Natuurlijk Kapitaal, ecosysteemdiensten en de Omgevingsvisie · 7 4.2. De Haagse Omgevingsvisie en...

1

Natuurlijk kapitaal,ecosysteemdiensten en de

Omgevingsvisie

Illustratie uit presentatie van Jacco Schuurkamp, Gemeente Den Haag

Verslag CoP-ESD bijeenkomst29 september 2016

Cursus- en vergadercentrum Domstad, Utrecht

Verslag:Jos Brils (Deltares/CoP-ESD/NK) en Wim van de Meerendonk (RWS/CoP-ESD/NK)

3

Inhoud1. Opening ..................................................................................................................................... 5

2. Thema vandaag ......................................................................................................................... 5

3. Doelen vandaag ......................................................................................................................... 6

4. Inleidende verhalen ................................................................................................................... 6

4.1. Planet als robuuste basis voor people & profit (Sjoerd Sibbing) .......................................... 6

4.2. De Haagse Omgevingsvisie en Natuurlijk Kapitaal (Jacco Schuurkamp) ............................... 7

4.3. Visie op ESD’s/NK in een Rotterdamse Omgevingsvisie (Anton Roeloffzen) ........................ 7

5. Discussie in groepjes .................................................................................................................. 8

5.1. Inleiding ............................................................................................................................. 8

5.2. Hoe helpt ESD/NK gemeentes en provincies bij het opstellen van de Omgevingsvisie? ....... 8

5.3. Welke kansen biedt het andere belanghebbenden? ........................................................... 9

5.4. Wat is nodig om de benutting van deze potentie te promoten? ......................................... 9

5.5. Hoe kan deze potentie worden versterkt? .......................................................................... 9

5.6. Welke rol kan de CoP daarbij spelen? ................................................................................. 9

6. Plenaire discussie en synthese ................................................................................................... 9

7. Hoe verder? ............................................................................................................................. 11

Bijlagen ........................................................................................................................................... 13

Bijlage 1 – Deelnemerslijst ........................................................................................................... 13

Bijlage 2 – Programma ................................................................................................................. 15

Bijlage 3 – Uitkomst van de discussies per groep.......................................................................... 16

Groep 1 ................................................................................................................................... 16

Groep 2 ................................................................................................................................... 17

Groep 3 ................................................................................................................................... 18

Groep 4 ................................................................................................................................... 19

Bijlage 4 – Samen aan de slag met de Omgevingswet................................................................... 21

5

1. Opening

De bijeenkomst vandaag wordt georganiseerd door de Nederlandse Community of Practice (CoP)ESD/NK. De CoP brengt professionals bij elkaar om praktijkervaringen uit te wisselen in hettoepassen van ESD/NK om zo de praktijktoepassing van deze concepten te bevorderen.

Jos Brils (Deltares en CoP-ESD/NK) heet mede namens Wim van de Meerendonk (RWS en CoP-ESD/NK) de deelnemers (zie bijlage 1) welkom en licht het programma (zie bijlage 2) toe.

2. Thema vandaag

Regionale overheden (gemeentes, provincies en waterschappen) zijn al volop aan het nadenken overhoe ze de Omgevingswet gaan invoeren. Sommigen hebben ook al wat eerste praktische ervaringenopgedaan en met lokale belanghebbenden een Omgevingsvisie opgesteld. Ecosysteemdiensten(ESD) en natuurlijk kapitaal (NK) zijn bij uitstek concepten om met belanghebbenden tecommuniceren over hun natuurlijke omgeving. Praktijkervaringen wijzen uit dat deze conceptenhelpen om helder te krijgen wat die natuurlijke omgeving belanghebbenden biedt (= definitie vanESD) en welke waarde belanghebbenden hechten aan natuurlijk kapitaal (= basis voor het kunnenleveren van ESD).

Eigenlijk proberen we vandaag een soort van propositie1 te ontwikkelen voor deze regionaleoverheden. Als opmaat naar de inleidende verhalen presenteert Jos Brils een eerste aanzet voordeze propositie volgens de ‘Behoefte-Belofte-Bewijs’ methodiek2: zie figuur hierboven.

