Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

18
Juni 2014 Natuurwetenschappen zoals het hoort!? Praktijkhandboek voor de leerkracht natuurwetenschappen EDITIE 1 SPIJSVERTERING VERTEERBAAR MAKEN © Freya De Paepe

description

Freya De Paepe

Transcript of Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

Page 1: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

Juni 2014

Natuurwetenschappen

zoals het hoort!? Praktijkhandboek voor de leerkracht

natuurwetenschappen

EDITIE 1

SPIJSVERTERING VERTEERBAAR MAKEN

© Freya De Paepe

Page 2: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

OP DOKTERS VISITE

blz. 6

Van boeren en winden

laten tot overgeven en

rammelende magen…

Interview van de

maand blz. 7

‘Stil! … De Meester

spreekt.’

DE PUBLIEKE OPINIE

blz. 11

De toekomst aan het

woord.

CONCEPT

CARTOONS blz. 9

De oplossing voor alles!

Nu ja… toch voor veel.

Leerlingenpracticum

‘spijsvertering’ blz. 4

DONE or NOT DONE

WELKOM

‘De Redactie’

ADRESSENBOEK

VERWONDERING en

NIEUWSGIERIGHEID

Experiment van de

maand

‘Hoe light zijn light

chips?’

De redactie test het uit…

KUNST OF PURE

BIOLOGIE ‘Cloaca’

LEVEND STELSEL

Interactieve

werkvorm

WERKMAP (CD-ROM)

De

pu

blie

ke

op

inie

En nog meer…

3

8

10

13

14

15

17

Slikken we zo maar alles? Kritisch gaan denken met de leerlingen.

Wat ligt er op zijn lever?

Studenten nemen het woord.

Meer dan één uitweg…

‘SPIJSVERTERING

VERTEERBAAR

MAKEN’

Leerlingen slaan aan het verteren.

Page 3: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

3

De Redactie

WELKOM

Wij stellen u graag voor…

‘De redactie’!

‘Natuurwetenschappen zoals het hoort!?’,

daar staan we voor. Maar hoe hoort

natuurwetenschappen dan te zijn? Wij

zoeken dit graag samen met u uit. Wees

welkom!

Natuurwetenschappen zoals het hoort, ‘uitroepteken’, ‘vraagteken’… Wat doet die overload aan leestekens daar toch? Ik wil u graag met dit magazine een ideale methode voorstellen, om zowel inhouden uit de levende als de niet-levende natuur binnen één vak aan leerlingen aan te brengen! Dit zelfzekere uittroepteken werd echter al snel aangevuld met een vraagteken… ‘Hoe hoort natuurwetenschappen dan te zijn?’, ‘Wat is de ideale methode?’, ‘Hoe ver kunnen we in een integratie gaan?’… Een lange zoektocht bracht me uiteindelijk tot de idee dat er misschien wel geen (ideale) methode bestaat? Misschien zijn er wel meerdere ideale methodes? Een vakdidactiek ‘natuurwetenschappen’ lijkt immers te ontbreken. Dat zette me aan het

denken. Als een vakdidactiek ontbreekt, staat het ons juist vrij het vak te organiseren zoals we willen. U, de leerkracht bepaalt hoe het vak eruit zal zien. Met dit magazine wil ik u dan ook aanzetten handboeken kritischer te gaan bekijken en zelf uw eigen lessen te vormen. Nog meer dan u al deed, ik wil u uitdagen, inspireren! Neem gerust alles uit de werkmap bij dit magazine mee, of nog beter vul ze aan en maak er de uwe van! De publieke opinie en het interview van de maand nodigen u uit om mee in discussie te gaan, uw mening telt ook! In deze eerste editie richt ik mij op het verteerbaar maken van de spijsvertering. Ik vul het onderwerp in op mijn manier. Niet alleen integratie van de niet-levende natuur maar ook andere aspecten (nieuwsgierigheid, verwondering, interactie, samenwerken, …) komen aan bod. Natuurwetenschappen is veel rijker dan alleen maar levende en niet-levende natuur integreren en samenbrengen!

Freya

Freya De Paepe is een laatstejaars studente

‘Bachelor Secundair Onderwijs’ biologie en

wiskunde aan de Hogeschool Universiteit

Brussel. Vanuit haar voorliefde voor het vak

biologie werpt ze een kritische blik op het vak

natuurwetenschappen in de eerste graad. Ze

stelde haar eindproef op rond de vraag ‘Hoe

pakken we een vak als natuurwetenschappen

aan?’ met de focus op het onderdeel van de

spijsvertering.

