Natuur & milieu jaarverslag 2011

Na

tuu

r &

milie

u ja

ar

ve

rs

lag

20

11

Natuur & milieu jaarverslag 2011

3

Inhoud

Voorwoord 4

Missie & Strategie 8

Klimaat & Energie 14

Mobiliteit & Ruimte 22

Landbouw & Economie 28

Communicatie 32

Fondsenwerving 38

Bestuur & Organisatie 40

Jaarrekening 49

�

54

• Mede door onze inzet op elektrisch rijden behoort Nederland op dit gebied nu tot de koplopers in Europa.

• De Raad van State vernietigde in een mede door ons gevoerde procedure de natuurvergunning voor de kolencentrale van RWE. Met NUON maakten we de afspraak dat de CO2-uitstoot per KWH van toekomstige kolencentrales lager zal zijn dan die van een gasgestookte centrale.

• Samen met het kabinet, de werkgeversorganisaties, MVO Nederland en de Natuur- en Milieufederaties, tekende Natuur & Milieu de ‘Groene Groei Deal’. Een unieke kans om belemmeringen voor duurzame bedrijfsinitiatieven weg te nemen, successen op te schalen en zo nodig nieuw overheidsbeleid te formuleren.

Intern is in 2011 bij Natuur & Milieu het projectmatig en resultaatgericht werken ingeburgerd. Het stelde ons in staat eff ectiever te opereren. 2011 was mede daardoor fi nancieel een gezond jaar met een positief resultaat van € 350.000. Dit bedrag is toegevoegd aan het eigen vermogen.

In 2012 willen we onze positie als toonaangevende natuur- en milieuorganisatie uitbouwen en daarmee onze impact vergroten. Daarbij horen nieuwe projecten, nieuwe samenwerkingsverbanden en een sterkere positie in de media. Het begin van 2012 was alvast veelbelovend. Tot onze grote vreugde deelde de Nationale Postcode Loterij ons twee zeer omvangrijke projecten toe. Samen met Milieudefensie gaan we de snelweg A15 verduurzamen door veel elektrische auto’s te laten rijden op duurzame energie. Ook zullen we nog meer consumenten laten kennismaken met aantrekkelijke alternatieven voor vlees, onder meer door 1,5 miljoen vleesvervangers gratis te verspreiden, samen met onze partner Albert Heijn.Intern gaan we het resultaat- en klantgericht werken verder versterken. Financieel willen we 2012 afsluiten met een positief saldo van € 200.000.

Ik dank onze fi nanciers, donateurs, partners, mede-werkers, vrijwilligers en de Raad van Toezicht van harte voor hun inspanningen en de daarmee bereikte resultaten in 2011.

Tjerk Wagenaar, directeurUtrecht, maart 2012

Voorwoord

2011 was voor Natuur & Milieu het jaar van de waarheid. De in 2010 ingezette strategische heroriëntatie en de in-grijpende reorganisatie moesten onze maatschappelijke positie vernieuwen en versterken. In 2011 zou blijken of dat was gelukt. Het antwoord: een volmondig ja!

Onze nieuwe strategie ‘Versnellen, Verbinden, Verzilveren’ bewees zijn waarde. We verlegden onze Verzilveren’ bewees zijn waarde. We verlegden onze Verzilveren’strategische focus van het beïnvloeden van de Haagse en Brusselse politiek naar alle ‘duurzame krachten’ in de Nederlandse samenleving. Het inhoudelijke accent op de vraagstukken energie, mobiliteit en voedsel zorgde voor sterkere binding binnen de organisatie en vergrootte onze impact. Het aantal (inhoudelijke en fi nanciële) samenwerkingspartners – met name bedrijven – groeide het afgelopen jaar aanzienlijk. En de positieve trend zet door: de vraag naar onze visie en diensten als toonaangevende natuur- en milieuorganisatie blijft stijgen.

Dat is ook hard nodig. De Nederlandse lucht, het water en de bodem behoren tot de vuilste van Europa. Ondanks dat Nederland tot de rijkste Europese landen behoort, beschermen we onze leefomgeving minder goed dan andere EU-landen. Dat blijkt onder meer uit het Natuur & Milieu rapport ‘Ranking the stars’ (oktober 2011) waarin we Nederland met de andere Europese lidstaten vergelijken op het gebied van klimaat, milieu en natuur. Ook anderen signaleren dat Nederland fl ink achterblijft. Zo staat Nederland in de Pilot Trend Environmental Performance Index Rank van Yale Environmental Performance Index Rank van Yale Environmental Performance Index RankUniversity op de 92e plaats bij de ‘declining performers’.

Het goede nieuws is dat Natuur & Milieu samen met haar partners ook in 2011 weer een positieve bijdrage heeft geleverd aan een duurzamer, schoner en mooier Nederland. Ik noem een paar belangrijke activiteiten:• 150.000 mensen en 2.000 bedrijven waren actief

betrokken bij onze campagne ‘Het Nieuwe Werken’, waarmee we ruim 10 miljoen mensen bereikten.

• Met de ‘Ik ben fl exitariër’ campagne heeft Natuur & Milieu duizenden mensen verleid minder vlees te eten en vaker te kiezen voor plantaardige alternatieven.

Fotograaf: Herre Vermeer

76

98

succesvol gezet. Bedrijven, consumenten en overheid kunnen zich goed vinden in deze herpositionering van Natuur & Milieu. Dat geldt ook voor het sterker dan ooit leggen van onze focus op energie, mobiliteit en voedsel en bijvoorbeeld dus minder aandacht geven aan natuur(bescherming) en ruimtelijke vraagstukken. Dat kan ook omdat andere organisaties daar weer meer op focussen.

Onze strategie houdt ook in dat wij maatschappelijke en politieke processen versnellen, door de verbinding met anderen te zoeken. Het gaat ons daarbij om processen die leiden tot het ‘verzilveren’ van duur-zame en groene oplossingen. De kern van onze inzet: méér maatschappelijk draagvlak voor duurzaamheid en concrete stappen. A ankelijk van doel, doelgroep, partners en aard van het vraagstuk, kiezen we daarbij voor bepaalde (combinaties van) interventies, afgestemd op het krachtenveld en de doelgroep.

• Richting bedrijven kunnen we een adviserende rol vervullen, een partnerschap aangaan om bedrijfsdoelen te verduurzamen, onze naam verlenen aan een keurmerk, een lobby-dienst vervullen, of een concreet project uitvoeren.

• Richting consumenten voeren we campagnes, dragen we bij aan opinievorming, of voeren we concrete projecten uit.

• Richting de overheid brengen we advies uit, lobbyen we, voeren we concrete projecten uit, doen we onderzoek en doen we aan opinievorming.

Ook ontwikkelen we eigen business cases om onze doelstellingen te realiseren. Al onze inzet kan al-leen maar succesvol zijn als wij een gerespecteerde, inspirerende en ona ankelijke positie binnen de samenleving innemen en vasthouden. We onderne-men daarom altijd activiteiten vanuit een inhoudelijk doel en gericht op oplossingen en toetsen alle daarbij behorende uitingen aan onze merkontwikkeling.

We bepalen vooraf duidelijk de doelen en de gewenste resultaten. Omdat we een blijvend verschil willen maken, is het belangrijk dat we die resultaten kunnen meten. Elk project wordt dan ook afgesloten met een evaluatie. Zo trekken we waardevolle lessen voor nieuwe projecten en kunnen we in de toekomst nog eff ectiever versnellen, verbinden en verzilveren.

Kennis en partnerships in Nederland

Om succesvol te kunnen opereren is actuele kennis van milieuvraagstukken en inzicht in de maatschappelijke ontwikkelingen cruciaal. Wij hechten dan ook veel waarde aan goede relaties met de wetenschappelijke en onderzoeksinstellingen, collega natuur- en milieu-organisaties en enkele adviesbureaus. Met diverse partners hebben we commerciële relaties. Voorbeelden zijn de WUR, de technische universiteiten, het RIVM, het PBL, CE Delft, DHV en Ecofys. Samen met hen participeren we regelmatig in inhoudelijke debatten, waar we kunnen leren van elkaars ervaringen. Met veertien collega natuur- en milieuorganisaties lobbyen we in Den Haag, in het samenwerkingsverband ‘Groene11’. Samen met acht grote collega-organisaties bespreken we in het ‘Groene Directeuren Overleg’ relevante maatschappelijke en politieke ontwikkelingen en hoe we daar strategisch op kunnen anticiperen. In de provincies versterken we de banden met de Natuur- en Milieufederaties, die qua positionering en handelen vergelijkbaar zijn met onze organisatie.

Natuur & Milieu werkt sinds 2011 volgens de meerjarenstrategie Versnellen, Verbinden, Verzilveren. Met succes werken we samen met bedrijven, consumenten en de overheid aan het behalen van onze milieudoelen. Op een oplossingsgerichte, verbindende en creatieve wijze.

Missie & Strategie

Meer maatschappelijk draagvlak voor duurzaamheid

Natuur & Milieu werkt aan een mooie, duurzame en gezonde wereld. Een ge-weldige zaak om je voor in te zetten, omdat een lee� are toekomst belangrijk is voor iedereen. Wij werken dan ook met zoveel mogelijk mensen, organisaties en overheden samen. Zodat we samen sterker staan en nóg meer creatieve projecten en initiatieven kunnen op-pakken. Initiatieven zonder opgeheven vingertje, maar met een grote dosis positiviteit en optimisme.

De afgelopen 40 jaar heeft Natuur & Milieu zich steeds aangepast aan de veranderende manier waarop de politiek, het bedrijfsleven en de maatschappij omgaan met het milieu. We helpen beslissers en opinieleiders duurzame keuzes maken. Natuur & Milieu brengt men-sen, kennis en ideeën samen. Steeds vaker vormen we daadkrachtige coalities met groene koplopers uit het bedrijfsleven en andere maatschappelijke organisaties. We bundelen de krachten van consumenten die óók voor duurzaam en groen kiezen. Uiteindelijk willen we

dat voor iedereen de duurzame keuze de meest aan-trekkelijke keuze is: voor de consument die beslist wat hij in zijn winkelwagen legt, voor de CEO die kiest voor duurzame processen en producten en voor de politicus die de belasting op elektrische auto’s verlaagt.

Strategie

De situatie van de natuur en het milieu in Nederland in 2011 is een van de slechtste van Europa1. Natuur & Milieu vraagt zich sterk af of de plannen van de over-heid om in 2020 de Europese milieudoelen te bereiken haalbaar zijn. De drijvende krachten voor verduurza-ming zijn steeds meer de bedrijven die business kansen zien, en de consumenten die bewustere keuzes maken. De huidige regering wil zich beperken tot een facilite-rende rol. Maatregelen om top down milieueff ecten af te dwingen, worden nauwelijks ingezet.

Natuur & Milieu werkt daarom sinds 2011 volgens de meerjarenstrategie Versnellen, Verbinden, Verzilve-ren. Dat betekent dat we met bedrijven, consumenten en de overheid samenwerken om milieudoelen te halen: oplossingsgericht, verbindend en creatief. Het afgelopen jaar zijn de eerste stappen hierin

1] zie het rapport ‘Ranking the Stars’, Natuur & Milieu (oktober 2011)

1110

“Stichting Natuur & Milieu zet zich in om onze economie groener en sterker te maken. Ze blijft niet langs de zijlijn staan, maar gaat concreet aan de slag. Een mooi voorbeeld van het afgelopen jaar is haar voortrekkersrol bij de totstandkoming van de eerste Green Deals, waarmee maatschappelijke organisaties, burgers en bedrijven zelf het heft in handen nemen om Nederland schoner en duurzamer te maken. Zo helpt Natuur & Milieu om ruim baan te maken voor initiatieven vanuit de samenleving zelf. Goed voor de natuur en goed voor onze welvaart, nu en in de toekomst.”Maxime Verhagen, minister van Economische zaken, Landbouw en Innovatie

Kennis en partnerships internationaal

Internationale samenwerking is onmisbaar in de strijd voor een beter milieu. Daarom speelt onze organisatie een actieve rol in de Europese milieubeweging. Dat doen wij onder meer als actief lid van het European Environmental Bureau, een koepelorganisatie van circa 140 Europese natuur- en milieuorganisaties. Ook hebben we een bestuurszetel in de European Federation for Transport and Environment (T&E), die zich inzet voor schonere auto’s en duurzaam ver-voer. In de Europese tak van het wereldwijde Climate Action Network (CAN) hebben we een bestuurszetel, waarmee wij invloed uitoefenen op het Europese klimaat- en energiebeleid.

Medewerkers en organisatie

De kracht van Natuur & Milieu zijn haar medewerkers. De organisatiestructuur kent vier ondernemende teams: Klimaat en Energie, Mobiliteit en Ruimte, Landbouw en Economie, Communicatie en Fondswerving. Ter ondersteuning zijn er de teams Financiën en P&O / Facilitair. In al deze teams werken enthousiaste men-sen samen, op een oplossingsgerichte en inspirerende manier. Het afgelopen jaar hebben we gezien dat de grotere aandacht voor resultaat- en klantgerichtheid, projectmatig werken en acquisitievaardigheden zijn vruchten afwerpt. Die vaardigheden verder verster-ken, is een belangrijke prioriteit voor 2012. We zetten in op coachend leiderschap en medewerkers kunnen zich (geborgd in de beoordelingscyclus) verder ontwik-kelen met teamtrainingen en acquisitietrainingen.

1514

• Het versnellen van energiebesparing in de gebouwde omgeving:

— met de ontwikkeling van het Green Deal project ‘Smart Community’ op basis van slimme meters.

— door de uitvoering van de ‘Cool products’ campagne samen met Europese koploper-bedrijven en NGO’s in Brussel.

• Het leveren van een bijdrage aan de 14% duurzame energie doelstelling van Nederland:

— door meer draagvlak te creëren voor grootschalige windenergie op land.

— door de promotie van wind o� shore (‘Zeekracht’)o� shore (‘Zeekracht’)o� shore — door in te zetten op hogere duurzaamheidseisen

voor biomassa. — door samen met vele partners zoals TenneT

te werken aan het beter geschikt maken van elektriciteitsnetten voor duurzame energie.

— door het verminderen van de CO2-emissies van fossiele bronnen.

Projecten

In 2011 werkte het team Klimaat en Energie met enthousiasme en succes onder meer aan de volgende projecten:

Ranking the stars: beeld bijgesteld, Nederland is achterblijverNatuur & Milieu publiceerde in oktober 2011 een rap-port genaamd ‘Ranking the stars’. Dit rapport omvat een analyse waarin Nederland wordt vergeleken met andere Europese lidstaten op het gebied van klimaat, milieu en natuur. Hiermee riep Natuur & Milieu het kabinet Rutte-Verhagen op structurele maatregelen te nemen, die Nederland terugbrengen naar minimaal de Europese middenmoot. Het kabinet wekte tot dan toe namelijk de suggestie dat Nederland juist voorop loopt

als het om het milieu gaat. Deze framing zorgde ervoor framing zorgde ervoor framingdat er nauwelijks nog draagvlak was voor nieuwe milieumaatregelen. Waarom niet gewoon in de middenmoot van de Europese Unie meedraaien, zo was de boodschap van het kabinet.

Rapport als maatstafDe realiteit is dat Nederland op de laagste plaats in Europa staat als het gaat om bodem-, lucht- en water-kwaliteit. En dan blijkt ook nog dat Nederland veel Europese milieu afspraken niet naleeft. Natuur & Milieu zette deze cijfers in het rapport uiteen, om zo het positieve beeld dat het kabinet onterecht schetste te veranderen. Met het rapport bereikte Natuur & Milieu massaal opinieleiders en binnen- en buitenlandse media. De Staatssecretaris moest zich verantwoorden in de Tweede Kamer. Dit deed hij met een brief over het rapport ‘Ranking the stars’. Het rapport schetst ook maatregelen die genomen kunnen worden voor bijvoorbeeld veehouderijen, die verantwoordelijk zijn voor een groot gedeelte van de milieuproblemen. ‘Ranking the stars’ is inmiddels een belangrijke maat-staf als het gaat om de kwaliteit van lucht, water en bodem in Nederland. Daarmee is ons doel bereikt: het onterecht positieve beeld is veranderd.