1 In marketing is een propositie een voorstel of aanbod.2 Zie bijvoorbeeld: http://docplayer.nl/916739-Blauwe-bananen-4-b-s-behoefte-belofte-beleving-en-bewijs.html

6

3. Doelen vandaag

ESD en NK lijken ideale, ondersteunende concepten om samen met belanghebbenden eenOmgevingsvisie op te stellen. Hoofddoel vandaag is deze potentie verder verkennen en besprekenwat nodig is om die potentie beter te benutten. Nevendoel vandaag is suggesties te ontvangen voorof en hoe verder met de CoP-ESD.

4. Inleidende verhalen

Als inleidende verhalen wordt het perspectief van een provincie (Sjoerd Sibbing/Noord-Brabant), entwee gemeentes (Jacco Schuurkamp/Den Haag en Anton Roeloffzen/Rotterdam) gepresenteerd ophoe het ESD/NK-concept helpt bij het opstellen van de Omgevingsvisie. De verhalen zijn als PDFbeschikbaar op de website van onze CoP-ESD3.

4.1. Planet als robuuste basis voor people profit (Sjoerd Sibbing)

Klasiek werk(t)en overheden vanuit een sectorale benadering aaan probleemoplossing. Dezebenadering is statisch, vergt veel sturing, en werkt minder goed in een steeds complexeresamenleving en daarmee gepaard gaande maatschappelijke opgaven. Een systeembenadering isnodig om de opgaven te kunnen adresseren.

Sjoerd Sibbing pleit voor het adaptatiemodel vanuit het systeem dat tegen een stootje kan in plaatsvan een controlemodel waarbij je het systeem wilt beïnvloeden om excessen te voorkomen (zielinker plaatje hierboven). Het adaptatiemodel is systeemgericht, maakt gebruikt van de variatie enhet zelfregulerend vermogen van het systeem. Hierbij ziet hij de rol van de provincie om het inzichtte verschaffen op systeemniveau, en hier ligt de relatie met Omgevingsvisie: een integrale visie oplange termijn voor de fysieke leefomgeving. Ecosysteemdiensten verschaffen inzicht opsysteemniveau, en het streven is naar een meer robuust bodem-, water-, luchtsysteem, waarbij allesin verbinding staan.

3 Zie: http://www.rwsleefomgeving.nl/organisatie/bodemplus/netwerken/community-practice/

7

4.2. De Haagse Omgevingsvisie en Natuurlijk Kapitaal (JaccoSchuurkamp)

De gemeente Den Haag bewandelt een tweetal sporen naar de Omgevingsvisie: er is er een pilot(het Omgevingsplan Binckhorst) en er wordt gewerkt aan een Omgevingsvisie voor de hele stad.Binckhorst is een voormalig industrieterrein waar 5000 woningen worden ontwikkeld in een stedelijkwoon/werkgebied. Via een gefaseerde aanpak wordt gewerkt aan gebiedskwaliteit en werkbarekaders. Een aantal agenda’s worden gebundeld, en via verschillende thema’s worden dezeuitgewerkt tot een visie. Natuurlijk Kapitaal biedt onder andere kansen in relatie tot de ‘agendagroen voor de stad’, en klimaatadaptatie. Onvoldoende wordt bijvoorbeeld nog de (o.a. monetaire)waarde onderkend van het Haagse groen. En het roept ook vragen op, zoals: wat doe je met diewaarden, wie profiteert van die waarden, stromen revenuen weer terug?

4.3. Visie op ESD’s/NK in een Rotterdamse Omgevingsvisie (AntonRoeloffzen)

De gemeente Rotterdam heeft de komende jaren een aantal uitdagingen die om een integraleoplossing vragen. De woningvoorraad moet up-to-date worden gehouden (er moeten zelfs nieuwewoningen bij), in het bodem/water-systeem spelen waterstandregulering/verouderderiolen/bodemdaling, maar ook liggen er nog uitdagingen op het gebied van klimaatadaptatie,bodemsanering en duurzaam bodembeheer. Een integrale milieu-aanpak met meer ruimte voormaatschappelijke/lokale/flexibele initiatieven en samenwerking is nodig om deze uitdagingen hethoofd te bieden.

