G een boek dat zo eindeloos vertaald isals de Bijbel. Omdat er steeds heden-daagse taal nodig is natuurlijk, maarook omdat nieuwe vertalingen ons de

illusie geven dat we nu dichter bij de ‘e ch t e ’ tekstgekomen zijn. Zo kon het gebeuren dat de NieuweBijbelvertaling uit 2004 de lezer de indruk gaf datallerlei voorheen duistere passages eigenlijk hele-maal zo duister niet zijn.

Neem Paulus, wiens brieven aan de vroegstechristelijke gemeentes bepalend zijn geweest voorde geschiedenis van het christelijk geloof en dechristelijke kerk. Die brieven waren hier en daarbijzonder duister. Maar in de nieuwe vertaling leekhet mogelijk ze toch te begrijpen. Eindelijk!

Dat is een vergissing, vindt vertaler Gerard Kool-schijn (1945). Toen de nieuwe vertaling werd ge-maakt, was hij een van de deskundigen die gevraagdwerd om commentaar te gevenop onderdelen van deNieuwe Bijbel Vertaling voordat die verscheen. Zijncommentaren waren niet bepaald lovend en vooralaan de Paulusvertalingen ergerde hij zich: ‘slappedominees parafrasen’ trof hij erin aan, je kreeg ermoderne theologiein telezen inplaats vanwat Pau-lus beweerde. „Het klonk alsof het wel normale taalwa s ”, zegt hij, „maar Paulus schrijft geen ‘n o r m a a l’Grieks. Rare formuleringen als ‘in Jezus’ of ‘inChristus’ moet je laten staan, zoals ook mensen ‘i n’Lou de Palingboer waren. Als je iets vertaalt, moetde sfeervan de tekst bewaardblijven, de stemvan deschrijver. Niet met moderne zegswijzen aanko-men, dingen toevoegen, of zelfs verduidelijken –dat is niet de taak van een vertaler.”

Koolschijn maakt er geen gewoonte van om bij-belteksten in het Nederlands om te zetten: hij isvooral bekend en geprezen om zijn vertalingenvan veel klassieker Grieks, dat van de tragedie-schrijvers Aischylos, Sophokles en vooral Euripi-d e s. Hij vertaalde en becommentarieerde Plato enmaakte een toneelstuk van de letterlijke tekst vanHomerus’ Ilias, waarin de goden er niet bepaald

gunstig afkomen – een ruziënd zootje is het, datuit verveling en onderlinge naijver verregaandebeslissingen neemt over het lot van de mensen.

Koolschijn speelde wel altijd met de gedachteeens iets uit de Bijbel te vertalen. Hij is in zijn jeugdmeer dan ruimschoots met bijbelteksten in aanra-king gebracht. En toen er weer christenen in de re-gering zaten en de islam een steeds belangrijker rolbegon te spelen, besloot hij Paulus’ brief aan de Ro-meinen te gaan vertalen. Er is geen tekst die voorhet christendom van grotere betekenis is geweest.

De vier evangeliën waarin het leven en de hande-lingen van Jezus beschreven worden, zijn uiteraardniet onwegdenkbaar, maar de Kerk heeft zich voor-al op Paulus gebaseerd. Met hem begint de theolo-gie. Paulus heeft de christelijke God vormgegeven,een wezenlijk andere God dan de joodse of de mo-hammedaanse. Paulus inspireerde de vroege kerk-gemeentes, ging naar ze toe, schreef ze brievenwaarin hij uiteenzette hoe ze het allemaal moestenzien. Die brieven worden tot op de dag van vandaaggelezen en als richtinggevend beschouwd.

Eigenlijk is dat ontmoedigend dat wij zo’n twee-duizend jaar na dato nog steeds over Paulus praten,zegt Koolschijn. „Het geeft weinig hoop voor detoekomst van de mensen dat we het nog steeds overdie bizarre en nogal kinderlijke teksten hebben.”

Paulus, van een vervolger van de vroegste chris-tenen veranderd in een vurig gelovige, legt er voor-

al in zijn brief aan de Romeinen, de christelijke ge-meente in Rome, de nadruk op dat God rechtvaardigis en de mensen zondig.

Uit de vertaling van Koolschijn: ‘Allen hebbengezondigd en schieten te kort voor Gods glorie, ter-wijl zij gratis door zijn genade worden gerecht-vaardigd door middel van vrijkoping in de Gezalf-de Jezus, die God ter beschikking heeft gesteld alszoenoffer door middel van geloof in zijn bloed, omzijn rechtvaardigheid te tonen, wegens het voor-bijgaan aan de eerder begane misdrijven in de ver-draagzaamheid van God – voor het tonen van zijnrechtvaardigheid in de huidige tijd, waardoor hijrechtvaardig is ook wanneer hij degenen die gelo-ven in Jezus rechtvaardigt.’