Kolencentrales: NUON werkt mee en Waddengebied beschermdSamen met andere milieuorganisaties verzetten wij ons al jaren tegen de komst van kolencentrales in Nederland. Juridische procedures en stevige onder-handelingen hebben er in april 2011 toe geleid dat energiebedrijf NUON de bouw van zijn kolencentrale heeft uitgesteld tot in ieder geval 2020. Bovendien spraken wij met NUON af dat áls de centrale er toch komt, deze de helft minder CO2 zal uitstoten dan een reguliere kolencentrale (een reguliere centrale stoot ongeveer 3,5 Mt CO2 per jaar uit). Dit is alleen mogelijk

Klimaat & Energie

Meer duurzaam, minder broeikasgassen: power to the people!

Het team Klimaat en Energie richt zich op het verminderen van de CO2-uitstoot in met name de energiesector en de woningbouw. Want hoewel vaak de suggestie wordt gewekt dat Nederland het prima doet als het gaat om klimaat en milieu, blijkt het tegenovergestelde waar. Met onze projecten laten we overheid, bedrijven en consumenten op een positieve manier zien en ervaren hoe het ook anders kan.

Hoewel steeds meer mensen de nadelige gevolgen van CO2-uitstoot kennen en de vraag naar schone energie stijgt, blijft CO2-uitstoot een belangrijk zorgen kind. Uit onderstaande fi guur blijkt dat de uitstoot van broeikasgassen in Nederland naar verwachting weer gaat toenemen van 200 Megaton in 2009 tot 223 Megaton in 2015. Hierbij is nog geen rekening gehouden met de uitstoot van broeikas-gassen van de lucht- en scheepvaartbewegingen van en naar Nederland. Ook die zijn fl ink gestegen.

Kijken we naar de ontwikkeling van de afzonderlijke broeikasgassen, dan valt op dat Nederland voor een enorme uitdaging staat. De totale uitstoot van broei-kasgassen in Nederland is sinds 1990 ongeveer gelijk gebleven, dankzij een forse afname van de zogeheten ‘overige broeikasgassen’ methaan, lachgas en fl uor-houdende gassen. Debet hieraan zijn de verbeterde afvanginstallaties in landbouw en industrie. Daar tegenover staat dat de uitstoot van het belang-rijkste broeikasgas, CO2, sinds 1990 gestegen is met 14%. Een zeer slechte score voor Nederland, in verge-lijking tot bijna alle andere Europese landen. CO2 heeft inmiddels een aandeel van 85% van de totale broei-kasgassen in Nederland. De uitstoot van CO2 moet dan ook revolutionair dalen om een substantiële daling van broeikasgassen in gang te zetten.

Het team Klimaat en Energie werkt langs een aantal routes aan de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.• Het vergroten van draagvlak voor het klimaatbeleid: — onder meer met het Europese Emissiehandelsys-

teem en de Europese brandsto waliteitrichtlijn.

Figuur: Uitstoot van broeikasgassen in Nederland volgens het Kyoto-protocol,

exclusief uitstoot door veranderingen in landgebruik, lucht- en scheepvaart

(PBL 2011c) en een raming tot 2015.

Mton CO2 - equivalenten

100

150

200

250

50

1990 1995 2000 2005 2010 20150

2020

Kyoto-doel2008—2012

Onzekerheid2010—2015

Realisatie

Kortetermijnraming2010—2015

1716

Positieve publiciteitIn de maand september liep de campagne voor de introductie van Zeekrachtstroom. Deze campagne was wat betreft zichtbaarheid in de landelijke en lokale media een groot succes. Het publicitaire hoogte-punt was een stunt van Zeekracht-ambassadeur Beau van Erven Dorens. Hij reed met een zelfgebouw-de ‘zeilauto’ op pure wind over de Afsluitdijk. Dit leidde onder andere tot aandacht voor Zeekracht in De Wereld Draait Door en SBS Shownieuws. Ondanks de ruime en positieve publiciteit stapten slechts een paar honderd mensen over op Zeekracht-stroom. Uit de evaluatie hebben we de les geleerd dat Natuur & Milieu niet het juiste business model heeft om een product zoals Zeekrachtstroom te verkopen waarbij eerst langdurig geïnvesteerd moet worden en aanloopverliezen ingecalculeerd moeten worden. Ook past het minder goed bij onze ona ankelijke positie. Daarom is besloten de coöperatie in 2012 te ontbinden, waarna de activiteiten worden voortgezet als ‘project Zeekracht’ van Natuur & Milieu.

Groene Groei Deal: kans op substantiële milieuwinstBegin oktober 2011 sloot Natuur & Milieu een ‘Groene Groei Deal’ met de overheid, de Natuur- en Milieu-federaties, MVO Nederland en de ondernemingsorga-nisaties VNO-NCW, MKB-Nederland en LTO Nederland. De Groene Groei Deal is de overkoepelende deal van ruim 50 sector- en bedrijfsdeals, die de komende jaren verder worden uitgebreid. Voor deze deals zijn in onze ogen bedrijven essentiële partijen. De ‘Green Deal’ van de Rijksoverheid bestaat in de huidige vorm uit een reeks individuele projecten. Wij zien de Green Deal pas als een succes als we er samen met alle partijen in slagen de impact van de individuele duurzaamheid-projecten te verbreden naar hele sectoren. Alleen dan is er sprake van substantiële milieuwinst.

Aan het stuur zittenIn de ‘Groene Groei Board’ (het ‘bestuur’ van de Groene Groei Deal) gaan wij daarom samen met de andere partijen na hoe structurele maatregelen de lessen van de individuele projecten kunnen verzilveren. Bijvoorbeeld via fi scale vergroening of het aanpassen van wet- en regelgeving. Wij realiseren ons dat wij, door mee te doen aan de Groene Groei Deal, gemak-kelijk het verwijt kunnen krijgen een groen randje te verlenen aan kabinet en werkgeversorganisaties. Toch doen wij mee. We zijn er namelijk van overtuigd dat zelf aan het stuur zitten en invloed uitoefenen, in de huidige situatie meer oplevert dan aan de zijlijn blijven staan met schone, maar lege handen.

door inzet van biomassa en CO2-afvang en -opslag. In ruil voor deze afspraken heeft Natuur & Milieu de procedure tegen het gasgestookte deel van de Magnumcentrale ingetrokken. Natuur & Milieu heeft van de rechter geen gelijk gekregen wat betreft de milieu vergunningen van Essent/RWE, Electrabel en EON. Wel heeft Natuur & Milieu een grote overwinning geboekt in augustus 2011, toen de rechter besloot de natuurvergunning van de Essent kolencentrale in de Eemshaven te vernietigen. Natuur & Milieu wil met deze procedure voorkomen dat de leefomgeving van het Werelderf-goed Waddenzee wordt vervuild. Naast deze juridische onderhandelingen heeft het team door lobby meer steun gevonden voor de invoering van een bijstook-verplichting voor biomassa in kolencentrales.

Rapportageverplichting Biomassa: zicht op aard en herkomstNatuur & Milieu heeft in februari 2011 een beslissende rol gespeeld bij de agendering en invoering van een wettelijke rapportageverplichting voor biobrandstoff en. Wij bouwden een bedrijvencoalitie, participeerden actief in de Commissie Corbey en ondersteunden Tweede Kamerleden. Bepaalde biobrandstoff en, zoals palmolie, zorgen voor massale boskap, en de verbouwing van koolzaad gaat ten koste van waar-devolle landbouwgrond. De rapportageverplichting laat zien wat de aard en herkomst is van biobrandstof-fen die door oliemaatschappijen worden bijgemengd. Bedrijven die echt duurzame biobrandstoff en ontwik-kelen, worden hiervoor beloond door de toegenomen transparantie die de nieuwe wet biedt. Die transparan-tie zorgt er namelijk voor dat nu ook het grote publiek toegang tot deze informatie krijgt, wat het maatschap-pelijke debat versterkt.

Helder Groen Gas: duidelijk gemaakt wat goede en foute biomassa isDaarnaast hebben wij in 2011 de visie ‘Helder Groen Gas’ gepubliceerd. Groen gas, gemaakt uit biomassa, is de laatste jaren sterk in opkomst als nieuwe vorm van duurzame energie. Groen gas is echter – in tegen-stelling tot wat de naam doet vermoeden – niet per defi nitie ‘groen’. Het gas is pas echt groen als de gebruikte biomassa gegarandeerd tot klimaatwinst leidt én niet concurreert met de voedselproductie voor mens en dier. In het rapport is een lijst opgenomen met goede en foute grondstoff en voor de productie van groen gas. Goed zijn gft-afval of zuiveringsslib van rioolwater, slecht zijn landbouwgewassen of reststro-men uit de voedingsmiddelenindustrie.

Zeekracht: investeren in en stroom krijgen van windmolenparken op zeeAl een paar jaar werkt Natuur & Milieu met de coöperatie ‘Zeekracht’ aan een (politieke) doorbraak. Ons doel: in 2020 zoveel mogelijk huishoudens voor-zien van duurzame energie van de Noordzee. In 2011 hebben wij de ongeveer 9500 leden van de coöperatie Zeekracht twee handelingsperspectieven geboden. Zij konden overschakelen op Zeekrachtstroom, opgewekt door het Prinses Amaliapark van Eneco; een Nederlands windmolenpark op de Noordzee. Ten tweede konden de leden eigenaar worden van een stukje Belgisch windpark op de Noordzee, door participaties te kopen in het investeringsfonds van onze partner Meewind. Door het aanbieden van deze opties ontstond er budget voor politiek lobbywerk ten bate van wind op zee, en voor het versterken van de beweging Zeekracht. Zeekracht-leden investeerden in 2011 ongeveer € 700.000 in participaties via Meewind.

1918

“De klanten van de ASN Bank hebben ‘duurzame energie’ aangewezen als een van de vier belangrijkste duurzame thema’s. Daarom steunt de bank – namens klanten met een rekening ASN Ideaalsparen of een ASN Creditcard – de actie Zon Zoekt Dak van Natuur & Milieu. De eerste fase was een handtekeningenactie voor een lager btw-tarief op zonnepanelen. Een lager btw-tarief maakt zonnepanelen betaalbaarder voor de vele Nederlanders die ze op hun dak willen. De actie leverde achttienduizend handtekeningen op, die in oktober zijn aangeboden aan de Tweede Kamer. De ASN Bank is blij met deze samenwerking, die haar helpt invulling te geven aan haar duurzame missie.“ ASN Bank

Toekomst

We zien dat steeds meer mensen hun eigen duurzame energie gaan opwekken en onderling uitwisselen. Me nsen zullen ook met behulp van slimme meters en internet communities vormen en een sport maken van communities vormen en een sport maken van communitiesenergiebesparing. Zij zullen door zelf stroom te maken een speler worden op de energiemarkt. Het team Klimaat en Energie wil deze trend van ‘power to the people’ versnellen met een aantal projecten:

• Natuur & Milieu wil mensen massaal laten overschakelen op zonne-energie via onze collectieve inkoopactie ‘Zon Zoekt Dak’. Wij versnellen de markt door alles te regelen en het gedoe van panelenkeuze en installatie uit handen te nemen. Zie ook: www.zonzoektdak.nl

• In 2012 zetten we de ‘Smart Community’ op, samen met de netbeheerders Enexis en Alliander. Dit project is een Green Deal en wordt ondersteund door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. In de Smart Community zijn prikkels en handelingsperspectieven gekoppeld aan slimme meters. Dit biedt mensen de kans om geld te verdienen door extra energiebesparing in de woning.

• In 2012 wordt ook verder gewerkt aan het verminderen en schoner maken van fossiele bronnen. Bijvoorbeeld door het voorkomen van de nieuwe kolencentrale aan de rand van de Waddenzee en door te zorgen dat de werkelijke CO2 footprint van teerzandolie wordt gewaardeerd footprint van teerzandolie wordt gewaardeerd footprintin beleid. Nederland is nu al netto-exporteur van stroom, terwijl de nieuwe geplande kolencentrales nog in bedrijf moeten komen. Meer kolenstroom betekent meer export, terwijl mensen in Nederland blijven zitten met de lokale milieuverontreiniging en de kosten daarvan.

• Samen met andere partijen in ons netwerk (VNO-NCW, Nederland krijgt Nieuwe Energie, De Groene Zaak, vakbonden, energiebedrijven, etc.) bouwen we aan het draagvlak voor groene hervormingsmaatregelen in het pakket van het kabinet.

2322 In het derde opeenvolgende jaar is de campagne ‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’ ook in 2011 met veel succes vervolgd. De week van Het Nieuwe Werken in november werd met de badjassen-actie geopend.”

FijnstofJarenlang week Nederland met toestemming van de EU af van de fi jnstofnorm, maar in juni 2011 werd de norm weer offi cieel van kracht. Kijkend naar de 55 meetpunten van het RIVM, blijkt dat in 2011 op 30% van de meetstations de luchtkwaliteitsnorm is overschreden (meer dan 35 dagen werd de dagnorm overschreden). Voor de straatstations is dit zelfs 60 procent. Overigens wordt het steeds duidelijker dat het voor onze gezondheid niet gaat over fi jnstof, maar over het ultrafi jne fi jnstof: roet. Juist dit roet komt voor het overgrote deel van verkeer.

Het team Mobiliteit en Ruimte werkt langs drie routes aan de milieuproblemen van het verkeer:• zuiniger motoren• duurzamere brandstoff en• minder vervoerskilometers.

Projecten

Politiek: geen gehoor voor “nieuwe groene groei”Waar in het bedrijfsleven duurzaamheid steeds meer een business case is, zorgt de politiek eerder voor ver-traging van duurzaamheidswinst. Daar ligt de nadruk vooral op het mogelijk maken van ‘oude’ groei, waar wij met voorstellen komen voor nieuwe groene groei. De overheid investeert in meer asfalt, en regels wor-den aangepast om eenvoudiger en sneller te kunnen bouwen. Spitstroken worden permanent opengesteld en de maximum snelheid wordt verhoogd. Mede door toedoen van de lobby van Natuur & Milieu, is het kabi-netsvoorstel voor verhoging van de maximumsnelheid niet onverkort ingevoerd. Helaas worden tegelijker-tijd de belastingvoordelen voor (super)zuinige auto’s vanaf 2012 aanzienlijk beperkt en worden onzuinige auto’s per saldo goedkoper. Natuur & Milieu bereikte in

samenwerking met brancheorganisaties, onder andere via een paginagrote advertentie in het FD, een politiek compromis in de fi scale behandeling van bijtelling voor zeer zuinige elektrische auto’s.

Twee leermomenten: Begin 2011 hebben we stevig gelobbyd om de groei van de luchtvaart te beteugelen. We investeerden in goed onderbouwde argumenten voor de Tweede Kamer en het ministerie van I&M, maar boekten geen succes. Afgelopen jaar is een van de grootste lastenverlichtingen voor autorijden doorgevoerd zonder dat dit is opgevallen. Voor beide ervaringen geldt dat we veel meer hadden moeten bouwen aan krachtige coalities en het publiek debat hadden moeten aanjagen om uiteindelijk politiek succes te kunnen boeken.

Het Nieuwe Werken doe je zelf: opnieuw groeiende bekendheid en waarderingThuiswerken, reizen op andere tijdstippen en werkend reizen met het openbaar vervoer. Het Nieuwe Werken draagt niet alleen bij aan een beter milieu, maar maakt werken voor werknemer én werkgever leuker, gezon-der en productiever. In het derde opeenvolgende jaar is de campagne ‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’ ook in 2011 met veel succes vervolgd, in samenwerking met het Platform Slim Werken Slim Reizen en met partners als Centraal Beheer Achmea en de Nationale Postcode Loterij. In dit jaar maakten we voor het eerst gebruik van ‘Het Nieuwe Werken Hoofdkwartier’, een centrale plek in Utrecht waar mensen kennis konden maken met Het Nieuwe Werken.

Mobiliteit & Ruimte

Mag het wat minder, zuiniger en schoner?

