Nederlandse Reviews 2007

INLEIDING

Eind mei 2006 zette ik een review on line van de 600i van Final Sound. Het was mijn allereerste ervaring met elektrostatische luidsprekers in eigen setomgeving. Wie de review gelezen heeft, weet dat ik laaiend enthousiast was over deze paneelluidspre-kers. De titel blokletterde dan ook: ‘True HD listening met Final 600i flatpanels’. Op dat ogenblik was het de topluidspreker uit de Reference Series lijn. Wat later verscheen ook de 1000i op de markt, (nog) grotere broer en momenteel het beste wat de speakerbouwers uit het Nederlandse Vechel in huis hebben. De Final 1000i meet net geen 2 meter (196cm) hoog en past daarmee net onder een doorsnee huiskamerplafond. Eerlijk gezegd maakt zo’n rijzige en statige flatpanel serieus indruk op je. Ik moest er letterlijk voor gaan zitten. Plots rijken je speakers letterlijk tot aan het plafond. Je kan er niet omheen! De 600i daarentegen gaf me destijds een meer gematigde indruk, hij integreerde perfect in de omgeving, zonder daarbij de aandacht voor zichzelf op te eisen. Beste lezer, ook zo’n 1000i went weer na een weekje gapen. In te-genstelling tot de 600i eisen deze jongens wel de aandacht, maar ik vind daar helemaal niets mis mee. Het zijn voorbeeldspeakers op gebied van design, functionaliteit, afwerking en vormgeving. Als je zo’n paar luidsprekers in je woonkamer hebt staan, dan ben je daar simpelweg fier op. Tot zover het esthetisch luik van deze review. Ik heb per slot van rekening nog geen noot muziek uit deze panelen horen komen! Laat ik eerlijk zijn, de 600i was voor mij een openbaring als het gaat om echte muziekweergave. De authenticiteit van klassieke instrumenten, de realistische opbouw van het poduim, nog nooit klonk het zo echt. Voor de lezers die van typische terminologie houden kan ik beschrij-vende adjectieven toekennen als eerlijk, snel, dynamisch, luchtig, ongekleurd, transparant,… Je begrijpt dat mijn verwachtingspatroon bijzonder hoog lag bij de start van dit reviewproject. Iedereen kent de uitdrukking ‘The sky is the limit’. Dat gevoel had ik al bij het luisteren naar de 600i. Hoe kon deze 1000i de lat dan nog hoger leggen. Een onmogelijke zaak???

PRODUCTVOORSTELLING

Zoals gezegd vormt de 1000i de top van de Reference Series van Final Sound Solutions. We spreken hier over elektrostaten, laat daar geen twijfel over bestaan. Tegenwoordig levert Final haar speakers in zowat elke afwerking (RAL-kleuren), ze experimenteren zelfs met een houtafwerking! Er wordt alles aan gedaan om deze juweeltjes oog-verblindend te verpakken. Oogt mooi, klinkt mooi lijkt me de filosofie

hier. Een ding hebben alle flatpanels van Final gemeen (ik verklap het zelf al door de term flatpanel te gebruiken): de speakers zijn ultradun. Je kan enkel de hoogte in! Final Sound speelt hiermee handig in op de ontwikkeling in de beeldsector, waarbij platte LCD- en plasmaschermen de scepter zwaaien. Ook naast het projectiescherm van je beamer staan zo’n Finals voorbeeldig. Val je voor de kleinere modellen, dan behoort montage tegen een wand tot de mogelijk-heden.

Product review from: Audioforum.beFinal Reference Series 1000i

januari, 2007 Marco Lisi

TECHNISCHE SPECIFICATIES

Frequentiebereik: 38Hz tot 25kHz +/- 3dBGevoeligheid: 86dB (2.83 Volt bij 1m)Nominale impedantie: minimum 4 OhmAanbevolen minimum versterkervermogen: 75 Watt (RMS)Aanbevolen versterkervermogen:tussen de 90 en 200 Watt (RMS)Voltage: 12 Volt AC (50 – 60 Hz)Afmetingen: 196 x 33 x 20 (H x B x D in cm)Gewicht: 16Kg per stukSoort luidspreker: vloerstaanderStandaard afwerking: satijn-zilvergeanodiseerd frame (andere opties mogelijk)

LUISTERINDRUKKEN

We zetten de 1000i’s eens lekker onder spanning! In het genre klassiek draai ik enkele tracks van moderne compo-nisten, uitgevoerd door Margeret Leng Tan op een geprepareerde piano. Notencombi’s van werken van ondermeer Cage en Crumb rollen vloeiend de ruimte in. Heerlijk! Buiten de puike weergavekwaliteit van de speakers is dit een excellente opname. De bijzonder goede microfoonplaatsing laat toe van zowel elke nuance alsook de soms zware dynamiek van het instrument realistisch neer te zetten. De Final 1000i’s doen dit zonder meer…

Meer de klassieke toer op (qua componisten) ga ik op met strijkwerk van Vivaldi. Geen standaard viool, maar ‘La viola da gamba’ wordt natuurgetrouw weergegeven. Natuurlijk kies ik net piano- en vioolwerk, dit zijn volgens mij de 2 moeilijkste instrumenten om exact weer te geven. Ook deze klus klaren de panels alsof het niets is. Ik kan ge-nieten van een evenwichtige en karaktervolle weergave met een uitgesproken balans en rust. Geen hardheid, geen kleuring, puur instrument.

Een tijdje geleden kocht ik de in m’n collectie nog ontbrekende cd’s van Diana Krall. Niet omdat ik zo’n aanbidder ben van deze Amerikaanse jazz-lady (ik geniet meer van haar wulpse uitstra-ling dan van haar zwoele stem), maar ze is zo gekend dat het tot het standaard repertoire behoort. Al bij al een puike opname van madame Krall, haar kwartet en het London Symphony Orchestra. Alle ingrediënten zijn aanwezig om je in muzikale vervoering te brengen. Het zwierige S’wonderfull klink vrolijk, toch wat intiem, open en ademt veel lucht uit. Termen als ruimte en ruimtelijk-heid zijn hier van toepassing. Ook het befaamde The Look of love ontpopt zich als een afgeborsteld nummer dat klasse afstraalt. Alle aanwezige instrumenten zijn duidelijk afzonderlijk waarneembaar, hebben de juiste timbres en klinken bijzonder knap afgelijnd. Diana heeft een specifiek, zwoel stemtimbre dat herkenbaar is doorheen al haar opnames. Haar stem wordt op dit album ‘gemid-deld’ neergezet, het album Love Scenes was op dat vlak een echte uitblinker. Zo intiem! Lekker buizenklankje! Tja, deze inzichten kan ik opdoen dankzij de echte monitorkwaliteiten van de Finals. Het zijn eerlijke weergevers!

Een absolute aanrader is het album From the soul van Tok Tok Tok. Wie houdt van minimalistische vocale jazz moet deze Nederlandse groep zeker eens beluisteren. Geniet van een unieke mix van een donkere, volle vrouwenstem, aangekleed met drums, gitaar, bas en sax. Qua opname kan dit echt tellen: onbezoedeld. Dit is geen commercieel product zoals la Krall van daarnet, maar een onge-

polijste diamant, waarbij het geluid niet compleet werd ontdaan van alle dynamiek. Drums zijn uiterst gedetailleerd aanwezig, de stem zit lekker breed en wordt een beetje forward neergezet. Lekker muziek maken! Je merkt zelf dat

ik staat ben om heel gedetailleerd de muzikale elementen te duiden. Hulde aan de speakers van dienst! Zoiets kan je niet met een gemiddeld systeem, toch niet zo verregaand.

Het muzikaal dessert draagt het grootst aantal calorieën met zich mee: percus-sie. Alle facetten van slagwerk krijg je op je bord. Bekkens doen je oren tintelen. Zwaar drum-vel-gerommel maakt in-druk. Ik draai het volume harder… Deze muzikale verkenningstocht draait uit op een lichte indigestie. De ranke en hoge paneelluidsprekers vinden die krachtige dynamische explosies best lastig. Het volume moet even terug. Ik vraag me af hoever je met een conuswoofer zou kunnen. Wat blijft opvallen zijn de details die met zo’n gemak en vanzelfsprekendheid uit de speakers vloeien. Door het snelle reactievermogen (geen behuizing, geen eigen gewicht) wordt er niets toegevoegd aan het origineel. Het eerlijke karakter van de speaker kan je ook voor een groot stuk toeschrijven aan het ontbreken van een (passief ) filter. De panelen verwerken het volledige klankspectrum. Model 1000i is met z’n bijna 2 meter een grote jongen. Dit grote afstraalvlak levert een luchtige en ruimtelijke weergave op met levensechte afmetingen en klankkleuren.

BESLUIT

Doorheen de jaren heb ik een actief 2.2 systeem opgebouwd met Lyngdorf componenten. Dit betekent: 2 digitale versterkers, waarbij ik via elektronische filtering alles onder de 400Hz naar Lyngdorf W210 corner woofers stuur. Alles boven die frequentie wordt door de Finals weergegeven. In feite wordt dat lange paneel nu één grote mid-denhoog unit. De anders zo kritieke laagbelasting valt daardoor compleet weg, de speakers kunnen in het gebied boven de 400Hz quasi vervormingloos en stressloos weergeven. Werkelijke subliem!

Niet iedereen heeft een actief systeem, niet iedereen kiest voor componenten van Lyngdorf. Daarom moet ik deze speaker als volwaardige speaker beoordelen! De toepassing die geldt voor mijn persoonlijke situatie geldt niet als algemene regel en is dus minder interessant voor de gemiddelde lezer.

Is de Final 1000i als ‘stand alone’ luidsprekeroplossing werkelijk van ‘referentieniveau’ zoals de fabrikant opgeeft? Zeer zeker, in de zin van absolute weergavekwaliteit. Toch een kleine opmerking als je het hebt over ‘referentielaag’. Je moet/mag in deze prijsklasse wat verwachten natuurlijk. De 1000i is perfect in staat om bv. diepe pedaaltonen geloofwaardig neer te zetten op ‘live’ niveau. Wat houdt me dan tegen om hem 10/10 te geven? Met percussie op datzelfde ‘live’ geluidniveau moeten de speakers soms letterlijk ‘te veel’ slikken. Het gaat dan om zeer impulsieve bursts, waarbij zoveel lucht moet verplaatst worden…dat ligt buiten het bereik van de totale oppervlakte van het paneel. En dat bedraagt ondertussen toch al wat. Niet overdrijven! Het gaat hier louter om een kanttekening. Door de band imponeert deze luidspreker met zowat alle muziekgenres. Voor mij geldt de regel ‘less is more’ wat betreft

de laagweergave. Ik had met de 600i al geen behoefte aan een sub, laat staan met de 1000i. Maar dat is voor iedereen dikwijls anders. Experimenteer naar hartelust! Persoonlijk vind ik het letterlijk en figuurlijk overkill om met zulke grote speakers nog met actieve subwoofers te werken. Dat knabbelt aan de geloofwaar-digheid van de main speakers.