Wat staat daar eigenlijk?„De schepselen die God heeft gemaakt zijn gaanzondigen en verdienen straf. Omdat God recht-vaardig is, is een straf noodzakelijk. Maar in plaatsvan ons, straft hij zijn zoon.„Dat moet je geloven om vergeven te worden.”

Loopt u niet het gevaar dat men u zal verwij-ten dat u dit expres duister vertaald heeft?„Nou, u hebt nu ook wel de allerduisterste passagegekozen, waarover uitentreuren is getheoreti-seerd. Er zijn alternatieve vertalingen mogelijk.Afgezien daarvan heb ik altijd serieus genoeg ver-taald om dat verwijt nu te ontzenuwen. Wie op dehoogte is, weet dat Paulus bekend staat om zijn on-logische en kromme schrijven.

„Al proberen veel Christenen hun Paulus te red-den door te zeggen dat mijn frustraties over mijnjeugd waarin dominee Paauwe een grote rol speel-de, van invloed zijn op mijn vertaling.”

Dominee Paauwe is de dominee die model stondvoor de leider van de sekte die in Jan Siebelinksboek Knielen op een bed violen z o’n belangrijke rolspeelt. Koolschijn bevond zich als zeer klein kindal onder het gehoor van deze dominee, maar be-

‘Een gekwelde apostel’De apostel Paulus is cruciaal voor het christendom. Met een

recente vertaling van diens brieven aan de Romeinen wil GerardKoolschijn bijdragen aan de strijd tegen fundamentalisme.

‘Hopelijk gaan bij enkele christenen de ogen open.’tekst Marjoleine de Vos

interview Paulusvertaler Gerard Koolschijn

›

Gerard Koolschijn

AFP

, Pic

ture

Alli

ance

NRC WEEKB LAD 21

g e b r a n d s ch i l d e r draam in Cormatin,Fr a n k r i j k ;

B ove n geborduurde Paulus, Parijs

mozaïek, ChoraMuseum, Istanbul

Onder Paulus doorRembrandt vanRijn, ca. 1630,Ku n s t h i s t o r i s ch e sMuseum in Wenen

Vlnr fresco van deRussische ikoon-schilder Dionisius,ca. 1500;

Onder beeld in de Notre-Dame inPa r i j s

NZ

04-09-10 katern 5 pagina 20

hijn

noemt zijn gevoelens over zijn godsdienstige op-voeding nu met het woord ‘jeugdsentiment ’, ver-gelijkbaar met wat hij voelt voor bijvoorbeeld deboeken van Karl May.

Wel legt hij zo nu en dan verband tussen het suc-ces van de leer van Paulus en de gretigheid waarmeemensen de prediking van dominee Paauwe indron-ken, met name waar het gaat om de nietswaardig-heid van de mens.

Koolschijn: „Paulus zegt: je hoeft in dit leven he-lemaal geen succes te hebben, het hele aardse levenstelt niets voor. Hij stelt daar het eeuwig leven te-genover, dat je kunt krijgen zonder dat je er ietsvoor hoeft te doen. Je hoeft het alleen maar te gelo-ven. Dat ontslaat je van de plicht iets van het levente maken.

„De kerken zaten helemaal vol als Paauwepreekte, die zei: ‘Pas als een mens ziet dat hij nietswaard is, dat jij helemaal niets bent en dat God allesis, pas dan ben je er.’

„Waarom willen mensen zulke dingen horen?Ze stortten veel geld in de collectezakken als hijpreekte. Was dat vanwege de boodschap, of vanwe-ge de bevlogenheid van degene die op de kanselstaat? Ik denk dat mensen op zo’n alarmroeper afkomen, ze denken dan: ‘dat zou wel eens echt enwaar kunnen zijn’.”

Waarom verwerpt Paulus het aardse leven zo?„Er is duidelijk sprake van een persoonlijke ge-kweldheid die hij uitvergroot naar alle mensen. Eris iets in hem dat iets anders wil dan een ander deelvan hem. Die tegenstrijdigheid lost hij niet zomaarop, hij kreunt om verlossing van die situatie, hijlegt het verband met de hele schepping die ook wilworden bevrijd: ‘Want we weten dat alles wat ge-schapen is samen kreunt en samen in barensnoodis tot nu toe’.”

Maar waarvan moet hij dan verlost worden?„Dat weet ik niet, al kan ik er wel iets over vermoe-den. Misschien was hij wel homoseksueel. Dat zoubijvoorbeeld een grote zonde zijn voor de joodsewet. Die wet maakt hem bewust van zijn begeerteom iets te doen wat tegen de wet is. Hij is bang voorhet oordeel: het rechterlijk vonnis van zijn God.

„Paulus gaat niet voor niets zo tekeer tegen li-chamelijke verlangens. Het lichaam drijft hem totde zonde. Die wil van het lichaam is te sterk, zosterk dat hij de joodse wet nooit zal kunnen volvoe-ren. Hij moet dus op een of andere manier van diejoodse wet af. Godzijdank is er een oplossing: hetgeloof wast zijn zonden weg.”

