informatieve fiche aanvullend op de posters bij Het Belang van Limburg september 2014

© Regionaal Landschap Kempen en Maasland www.nationaalpark.be

 

   

Nationaal Park Hoge Kempen

Wat is het verschi l tussen bomen en struiken? Waarvoor dienen de bladeren van een boom?

Wat is fotosynthese? Is fotosynthese een goede zaak voor ons?

Wat zi jn de verschil len tussen loofbomen en naaldbomen? Kan ik een boom herkennen aan z i jn bladeren?

Hoe verspreidt een boom zijn zaden? Wat is de oudste boom ter wereld? En de hoogste?

Waarom zijn bomen belangr i jk? Kan ik zel f een boom kweken of planten?

Kunnen bomen en bossen de k limaatverander ing stoppen? Wat is koolstof?

Hoe werkt de koolstofcyclus? Hoe komt het dan dat er zoveel zuurstof in de lucht zit?

Kunnen we dit voorkomen? De 10 soorten van de poster:

informatieve fiche aanvullend op de posters bij Het Belang van Limburg september 2014

© Regionaal Landschap Kempen en Maasland www.nationaalpark.be

 

 

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 1 __    

Wat is het verschil tussen bomen en struiken? Bomen  en  struiken  zijn  beiden  planten  met  houtige  takken  die  in  de  winter  niet  doodvriezen.  Het  verschil  tussen  de  twee  is  vaak  moeilijk  te  beschrijven,  omdat  er  steeds  uitzonderingen  op  de  regel  zijn.  

Bomen  hebben  meestal  één  hoofdstam  die  hogerop  vertakt  in  vele  richtingen  en  zo  de  kruin  vormt.   Een   boom   kan   ook   twee   of   drie   stammen   hebben,  maar   dit   komt   niet   veel   voor.  Struiken  vertakken  net  boven  of  net  onder  de  grond.  Ze  hebben  dus  geen  stam,  waardoor  ze  ook  minder  hoog  kunnen  worden  dan  bomen.    

 

Waarvoor dienen de bladeren van een boom? Bomen   kunnen   net   als   alle   planten   energie   van   de   zon   omzetten   in   bouwstoffen   die   ze  gebruiken  om  te  groeien  en  te  overleven.  Deze  unieke  omzetting  noemen  we  fotosynthese  en   vindt   plaats   in  microscopisch   kleine   ‘fabriekjes’   die   we   ‘bladgroenkorrels’   noemen.   De  korrels  bevinden  zich  in  de  bladeren  van  elke  boom  en  zorgen  ook  voor  de  groene  kleur.  

 

Wat is fotosynthese? Het   fotosynthese-­‐proces   is   erg   complex,  maar  wordt   vaak  vereenvoudigd  voorgesteld  met  de  volgende  formule:    

water  +  koolstofdioxide  à  suikers  +  zuurstof  

H20  +  CO2  à  C6H12O6  +  O2  

Elke   plant   heeft   suikers   nodig.   Die   kan   hij   zelf   aanmaken,   maar   daar   heeft   hij   wel  grondstoffen   voor   nodig   en   genoeg   energie   om   de   grondstoffen   te   verwerken.   De  grondstoffen  haalt  hij  uit  de  bodem  (water,  =H2O)  en  uit  de   lucht  (het  gas  koolstofdioxide,  =CO2).  Die  grondstoffen  moeten  nu  eerst  uit  elkaar  gehaald  worden  en  dan   in  een  andere  volgorde  weer  samengevoegd  worden.  Het  zonlicht  helpt  daarbij.  De  suikers  (=C6H12O6)  zijn  het  eindproduct  van  de   fotosynthese.  Er   is  ook  nog  een  restproduct  vrijgekomen,  zuurstof  (=O2),  maar  dat  heeft  de  boom  niet  nodig.  Daarom  geeft  hij  het  terug  af.  

 

Is fotosynthese een goede zaak voor ons? Ja,  en  niet  alleen  voor  ons.  Alle  levende  organismen  hebben  zuurstof  nodig  om  te  overleven.  Planten  halen  CO2-­‐gas  uit  de  lucht  en  brengen  de  zuurstofdeeltjes  die  in  dat  gas  zaten  terug  in  de  lucht.  Dieren  (en  dus  ook  mensen)  doen  net  het  omgekeerde:  ze  ademen  zuurstof  in  en  ademen  CO2  uit.  Als  planten  er  dus  niet  zouden  zijn,  zouden  we  niet  kunnen  overleven.    