Ondanks de inspanningen van Final Sound Solutions om elektrostatische luid-sprekers toegankelijker te maken in ter-men van ‘aansturing’ blijkt deze 1000i toch wel van een ander hout gesneden dan de

rest van hun gamma. Met minderwaardige versterking, inferieure bekabeling en een middelmatige bron schreeu-wen deze flatpanels het uit! Geloof me vrij dat je met dat aanbevolen minimum versterkervermogen nergens komt. Dit is een true high end luidspreker! In die hoedanigheid te behandelen! Zeer kritisch! Spendeer dus de nodige zorg aan de complete setopbouw, een werkelijk subliem geluid is dan het resultaat. Dit is kortweg de beste luidspreker die al ooit in mijn luisterruimte stond!

SOFTWARELIJST

Margeret Leng Tan - Sonic Encounters (divers) – CD – Mode Records – mode 15Jordi Savall – La Vialo da gamba in Concerto (Vivaldi) – CD – Allia Vox – AV9835Diana Krall – The look of love – CD – Verve – 549 846-2Tok Tok Tok – From the soul – CD – BHM productions – BHM 3007-2Jonathan Faralli – Percussion XX – CD (24/96) – ARTS – 47558-2

REVIEWSETUP

Final Sound Solutions 1000i Reference Series flatpanel elektrostatenNorthstar T-192 loopwerk Lyngdorf TDA 2200+ met RoomPerfect moduleKimber Select KS 3038 luidsprekerkabelsKimber Select KS 2020 AES/EBU digital interlink

NUTTIGE INFO

Prijs Final 1000i: ?8.990/paarBelgische invoerder: www.btronics.be Fabrikantensite: www.finalsound.com

Door de gepatenteerde ‘inverter’ technologie staat er geen spanning op het frame van de luidspreker, het is de interne folie die onder spanning staat. Veiligheid voorop bij Final Sound Solutions!

Where art and science meet Final Sound Solutions

schijnsel dat een geleider diezich in een sterk elektrosta-tisch veld bevindt eveneens inbeweging komt als er eenstroom doorheen wordtgestuurd. Dat maakt het prin-cipe van de elektrostaat netzo eenvoudig als dat van dehiervoor beschreven dynami-sche luidspreker. Je neemttwee roosters, zorgt voor eenflink spanningsverschil tussenbeide, zeg een volt of 1500tot 3000, spant er een dunne

46

achteren bewegen, zodat ervoor een goede weergave vande lage tonen en de daarbijbehorende luchtverplaatsingeen enorm oppervlak vereistis. Bovendien heeft een vlakmembraan het nadeel dat metname de hoge tonen alleengoed uit de verf komen als uprecies recht voor de luid-spreker plaatsneemt. Eenbeetje naar links of naarrechts, en het hoog laat sterkte wensen over. Daarnaaststellen dit soort luidsprekersdoorgaans hoge eisen aan deversterkers, zodat daarvooralleen prijzige exemplarenmet flink wat vermogen inaanmerking komen.Ten slottemoeten elektrostaten vooreen groot deel met de handvervaardigd worden, waardoorde luidsprekers, nog los vande relatief dure onderdelen,altijd in een hoog prijsseg-ment terechtkomen.Voor die omvangrijke proble-men is Final Sound, opgericht

Elektrostatische speakers van Final SoundHollands glorieAan elektrostatische luidsprekers kleven veel voordelen, maar ook de nodige nadelen.

Aan een van die nadelen, de hoge prijs, heeft de Nederlandse luidsprekerfabrikant Final

Sound iets gedaan.

folie met een geleidende laagtussen en stuurt daar eenstroom doorheen. Het gevolgis dat de folie in bewegingkomt, en de elektrostatischeluidspreker is geboren. Erkleven aan zulke luidsprekersvoor- en nadelen. Hetbelangrijkste voordeel is datde bewegende massa, de flin-terdunne folie, gering is endus gemakkelijk in staat omhet van de versterker afkom-stige audiosignaal nauwkeurigte volgen. Ook met het feitdat het complete foliemem-braan dezelfde bewegingmaakt, van onder tot bovenen van links tot rechts, weetde elektrostatische luidsprekerzich in positieve zin teonderscheiden. Met eenprachtig transparant klank-beeld als resultaat.

OMKERENEen van de nadelen is echterde geringe slag. De folie kanniet ver naar voren en naar

LLuidsprekers zijn doorgaansgewone elektromotoren, zoalsu die ook aantreft in eenwasmachine en een stofzui-ger. Er is een spoel die zichin een sterk magnetisch veldbevindt. Stuur een stroomdoor de spoel en hij komt inbeweging. Plak vervolgenseen membraan aan de spoelvast en de luidspreker is eenfeit.Bij elektrostaten wordtgebruikgemaakt van het ver-

*digitalview

Een systeem met vier stuks 90i, de 90i center en de S110 subwoofer.

tonen blijft voor de elektro-statische luidsprekers eenprobleem.De Inverter-techniek vanFinal Sound ruimt niet alleeneen aantal klankmatige nade-len uit de weg, maar maaktook de toepassing van kleine-re en dus goedkopere onder-delen mogelijk.We hebbenhet dan met name over de inhet kleine kastje aan deachterzijde ondergebrachtetransformatoren en voedings-

componenten. Omdat erbovendien een efficiënterproductieproces gerealiseerdkon worden, werd ook hetprijsniveau omlaag gebracht.Zo kost een set bestaande uittwee luidsprekers 90i en eenS110 subwoofer 1.499 euroen staat een complete sur-roundset (vijf maal 90i plusS110) in de winkel voor eenbedrag van 2.499 euro.*Info: www.finalsound.com

ming in het hoog op. Demetingen tonen aan dat deluidspreker ook een stukvriendelijker voor de verster-ker is dan verwacht. Boven-dien is het rendement van deluidspreker hoger dan we vandit soort systemen gewendzijn. Ook kleinere, goedkope-re versterkers kunnen dusmet succes worden uitgeno-digd voor een geslaagdesamenwerking met de elek-trostaten van Final Sound.Omdat het klankbeeld trans-parant is en mooi loskomtvan de individuele luidspre-kers, lenen de elektrostatenzich goed voor de weergavevan bioscoopgeluid. Daarbijis voor de weergave van hetLFE-kanaal (Low FrequencyEffects) natuurlijk een sub-woofer vereist en bij deinstelling van de Dolby-pro-cessor is het verstandig tekiezen voor kleine satelliet-luidsprekers, want het weer-geven van de allerlaagste

in 1991 en gevestigd in hetBrabantse Veghel, op zoekgegaan naar een oplossing.Een belangrijke stap werdgezet door het omkeren vande functies binnen het sys-teem, door Final Sound Inver-ter Technology genoemd eninmiddels met succes gepaten-teerd: spanning op de geheelnieuw ontwikkelde folie ensignaal op de roosters. Eenvinding van formaat die,samen met nog een paar ande-re op de i gezette puntjes, veelnadelen weet weg te werken.

SURROUNDZo valt, tijdens een eerstekennismaking, meteen op datde horizontale afstraling sterkis verbeterd. Het blijft welis-waar verstandig de luidspre-kers zodanig te draaien dat zeop de luisterpositie gerichtstaan, maar een paar stappennaar links of naar rechts leve-ren niet langer de van vlakkeelektrostaten bekende verar-

De elektrostatische luidsprekers van Final Sound zijn transparant en daardoor minder ‘aanwezig’ in het interieur.

47

Ook wandmontage behoort tot de mogelijkheden.

audioforum.be - FIP-event Final te Eindhoven http://www.audioforum.be/article-print-1477.html

1 van 3 2/06/2007 17:18

FIP-event Final te EindhovenDatum: Friday 25 May

Onderwerp: Reportages

Op maandag 21 mei was de voltallige vakpers aanwezig in het Philips stadion te Eindhovenvoor het FIP–event georganiseerd door Final Sound Solutions. Zo noemt dit bedrijfgespecialiseerd in elektrostatenbouw voluit. De aftrap in deze mytische voetbaltempel werdgegeven met een heldere uiteenzetting door Final CEO Gijsbert van den Brink over deFinal-historiek, de productietechnieken en de verdere evolutie en uitbreiding van hetbefaamde merk. Het is de bedoeling om de Final elektrostaten bij een breder publiek bekendte maken. Uiteraard blijft de home entertainment lijn (90i, 150i en 300i) en de reference lijn(400, 600i en 1000i) volledig overeind, doch wil men vooral naar onder toe in het gammauitbreiden om tegen consumentvriendelijke prijzen een totaalpakket aan te bieden.

En dit totaalpakket kreeg hier absoluut gestalte met de voorstelling (in primeur voorNederland) van de fonkelnieuwe Final DVD-receiver FVSS-203 ( € 799). Deze 2.1 receiver(2x75W) wordt als een totaaloplossing aangeboden in combinatie met verschillende Finalpanelen, gaande van de 90i t/m 400i. Deze heeft HDMI voorzieningen aan boord en kanbeeldmateriaal upscalen tot een resolutie van 1080i. Uiteraard met de ondersteuning van eenbijpassende Final subwoofer, die naadloos aansluit op de hoofdpanelen. Deze taak wordt opzich genomen door een elektronische crossover die in de receiver is ingebouwd. Deze kanzich volautomatisch instellen naargelang de gebruikte luidsprekers, of indien nodig, ookmanueel aangepast worden indien men zou beslissen hem in te zetten met weergevers vaneen vreemd merk.


2 van 3 2/06/2007 17:18

We kregen hem reeds te zien (static) ter gelegenheid van ons bezoek aan High End München,

maar hier kregen we een heuse kijken luisterdemo voorgeschoteld die de 2.1 virtual

surround capaciteiten van het geheel in de verf moest zetten. Na het bekijken van een stukje

film en tekenfilm, alsook de beluistering van een fragment uit een muziekconcert moesten

we volmondig beamen dat er heel wat te beleven viel met deze opstelling. Zelfs met de

kleinste speakers, die trouwens perfekt pasten naast het zwart gelakte Philips scherm, was de

beleving voldoende om totaal stressvrij te kunnen luisteren en genieten. Heel wat meer

impact werd merkbaar toen werd overgeschakeld op de 300i panelen. Eenzelfde glasheldere

klankweergave, maar met een stuk meer dynamiek viel ons te beurt. Al deze panelen en

elektronica vielen te bewonderen op een heel mooi display die zijn weg zou moeten vinden

naar de geselecteerde dealers. Dit is de perfecte eye-catcher voor het grote publiek dat nog

niet vertrouwd is met elektrostatische weergevers.


3 van 3 2/06/2007 17:18

Na deze virtual surround beluistering werden we ondergedompeld in het zwaardere werk:

een luistersessie met het Final vlaggenschip: de 1000i’s. Hier maak ik alvast geen woorden

meer aan vuil. Een (her)lezing van de review door Marco Lisi op deze bladzijden spreekt

boekdelen. Al bij al een hele leuke en leerrijke voormiddag in gezelschap van mensen die

weten wat muziekweergave werkelijk te betekenen heeft. Wat wil een mens nog meer?

