een plaats te geven in ons oordeel. Verrassingen zijn niet uitgesloten!

SYLVIE WALRAEVENS

“Als godsdienst destructief wordt, moeten we ons ertegen verzetten, wat geldt voor elke ideologische negatieve kracht.”

© S

IMO

_CR

IS -

FO

TOLI

A

dossier 21n’GO oktober 2013

Page 22: n'GO nr 14

© O

LLY

- FO

TOLI

A

Nieuwsgierigheid als tegengif voor routine

Waarom uitweiden over twee gekende fenomenen als

routine en nieuwsgierigheid? Het zijn toch eenvoudige begrippen, door iedereen

gekend? Klopt, maar paradoxaal genoeg geven we met deze gedachte al

blijk van een stevig gebrek aan nieuwsgierigheid.

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 22n’GO oktober 2013

Page 23: n'GO nr 14

L aten we beginnen met de routine, die neigt naar gewoonte, rituelen en beheersing van het bekende. Je zou denken dat er niets aan-trekkelijks aan is. Als je dan toch

verder kijkt, blijkt het om een opeenvol-ging van handelingen te gaan die antwoord geven op een situatie, een probleem, een verplichting, zoals: je veters binden, naar je werk gaan, formulieren invullen, een motor afstellen, brieven schrijven,

Als we de begrippen van dichterbij be-kijken, zien we dat ze heel wat over onze geestestoestand zeggen en dat ze ver-bluffend complementair zijn. Routine zonder nieuwsgierigheid is als frieten zonder zout. Ze zijn gemaakt om samen te functioneren. Het komt er op aan ze goed te laten samenwerken.

1. Vervang je oordeel door een vraag

Elk oordeel is een automatische para-sietgedachte die een of enkele elementen uit een situatie haalt om een mening te vormen. Een mening die je niet makke-lijk herziet omdat ze voor jou de realiteit voorstelt (zie n’GO 12, “je gezichtspunt maakt je blind”). De onbuigzaamheid en vastberadenheid van een oordeel kan weergegeven worden door een uitroepte-ken (zoals in: “Wat een dommerik!” of “Dat zal nooit werken!”). Een snelle en doeltreffende oefening om nieuw licht op een situatie te werpen is dat uitroepteken vervangen door een vraagteken (zoals in: “Wat een dommerik?” of “Zal dit nooit werken?”). Train jezelf om dit te doen als er een oordeel in de maak is of een snelle gedachte waarover niet te onder-handelen valt.

2. Oefen je nieuwsgierigheid

De zintuiglijke nieuwsgierigheid is een manier om dingen te ontdekken die je zo goed kent dat je ze niet meer ziet. Neem bijvoorbeeld een vierkante meter in je tuin of desnoods een vierkante meter parket. Observeer dit stukje vervolgens 20 minuten lang. Ja, je leest het goed: 20 minuten! Normaal doorloop je de volgen-de fases. Eerst de verbazing: je weet niet waarnaar te kijken. Dan volgt de poging om te kijken, maar dit gebeurt zonder en-thousiasme. Na vijf minuten begin je je te vervelen. Dan komt het kantelmoment: normaal raak je geïrriteerd (“Ja, goed, ik heb al eerder gras of een stukje parket gezien, ik weet wat het is!”). Op dit mo-ment moet je proberen je nieuwsgierig-heid op te wekken, op een andere manier te kijken. Dan wordt het interessant. In een vierkante meter gras of parket kan

© L

UA

NA

R. -

FO

TOLI

A

hoe pak je… je nieuwsgierigheid aan

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 23n’GO oktober 2013

Page 24: n'GO nr 14

je altijd wel iets vinden om naar te kijken. Merkwaardig genoeg word je hier rustig van… het werkt ook samen met je partner!