Uit haar eindproef groeide deze eerste editie

van het magazine ‘Natuurwetenschappen

zoals het hoort!?’ een praktijkhandboek

natuurwetenschappen voor u.

In dit magazine tracht Freya inhouden uit de

levende natuur te bekijken door een

‘natuurwetenschappelijke’ bril.

WIE IS FREYA?

Het materiaal bij deze editie is terug te vinden in

werkmappen op de CD-ROM achteraan in dit

magazine! Neem gerust een kijkje!

Page 4: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

4

LEERLINGENPRACTICUM ‘SPIJSVERTERING’

DONE or NOT DONE?

Het onderdeel van de spijsvertering barst van de experimenten. Ook

de leerplandoelstellingen wijzen in de richting van experimenteren.

Toch zal men niet zo gauw de leerlingen van de eerste graad ook

effectief aan het werk zien in een practicum. Mogelijk een terechte

en doordachte keuze van u, de leerkracht… Maar kan het dan echt

niet anders? Wij zoeken het voor u uit.

Waarom een leerlingenpracticum DONE or NOT DONE zou zijn, kan u

hiernaast lezen. Mogelijk kan u zich in enkele van deze redenen

vinden.

Er moet toch een manier zijn om problemen als tijd en budget te omzeilen? Ook ‘mislukking’ moet kunnen vermeden worden. Dat de experimenten fout lopen of niet begrepen worden, ligt misschien eerder aan de experimenten dan aan de leerlingen. We moeten hen kunnen vertrouwen, de touwtjes uit handen kunnen geven. Er is zeker iets van aan dat wanneer men leerlingen niet vertrouwd maakt met experimenteren ze zich de bijhorende vaardigheden niet eigen kunnen maken.

DONE

DOEL: Het leerplan vermeldt al deze experimenten in zijn leerplandoelstellingen, dat is toch niet voor niets? GEEN BABY’S MEER: Leerlingen van de eerste graad werkten op allerlei manieren zelfstandig in het basisonderwijs. Het is niet omdat ze als ‘jongsten’ het secundair binnenstappen dat ze ‘niets’ meer kunnen. Hoe meer je hen zelfstandig laat experimenteren, des te sneller het een gewoonte wordt en ze er vaardig in worden. NATUURWETENSCHAPPELIJKE METHODE: Al doende leert men deze methode, leerlingen kunnen best voor zichzelf nadenken en hypotheses formuleren en toetsen. ZIN VOOR WETENSCHAPPEN: Plaatst men leerlingen bij experimenten telkens aan de kant, dan wordt hun interesse voor wetenschappen er mogelijk niet groter op.

NOT DONE

TIJD: De tijd is bij een overvol

leerplan natuurwetenschappen

te beperkt om leerlingen te

laten experimenteren. Met het

bordboek (dit handige ding

bestaat nu toch) of snel zelf

uitvoeren en demonstreren is

de boodschap.

BUDGET: 5 Clinistix per groep, 5

groepen en 5 klassen in het

eerste jaar maken al gauw 125

teststrookjes… ‘De directie zal

lachen.’

MISLUKKING: In heel wat

gevallen, slagen de leerlingen

er niet in de complexe

experimenten correct uit te

voeren. Geen resultaten en het

daarbovenop niet begrijpen van

het experiment, kan gemist

worden!

Page 5: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

5

Er wordt aan een stak tempo gewerkt om het leerplan natuurwetenschappen rond te krijgen. De spijsvertering is een erg groot deel (ongeveer 7 lestijden) dat op het einde van het eerste jaar gegeven wordt. In (meestal) de drukste periode van het schooljaar. Wat dan nog niet gezien is, moet echt wel gezien worden. Doorschuiven naar een volgend trimester is niet meer aan de orde. Dat we daardoor de leerlingen practica moeten ontzeggen is misschien wel een té drastische oplossing. Kan men niet eens een ‘verdiepingsdoelstelling’ weglaten? In een vak als natuurwetenschappen primeren de onderzoeksvaardigheden toch? Heel wat leerwerkboeken nemen de verdiepingsdoelstellingen uitgebreid op, waardoor ze naar voor gebracht worden als ‘prioriteit’. (Ga maar na!) Spelen en puzzelen met de tijd zal vooral een werk voor de leerkracht én voor achter de schermen zijn. Men kan met gemak een practicum vlot laten verlopen zonder vervelende wachttijden en tijdrovende activiteiten. Iets mis mee? Neen, helemaal niet. Piet Huysentruyt en Jeroen Meus laten toch ook hun zogenaamde ‘mis en place’ op voorhand uitvoeren? Met heel wat voorbereidend werk kan men tijd winnen. Daarnaast kan men ook de experimenten een handje helpen à la Jeroen en Piet. Of dacht u echt dat zij op TV altijd zo lang als u thuis op hun cake of lasagne staan te wachten voor de oven?