Nuttige links

Fabrikant: www.finalsound.com

Invoerder: www.btronics.be

Review Final 1000i: www.audioforum.be/article-1250--0-0.html

Review Final 300i: www.audioforum.be/article-1470--0-0.html

Dit artikel komt van audioforum.be

http://www.audioforum.be

De URL voor dit verhaal is:

http://www.audioforum.be/modules.php?name=News&file=article&sid=1477

*digitaltest

van een gewone ‘dynamische’luidspreker. Je neemt tweeroosters, zorgt voor een flinkspanningsverschil tussen beide,spant er een flinterdunne foliemet een geleidende laag tus-sen en stuurt daar een stroomdoorheen. Het gevolg is datde folie in beweging komt.Omdat de bewegende massabijzonder gering is wordt hetvan de versterker afkomstigeaudiosignaal nauwkeuriggevolgd. Ook door het feit dat

het hele foliemembraandezelfde beweging maakt, vanonder tot boven en van linkstot rechts, weet de elektrostaatzich in positieve zin te onder-scheiden, terwijl er geen spra-ke is van hinderlijke schei-dingsfrequenties: de elektro-staat is een éénweg, met eenprachtig transparant klank-beeld als resultaat.Omdat de folie niet ver naarvoren en naar achteren kan

het scherm dan kunnen wekiezen uit door Final Soundgeleverde luidsprekersystemenen subwoofers. De door onsgeteste set omvatte twee luid-sprekers van het type 300i ende compacte subwoofer S95.Nadat we die hebben geselec-teerd en een schatting hebbengemaakt van onze afstand totde speakers en de afstand tus-sen de speakers en de muur, ishet systeem ingesteld en zijnwe klaar. Nou, klaar… Er valt

over die slanke, transparanteluidsprekers wel het een enander te vertellen.Zoals wellicht bekend makenelektrostatische luidsprekersgebruik van het principe dateen geleider die zich in eensterk elektrostatisch veldbevindt in beweging komt alser een stroom doorheenwordt gestuurd. Daarmee ishet principe van de elektro-staat net zo eenvoudig als dat

bewegen is de elektrostatischeluidspreker niet zo sterk in deweergave van lage tonen, eneen vlak membraan heeft hetnadeel dat met name de hogetonen alleen goed uit de verfkomen als je precies rechtvoor de luidspreker plaats-neemt. Een beetje naar linksof naar rechts en het hoog laatsterk te wensen over. Daar-naast stellen elektrostatendoorgaans hoge eisen aan deversterker, zodat alleen prijzi-ge exemplaren met flink watvermogen in aanmerkingkomen.Final Sound heeft voor veelvan die problemen een oplos-sing gevonden. Een belangrij-ke stap werd gezet door hetomkeren van de functiesbinnen het systeem, door defabrikant Inverter Technologygenoemd en inmiddels metsucces gepatenteerd: gelijk-spanning en signaal wordenop een andere manier in derichting van de nieuw ont-wikkelde folie en de beideroosters gestuurd. Een interes-sante vinding die, samen met

EEerder dit jaar, in onze mei-uitgave, stonden we al eenkeer stil bij de producten vande Nederlandse luidsprekerfa-brikant Final Sound. De inno-vatieve Brabanders doen nuweer van zich spreken, ditmaalmet de introductie van eencompleet home cinema-systeem. Het hart wordtgevormd door de dvd-recei-ver FVSS-201, waarbij de let-ters staan voor Final VirtualSurround Sound en de cijfersvoor twee hoofdluidsprekers,geen centerspeaker en éénsubwoofer. De receiver kanworden gecombineerd meteen van vier modellen luid-sprekers en drie modellensubwoofers van de fabrikanten is onder meer voorzienvan een universele afstandsbe-diening en een actief filtervoor optimale aansturing vande subwoofer en de beidespeakers.

ANDERSOMZoals gezegd, zetten we dereceiver aan en brengen wehet Nederlandstalige menu op

32

Selecteer in het menu van de receiver het type luidsprekers en subwoofer dat u hebt

aangeschaft, en het systeem is optimaal ingesteld. De Nederlandse luidsprekerfabrikant Final

Sound houdt duidelijk niet van fratsen: waarom moeilijk doen als het makkelijk kan?

Waarom moeilijk dFinal Sound home cinema-systeem Solution 300

Bij de weergave van muziek voelt de set zich als een vis in het water

DigitalTest - FinalSound 05-11-2007 14:49 Pagina 1

k doen?

Het klankbeeld van de 300i-luidsprekers is net zotransparant als hun uiterlijk.Een bescheiden aanvullingvan de compacte subwooferS95 met een neerwaartsgerichte conuswooferwordt zeker op prijs gesteld.

33


beeldkwaliteit als resultaat.Bij de weergave van muziekvoelt het systeem zich als eenvis in het water. Het klank-beeld is transparant, het hoogsprankelend en de weergaveruimtelijk, terwijl de individu-ele instrumenten zich goedlaten aanwijzen. De subwoo-fer voegt daar een nauwkeuri-ge laagweergave aan toe,zolang we zijn bijdrage aan debescheiden kant houden.Niets mis mee, al moeten wetoegeven dat de luidsprekersin combinatie met onze (ove-rigens veel duurdere) referen-tieversterkers nog beter tothun recht kwamen.De weergave van bioscoopge-luid is bij de set eveneens ingoede handen. Omdat deelektronstaten aan beide zij-den geluid de ruimte in stu-ren weten ze samen metDolby Virtual uitstekend desfeer bij een film te tekenen,al mag u natuurlijk geen echte

MHz). Daar zal in veel geval-len echter geen beroep opworden gedaan omdat debeelden in digitale vorm viade HDMI naar de aangeslotentv worden gestuurd. Het isprettig dat alle videosignalen,ongeacht de gebruikte ingang,door deze centrale unitbinnen het systeem wordenomgezet naar digitaal, zodatéén kabel tussen de receiveren de tv, namelijk de HDMI-kabel, volstaat. Beschikt de tvniet over een HDMI-aanslui-ting dan is het van belang teweten dat de omgekeerdeconversie niet wordt gereali-seerd: wat via HDMI binnen-komt gaat er ook alleen viaHDMI weer uit. Bovendienkunnen alleen videobeeldenin het formaat 1080i wordenomgezet naar 1080p. In alleandere gevallen is 1080i demaximale resolutie die naarhet aangesloten scherm wordtgestuurd. Die conversie resul-teert in een goede beeldkwa-liteit, al lukte het ons wel omde schakeling de stuipen ophet lijf te jagen met een kwa-litatief twijfelachtig signaal vaneen oude VHS-cassette: regel-matig ging het beeld opzwart. Beelden geleverd doorde ingebouwde dvd-spelergingen wel vlekkeloos naar1080i, met een zeer fraaie

nog een paar innovaties, eeneind heeft gemaakt aan veelvan de genoemde nadelen.Alswe het stel 300i goedbeluisteren valt op dat dehorizontale afstraling sterk isverbeterd, dat de luidsprekervriendelijk is voor de verster-ker en dat het rendementhoger is dan we van dit soortsystemen gewend zijn. Ookkleinere, goedkopere verster-kers kunnen dus succesvolmet deze luidsprekers samen-werken.

HOREN EN ZIENDat komt goed uit, want metzijn twee keer 75 watt aanuitgangsvermogen kan deFVSS-201 niet direct eenkrachtpatser wordengenoemd. De receiver, waaropook een externe harde schijfkan worden aangesloten,heeft uiteraard een dvd-loop-werk dat naast gewone dvd’sook bestandsformaten als mp3en MPEG-4 aankan. Maarwat blijkt, vooral cd’s klinkenbijzonder fraai. Er is hoorbaarde nodige aandacht besteedaan de componenten voor degeluidsweergave, wat het jam-mer maakt dat sacd’s nietafgespeeld kunnen worden.Voor de weergave van debeelden is niet de modernsteprocessor ingezet (10 bit/54

*

34

digitaltest

Final Sound heeft haar dvd-receiver FVSS-201 strak en sober vormgegeven.

surroundeffecten verwachten.Daarnaast leidt het ontbrekenvan een centerspeaker ertoe datwe personen in beeld zien spre-ken en ze ernaast horen als weschuin voor het scherm en deluidsprekers zitten. Dat maakthet toch net iets minder plezie-rig om met een groter gezel-schap naar een film te kijken.

CONCLUSIEMet de in eigen beheer ont-wikkelde dvd-receiver FVSS-201, die overigens anders dande elektrostatische luidsprekersniet in Nederland wordt ver-vaardigd, ligt voor Final Soundde weg open om completesystemen op de markt te bren-gen. De door ons geteste com-binatie Solution 300 is een bij-zonder goed geslaagde eerstepoging en, als we de prestatiesafzetten tegen de prijs, zekergeen te dure.*Info: www.finalsound.com

*Specificatiesmerk/type Final Sound FVSS-201

uitgangsvermogen: 2x 75 watttuner: FM/middengolfingangen: antenne (coax en klemmen), 3x line

(Cinch), 4x digitaal audio (2x optisch, 2x elektrisch), 2x composietvideo (Cinch), 2x S-Video (Hosiden), 2x componentvideo (Cinch), HDMI, USB

uitgangen: 2x luidsprekers (draaiklemmen), subwoofer (Cinch), Scart, composietvideo (Cinch), S-Video (Hosiden), componentvideo (Cinch), digitaal audio (Cinch), HDMI, hoofd-telefoon aan de voorzijde (jack)

decoders: Dolby Virtual, dts 2, Dolby ProLogic IIafmetingen (bxhxd): 420 x 60 x 330 mm

merk/type Final Sound 300i

systeem: elektrostatische luidsprekerfrequentiebereik: 95–20.000 hertzimpedantie: 4 ohm nominaalrendement: 86 dBafmetingen (bxhxd): 275 x 1250 x 40 mm (excl. voet)

merk/type Final Sound S95

frequentiebereik: 35–220 hertzuitgangsvermogen: 95 wattspeaker: 20 cm (8 inch)afmetingen (bxhxd): 270x373x360 mmsetprijs: €2.699,-


FINAL SOUND PRESENTEERT DVD 2.1 RECEIVER

Final Sound staat bekend om haar complete lijn high definition luidsprekers met een sublieme geluidskwali-teit die niet alleen ultra dun, maar ook zeer elegant zijn. Het assortiment bestaat uit zes modulaire luidsprekerpane-len en bijbehorende subwoofers voor stereo of home theater. De producten van Final Sound hebben wereld-wijd al vele lovende reviews gekregen en awards gewonnen (kijk voor meer informatie op www.finalsound.com). Nu brengt dit innovatieve bedrijf haar eigen FVSS 2.0.1. dvd-receiver op de markt. Deze dvd-receiver kan, in combi-natiemet de 90i, 150i, 300i of 400i luidsprekers en de S95, S110 en S220 subwoofers van Final Sound, een geweldige surround sound ervaring geven door slechts twee luidsprekers en een subwoofer. De FVSS 2.0.1. dvd-receiver maakt hiervoor gebruik van Dolby Virtual Surround DSP. De ingebouwde dvd-speler is voorzien van een ingebouwde 75W klasse D versterker, Dolby Virtual Surround DSP, een complete AV switching module, HDMIin en out en een universele afstandbediening.