3. Herontdek je lichaamHoud je van een iets actievere oefening die eveneens onvertrouwd is? Waan je dan vijf minuten een marsmannetje dat net op aarde is aangekomen. Voor hem is absoluut al-les nieuw. Niets heeft een naam. Hij is erg nieuwsgierig en wil alles ontdekken om het aan zijn kinderen op Mars te kunnen vertel-len als hij terug is. Doe de test. Sluit je ogen en verplaats je in een nieuwsgierige modus, vrij van oordeel. Doe ze weer open en begin je omgeving te ontdekken. Kijk hoe je vin-

gers bewegen. Voel de spieren van je benen als je loopt. Herontdek hoe je lichaam werkt. Kijk om je heen. Observeer de details om het nieuwe te kunnen zien in wat vertrouwd is. Als je beseft dat je eigenlijk nooit ‘echt’ hebt gekeken naar wat je zogenaamd kende, begin je pas ‘echt’ te kijken…

4. Leer nieuwsgierig te reageren

Onthoud enkele zinnen die je helpen om niet in routine te hervallen: “Je moet het geprobeerd hebben om het te weten”; “Ik wil niet als idioot sterven”; “Komaan, spring in het water”; “We zullen daar ter plaatse wel zien”; “Je hebt niets te verliezen”…

hoe pak je… je nieuwsgierigheid aannoem maar op. Op voorwaarde dat we er toch minimale eisen aan stellen,

bezitten routine en aanverwanten (de her-haling, het proces, de standaardisering, de normalisatie, …) een ongelooflijke kracht. Zodra we op bekend terrein komen, kan routine ons het leven gemakkelijker maken en ons snel en efficiënt laten werken. Niet mis, toch? Waarom verzetten we er ons dan tegen? Nergens voor nodig. Maar intussen ken je ons al: er zit altijd een addertje on-der het gras. Een serieuze adder. Als we de routine de vrije loop laten in ons handelen, trappen we in een val die ons brein voor een stuk immobiliseert. In vorige artikels hebben we al een paar keer vermeld dat de hersenen zo geprogrammeerd zijn dat ze niet houden van het onbekende

© O

NES

MA

LLS

QU

AR

E -

FOTO

LIA

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 24n’GO oktober 2013

Page 25: n'GO nr 14

omwille van de angstaanjagende ge-lijkstelling: onbekend = risico = mis-

lukking. En al heeft die mislukking van-daag niet meer dezelfde gevolgen als toen we nog in dierenhuiden gehuld waren en achternagezeten werden door leeuwen, ons brein blijft het als levensgevaarlijk zien. Resultaat: de automatische modus van onze hersenen is verknocht aan routine (zie n’GO n°9).

Stiekem duwt de routine, of allergie voor het onbekende, ons in de richting van de neofobie: de angst voor het nieuwe, die ons belet om buiten bekend terrein te treden en zaken op een andere manier te bekijken. Is het gevaar werkelijk nog zo groot voor ons, in een samenleving waar nieuwigheden da-gelijkse kost zijn en onze smartphones om het half jaar geüpdated worden? Oké, maar dat is iets heel anders! Onze telefoons wor-den juist verbeterd om ons het leven mak-kelijker te maken. Dit soort innovaties zijn niet erg zorgwekkend, al bewijzen reacties op bijvoorbeeld Windows 8 van Microsoft het tegendeel: een overvloed aan nieuwe dingen leidt tot afwijzing. Een mensen-leven is ingewikkeld, de subtiele effecten van neofobie zijn gekend: nooit verder ko-men dan je voortuin, alleen bij je vrienden blijven zitten, niet tegen vreemden durven praten, altijd gelijkaardige boeken lezen, dezelfde gerechten klaarmaken… Daar zit de valstrik. Meer dan in andere jobs heeft men in werk dat gericht is op

BoekenVotre profil face au stressPatrick Collignon et Jean-Louis Prata, 2012, Eyrolles, Paris

L’éveil des sens : Vivre l’instant présent grâce à la pleine conscienceJon Kabat Zinn, 2009, Les arènes, Paris

| meer weten© N

INA

MA

LYN

A -

FO

TOLI

A

Wat zegt het woordenboek hierover

Routine•  Vaardigheid door gewoonte verkregen – geregelde gang van telkens terugkerende bezigheden – sleur.