Het moet wel gezegd worden, niet alles valt op te lossen met voorbereiding. Alles klaarzetten en zelf bereiden, gebeurt dan wel buiten de les, men moet ook dan er de tijd voor vinden. Niet alles valt zomaar uren of dagen op voorhand klaar te maken. Daarnaast mogen we de leerlingen niet vergeten, hoe goed alles ook klaarstaat, we zijn voor het verloop van een practicum nog steeds afhankelijk van hen. Op vlak van budget, blijft er mogelijk altijd een probleem. Herkenningsmiddelen en andere benodigdheden groeien niet aan de bomen. Het enige wat men kan doen is spaarzaam zijn en dit overdragen op de leerlingen. Men kan op z’n minst wel de leerlingen één experiment laten uitvoeren en de andere demonstreren. Op die manier bant men het leerlingenpracticum niet volledig en houdt men de kosten binnen de perken. In de werkmap bij dit artikel (op de CD-ROM achteraan in dit magazine) kan u een uitgewerkt leerlingenpracticum met handige tips terugvinden. De experimenten zijn aangepast aan onze leerlingen van de eerste graad. Niet onnodig de dingen complex maken, is hierbij de boodschap. Net zoals u misschien bewust kiest om geen leerlingenpracticum te organiseren, kunnen wij u misschien overtuigen om bewust wel één te organiseren. Een leerkracht natuurwetenschappen is en blijft een handige duizendpoot! (FDP)

Alvast een handige tip om

te besparen!

Loopt uw rekening aan Clinistix en Albustix op? Knip elk teststrookje in twee (overlangs!). Op die manier hebt u in een handomdraai twee potjes voor de prijs van één! De ‘kussentjes’ zijn zeker nog groot genoeg!

Van de mis en place tot

een handje helpen van

de tijd à la Jeroen Meus

en Piet Huysentruyt!

Page 6: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

6

OP DOKTERS VISITE

Leerlingen verwarren de leerkracht

biologie/natuurwetenschappen al eens met een

arts. Hoe vaak krijgen we niet te horen; ‘Meneer,

mevrouw … ik had eens …, wat zou dat toch

kunnen zijn?’ Soms staat men daar dan met de mond vol tanden.

Want ja, vaak hebben we ons net hetzelfde afgevraagd zonder het

antwoord te weten. Er zijn dan twee mogelijkheden; ofwel ga je

verder met de les, en doe je alsof er niets gebeurd is (niet aan te

raden!) ofwel bieden we onze leerlingen een gepast antwoord. Het

zou zonde zijn leergierige leerlingen op hun honger te laten zitten.

Let wel dat je jezelf niet met een arts gaat verwarren!

We zetten een aantal ‘medische’ weetjes op een rijtje en formuleren

ze op een gepaste manier voor onze leerlingen. (FDP)

Kijk in de werkmap op de CD-ROM achteraan in dit magazine, voor

fiches rond boeren en winden laten, overgeven of braken, maagzuur,

diarree, … En laat u verrassen door leuke bijhorende experimenten

helemaal in het teken van natuurwetenschappen!

Hier vind je alvast wat meer over het laten van boeren!

Van boeren en winden laten tot overgeven en rammelende magen!

Hoe komt het dat we boeren laten? Een boer laten is een beetje zoals het openen van een flesje

frisdrank. Doordat het gas, dat voor de bubbels in de

frisdrank zorgt, ontsnapt, horen we een sissend geluid. Dit

gebeurt ook in onze maag. Hebben we te snel gegeten en

daardoor veel lucht naar binnen gehapt of hebben we veel

koolzuurgas van frisdrank in onze maag, dan wil dit gas

ontsnappen. Dit zorgt voor het sissend en soms zelfs

bulderend geluid dat uit onze mond komt! Met het laten van

een boer kan een onaangenaam geurtje meekomen. Meestal

ruik je iets dat je net gegeten of gedronken hebt. Dat betekent

dat dit voedsel nog niet uit je maag is.

Wist je dat? Bij ons wordt het laten van een boer als onbeleefd gezien. Je mag enkel boeren laten wanneer je een baby’tje bent. In sommige landen is boeren laten juist heel normaal, wie daar boert na het eten laat weten dat het lekker was!