“Ons doel is om de continu veranderende markt nieuwe home entertainment oplossingen te bieden van zeer hoge kwaliteit. Met dit nieuwe virtual surround sound systeem is ons dat wederom gelukt! Onze FVSS 2.0.1. dvd-receiver is namelijk zo ontwikkeld dat het een perfecte match vormt met onze lijn elektrostatische luid-sprekers zodat – mede dankzij de reeds bewezen Inverter technologie – een superieur geluid voortgebracht wordt”, aldus Gijsbert van den Brink, algemeen directeur Final Sound Solutions.

September 2007

Plug and playHet instellen van het Final VSS systeem is zeer eenvoudig. Nadat de twee luidsprekers, de subwoofer en de televisie op de dvd-receiver aangesloten zijn, leidt het slimme On Screen Display (OSD) de gebruiker door het configuratie proces. De instellingen op de dvd-receiver zijn reeds voorgeprogrammeerd voor gebruik in combi-natie met de 90i, 150i, 300i en 400i luidsprekers en de S95, S110 en S220 subwoofers van Final Sound. De gebruiker hoeft slechts de luidsprekers en de subwoofer aan te klikken in het menu en de dvd-receiver zorgt voor een perfecte akoestische instelling en daarmee voor een sublieme geluidservaring. Plug and play dus! Uiteraard kan de dvd-receiver ook met andere luidsprekers en subwoofers gecombineerd worden. Echter, gecombineerd met de luidsprekers van Final Sound die voorzien zijn van de gepatenteerde Inverter tech-niek, wordt een virtual surround sound gecreëerd dat zijn weerga niet kent. Omdat de luidsprekers van Final Sound dipole line array speakers zijn, wordt het geluid dieper de kamer in gedragen en wordt het geluid in veel mindere mate weerkaatst door de muren, het plafond en de vloer waardoor nauwelijks vervorming ont-staat. Bovendien worden door het diafragma in de luidsprekers de hoge en de lage tonen van elkaar geschei-den, wat zorgt voor een breder stereobeeld. Het resultaat is subliem, levensecht geluid dat uit alle hoeken van de kamer lijkt te komen, weergegeven door slechts twee zeer elegante luidsprekers, ondersteund door de Final Sound subwoofer.

Tesamen met de lancering van de dvd-receiver, introduceert Final Sound eveneens een nieuwe subwoofer: de S95. De S95 is speciaal ontwikkeld voor gebruik in combinatie met de nieuwe virtual surround receiver en de luidsprekers van Final Sound. De S95 heeft een 8 inch down firing driver. Alle filter settings, zoals high pass filter, cross over, phase control, high pass, mid base equalizer en full base management, zijn geïnte-greerd in de receiver.

Specificaties FVSS 2.0.1. dvd-receiverSysteem CD-DA, CVC VIDEO, VCD 2.0, S-VCD, CD-MP3, Mpeg4Video Inputs S-Video (Y/C) 3x, Composite 2x, Component 1xVideo Output S-Video (Y/C) 1x, Composite 1x, Component 1xVideo + Audio Connector SCART met RGB en Composite voor Europese Versie HDMI input, HDMI output, DCDI Video Upscaling 1080i te upgraden naar 1080p Progressive Scan, Digital ZoomTV Type Setting PAL, NTSC, Auto, Multi-region solutionAudio Power Output 2 x 75WAudio Input Analog input 3x RCA, Digital Audio Input 2x RCA, Optical 1xAudio Output Subwoofer out 1x, speakers outDecoding MPEG-2 Multi-ch, MP3, MP3 USB, Dolby Digital, 2Ch down mix, Dolby Prologic II, Dolby Virtual DTS support, DTS 2, 1ch outTuner Section FM, AM, RDSAfstandbediening Universal RCFiltering Specific Filtering, High pass, shelving filtering, Acoustical controls en base management zijn ingebouwd voor Final Sound luidsprekers 90i, 150i, 300i en 400i en subwoofers S95, S110 en S220Afmetingen (cm) 42x33x6Kleur Aluminium Zilver Prijs en beschikbaarheidDe Final Sound FVSS 2.0.1. dvd-receiver gebundeld met de luidsprekers en subwoofers van Final Sound zijn vanaf begin oktober a.s. beschikbaar. De verkoopprijs van de dvd-receiver FVSS 2.0.1. gecombineerd met de 90i luidsprekers en de S95 subwoofer is circa 2.000 euro. Inverter™ TechnologieZoals eerder aangegeven, werken de luidsprekers van Final Sound volgens de gepatenteerde Inverter tech-niek. Final Sound heeft deze techniek ontwikkeld met de achterliggende gedachte dat het mogelijk moet zijn om kwalitatief hoogwaardige elektrostatische luidsprekers te ontwikkelen die qua geluidskwaliteit aan de hoogste standaarden voldoen, een aansprekend design hebben en last-but-not-least betaalbaar zijn. In 2002 bewees Final Sound dat dit mogelijk is middels de Inverter technologie.

PROFIEL VERHAAL VAN EEN INNOVEREND NEDERLANDS BEDRIJFRonald Buining, Development Manager licht toe: “Bij traditionele elektrostaten wordt het muzieksignaal op de stator platen gezet. Wij hebben dat proces omgedraaid en het muzieksignaal op het membraan gezet. De platen dienen dan als een soort aarde waar het signaal door wordt afgevoerd. Het directe gevolg ervan is dat de platen onder alle omstandigheden aangeraakt kunnen worden en dus volstrekt veilig zijn. Het spreekt voor zich dat dit heel belangrijk is in een modern gezin met spelende kinderen in de woonkamer.” Het is daarom ook het vermelden waard dat de nieuwste Final Sound luidsprekers niet alleen aan de Euro-pese CE-norm voldoen, dankzij de nieuwe Inverter technologie voldoen zij – als enige merk van aanbieders van elektrostatische luidsprekers - ook aan de strenge Amerikaanse UL-norm. Door het muzieksignaal op het membraan te zetten, ontstaat bovendien een volstrekt homogene, transparante en natuurlijke weergave van de allerkleinste details. Daarnaast zorgt de Inverter technologie ervoor dat de elektrostatische luidsprekers van Final Sound met relatief eenvoudige (lees: goedkopere) versterkers aangedreven kunnen worden dan elektrostaten van andere merken. Tenslotte zorgt de scheiding van de hoge, midden en lage tonen voor een veel breder stereobeeld.

HomeStudio 6/20076

Luidsprekers

Elektrostaten zijn sinds de jaren zestig in opkomst alsoplossing voor deze problemen. Helaas hebben dezeluidsprekers ook hun specifieke problemen: voorna-melijk het afstraalgedrag van de hoge tonen is moei-

lijk. Alleen als je precies voor de twee luidsprekers gaat zitten, op een bepaalde afstand, krijg je een goedstereobeeld: de beruchte sweetspot. De lage tonen hebben weer het probleem dat de slag

van het membraan gering is, waardoor voor de weer-gave van lage tonen juist weer een groter oppervlaktenodig is. De hoge eisen die de elektrostaten stellenaan de versterker, maken de luidsprekers duur enweer minder WAF. Om alles goed te kunnen weerge-ven zijn grote dure kasten nodig en dat valt niet altijdeven goed bij de vrouw van de audiofiel. Tot slot zijnelektrostaten gewoonweg duur, door het bewerkelijkeen vaak handmatige procédé.

Finaly FinalLuidsprekers, zwarte logge kasten die je interieur overhoop halen. Nooit is er

een goede plaats voor en ze passen nergens bij. Design? Ja daar gaat wel

meer aandacht naar uit in de afgelopen jaren. Maar nog steeds blijven de

kasten log en nemen teveel ruimte in en het geluid is ook niet alles.

Finaly Final

Dealer van:Marantz, Onkyo, Cambridge Audio,

NAD, Tannoy, Epos, REL, Dali,Anthony Gallo, Minipod, ASW, Tivoli,

Pioneer, Sharp, Hantarex, Di-Boss,vd Hul, Audio Quest, Profigold,

Beyerdynamic, Bush, e.v.a. Bosstraat 25b 4611 LPBergen op Zoom Tel: 0164-299159

Alfred Visser, Kerkstraat 68, Buitenpost

7

Luidsprekers

braak was het ‘omkeren’ (inverteren)van de werkingvan het systeem. Final noemt dit ‘Invertertechniek’en heeft er patent op. De hoogspanning komt nu opde statoren te staan en het geluidssignaal op eentotaal nieuw ontwikkelde folie. De nadelen verdwij-nen daardoor en een Final behoudt de voordelen vanelektrostaten. Het succes van de elektrostaten is nogmaar net begonnen voor Final. Het bedrijf investeer-de miljoenen om de luidsprekerlijn verder te ontwik-

kelen en uiteindelijk komt dat dus terug. DeNederlandse luidsprekerbouwer reist vanuit het

Brabantse Veghel de hele wereld over. CES LasVegas, VAD Veldhoven en High End in

München, waar de Final1000i een nominatie

heeft verkregenvoor het bestegeluid van de

show! De serie,bestaande uit een reeks van luid-

sprekers en subwoofers, gaan van klein tot groot ende prijs van laag tot hoog. Commercieel begint heteen succes te worden. De serie is te krijgen in dehigh-end zaken maar ook in de wat meer commer-ciële tak. Zo’n dertig winkels in Nederland verkopenze. De consument is in ieder geval enthousiast. Finalkomt binnenkort met een nieuwe virtual Surround2.1 DVD receiver en een pakkagedeal met diversepanelcombinaties op de markt.

1000iDe grote broer in de familie is de 1000i, dat mogeduidelijk zijn. De indrukwekkendste van de helefamilie. Ze zijn bijna twee meter hoog (1 meter 96)en kunnen daarmee net in de kamer van een gemid-deld woonhuis. De subwoofers s110 en s220 zijnbescheiden in omvang en strak van design. Als je nietbeter wist zou je ze zo als stoel of bijzettafel gebrui-ken. De aansturing van de Final elektrostaten is veeleenvoudiger geworden. Vroeger waren daar zware enstabiele versterkers voor nodig maar bij Final vol-staan ook compacte exemplaren met een lager ver-mogen. Natuurlijk wilden we deze luidsprekers weleens van dichtbij bekijken en aan de Grote Luistertestonderwerpen. In de luisterruimte van Final, ontmoe-ten we Joop Haarman die ons vandaag laat zien waarde 1000i toe in staat is. De ruimte waar we binnen-komen is qua sfeer al helemaal top. Het ademt derust uit die je mag verwachten bij een luistersessie. De kamer is gevuld met de elektrostaten van ver-schillend formaat. Uiteraard staan de 1000i luidspre-kers klaar voor de middag die komen gaat. We begin-nen maar eens met het keuren van de uitstraling. Deelektrostaten zijn verkrijgbaar in verschillende kleu-ren al naar gelang van de wensen van de consument.