CO2  is  een  gas  dat  bestaat  uit  één  koolstofdeeltjes  (=C)  en  twee  zuurstofdeeltje  (=O).  Het  gas  is   van   nature   aanwezig   in   de   lucht,   maar   het   wordt   pas   schadelijk   als   er   grotere  hoeveelheden  van  zijn  in  een  kleine  ruimte.  In  een  klaslokaal  dat  bijvoorbeeld  niet  verlucht  wordt  krijg  je  veel  sneller  hoofdpijn  en  je  zal  je  suf  en  slaperig  voelen.  

 

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 2 __    

Wat zi jn de verschil len tussen loofbomen en naaldbomen?

Loofbomen  zijn  bomen  met  dunne  bladeren  met  een  groot  oppervlak,   terwijl  naaldbomen  puntige  naalden  hebben.  Deze  naalden  zijn  bladeren  die  groeien  in  de  vorm  van  een  puntige,  harde  naald.  De  zaden  van  naaldbomen  zitten  steeds  in  beschermende  kegels,  hetgeen  niet  het  geval  is  bij  loofbomen.  

Loofbomen  laten  hun  bladeren  afsterven  in  de  herfst,  zodat  ze  minder  water  nodig  hebben.  In  de  winter  is  het  vanwege  de  koude  temperaturen  namelijk  moeilijker  voor  een  boom  om  water  uit  de  grond  te  halen.  Door  hun  bladeren  geen  water  of  andere  voedingsstoffen  meer  te   geven   besparen   ze   heel   wat   energie   en   kunnen   ze   de   winter   beter   overleven.   Een  uitzondering  op  deze  regel  is  de  hulst,  die  zijn  leerachtige  bladeren  in  de  winter  behoudt.  

Bijna  alle  naaldbomen  houden  hun  naalden  in  de  winter.  Omdat  hun  naalden  compacter  zijn  verbruiken  ze  minder  water  en  mogen  ze  dus  blijven  in  de  winter.  Dat  heeft  ook  als  voordeel  dat   de   naalden   in   de   winter   aan   fotosynthese   kunnen   blijven   doen,   waardoor   een  naaldboom  ook  in  de  winter  voedingsstoffen  kan  aanmaken.    

Ook  de  vorm  van  de  boom  zelf  geeft  meestal  aan  of  het  om  een  loof-­‐  of  naaldboom  gaat.  De  kruin   van   loofbomen   is   meestal   breed   en   onregelmatig.   Naaldbomen   hebben   vaak   een  lange,   rechte   stam   met   regelmatige   vertakkingen   die   meestal   in   kransen   rond   de   stam  groeien.  Zo  krijgt  de  boom  die  typerende,  spits  toelopende  vorm  die  je  ook  bij  kerstbomen  terugvindt.  

Een   belangrijk   onderscheid   tussen   naald-­‐   en   loofbomen   is   de   structuur   van   de   zaden.  Loofbomen  behoren  tot  de  ‘bedektzadigen’.  Dat  betekent  dat  hun  zaden  veilig  in  een  vrucht  zitten   opgeborgen.   Bij   naaldbomen   liggen   de   zaden   onbeschermd   tegen   de   schub   van   de  kegel.  Dit  noemen  we  naaktzadigen:  de  zaden  zitten  niet  in  een  andere  vrucht  en  vallen  vaak  uit  de  kegel  als  ze  rijp  zijn.  

 

Kan ik een boom herkennen aan zi jn bladeren? Ja,   de   bladeren   van   een   boom   hebben   steeds   bepaalde   eigenschappen   waaruit   je   kan  afleiden   om  welke   boomsoort   het   gaat.  We   kijken   daarbij   naar   de   vorm   van   het   blad,   de  vorm  van  de  nerven,  de  rand  van  het  blad  en  de  steel.  Je  kan  een  boom  ook  herkennen  aan  onder  andere  de  schors  en  de  vruchten.  

Loofbladeren   zijn   er   in   alle   vormen  en  maten.   De   vorm   gaat   van   rond   tot  handvormig   en   de   rand   kan   gaaf   tot  dubbel   gezaagd   zijn.   De   bladeren  hebben  meestal   een   lange   steel,  maar  zitten  ook  soms  kort  op  de  twijgen.  Elk  blad   heeft   een   hoofdnerf   waar  zijnerven   uit   vertrekken   die  symmetrisch   of   asymmetrisch   kunnen  zijn.    