Het team Mobiliteit en Ruimte zet in op het verminderen van de milieu schade door verkeer. Dat doen we langs drie routes: zuinige vervoersmiddelen, duurzame brandsto� en en minder auto- en vliegkilometers. Ook in 2011 maakten wij weer succesvolle afspra-ken, onder meer met de lease sector over de aanschaf van zuinige auto’s, en met grote (bouw)bedrijven over het verkleinen van hun CO2 footprint.

Het verkeer zorgt als enige sector nog steeds voor een groeiende uitstoot van broeikasgassen. Het is verant-woordelijk voor een derde van alle broeikasgassen, aldus het Europees Milieuagentschap. Oorzaak is met name het wegverkeer. Enkele feiten:

• De CO2-emissie van verkeer, inclusief luchtvaart en zeescheepvaart groeide met 34% tussen 1990 en 2008. In diezelfde periode reduceerde de energiesector zijn emissie met 9%.

• De totale kosten van de milieuschade door verkeer in Nederland bedragen tussen de € 2 en 8,5 miljard per jaar.

• Motoren werden de afgelopen jaren weliswaar zuiniger maar dat woog niet op tegen het negatieve eff ect van meer zwaardere auto’s en het gebruik van airco.

• Opvallend is dat de totale binnenlandse mobiliteit van personen sinds 2005 niet meer toeneemt en dat al 10 jaar de verdeling over de verschillende vervoerswijzen nauwelijks verandert (75% reist per auto).

• Sinds 2000 deed de grootste groei zich voor in het woon-werkverkeer: een toename met 18 procent.

• De CO2-uitstoot van personenauto’s steeg in Nederland tussen 2000 en 2010 met ongeveer 6%.

Goed nieuws is er ook. De gemiddelde CO2-uitstoot van nieuwe auto’s daalde van boven de 160 gram CO2-uit-stoot per kilometer in 2005 tot 126 gram medio 2011.

BroeikasgassenEU aandeel broeikasgassen per vervoerwijze in 2008(Bron: European Environment Agency, EEA)

71, 3 %

13, 5 %

12, 8 %

1, 8 %

ZEEVAAVAAV RT

LUCHTVAART

BINNENVAART

0, 7 %RAIL

WEG

2524

DuurzaamheidswinstEind 2011 gaven 13 bedrijven aan een plan van aanpak te maken om in aanmerking te komen voor de Award. De aanpak werkt: bedrijven kijken beter naar hun logistiek en de duurzaamheidswinst die zij, vaak in samenhang met kostenbesparing, weten te bereiken. Als een bedrijf er eenmaal ‘in duikt’ worden naast de logistiek bovendien vaak ook andere milieu-aspecten meegenomen, zoals energieverbruik in het bedrijf zelf. Niet alle aangemelde bedrijven hebben uiteindelijk deelgenomen aan de Lean and Green Award, omdat er op dat moment geen menskracht voor kon worden vrijgemaakt. De prioriteiten voor de komende tijd waren al bepaald. Van de bedrijven die toezegden dat ze met de Lean and Green Award aan de slag zouden gaan, heeft een aantal dit voortvarend opgepakt. Dit betrof vooral bedrijven waar studenten een deel van het onderzoek uitvoerden.

Toekomst

De succesvolle campagne voor Het Nieuwe Werken zetten we in 2012 voort, met een nog grotere nadruk op opschaling, verbreding en implementatie. We gaan samen met onze partners in gesprek met bedrijven en bieden hen concrete tools om daadwerkelijk met tools om daadwerkelijk met toolsHet Nieuwe Werken aan de slag te gaan. Binnen het logistieke thema staat in 2012 innovatie voor duur-zaamheid centraal. Op de Bedrijfsauto RAI in april 2012 presenteren wij de resultaten van ons project ‘C,mm,n Cargo’ aan de branche en overheid. Samen met vijf universiteiten/hogescholen en een groot aantal bedrijven laten wij een aantal mogelijke innovaties in de transportsector zien, waarmee in 2035 een vermin-dering van de CO2-uitstoot van 60 procent is te reali-

Het Openbaar Vervoer is de meest milieuvriendelijke vorm van vervoer, en het OV-personeel is hiervan het visitekaartje. Ook in 2011 zette Natuur & Milieu hen daarom in het zonnetje. Bijna 2000 reizigers stemden op hun ‘OV-held’ en tijdens een feestelijke uitreiking werden de ‘Mr. en Mrs. Bus 2011’ en ‘Mr. en Mrs. Rail 2011’ bekend gemaakt.

seren. Ook blijven we actief op het thema stedelijke distributie. In 2010 en 2011 spraken we veel bedrijven die in aanmerking komen voor deelname aan de Lean and Green Award, vanwege hun duurzame aanpak van stedelijke distributie. In 2012 breidt Natuur & Milieu dit uit door 15 gemeenten te benaderen over hun distributieaanpak. Met tien gemeenten maken we bindende afspraken, waardoor ook zij in aanmerking kunnen komen voor de Lean and Green Award.

“Natuur & Milieu is meer dan andere milieu organisaties in staat om haar kennis van de inhoud te vertalen naar de praktijk en te delen met anderen. En dat doet ze op een positieve manier. De samenwerking met Natuur & Milieu bevalt mij uitstekend.”

Hans Blink,President Athlon Car Lease International B.V.

10 miljoen NederlandersEen week lang kwamen geïnteresseerden naar het Hoofdkwartier om te fl exwerken, debatten te volgen en aan workshops deel te nemen. Onderzoek na afl oop van de campagne wees net als in 2010 uit dat de bekendheid met Het Nieuwe Werken was toegenomen: in 2011 van 33% naar 41%. Uit het onderzoek blijkt verder dat in bedrijven waar aandacht is besteed aan de Week van Het Nieuwe Werken, 43% van de werk-nemers positiever is gaan denken over Het Nieuwe Werken. Verder blijkt uit bereikcijfers dat 10 miljoen Nederlanders met de campagne zijn bereikt via radio en vrije publiciteit.

Cleaner Car Contracts: al 1,5 megaton CO2 en € 900 miljoen bespaardNatuur & Milieu ziet de autolease sector als belangrijk-ste partner voor een snellere introductie van zuinige auto’s. Met ons initiatief ‘Cleaner Car Contracts’ verbin-den we de behoefte van de internationale leasesector aan zuinige auto’s, aan de politieke discussie over energiezuinige auto’s in Brussel. Leasemaatschappijen zetten jaarlijks zo’n 40 procent van alle nieuwe auto’s in Europa op de weg. Een ambitieus inkoopbeleid bij de leasesector versnelt de introductie van zuinige automodellen enorm. In Duitsland, Italië, Denemarken, België en Nederland werkt Natuur & Milieu met zusterorganisaties aan Cleaner Car Contracts. Lease-maatschappijen tekenen een contract met afspraken over het tempo waarin zij hun leasevloten zuinig maken, met doelstellingen voor 2012, 2014 en 2020. Sinds 2010 ondertekenden zo’n 25 grote (inter)natio-nale autolease- en verhuurmaatschappijen en ruim 60 � eet owners een Cleaner Car Contract. � eet owners een Cleaner Car Contract. � eet owners

Milieuwinst In Nederland hebben we met zo’n 60 procent van de leasemarkt nu een Cleaner Car Contract afgesloten. Bedrijven als Athlon Carlease, Arval, Alphabet Lease, Leaseplan, Business lease, Sixt, Hertz en GE fl eet-services kopen al in 2012 ruim 160.000 auto’s die in zuinigheid ver vooruitlopen op het offi ciële Europese reductiepad. De directe milieuwinst bedraagt van 2009 tot 2012 ruim 1,5 megaton CO2, vergelijkbaar met het energiegebruik van de inwoners van een middelgrote stad. Bovendien levert deze actie een jaarlijkse besparing van ruim € 900 miljoen op aan brandsto osten. Naast deze directe milieuwinst heeft Cleaner Car Contracts invloed op de Brusselse besluitvorming over normen voor zuinige auto’s in Europa. 2012 wordt wat dat betreft een belangrijk jaar. Daarom gaat Natuur & Milieu door met Cleaner Car Contracts, betrekken we nog meer landen en bedrijven en werken we nauw samen met Europese koepelorganisatie Transport & Environment.

Lean and Green Award: bedrijven zetten stap naar CO2-reductie in 2012Natuur & Milieu heeft in 2011 honderd bedrijven be-naderd voor deelname aan de ‘Lean and Green Award’ van het programma Duurzame Logistiek (Ministerie van Infrastructuur en Milieu). Dit is een erkenning voor bedrijven die minimaal 20 procent CO2-reductie bereiken in het logistiek proces. Natuur & Milieu heeft met name de eerste kennismaking met de bedrijven georganiseerd. Als de bedrijven verder willen, neemt het programma Duurzame Logistiek het voortouw om hen te begeleiden. Bedrijven ervoeren het als positief dat ze door een milieuorganisatie werden benaderd voor de Lean and Green Award en zagen dit als erken-ning van hun MVO-beleid.

Elektrisch rijdenNatuur & Milieu en Milieudefensie kregen in februari 2012 tijdens het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij € 4,5 miljoen voor

het project Drie Keer Groener. Dit project maakt van de A15 een ‘duurzame energie snelweg’ waarover 40.000 mensen zich in elektrische auto’s gaan verplaatsen.

De auto’s worden onder meer door zonnepanelen langs de snelweg voorzien van groene stroom.

2928

Focus op vleesVlees was in 2011 het speerpunt van het team Landbouw en Economie. Enkele feiten:

• Nederlanders eten gemiddeld 45 kilo vlees per persoon per jaar. En elk jaar stijgt de wereldwijde consumptie van vlees sneller.

• De productie van iedere kilo rundvlees vergt 7 kilo plantaardig veevoer, 15.000 liter water en 50 tot 70 m2 landbouwgrond.

• De vleesproductie neemt 80 procent van de wereldwijde landbouwgrond in beslag en levert slechts 15 procent van onze calorieën op.

• Elk jaar verdwijnt 3 miljoen hectare aan tropisch regenwoud om plaats te maken voor vleesproductie. Dat is bijna even groot als Nederland.

• Daarnaast is voor de productie van al het vlees dat in Nederland gegeten wordt, evenveel water nodig als 13 maal het jaarlijkse watergebruik van alle Nederlandse huishoudens samen.

• Als alle Nederlanders twee dagen per week plantaardige vleesvervangers zouden eten in plaats van vlees, dan zou dat per jaar de CO2-uitstoot van 570.000 personenauto’s schelen.

• Minder vlees eten is beter voor de gezondheid en voor het dierenwelzijn.

Het team Mobiliteit en Ruimte werkt langs twee routes aan de milieuproblemen van de landbouw:• Verduurzamen van de productie en• Verduurzamen van de consumptie.

Projecten

Politiek: gewerkt aan veel milieuvraagstukkenOm de vleesproductie te verduurzamen, lobbyt Natuur & Milieu voor oplossingen op het gebied van het mest-probleem, ammoniakuitstoot, de CO2-uitstoot, verlies van biodiversiteit en dierenwelzijn. We leverden een bijdrage aan de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). De PAS moet ervoor zorgen dat de zogenaamde ‘Natura-2000 doelen’ veilig gesteld worden en tegelijk ruimte maken voor nieuwe economische activiteiten van agrariërs. Daarnaast heeft Natuur & Milieu in 2011deelgenomen aan de ‘Task Force optimalisatie mine-ralenkringlopen’ die is ingesteld in het kader van de Uitvoeringsagenda duurzame veehouderij. Om vergroe-nings- en verduurzamingsmaatregelen te koppelen aan de landbouwpremies, hebben wij een voorstel gemaakt voor een groen puntensysteem. Dit groene puntensys-teem zorgt voor een fi nanciële ondersteuning van pres-taties op het gebied van vergroening en verduurzaming, die bijdragen aan duurzame landbouw en tegelijkertijd de economische positie van de landbouw versterken.

Flexitariër campagne: minder vlees eten is nu “normaal”Om het consumentengedrag te beïnvloeden, is Natuur & Milieu in 2011 gestart met de campagne ‘Ik ben fl exitariër’. Als fl exitariër eet je één of meerdere dagen per week geen vlees. Met deze campagne willen wij een bijdrage leveren aan de overgang van de consump-tie van vlees naar de consumptie van plantaardige alternatieven in Nederland. Daarnaast is de campagne bedoeld om de food sector te motiveren met nieuwe food sector te motiveren met nieuwe foodproducten te komen. De campagne startten we met het uitbrengen van onderzoeksresultaten over de con-sumptie van vlees(vervangers) in Nederland. Daaruit bleek onder meer dat maar liefst 83 procent van de bevolking al aan de defi nitie van fl exitariër voldoet. Het hele jaar waren er ludieke acties om consumenten bekend te maken met de fl exitariër. Model Kim Feenstra

Landbouw & Economie

Andere (menu)keuzes voor een beter milieu

De voedselproductie en de samenstel-ling van ons huidige voedselpakket trekken een zware wissel op het milieu en de natuur. Er zijn enorme verbeterin-gen mogelijk: een kwestie van andere eetgewoonten en productiemethoden. Het team Landbouw en Economie werkt aan de verduurzaming van zowel de voedselproductie als de voedsel-productie als de voedsel-productieconsumptie. Met als belangrijkste speerpunt: vlees.

Wereldwijd is de biodiversiteit de afgelopen decennia met 40 procent afgenomen, onder andere door de kap van oerwoud voor de teelt van soja, een belangrijk ingrediënt voor veevoer. In Nederland is de biodiver-siteit zelfs met 85 procent afgenomen. Dat komt deels door het enorme mestoverschot van 186 miljoen kilo fosfaat per jaar, waardoor het water vervuilt. Daarnaast bedreigt de ammoniakuitstoot uit de inten-sieve veehouderij 60 procent van de natuurgebieden in Nederland. Ook voor het klimaat is verduurzaming van de voedselproductie en het veranderen van ons menu van groot belang. De mondiale veehouderij draagt namelijk voor 12 procent bij aan de uitstoot van broeikasgassen. Het verduurzamen van de vleespro-ductie kan daarom de milieu-impact enorm verkleinen. Maar nóg beter is het als consumenten minder vlees gaan eten.

“We moeten gewoon minder vlees gaan eten, hoe heerlijk ik het ook vind. Dus de campagne ‘Ik ben fl exitariër’ van Natuur & Milieu onderschrijf ik.”

Peter ter Kulve,Chairman Unilever Benelux

Mton CO2 - equivalenten40

30

20

10

1990 1994 1998 2002 2006 20100

Distikstofoxide (N2O)

Methaan (CH4)

Koolstofdioxide (CO2)

Emissie broeikasgassen land en tuinbouw(Bron: Emissieregistratie)

3130

Het is van belang dat er in de markt ook daadwerkelijk vraag komt naar gecertifi ceerde productie. Natuur & Milieu heeft daarom samen met vijf andere maat-schappelijk organisaties (WNF, Solidaridad, Both Ends, IUCN-NL en ICCO) gewerkt aan een collectieve afspraak van het Nederlands bedrijfsleven. Doel is om tot 2015 in stappen naar 100 procent verantwoorde soja over te gaan, waarbij gebruik van de standaard van de RTRS-soja een kwaliteitseis voor de productie van vlees, zuivel, eieren en andere voedingsmiddelen in Neder-land is. Half februari 2012 ondertekenden de bedrijven in de sojaketen hiervoor een afspraak. Natuur & Milieu volgt samen met koplopers uit het bedrijfsleven zoals Friesland Campina, Ahold en Unilever, de komende jaren nauwlettend of er inderdaad voldoende positieve eff ecten zichtbaar zijn. Naast duurzame soja is vermin-dering van de vleesconsumptie meer dan ooit nodig, hier blijft Natuur & Milieu dan ook op inzetten.