InvertertechniekFinal Sound vond dit reden genoeg om eens nadernaar elektrostaten te kijken. De Nederlandse produ-cent van elektrostaten uit Veghel besloot om eenoplossing te vinden voor de nadelen die traditioneleelektrostatische luidsprekers met zich meebrengen.De nadelen moesten worden opgelost terwijl de voor-delen van de luidsprekers moesten blijven. Dit washet doel dat Final zich stelde. Een belangrijke door-

Hemmerbuurt 89 1607 CD Hem T/F 0228-54 33 08 E [email protected] W www.audipulse.nl

Nieuw online www.vincenthifi.nl.Nu 60 maandengarantie

HomeStudio 6/20078

Luidsprekers

"Iedereen wil iets anders en daar is deze lijn wel opaangepast. We kunnen er eigelijk alle kanten meeop", zegt Joop. "De 1000i moet natuurlijk wel ietsverder van de muur worden geplaatst om het opti-male afstraalgedrag te krijgen, maar gelukkig nietoverdreven veel." We moeten bekennen dat de uitstr-aling indrukwekkend is. De luidsprekers zijn groot,maar ogen licht en heel strak. Een beetje audiofiel wiltegenwoordig toch niet alleen kunnen luisteren,maar ook naar zijn muziek kunnen kijken. Het kij-ken moet in ieder geval lukken.

VlaggenschipEven de electronics voor de liefhebbers: we luisterenmet een Primare SPA 21, 5 kanaals geïntegreerde ver-sterker met een Primare DVD30 DVD/CD speler.De tijd voor het luisteren is gekomen. Allereerst gaatCrosby and Nash in de cd speler. Het vlaggenschipvan de Final reeks begint gelijk met te laten horenwat hij kan. Dat geluid! Komt dat uit die transparan-te luidsprekers in de hoek? Het trillen van het Mylarmembraan achter het open front bevestigt dat hetdaar vandaan komt. Echt schitterend -en de dag isnog maar net begonnen. Joop is een goede luister-partner. Niet alleen een goede gids qua muziek engeluid, maar weet ook heerlijk te genieten van degeluidskwaliteit die het systeem voortbrengt. Gepastestilte, want indrukwekkend zijn de prestaties van de1000i wel te noemen. Chris Jones is de volgende cddie de kamer gaat vullen met z’n muziek. Hier valt opdat het geluid zich volledig door de ruimte laat voe-ren. Je hoeft niet perse op één plek te zitten om eentotaalbeeld te krijgen, wat bij elektrostaten nogal eenshet geval is. "Waar je ook gaat staan of zitten is het

geluid goed.", zegt Joop. Natuurlijk kan Joop veel zeg-gen, maar een rondje door de kamer staaft deze uit-spraak. Het geluid is in de meest rare hoeken evenhelder en natuurgetrouw. Je staat als het ware mid-den in de muziek en alles staat op z’n plaats.

MuziekverzoekjesNu is de tijd gekomen om zelf wat muziekverzoekjeste doen. Een mooi begin is met Grieg, ‘Ochtend-

stemming’ (uiteraard). De compositie laat met eensteeds harder aanzwengelend geluid een heerlijkklankbeeld horen. Langzaam maar zeker komt hetgeweld los en komt het geluid echt goed tot zijn recht.Alle instrumenten hebben hun eigen plaats en vor-men tegelijk een volledig beeld. Ik probeer nog eentandje hoger te schakelen door Freddie Mercury enMontserrat Caballe in de mix te gooien. Uiteraardgaat het hier om ‘Barcelona’. Voor mij een uitermategeschikte CD om me goed te kunnen oriënteren ophet geluid. De twee stemmen van de zanger en zan-geres smelten ergens in de lucht samen. Het geluid isecht indrukwekkend te noemen. Ik heb de CD veelgehoord maar nog nooit op deze manier. Het uniekestemgeluid van Mercury komt goed uit de verf. Tochnog maar even wat DVD’s in het apparaat gooien."Underworld" een heerlijke film met veel special-effects en overweldigend geluid. Het begint goed metzeer blaasgevoelige regen op je dak. Als de metro een-maal bereikt is begint een vuurgevecht. Het geluiddoet me bijna wegduiken voor de kogels die om mijnoren lijken te fluiten. Er zit in de lagere tonen eengeluid wat ik nog nooit eerder hoorde tijdens de film.

ConclusieFinal maakt met de 1000i meer waar dan ze bewe-

High Resolution AudioNevingspassage 70, Lelystad

Tel. [email protected]

MusifoonHoofdstraat 69 – 7811 EH -Emmen – Tel: 0591 - 61 28 41

9

Luidsprekers

ren. De Invertertechniek is een schot in de roos enterecht dat het bedrijf al veelvuldig in de prijzen isgevallen. De luidsprekers zijn wat design betreft eenplaatje om te zien. Je kunt ze overal kwijt en zouden

in elke inrichting gedacht kunnen worden.Over de geluidskwaliteit kan ik kort zijn; het is erggoed. Het natuurgetrouwe geluid is een genot. Allesvalt op zijn plaats en heeft zijn eigen plek. Het totaal-

plaatje is geweldig om te horen. Je zit er middenin. Jehoeft je niet op één plaats vast te pinnen om hetideale geluid te ervaren. Final heeft de problematiekvan de elektrostaat goed onder handen genomen ende grote voordelen als absolute natuurlijkheid, snel-heid en transparantie kunnen behouden terwijl infeite alle nadelen zijn opgelost. Het bedrijf heeft degoede weg gekozen met deze lijn van luidsprekers enmaakt dat ook wereldwijd kundig. Het is een samen-smelting van de factoren waar een audiofiel zeker vankan genieten; natuurlijk geluid, kwaliteit en design.Maar laten we ook niet vergeten dat dit alles tegenzeer redelijke prijzen te krijgen is. Voor hetgeen jekrijgt, is de prijs/kwaliteitsverhouding meer dan goedte noemen.

CONSUMER ELECTRONICSSHOW LAS VEGAS

Januari 2007. De grootste audio- en videoshowter wereld bestaat 40 jaar! Traditiegetrouw maken collega Theo Wubbolts en ik een verdeling. Hij de verslaglegging van het immense Convention Center (in de volgende uitgave van HVT), ik een weergave van het High-End deel ‘Alexis Park’. Maar na jaren gastheer te zijn geweest, bleken de motelkamers van dit fraaie ressort aan renovatie toe te zijn en werd voor het topsegment uitgeweken naar het schitterende Venetian hotel.

Als je ooit Las Vegas gaat bezoeken, laat het dan niet na hier naar binnen te gaan. Op de tweede verdieping is (klein) Venetië nagebouwd en met een echte gondel en zingende gondelier kun je een tocht door de kanalen maken. Ongeloo�ijk maar waar. Deze locatie bleek een echte vooruitgang te zijn. De kamers klonken beter en het aantal exposanten bleek groter dan ooit evenals het aantal bezoekers. In willekeurige volgorde krijg je een overzicht van de show, waarbij de Nederlandse inbreng opviel door het in de wacht slepen van awards en innovatieve karakter. In het verslag tref je meestal de Dollar prijs aan. Ter informatie: op het moment van de beurs stond de Dollar op ongeveer zeventig eurocent. Woord van dank gaat uit naar Jesper Hansted die met zijn Leica Digilux2 camera honderden foto’s maakte, waaruit wij uiteindelijk deze fotoselectie maakten.

Final Sound Solutions

Al weer voor de derde maal in successie staat Final Sound Solutions op de CES. Opvallend is het dat deze Nederlandse elektrostaatontwerper elke keer een award heeft gewonnen. Bij deze gelegenheid kreeg men een prachtige plaquette waarop staat vermeld dat de Final Sound 300i de Innovatie Award 2007 heeft weten te bemachtigen. In maar liefst twee suites waren ‘onze’ Nederlandse producten te bewonderen. Iets om natuurlijk trots op te zijn, maar bijna net zo belangrijk is de introductie van de FS 300i panelen. Hierin heeft men de zogenaamde gepatenteerde inverter technologie toegepast. Ondanks het succes met eigenlijk de gehele elektrostaat-lijn bleek toch dat laagweergave middels een extra subwoofer nog beter tot zijn recht komt. Aangezien de bestaande subwoofers op de markt voor de Final familie niet snel en gedetailleerd genoeg bleken te zijn, werd besloten de ontwikkeling van een sub in eigen hand te nemen. Het ‘�nale’ resultaat werd op CES getoond. Bijna het gehele ontwerp werd in eigen huis gedaan, maar omdat Final alleen tevreden is met het beste, schroomde het niet elders kennis te halen. Daarom werd besloten een beroep te doen op het gerenommeerde Duitse Fink Audio. Alom wordt dit bedrijf als één van de beste akoestische designers ter wereld gezien. Het resultaat is twee subs van hoog niveau. Belangrijk voordeel van deze subs is dat het cross-over bij bijvoorbeeld de S220 – die eigenlijk bedoeld is voor de referentie-lijn bestaande uit de 400i, 600i en de grote broer 1000i erg ‘smooth’ verloopt. Haperingen behoren tot het verleden. De sub maakt het systeem tot één geheel. Hoewel de Final subs natuurlijk het best te combineren zijn met de eigen speakers, is het natuurlijk geen enkel probleem deze ook in combinatie met andere speakers toe te passen. Uiteraard heeft Final ook een Home entertainmentlijn. Deze bestaat uit de 90i en 150i. Sinds kort is hierbij dus de 300i gekomen. Op de CES 2007 vond hiervan de wereldwijde introductie plaats. Voor deze lijn is de S110 sub ontwikkeld. Vanzelfsprekend is deze iets kleiner dan de S220, maar ondanks zijn geringer formaat zet ook deze, inherent aan Final’s reputatie, een perfecte prestatie neer.

HVT- februari 2007

www.�nalsound.com

16 hvt - juni 2007

-TEST- Final 1000i elektrostatische luidspreker

“An I ,

M , I’ …”Het was deze songtekst welke bij me opkwam toen ik bij Final naar de grotemodellen ‘1000i’ elektrostatische luidsprekers zat te luisteren. Iedereen kent ‘mwel: Frank Sinatra’s beroemde song beginnend met de woorden “And now, the end is near.” Maar in welke relatie staat deze tekst tot het topmodel van dezevaderlandse elektrostatenbouwer?