 

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 3 __    

Bij   naaldbomen   zijn   er   ook   verschillende  mogelijkheden.  De  naalden   kunnen  plat,   smal   of  schubachtig   zijn.   Soms  zijn   ze  gegroepeerd   in  bundels  of   in   rozetten.  Op  basis  van  al  deze  eigenschappen  kan  je  met  behulp  van  een  bomengids  ontdekken  van  welke  boom  bepaalde  bladeren  of  naalden  afkomstig  zijn.  

 

Hoe verspreidt een boom zijn zaden? Voor  een  boom  is  het  belangrijk  dat  zijn  zaden  niet  te  dicht  bij  zijn  eigen  stam  vallen.  Als  ze  daar   ontkiemen   hebben   ze   weinig   overlevingskansen,   omdat   de   grotere   boom   veel   licht  wegneemt.   Daarom   gebruiken   bomen   veel   verschillende   technieken   om   hun   zaden   te  verspreiden,  waarbij  ze  meestal  gebruik  maken  van  externe  factoren  zoals  andere  dieren,  de  wind  en  stromend  water.  

Veel   bomen   hebben   bedekte   zaden:   de   eigenlijke   zaden   zitten   opgeborgen   in   een  beschermend  omhulsel.  Dit  omhulsel  is  vaak  een  smakelijk  hapje  voor  vogels,  die  de  vrucht  in  het  geheel  opeten.  De  zaden  worden  echter  niet  verteerd  en  worden  met  de  uitwerpselen  verspreid.  Zo  zorgt  de  vogel  ervoor  dat  de  zaden  van  een  boom  op  een  redelijke  afstand  van  de  ‘moederboom’  terechtkomen.  De  uitwerpselen  zijn  trouwens  een  goede  voedingsbodem  voor  een  jong  boompje.    

Ook   andere   dieren   helpen   met   de   verspreiding   van   zaden.   Eekhoorns   verzamelen   in   de  herfst   alle   vruchten   en   zaden   die   ze   kunnen   vinden,   zoals   eikels   en   beukennootjes,   en  verstoppen  die  op  verschillende  plekjes.  Maar  in  de  winter  vinden  eekhoorns  vaak  niet  alle  plekjes   waar   ze   hun   wintervoorraad   verstopt   hebben   terug.   Zo   blijven   de   zaden   mooi  verstopt  in  de  grond,  waar  ze  in  de  lente  ontkiemen.  Muizen  verzamelen  ook  vaak  zaden  in  hun  ondergrondse  holen.  De   zaden   van  bomen   zijn  heel   goed  aangepast   aan  hun   functie.  

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 4 __    

Sommige   zaden,   zoals   die   van   de   lijsterbes   kunnen   alleen   maar   kiemen   als   ze   door   een  vogelmaag  zijn  gegaan.    

Andere  bomen  rekenen  op  de  wind  om  hun  zaden  te  verspreiden.  Deze  bomen  maken  erg  lichte  zaden  die  vaak  een  soort  ‘vleugeltjes’  hebben.  Een  stevige  windvlaag  kan  deze  zaden  een   heel   eind   meenemen.   De   kleine   berkenzaadjes   worden   bijvoorbeeld   door   de   minste  windvlaag  meegenomen  ,  en  de  ‘helikopterzaadjes’  van  de  winterlinde  hopen  op  een  zuchtje  wind  om  meegevoerd  te  worden.  Ook  de  naakte  zaden  van  naaldbomen  hebben  een  vliesje  dat  hen  laat  ‘helikopteren’.  Water  kan  ook  zaden  transporteren.  Onder  andere  de  zaden  van  de  els  blijven  goed  drijven.  Ze  ontkiemen  dan  op  een  rustige  plekje  op  de  oever.    

 

Wat is de oudste boom ter wereld? En de hoogste?

Het  is  vaak  moeilijk  om  de  leeftijd  van  bomen  te  bepalen,  omdat  je  dat  eigenlijk  alleen  kan  doen  door  de  jaarringen  te  tellen.  Dat  zijn  de  ringen  die  je  in  de  stam  ziet  als   je  een  boom  omzaagt.  Elke  ring  staat  voor  één  levensjaar  en  toont  hoeveel  dikker  de  stam  is  geworden  in  dat   jaar.   Omdat   wetenschappers   niet   graag   bomen   omzagen   om   hun   leeftijd   te   bepalen  hebben  ze  een  techniek  ontwikkeld  waarmee  ze  een  stukje  uit  de  stam  halen  waar  ze  dan  de  leeftijd   uit   kunnen   aflezen.   Omdat   deze   techniek   niet   altijd   volledig   correct   is   wordt   de  leeftijd  van  een  boom  vaak  geschat.  

