Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard...

6
Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 1 Muziek ter ere van Sint Florian Peter Snellen Sint Florian mag zich in een hoge mate van populariteit verheugen in veel landen, maar in ons land is hij redelijk onbekend. In Duitsland, Oostenrijk, maar ook in Italië en meer oostelijk gelegen landen is hij echter bekend. Hij is de patroonheilige van Polen. In al die landen geldt daar voornamelijk als de beschermheilige tegen watersnood en brandgevaar, en daarmee ook als patroonheilige van de brandweer. 1. De legende Onder keizer Diocletianus deed zich rond het jaar 300 een van de hevigste, maar waarschijnlijk tevens de laatste door de Romeinen geïnitieerde christenvervolging voor. In de provincie Lauriacum, het tegenwoordige stadsgebied van Enns in Oberösterreich was een militair steunpunt van de Romeinen gevestigd en daar nam de stadhouder, Aquilinus, de bevelen van zijn keizer zeer ernstig. Rond 303 nam hij volgens de legende in de buurt van Lauriacum veertig christenen gevangen om het te martelen en hen zo hun godsdienst te laten afzweren. Dit kwam een voormalig hoog ambtenaar van de Romeinen, Florian, ter ore. Ook hij was tot het christendom bekeerd en meende dat hij door zijn functie wel enig krediet zou hebben opgebouwd bij de stadhouder en daardoor wellicht zijn geloofsgenoten zou kunnen vrijpleiten. Ook hij werd echter gevangen genomen en er werd geprobeerd door martelingen ook hem zover te krijgen, dat hij zijn geloof zou afzweren en de Romeinse godheden weer zou aanbidden. Florian bleef echter standvastig. Na enkele (legendarische?) verwikkelingen wordt hij op 4 mei van het jaar 304 vermoord, door hem met een molensteen om de hals van de brug in de rivier de Ems te werpen. In elke legende wordt dan gewag gemaakt van wonderen en ook de legende van Florian is hiervan niet gespeend. Het lichaam spoelt aan en wordt bewaakt door een adelaar, die met gespreide vleugels ervoor zorgt, dat niemand het lichaam van de overledene benadert. Een vrome vrouw, later Valeria genoemd, krijgt een visioen waarin haar wordt opgedragen op reis te gaan om Florians lichaam een waardige begrafenis te geven. Zij spant de ossen voor de wagen en gaat op reis, bergt het lichaam, legt dit op de ossenwagen en bedekt het lichaam met taken en gebladerte. Na enige tijd op weg te zijn naar de beoogde begraafplaats krijgen die ossen erge dorst en weigeren verder te gaan. Na een gebed van de vrouw ontspringt er een bron, die nog altijd bestaat (De Florianbron bij de kerk van St.Johann in de plaats Sankt Florian). Gesterkt door het water gaat men verder en begraaft het lichaam op de plaats, waar nu het klooster Sankt Florian (Linz) staat.

Transcript of Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard...

Page 1: Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee,

Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017

1

Muziek ter ere van Sint Florian

Peter Snellen

Sint Florian mag zich in een hoge mate van populariteit verheugen in veel landen, maar in ons land is hij redelijk onbekend. In Duitsland, Oostenrijk, maar ook in Italië en meer oostelijk gelegen landen is hij echter bekend. Hij is de patroonheilige van Polen. In al die landen geldt daar voornamelijk als de beschermheilige tegen watersnood en brandgevaar, en daarmee ook als patroonheilige van de brandweer.

1. De legende

Onder keizer Diocletianus deed zich rond het jaar 300 een

van de hevigste, maar waarschijnlijk tevens de laatste

door de Romeinen geïnitieerde christenvervolging voor.

In de provincie Lauriacum, het tegenwoordige

stadsgebied van Enns in Oberösterreich was een militair

steunpunt van de Romeinen gevestigd en daar nam de

stadhouder, Aquilinus, de bevelen van zijn keizer zeer

ernstig. Rond 303 nam hij – volgens de legende – in de buurt van Lauriacum veertig christenen gevangen om het te martelen en hen zo hun godsdienst te laten afzweren. Dit kwam een voormalig hoog ambtenaar van de Romeinen, Florian, ter ore. Ook hij was tot het christendom bekeerd en meende dat hij door zijn functie wel enig krediet zou hebben opgebouwd bij de stadhouder en daardoor wellicht zijn geloofsgenoten zou kunnen vrijpleiten.

Ook hij werd echter gevangen genomen en er werd geprobeerd door martelingen ook hem zover te krijgen, dat hij zijn geloof zou afzweren en de Romeinse godheden weer zou aanbidden. Florian bleef echter standvastig. Na enkele (legendarische?) verwikkelingen wordt hij op 4 mei van het jaar 304 vermoord, door hem met een molensteen om de hals van de brug in de rivier de Ems te werpen.