Systeemkennis is hierbij onontbeerlijk. ESD/NK bieden oplossingen vanuit het systeem. AntonRoeloffzen laat een aantal voorbeelden zien, waarbij enerzijds doordat indertijd onvoldoenderekening is gehouden met kennis van het bodem/watersysteem, schade is aangebracht aan deondergrond (indertijd is bij het bouwrijp maken een andere wijk, het grondwaterpeil in hetkleiwegkwartier 50 cm gedaald met paalrot als gevolg). Anderzijds kan kennis van het systeem ook

8

helpen bij het ontwerpen van oplossingen zoals het zoeken naar waterbergend vermogen in de stadten behoeve van klimaatadaptatie.

Anton pleit ervoor om ESD een plek te geven in de Omgevingsvisie, maar hiervoor is wel mandaatnodig. Het natuurlijk systeem is leidend en dient in onderlinge samenhang, integraal bekeken teworden. Betrek hierbij nadrukkelijk belanghebbende partijen en werk met ze samen op basis vanvertrouwen.

5. Discussie in groepjes

5.1. Inleiding

De deelnemers zijn random verdeeld in vier groepen waarna de groepen ieder in een eigen zaalgevraagd werden om vijf vragen te bediscussiëren en beantwoorden. De uitkomst per groep isintegraal weergegeven in bijlage 3. Daarna werden de groepen gevraagd om per vraag alleen hetmeest opmerkelijke antwoord plenair terug te melden. Deze meest opmerkelijke antwoorden – voorzover door de groep zelf bepaald – worden weergegeven in de hierna volgende secties (5.2 t/m 5.6).

5.2. Hoe helpt ESD/NK gemeentes en provincies bij het opstellen vande Omgevingsvisie?

Het stelt de mogelijkheden in plaats van de maakbaarheid van de omgeving centraalGeeft inzicht in kosten en baten van benutting van het natuurlijke systeem en helpt bijintegrale afweging van belangen

9

NK bevordert klimaatadaptatie, sociale cohesie, duurzamer energiegebruik, circulaireeconomie en vestigingsklimaat

5.3. Welke kansen biedt het andere belanghebbenden?

Het maakt beter inzichtelijk wat hun maatschappelijk en economisch belang isInstrument voor bewust worden, participatie en agenderen. Je kunt in samenspraak dewaarden voor partijen onderscheiden en zo ontwikkelingen stimuleren (natuurontwikkeling,bewust boeren, waterwinning) => win-winBundelen van krachten, bevorderen capaciteit en betere middelen om opgaven aan tepakken (tevens risico want budgeten nog erg gescheiden)

5.4. Wat is nodig om de benutting van deze potentie te promoten?

Organiseer de opdracht: leg daarin vast om ESD en NK te gebruiken bij opstellen van deOmgevingsvisieErmee gaan werken en zo laten zien dat het werktDenken vanuit de niet gelovigen!

5.5. Hoe kan deze potentie worden versterkt?

Door de kosten en baten van NK/ESD zichtbaar maken voor People, Pofit en PlanetMet pilots en gebruik www.aandeslagmetdeomgevingswet.nl en betrek alle niveaus en werkdus samen met share-holdersAndere manier van werken, verantwoordelijkheid nemen, met andere partijen werken

5.6. Welke rol kan de CoP daarbij spelen?

Toolbox beschikbaar maken en waar nodig ontwikkelen en een LinkedIn-site aanbiedenDilemma’s besprekenProduct ontwikkelen, actief, commitment, betaald

6. Plenaire discussie en synthese

In de resterende 30 minuten werd levendig gediscussieerd over de toekomst van de CoP vanuit hetidee dat NK in Omgevingsvisies en de uitwerking ervan in plannen kansen biedt aan gemeenten enprovincies ten behoeve van een integrale afweging.