Nieuwsgierigheid•  Verlangen om iets nieuws te weten, iets nieuws te horen of te zien.

| uitgeklaard

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 25n’GO oktober 2013

Page 26: n'GO nr 14

“Meer dan in andere jobs heeft men in werk dat gericht is op mensen, zoals

ontwikkelingssamenwerking of HR, een grote nood aan nieuwsgierigheid.

mensen, zoals ontwikkelingssamen-werking of HR, een grote nood aan

nieuwsgierigheid, aan een actieve zoek-tocht naar vernieuwing. Echte nieuwsgie-righeid houdt interesse in voor het onbe-kende, het veronderstelt dat men vragen stelt, zijn zintuigen gebruikt bij het verken-nen, op zoek gaat naar verschillen om zich te verrijken en zich openstelt voor de ont-dekking. Die houding werpt snel vruchten af binnen menselijke relaties. Als je echt belangstelling hebt voor de leefwereld van de ander en je ervoor openstelt, geef je hem bestaansrecht. Dit is vooral erg belangrijk in relatie tot mensen in het Zuiden, die we «hulpbehoevend» noemen. Hun ellende is dat ze geen bestaansrecht hebben en aan hun lot worden overgelaten

Willen is nog niet kunnenBijna niemand spreekt het belang van deze aanpak tegen. En toch… Heb je nooit de

neiging gehad om in een vergadering je me-ning te uiten wanneer de andere nog maar drie zinnen heeft uitgebracht? Je wilt hem niet onderbreken en je blijft beleefd luiste-ren, maar focust je op je eigen antwoord. Hierdoor luister je nog maar met een half oor naar wat de ander te zeggen heeft. Het is niet omdat we willen luisteren dat we ook kunnen luisteren. Terwijl we eigenlijk alleen nieuwsgierig en aandachtig zouden moeten zijn, zijn we vaak verstrooid. De schuldige hiervan is niemand minder dan de automatische modus, die altijd klaar-staat om een prikkel te vergelijken met wat er in de eigen bibliotheek zit om dan een gepast antwoord te geven. Dit is de fameuze stimulus-respons, die gebaseerd is op erva-ring en snelheid. Soms kan de automatische modus echter niet gepast reageren op een minder bekende of moeilijke situatie. Bij-gevolg zal de oplossing niet altijd aan-gepast zijn aan de specifieke situatie.

© N

INA

MA

LYN

A -

FO

TOLI

A

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 26n’GO oktober 2013

Page 27: n'GO nr 14

Als we enkel de gekende elementen uit een situatie vissen en deze door

de automatische modus laten interprete-ren, wordt de zaak enkel belicht vanuit onze eigen denkpatronen, zien we enkel ons ei-gen standpunt en zijn we overtuigd van ons gelijk (zie vorige n’GO-nummers). De adaptieve modus daarentegen pikt tegen-strijdigheden op en zet dit om in een stress-signaal. Hierdoor voelen we ons opgejaagd en krijgen we de neiging te vluchten. Je kan je al inbeelden wat dit in een interculturele dialoog teweegbrengt… Om een aangepast antwoord op de situatie te kunnen geven is een frisse, belangstellende en verkennende kijk vereist. Het zou mooi zijn om je ontdek-kingsgeest (opnieuw) te ontwikkelen, niet?