De   (vermoedelijk)   oudste   boom   ter   wereld   is   een   naaldboom,   de   Pinus   longaeva.   Deze  boomsoort   leeft   in   hogere   berggebieden   in   het   zuidwesten   van   de   Verenigde   Staten.   Eén  van   deze   bomen   zou   wel   5064   jaar   oud   zijn!   Daarmee   is   de   boom   het   oudste   levende  organisme.  

De  hoogste  nog  levende  boom  is  een  kustmammoetboom,  beter  gekend  als  de  sequoia.  De  boom  zelf  wordt  Hyperion  genoemd  en   zou  115,61  m  hoog   zijn.  De  boomsoort  wordt  erg  oud   en   blijft   steeds   de   hoogte   in   groeien.   Hij   groeit   langs   de  westkust   van   de   Verenigde  Staten  en  is  een  bedreigde  soort.    

 

Waarom zijn bomen belangri jk? Planten   filteren   onze   lucht:   ze   halen   fijne   stofdeeltjes   uit   de   lucht,   verbruiken   gassen   en  stoten  zuurstof  uit.  Omdat  bomen  zo  groot  zijn  maken  ze  heel  veel  zuurstof  aan.  Het  is  dus  belangrijk  om  voldoende  bomen  te  hebben  om  onze  lucht  gezond  te  houden.  Maar  bomen  hebben  ook  nog  andere  belangrijke  eigenschappen.  

Een  boom  is  vaak  een  hele  mini-­‐wereld:  heel  veel  andere  dier-­‐  en  plantensoorten  leven  in,  op  en  rond  een  boom.  Een  boom  zorgt  voor  voedsel  in  de  vorm  van  jonge  twijgjes,  bladeren,  boombast   en   vruchten.   Hij   geeft   ook   beschutting:   veel   vogels   overnachten   in   de  beschermende  omarming  van  het  dichte  bladerdek  of  in  kieren  en  holen  in  de  stam.  Vogels  en   eekhoorns  maken   nesten   in   bomen.   Veel   insecten   leven   in   bomen:   ze   knabbelen   aan  blaadjes  en  twijgjes  of  verstoppen  zich  tussen  de  schors.  Deze  insecten  vormen  opnieuw  een  voedselbron  voor  andere  dieren  die  rond  de  boom  leven.  Een  boom  geeft  ook  schaduw  op  warme   dagen   en   beschutting   tegen   kou   en   wind   in   de   winter.   Het   is   een   veilige  

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 5 __    

verstopplaats   en   een   herkenningspunt   in   open   vlaktes   en  met   zijn   vele  wortels   houdt   hij  losse  grond  bijeen,  zodat  er  ook  andere  planten  kunnen  groeien.    

Heel  veel  andere  soorten  zijn  dus  afhankelijk  van  bomen  en  bij  elke  boomsoort  horen  weer  andere  dier-­‐  en  plantensoorten.  Daarom  is  het  ook  belangrijk  om  niet  alleen  veel  bomen  te  hebben,  maar  ook  om  veel  verschillende  bomen  te  hebben.  Dit  versterkt  de  biodiversiteit,  de   soortenrijkdom.   In   dennenplantages   is   er   bijvoorbeeld  minder   leven   dan   in   gemengde  bossen:   er   zijn   niet   veel   soorten   die   graag   in   eentonige   en   overzichtelijke   dennenbossen  leven.  Veel  dieren  hebben  ook  de  beschutting  nodig  van  lage  planten  en  struiken  en  die  vind  je  niet  in  naaldboomplantages.  Dat  komt  omdat  de  bomen  er  dicht  op  elkaar  staan  zodat  ze  snel   en   recht   omhoog   groeien,   waardoor   lage   planten   niet   voldoende   licht   krijgen   om   te  overleven.    

 

Kan ik zelf een boom kweken of planten? Iedereen   die   een   tuin   heeft   kan   bomen   planten.   Zelfs   als   je   tuin   verhard   is   of   als   je   een  balkon  hebt  kan  je  een  boom  of  struik  kweken  in  een  grote  pot.  Denk  er  wel  aan  dat  bomen  erg  groot  kunnen  worden  en  ook   lang   leven.  Gelukkig  zijn  er  ook  kleinere  soorten  en  zelfs  mini-­‐boompjes,  waardoor  je  altijd  wel  een  boom  of  struik  kan  vinden  die  geschikt  is  voor  de  plaats  die  je  hebt.    