De vraag of er een rol voor de CoP is weggelegd, kon niet echt worden beantwoord. Wel werd hetvolgende aan/meegegeven:

Betrek meer gemeenten erbij. Dit kan door in plaats van te zenden vooral meer te luisterennaar wat gemeenten nodig hebben. Duik in de vraagstelling van de gemeenten: ga erlangs…. Wat is een slimme oplossing, hoe leren we slim samenwerken? Anderzijds werd ookaangegeven dat er mogelijk nog aan bewustwording moet worden gedaan;

10

Kijk of er al gremia zijn waar deze vraag ook speelt (bijv. Fysieke leefomgeving,klimaatbestendige stad, Netwerken ruimtelijke adaptatie, CoP waarde groen en blauw in destad, citydeal), dan sluit aan bij gremia rond de omgevingswet;Beter je doelgroep moet bepalen, zijn dit alleen gemeentes, en in een breder kader welkeafdelingen? Breng focus aan.Voor wat betreft een werkvorm werd aangegeven:

o Stimuleer en/of zoek naar pilots, werk dit samen uit;o Werk samen een het onderdeel natuurlijk kapitaal in het kader van een

Omgevingsvisie uit en kijk wat er binnen dit proces gebeurt; wat heb je nodig aaninstrumenten/middelen/processen/.

Kennisdelen:o Werk aan bewustwording;o Deel goede voorbeelden op website, bijvoorbeeld via ‘eenvoudig beter’4.

Tenslotte werd een meer existentiële vraag gesteld, namelijk: zijn we een gemeenschap die:

Proactief een vraagstuk of casus bij de kop pakt en hier tijd insteekt (en bijv. een bijv. eenproduct oplevert), of;Een netwerk van ‘natuurlijk kapitaal ambassadeurs’, waarbij elke ambassadeur zo goedmogelijk aanhaakt bij lopende initiatieven om kennis/ervaring in te zetten en de juisteverbindingen te leggen;Of een vrijblijvend netwerk waarbinnen ervaringen worden gedeeld?

En in het kielzog daarvan, wie bedienen wij? Is de doelgroep provincie + gemeenten, hoepraktijkgericht zijn we, waar ligt de focus?

4 Zie: https://www.omgevingswetportaal.nl/publicaties/publicaties-eenvoudig-beter

11

7. Hoe verder?

De belangrijkste punten zijn:

De deelnemers worden opgeroepen om nu vooral aan de slag te gaan met ESD/NL in pilotprojecten, samen met de relevante belanghebbenden. Het programma aan de slag met deomgevingswet5 biedt mogelijkheden: benut deze! (zie bijlage 4);Het volgende clubje vrijwilligers gaat nu eerst een denk-slag maken over hoe we verder gaanmet de CoP-ESD/NK:

o Wim van de Meerendonk, RWSo Jos Brils, Deltareso Anton Roeloffzen, Gemeente Rotterdamo Martijn Thijssen, ORG-IDo Karin Huijsmans, SWECOo Michiel Rutgers, RIVMo Catrinus Nouta

5 Zie: http://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/ondersteuning/praktijkondersteunin/virtuele-map/criteria/

13

Bijlagen

Bijlage Deelnemerslijst

Achternaam Voornaam Organisatie E-mail

Backx Joost RWS WVL [email protected]

Bakker Petra RWS [email protected]

Bel Diederik Witteveen+Bos [email protected]

Boekhold Sandra RIVM [email protected]

Breedveld Meike ODMH [email protected]

Brils Jos Deltares [email protected]

de Boer Elmert RWS [email protected]

de Boer Tjebbe RVO

de Cleen Margot RWS [email protected]

de Nijs Ton RIVM [email protected]

Fossen Coert RU Drenthe [email protected]

Giezen Antoine RWS/PPO [email protected]

Hanegraaf Marjolein Nutriënten Management Instituut NMI BV [email protected]

Hooijmeijer Fransje TU Delft [email protected]

Huijsmans Karen SWECO [email protected]

Miedema Oeds-Willem Vitens [email protected]

Niesing Else Gemeente Zaanstad [email protected]