Dit alles overdenkend kom ik plots tot de ont -dekking dat er eigenlijk geen songtekst zó vantoepassing is op luidsprekers als deze. Staan

de ‘1000i’-en opgesteld in een moderne huiskameromge -ving zou je inderdaad kunnen vermoeden dat de weergeverdeel uitmaakt van de sto�ering – in de beste betekenis vanhet woord overigens – en dat de klank helder is hoeft geen betoog; er valt dan inderdaad een gordijn. Het is immers dé eigenschap van elektrostatische weergave. Als luisteraar voormeer dan twintig jaar naar dit type weergever, zijn er ergere dingen te doen…

Techniek

Op de vele shows verspreid over de wereld, High End München, CES Las Vegas, VAD Veldhoven, kom ik de Final’stegen. Soms opgesteld in kleine kamers van een hotel, dan wel een royale suite als in het ‘Venetian’ van januari 2007(zie verslag van de CES in HVT van februari 2007, pagina 73), overal waar je luistert merk je dat een elektrostaat zich ‘gemakkelijker’ in het akoestische gareel laat brengen dan een ‘gewone’ dynamische luidspreker. En dat is voor een groot deel te danken aan de toegepaste techniek. Een elek -trostaat heeft namelijk geen kast of behuizing, in het Engels veelzeggend ‘enclosure’. Dat zou voor menige huisvrouw een absolute pré moeten zijn, maar eer die de WAF-drempel(woman’s acceptance factor) over is, gaan er nog heel wat‘schoenendozen’ over de winkeldrempel. Gek eigenlijk, want bij de elektrostaat heb je nóg een groot

voordeel te pakken: er zitten geen afzon -derlijke units in voor hoog, soms ook nog voor midden, en laag. (En dames, over het algemeen behept met een niet-technische manier van luisteren, zijn daar gevoeligvoor.) Voordelen te over: je hoeft niet te �lteren, er zijn weinig componenten nodig, maar er zijn ook nadelen. Zo moet je bijzondere materialen gebruiken – mylaris zo’n materiaal – en dien je speciale onderdelen te vervaardigen die niet direct bij de groothandel juist voor die speci�eke

T W

Final model ‘1000i’Frequentiebereik 38Hz-20kHzGevoeligheid 8dBNominale impedantie 4 ohmAanbevolen versterkervermogen minimaal 75 wattAfmetingen 199x35x5 cm (hxbxd)Gewicht 23 kgPrijs € 9.000 per paarVoor meer informatie Final Sound Solutions

tel +31(0) 413 375 412 /

- -

hvt - juni 2007 17

toepassing in de schappen liggen. Oftewel, je moet ze zelf maken. En dan speelt de macht van het getal je parten. Kleine oplage, hoge(re) prijzen. Maar ook: als de elektros

-

taat klein moet blijven, dan heb je een subwoofer, oftewelaparte kast voor het gebied (meestal) onder de 200 hertz, nodig. En dat wil die vrouw des huizes (meestal) weer niet.Dat eerder genoemde mylar is een kunststof dat wordtgebruikt voor het membaan. Het is vliesdun en absoluut strak te trekken over een frame. Het kent geen rek in welkerichting dan ook en derhalve zeer geschikt om bespannen te worden. Bovendien laat het toe er een �jne geleidende emulsie aan te hechten, noodzakelijk voor het aanbrengen van spanning. Bij de Finals’ werkt dit laatste echter precies andersom dan bij de andere merken. Final noemt dit de ‘inverter’ (zie kader).

Oplossing(en)

Was het in de beginjaren van de elektrostaat, lees ruim veer

-

tig jaar geleden, zo dat er een aantal oplossingen gevondenmoest worden voor problemen als extreem lage impedantie boven de 1kHz en het afstraalgedrag, slechts één mooie luisterplek, met de komst van onder andere de ESL63 en allelatere modellen van QUAD werd een weg ingeslagen waarFinal ook op verder is gegaan. Nu is vrijwel elke stabiele,goed ontworpen versterker in staat een elektrostaat aan te sturen en is het afstraalgedrag aanmerkelijk ‘socialer’ gewor

-

den. En dat laatste vind ik heel belangrijk omdat ik in mijn luistergedrag niet per sé gedwongen wil worden de ideale luisterpositie in te nemen, maar op meerdere plaatsen in de kamer wil genieten van goede weergave. Bovendien zijn de huisgenoten hiermee ook bediend van goed geluid.

Uiterlijk

De ‘1000i’ is echter geen kleine jongen; in zoverre prijs ik me gelukkig het topmodel te kunnen beluisteren. (De andere modellen, zie onder aan dit artikel, zijn beluisterd door Hans Vaatstra en Jaap Veenstra.) Met net twee meter hoogte net geen veertig cm breedte en 5 cm diepte lijkt de ‘1000i’ gemakkelijk te plaatsen. De WAF (zie boven) lijkt me de hoogte, maar de twee andere afmetingen verlagendit type weerstand drastisch. Dan blijft de elektrische van4 ohm nominaal over! In de luistersessies bij Final had ik in aanleg moeite met de plaatsing. Zo midden in de kamer was absoluut geen optie, maar na enig verschuiven naar de zijwanden kwam er leven in de brouwerij. (Joop Haarman, verantwoordelijk voor productsupport, wist me te vertellendat binnenkort de luisterkamer in Veghel geoptimaliseerd wordt tot een top-faciliteit voor kwaliteitsweergave.)

Luisteren

Met de nieuwe plaatsing werd mijn ‘music-wallet’ uitgebreid beluisterd. Voor de diverse shows heb ik al jaren een tweetalCD’s bij me waarop een groot aantal fragmenten staat, kris-kras door mijn klassieke repertoire. Niets ten nadele van andere typen en smaken muziek, maar ik hou het in de high-�delity nog steeds bij het oude: niet versterkte muziek. Want anders zit je naar versterkers te luisteren, toch?Op de eerste set (zie onderaan dit artikel) zijn de verschillentussen de opnames zoals ik ze ken evident. Luisterend naar diverse opnames door de jaren heen, en van diverse labels,moeten die verschillen ook duidelijk naar voren komen.

InverterBij de elektrostaat is het membraan tussen twee platen, statoren, gespannen. Op die statoren wordt bij een traditionele elektrostaat door een audiotransformator het audiosignaal gezet, terwijl het membraan op een hoog voltage wordt gehouden. Het wisselende audiosignaal zal het membraan in beweging brengen,hetgeen de luisteraar als geluid ter ore zal komen. Dit kost energie en maakt voorzieningen noodzakelijk terbeveiliging. Bij het gepatenteerde principe van de ‘inverter-technologie’ is het anders: het audiosignaal wordt,naar hoogspanning getrans-formeerd, op het membraanaangevoerd, terwijl de statorengeen spanning voeren. Op elke stator staat een uitermateveilige, vaste en geïsoleerdespanning van 3.500 volt. Daar-door ontstaat het zogenaamdeelektrostatische veld waarinhet membraan beweegt. Zie schema’s hiernaast afgebeeld.Een aantal voordelen liggen voor de hand: eenvoudigerelektronica, grotere mate vanveiligheid, te bouwen in design-achtige vorm.

hvt - juni 2007 17

toepassing in de schappen liggen. Oftewel, je moet ze zelf maken. En dan speelt de macht van het getal je parten. Kleine oplage, hoge(re) prijzen. Maar ook: als de elektros

-

taat klein moet blijven, dan heb je een subwoofer, oftewelaparte kast voor het gebied (meestal) onder de 200 hertz, nodig. En dat wil die vrouw des huizes (meestal) weer niet.Dat eerder genoemde mylar is een kunststof dat wordtgebruikt voor het membaan. Het is vliesdun en absoluut strak te trekken over een frame. Het kent geen rek in welkerichting dan ook en derhalve zeer geschikt om bespannen te worden. Bovendien laat het toe er een �jne geleidende emulsie aan te hechten, noodzakelijk voor het aanbrengen van spanning. Bij de Finals’ werkt dit laatste echter precies andersom dan bij de andere merken. Final noemt dit de ‘inverter’ (zie kader).

Oplossing(en)

Was het in de beginjaren van de elektrostaat, lees ruim veer

-

tig jaar geleden, zo dat er een aantal oplossingen gevondenmoest worden voor problemen als extreem lage impedantie boven de 1kHz en het afstraalgedrag, slechts één mooie luisterplek, met de komst van onder andere de ESL63 en allelatere modellen van QUAD werd een weg ingeslagen waarFinal ook op verder is gegaan. Nu is vrijwel elke stabiele,goed ontworpen versterker in staat een elektrostaat aan te sturen en is het afstraalgedrag aanmerkelijk ‘socialer’ gewor

-

den. En dat laatste vind ik heel belangrijk omdat ik in mijn luistergedrag niet per sé gedwongen wil worden de ideale luisterpositie in te nemen, maar op meerdere plaatsen in de kamer wil genieten van goede weergave. Bovendien zijn de huisgenoten hiermee ook bediend van goed geluid.

Uiterlijk

De ‘1000i’ is echter geen kleine jongen; in zoverre prijs ik me gelukkig het topmodel te kunnen beluisteren. (De andere modellen, zie onder aan dit artikel, zijn beluisterd door Hans Vaatstra en Jaap Veenstra.) Met net twee meter hoogte net geen veertig cm breedte en 5 cm diepte lijkt de ‘1000i’ gemakkelijk te plaatsen. De WAF (zie boven) lijkt me de hoogte, maar de twee andere afmetingen verlagendit type weerstand drastisch. Dan blijft de elektrische van4 ohm nominaal over! In de luistersessies bij Final had ik in aanleg moeite met de plaatsing. Zo midden in de kamer was absoluut geen optie, maar na enig verschuiven naar de zijwanden kwam er leven in de brouwerij. (Joop Haarman, verantwoordelijk voor productsupport, wist me te vertellendat binnenkort de luisterkamer in Veghel geoptimaliseerd wordt tot een top-faciliteit voor kwaliteitsweergave.)

Luisteren

Met de nieuwe plaatsing werd mijn ‘music-wallet’ uitgebreid beluisterd. Voor de diverse shows heb ik al jaren een tweetalCD’s bij me waarop een groot aantal fragmenten staat, kris-kras door mijn klassieke repertoire. Niets ten nadele van andere typen en smaken muziek, maar ik hou het in de high-�delity nog steeds bij het oude: niet versterkte muziek. Want anders zit je naar versterkers te luisteren, toch?Op de eerste set (zie onderaan dit artikel) zijn de verschillentussen de opnames zoals ik ze ken evident. Luisterend naar diverse opnames door de jaren heen, en van diverse labels,moeten die verschillen ook duidelijk naar voren komen.

InverterBij de elektrostaat is het membraan tussen twee platen, statoren, gespannen. Op die statoren wordt bij een traditionele elektrostaat door een audiotransformator het audiosignaal gezet, terwijl het membraan op een hoog voltage wordt gehouden. Het wisselende audiosignaal zal het membraan in beweging brengen,hetgeen de luisteraar als geluid ter ore zal komen. Dit kost energie en maakt voorzieningen noodzakelijk terbeveiliging. Bij het gepatenteerde principe van de ‘inverter-technologie’ is het anders: het audiosignaal wordt,naar hoogspanning getrans-formeerd, op het membraanaangevoerd, terwijl de statorengeen spanning voeren. Op elke stator staat een uitermateveilige, vaste en geïsoleerdespanning van 3.500 volt. Daar-door ontstaat het zogenaamdeelektrostatische veld waarinhet membraan beweegt. Zie schema’s hiernaast afgebeeld.Een aantal voordelen liggen voor de hand: eenvoudigerelektronica, grotere mate vanveiligheid, te bouwen in design-achtige vorm.