Van waar die naam ‘boer’? Je moet eens goed luisteren wanneer je een boer laat, soms klinkt het ook echt als ‘boer’.

Page 7: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

7

Interview van de maand

Stil! … De Meester spreekt!

ven De Smet, leerkracht

natuurwetenschappen in de eerste graad,

spreekt rechtuit over de spijsvertering in

zijn lessen maar ook over het geven van een

vak dat er niet echt één lijkt – u raadt het al

– natuurwetenschappen.

De Smet: Het onderdeel van de spijsvertering geeft me een dubbel gevoel. Op zich, ondanks dat de leerlingen het een zwaar en saai stuk vinden, geef ik het deel wel graag. Het zegt veel over het ‘eigen’ lichaam, het verklaart ook alledaagse dingen. Je kan er media-gebonden thema’s als doping en diabetes bij betrekken. Het grote nadeel is dat het laat op de planning staat (De spijsvertering wordt in het derde trimester van het eerste jaar gegeven, nvdr.). Er is te weinig tijd om voldoende aandacht aan dit deel te besteden. Het is

voortdurend wikken en wegen, we moeten echt selecteren wat we geven en wat niet. Tijdsgebrek maakt dat we ieder jaar de planning niet afkrijgen en leerstof moeten overdragen naar het volgende jaar. Ervaart u dit tijdsgebrek, de té grote hoeveelheid leerstof als een gevolg van het vak natuurwetenschappen? De Smet: Zeker, het huidig leerplan natuurwetenschappen is overladen. Het voelt alsof ze het ‘oorspronkelijke’ biologie behouden hebben en de inhouden uit de niet-levende natuur er gewoon maar bijgegooid zijn. Is men dan vergeten dat we nog steeds eenzelfde aantal uren hebben? Het is echt wel teveel van het goede. Mijn leerlingen zijn zeker niet meer geïnteresseerd in wetenschappen nu we natuurwetenschappen geven. Integendeel, doordat ik minder gestructureerd te werk kan gaan, haken velen van mijn leerlingen af omdat ze de rode draad niet zien. Laten we eerlijk zijn, wie kan wel de rode draad in dit geheel van aparte delen vinden?

Horen we hier nu een ‘non-believer’ van het vak natuurwetenschappen aan het woord? De Smet: Zeker niet. Begrijp me niet verkeerd, de veelzijdigheid van het vak spreekt me sterk aan. Het is vooral de manier waarop het vak georganiseerd wordt die me stoort. We zijn als leerkracht echt het diepe ingegooid. We moesten het maar zien te redden. Op een aanbod aan handboeken na, heeft het ministerie van Onderwijs ons in de steek gelaten. Daarnaast is en blijft de spijsvertering een moeilijk onderdeel. Dat was het ook al ten tijde van biologie.

Natuurwetenschappen, vaak niet

meer dan een overladen leerplan…

Page 8: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

8

Interview van de maand

Indien men u concreet zou vragen hoe we dit vak beter kunnen aanpakken, wat zou u dan aanbevelen? De Smet: Misschien moeten we wel terugkeren naar een syllabus die we zelf opstellen. Bij biologie waren we niet anders gewoon dan onze eigen cursus samen te stellen. Dit wordt echter nu onmogelijk gemaakt door de té grote hoeveelheid leerstof. Het leerplan herbekijken en het minder overladen zou al een grote hulp zijn. Geef ons terug de tijd om de ‘leuke’ en interessantste elementen aan te brengen evenals om de vele experimenten uit te voeren in onze lessen. Dat was toch ook een doel van het vak? We demonstreren alleen maar omdat we voortdurend gehaast zijn. Op die manier geloof ik niet in een verrijking voor de leerlingen als gevolg van dit ‘geïntegreerde vak’. (FDP)

Wil u graag reageren op dit interview? Dat kan! Stuur onze redactie een mailtje op; info@NWzoalshethoort!?.be

ADRESSENBOEK

Op zoek naar interessant materiaal over de

spijsvertering? Hier helpen wij u alvast verder.

Er was eens… Het leven. Leuke animatiefilm

over de spijsvertering. Erg grondig, van de

vertering tot problemen met het

spijsverteringsstelsel.