De automatische modus kortsluitenDoor je automatische piloot kort te sluiten, vermijd je dat je in de val loopt en re-ageert met “ah, ja, dat ken ik: dit heb

“Alles is interessant, als je er maar lang genoeg naar kijkt.” — Flaubert, 1845

© O

CTA

VIO

OC

AM

PO

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 27n’GO oktober 2013

Page 28: n'GO nr 14

ik al gezien, geproefd, gehoord…”. Je moet de normale operationele

modus, die gericht is op het verleden, en je bibliotheek aan ervaringen omgooien om je te kunnen concentreren op het hier en nu. Het is een eenvoudige methode: je moet je gewoon openstellen en je zintui-gen activeren, zodat je nieuwe informatie kan putten uit mensen en uit de wereld. Het gaat om een zintuiglijke en niet alleen intellectuele nieuwsgierigheid. Dit is van groot belang. Je kan technieken toepassen zoals Mindfulness (zie n’GO 4), maar een van de strafste trucs is jezelf toestaan om weer de nieuwsgierigheid van een kind te ontwikkelen zonder de vooroordelen die binnenin sluimeren. De test die later aan bod komt, zal je overtuigen van het onmid-dellijke effect.

PATRICK COLLIGNONPIERRE BIELANDE

…routineRoutine is een automatische manier om een situatie te benaderen die door je brein als mak-kelijk en bekend wordt omschreven. Je probeert niet om de hele situatie te vatten, maar om bekende kenmerken te herkennen en van daaruit te reageren.

AutomatischOnbewust heb je de neiging om bij het bekende te blijven en het nieuwe te negeren. Je voelt geen drang om je ge-woontes overboord te gooien. Misschien heb je angst voor het idee iets nieuws, iets «an-ders» te ontdekken.

Gebaseerd op de angst voor het onbekendeJe automatische modus is op zoek naar het comfort van de gewoonte en de assimilatie van een situatie aan een be-kende situatie. Hij is tevre-den met beperkte informatie, zodat de situatie past in een van de vakjes die verbonden zijn aan je ervaringen, je vaardigheden en het emotio-nele aspect van de situatie.

Gelinkt aan stressJe ervaart stress in deze dimensie omdat je op enkele seconden een mening vormt over iets wat je hebt meege-maakt, een ontmoeting met een persoon of een nieuw on-derwerp in een conversatie… zonder de schat aan andere informatie te zien. Op basis van ervaringen uit het verle-den ga je onmiddellijk catalo-geren. Pure routine dus.

Kenmerken van… © N

EWP

HO

TOS

ERVI

CE

- IS

TOC

KP

HO

TO

Dit artikel werd geschreven in samenwerking met het INCwww.neurocognitivism.com

hoe pak je het aan… routine en nieuwsgierigheid 28n’GO oktober 2013

Page 29: n'GO nr 14

Het Rad van Verandering

Bij het opstarten van een nieuw project tast men in het duister naar de reacties van de mensen die hun gewoontes zullen moeten aanpassen. Het rad van verandering visualiseert waar het spaak kan lopen…

© G

UI Y

ON

G N

IAN

- F

OTO

LIA

29instrument het rad van verandering n’GO oktober 2013

Page 30: n'GO nr 14

E en organigram herschikken, een nieuwe procedure introduceren of een werkmethode aanpassen lijkt altijd makkelijker op papier dan in de praktijk. “Als je een

verandering binnen een organisatie bege­leidt, is de moeilijkste stap altijd om de di­rectie of de beslissende spelers te overtui­gen van de complexiteit en de energie (en dus de middelen) die geïnvesteerd moeten worden”, vertelt ons Vincent De Waele, directeur van Changing World en consul-tant in change management. “De change­setter is een simulatietool waarmee men kan zien en voelen wat er gebeurt. Het is een geraffineerd hulpmiddel om obstakels te herkennen.”

Het rad wordt ‘gespeeld’ in teams van twee tot vijf personen. Er zijn twee formules mogelijk.

Optie A : Toepassing zonder simulatie

1. Kies een project als oefening.2. Elk team zet een boot op het rad van

verandering en plaatst de deelnemers ofwel op de boot ofwel op de weer-standsvakken. Zo stel je de actuele situatie voor van het project.