Nouta Catrinus - [email protected]

Oude Boerrigter Paul SWECO [email protected]

Rams Marco Programma Aan de slag met de Omgevingswet

Roeloffzen Anton Gemeente Rotterdam [email protected]

Ruijs Arjan PBL [email protected]

Rutgers Michiel RIVM [email protected]

Schattenberg Annemieke Programma Aan de slag met de Omgevingswet [email protected]

Schuurkamp Jacco Gemeente Den Haag [email protected]

Sibbing Sjoerd Provincie Brabant [email protected]

Spek Teun Provincie Gelderland [email protected]

Theeuwen Marieke Provincie Utrecht [email protected]

Thijssen Martijn ORG-ID [email protected]

van de Meerendonk Wim RWS [email protected]

14

van der Kamp Marloes Witteveen+Bos [email protected]

van der Mark Bart Gemeente Ede [email protected]

van der Meulen Suzanne Deltares [email protected]

van der Veen Jan Provincie Zuid Holland [email protected]

van Schalm Chris RWS [email protected]

van Wensem Joke Min I&M [email protected]

Verzandvoort Simone WUR [email protected]

Westhuis Eugenie Vitens [email protected]

15

Bijlage Programma

12.30 Inloop

13.00 Welkom en doel vandaag (Jos Brils)

13.10 Introductie: perspectief van een provincie, en twee gemeentes op hoe het ESD/NK-concept helpt bij het opstellen van de Omgevingsvisie:

- Provincie Noord-Brabant (Sjoerd Sibbing)

- Gemeente Den Haag (Jacco Schuurkamp)

- Gemeente Rotterdam (Anton Roeloffzen)

14.00 Instructies/uitleg en groepsindeling voor de discussiesessie

14.10 Discussie in kleine, gemengde groepen: beantwoording van de vijf vragen

15.45 Pauze

16.00 Plenaire, beknopte presentatie van de resultaten van iedere groep: alleen het meestopmerkelijke antwoord bij iedere vraag (rest komt in verslag).

16.15 Synthese op basis van plenaire discussie (o.l.v. Jos)

16.45 Hoe verder / afsluiting (Jos)

17.00 Einde bijeenkomst en borrel

16

Bijlage Uitkomst van de discussies per groep

NB: de meest opmerkelijke uitkomst – zoals door groep zelf bepaald - is telkens geel gearceerd.

Groep

1. Hoe helpt ESD/NK gemeentes en provincies bij het opstellen van de Omgevingsvisie?

Aanvulling op gemeentes en provincies: Rijk en waterschappen.

Instrument om partijen te verbinden. *Ecosysteem = basis omgeving -> dus basis voor Omgevingswet.Integrale ambities (waarden). |Burgers meenemen in systeem -> wat kan lokaal? Regionaal? Nationaal?.Mogelijkheden van de omgeving centraal (ipv maakbaarheid). 4x|Natuurlijke oplossingen voor maatschappelijke problemen.

2. Welke kansen biedt het andere belanghebbenden?

Vooruit kijken.Beter inzichtelijk maken; maatschappelijk en economisch. 3x|Alternatieven in beeld brengen en stimuleren.Met NK kun je de omgeving uitleggen. * |

3. Wat is nodig om de benutting van deze potentie te promoten?

Aanvulling: deze potentie de noodzaak van NK te promoten.

Begin bij problemen die mensen voelen. |Van moeten naar willen.Het gaat om sociale processen.Organiseer de opdracht. *****Goede voorbeelden.Experimenteerruimte.Communicatie -> zoek effectieve / aansprekende woorden.

4. Hoe kan deze potentie worden versterkt?

Kosten en baten zichtbaar maken PPP. ***Wat spreekt aan?Gebruik de wet als aanjaagmiddel. *Omgevingswaarde concreter (in memorie van toelichting). *Grijp kansen: landbouwgelden, water, gezondheid.Begin met behapbare coalities. |

5. Welke rol kan de CoP daarbij spelen?

Ambassadeur: in eigen organisatie / tussen organisaties. *Makelaar.