Youtube – De spijsvertering (Er was eens… Het

leven) www.youtube.com

Technopolis, didactisch materiaal ‘Van snot

tot prot’ – Bundel met allerlei leuke

experimenten. Opgesteld voor leerlingen uit

het basisonderwijs maar zeker bruikbaar voor

de eerste graad.

http://www.technopolis.be Leerkrachten –

lager onderwijs – ontdek het educatief

materiaal

Het huis van Kina. Natuurmuseum voor

kinderen en jongeren. ‘Ademen en verteren’

een leuke (interactieve) tentoonstelling.

http://www.dewereldvankina.be/homepage.

aspx

Page 9: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

CONCEPT CARTOONS

Concept cartoons zijn in opmars binnen ons (wetenschaps)onderwijs. De

vrolijke cartoons – waar de personages zich over een experiment buigen

en het resultaat ervan trachten te voorspellen – blijken een erg handige

tool! Leerlingen laten samen werken en denken? Leerlingen met elkaar in

discussie laten gaan? Leerlingen ondersteunen in het opzetten van een

experiment? Het kan allemaal!

Concept wat?

Concept cartoons kunnen op heel wat manieren in de klas ingeschakeld

worden. Enerzijds leggen deze concept cartoons de denkbeelden van de

leerlingen over een bepaald experiment en/of verschijnsel bloot. Ze leren

een standpunt innemen en dat ook te verdedigen. Discussies met

medeleerlingen worden hierdoor uitgelokt waardoor interactie en

samenwerking tot stand komt. Als leerkracht kunnen we via deze

cartoons ook misconcepten die leven bij de leerlingen opsporen en

aanpakken. Daarnaast zien we dat de beweringen in de tekstballonnetjes

hypotheses voor een experiment vormen. Aan de hand van een concept

cartoon kunnen de leerlingen zelf een experiment bedenken om de

verschillende hypotheses na te gaan.

Het zelf bedenken van experimenten is misschien wat te hoog gegrepen

voor de leerlingen natuurwetenschappen van de eerste graad,

misconcepten aanpakken en hypotheses opstellen lijken meer geschikt!

Misconcepten uit de weg ruimen

Misconcepten bij leerlingen zijn in het wetenschapsonderwijs een veel

voorkomend gegeven. Leerlingen vullen heel wat vraagtekens rond

verschijnselen zelf in op basis van hun persoonlijke ervaringen of zaken

die ze van anderen opvangen. Ze komen tot onwetenschappelijke

verklaringen. Concept cartoons kunnen ons hierbij helpen. Een belangrijk

misconcept over de spijsvertering dat bij de leerlingen leeft, is de plaats

van de start van de vertering! Uiteraard is dat de mond.

Kijk snel in de map met materiaal bij dit magazine, je vindt er een

conceptcartoon met handleiding waarmee je alvast dit misconcept uit de

weg ruimt!

Experimenteren volgens de natuurwetenschappelijke methode

Op vlak van wetenschappelijke vaardigheden, moeten we onze leerlingen

in de eerste graad nog goed bijstaan. Volgens het leerplan is het onze taak

de leerlingen te laten proeven van

onderzoek en hen daarbij vertrouwd te

maken met de natuurwetenschappelijke

methode. Hier kunnen we de concept

cartoons inschakelen. Aan de hand van een

concept cartoon kunnen we onze leerlingen

hun verwachtingen laten formuleren of een

AD 2 Onder begeleiding een natuurwetenschappelijk probleem herleiden tot een onderzoeksvraag, en een hypothese of verwachting over deze vraag formuleren. (VVKSO, 2010)

9

Page 10: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

hypothese laten opstellen. Op die manier ondervinden de leerlingen dat

onderzoek groeit vanuit iets dat we ons afvragen en waarbij we een

verwachting hebben. Experimenten zijn des te leuker wanneer ze

aantonen dat je gelijk had of wanneer je juist van verbazing achterover

valt!

Door met een concept cartoon je leerlingen een verwachting of

hypothese te laten formuleren bij een experiment, zetten ze hun eerste

stappen in onderzoek. Je leerlingen leren kritisch zijn, ze nemen niet

zomaar alles aan wat anderen zeggen én vooral ze worden zelf aan het

denken gezet!

Hoe je met een concept cartoon een experiment kan inleiden vind je in de

werkmap op de CD-ROM achteraan in dit magazine! (FDP)

Staat u ook in de

B-stroom? Aarzel

dan niet deze

concept cartoons

ook daar te

gebruiken. Let wel:

enige aanpassing

van de tekstjes is

misschien nodig!

VERWONDERING en NIEUWSGIERIGHEID Ingrediënten voor een kritische burger!

Zijn uw leerlingen met nog maar weinig van hun sokken te blazen?

Lijkt alles voor hen zo vanzelfsprekend? Verras hen met allerlei weetjes,

cijfers en nieuwtjes. Zorg voor verwondering en wek hun nieuwsgierigheid

en honger naar meer, op.