Nano: meer aandacht voor de risico’sHet team Landbouw en Economie heeft naast het prioritaire onderwerp ‘voedsel’ ook nog een aantal andere projecten onder handen. Een daarvan betreft de risico’s van de toepassing van nanotechnologie. Bij nanotechnologie benadrukt Natuur & Milieu het voorzorgsbeginsel: de risico’s zijn nog onvoldoende in kaart gebracht om zonder meer nanotechnologie in te zetten, zeker daar waar eff ecten op mens, milieu of natuur niet uitgesloten kunnen worden. Daartoe zoeken wij vooral de publiciteit op. In 2011 heeft het RIKILT (onderzoeksinstituut van de Wageningen University & Researchcentre) in opdracht van Natuur & Milieu onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van nanodeeltjes in cosmetica. Op basis van dat onderzoek verscheen er een artikel in de Volkskrant en zijn de uitkomsten van het onderzoek op tientallen websites vermeld. Ook onderzocht het RIKILT op ons verzoek de aanwezigheid van nanozilver in textiel. De resul-taten van dit onderzoek zijn begin 2012 naar buiten

gebracht, onder andere tijdens een uitzending van het TV programma Kassa. In 2011 leverden wij, onder andere in de vorm van een debat over nanodeeltjes in cosmetica, een bijdrage aan het eindevenement van de Maatschappelijke Dialoog Nanotechnologie.

Toekomst

Het team Landbouw en Economie blijft zich in 2012 primair richten op de verduurzaming van de vlees-productie en –consumptie. Naast de doorlopende projecten, zoals Duurzame soja, Varkenshouderij 2.0 en de Flexitariër campagne, komen er in 2012 nieuwe projecten bij. Zo gaan we de exportmogelijkheden voor duurzame Nederlandse vleesproducten onderzoeken. We gaan met een mobiele ‘fl exitaria’, een omgebouwde bus, het land in om mensen kennis te laten maken met heerlijke maaltijden zonder vlees. Ook gaat Natuur & Milieu samen met Groentehof, Hessing Supervers, Jumbo en The Greenery kant-en-klaar maaltijden ver-duurzamen, bijvoorbeeld door het vlees in de maaltij-den te vervangen door plantaardige alternatieven.

Tenslotte blijven we natuurlijk ook lobbyen om het overheidsbeleid te beïnvloeden. Zo zullen we ons in 2012 actief bezig houden met de nieuwe overheidsvisie die wordt gemaakt voor het toekomstige mestbeleid. Het sluiten van de mineralenkringloop staat daarbij voor ons voorop. Daarnaast leveren wij inbreng bij de evaluatie van de Meststoff enwet en de besluitvorming over de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof).

In augustus vestigden we samen met Ojah een wereldrecord voor het grootste vegetarische broodje shoarma tijdens de Studenten Uitweken in Utrecht. Dit broodje van 201 kilo werd onder leiding van Pierre Wind klaargemaakt en uitgedeeld. Het evenement leverde veel publiciteit op.

verscheen op de rode loper in een jurk die samenge-steld was uit de sojavleesvervanger Beeter. In april deelde Natuur & Milieu in samenwerking met Alpro Soja, Goodbite, Quorn, Tivall, Valess en Vivera ruim 2000 vleesvervangers uit. Nog eens 10.000 werden gratis beschikbaar gesteld waarvoor consumenten na aanschaf hun geld konden terugkrijgen.

Flexitariër als trendDe campagne is breed opgepikt en de term ‘fl exitariër’ is inmiddels ingeburgerd als een benaming voor iemand die op een nieuwe manier gezond, lekker en duurzaam eet. In 2011 is de vleesconsumptie voor het eerst sinds jaren gedaald met 1,4 procent en volgens trendwatcher Adjiedj Bakas is de fl exitariër een van de trends voor 2012. De refund-actie was het minst succesvolle onderdeel van de Flexitariër campagne. De 10.000 vleesvervangers die beschikbaar waren, zijn niet al-lemaal benut. Natuur & Milieu heeft hiervan geleerd dat er meer communicatie nodig is om acties onder de aandacht te brengen. Bovendien blijkt het opsturen van een bon en barcode voor € 2,50 teruggave voor de meeste consumenten een te grote drempel.

Varkenshouderij 2.0: uitzicht op duurzamer varkensvleesIn het project Varkenshouderij 2.0 werkt Natuur & Milieu samen met LTO en Foodlog. We maken ons hard voor de verduurzaming van de varkensvleesproductie en voor verbinding tussen varkenshouders en consumen-ten. Het doel: ontdekken hoe een duurzame varkens-houderij er in 2023 uitziet én bereiken dat een gerichte vraag naar duurzaam varkensvlees ontstaat vanuit consumenten. Er is nog maar weinig interactie tussen varkenshouders en consumenten en varkenshouders weten niet wat consumenten willen. Ze produceren steeds meer vlees voor een steeds lagere prijs. Tegelijkertijd weten consumenten niets meer over de productie van het varkensvlees dat ze kopen en eten.

ExperimenteerruimteIn 2011 zijn drie varkenshouders bereid gevonden om mee te doen aan Varkenshouderij 2.0. Ze gaan ieder met een eigen concept duurzamer varkensvlees produceren. De bedrijven die we zochten moesten een open houding aannemen en de dialoog met de omgeving kunnen aangaan. Met Varkenshouderij 2.0 krijgen de drie varkenshouders een podium en prakti-sche experimenteerruimte voor de nieuwe concepten. Uit de eerste fase van het project hebben we geleerd dat de directe ontmoeting tussen varkenshouder en consu ment niet resulteert in een gerichte vraag vanuit de consument. Daarom gaan we ons in 2012 op de keten richten.

Duurzaam veevoer: 100% verantwoorde soja in 2015Wereldwijd wordt voor de sojateelt ongeveer 95 mil-joen hectare landbouwgrond gebruikt. Het ruimtege-bruik voor sojateelt in Zuid-Amerika is de laatste tien jaar verdubbeld. Die enorme uitbreiding van sojateelt, vooral om veevoer voor de vleesconsumptie te produ-ceren, zorgt al vele jaren voor ontbossing, onverant-woord bestrijdingsmiddelengebruik en confl icten om land. Door de groeiende wereldvraag naar vlees zal de vraag naar landbouwgrond voor soja verder stijgen. Nederland is na China de grootste importeur van soja ter wereld.

Verantwoorde sojaNatuur & Milieu wil de productie van soja verbeteren zodat boskap, vervuiling door landbouwgif en bodem-erosie voorkomen worden en de rechten van lokale bevolking worden gerespecteerd. Om in 2015 alleen nog duurzame soja in veevoer en vlees te hebben, zal soja minstens op een verantwoorde manier moeten worden verbouwd. Verantwoorde soja is gecertifi ceer-de ‘RTRS soja’, waarbij boeren aan meer dan 60 sociale en milieucriteria moeten voldoen.

“De verbinding tussen burger en varkenshouder wordt gelegd door Varkenshouderij 2.0. Dit project is een eyeopener voor de varkenshouder, de slager en de burger. Een mooie opstap naar een hechtere samenwerking.”

Annechien Ten Have MellemaVoorzitter LTO vakgroep Varkenshouderij

3332

Campagnes

Het team Communicatie en Fondsenwerving is verant-woordelijk voor de communicatie van de campagnes van Natuur & Milieu. Succesvolle campagnes met een groot publieks- en mediabereik waren in 2011 ‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’, ‘Zon Zoekt Dak’ en de ‘Flexitariër’ campagne.

Het Nieuwe Werken‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’ is al een aantal jaren een campagne met een groot mediabereik, maar in 2011 werden voorgaande jaren overtroff en. Er was veel aandacht van tv en radio, onder meer in Koffi etijd op RTL 4, Hart van Nederland op SBS6, lunchuitzen-dingen van BNR Radio vanuit het Hoofdkwartier, De Heer Ontwaakt op radio 2, Radio 538 en 3 FM. Ook de schrijvende pers zoals Nu.nl, Trouw (2 artikelen), De Volkskrant (2 artikelen), De Pers en het Financieel Dagblad hadden aandacht voor de campagne. In de periode van 13 september tot 1 december 2011 is de website bezocht door 112.497 unieke bezoekers en er werd tussen 17 oktober en 1 december meer dan 7157 keer getweet over HNW, met een duidelijke piek tijdens de Week van Het Nieuwe Werken.

FlexitariërAan het eind van 2011 had de campagne ‘Ik ben fl exita-riër’ ruim 8 miljoen mensen bereikt. De campagne was gericht op het grote publiek en bestond uit verschil-lende (ludieke) activiteiten, die veel media-aandacht kregen, zowel op televisie als in de geschreven pers.

Zon Zoekt DakIn 2011 is het team Klimaat en Energie in samenwerking met de ASN Bank gestart met de campagne ‘Zon Zoekt Dak’. Dit is een campagne om zonne-energie onder het grote publiek te promoten, met als doel meer mensen aan te zetten tot de aanschaf van zonnepanelen. Aangezien het hier gaat om een campagne voor het grote publiek, speelde (en speelt) het team

Communicatie en Fondsenwerving een grote rol. Er werd gestart met een onderzoek waaruit bleek dat 60 procent van de ondervraagden graag eigen zon-nepanelen wil gebruiken, maar dat gebrek aan kennis en goed advies dit in de weg staat. Ook de hoge kosten blijken een grote rol te spelen. Als ona ankelijke or-ganisatie trapte Natuur & Milieu op 21 juni af met een petitie voor afschaffi ng van BTW op zonnepanelen om zo een verlaging van de kosten te bewerkstelligen.

Dag van de ZonDoor ‘stoppercampagnes’ en actief gebruik van social media konden wij in oktober maar liefst 18.000 hand-tekeningen aan het kabinet overhandigen. Tegelijker-tijd doopten wij 21 juni direct om tot Dag van de Zon en communiceerden dit ook zo naar de media. In de ko-mende jaren zullen wij dan ook deze dag inzetten om zonne-energie verder onder de aandacht te brengen.

Mediabereik

Waar het mediabereik in 2010 ten opzichte van 2009 was gedaald, zien we in 2011 weer een stijgende lijn. Het eerste kwartaal was nog mager doordat we nog geen eigen campagnes in de startblokken hadden. We leunden noodgedwongen te veel op berichten van anderen in de media. In het tweede kwartaal was de campagne ‘Ik ben fl exitariër’ de absolute topper. Deze campagne deed het prima in alle soorten media en wist ook door te dringen tot publieksbladen en glossy’s. In het najaar scoorden we heel goed met de campagne ‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’.

Door het jaar heen was er ook veel media-aandacht voor de diverse uitspraken van de Raad van State en het Europees Hof over de kolencentrales: de deal die milieuorganisaties sloten met Nuon waardoor de kolencentrale die Nuon in de Eemshaven wil bouwen op de lange baan is geschoven (zie hoofdstuk Klimaat & Energie).

2011

2010

2009

287

192

465TV3394

338

Radio

Radio70

Landelijke dagbladen

Landelijke dagbladen

76191

10616

20

TV

RadioLandelijke dagbladen

TV

Samenvatting totale Mediabereik

Communicatie

Consumenten mobiliseren met positieve acties

Het team Communicatie en Fondsen-werving maakt het ‘merk’ Natuur & Milieu als oplossingsgerichte, verbin-dende en dende en dende positieve organisatie zicht-positieve organisatie zicht-positievebaar, versterkt deze waar mogelijk en draagt zo bij aan het realiseren van onze inhoudelijke doelen. Richting consu-menten promoten we aantrekkelijke duurzame alternatieven. Beslissers in bedrijfsleven en overheid proberen we via de publieke opinie te stimuleren tot het maken van duurzame keuzes.

In nauwe samenwerking met de inhoudelijke teams werkte het team Communicatie en Fondsenwerving ook in 2011 met grote inzet aan het bereiken, betrek-ken, binden en benutten van de samenleving en het bedrijfsleven. En dat werpt zijn vruchten af. Meer dan ooit is Natuur & Milieu zichtbaar in campag-nes. Daarbij zetten we met name in op het mobiliseren van de consumentenmacht. Ons streven is minimaal twee beeldbepalende projecten per jaar en sterke zichtbaarheid in de oude en nieuwe media.

BrandingIn 2010 ontwikkelde Natuur & Milieu een nieuwe merk-strategie plus bijbehorende huisstijl die de herken baar-heid en zichtbaarheid van de organisatie helpt vergroten. De huisstijl past goed bij Natuur & Milieu en straalt professionaliteit, transparantie en positiviteit uit. In 2011 waren deze nieuwe stijl en strategie in diverse producties en promotiematerialen zichtbaar. Om het merk Natuur & Milieu nog verder te laden, de herken-baarheid van de huisstijl te vergroten en nog beter te laten zien wat Natuur & Milieu doet, besteden we in 2012 aandacht aan het uitbreiden van de promotie-middelen en de ontwikkeling van een projectenportfolio.

Slimme en groene oplossingenNatuur & Milieu profi leert zich graag met slimme en groene oplossingen. Geen opgeheven vingertje, maar een positieve insteek. We willen liever mensen verlei-den fl exitariër te worden dan hen oproepen geen vlees te eten. De onorthodoxe acties (soja-jurk, een record mega vegaburger voor studenten, gratis uitdelen van vleesvervangers) leidden tot een nieuw en positief soort publiciteit waarmee we een veel bredere doel-groep bereiken. Ook verschenen er stripjes in kranten en kregen onze acties aandacht van bijvoorbeeld de Telegraaf en Shownieuws - media die gewoonlijk niet veel aandacht besteden aan milieuonderwerpen.

Natuur & Milieu pro� leert zich graag met slimme en groene oplossingen. Geen opgeheven vingertje, maar een positieve insteek. De onorthodoxe acties zoals de soja-jurk (zie foto hiernaast) en het gratis uitdelen van vleesvervangers, leidden tot een nieuw en positief soort publiciteit waarmee we een veel bredere doelgroep bereiken.

3534

Communicatiemix

Eigen mediaOnline Nieuwsbrief: Natuur & Milieu verstuurd om de week een online nieuwsbrief naar 12.109 nieuwsbrief-leden. In 2011 is de online nieuwsbrief 22 maal ver-stuurd. Daarnaast wordt voor verschillende projecten een separate nieuwsbrief of nieuwsbericht verstuurd. In 2011 ging dit om:• Zon Zoekt Dak: 5 online nieuwsberichten

verzonden naar 13.166 personen.• Zeekracht: 8 nieuwsbrieven verzonden naar

6819 personen• Nacht van de Nacht: 5 nieuwsbrieven verzonden

naar 1959 personen• CO2 Markt: 1 nieuwsbrief verzonden naar

313 personen• Mr. & Mrs. Bus en Rail: 1 nieuwsbrief verzonden

naar 891 personen• ‘Update’: De update is een offl ine overzicht van onze

activiteiten en nieuwsfeiten van Natuur & Milieu aan 6.000 donateurs en relaties. De ‘Update’ wordt drie maal per jaar verstuurd.

Betaalde media• Stoppercampagnes: advertenties (soms paginagroot)

tegen gereduceerde NGO tarieven in landelijke dagbladen. In 2011 is dit zeven maal gebeurd en erg goed opgepakt door diverse dagbladen.

Toekomst

Het team Communicatie en Fondsenwerving zal ook in 2012 zorgen voor een zichtbaar en invloedrijk Natuur & Milieu. We investeren in het versterken van het merk Natuur & Milieu om zo nog meer partners, fi nanciers en donateurs aan ons te binden. De focus op de consumentenmacht wordt verder verbreed. In 2010 is onderzoek gedaan naar onze positie ten opzichte van ‘concullega’s’, onze doelgroepen en de trends en ontwikkelingen onder de bevolking. Dit onderzoek wordt in 2012 herhaald om zo te meten wat in verhou-ding tot 2010 de ontwikkelingen zijn ten aanzien van ons imago en positionering. Niet alleen op corporategebied, maar ook voor wat betreft bepaalde publieks-campagnes. We zullen meer aandacht besteden aan online marketing en onze aanwezigheid op social media verder uitbouwen voor een nog grotere herken-baarheid, meer sitebezoek, meer ‘fans’ en ‘followers’ en meer donaties.