17

Toolbox. **Elkaar in de praktijk helpen. |LinkedIn groep maken. **

Groep


Zorgt dat alles wat de natuur biedt zo goed mogelijk wordt meegenomen in deomgevingsvisie -> waardebepaling helpt. |Informeren en visualiseren kwaliteiten systeem.Helpt bij bijdragen oplossingen maatschappelijk opgaven/gebiedsopgaven.Geeft inzicht in kosten en baten en helpt bij integrale afweging van belangen. 7x|Geeft integraal beeld -> blikverbreding.Zorgt dat ook de zachte waarden een plek krijgen. 2x|Ontdekken en benutten onderlinge samenhang.Verbindt boven-ondergrond, maatschappelijke-opgaven-gezondheid; kansen ipv problemen.Vergemakkelijkt de koppeling van maatschappelijke opgaven en uiteindelijke maatregelen.Structureert inbreng belang systeem; helpt opstellen scenario’s, afweging.Kan voor gebied maar ook lokaalInpasbaar in integrale maar ook lokale contextJe kan er een gebruikswaarde aan hangen ook al is die soms perversGemeenschappelijke taal <-> stimuleert contact sectoren. |Geeft handen en voeten aan het opstellen van die visie.


Geeft inzicht in rol en verantwoordelijkheden overheden en knelpunten. ||Geeft mogelijkheden om waarden in te brengen ipv baten. |Instrument voor bewustwording, participatie, agenderen. Je kunt in samenspraak dewaarden voor partijen onderscheiden en zo ontwikkelingen stimuleren (natuurontwikkeling,bewust boeren, waterwinning) => win-win. 6x|Helpt (burger) om te participeren -> stimuleren initiatieven. |Inzicht in belanghebbenden/kosten-baten -> coalities (start discussie/onderhoud). |Maatsschappelijke partijen spelen allemaal een rol in omgevingSysteem kan voor je werken, het onderhoud je


Kosten en baten inzichtelijk makenWaarde tonenLaat zien dat het werktMaatwerk voor verschillende schalen -> wel mogelijk voor opschalen.Voorbeelden -> wortel en stok. |Ambassadeurs op sleutelpositiesInnovatief denken.Ruimte om te experimenteren.ESD/NK beter uitleggen en specificeren. |Visualiseren.Ermee gaan werken, laten zien (dat het werkt). 5x|

18

Ontwikkelingsgericht werken – co-creatie.Open mind bij alle partijen -> hierop sturen -> Lange termijn = transitie.Een crisis helpt.Verankeren lange termijn -> haakjes creëren voor omgevingsplan. |Nieuwsgierigheid, oploopjes organiseren, toch de energie in samenleving.Balans – keep it simple.- ingewikkeld systeem; simpele handreiking, simpel voorbeeld. |ESD/NK moet in OV -> inspraak -> gebruik het als sturingsprincipe. |Fysieke leefomgevingskwaliteit = ESD/NK. |Geef voorbeeld in de NOVI.


Gemeenten, neem de lead!Kennis- en info-ontwikkeling.Faciliteren oploopjes (ruimte, info).Proactief -> voor in het proces gaan zitten. Meedromen en nachtmerries voor zijn. |Simpel! Gebruik wat er is (op een andere manier).Met pilots en gebruik aan de slag met de omgevingwet.nl – alle niveaus, samen met shareholders 5x|Lokale ambassadeurs.Lokale info, verhalen, voorbeelden, initiatieven. |Gereedschap, simpel, standaardprincipes.Loket (ook voor goede data).Showcase waar je naartoe bent. Welke zijn er al? Optrekken met andere programma’s-Deltaprogramma. Duurzaam doen. Waarde tonenCursus waar je tools ziet en mogelijkheden voor samenwerking met andere sectoren/shareholders/energieke samenleving – inhoud/competenties/cultuur.Sociale media.Verbinden met gezondheid.