Het spijsverteringsstelsel in cijfers: Wist je dat…

- je speekselklieren dagelijks gemiddeld 1,2 tot 1,5 liter speeksel

produceren? (Het effect van dit ‘weetje’ wordt mogelijk nog groter

wanneer je een liter fles en een halve liter fles water op je lessenaar

plaatst. Ongeloof alom!)

- ons eten zo’n 24 tot 72 uur door ons lichaam reist? Dat is meer dan

één dag!

- we 1 liter snot per dag inslikken?

- ons spijsverteringsstelsel maar liefst 8 tot 12 meter lang is?

Lang zegt u? Schapen en koeien doen met respectievelijk 28 en 45

meter nog beter.

- we per dag 15 boeren laten? En 15 tot 25 winden, afhankelijk van

wat we gegeten hebben.

- de maag van een volwassen mens, volledig gevuld, 3 tot 4 liter is?

(Misschien een leuke opdracht voor de leerlingen: ‘Bepaal het

volume van de maag?’)

- …

10

0

Page 11: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

De publieke opinie

DE TOEKOMST AAN HET WOORD…

Hieronder vindt u een leuke bende.

Allen studeren zij bachelor secundair onderwijs biologie (het vroegere ‘regentaat’, nvdr.)

of zijn net afgestudeerd als leerkracht biologie.

We schotelden hen allen slechts één vraag voor.

INHOUDEN UIT

DE LEVENDE OF

INHOUDEN UIT

DE

NIET-LEVENDE

NATUUR?

Jan Van der Straeten (22) leerkracht

biologie – Nederlands Levende natuur

Stijn De Vooght (24) studeert leerkracht

biologie – informatica Levende natuur

Yana Collaert (20) studeert leerkracht

biologie – PAV Levende natuur

Sarah Heyvaert (23) studeert leerkracht biologie – wiskunde

Levende natuur

Lien Robberechts (22) leerkracht

biologie – Wiskunde Levende natuur

Anke Dubois (21) studeert leerkracht biologie – wiskunde

Levende natuur

Sam Van Cleemputte (22) leerkracht

biologie – wiskunde Levende natuur

“Kiezen voor biologie

is kiezen voor de

levende natuur!”

Yana

Febe Alleman (21) studeert leerkracht

biologie – fysica Niet levende natuur

11

Page 12: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

“Met mijn combinatie

biologie – fysica heb ik

een streepje voor op de

anderen, ik hou zowel

van de levende als de

niet-levende natuur!”

Febe

U leest het goed… Deze studenten studeren

nog steeds net zoals u ‘biologie’ om biologie

leerkracht te worden. Logisch toch?

Waar u plots, van het ene op het andere

schooljaar, niet alleen leerkracht biologie

maar ook leerkracht natuurwetenschappen

werd, worden deze studenten nu wel al met

de niet-levende natuur in hun opleiding

geconfronteerd.

‘Oef!’ Denkt u nu misschien…

Maar wat met de liefde en interesse voor

natuurwetenschappen? Is die zo breed als

voor biologie?

Dit handjevol ondervraagde studenten en pas afgestudeerde leerkrachten biologie, afkomstig uit verschillende hogescholen, lijken resoluut voor de levende natuur te gaan. ‘Wanneer men voor het vak biologie kiest, kiest men toch voor de levende natuur?’ aldus Yana (20, HUBrussel). ‘Begrijp ons echter niet verkeerd.’ vult Sarah (23, Artevelde-Hogeschool Gent) aan, ‘Natuurwetenschappen is en blijft een boeiend vak. Het vak is alleen niet altijd goed te begrijpen, het mist samenhang. Wij, maar ook de leerlingen, worden voortdurend van hier naar daar geslingerd.

We moeten leerkracht chemie, fysica en biologie in één persoon zijn.’ Ook over de liefde van de leerkracht voor zijn vak valt er iets op te merken. Sam Van Cleemputte (22, HUBrussel) merkt hierover op ‘Fysica en chemie zijn nog van een andere orde dan biologie. Biologie is niet zo abstract. Biologie dat is de mens, dat is de natuur. Ik merk tijdens het lesgeven dat mijn voorkeur naar die delen gaat. Ik heb ook met het oog op inhouden uit de levende natuur gekozen voor biologie als vak.’