3. De teams bekijken de resultaten van elk team en beginnen een debat over de redenen van de afwijkingen.

4. Ieder stelt om beurt acties voor om deelnemers mee te krijgen op de boot en om de boot vooruit te laten gaan.

5. Je kan de oefening daar stopzetten of verdergaan.

Optie B : Applicatie met simulatie

1. Kies een van de 6 voorgestelde simulaties.

2. Lees de opdracht en kies een van de voorgestelde acties.

3. Het programma geeft het resultaat van de keuzes weer en elk team zet een boot op het rad van verandering en plaatst de deelnemers ofwel op de boot ofwel op de weerstandsvak-ken volgens de resultaten van de simulatie.

4. De teams bekijken de resultaten van elk team en beginnen een debat over de redenen van de afwijkingen.

5. Vervolgens kiest elk team opnieuw tussen de voorgestelde acties.

6. Je kan alle stadia van het rad doorlopen of kiezen om er maar enkele af te leggen.

| zo werkt het

“Verandering is altijd eenvoudiger op papier dan in de praktijk.”

© L

IND

A K

AS

TRU

P

instrument het rad van verandering 30n’GO oktober 2013

Page 31: n'GO nr 14

Man overboord!De changesetter werd ontwikkeld door een team aan de universiteit van Aalborg in samenwerking met de Amerikaan Rick Maurer. Het is een originele en allesom-vattende methode om verandering in goe-de banen te leiden. Het omvat een online-platform, analysemodellen, coachingtools en een levensgroot simulatiespelbord: het Rad van Verandering. “Het fysieke aspect van het rad zorgt ervoor dat gevoelens en gemoedstoestanden makkelijker tot uiting komen. Op het bord staan verschillende stroken waar elk team zijn plastic boot met gekleurde mannetjes op plaatst. De boot symboliseert de verandering en de mannetjes de betrokken personen. Tijdens de tocht verlaten sommige mannetjes het schip. Zo wordt een beeld geschetst van ieders positie in het veranderingsproces en worden er discussies uitgelokt.”

Vissen in troebel waterEen matroos verlaat het schip nooit zonder reden. Als hij overboord gaat, ‘zwemt’ hij naar een van de vier daarvoor bestemde hoeken. “In de buitenste cirkels van het rad zijn vier vakken voorzien om schip­breukelingen op te vangen. Elk vak sym­boliseert een andere reden waarom het mannetje overboord ging. Het eerste vak staat voor onbegrip: ik begrijp de voor­gestelde verandering niet of de reden ervoor. De volgende twee vakken staan voor de weigering om mee te werken: ik vind de verandering maar niets (ik heb

Vincent De Waele

instrument het rad van verandering 31n’GO oktober 2013©

 REL

ATI

ON

TEC

HN

OLO

GIE

S

Page 32: n'GO nr 14

trouwens andere oplossingen) of ik hou niet van de persoon die de verandering op touw zette. De vierde zone is neutraal. Op die manier kan je eenvoudig in kaart brengen wanneer en waarom iemand uit het proces is gestapt.”Het rad helpt niet alleen om de situatie in een mum van tijd te schetsen, maar ook om snel een constructief debat op gang te brengen. “De ludieke kant van het spel verlaagt automatisch de drempels. Zelfs de hiërarchie komt op de tweede plaats. Er is geen sprake van een manager die een team leidt, iedereen speelt samen. Aan de hand van een spel kunnen deuren ge­opend worden die normaal gesloten zou­den blijven. Binnen twee uur zijn de deel­nemers nieuwsgierige en genuanceerde spelers geworden die de situatie willen begrijpen en willen weten hoe ze het best tot deze verandering komen.”Het spelbord blijft de hele tijd in het cen-trum tijdens het debat. “Het is niet de bedoeling om de complexiteit eenvoudig voor te stellen, maar om ze zichtbaar te maken. De situatie staat zwart op wit voor je neus! Je kan de verschillende mo­

– Door de spelsituatie staat iedereen op hetzelfde niveau en ontstaat er een gezonde competitiviteit.