“Sinds 1996 steunen wij Natuur & Milieu met een jaarlijkse bijdrage. In 2011 hebben wij bovendien twee grote extra projecten gehonoreerd. In het project ‘Nederland Proeft’ gaat Natuur & Milieu Nederlanders verleiden minder vlees te eten en vaker te kiezen voor plantaardige alternatieven. Het project ‘Duurzame energiesnelweg A15’ moet dé doorbraak van elektrisch rijden in Nederland worden. Duurzame energieprojecten worden langs de A15 aangelegd en het draagvlak voor schone energievormen wordt bij publiek en politiek vergoot. De Postcode Loterij vindt het belangrijk dit project te steunen omdat het duurzame energie en rijden op duurzame stroom een grote impuls geeft.”

Judith Lingeman, Manager Goede Doelen Nationale Postcode Loterij

Trends: versnippering en commercieMedia zijn steeds meer versnipperd. Dat betekent ook versnipperde aandacht. Daarom is een goede media-mix belangrijker dan ooit. Dat betekent goed nadenken over de combinatie van online en social media met ‘oude’ media als RTV en print. In de campagnes rondom Flexitariër en Het Nieuwe Werken hebben we daarin een mooie wisselwerking kunnen laten zien.

Publieksmedia zijn naast meer versnipperd ook com-merciëler dan vroeger. De vroegere Chinese muur tussen de redactie en de marketingafdeling is boter-zacht geworden. Dit vereist goed nadenken over be-taalde inkoop in relatie tot free publicity. Mede daarom doen we meer aan media-inkoop, bijvoorbeeld in de vorm van stoppers. Tot slot is personifi ëring al een tijd een trend. Mensen voelen zich eerder aangesproken door een (bekend) persoon dan door een organisatie. Dat vereist een goede inzet van BN-ers die zich als ambassadeurs aan Natuur & Milieu of een campagne willen verbinden.

OnlineNederlanders zijn gemiddeld 30 uur per maand online volgens onderzoek van Comscore. Reden voor Natuur & Milieu om ook online goed zichtbaar en aanwezig te willen zijn. In 2011 is de nieuwe website geoptima-liseerd en zijn alle kinderziektes genezen. Het aantal bezoeken op de website van Natuur & Milieu en de daaraan gekoppelde campagnewebsites ligt in 2011 op grofweg een half miljoen. Gratis advertenties voor goede doelen via Google Grants weten wij steeds beter ten volle te benutten om zo meer tra� c naar de web-tra� c naar de web-tra� csite te genereren. De digitale nieuwsbrief van Natuur & Milieu wordt één keer per twee weken verstuurd naar meer dan 12.000 mensen. Het aantal lezers is al een tijd stabiel, dit kan onder andere komen door de verschuiving naar sociale media. Social media is onmisbaar in de mediamix. Dat is goed te merken aan

de ruim 10.000 mensen die Natuur & Milieu volgen via sociale media. De campagne Zon Zoekt Dak heeft binnen zeer korte tijd een Facebook community van community van communitymeer dan 1500 mensen opgebouwd. Net als in 2010 blijft ‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’ de campagne met het grootste online bereik. Zo opende vice-premier Maxime Verhagen de Week van Het Nieuwe Werken met een tweet, wat er mede voor zorgde dat Het Nieuwe tweet, wat er mede voor zorgde dat Het Nieuwe tweetWerken die ochtend in Nederland één van de tien meest besproken onderwerpen op Twitter was.

PublieksservicePublieksservice behandelt met name via e-mail (en sporadisch telefonisch en per post) alle binnen-komende vragen. Dit gaat over campagnes, folder-materiaal en specifi eke milieuvragen. 2011 liet een stijging van 33 procent meer mails zien ten opzichte van 2010. Dit komt met name door veel vragen over de Flexitariër en Zon Zoekt Dak campagnes. Het aantal klachten is in 2011 toegenomen, van 40 in 2010 naar 62 in 2011. Deze stijging is voornamelijk terug te voe-ren op de Flexitariër refund-actie (waarbij mensen te lang moesten wachten op teruggave).

Omdat we ernaar streven binnengekomen berichten binnen vijf werkdagen af te handelen, is gekeken in hoeverre dit gehaald wordt. De gemiddelde reactietijd was 4,5 dag in 2011 tegen 5 in 2010. Het percentage mails dat op tijd werd beantwoord was in 2011 79,6 procent tegen 78,4 procent in 2010. Voor ruim 20 procent wordt de streeftijd dus niet gehaald. In 2012 gaan we onderzoeken wat de reden hiervan is.

Twitterfeed

@MaximeVerhagen: Hierbij open ik de week van het nieuwe werken. Goed voor jezelf en voor NL economie #hnwdjz

@Jackdevries: Vanochtend te gast in het hoofdkantoor van Het Nieuwe Werken te Utrecht. Inspirerende sessie en mooi initiatief! #natuurenmilieu

Camielversluis: 2 dagen vegetarisch p/week is als 570.000 auto’s minder CO2. Daarom geholpen bij wereldrecord vega shoarma http://t.co/MslUX0F #� exitarier

@� exitarier #Telegraaf: #NatuurenMilieu wil zelf duurzame én lekkere #rookworst op de markt brengen http://t.co/55WkHYqK

@paulsmeulders: Heel goed! Als iedereen � exitarier zou zijn, is milieuprobleem in een keer stuk minder groot

@mjvaneijkelenburg: Natuur & Milieu - 20111130 uitspraak kolencentrales: bit.ly/v2yVC3, tip: als kerstliteratuur: Ranking the Stars

ChrisNobel: Hoofdconductrice op de 20-535 van 07 aug hackt zo’n beetje haar PDA om reizigers juiste info over treinsplitsing te geven! #mijnOVheld

EditieNL: Gefeliciteerd, het is de week van Het Nieuwe Werken. Wij zijn benieuwd of jullie al � exwerken & wat de ervaringen zijn.

BeauvErvenDorens: hedenochtend, 07:00, Afsluitdijk: de Windauto strikes again. Vimeo.com/28612918 (www.zeekracht.nl)

Eneco_Telmi BTW op zonnepanelen verlagen: sta je hier achter? Teken dan de petitie van ASN Bank en Stichting Natuur & Milieu. http://t.co/BWjRoDt

3938

DonateursHet jaar 2011 heeft Natuur & Milieu afgesloten met 6.334 donateurs: voor het eerst sinds jaren een kleine daling. VARA’s Vroege Vogels Parade brengt de dona-teurscijfers van goede doelen jaarlijks naar buiten en constateerde een glijvlucht naar beneden in de totale aanhang van natuur- en milieuorganisaties in Neder-land. In dat opzicht is een daling van 200 donateurs nog niet zo slecht. Voor de landelijke daling worden twee hoofdredenen genoemd: de economische crisis en de verminderde aandacht voor de natuur en het milieu. Ook Natuur & Milieu ontvangt vaker opzeggin-gen met als reden dat men het aantal goede doelen wil beperken of omdat het fi nancieel niet meer haalbaar is om ons te blijven steunen. Tegelijkertijd hebben we dit jaar met succes nieuwe structurele donateurs aan ons weten te binden.

In de zomermaanden van 2011 richtten wij ons op het vergroten van onze achterban. Via stopperadverten-ties in regionale en landelijke kranten en door passieve donateurs te bellen met het verzoek om ons opnieuw te steunen, heeft Natuur & Milieu met deze acties 320 nieuwe donateurs aangetrokken. Deze donateurs ontvingen als welkomstgeschenk de DVD-box ‘Human Planet’: een documentaire die de (a ankelijkheids)relatie van de mens met de natuur op inspirerende wijze in beeld brengt. Een geschenk dat goed aansluit bij onze boodschap en missie.

Het najaar heeft grotendeels in het teken gestaan van de overgang naar onze nieuwe donateursdata-base. Hier is meer tijd in gaan zitten dan verwacht: per december zijn we overgegaan naar het systeem ‘Manyware’. Met dit nieuw systeem kunnen wij onze administratieve processen beter en effi ciënter behe-ren, onze fondsenwervingsacties gerichter uitvoeren en scherper de resultaten volgen.

De donateurs van Natuur & Milieu hebben de organisa-tie in 2011 fi nancieel gesteund met een totaalbedrag van € 196.122. In 2011 heeft Natuur & Milieu twee gif-ten uit nalatenschappen ontvangen met een totaalbe-drag van € 70.799. Daarnaast hebben onze structurele donateurs een extra bijdrage geleverd aan het project Flexitariër van € 7.821. Eind september hebben acht-tien hardlopers meegedaan aan de Run4Air Singel-loop. Zij hebben samen € 2.669 ingezameld voor extra stappen die Natuur & Milieu gaat nemen op weg naar schone lucht.

Toekomst

In 2012 zullen wij de groei van de inkomsten uit het bedrijfsleven, particuliere vermogensfondsen en donateurs verder gaan uitbouwen. Wij zien veel mogelijkheden om de doelen die wij willen bereiken te verbinden met die van anderen. Onze afdeling Com-municatie en Fondsenwerving zal in 2012 ook starten met het werven van grote giften voor Natuur & Milieu.

Het bedrijfsleven speelt in onze visie een belangrijke rol bij het versnellen en verzilveren van duurzaamheidskansen. In 2011 leverden al onze inspanningen op dit gebied mooie en soms verrassende nieuwe partners op.

Fondsenwerving

Slagvaardiger dankzij partners en donateurs

Natuur & Milieu steekt steeds meer energie in de samenwerking met bedrij-ven en in het verwerven van � nanciële steun van vermogensfondsen. Dit levert ons niet alleen een ona� ankelijkere � nanciële positie op, maar ook een bredere coalitie om samen onze doelen te bereiken. Een speciale vermelding verdient de Nationale Postcode Loterij, die ons jaarlijks steunt met een bijdrage van € 1.800.000 wat het voor ons mogelijk maakt om onze ona� ankelijke stem te laten horen.

Bedrijven Het bedrijfsleven speelt in onze visie een belangrijke rol bij het versnellen en verzilveren van duurzaam-heidskansen. In 2011 leverden onze inspanningen mooie en soms verrassende nieuwe partners op als Plus Supermarkten, Weleda, Vodafone, Paardekooper Verpakkingen en Oxfam Novib. ASN Bank, Adessium Foundation en Achmea mogen we inmiddels tot onze trouwe partners rekenen. Het meerjarige project

‘Het Nieuwe Werken doe je zelf’ is een sprekend voorbeeld van hoe samenwerking tussen Natuur & Milieu en koplopers uit het bedrijfsleven kan leiden tot succes. Bedrijven en organisaties als Microsoft, Centraal Beheer Achmea, Vodafone en ANWB hebben deze campagne mede gefi nancierd; tot ieders grote tevredenheid. Ook op het thema voedsel werken we nauw samen met het bedrijfsleven. We introduceerden in 2011 de term ‘Flexitariër’ met steun van de produ-centen van vleesvervangers, introduceerden samen met Plus Supermarkten een hybride worst en werkten aan de verduurzaming van de soja-import met o.a. Friesland-Campina, Ahold en Unilever.

Fondsen In 2010 sloten we al een overeenkomst met de Adessium Foundation om de voedselconsumptie te verduurzamen. Het gaat om een driejarige samenwer-king voor een totaal subsidiebedrag van € 535.000. Ook deden we een succesvol beroep op het GROW Fonds van Oxfam Novib. Het fonds zoekt naar oplos-singen voor de oneerlijke mondiale voedselverde-ling en linkt aan onze gemeenschappelijk zorg over de hoge vleesconsumptie. In 2012 gaan we hiervoor samen alternatieven bieden, onder andere met de mobiele ‘fl exitaria’.

“Al sinds 1986 ben ik donateur van Natuur & Milieu omdat ik veel affi niteit heb met natuur(bescherming) en milieu. Ik geniet erg van de natuur en wil dat nog lang blijven doen. De milieuproblematiek baart me daarbij zorgen en graag draag ik een steentje bij door Natuur & Milieu fi nancieel te steunen. De organisatie vond ik toentertijd betrouwbaar en professioneel en 26 jaar later vind ik dat nog steeds. Natuur & Milieu is geen schreeuwerige, impulsieve organisatie, maar verdiept zich in de problematiek en bereikt weloverwogen en via de juiste wegen haar doelen.”

Michel van Eijkelenburg, donateur

4140

bestuursstructuur waarin de directie formeel het be-stuur vormt met de daarbij horende verantwoordelijk-heden en bevoegdheden. Het ‘toezicht houden’ is neergelegd bij de Raad van Toezicht. De bevoegdheden van bestuur en Raad van Toezicht zijn vastgelegd in de statuten van de Stichting en nader uitgewerkt in de reglementen. Daarin staan ook de bepalingen om functievermengingen en ona ankelijkheidsconfl icten van bestuurders en/of toezichthouders te voorkomen.

De Raad van Toezicht vergadert minimaal vier maal per jaar. Verderop in dit jaarverslag beschrijft de Raad hoe hij in 2011 invulling heeft gegeven aan zijn rol.Het beleid van Natuur & Milieu, zoals vormgegeven door de directie en het managementteam, wordt getoetst door de Raad van Toezicht. Hiertoe wordt elke drie jaar door de directie en het management team een meer-jarenvisie opgesteld. De Raad van Toezicht bespreekt deze visie, toetst deze aan de doelstellingen zoals geformuleerd in de statuten van de Stichting en accordeert de visie. De meerjarenvisie wordt jaarlijks omgezet in een jaarplan. Ook dit jaarplan wordt besproken met de Raad van Toezicht. Enige malen per jaar rapporteert de directie aan de Raad van Toezicht op hoofdlijnen de stand van zaken rond de uitvoering van de in het jaarplan opgenomen projecten en programma’s. De rapportage betreft zowel inhoud als fi nanciën.

Besteding van de middelen Bij de meerjarenvisie hoort een meerjarenbegroting. De meerjarenbegroting wordt jaarlijks omgezet in een jaarbegroting.

Natuur & Milieu is een projectenorganisatie. De voort-gang op de projecten, zowel fi nancieel als inhoudelijk, wordt op vaste momenten tegen het licht gehouden. In de reguliere monitoring wordt de voortgang van alle projecten op inhoud, fi nanciën en doorlooptijd beschreven. Natuur & Milieu evalueert regelmatig de

eff ectiviteit van haar werk. De Raad van Toezicht keurt de jaarrekening goed en voert minimaal twee-maal per jaar een gesprek met de accountant van de organisatie. Eenmaal nadat de accountant de jaar-rekening heeft gecontroleerd en eenmaal als de accountant een tussentijdse controle heeft gehouden en daarover een managementletter heeft opgesteld. De Raad evalueert samen met de directeur jaarlijks het functioneren van de accountant.

Relaties met belanghebbenden Coalities bouwen, campagne voeren en opinie vormen zijn kernactiviteiten van Natuur & Milieu. Communicatie met belanghebbenden is daarbij cruciaal. Wij commu-niceren dan ook intensief met veel verschillende par-tijen in politiek, bedrijfsleven, wetenschap en media. Andere belanghebbenden zijn fi nanciers, donateurs en samenwerkingspartners. Aan hen wordt onder andere informatie verstrekt in de volgende vormen:• Financiers: tussen- en eindverslagen, al dan niet

voorzien van een controleverklaring. • Donateurs: digitale en papieren nieuwsbrieven,

de jaarbrief en het jaarverslag, voorzien van een goedkeurende controleverklaring.

• Samenwerkingspartners: bijeenkomsten, overleggen, nieuwsbrieven en schriftelijke rapportages.

Verslag Raad van Toezicht 2011 De Raad van Toezicht van Natuur & Milieu vergaderde in 2011 vijfmaal, daarnaast hielden de Raad en de directeur in de maanden waarin niet werd vergaderd een conference call om de actuele ontwikkelingen te conference call om de actuele ontwikkelingen te conference callbespreken. Op de agenda van de Raad stonden in de eerste plaats reguliere punten, zoals het jaarverslag, de jaarrekening 2010 en het jaarwerkplan 2012. Ook stond de Raad van Toezicht elke vergadering stil bij de belangrijkste activiteiten van de organisatie en bij relevante externe ontwikkelingen. Met name de ontwikkelingen van de organisatie op het gebied

Bestuur & Organisatie

Sterker terug na reorganisatie en strategiewijziging

De eind 2010 doorgevoerde reorganisa-tie heeft in 2011 goed uitgepakt, zowel in organisatorische als in strategische zin. De afgeslankte organisatie vond snel weer haar draai met een sterke nadruk op projectmatig werken en hoge declarabiliteit. We werkten verder aan het versterken van een resultaatgerich-te cultuur, gebaseerd op heldere sturing en het geven van vertrouwen en het delen van verantwoordelijkheden. Ons ondernemend vermogen en onze acquisitievaardigheden bouwden we uit.