18 hvt - juni 2007

Opnemen van muziek, maar ook muziek maken blijft mensenwerk – geluk -kig maar – en dan komt het begrip smaak om de hoek kijken. Mogelijk een punt van discussie wantover feiten hoeft dat niet. De gevoeligheid van 86dB en de impedantie van 4 ohm zijn dan de feitelijk -heden, hóe de weergaveklinkt is een kwestie vansmaak.Tot die opnames behoren pianowerken, Choralvor -spiel BWV639 van Johann Sebastian Bach gespeeld door Alfred Brendel (Phi -lips 412 252-2, uit 1976), het tweede deel uit Ludwig von Beethovens piano -concert nr 5, eveneensdoor Claudio Arrau met

de Staatskapelle Dresden onder Sir Colin Davis(Philips 416 215-2, uit 1984) en uit Beethovens‘Waldstein’ met Emil Gilels (DG 419 162-2, uit 1972). Opmerkelijke verschillen in de pianoklank zijn waarneembaar, van warm bij Brendel en Ar -rau, tot enigszins honkietonk bij Gilels. Een waar -deoordeel plak ik hier niet aan omdat ook minder hi�-klinkende opnames mij lief zijn… vanwege de interpretatie. Ook de menselijke stem, aanleiding

gevend voor grote verschillen in weergave, komt ruim aan bod: Fritz Wunderlich met liederen van Beethoven (DG 447 921-2, uit 1966) – naar mijn mening dé grote liedvertolker – en Dietrich Fischer-Dieskau – zijns gelijke – in liederen uit ‘Des Knaben Wunderhorn’ van Gustav Mahler met het London Symphony Orchestra onder George Szell (EMI 7 47277 2, uit 1968) laten een totale ‘freedom of speech’ horen. Hier zijn elektrostaten bijna onverslaanbaar.De high-�delity-gedachte volgend luister ik naar eigen gemaakte opnames uit de Doelen. Het bescheiden orkest, werken van Mozart en Haydn,zit akelig precies op de plek; breedte en diepte zijn in juiste verhouding, maar ook de akoestiek – veelgekuch helaas (er zat een groot aantal in het pu -bliek op doktersadvies “ga maar naar een klassiek concert, komt je verkoudheid lekker los…”) staat in de proporties zoals ik het ken. Maar ook komt modern repertoire aan bod. Kortom de Final’s zijn alleseters, dwars door repertoire, genre en tijd.

Samenvatting

De voordelen van elektrostatische weergave zijn evident. Lage vervorming, transparant geluid, �jne detaillering in het hoog en precieze plaat -sing. Dat plaatsen van een elektrostaat is in mijn ervaring iets minder kritisch dan bij een dyna -mische luidspreker. Voor de vorm van deze Final ‘1000i’ moet je vallen: opvallend slank, modern in afwerking en binnen de productlijn aan te passen aan de ‘money-wallet’; in stereo maar ook in meerkanaals.

Final 1000i elektrostatische luidspreker

Beluisterd met:

set 1: Primare DVD30 multi-speler, Primare SPA21 verster-ker, Oehlbach bekabelingSet 2: NAD M55 multispeler,NAD M15 processor/voorver-sterker en M25 meekanaal-seindversterker, Oehlbachbekabeling

Testrapporten eerder ver-schenen bij HVT in februari2006, pagina 34 t/m 37 (Hans Vaatstra) over de ‘400i’ en in september 2006, pagina40/41 (Jaap Veenstra) overde ‘600i’.Deze testrapporten zijn op tevragen bij Final,tel. +31(0)413 375 412 /

12 • MEI 2007

AUDIO

Luidsprekers zijn doorgaans ge-

wone elektromotoren, zoals u die

ook aantreft in een wasmachine

en een koffiemolen. Er is een

spoel die zich in een sterk mag-

netisch veld bevindt. Stuur een

stroom door de spoel en deze

komt in beweging. Plak vervol-

gens een membraan aan de

spoel vast en de luidspreker is

een feit.

Bij elektrostaten wordt echter

gebruikgemaakt van het principe

dat een geleider die zich in een

sterk elektrostatisch veld bevindt,

eveneens in beweging komt als

er een stroom doorheen wordt

gestuurd. Daarmee is het princi-

pe van de elektrostaat net zo een-

voudig als dat van de hiervoor be-

schreven dynamische luidspre-

ker. Neem twee roosters, zorg

voor een flink spanningsverschil

tussen beide roosters – zeg een

volt of 1500 tot 3000 –, span er een

dunne folie met een geleidende

laag tussen en stuur daar een

stroom doorheen. Het gevolg is

dat de folie in beweging komt en

de elektrostatische luidspreker is

geboren.

InvertertechniekEr kleven aan zulke luidsprekers

voor- en nadelen. Het belangrijk-

ste voordeel is dat de bewegende

massa, de flinterdunne folie,

gering is en dus gemakkelijk in

staat is het van de versterker

afkomstige audiosignaal nauw-

keurig te volgen. Ook met het feit

dat het complete foliemembraan

dezelfde beweging maakt, van

onder tot boven en van links tot

rechts, weet de elektrostaat zich

in positieve zin te onderscheiden,

terwijl er geen sprake is van hin-

derlijke scheidingsfrequenties:

de elektrostaat is een eenweg

luidspreker, met een prachtig

transparant klankbeeld als resul-

taat.

Een nadeel is de geringe slag. De

folie kan niet ver naar voren en

naar achteren bewegen, zodat er

voor een goede weergave van de

lage tonen en de daarbij behoren-

de luchtverplaatsing, een enorm

oppervlak vereist is. Bovendien

heeft een vlak membraan het na-

deel dat met name de hoge tonen

alleen goed tot hun recht komen

als men precies recht voor de

luidspreker plaatsneemt. Een

beetje naar links of naar rechts

en het hoog laat sterk te wensen

over. Daarnaast stellen dit soort

luidsprekers doorgaans hoge

eisen aan de versterkers, zodat

daarvoor alleen prijzige exempla-

ren in aanmerking komen met

flink wat vermogen. Ten slotte

dienen elektrostaten voor een

groot deel met de hand te worden

vervaardigd, waardoor de luid-

sprekers, nog los van de relatief

dure onderdelen, altijd terecht

komen in een hoog prijssegment.

Voor die omvangrijke problemen

is Final Sound Solutions, opge-

richt in 1991 en gevestigd in het

Brabantse Veghel, op zoek ge-

gaan naar een oplossing. Een

belangrijke stap werd gezet door

het omkeren van de functies bin-

nen het systeem, door Final

Sound de ‘invertertechniek’ ge-

noemd en inmiddels met succes

gepatenteerd: spanning op de

geheel nieuw ontwikkelde folie

en signaal op de roosters. Een

vinding van formaat die, samen

met nog een paar andere op de ‘i’

gezette puntjes, veel nadelen

weet weg te werken.

Final Sound luidsprekers

Betaalbare elektrostaatAan elektrostatische luidsprekers kleven veel voor- maar ook nadelen. Aan het merendeel van deze nadelen, onder andere de hoge prijs, heeft de Nederlandse luidsprekerfabrikant Final Sound Solutions iets gedaan.

Een systeem met vier stuks Final Sound 90i, de 90i center en de S110

subwoofer.

Rob Wierenga (links) en Joop Haarman.

SurroundZo is de horizontale afstraling

sterk verbeterd. Het blijft verstan-

dig de luidsprekers zodanig te

draaien dat ze op de luisterpositie

zijn gericht, maar een paar stap-

pen naar links of naar rechts

levert niet langer de van vlakke

elektrostaten bekende verarming

in het hoog op. De luidspreker is

ook een stuk vriendelijker voor de

versterker en het rendement van

de luidspreker is hoger. De elek-

trostaten lenen zich bovendien

goed voor de weergave van bios-

coopgeluid.

De invertertechniek van Final

Sound ruimt niet alleen een aan-

tal klankmatige nadelen uit de

weg, maar maakt ook de toepas-

sing van kleinere en mede daar-

door goedkopere onderdelen mo-

gelijk. Omdat er bovendien een

efficiënter productieproces gere-

aliseerd kon worden, werd tevens

het prijsniveau omlaag gebracht.

Zo kost een set bestaande uit

twee stuks Final Sound 90i en

een S110 subwoofer € 1499,- en

staat een complete surroundset

(5x 90i plus S110) in de winkel

voor een bedrag van € 2499,-.

Final Sound exporteert naar een

groot aantal landen over de hele

wereld en heeft onder andere in

de Verenigde Staten een eigen

vestiging. De verkoop in Benelux

werd tot voor kort overgelaten

aan distributeurs, maar is on-

langs zelf ter hand genomen.

Verantwoordelijk daarvoor zijn

Rob Wierenga, sales manager

Benelux, en Joop Haarman, sales

support manager.

Waarom zijn jullie de verkoop zelf

gaan doen?

Rob Wierenga: “Feitelijk omdat

het gaat om een te gespeciali-

seerd product, waarover zoveel

valt te vertellen dat het voor een

distributeur moeilijk is daaraan

voldoende aandacht te besteden.

Daarnaast zijn we recent een an-

dere weg ingeslagen waarbij niet

alleen de audiofiele kwaliteiten

van onze high definition-luidspre-

kers onder de aandacht van de

consument worden gebracht,

maar ook het unieke design. Dat

vraagt om een andere presentatie

in de winkel, een presentatie

waarvoor we een aantrekkelijk

winkeldisplay beschikbaar heb-

ben met een breedte van 3 of 5

meter. Een dergelijke winkelpre-

sentatie, waarin regelmatig nieu-

we elementen geschoven kunnen

worden, leidt aantoonbaar tot een

hogere omzet, onder voorwaarde

dat een representatieve doorsne-

de van ons assortiment daarop te

zien is. Dat is dan ook de eis die

we aan onze afnemers stellen.

Deze winkelpresentatie maakt

deel uit van een totaalconcept, dat

daarnaast bestaat uit trainingen,

demoweekenden voor consu-

menten en verkoopondersteu-

ning in de winkel. De detailhan-

dels-bedrijven die inmiddels voor

een dergelijke opzet hebben ge-

kozen, zijn daarmee zeer succes-

vol.”

Hoeveel zijn dat er en hoeveel

moeten het er worden?