– Eender welke theorie over verandering kan aan het

rad gekoppeld worden.

– De discussies zijn gebaseerd op specifieke feiten en leiden daardoor

snel naar gepaste oplossingen.

– De aanpak van het spel heeft een belangrijke pedagogische waarde.

| de sterktes

– Een precieze definitie van de doelen is noodzakelijk.

– Het online platform biedt maar een beperkt aantal situaties. Het is dus

niet altijd even makkelijk om een situ-atie te vinden die bij de jouwe past.

| de beperkingen

“De ludieke aanpak haalt heel wat barrières neer. Aan de hand van een spel worden deuren geopend die normaal gesloten blijven.”

instrument het rad van verandering 32n’GO oktober 2013

© R

ELA

TIO

N T

ECH

NO

LOG

IES

Page 33: n'GO nr 14

gelijke acties zien en de afgelegde weg van de anderen onder de loep nemen. Doordat het ‘maar’ een spel is heerst er een gezon­de competitiedrang.”

GamificationDe changesetter surft mee op de golf van het concept gamification, een anglicisme waarbij de logica en het mechanisme van een spel worden toegepast in andere con-texten. Het vertrekt van de natuurlijke aantrekkingskracht van spelletjes om mensen te motiveren om zich aan te pas-

sen en te zoeken naar oplossingen in nieu-we situaties. Deze techniek lokt een gedrag uit bij de deelnemers dat normaal moeilijk naar buiten komt, bijvoorbeeld bij het in-vullen van een evaluatie, het deelnemen aan een enquête of, in dit geval, openlijk en in alle eerlijkheid debatteren over de verschillende obstakels en er oplossingen voor vinden. Om het engagement van de deelnemers vast te houden, is de changesetter ook on-line te vinden. “Je vindt er concrete cases om te trainen: je kan er verschillende ac­

Steen Nygaard, Senior Management Consultant bij Implement Consulting Group« Ik gebruik de methode vaak in workshops waarin ik een verande­ringsproces begeleid of bij opleidin­gen. Dit instrument toont hoe men­sen reageren op verandering.Het is ronduit schiterend! Door zijn visuele en tastbare kant, het feit dat mensen rond het spelbord draaien en zich sa­men verplaatsen, wordt de verande­ring erg concreet. Omdat we van een stevige en gedeelde basis vertrekken, is de discussie rijk en constructief. We kunnen zelfs redelijk delicate onderwerpen aankaarten. Mana­gers vertrekken bijvoorbeeld vaak van het principe dat de werknemers de verandering blokkeren. Met het wiel identificeer je gemakkelijker of de leiderschapsstijl aan de basis ligt van bepaalde blokkages. De rol van de facilitator is hierin zeer belang­rijk. Na jarenlang gebruik geef ik dit instrument een acht op tien.»

| getuigenis

instrument het rad van verandering 33n’GO oktober 2013

© S

OLO

VYO

VA -

FO

TOLI

A

Page 34: n'GO nr 14

© P

ETER

ATK

INS

- F

OTO

LIA

tiestappen leren kennen, de impact van een beslissing meten, kiezen welke bood­schap prioriteit moet krijgen op sleutel­momenten in een proces… Het begrip lea­dership wordt geïntroduceerd. Natuurlijk verschillen de resultaten afhankelijk van het type management!”

Laten we het menselijk houdenDe uiteindelijke verdienste van het spel is dat de menselijke aarzeling en terughou-dendheid worden doorbroken. “Mensen zullen zich steeds verzetten tegen veran­dering. Dat is nu eenmaal de aard van het beestje! Onze hersenen grijpen graag te­rug naar onze eigen ervaringen en het be­kende. Wat nieuw is zal altijd buiten onze ervaring liggen. Gelukkig bestaan er tools zoals de changesetter. Ik heb er al altijd positieve resultaten mee behaald.”