Bestuur en toezichtDe directeur vormt het bestuur van Natuur & Milieu. Hij stuurt de drie inhoudelijke teams aan, het team Communicatie en Fondsenwerving, de directiesecre-taris, het hoofd Financiën en het hoofd Personeel & Organisatie. De hoofden van ieder van deze afdelingen vormen samen met de directeur het managementteam. De directeur is verantwoordelijk voor het behalen van de doelstellingen van Natuur & Milieu en voor onze

relaties in het veld met andere maatschappelijke organisaties, het bedrijfsleven en politiek/openbaar bestuur. De Raad van Toezicht benoemt, schorst en ontslaat het bestuur (de directeur). De Raad van Toezicht houdt toezicht op de strategie, de fi nanciën en het functioneren van de organisatie.

De Raad van Toezicht evalueert zijn eigen functio-neren en dat van de directie. Ook keurt de Raad van Toezicht de verantwoordingsverklaring goed. Daarin leggen het bestuur en de Raad van Toezicht verant-woording af over de uitvoering van drie principes:

1. Onderscheid de functies toezicht houden, besturen en uitvoeren.

2. Optimaliseer de eff ectiviteit en effi ciency van bestedingen.

3. Optimaliseer de omgang met belanghebbenden.

Al sinds 2007 voldoet Natuur & Milieu aan de Code Wijff els (Code Goed Bestuur voor Goede Doelen). De Code geeft duidelijke en moderne spelregels die de transparantie van fondsenwervende instellingen ten goede komen. Een essentieel punt van de Code is dat de functies ‘besturen’ en ‘toezicht houden’ van elkaar gescheiden zijn. Daarom heeft Natuur & Milieu een

“Natuur & Milieu stond aan het begin van 2011 voor grote uitdagingen. De organisatie was fl ink afgeslankt en de focus moest worden verlegd van het Haagse Binnenhof naar de bestuurskamers van ondernemend Nederland. Tot mijn genoegen en met bewondering zie ik hoe succesvol de organisatie daarin het afgelopen jaar grote stappen heeft gezet. Dat stemt optimistisch voor de toekomst, want er is nog veel werk te doen om te komen tot die duurzame, mooie en gezonde wereld, waar Natuur & Milieu voor staat.”

Sjoerd van Keulen, lid van de Raad van Toezicht van Natuur & Milieu, voorzitter van het Holland Financial Centre

4342

Samenstelling Raad van Toezicht december 2011

Naam Dagelijksefunctie

Relevante nevenfuncties Aantreden Herbenoemen Aftreden

Annette Augustijn- Van Buuren

Programmadirecteur Duurzaamheid RWS en plaatsvervangend Rijnvaartcommissaris

n.v.t. December 2007 December 2011

Pierre Hupperts Partner MVO Adviesbureau The Terrace

President-commissaris bij Agrofair, Voorzitter van Stichting YOI, platform voor hippe en eerlijke kleding

December 2007 Februari 2011 Februari 2015

Gerard Jutten — Lid Raad van Toezicht Veldwerk Nederland

December 2007 November 2011 November 2015

Sjoerd van Keulen Voorzitter Holland Financial Centre

Bestuurslid van Stichting Health Insurance Fund, Lid van de Raad van Toezicht van het WNF en adviseur van PharmAcces Foundation

December 2009 December 2013 December 2017

Marike van Lier Lels (voorzitter)

Professioneel bestuurder

Lid Raad van Commissarissen van KPN, Reed Elsevier, USG People, TKH, Maersk Nederland, Lid Raad voor Verkeer en Waterstaat, Lid Adviesraad Wetenschap en Technologie Beleid

November 2008 November 2012 November 2016

Willemijn Verloop Professioneel bestuurder

Vice-voorzitter Raad van Toezicht War Child Nederland, Lid Raad van Toezicht Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Bestuurslid Eureko Achmea Foundation, Bestuurslid Global Partnership for Peace, Commissaris Mundial Productions Movies that Matter

Juni 2011 Juni 2015 Juni 2019

van acquisitie en fondsenwerving monitorde de Raad intensief. Ook besteedde de Raad uitvoerig tijd aan de interne beheersvraagstukken van de organisatie. De Raad constateert dat daar in 2011 substantiële verbeterstappen in zijn gezet.

De vergadering van de Raad van Toezicht waarin de jaarrekening 2010 stond geagendeerd, werd voorbe-reid door de auditcommissie in aanwezigheid van de accountant om de cijfers en de managementletter toe te lichten. Op basis van de evaluatie van de accountant benoemde de Raad de accountant ook voor het jaar 2012.

In september van het verslagjaar besprak de Raad van Toezicht in een uitvoerige sessie met het management-team van de organisatie de voortgang en implementa-tie van de in 2010 ontwikkelde nieuwe strategie voor Natuur & Milieu. Dit gesprek vormde de basis voor de ontwikkeling van het jaarplan 2012 met als titel Groen en Groei,en Groei,en Groei dat de Raad later in het jaar goedkeurde.

De Raad evalueerde halverwege het jaar het functione-ren van de per 1 december 2010 benoemde directeur en besloot op basis van deze evaluatie een arbeids-overeenkomst voor onbepaalde tijd te sluiten met de directeur. De evaluatie van het functioneren van de Raad zelf was ook onderdeel van deze vergadering.

Een afvaardiging van de Raad voerde het afgelopen jaar een aantal constructieve gesprekken met de OR.

In het voorjaar van 2011 benoemde de Raad van Toezicht Willemijn Verloop tot nieuw lid. Zij nam de plaats in van de in 2010 vertrokken Marjan Minnesma. Willemijn Verloop is benoemd op voordracht van de ondernemingsraad van Natuur & Milieu. In het najaar van 2011 startte de Raad de werving van een nieuw lid voor de Raad, omdat Annette Augustijn begin 2012 afscheid zal nemen als lid van de Raad. De benoeming van Hans van der Vlist als nieuw lid is voorzien in de

eerste vergadering van 2012 van de Raad. Gerard Jutten werd herbenoemd voor een tweede periode van vier jaar. De leden van de Raad van Toezicht ontvangen geen vergoeding voor hun werkzaamheden.

Succesvol jaar2011 Was het jaar waarin moest blijken of Natuur & Milieu met haar vernieuwde strategie ‘Versnellen, Verbinden, Verzilveren’ en haar afgeslankte organisa-tie in staat zou zijn adequaat in te spelen op de grote maatschappelijke en politieke veranderingen, en de daarmee gepaard gaande wijzigingen in de fi nanciële mogelijkheden van de organisatie. De Raad van Toezicht vindt dat dat buitengewoon goed is gelukt. Zowel de doorgevoerde reorganisatie als de nieuw ontwikkelde strategie hebben tot succes geleid. De Raad dankt de directie en medewerkers van Natuur & Milieu dan ook voor hun grote en succesvolle inzet voor de organisatie. De Raad ziet met genoegen dat het vernieuwde Natuur & Milieu er staat en dat dit ook zo wordt ervaren door relevante partijen in de wereld van het bedrijfsleven, de politiek en overheid en andere maatschappelijke organisaties. Dat geeft vertrouwen voor de toekomst. Een toekomst waarin de organisatie zich blijvend kan richten op haar doelstelling: het verschil maken door een bijdrage te leveren aan oplossingen die leiden tot een duurzame, mooie en gezonde wereld.

Namens de Raad van Toezicht,Utrecht, maart 2011Marike van Lier Lels (voorzitter)

De Raad van Toezicht van Natuur & Milieu ziet met genoegen dat het vernieuwde Natuur & Milieu er staat en dat dit ook zo wordt ervaren door relevante partijen in de wereld van het bedrijfsleven, de politiek en overheid en andere maatschappelijke organisaties.

4544

Instroom 2011Er zijn 13 medewerkers (9.6 fte) in dienst getreden.

Mannen Vrouwen

Fulltime 0 0

Parttime 3 10

Totaal 13

De instroom was hiermee groter dan in 2010. Mede als gevolg hiervan is het percentage arbeidsovereenkom-sten voor bepaalde tijd van 23 tot 33% toegenomen in verhouding tot medewerkers met een arbeidsovereen-komst voor onbepaalde tijd.

Uitstroom 2011Er zijn 9 medewerkers (6,32 fte) vertrokken. Dit betrof 5 vrouwen en 4 mannen. Eén van hen ging met pensioen.

Ouderschapsverlof / overige mutatiesTwee medewerkers maakten in 2011 gebruik van ouderschapsverlof. Daarnaast is een aantal parttime-contracten gewijzigd: enkele medewerkers gingen iets meer, andere iets minder werken.

Opbouw dienstjarenHet grootste aantal medewerkers heeft een dienst-verband korter dan 15 jaar. Slechts 4 medewerkers hebben een dienstverband langer dan 25 jaar.

LeeftijdsopbouwDe gemiddelde leeftijd is met 43.5 nagenoeg gelijk aan vorig jaar.

Stagiaires/afstudeerdersNatuur & Milieu biedt studenten graag de mogelijkheid stage te lopen of een afstudeeronderzoek te doen. Beleid is dat stagiaires in de teams worden opgenomen en zoveel mogelijk meedraaien. Op die manier kunnen

ze veel leren en een nuttige bijdrage aan projecten leveren. Tien studenten (die voornamelijk een HBO of WO studie volgen) hebben in 2011 hun stage of afstudeerproject bij ons vervuld.

Vrijwilligers In 2011 hebben 262 vrijwilligers ons geholpen bij activiteiten en onderzoek. Zaken die we anders om budgettaire redenen niet hadden kunnen uitvoeren. Waar het O-team in 2010 een groei van 64 leden heeft meegemaakt is het aantal in 2011 gelijk gebleven. Ons O-team bestaat uit vrijwilligers die in het hele land informatie verzamelen rondom bepaalde milieu-thema’s. In 2011 hebben zij bijgedragen aan onderzoek over vlees en vleesvervangende producten, onder-zoek naar het aanbod van vegetarische gerechten in restaurants en onderzoek naar het aanbod van duur-zame rollades in de supermarkten. Daarnaast hebben zij concreet geholpen bij de wereldrecordpoging voor het grootste vegetarische shoarma broodje, in het ‘Het Nieuwe Werken hoofdkwartier’ en bij de uitreiking van onze OV-helden. Ook hebben wij twee vaste vrij-willigers die werkzaam zijn op kantoor, zij behandelen een groot deel van onze publieksvragen en werken mee aan het inrichten van onze database. Het doel voor 2012 is het aantal vrijwilligers stabiel te houden en hen nog specifi eker in te zetten op basis van hun persoonlijke vaardigheden.

ZiekteverzuimHet verzuim was in 2011 met 4,4% hoger dan in voorgaande jaren. Het hogere verzuim wordt veroor-zaakt door drie medewerkers die langere tijd verzuim-den. Het aantal ziekmeldingen is wel fors gedaald ten opzichte van 2011: 63 ten opzichte van 103 in 2010.

OpleidingenIn 2011 is 2% van de bruto loonsom aan opleidingen besteed. De in company training projectmatig werken in company training projectmatig werken in companydie in 2010 gestart was, is in 2011 afgerond.

23 %0 tot 1

33 %1 tot 5

15 %5 tot 10

13 %10 tot 15

7 %15 tot 20

2 %20 tot 25

7 %25 em meer

8 %25-30

12 %30-35

20 %35-40

17 %40-45

8 %45-50

19 %50-55

7 %55-60

9 %60-65

Leeftijdsopbouw

Opbouw dienstjarenDienstjaren als percentage van de bezetting per 31 december 2011

Personeel

Organisatieschema

PersoneelsbezettingEind 2011 waren er 45 medewerkers* (35,4 fte) in dienst.

Personeelsbezetting 2011 in Head Count (HC)

Mannen Vrouwen

bep.tijd onbep.tijd bep.tijd onbep.tijd

Fulltime 0 3 0 2

Parttime 4 13 11 12

Totaal 4 16 11 14

Totaal aantal mannen 20

Totaal aantal vrouwen 25

Totale HC 45

Totaal aantal fulltimers: 5Totaal aantal parttimers: 40

Personeelsbezetting in Fte’s

Mannen Vrouwen

bep.tijd onbep.tijd bep.tijd onbep.tijd

Fulltime 0 3 0 2

Parttime 2,9 10,8 8,3 8,4

Totaal 2,9 13,8 8,3 10,4

Totaal aantal mannen 16,7

Totaal aantal vrouwen 18,7

Totaal Fte’s 35,4

Totaal bepaalde tijd: 11,2Totaal onbepaalde tijd: 24,2

VacaturesEr waren in 2011 in totaal 6 nieuwe vacatures. Alle vacatures zijn eind 2011 vervuld.

*Alle getallen genoemd in dit hoofdstuk zijn inclusief de Groene11, maar exclusief stagiaires, oproepkrachten en medewerkers van de Natuur- en Milieufederaties.

P&O en Fac. ZakenLonneke Koelma

Mobiliteit en RuimteMaarten van Biezen

Klimaat en EnergieRon Wit

Landbouw en EconomieSijas Akkerman

Communicatie en FondsenwervingOlof van der Gaag

DirecteurTjerk Wagenaar

FinanciënHans Martens

Directie secretarisJan Dirx

instroom

13

uitstroom

9

mannen

20

vrouwen

25

In- en uitstroomPersoneelsbezetting

4746

“In mei 2009 ben ik als vrijwilliger begonnen bij Natuur & Milieu. Ik werk bij Publieks-service en behandel alle algemene inkomende e-mails. Ik vind het zeer positief dat Natuur & Milieu niet alleen probeert om beleidsmakers te overtuigen, maar hele praktische projecten uitvoert om haar doel te bereiken, vaak samen met het bedrijfsleven. Dit spreekt mij erg aan en doe dit werk daarom met veel plezier. Ik hoop dat het, na een poos uitgeschakeld te zijn geweest ten gevolge van een ongeluk, voor mijzelf een opstapje zal zijn naar regulier werk hier of ergens anders.”Hetty Jongbloed, vrijwilliger

Organisatieontwikkeling Bij de nieuwe koers die Natuur & Milieu heeft ingesla-gen, hoort een zakelijker en professionelere uitstraling en cultuur, en een resultaatgerichte werkwijze. Er is hard aan gewerkt om een verandering in te zetten op iets weerbarstigs als onze cultuur. Er is een aantal keer een enquête onder de mede werkers gehouden, waarbij de voortgang op een aantal aspecten is geme-ten. De uitkomsten van de enquêtes zijn besproken tijdens medewerkersbijeenkomsten en werkoverleg-gen. De medewerkers beschikken allemaal over een insightspro� el. Dit is een nuttig instrument in de persoonlijke ontwikkeling van mensen, maar ook in samenwerking met anderen. Het maakt onder meer overeenkomsten en verschillen in persoonlijke stijlen bespreekbaar.

Maatschappelijk ondernemenNatuur & Milieu doet veel om zelf op een verant-woorde en duurzame manier te ondernemen. In 2011 gingen bijvoorbeeld alle medewerkers met de fi ets of het openbaar vervoer naar hun werk. Dat stimuleren we onder andere met NS jaarkaarten en het Fietsplan. Dienstreizen worden zoveel mogelijk met het open-baar vervoer gemaakt. Bovendien hebben wij stappen gezet om over te gaan op Het Nieuwe Werken. Zo is het voor alle medewerkers mogelijk gemaakt vanuit huis in te loggen op de server van Natuur & Milieu, om zo gemakkelijk toegang te krijgen tot alle documenten. Veel medewerkers werken al regelmatig vanuit huis. In 2012 worden de formele afspraken hierover afge-rond en zal Natuur & Milieu thuiswerken nog actiever stimuleren.