Joop Haarman: “Dat zijn er in

Nederland nu ongeveer 20, waar-

van een flink deel het display

heeft staan, en ons streven is een

dealernetwerk dat bestaat uit zo’n

100 winkels. Omdat er over de

techniek en het design zoveel te

vertellen is, leggen we veel na-

druk op training en begeleiding

van onze dealers, zoals Rob al

aangaf. Dat begint al direct als

een detailhandelaar met ons van

start wil gaan. We zorgen voor

een introductietraining en zien

erop toe dat men zo’n drie tot vier

weken later een ‘Final Sound-

dag’ of ‘Final Sound-weekend’

organiseert. Dat wordt in samen-

werking met de dealer via de

plaatselijke media ruimschoots

van tevoren en op een omvangrij-

ke schaal aangekondigd, terwijl

we zelf aanwezig zijn om vragen

te beantwoorden en te assisteren

bij de verkoop. Daarna blijven we,

omdat de techniek zich verder

ontwikkelt en er zich onvermijde-

lijk verloop voordoet op de win-

kelvloer, de noodzaak van trainin-

gen benadrukken.”

Meer informatie:

www.finalsound.com

MEI 2007 • 13

De elektrostaten van Final Sound zijn transparant en daardoor minder ‘aanwezig’ in het interieur.

Ook wandmontage behoort tot de mogelijkheden.

hand te worden vervaardigd, waardoor de luid-sprekers, nog los van de relatief dure onderdelen,altijd terecht komen in een hoog prijssegment.Voor die omvangrijke problemen is Final Sound,opgericht in 1991 en gevestigd in het BrabantseVeghel, op zoek gegaan naar een oplossing. Eenbelangrijke stap werd gezet door het omkerenvan de functies binnen het systeem, door Finalde ‘invertertechniek’ genoemd en inmiddels metsucces gepatenteerd: spanning op de geheelnieuw ontwikkelde folie en signaal op de roos-ters. Een vinding van formaat die, samen metnog een paar andere op de ‘i’ gezette puntjes,veel nadelen weet weg te werken.

DesignZo valt, als ik het voor een test uitgenodigdepaartje 300i goed beluister, direct op dat de hori-zontale afstraling sterk is verbeterd. Het blijftverstandig de luidsprekers zodanig te draaien datze op de luisterpositie zijn gericht, maar een paarstappen naar links of naar rechts levert niet lan-ger de van vlakke elektrostaten bekende verar-ming in het hoog op. De metingen tonen aan datde luidspreker ook een stuk vriendelijker voorde versterker is dan verwacht. In het uiterstehoog komt de impedantie in de buurt van 3 Ohm,maar een dergelijk laag niveau wordt elders inhet frequentiebereik niet gehaald. Bovendien ishet rendement van de luidspreker hoger dan ikvan dit soort systemen gewend ben. Dus inder-daad, ook kleinere, goedkopere versterkers kun-nen met succes voor een geslaagde samenwer-king met deze Finals worden aangesloten.Ik ‘gooide’ er toch maar 2x 60 W klasse-A tegenaan en werd getrakteerd op een ruimtelijkklankbeeld dat tegelijk zeer goed gedetailleerdwas en volledig los wist te komen van de tweeindividuele luidsprekersystemen. Plotselingwist ik weer waarom ik zo’n zwak heb voor deelektrostaat. Sting staat bij z’n niet door iedereengewaardeerde Dowland-interpretatie (‘Songs from the labyrinth’, DG 170 3139) mooi los envóór de begeleidende instrumenten en stemmen,terwijl de luidsprekers zelf nergens meer in hetklankbeeld terug te vinden zijn. Deze opnamebracht echter wel aan het licht dat het nadeel vande beperkte laagweergave natuurlijk niet langsdeze weg kon worden opgelost. Vandaar dat detwee slanke zuilen voor de test vergezeld gingenvan de S110 subwoofer met een 20-cm speakeren een ingebouwde versterker die goed is voormaximaal 110 W. Omdat de 300i boven de 100Hz uitstekend z’n mannetje staat, werd de rolvan de subwoofer beperkt tot een geringe bijdra-ge onder die frequentie. Die bijdrage werd bij-zonder op prijs gesteld. Het aardige van de sub-woofer is ook dat het ingebouwde filter erop toe-ziet dat de lage frequenties onder de 100 Hz bijde twee elektrostaten worden weggehouden.Een voorwaarde is dan wel dat de set wordt ge-bruikt in combinatie met een losse voor- en eind-versterker of een geïntegreerde versterker waar-

bij de uitgangen van het voorversterkerdeel (pre-out) en de ingangen van de eindversterker (poweramp-in) beschikbaar zijn.Het gaat om twee mooie, 125 cm hoge objecten,fraai afgewerkt en leverbaar in een combinatievan zilver met zwart, zilver met wit en zwarthoogglans. In feite kunnen de luidsprekers, als udaar wat extra budget voor vrij kunt maken, iniedere kleur geleverd worden. De invertertech-niek van Final Sound ruimt niet alleen een aantal

klankmatige nadelen uit de weg, maar maaktook de toepassing van kleinere en mede daar-door goedkopere onderdelen mogelijk. We heb-ben het dan met name over de in het kleine kast-je aan de achterzijde ondergebrachte transfor-matoren en voedingscomponenten. Omdat er te-vens een meer efficiënt productieproces gereali-seerd kon worden, werd het prijsniveau omlaaggebracht. Zo staat de geteste installatie bestaan-de uit twee stuks 300i en een S110 in de winkelvoor een prijs van krap 2000 euro.De luidspreker heeft in het assortiment van Fi nalniet alleen kleinere broertjes en zusjes, maar ookgrotere en een korte kennismaking daarmeebracht een warmer klankbeeld aan het licht, van-zelfsprekend omdat dan een groter deel van delaagweergave door de elektrostatische luidspre-kers zelf wordt verzorgd. Zo kan het topmodel,de Final Sound 1000i (€ 8999,- per paar), vrijwel al het muziekmateriaal aan zonder ondersteuning van een subwoofer. Alleen orgel-liefhebbers zullen wellicht voor de grootste pijpen een extra bijdrage in het laag weten tewaarderen.

ConclusieJa, zo’n setje elektrostaten is aan mij wel be-steed. Vooral de manier waarop het geluid volle-dig los komt van de luidsprekers en zowel groteals kleine bezettingen op een presenteerblaadjeworden voorgeschoteld, spreekt aan. De FinalSound 300i kan niet zonder de terughoudendeondersteuning van de S110 die de luidsprekeroptimaal aanvult, vooral dankzij de onderlingeafstemming. Natuurlijk, de twee elektrostatischeluidsprekers kunnen rechtstreeks, zonder tus-senkomst van het filter in de subwoofer, met deuitgangen van een versterker worden verbon-den, maar als de S110 de kans krijgt de lage to-nen volledig bij de elektrostaten weg te houden,komt dat met name de detaillering van het klank-beeld ten goede. ◊

MEI 2007 LUISTER LUISTER MEI 2007

VVoor luidsprekers gold lange tijd: speakers eruit,konijnen erin of, in het geval van een elektro-staat: voet in de grond en kippen erachter. In-middels besteden steeds meer fabrikanten ookaandacht aan de vormgeving van hun productenen staat het klankbeeld meestal nog steeds op‘1’, maar is het design met stip gestegen naar ‘2’.Een aansprekend voorbeeld wordt gevormddoor de luidsprekers van de Nederlandse fabri-kant Final Sound.De door Final geleverde prestaties zijn met na-me aansprekend omdat men erin is geslaagd nietzomaar een luidspreker van een fraaie behuizingte voorzien. Het assortiment bestaat uit elektro-statische luidsprekers en juist die zagen er, zoalsgezegd, tot voor kort uit als een kippenren.

OmgekeerdLuidsprekers zijn doorgaans gewone elektromo-toren, zoals u die ook aantreft in een wasmachi-ne of een koffiemolen. Er is een spoel die zich ineen sterk magnetisch veld bevindt. Stuur een

stroom door de spoel en deze komt in beweging.Plak vervolgens een membraan aan de spoel vasten de luidspreker is een feit.Bij elektrostaten wordt echter gebruikgemaaktvan het principe dat een geleider die zich in eensterk elektrostatisch veld bevindt, eveneens inbeweging komt als er een stroom doorheenwordt gestuurd. Daarmee is het principe van deelektrostaat net zo eenvoudig als dat van de hier-voor beschreven dynamische luidspreker. Neemtwee roosters, zorg voor een flink spanningsver-schil tussen beide roosters - zeg een volt of 1500tot 3000 -, span er een dunne folie met een gelei-dende laag tussen en stuur daar een stroom door-heen. Het gevolg is dat de folie in bewegingkomt en de elektrostatische luidspreker is gebo-ren. Er kleven aan zulke luidsprekers voor- ennadelen. Het belangrijkste voordeel is dat de be-wegende massa, de flinterdunne folie, gering isen dus gemakkelijk in staat het van de versterkerafkomstige audiosignaal nauwkeurig te volgen.Ook met het feit dat het complete foliemem-

braan dezelfde beweging maakt, van onder totboven en van links tot rechts, weet de elektro-staat zich in positieve zin te onderscheiden, ter-wijl er geen sprake is van hinderlijke scheidings-frequenties: de elektrostaat is een eenweg luid-spreker, met een prachtig transparant klankbeeldals resultaat.Een nadeel is de geringe slag. De folie kan nietver naar voren en naar achteren bewegen, zodater voor een goede weergave van de lage tonen ende daarbij behorende luchtverplaatsing, eenenorm oppervlak vereist is. Vandaar de reputatieals kippenren. Bovendien heeft een vlak mem-braan het nadeel dat met name de hoge tonen al-leen goed tot hun recht komen als u precies rechtvoor de luidspreker plaatsneemt. Een beetje naarlinks of naar rechts en het hoog laat sterk te wen-sen over. Daarnaast stellen dit soort luidsprekersdoorgaans hoge eisen aan de versterkers, zodatdaarvoor alleen prijzige exemplaren in aanmer-king komen met flink wat vermogen. Ten slottedienen elektrostaten voor een groot deel met de

Final Sound luidsprekers 300i en S110

Om naar te kijken◊

Luidsprekers werden lange tijd ervaren als log en lelijk, maar inmiddels

besteden steeds meer fabrikanten ook aandacht aan de vormgeving

van hun producten. Zo zijn er nu bijvoorbeeld de nieuwe elektrostaten

van Final Sound: geluid ook om naar te kijken.

A D B I J L E V E L D

De folie in de elektrostatische luidsprekers istransparant, maar toch is nog net te zien dater sprake is van drie verticale stroken. Desmalste rechts benadrukt de hoge tonen, debreedste rechts de lage.

De subwoofer S110 straalt de lage tonen uitin de richting van de vloer.

Final Sound 300i luidspreker

systeem: elektrostatische luidspreker

frequentiebereik: 95-20.000 Hz

rendement: 86 dB

impedantie: 4 Ohm nominaal

afmetingen (bxhxd): 275x1250x40 mm (excl.

voet)

gewicht: 10 kg (excl. voet)

Final Sound S110 actieve subwoofer

frequentiebereik: 35-220 Hz

uitgangsvermogen versterker: 110 W

speaker: 8 inch (20 cm)

afmetingen (bxhxd): 325x325x325 mm

gewicht: 22 kg

setprijs: € 1999,-

meer informatie: www.finalsound.com

Nederlandse Reviews 2007

Documents

Transcript of Nederlandse Reviews 2007