DE FEITEN OP EEN RIJTJE

Febe (21, Artevelde-Hogeschool) heeft meer moeite met het beantwoorden van de vraag dan de andere studenten of leerkrachten. ‘Voor mij ligt het maken van een keuze moeilijker dan bij de anderen door mijn vakkencombinatie, denk ik. Ik combineer fysica met biologie, dus vertoon zowel een voorliefde voor de levende als de niet-levende natuur. Ten opzichte van de anderen heb ik daar misschien een streepje voor.’ Dat natuurwetenschappen de interesse van leerlingen op vlak van wetenschappen kan vergroten, daar zit volgens Febe wel wat in. ‘Ik denk dat onze leerlingen de levende natuur vaak leuker vinden, ze weten er vaak al heel wat over en kunnen er ook effectief veel van zien rondom hen. Door de niet-levende natuur in combinatie met de levende natuur aan te brengen kan hun interesse voor de niet-levende misschien wel stijgen.’ (FDP)

HU

Bru

ssel

: Jan

, Sam

, Sti

jn, Y

ana,

An

ke –

Era

smu

s H

oge

sch

oo

l Bru

ssel

: Lie

n –

Art

eve

lde-

Ho

gesc

ho

ol G

ent:

Sar

ah, F

ebe

Tot vandaag bestaat de keuze voor het vak ‘natuurwetenschappen’ niet. Studenten die kiezen voor fysica,

biologie en/of chemie kiezen (onbewust) mee voor natuurwetenschappen. In heel wat hogescholen kan

men de vakken fysica en biologie combineren, wat maakt dat deze studenten het dichtst bij

natuurwetenschappen in de buurt komen. De hogescholen werken echter wel aan deze kwestie, allerlei

programma’s of verbredingen in het curriculum (vakwerkgroepen NW, aandacht voor basis fysica en chemie

binnen biologie, project fysica, …) trachten studenten biologie ook voor natuurwetenschappen klaar te

stomen. (School of education, Associatie KU Leuven (2013)).

Of men ook effectief in de nabije toekomst de afstudeerrichting ‘natuurwetenschappen’ zal aanbieden is nog

maar de vraag. De voorliefde voor een vak, daar zal men nog iets op moeten vinden…

Wil u graag reageren op dit artikel? Dat kan! Stuur onze redactie een mailtje op; info@NWzoalshethoort!?.be

Page 13: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

13

EXPERIMENT VAN DE MAAND

Voor u bekeken, getest en ….

Experiment: ‘Hoe vet zijn light chips?’

Elke maand bekijkt de redactie voor u een experiment dat in het

thema van de editie past! Deze maand nemen we light chips onder

de loep en gaan we na of deze nu echt minder vetten dan de

‘gewone’ chips bevatten. Een smakelijk experiment!

Het experiment is te vinden op:

http://www.expeditionchemistry.nl/hoe-vet-is-light-chips/

We hanteren de werkwijze zoals ze daar beschreven staat en voegen

er een eigen toets aan toe. Kan men echt zo gemakkelijk vet uit chips

halen? Bekijk ons fotoverhaal!

STAP 1: Experiment opstellen!

STAP 2: Alles netjes afwegen. Vanaf nu geen chips meer opeten dus!

STAP 3: Eenmaal alles afgewogen, chips flink pletwalsen.

STAP 4: Heet water over het goedje.

STAP 5: Roeren om af te koelen!

Page 14: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

14

Wat men u vergat te vertellen…

Onze redactie pakte het experiment aan zoals het te vinden is op de site. Enkele moeilijkheden, laten we zeggen beginnersfouten, traden snel op! We waarschuwen u er alvast op voorhand voor! Afwegen van de chips Om het experiment professioneel aan te pakken, wogen we de hoeveelheid chips af. In ons enthousiasme gingen we voor 83 g chips… Goed voor een stevige portie chips. Alleen hoe meer chips, hoe meer werk… Even alles door de zeef Rondzwevende chips en allerlei kruiden geven een troebel zicht. Weg ermee door alles even door de zeef te halen.

Op wat beginnersfouten na, een hele leuke proef! Alles geurt achteraf wel erg naar chips en je creëert een vettige boel. Voor ons zeker een leuke en geslaagde proef voor leerlingen van de eerste graad. Niet moeilijk, maar daardoor ook niet echt nauwkeurig. Om een 100% correcte vergelijking uit te voeren, kan men nog het best op de verpakking het vetpercentage vergelijken. (FDP) Maar geeft toe… Wat is daar nu leuk aan?

STAP 6: Even alles door de zeef!

STAP 7: Met wat geduld zien we daar de olielagen verschijnen!