Op facilitair gebied maakt Natuur & Milieu gebruik van groene stroom, gebruiken we vanzelfsprekend duur-zaam FSC papier, printen we dubbelzijdig en recyclen we. Daarnaast werkt Natuur & Milieu het liefst samen met partners die net als wij duurzaam ondernemen

hoog in het vaandel hebben staan. Om deze reden doen wij bijvoorbeeld graag zaken met de ASN Bank, Triodos en Rabobank.

OndernemingsraadNa de reorganisatie in 2010 is het aantal werknemers bij Natuur & Milieu onder de wettelijke norm voor een OR gekomen. Er is toen afgesproken dat er een vrijwil-lige Ondernemingsraad met drie leden blijft bestaan tot in ieder geval eind 2012. Deze Ondernemingsraad is in oktober 2010 gestart. Een van de eerste activi-teiten was de kennismaking met de nieuwe directeur in december 2010. In juni 2011 is Willemijn Verloop op voordracht van de Ondernemingsraad toegetreden tot de Raad van Toezicht van Natuur & Milieu.

In dit eerste jaar zonder substantiële overheidssubsi-die vormde de fi nanciële situatie van Natuur & Milieu vanzelfsprekend een belangrijk onderwerp, evenals de voortgang van de ontwikkeling van het interne projectmanagementsysteem en de organisatieontwik-keling. Naar aanleiding van de eerste kwartaalenquête onder de medewerkers over de organisatieontwik-keling, heeft de Ondernemingsraad in mei 2011 een medewerkersbijeenkomst georganiseerd. Op basis van de uitkomsten van die bijeenkomst heeft de Ondernemingsraad bij het MT en de Raad van Toezicht aandacht gevraagd voor een aantal knelpunten.De OR heeft verder ingestemd met kleine wijzigingen van de arbeidsvoorwaardenregeling zoals actualise-ring van het vrijwilligersbeleid en wijziging van de vergoedingsregeling voor zakelijke autokilometers. In 2012 zal de Ondernemingsraad extra aandacht be-steden aan de invoering van Het Nieuwe Werken en aan onze eigen verantwoorde en duurzame manier van ondernemen.

Marga Robesin,Voorzitter OR 2011

49

Natuur & milieu verkortejaarrekening 2011

51

jaarrekening

2011

Inleiding 52

Balans 54

Staat van baten en lasten 55

Toelichting op de balans 59

Toelichting op de staat van baten en lasten 62

Begroting 2012 66

controleverklaring 67

Dit is de verkorte versie, de volledige jaarrekening is te downloaden via www.natuurenmilieu.nl/jaarverslag

5352

Lichte stijging van het financiele resultaat ten opzichte van 2010 met € 50.000

De gewenste fi nanciële ontwikkeling van 2010 naar 2011 is gerealiseerd, waarbij de kosten per saldo sterker gedaald zijn dan de opbrengsten. • De opbrengsten zijn – vergeleken met 2010 –

gedaald doordat de SMOM-subsidie van het ministerie van IenM van € 1.800.000 weggevallen is en de overheid substantieel (€ 500.000) bespaard heeft op overige opdrachten. De opbrengsten uit bedrijven zijn gestegen met € 500.000; de opbrengsten uit fondsenwervende instellingen – waarbij de Nationale Postcode Loterij de allerbelangrijkste is – zijn met € 250.000 gestegen.

• De kosten zijn gedaald door een sterke daling van de personele lasten (€ 1.300.000) en een gelijkmatige daling in alle overige kosten.

Bedrijfsvoering verbeterd

Natuur & Milieu werkt sinds twee jaar projectmatig en de daarbij behorende werkwijze is grotendeels ingebed in de organisatie. De informatievoorziening is sterk verbeterd, maar met name de projectenrappor-tages zijn nog niet op het gewenste niveau. De ontwik-keling van nieuwe software vraagt meer tijd. Hierdoor is de fi nanciële sturingsinformatie van projecten nog niet automatisch beschikbaar. Daarnaast vragen en-kele kleinere complexere onderwerpen, zoals huur- en inkoopcontracten, splitsing in commerciële en niet-commerciële delen van projecten, veel aandacht.

Risico’s beperkt

De risico’s bestaan uit de gewone projectbeheersings-risico’s. Deze worden beheerst door adequate informa-tievoorziening en controle.

Vooruitblik 2012

Natuur & Milieu heeft veel vertrouwen in de komende jaren. De positionering als betrouwbare, oplossings-gerichte en sterke partner voor het bedrijfsleven, de overheid en consumenten bouwen we uit. De behoefte aan onze inbreng neemt toe. De begroting voor 2012 is conservatief opgesteld: opbrengsten conform 2011, inclusief een acquisitietar-get van € 2.500.000, en een resultaat van € 200.000. Beperkte personele uitbreidingen zijn te verwachten, mits de fi nanciering dit toelaat.Begin februari 2012 werd Natuur & Milieu zeer positief verrast door het honoreren van twee zeer omvang-rijke projecten door de Nationale Postcode Loterij: € 2.500.000 voor de fl exitariër campagne om de tran-sitie van dierlijk naar plantaardig eiwit aantrekkelijker te maken en € 4.500.000 om de A15 te verduurzamen. Hier gaat het om duurzame energieopwekking ten behoeve van duurzame mobiliteit via elektrische auto’s en nieuwe mobiliteitsconcepten. Dit project voeren we samen met Vereniging Milieudefensie uit.

Inleiding

Financieel succesvol jaar

Het jaar 2011 is met een positief resultaat van € 350.000 afgesloten; € 100.000 boven de begroting. Dit bedrag is toegevoegd aan het eigen vermogen, dat nu € 2.585.000 bedraagt. De voorgenomen verschuiving van voornamelijk fi nanciering door de overheid naar fi nanciering door het bedrijfsleven heeft plaatsgevonden. Er is een grote stap voorwaarts gemaakt in de noodzakelijke interne verandering na de reorganisatie in 2010. Er wordt beter projectmatig gewerkt. In 2012 blijft dit onderwerp aandacht vragen en de weerbarstige systeemwijzigingen ten behoeve van adequate sturing en managementrapportages moeten afgerond worden.

Financieel resultaat € 350.000: € 100.000 hoger dan begroot

De gewenste aanpassing van de opbrengsten en kosten heeft plaatsgevonden. • De totale opbrengsten zijn uitgekomen op

€ 5.350.000; dit is € 450.000 hoger dan begroot. Dit komt vooral door € 500.000 meer baten ten behoeve van materiële kosten. De overige baten kwamen € 50.000 lager uit dan begroot. De onderliggende verdeling tussen bedrijven, fondsenwervende instellingen, donateurs en overheid is in grote lijnen conform de begroting (baten van de overheid en overige baten iets boven de begroting en die van fondsenwervende instellingen iets beneden de begroting).

• De totale kosten zijn uitgekomen op € 5.000.000; dit is € 350.000 boven de begroting. Dit komt door € 500.000 hogere materiële kosten en € 150.000 lagere organisatiekosten, vooral vanwege lagere algemene kosten.

5554

Staat van baten en lasten

Werkelijk 2011 Begroot 2011 Werkelijk 2010

Baten

— Baten uit eigen fondsenwerving 1.780.588 1.315.910 1.140.610

— Baten uit acties van derden 2.350.389 2.571.568 2.084.789

— Opbrengsten van overheden 1.045.481 885.523 3.316.524

— Baten uit beleggingen 0 25.000 39.273

— Overige baten 182.706 100.000 115.347

Som der baten 5.359.164 4.898.000 6.696.542

Lasten

Besteed aan doelstellingen

— Communicatie en Voorlichting 1.202.536 1.070.390 1.551.402

— Beleidsbeïnvloeding 350.333 286.060 564.516

— Landbouw en Economie 1.174.589 981.638 1.408.804

— Klimaat en Energie 861.624 721.725 887.773

— Ruimte en Mobiliteit 844.303 970.721 1.358.600

4.433.385 4.030.534 5.771.095

Werving baten

— Kosten eigen fondsenwervingin % baten eigen lasten

160.1739%

94.2677,2%

86.3327,6%

— Kosten acties derden in % baten acties derden

68.4332,9%

77.1293%

99.3424,8%

228.606 171.396 185.674

Beheer en administratie

— Kosten beheer en administratiein % van de som der lasten

349.9587%

446.0709,6%

444.0756.9%

Som der lasten 5.011.949 4.648.000 6.400.844

Resultaat 347.215 250.000 295.698

Resultaat bestemming

Toevoeging/onttrekking aan:

— Continuïteitsreserve 347.215 250.000 340.450

— Bestemmingsreserves — 44.752-

Reserve automatisering — —

347.215 250.000 295.698

Balans

31 december 2011 31 december 2010

ACTIVA

Materiële vaste activa (voor bedrijfsvoering) 504.713 580.088

Voorraden 7.820 16.449

Vorderingen en overlopende activa 1.988.802 2.094.754

Liquide middelen 2.769.657 2.040.692

4.766.279 4.151.895

Totaal 5.270.992 4.731.983

PASSIVA

Reserves en fondsen

Reserves

— Continuïteitsreserve 2.587.151 2.239.936

— Bestemmingsreserves 288.196 288.196

— Overige reserves — —

2.875.347 2.528.132

Langlopende schulden 81.680 102.857

Kortlopende schulden 2.313.964 2.100.994

Totaal 5.270.992 4.731.983

5756

Materiële vaste activaDe bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen ver-krijgingsprijs onder aftrek van afschrijvingen geba-seerd op de economische levensduur. Voor meubilair is de economische levensduur gesteld op 5 jaar, voor automatiseringsapparatuur op 3 jaar en voor interne verbouwingen op 10 jaar. In zoverre wordt vastgesteld dat een bedrijfsmiddel niet langer economisch renda-bel is, wordt dit bedrijfsmiddel door middel van een extra afschrijving tot op nihil afgeschreven.

VoorradenDe voorraden worden gewaardeerd op de verkrijgings-prijs onder toepassing van de fi fo-methode (fi rst in, fi rst out-methode) of lagere opbrengstwaarde. Deze laatste waarde is de geschatte verkoopprijs onder af-trek van direct toerekenbare verkoopkosten en reke-ning houdend met de incourantheid van de voorraad.

Liquide middelenLiquide middelen bestaan uit kasmiddelen, bankte-goeden en direct opeisbare deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschul-den bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

Overige activa en passivaVoor zover in het vorenstaande niet anders is aan-gegeven, worden activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde. Hierbij wordt op vorderingen, indien noodzakelijk, een voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid.

Grondslagen van resultaatbepalingHet resultaat wordt bepaald als verschil tussen de aan het boekjaar toegerekende baten en de bestedingen over het jaar. De baten uit fondsenwerving worden verantwoord in het jaar waarop de opbrengsten be-

trekking hebben. Opbrengsten worden verantwoord op de projecten op het moment dat de toezegging van de projectfi nancier is ontvangen. Deze opbrengsten leiden tot baten in zoverre zij gebruikt worden voor de (mede)fi nanciering van projecten en dan worden zij verantwoord in de verslagperiode waarin de project-kosten worden gemaakt. Niet-bestede projectgelden worden op de balans gepassiveerd. Opbrengsten uit door de overheid gefi nancierde projecten worden conform de hiervoor vermelde wijze van projectver-antwoording verwerkt. Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het boekjaar waarin de om-vang betrouwbaar kan worden vastgesteld. De kosten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop zij betrekking hebben. Verliezen worden genomen zodra deze voorzienbaar zijn.

Lasten De lasten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben.

PersoneelsbeloningenLonen, salarissen en sociale lasten:Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de staat van baten en lasten voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers.

Pensioenen:Natuur & Milieu heeft alle pensioenregelingen ver-werkt volgens de verplichtingenbenadering. De over het verslagjaar verschuldigde premie wordt als last verantwoord. Mutaties in de pensioenvoorziening worden ook in de staat van baten en lasten verwerkt. Het bedrag dat als pensioenvoorziening is opgenomen, is de beste schatting van de nog niet afgefi nancierde bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreff ende verplichtingen per balansdatum af te wikkelen.

Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling

AlgemeenNatuur & Milieu is sinds 1 juli 2007 gevestigd aan de Hamburgerstraat 28a, 3512 NS te Utrecht. De statutaire doelstelling van de stichting is: Het leveren van een herkenbare bijdrage aan een duurzame samenleving, nationaal en internationaal. Daarbij zet de stichting zich in voor de ecologische dimensie van duurzame ontwikkeling (een schoon milieu voor huidige en toekomstige generaties, een rijke natuur en een divers landschap) met oog voor de sociale en economische aspecten ervan en voorts al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des woords. Het maken van winst wordt niet beoogd. De statuten van de stichting zijn voor het laatst gewijzigd op 22 februari 2011. Natuur & Milieu werkt met een Raad van Toezicht bestuursmodel.

Als houder, sinds 2003, van het CBF-Keur is de jaar-rekening van Natuur & Milieu ingericht conform de Richtlijn 650 Fondsenwervende Instellingen. Voor zover niet anders is aangegeven, worden activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde. Hierbij wordt op vorderingen, indien noodzakelijk, een voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid.

Verbonden partijenBinnen een van haar projecten voerde Natuur & Milieu in 2008 een campagne Zeekracht, met als uitvloeisel de oprichting van de coöperatie Club Zeekracht UA. Als sterk beleidsbeïnvloedend lid van de coöperatie heeft Natuur & Milieu tezamen met het Bestuur van de coöperatie besloten de activiteiten van de coöperatie in 2012 weer binnen Natuur & Milieu haar projecten onder te brengen en de coöperatie te liquideren. Daartoe heeft Natuur & Milieu wel de toezegging gedaan aan het

Bestuur van de coöperatie de eventuele overgedragen reserves te beheren conform de daartoe door de coöpe-ratie gestelde doelstellingen. Ultimo 2011 bedroeg een daartoe binnen de coöperatie Club Zeekracht UA gevormde bestemmingsreserve ca. €123.000, met als bestemming de aanschaf en/of exploitatie van een windmolen op zee. Overigens bedraagt het totaal eigen vermogen van de coöperatie Club Zeekracht UA ultimo 2011 ca. €70.000, inclusief genoemde bestem-mingsreserve. Natuur & Milieu voerde in de jaren vanaf oprichting van de coöperatie Club Zeekracht UA vele werkzaamheden uit voor en ten behoeve van de coöperatie, welke aan de coöperatie werden belast tegen gereduceerde tarieven. Voor 2011 werd aan de coöperatie ca. €80.000 in rekening gebracht.

SchattingenBij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de directie van Natuur & Milieu zich verschillende oordelen en schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstel-lingen opgenomen bij de toelichting op de desbetref-fende jaarrekeningpost.

Vergelijking met voorgaand jaarDe gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. Als dit nodig is, vinden herrubri-ceringen plaats op balans- of resultaatposten ten einde het inzicht in de balans- of resultatenrekening te verbeteren.

5958

Toelichting op de balans

Materiele vaste activa (voor bedrijfsvoering)

Meubilair en inrichting

Automa-tisering

Verbou-wingen Totaal

Stand per 1 januari 2011

Aanschafwaarde 436.618 323.740 491.702 1.252.060

Cum. waardeverm. en afschrijv. 274.648 235.898 161.427 671.972

Boekwaarde per 1 januari 2011 161.970 87.842 330.275 580.088

Mutaties

Investeringen — 112.812 — 112.812

Desinvesteringen — 19.025 — 19.025

Afschrijvingen 86.659 52.357 49.170 188.186

Afschrijvingen desinvesteringen 19.025 19.025

Stand per 31 december 2011

Aanschafwaarde 436.618 417.527 491.702 1.345.847

Cum. waardeverm. en afschrijv. 361.307 269.230 210.597 841.134

Boekwaarde per 31 december 2011 75.311 148.297 281.105 504.713

Afschrijvingspercentages 20,0% 33,3% 10,0%

Mede door de investeringen in nieuwe automatisering zijn verouderde activa versneld afgeschreven en gedesinvesteerd. De nieuwe investeringen zullen eerst per 1 januari 2012 in gebruik genomen worden.