Het lichaam kan toch niet alleen een bronvan ellende zijn?„Ik wil niet lyrisch doen over het lichaam, we gaanook allemaal dood. Het besef van zinloosheid kan

verlammen. Het is begrijpelijk dat mensen probe-ren daar uit te komen, het is zelfs wel ontroerenddat ze daarvoor hele kathedralen gaan bouwen. Alsmensen in een eeuwig leven willen geloven, latenze dan in die mooie kathedralen gaan zitten zin-gen, daar heb ik niets op tegen. Maar wel als ze opgrond van de ideeën van hun God een ander levens-lang met een mismaakt kind willen opzadelen ofonschuldigen willen opblazen.”

Dat zei Paulus niet en de meeste gelovigenzullen dat ook niet vinden.„Mensen die handelen op grond van geloof of han-delingen voorschrijven op grond van geloof, hou-den een manier van denken in stand waar we vanafwillen in de wereld, ook als ze zelf niet agressiefzijn. Als je bijvoorbeeld zegt: mensen mogen nietover zichzelf beschikken, die ongeboren vrucht iseigendom van God, dan zeg je dat er een gegevenwaarheid is die niet ter discussie staat. Waarom dateen goed standpunt is, kun je zelfs niet uitleggen,je kunt alleen maar zeggen: ‘zo wil mijn hogere in-stantie het’.”

Dat is geen agressie. Dat is om ons te behoe-den voor onze ondergang.„Maar hun overtuiging maakt ze ongeschikt omaan een discussie deel te nemen, omdat ze nooitvan standpunt kunnen veranderen. Het christelijkonderwijs zou dus ook niet gesubsidieerd moetenworden, we moeten juist afleren om in absolutewaarheden te spreken.”

Uw bezwaar geldt dus meer de christelijkepolitiek, niet de gelovigen.„Als er geen politiek bij hoort, gun ik iedereen vanharte dat hij zichzelf zand in de ogen strooit. Heteindige bestaan is moeilijk genoeg. Als iemand kangeloven dat-ie eeuwig zal doorleven, laat-ie datdan geloven. Maar hij mag er geen consequentiesvoor andermans leven aan verbinden.”

En wat doet een nieuwe vertaling aan dezeverkeerde gedachtengang?„Ik heb geen gedachten over de invloed daarvan.Maar ik vind wel dat ik mijn steentje moet bijdra-gen aan de strijd tegen het fundamentalisme. Doorzo precies mogelijk te vertalen hoop ik dat van en-kele christenen de ogen open zullen gaan en dat zehet bizarre zullen zien van deze redeneringen.”

Misschien wilde Paulus niet redeneren,maar iets uitdrukken dat zich eigenlijk aanwoorden onttrok. Zoals muziek niet uit tedrukken is behalve met muziek.„Paulus is eigenlijk tegen redeneringen, mensendie redeneren in plaats van hun God te danken, diebegrijpen het niet. Mensen moeten geloven. Dege-nen die denken met hun verstand iets te kunnen,worden door hun God op hun nummer gezet. Alleswat mensen kunnen is eigenlijk niets.”

Dus het gaat om onuitsprekelijkheden. ‘God’is een woord voor iets onuitsprekelijks.„Gebruik dat woord ‘G o d’ toch niet. Je moet nietzeggen: ‘God is in mijn leven gekomen.’ Dat bete-kent niets. Zeg desnoods: ‘Ik voelde een nieuwekracht ’.”

Dat is wel erg vaag.„Ja, maar je moet over je eigen gevoel praten engeen beweringen doen. In plaats van te zeggen ‘Ikvoelde dat er een God was die mij vergaf’ kun jehooguit zeggen: ‘Ik voelde me vrij’. Anders zeg jeiets waar je geen enkele aanwijzing voor hebt.”

Dat is nu eenmaal geloofstaal. Het kan weliets betekenen om in de kerk met z’n allen tezeggen ‘Heer ontferm u’.„De behoefte aan erbarmen is begrijpelijk. Het ismoeilijk te aanvaarden dat je het leven van je kin-deren niet helemaal zult meemaken. Verganke-lijkheid is triest. Daarover samen treuren kanmooi zijn. Daar is ook niets op tegen. Maar wel datiemand op grond van een of ander dommig geloofdat kleine leven dat we hebben van ons gaat afne-men. Dat geloof is dan een verschrikking.”‹

Paulus: Aan de Romeinen. Vert. Gerard Kool-schijn. Uitg. Athenaeum-Polak & Van Gennep,prijs €13 , 9 5

Rare formuleringen als‘in Jezus’ moet je laten

staan. Mensen waren ook‘i n’ Lou de Palingboer

›

Compositietekening van Paulus door depolitie van Noordrijn-Westfalen, in opdrachtvan de Duitse historicus Michael Hesemanndie in 2008 een boek schreef over de apostel

NZ

04-09-10 katern 5 pagina 22