Uitwisselen ervaringen -> ook met andere share holders: stedenbouwkundige meergemeenten -> actief betrekken.Pilots – concreet maken.Portfolio showcases: laat zien dat het kan en daarover verhalen vertellen en (innovatieveoplossingen) laten zien.Intrinsieke waarde boven tafel halenOmgevingsvisie in kaptstok.Communiceren, gedachtegoed verspreiden, voorbeelden.Wij gaan, 4 pilots indienen. |Dilemma’s bespreken 6x|Wie is je doelgroep? Aansluiten bij goedlopende bijeenkomsten/platforms. 2x|Signaleer en agendeer waar knelpunten/kansen liggen. |

Groep


Aanvulling: Is dat zo?

19

Integrale afweging, maar ingewikkeld concept.Kader integraal relevante diensten: Er is meer; eye-opener.Helpt afdeling groen voor een proces-aanpak.Verbinden.Verbreden oplossingsruimte.Nietje korte termijn <-> integraal lange termijn.Visie <-> programma.Samenhang.Het grote geheel E=MC2; ruimte – tijd.Urgentie – probleem.De term ecosysteemdiensten (fondsvorming) – natuurlijk kapitaal.


Andere/meerdere belangen komen eerder in beeld.Kansen en mogelijkheden van de ander (verplaats).Tijdwinst irt verleiden.Andere bedrijvigheid (verliezers <-> winnaars; prikkels).Alle actoren op tijd in beeld.


Checklist/toolkit. Procedure in visieHarde technische oplossing <-> groene oplossing (voorbeelden).Vertalen in regels in verordening.Inbedden in aanbesteding procedures.Promoten: groene oplossingen.Probleemidentificatie; langere termijn (politici).


Communicatie ESD; een begrijpelijk verhaal <-> luisteren!Maak hem niet te ingewikkeld.Checklist.


Brede voorbeelden/lessen in visies en hoe te vertalen in plannen.Casus uitdiepen.Veilige omgeving creëren <-> kwetsbaar.Proeftuin, en uitwisselplek.

Groep


Vertaalslag maken van maatschappelijke opgaven <-> maatregelen.Relaties leggen tussen opgaven -> in samenhang benaderen.Automatisch vanuit systeem denken ESD/NK = integraal kader.NK helpt voor klimaatadaptatie, sociale cohesie, energie, CE, vestigingsklimaat. ->

20

Gericht op toevoegen van waarde.


Aanvulling: Welke kansen biedt het voor het gebied, voor de leefomgeving, kwaliteit.

Bijv. fijnere plek om te wonen, werken, leven en tegen lagere kosten!Waardevastheid, minder criminaliteit, verpaupering, robuuster voor bijv.klimaatverandering.Kans: bundelen krachten, capaciteit, middelen om opgaven aan te pakken (tevens risicowant budgets nog erg gescheiden). ->


Zorgen dat je aan tafel zit.Taal! Aansluiten bij opgaven, geen strak begrippenkader.Storytelling – successen.Politieke ambassadeurs.Denken vanuit de niet gelovigen! ->Niet te veel zenden.


Mee-koppelen met: circulaire economie, duurzame landbouw, klimaat, etc.Droomsessies (van de ideale leefomgeving).Samenwerking.Experimenteerruimte City deal, Living Lab, etc. NB Nature based solutions is er al!Andere manier van werken, verantwoordelijkheid nemen, met andere partijen werken. ->Vanuit andere waarde-proposities denken – andersom denken.Instrumenten verder ontwikkelen (geen nieuwe) wel uitleg welk instrument wanneer enhoe.


Toegankelijk maken instrumenten.Koppelen kennen en uitvoering – opgave centraal zetten.Andere sectoren betrekken.Betaalde pilots oppakken – actief.Inspirerend, netwerk, informeel vrijblijvend ofProduct ontwikkelen, actief, commitment, betaald. ->

21

Bijlage Samen aan de slag met de Omgevingswet

Natuurlijk Kapitaal, ecosysteemdiensten en de Omgevingsvisie · 7 4.2. De Haagse Omgevingsvisie en...

Documents

Transcript of Natuurlijk Kapitaal, ecosysteemdiensten en de Omgevingsvisie · 7 4.2. De Haagse Omgevingsvisie en...