VoorradenDeze post omvat aangekochte CO2-rechten, welke, nadat verkoop daarvan heeft plaatsgevonden, tegen uitgifte van een certifi caat worden vernietigd. Ultimo 2011 is een voorraad van 1.073 aan rechten nog onverkocht, met een waarde op basis van historische kostprijs.

Vorderingen

De post kan als volgt worden toegelicht:

2011 2010

Debiteuren 916.996 609.278

Te ontvangen opbrengsten 700.640 1.070.126

Te ontvangen nalatenschappen 120.799 150.000

Vooruitbetaalde NS-abonnementen 43.918 41.027

Nog te ontvangen rente 56.899 40.004

Fietsproject 302 123-

Overige vorderingen 149.249 184.442

1.988.802 2.094.754

..

Rentebaten en rentelastenRentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de eff ectieve rente-voet van de betreff ende activa en passiva. Bij de ver-werking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvan-gen leningen die als onderdeel van de berekening van de eff ectieve rente worden meegenomen.

Toelichting op de speci� catie en verdeling kosten naar bestemmingDe kosten op de kostenverdeelstaat worden als volgt aan de activiteiten toegerekend.• De kosten van publiciteit en communicatie worden,

met uitzondering van de direct aan eigen fondsen-werving toe te rekenen kosten, verdeeld over de doelstellingen en kosten beheer en administratie aan de hand van het gemiddelde aantal fte’s.

• De salariskosten worden toegerekend aan de hand van het aantal medewerkers dat werkzaam is voor het team dat aan de betreff ende activiteit werkt. Verder worden de kosten van ondersteunende diensten, voor zover er een rechtstreeks verband is, gedeeltelijk toegerekend aan de activiteiten.

• De overige personele kosten, huisvestingskosten, bureaukosten, organisatiekosten, algemene kosten en afschrijvingen worden verdeeld aan de hand van het gemiddelde aantal fte’s per doelstelling/activiteit.

• Kosten van juridische procedures en teamgebonden activiteiten zijn direct per doelstelling/activiteit toe te rekenen.

• Materiële projectkosten zijn kosten gemaakt door de teams ten bate van een specifi ek project. Deze kosten zijn dan ook direct aan de doelstellingen toe te rekenen.

6160

Schulden korter dan 1 jaar

2011 2010

Belastingen en premies sociale verzekeringen:

Loonbelasting 79.564 86.976

BTW 19.751 24.889

Totaal belastingen en premies sociale verzekeringen 99.315 111.865

Overige schulden en overlopende passiva:

Crediteuren 644.471 508.102

Afl ossing komend jaar langlopende leningen 21.198 49.914

Nog te besteden projectgelden1 566.060 461.221

Te betalen oude verlofrechten 133.301 161.968

Nog te betalen pensioenpremies2 191.104 242.123

Nog te betalen salariskosten 128.882 33.000

Ontvangen borggelden inwonende organisaties 22.000 22.000

Nog te betalen servicekosten Hamburgerstraat 121.116 82.116

Nog te betalen energiekosten Hamburgerstraat 68.160 51.060

Nog te betalen projectkosten afgesloten projecten 59.300 99.568

Nog te betalen inzake afvloeiingsregelingen 25.704 164.474

Overige 233.355 113.584

2.214.649 1.989.130

Totaal schulden korter dan 1 jaar 2.313.964 2.100.994

1) De hier vermelde bedragen betreff en opbrengsten toegezegd in 2011, maar waarvan de realisatie in 2012 of later plaatsvindt.2) De pensioenpremies betreff en de inkoopsom 2007 in het BPL groot € 440.000 die in 5 jaar wordt afgelost en openstaande nota’s

ultimo 2011.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

Huurcontracten: Looptijd tot Huur op jaarbasis

2012 2011 2010

Hamburgerstraat 28a, Utrecht 30-6-2017 331.255 327.327 323.069

Plein 9, Den Haag Jaarlijks opzegbaar

12.138 17.480 22.731

343.393 344.807 345.800

Ingaande augustus 2011 is Plein 20 (unit 7 en 8) in Den Haag verlaten en is men verhuisd naar het nieuwe adres Plein 9 te Den Haag.

Erfenissen en legaten: In 2006 is Natuur & Milieu in bezit gekomen van 1/16 gedeelte van een erfenis die belast is met vruchtgebruik. De erfenis is gestort op een vermogensrekening bij de ABN AMRO Bank. Het voor Natuur & Milieu bestemde gedeelte bedraagt € 19.568,84 na aftrek van successierechten.

Liquide middelenHieronder zijn de direct opeisbare gelden bij bank- en giro-instellingen opgenomen. Betalingsverkeer loopt via de rekening bij de Rabobank.

De Rabobank heeft een garantie afgegeven ten bate van de verhuurder van de Hamburgerstraat 28a groot €106.303. Deze garantie heeft als onderpand een depositorekening bij de Rabobank van dezelfde omvang als de garantie. De overige liquide middelen zijn allen ter vrije beschikking van de stichting.

Reserves en fondsen

Het beleid van de stichting ten aanzien van de functie van de reserves en fondsen is als volgt geformuleerd. Natuur & Milieu heeft besloten een continuïteitsreserve achter de hand te houden om in een veranderende wereld enige fl exibiliteit te hebben. De stichting baseert de maximaal wenselijke hoogte van de continuïteitsreserve op 100% van de jaarlijkse uitgaven. Hiermee blijft de organisatie ruimschoots binnen de door de VFI opgestelde richtlijn ‘Reserves Goede Doelen’. Natuur & Milieu streeft voorts geen substantiële opbouw van eigen vermogen na.

Continuïteitsreserve 2011 2010

Stand per 1 januari 2.239.936 1.899.588

Mutatie n.a.v. resultaatverdeling 347.215 340.450

Overige mutatie — 102-

Stand per 31 december 2.587.151 2.239.936

Bestemmingsreserves 2011 2010

Vervanging langdurig zieken* 132.049 132.049

Automatisering 56.147 56.147

Leeftijdsbewust personeelsbeleid 100.000 100.000

Totaal bestemmingsreserves 288.096 288.196

* Deze reserve is gevormd om de kosten van (vervanging van) langdurig zieken te kunnen fi nancieren. In 2011 waren er 3 langdurig zieken. Doordat het totale ziekte- verzuimpercentage van de organisatie niet dermate hoog uitviel (4,2%) is besloten geen aanspraak te maken op deze reserve. Inhuur ter vervanging vond eveneens niet plaats. Overigens wordt voor deze reserve in 2012 een nieuwe vorm van bestemming geformuleerd in nieuw beleid.

Schulden langer dan 1 jaar

2011 2010

Lening Natuurmonumenten 81.680 81.680

Lening ING 21.198 41.232

Lening GE Capital 0- 29.858

Totaal langlopende schulden 102.878 152.771

Afl ossing volgend boekjaar (kortlopende schulden) 21.198 49.914

81.680 102.857

De lening bij Natuurmonumenten is een renteloze lening, ontvangen van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland. De lening is zonder afl ossingsverplichting verstrekt. De lening bij de ING betreft de fi nanciering van de telefooncentrale; oorspronkelijke grootte € 95.200 en een looptijd op 01-01-2008 van 60 maanden. De lening bij GE Capital Solutions is in 2011 geheel afgelost.

6362

Directie en Raad van Toezicht

Directie: De Raad van Toezicht heeft het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere bezoldigingscomponenten vastgesteld. Periodiek wordt dit geactualiseerd, voor het laatst in 2010 bij de aanstelling van de nieuwe directeur. Bij deze vaststelling heeft de Raad van Toezicht de Adviesregeling Beloning Directeuren van Goede Doelen van VFI en de Code Wijfels gevolgd. Daarbij worden zwaartecriteria gehanteerd, aan de hand waarvan een maximumnorm voor het jaarinkomen wordt bepaald. Bij Natuur & Milieu leidde dit tot een zogenaamde BSD-score tussen de 371 en 410 punten, waarbij in 2011 een maximaal jaarinkomen hoort van € 98.257 bij een fulltime dienstverband. De voor de toetsing aan VFI-maxima relevante werkelijke jaarinkomens zijn vermeld in de tabel hieronder.

Eind april 2010 verliet mevrouw M. de Rijk de Stichting. Hieraan waren geen extra lasten verbonden. Voorafgaand aan het selectieproces van een nieuwe directeur werd een tijdelijke invulling gevonden in de vorm van een interimdirecteur, die kon worden ingehuurd tegen een marktconform tarief. De heer W. Koole was al als adviseur bij de Stichting betrokken en werd in aanvulling daarop bereid gevonden de directiefunctie ad interim te vervullen. Per 1 december 2010 trad de nieuwe directeur aan. De directeur bekleedt geen nevenfuncties.

Overzicht bezoldiging directie

Naam Functie

T.J.A. Wagenaar directeur

M. de Rijk Algemeen

directeur

W. Koole Interim-

directeur

Dienstverband

Aard (looptijd) onbepaald beëindigd contract

Uren (per week) 40 37

Parttime % 100% 92,5%

Periode 1/1-31/12 1/1-22/4 23/4-30/11

2011 2010 2010

Bezoldiging (EUR)

Jaarinkomen

Brutosalaris 90.979 — —

Vakantiegeld 7.278 —

VFI-loon 98.257 — —

SV-lasten (werkgeversdeel) 7.828 — —

Belaste vergoedingen 240 — —

Pensioenlasten (werkgeversdeel) 10.944 — —

Overige beloningen 150 — —

Totaal 2011 117.419 — —

Totaal 2010 10.033 42.497 101.400

Raad van Toezicht

Sinds boekjaar 2007 is Natuur & Milieu overgegaan naar een raad-van-toezichtmodel, waarbij de directeur tevens bestuurder is. De leden (6) van de Raad van Toezicht van de Stichting ontvangen geen bezoldiging en aan hen is in dit boekjaar geen lening, voorschot of garantie verstrekt.

Toelichting op de staatvan baten en lasten

BATEN

Baten uit eigen fondsenwerving werkelijk

2011 begroot

2011 werkelijk

2010

Fondsenwerving:

— Donaties, giften en schenkingen 196.122 300.000 207.083

— Nalatenschappen 70.799 - 162.965

— Overige baten 1.501.496 1.015.910 738.885

Totaal fondsenwerving 1.768.416 1.315.910 1.108.933

Verkoop artikelen:

— Netto-omzet 78.966 41.217

— Kostprijs 66.795 9.541

Brutowinst verkoop artikelen 12.171 — 31.676

Totaal baten uit eigen fondsenwerving 1.780.588 1.315.910 1.140.610

Onder ‘Verkoop artikelen’ zijn de verkopen uit hoofde van CO2-rechten opgenomen. De opbrengsten bedragen € 78.966, waarvoor 5634 rechten CO2 konden worden vernietigd.

Aandeel in acties derden

Baten Nationale Postcode Loterij werkelijk

2011 begroot

2011 werkelijk

2010

Jaarlijkse bijdrage 1.800.000 1.800.000

Postcode Loterij-gelden vastgelegd op doorlopende projecten 339.522- 266.678-

Postcode Loterij-gelden uit nog te besteden projectgelden 266.678 —

1.727.157 1.800.000 1.533.322

Baten andere fondsenwervende instellingen 623.232 771.568 551.468

Totaal bijdragen uit acties derden 2.350.389 2.571.568 2.084.789

Opbrengsten van overheden

Opbrengsten die toe te rekenen zijn aan het lopende boekjaar zijn als volgt te verdelen:

werkelijk 2011

begroot 2011

werkelijk 2010

Ministerie van IenM (v/h VROM en V&W) 353.169 2.400.555

Ministerie van EL&I (v/h LNV en EZ) 50.915 540.749

Ministerie OCW 82.373 —

Agentschap NL 542.512 380.092

Overige rijksoverheden 8.546 3.057

Europa 2.300 —

Overigen 5.666 7.930-

1.045.481 885.523 3.316.524

6564

specificatie kostenverdeling naar bestemming

Bestemming DoelstellingWerving

baten Beheer/admTotaal

2011Begroting

2011Totaal

2010

Communicatie en

voorlichtingBeleids-

beïnvloedingLandbouw

EconomieKlimaatEnergie

MobiliteitRuimte

Eigen fondsen-werving

Actiesderden

Gemiddeld aantal medewerkers (FTE) 6,26 2,81 7,68 5,88 5,82 1,49 0,64 3,05 33,63 35,59 52,29

Publiciteit/communicatie 22.061 9.887 27.075 20.709 20.523 5.247 2.255 10.765 118.523 150.000 163.885

Salariskosten 437.194 192.357 578.404 460.689 443.830 91.164 38.779 170.592 2.413.008 2.320.000 3.870.351

Overige personele kosten 3.120 753 2.600 1.960 2.366 3.949 1.692 40.192 56.632 150.000 44.002

Huisvestingskosten 94.201 64.947 115.609 88.428 87.634 22.406 9.630 45.968 528.823 535.000 504.314

Bureaukosten 24.890 11.155 30.547 23.365 23.155 5.920 2.544 12.146 133.721 176.000 175.330

Organisatiekosten 50.690 22.263 63.619 47.268 46.519 11.816 5.078 28.364 275.617 169.000 249.585

Algemene kosten 47.670 21.364 58.504 44.749 44.347 11.339 4.873 23.262 256.109 400.000 254.776

Afschrijvingen 35.028 15.698 42.988 32.881 32.586 8.331 3.581 17.093 188.186 215.000 201.563

Kosten juridische procedures — — 10.619 10.000 — — — — 20.619 33.000 121-

Totaal kosten organisatie 714.854 338.423 929.964 730.050 700.960 160.173 68.433 348.381 3.991.239 4.148.000 5.463.685

Materiële projectkosten 487.683 11.910 244.625 131.574 143.343 — — 1.576 1.020.710 500.000 937.159

Totaal 1.202.536 350.333 1.174.589 861.624 844.303 160.173 68.433 349.958 5.011.949 4.648.000 6.400.844

Bestedingspercentage

uitgedrukt t.o.v. de totale baten volgens Staat van baten en lasten

22,4% 6,5% 21,9% 16,1% 15,8% 3,0% 1,3% 6,5% 93,5% 94,9% 95,6%

uitgedrukt t.o.v. de totale lasten volgens Staat van baten en lasten

24,0% 7,0% 23,4% 17,2% 16,8% 3,2% 1,4% 7,0% 100,0%

67

controleverklaring

66

Begroting 2012

Baten

— Baten uit eigen fondsenwerving 1.570.648

— Baten uit acties van derden 2.645.269

— Baten uit overheidsprojecten 819.083

— Rentebaten 25.000

— Overige baten 90.000

Som der baten 5.150.000

Lasten

Te besteden aan doelstellingen:

— Beleidsbeïnvloeding 381.646

— Communicatie en voorlichting 1.462.607

— Landbouw en Economie 899.001

— Ruimte en Mobiliteit 873.704

— Klimaat en Energie 793.494

Totaal te besteden aan doelstelling 4.410.453

Werving baten

— Kosten eigen fondsenwerving 127.290

% van de baten uit eigen fondsenwerving 8,1%

— Kosten van acties derden 54.553

181.842

Beheer en administratie

— Kosten beheer en administratie 357.705

% van totale lasten 7,2%

Som der lasten 4.950.000

Resultaat 200.000

Overschot/tekort is toe te voegen/te onttrekken aan:

— Reserve automatisering —

— Continuïteitsreserve 200.000

200.000

68 Colofon

Het jaarverslag 2011 is vastgesteld door de directie en goedgekeurd door de Raad van Toezicht van Natuur & Milieu op 11 juli 2012.

Tekst Natuur & MilieuVormgeving Dietwee merk, ontwerp en communicatieRedactie Sepschrijft.nlBeeld Natuur & Milieu, Adriaan van Dam, Kees-Jan Bakker, Sebastiaan ter Burg, Hollandse HoogteDruk Groenewoud Grafi media

Deze uitgave is duurzaam geproduceerd in waterloos off set op Cocoon Off set, 100% gerecycled papier

�

Na

tuu

r &

milie

u ja

ar

ve

rs

lag

20

11