RENAUD DEWORST

| meer weten

ContactChanging WorldVincent De Waele [email protected]

“Mensen zullen zich steeds verzetten tegen

verandering. Dat is de aard van het beestje!”

U kent een interessant werk- instrument dat waardevol

is in een context van ontwikkelingssamenwerking?

Laat het ons weten!

instrument het rad van verandering 34n’GO oktober 2013

Page 35: n'GO nr 14

blog-notes

S inds de lente ben ik radicaal van hoofdstad veranderd. Ik heb Rabat, het politieke centrum van Marokko, ingeruild voor Casablanca, het economische zwaartepunt. Ik neem

u graag mee op de trein tussen de twee steden, die ieder uur een stroom pendelaars uitbraakt in beide richtingen.Als ik u hieronder mijn verhuisperikelen uit de doeken doe, is dat niet om naar uw medeleven te hengelen. Waar ik op aanstuur, is te begrij-pen wat menselijke verantwoordelijkheidszin betekent in het leven van alledag, dus buiten ie-der officieel of institutioneel kader. Met andere woorden: kunnen we de grootstedelijke chaos die in Casablanca heerst zonder meer op het conto schrijven van een plaatselijk bestuur dat zijn werk niet doet – zoals koning Mohammed VI onlangs zelf opmerkte?* Of zijn er andere,

Farid Ghrich

| stem van de expert

Politicoloog, kenner op gebied van internationale betrek-kingen en freelance journalist, geschoold in de systeemthe-orie (Palo Alto) en de geweldloze communicatie bij Marshall Rosenberg. Gespecialiseerd in waarneming en assistentie bij verkiezingen, democratisch bestuur en conflictbeheersing.

Stroom­onderbreking

blog-notes 35n’GO oktober 2013

Page 36: n'GO nr 14

gedeelde, complexere verantwoordelijk-heden in het spel, op een fundamenteler niveau, die ervoor zorgen dat we het tegenwoordig zo moeilijk hebben om met elkaar samen te leven?Eén ding is mij alvast duidelijk geworden: de verhuis naar mijn nieuwe hoofdstad is geen grote sprong voorwaarts, maar ook geen stap achteruit geweest, in weerwil van wat ik veronderstelde op basis van wat me door de warme revolutionaire wind uit het oosten was ingeblazen. Die-zelfde wind heeft de laatste drie jaar trou-wens zo veel dode takken van onze collec-tieve illusies afgerukt en meegevoerd, dat wat overgebleven is, misschien opnieuw knoppen kan dragen… maar goed, dat is voorlopig nog toekomstmuziek.Mijn aankomst in Casa viel samen met een crisismoment voor de eerste Marok-kaanse regering die geleid wordt door een islamist (van de Partij voor Rechtvaardig-heid en Ontwikkeling) – maar ik zweer dat ik daar verder voor niets tussenzit! Net zoals meneer Benkirane (de huidige premier, die zichzelf heeft opgevolgd na de door de regeringscrisis genoodzaakte herschikking) niet verantwoordelijk is voor de (letterlijk) duistere manier

waarop het gebouw beheerd wordt waar ik mijn intrek heb genomen. Wanbeheer heeft niets te maken met een regerings-crisis, daar ben ik stellig van overtuigd. Dat gezegd zijnde is het natuurlijk wel toevallig dat die crisis drie maanden geduurd heeft, precies even lang als ik moest wachten voor de elektriciteit in mijn nieuwe woonst werd aangesloten – maar dat is dan weer een verantwoor-delijkheid die de stad tegenwoordig uitbesteedt aan een lokale vestiging van de multinational Suez.Om dezelfde reden vind ik niet dat ik het stadsbestuur van mijn nieuwe thuisha-ven – al ken ik de verkozenen niet en heb ik niet op hen gestemd – met de vinger kan wijzen voor het schrijnende gebrek aan burgerzin en respect voor menselijke normen en waarden in het privégebouw waar ik woon en werk. Daar blijf ik bij, zelfs al zou u me van het tegendeel willen overtuigen door me met de neus op de feiten te drukken: dat de plaatselijke ver-kozenen goedbedoelende, maar incom-petente lieden zijn; dat er zelfs bij zijn die misbruik maken van principes, personen, structuren en goederen met als enig doel gemeenschapsgeld over de balk te gooien

“Dat niemand het initiatief neemt om een lamp van zes dirham te kopen, is eerder een kwestie van niet willen dan van niet kunnen.”