Sommige  bomen  groeien  erg  traag,  en  het  kan  lang  duren  voor  je  een  boom  hebt  als  je  een  zaadje   wil   laten   ontkiemen.   Gelukkig   kan   je   ook   jonge   boompjes   kopen.   Zo   houden  Natuurpunt,  Orchis  en  het  Natuurhulpcentrum  jaarlijks  een  bomen-­‐  en  struikenverkoop.  Je  kan   er   jonge   bomen   en   struiken   kopen   die   hier   van   nature   voorkomen.   Zo   maak   je   niet  alleen  je  tuin  mooier,  maar  ook  veel  diersoorten  zullen  je  erg  dankbaar  zijn!    

Als  je  een  boom  of  een  struik  aanplant  haal  je  veel  meer  in  je  tuin  dan  de  boom  of  struik  zelf.  Veel  kleine  vogels  zullen  dankbaar  gebruik  maken  van  de  nieuwe  woonplaats.  Ze  helpen  je  ook  nog  eens  door   insecten  op  te  eten.  Als   je  geluk  hebt  komt  er  misschien  een  eekhoorn  wonen!  In  de  winter  laten  deze  bewoners  zich  vaak  zien  als  ze  op  zoek  gaan  naar  eten.  Door  in  de  winter  een  voederplank  te  plaatsen  krijg  je  dag  in  dag  uit  een  heus  spektakel  te  zien!  

   

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 6 __    

Kunnen bomen en bossen de kl imaatverandering stoppen?

Om  het  antwoord   te   kunnen  geven  op  deze  vraag  moeten  eerst  enkele  andere  begrippen  worden  opgehelderd.    

Klimaatverandering   is   iets   van   alle   tijden.   Het   is   een   grootschalig,   continu   proces   dat  geleidelijk   plaatsvindt   en   op   vele   manieren   tot   uiting   komt.   Door   toedoen   van   de   mens  wordt  dat  proces  nu  versneld  waardoor  we  de  plotse  gevolgen  in  alle  hevigheid  voelen.  Het  is  dus  onze  verantwoordelijkheid  om  ervoor  te  zorgen  dat  de  klimaatverandering  vertraagt.  Daardoor  zullen  ook  de  effecten  minder  plots  zijn  en  kunnen  we  ons  beter  voorbereiden  op  nieuwe  veranderingen.  Bomen  en  bossen  spelen  daarbij  een  belangrijke  rol.    

 

Wat is koolstof? Koolstof   is   een   chemisch   element.   Het   symbool   voor   koolstof   is   ‘C’.   Koolstof   is   een   erg  belangrijke  bouwsteen  voor  bepaalde  stoffen  die  elk  organisme  nodig  heeft.  Er   is  dan  ook  heel   veel   koolstof   te   vinden  op  aarde.   Stoffen  die   koolstof  nodig  hebben  kunnen  heel   erg  verschillen:   suiker,   staal,   ethanol,   zetmeel…   Ook   hout   is   voornamelijk   opgebouwd   uit  koolstof.  

Omdat  alle  organismen  koolstof  nodig  hebben  en  de  voorraad  beperkt  is,  wordt  het  steeds  gerecycleerd.  Dit  gebeurt  op  een  heel  natuurlijke  wijze,  waardoor  alles   in  evenwicht  blijft.  Dit  evenwicht  noemen  we  de  koolstofcyclus.  

 

Hoe werkt de koolstofcyclus? In   de   lucht   zit   koolstof,   in   de   vorm   van   het   gas   CO2.   Planten   doen   aan   fotosynthese   en  gebruiken  zo  de  koolstofdeeltjes  voor  hun  eigen  groei.  Daarbij  komt  zuurstof  vrij.  Wanneer  een   plant   sterft,   zijn   er   verschillende   mogelijkheden.   Als   de   plant   sterft   en   wegrot   of  verbrand  wordt,  komen  de  koolstofdeeltjes  terug  vrij   in  de  vorm  van  ontbindingsgassen  of  rookgassen  (=CO2)  en  zo  komt  het  koolstof  terug  in  de  lucht  terecht.    

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 7 __    

Als  de  plant  wordt  opgegeten  door  een  dier,  gebruikt  dat  dier  de  voedingsstoffen  in  de  plant  voor  de  eigen  groei.   Zo   komen  de  koolstofdeeltjes   als   voedingsstoffen   in  het  dier   terecht.  Wanneer   het   dier   energie   nodig   heeft,   verbrandt   hij   deze   voedingsstoffen.   Daarvoor  verbruikt   het   dier   zuurstof   en   daarbij   komen   de   koolstofdeeltjes   vrij.   Die   worden  uitgeademd   in   de   vorm   van  het   gas   CO2.   Zo   komen  ook  deze   koolstofdeeltjes   terug   in   de  lucht.    