Cloaca van Wim Delvoye

KUNST OF PURE BIOLOGIE? Of ‘cloaca’ nu ja, de ‘kakmachine’ van Belgisch kunstenaar Wim Delvoye echt kunst is, is voor discussie vatbaar. Feit is dat de machine op minutieuze wijze ons spijsverteringsstelsel na-aapt. Ja ja, echte drollen draaien uit de machine. Deze machine geeft de vertering erg duidelijk weer. Bent u nu geshockeerd? Dit is waar ons spijsverteringsstelsel mee bezig is. Niet alleen deze machine maar ook wij maken geurende drollen! Groot verschil wel, de drollen van deze machine leveren heel wat geld op. Vraag gerust uw leerlingen eens wat zij van deze machine vinden. U weet wel, de waarheid komt steeds uit een kindermond!

Page 15: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

15

Moeilijk gaat ook! Schuw organen als de galblaas, de lever en de alvleesklier niet. Deze vormen juist een uitdaging. Een foutief orgaan toevoegen kan ook, ga geen moeilijkheden uit de weg! Op die manier kunnen interessante discussies ontstaan en moeten leerlingen een kritische blik op het stelsel werpen. Een leuke uitbreiding bij deze werkvorm kan het effectief ‘verteren’ van een voedingsmiddel zijn. Geef bijvoorbeeld een leerling het plaatje van een boterham, laat deze het spijsverteringsstelsel doorlopen en voorzie plaatjes van zetmeel en glucose, eiwitten en aminozuren, … Samen met de ‘eigenaar’ van elk orgaan komt de leerling er wel uit wat waar gebeurt met zijn voedingsmiddel. (Op die manier kan men de groep die het stelsel vormt steeds groter maken, er zijn immers meer kaartjes. Een leerling die plots met zijn plaatje van aminozuren moet inspringen wanneer eiwitten de maag passeren geeft een leuke wending aan de activiteit).

LEVEND SPIJSVERTERINGSSTELSEL

‘Een interactieve werkvorm’

Leerlingen leren samen maar ook vooral van elkaar. Niet alle lof is

dus – jammer genoeg – voor de leerkrachten! Men zou er verbaasd

van staan hoe goed leerlingen kunnen samenwerken en elkaar

kunnen bijstaan. Logisch toch? Ze begrijpen elkaar. Zo nu en dan eens

de leerlingen het laten overnemen is dus geen slecht idee.

Met de neuzen diep in de boeken verliezen heel wat leerlingen de samenhang, de rode draad van wat ze nu juist aan het leren zijn. Bij de spijsvertering is dit zeker niet anders! De vele organen, allerlei experimenten, informatie over voeding en dan weer over energie en stofomzettingen, maken dat leerlingen het geheel niet meer zien.

Zo nu en dan moet men met de leerlingen er eens uit, eens afstand nemen. Hoe kan dat ook beter dan op een interactieve manier! Levend stelsel: Wat? Bij de interactieve werkvorm ‘Levend (spijsverterings)stelsel’ vormen de leerlingen samen een stelsel uit het lichaam. Elke leerling krijgt (alleen of per twee) de naam of afbeelding van een orgaan. Samen met de hele klas moet het stelsel dan op de juiste manier opgebouwd worden. Hoezo interactief? Laat je leerlingen los, laat ze discussiëren over wie waar moet staan en waarom. Tussenkomst is niet altijd onmiddellijk nodig. Ze komen er samen wel uit. (Tenzij er natuurlijk op de vuist wordt gegaan!) Vergeet niet op het einde eens het hele stelsel te doorlopen. Laat elke leerling kort iets vertellen over het orgaan dat hij/zij vast heeft. (FDP)

B32 Op model en

beeldmateriaal de organen van

het spijsverteringsstelsel van de

mens herkennen en benoemen.

(VVKSO, 2010)

B34 Verschillende stappen in de vertering onderzoeken en situeren in het spijsverteringsstelsel. (VVKSO, 2010)

Page 16: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

16

Page 17: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

17

Leerlingenpracticum

‘spijsvertering’

- handleiding

- kant en klare

practicumbundel

- correctiesleutel

Op dokters visite

- handleiding

- kant en klare

fiches

- experimenten bij

de fiches

Concept cartoons

- handleiding

- kant en klare

concept cartoons

Inhoud CD-ROM

WERKMAP

Page 18: Natuurwetenschappen zoals het hoort!?

Juni 2014

Over ‘Natuurwetenschappen zoals het hoort!?’:

“Een handig praktijkhandboek met

kritische artikels en tal van leuke ideeën

voor in de klas, aangevuld met

uitgewerkt materiaal.”

Dit praktijkhandboek is samengesteld voor

leerkrachten natuurwetenschappen in de eerste

graad, A-stroom van het Katholiek Onderwijs.