© P

IOTR

MA

RC

INS

KI -

FO

TOLI

A

(*) In zijn toespraak voor het parlement op 11 oktober 2013 waren Casablanca

en zijn stadsbestuur kop van jut: de koning had het over “een stad waar

een wraakroepende sociale onge-lijkheid heerst en waar arm en rijk op

luttele meters van elkaar leven.”

blog-notes 36n’GO oktober 2013

Page 37: n'GO nr 14

of – in fine – georganiseerde afpersings-praktijken te runnen.Mijn gebouw telt vijf verdiepingen en wordt bevolkt door eigenaars en huurders die er wonen of er een professionele activiteit uitoefenen. Wat ooit een bonte mix geweest moet zijn, is ontaard in een problematisch zootje ongeregeld. Uiteraard is er geen syndicus (of toch, zelfs meer dan een – maar dat komt op hetzelfde neer). Twee bewoners hebben zichzelf op een blauwe maandag tot con-ciërge uitgeroepen en in die hoedanigheid hebben ze zich de benedenverdieping en het dakterras toegeëigend, zonder dat daar een noemenswaardige wederdienst tegenover staat. En nu we het toch over de gemeenschappelijke delen hebben – u weet wel, die symbolische plaatsen waar buren elkaar tegenkomen, begroeten, een praatje slaan – wel, die delen verkeren in een staat van opperste verwaarlozing en blijven permanent in een diepe duisternis gehuld. De elektriciteitsvoorziening is in orde, op een enkele defecte schakelaar na, maar het probleem is meestal heel een-voudig: er zijn gewoon geen lampen. De burgemeester en de zijnen zullen dit

probleem niet voor me komen oplossen – daarvoor ben ik aangewezen op mezelf en op mijn medebewoners. Tenzij ik net als zij in mijn hoekje blijf zitten kniezen en ervan uitga dat er niets aan gedaan kan worden, of liever, dat het niet hoeft. Want het feit dat niemand het initiatief neemt om een lamp van zes dirham, vijf-tig eurocent, te gaan kopen, is natuurlijk eerder een kwestie van niet willen dan van niet kunnen. Liever trotseren mijn medebewoners dag na dag de absolute duisternis van de liftkooi, stilzwijgend, als martelaren van het collectief. En op die manier werpt dat onnozele lampje een licht op de vraag wat er gebeurt als we in complexere situaties belanden…Het is gemakkelijk de schuld te geven aan de staat, de machthebbers, structuren die niet volkomen foutloos functioneren. En het is waar dat die factoren de ontwikke-ling van heel wat landen afremmen. Maar is blinde kritiek op onze instellingen niet al te vaak een excuus om de hand niet in eigen boezem te hoeven steken?

“De schuld aan de machthebbers geven is al te vaak een excuus om de hand niet in eigen boezem te hoeven steken.”

Maandelijks e-zine uitgegeven door Ec hos CommunicationRue Coleau, 301410 WaterlooBelgië +32(0)2 387 53 55Verantwoordelijke uitgever Miguel de Clerck HoofdredacteurPierre Biélande Adjunct-hoofdredacteurRenaud Deworst RedactieSylvie Walraevens Patrick CollignonVormgevingBertrand Grousset Lay-outThierry Fafchamps Met de steun van :

Vind Echos Communication op het Internet www.echoscommunication.org

Abonneer u gratis op het magazine. Klik hier!

n’GO oktober 2013blog-notes 37