Dit  is  dus  een  gesloten  cirkel.  Een  aardappelveld  zal  bijvoorbeeld  zuurstof  produceren,  net  zo  veel   als   er   door   mensen   verbruikt   wordt   om   die   aardappelen   te   ‘verbranden’   in   hun  spijsvertering.  

 

Hoe komt het dan dat er zoveel zuurstof in de lucht zit?

Het  kan  gebeuren  dat  een  plant  sterft  en  dan  meteen  wordt  bedolven  onder  een  laag  slib.  Daardoor   kan   hij   niet   normaal   ontbinden,   waardoor   de   koolstofdeeltjes   gevangen   zitten  onder  het  slib.  De  planten  namen  wel  koolstof  op,  maar  het  kwam  niet  terug  in  de  lucht  toen  ze  afstierven.  Daardoor  kwam  er  in  verhouding  meer  zuurstof  in  de  lucht.  Daardoor  werd  de  planeet  ook  leefbaar  voor  dieren  (en  dus  ook  mensen)    

Het  plantenmateriaal  werd  miljoenen  jaren  samengedrukt  door  opstapelende  aardlagen,  en  in  combinatie  met  grote  hitte  werd  het  omgevormd  tot  steenkool,  aardolie  of  aardgas.  Dit  zijn  fossiele  brandstoffen:  ze  bevatten  koolstofdeeltjes  van  organismen  die  miljoenen  jaren  geleden  leefden.  

Doordat   de   mens   nu   massaal   fossiele   brandstoffen   aan   het   verbranden   is,   komen   al   de  koolstofdeeltjes   die   eeuwenlang   onder   de   grond   zaten   terug   in   de   lucht   terecht.   Bij   die  verbranding  verbruiken  we  zuurstof,  waardoor  de  verhouding  tussen  CO2  en  zuurstof   in  de  lucht   aan   het   veranderen   is.   Deze   plotse,  massale   veranderingen   brengt   de   atmosfeer   uit  evenwicht.  We  voelen  de  veranderingen  overal:  het  klimaat  is  aan  het  veranderen.  

 

Kunnen we dit voorkomen? Allereerst   zal   het   verbranden   van   deze   fossiele   brandstoffen   moeten   verminderen   en   op  termijn  stoppen.  Een  combinatie  van  minder  energie  verbruiken  en  de  productie  van  onder  andere  wind-­‐  en  zonne-­‐energie  zijn  haalbare  alternatieven.  

Daarnaast   kunnen   bomen   en   bossen   ook   wel   degelijk   een   belangrijke   rol   spelen.   In  tegenstelling   tot   landbouwgewassen,  worden  bomen  niet   geheel   opgegeten.   Ze   slaan  dan  ook  grote  hoeveelheden  koolstof  op  in  hun  stam,  wortels    en  takken  en  dat  vaak  honderden  jaren  lang.  Eenmaal  een  boom  dood,  duurt  het  nog  decennia  vooraleer  schimmels  het  hout  ontbonden  hebben.  En  ondertussen  zijn  weer  nieuwe  bomen  gegroeid.  Verdwijnt  het  hout  in   meubels   en   huizen,   dan   duurt   het   nog   eens   een   zeer   lange   tijd   voor   de   opgeslagen  koolstof  terug  vrijkomt.  Bomen  en  bossen  dragen  er  dus  toe  bij  dat  er  minder  CO²  in  de  lucht  komt,  waardoor  we  de  aarde  minder  zwaar  belasten.  Daardoor  zal  het  klimaat  minder  snel  veranderen,  waardoor  ook  de  effecten  van  klimaatverandering  minder  extreem  zullen  zijn.  

   

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 8 __    

De 10 soorten van de poster: Jeneverbes – Juniperus communis L.

Onze  enige  écht  inheemse  conifeer.  Een  echte  specialiteit  van  Hoge  Kempen,  waar  de  

grootste  aantallen  jeneverbesstruiken  van  Vlaanderen  bij  elkaar  staan  (in  totaal  enkele  duizenden),  vooral  in  As  en  Zutendaal.  De  

vlezige  kegeltjes  lijken  op  bessen  en  duiken  op  in  de  keuken  als  smaakmaker  in  

bijvoorbeeld  zuurkool.  

Bladvorm:  naalden  

Vrucht:  doffe  blauwzwarte  kegeltjes  die  op  bessen  lijken  

Boomvorm:  struik,  soms  kegelvormige  boom  

Hoogte:  tot  6  m  

Leeftijd:  30  tot  90  jaar  

Biotoop:  voornamelijk  heidegebied  en  zandverstuivingen  

 

Zomereik – Quercus robur L. Dit  is  de  meest  voorkomende  eik  in  

Vlaanderen.  Ooit  moet  Vlaanderen  bijna  één  groot  eikenwoud  geweest  zijn.  Door  

ontginning  van  het  land  werd  hij  teruggedrongen  naar  de  randen  van  de  

landbouwpercelen.  Zo  ontstonden,  voornamelijk  in  de  Kempen,  de  typische  

eiken  houtwallen.  

Bladvorm:  asymmetrisch  gelobd,  zittend  

Vrucht:  lang  gesteelde  eikel,  vaak  in  paren  

Boomvorm:  forse,  breed  uitwaaierende  boom  

Hoogte:  20  tot  30  m  

Leeftijd:  200  tot  300  jaar  

Biotoop:  matig  voedselrijke  zonnige  of  licht  beschaduwde  bodem  

 

Wintereik – Quercus petraea (Matt.) Liebl.

Deze  eik  komt  in  Vlaanderen  van  nature  enkel  in  Limburg  voor  en  dan  vooral  in  de  

Hoge  Kempen.  De  mooiste,  koepelvormige  meerstammige  bomen  vindt  je  op  de  

Mechelse  Heide.  In  tegenstelling  tot  de  zomereik  met  zittende  bladeren  en  

gesteelde  eikels,  is  het  bij  de  wintereik  net  andersom:  gesteelde  bladeren  en  zittende  

eikels.    

Bladvorm:  symmetrisch  gelobd,  gesteeld  

Vrucht:  zittende  korte,  dikke  eikel  

Boomvorm:  boom  met  lange  kale  stam,  waaiervormige  kroon  

Hoogte:  tot  40  m  

Leeftijd:  200  tot  300  jaar  

Biotoop:  vrij  voedselarme,  droge  tot  vochtige  grond  

 

Ruwe Berk – Betula pendula Roth. Meer  dan  aan  zijn  bladvorm,  bloeiwijze  of  vruchten,  is  de  berk  herkenbaar  aan  zijn  witte,  papierachtige  bast.  Er  zijn  twee  

berkensoorten:  de  ruwe  en  de  zachte  berk.  Die  laatste  heeft  zachtere  bladeren  en  is  als  boom  te  onderscheiden  van  de  ruwe  omdat  zijn  takken  afhangend  zijn,  waardoor  je  soms  

bijna  over  een  ‘treurberk’  zou  kunnen  spreken.  

Bladvorm:  hart-­‐  of  ruitvormig  met  dubbel  gezaagde  rand  

Vrucht:  kleine  gevleugelde  nootjes,  in  aren  

Boomvorm:  slanke  boom,  takken  afhangend  aan  top  

Hoogte:  15  tot  30  m    

Leeftijd:  50  tot  70  jaar  

Biotoop:  zonnige,  droge  tot  vochtige  grond,  vaak  op  open,  losse  bodems  

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 9 __    

Wilde Li jsterbes – Sorbus aucuparia L.

Kleine  boom  of  een  grote  struik  die  talrijk  voorkomt  als  onderbegroeiing  in  

naaldbossen.  Tooit  zich  in  de  lente  met  grote  witte  bloemschermen  en  vanaf  de  zomer  

met  fel  oranje  bessen.  

 

Bladvorm:  geveerd  met  5  tot  10  paar  blaadjes  

Vrucht:  oranjerode  bessen  in  tuilen  

Boomvorm:  open  boom  met  slanke  onvertakte  stam  

Hoogte:  tot  20  m  

Leeftijd:  70  tot  100  jaar  

Biotoop:  humusrijke  bodem,  ondergroei  in  bossen  

 

Beuk – Fagus sylvatica L. Het  voorkomen  van  de  beuk  is  zeker  niet  

beperkt  tot  de  indrukwekkende  kathedraalbossen  van  onder  andere  het  

Zoniënwoud.  Ook  in  Limburg  en  zeker  in  het  meer  vruchtbare  Haspengouw  kom  je  hem  tegen.  Daar  is  hij  ook  vaak  aangeplant  in  

dreven  en  kasteelparken,  vaak  als  donkerrode  variant.    

Bladvorm:  spits  eivormig  met  gegolfde  rand  

Vrucht:  driehoekige  nootjes  in  stekelige  vierdelige  napjes  

Boomvorm:  brede  koepelvormige  boom  

Hoogte:  tot  40  m  

Leeftijd:  150  tot  200  jaar  

Biotoop:  vrij  droge  tot  vochtige  voedselrijke  kalkrijke  grond  

 

Winterl inde – Tilia cordata Mill.

Er  zijn  meerdere  soorten  lindes  (zomerlinde,  Hollandse  linde,  zilverlinde),  maar  algemeen  

wordt  aangenomen  dat  de  winterlinde  de  meest  inheemse  soort  is.  Hij  wordt  ook  wel  

kleinbladige  linde  genoemd,  omdat  zijn  hartvormige  blaadjes  opvallend  kleiner  zijn  

dan  bij  andere  soorten.    

   

Bladvorm:  lang  hartvormig,  fijn  gezaagd  

Vrucht:  gladde  of  licht  geribde  nootjes  

Boomvorm:  boom  met  rechte  stam  en  dichte,  koepelvormige  kruin  

Hoogte:  25  tot  35  m  

Leeftijd:  200  tot  300  jaar  

Biotoop:  vochtige,  matig  voedselrijke  grond,  in  loofbossen  en  hakhout  

 

Hulst – Ilex aquifolium L. Enige  wintergroene  loofboom  en  

onmiskenbaar  door  zijn  leerachtige  stekelige  blaadjes  die  hem  beschermen  tegen  vraat  

door  dieren.  Op  enkele  meter  hoogte  is  dat  geen  bedreiging  en  hebben  de  bladeren  een  

gave  rand.  Deze  boom  is  twee-­‐huizig,  wat  wil  zeggen  dat  er  mannelijke  en  vrouwelijke  exemplaren  zijn.    Enkel  deze  laatsten  dragen  

de  vuurrode  bessen.    

Bladvorm:  stijf  en  wasachtig  blad  met  bochtige  stekelige  rand  

Vrucht:  felrode  bessen  in  groepen  rond  de  tak  

Boomvorm:  dichte  kegelvormige  boom  met  vertakte  stam  

Hoogte:  15  tot  20  m  

Leeftijd:  200  tot  300  jaar  

Biotoop:  vochtige,  matig  voedselrijke  zand-­‐  en  leemgrond,  ook  op  oude  houtwallen  

 

Nationaal Park Hoge Kempen Bomen

  __ 10 __    

Zoete Kers – Prunus avium L.

Deze  wilde  voorouder  van  onze  kersen  en  krieken  valt  vooral  op  in  het  voorjaar  als  hij  zich  met  een  typische  witte  kersenbloesem  tooit.  De  kersen  zijn  eetbaar  maar  klein  en,  

in  tegenstelling  tot  wat  de  naam  doet  vermoeden,  eerder  zuur  dan  zoet.  

 

 

 

Bladvorm:  spits,  eirond  tot  langwerpig  blad,  gezaagde  rand  

Vrucht:  langstelige  ronde  vrucht,  meestal  rood  of  zwartachtig  

Boomvorm:  open  koepelvormige  boom,  soms  met  gesplitste  stam  

Hoogte:  20  tot  30  m  

Leeftijd:  70  tot  100  jaar  

Biotoop:  vochtige,  voedselrijke  grond,  in  lichte  loofbossen  en  bosranden  

 

Grove Den – Pinus sylvestris L.

Deze  den  komt    massaal  voor  op  de  arme  en  droge  zandgronden  van  de  Kempen.  Groeit  hij  midden  de  heide,  niet  gehinderd  door  

bomen  rondom  zich,  dan  draait  en  kronkelt  zijn  stam  in  alle  richtingen.  De  wind  maakt  het  nog  wat  erger,  toppen  waaien  uit  en  

veelstammige  bomen  ontstaan.  Zij  worden  ‘vliegdennen’  genoemd,  maar  het  is  dezelfde  soort  als  degene  die  we  aantreffen  in  dichte  bossen  waar  de  bomen  rechtere  stammen  

hebben.  

Bladvorm:  naalden,  gepaard  

Vrucht:  kegels,  gepunte  schubben  met  piramidale  top  

Boomvorm:  lange  kale  kronkelige  stam  met  asymmetrische,  kleine  schermvormige  kroon  

Hoogte:  tot  35  m  

Leeftijd:  200  tot  300  jaar  

Biotoop:  heidegebied  en  zandverstuivingen,  vaak  aangeplant