In elke legende wordt dan gewag gemaakt van wonderen en ook de legende van Florian is hiervan niet gespeend. Het lichaam spoelt aan en wordt bewaakt door een adelaar, die met gespreide vleugels ervoor zorgt, dat niemand het lichaam van de overledene benadert. Een vrome vrouw, later Valeria genoemd, krijgt een visioen waarin haar wordt opgedragen op reis te gaan om Florians lichaam een waardige begrafenis te geven. Zij spant de ossen voor de wagen en gaat op reis, bergt het lichaam, legt dit op de ossenwagen en bedekt het lichaam met taken en gebladerte. Na enige tijd op weg te zijn naar de beoogde begraafplaats krijgen die ossen erge dorst en weigeren verder te gaan. Na een gebed van de vrouw ontspringt er een bron, die nog altijd bestaat (De Florianbron bij de kerk van St.Johann in de plaats Sankt Florian). Gesterkt door het water gaat men verder en begraaft het lichaam op de plaats, waar nu het klooster Sankt Florian (Linz) staat.

Page 2: Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee,

Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017

2

2. Heilige helper

Zoals gezegd wordt Florian geëerd en aangeroepen als patroonheilige van de brandweer. Op zich is dit niet vanzelfsprekend, want oorspronkelijk werd hij vooral aangeroepen als beschermer tegen het “gevaar uit het oosten”, waarmee de Turkse troepen werden bedoeld.

De oudste gebeden tot de heilige vragen om bescherming tegen het vuur van de laster, het slechte in de mens. Dit werd natuurlijk al snel uitgebreid tot het vragen om niet in het vagevuur terecht te komen (een “goede dood”, voorzien van de sacramenten der stervenden, te mogen hebben). Pas daarna wordt hij ook tegen het vuur in aardse betekenis en dan voornamelijk tegen blikseminslag en brand aangeroepen.

Naast beschermheilige van de brandweer is St. Florian van Lorch ook nog schutpatroon van de bakkers, de schoorsteenvegers, bierbrouwers, tuinlieden, vatenmakers, pottenbakkers, smeden en zeepzieders. Hij is de beschermheilige van het Oostenrijkse Oberösterreich en Linz, van Polen (in Krakau bevinden zich relikwieën van de heilige) en hij kan worden aangeroepen bij brand, grote droogte en brandwonden, maar ook bij watersnood.

Natuurlijk wordt er heel wat gespeculeerd over waarom nu juist Sint Florian tot beschermheilige van brandweerlieden werd gekozen. De laatst verschenen documenten houden het unaniem op zijn betoonde moed, zijn daadkrachtig optreden, solidariteit en zijn zelfopoffering als belangrijkste motieven. Florian stond voor zijn zaak. Allemaal zijn dit eigenschappen die bij de brandweer ook zeer goed van pas kunnen komen, nee, onmisbaar zijn.

3. De muziek

Wanneer je geen opleiding hebt tot musicoloog is het erg lastig, om te komen tot een overzicht van muziek, die met Sint Florian in relatie staat. Gelukkig biedt literatuuronderzoek toch nog enig soelaas en ook het onvolprezen Google helpt een handje, wanneer je echt vast dreigt te lopen. Met die externe hulp ben ik gekomen tot een (naar alle waarschijnlijkheid zeer onvolledig) overzicht van muziek, ter ere van de heilige Florian van Lorch. Daarbij komt men meestal toch weer terecht in Oostenrijk, en vooral bij het Augustiner Chorherrenstifft Sankt Florian, dat een grote muziekbibliotheek ter beschikking heeft.

Omdat de traditie rondom de Heilige Florian in de Duitssprekende landen veel meer leeft dan in ons eigen land zal men daar ook het eerste muziek vinden.

Overigens is niet alle muziek die we aantroffen erg stichtelijk van aard. In een uitzending van de Bayrische Rundfunk in 2015 geven “Die Waldramer Sänger met hun "Oh heiliger Sankt Florian" een fraai staaltje van een lied in het dialect, waarin de heilige wordt aangeroepen om vooral de belastingen wat lager te doen worden. En na het eerste aan Sint Florian geweide couplet, worden ook andere heiligen aangeroepen voor wat meer hulp bij aardse beslommeringen.

http://www.ardmediathek.de/tv/Wirtshausmusikanten/Oh-heiliger-Sankt-Florian/BR-Fernsehen/Video?bcastId=14912842&documentId=27966136

Page 3: Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee,

Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017

3

Ook versjes als Oh heiliger Sankt Florian O heilige Sint Floriaan Verschon unser Haus, Bescherm ons huis, steck' andere an! Steek een ander aan! getuigen niet bepaald van Christelijke naastenliefde. De oorsprong daarvan ligt in de Pinzgauer bedevaart naar de Dom in Salzburg. In de Duitstalige literatuur wordt dit wel eens benoemd als “het Sint-Floriaansprincipe”, waarmee bdoeld wordt dat je veel goed vindt, als het maar niet te dichtbij komt. (NIMBY ofwel “Not in my back yard”)

Dan doet het volgende rijmpje het toch iets beter:

Es brennt, o heiliger Florian, heut aller Orts und Enden: Du aber bist der rechte Mann solch Unglück abzuwenden.

Bij de serieuze muziek komen we al snel bij religieuze uitingsvormen terecht. Zingen is een van de vormen van bidden tot heiligen om voorspraak. In de oude liturgie bestond dat vaak uit voorzingen door een ‘voorzanger’ en nazingen door de gelovigen die in de kerk aanwezig waren.

In een Gezangenboek uit 1537 „O, wie groβ ist die Seligkeit aller Auserwählten Gottes“ geeft lied 45 in het laatste couplet de mogelijkheid tot het inlassen van naam van favoriete heilige. Blijkbaar wordt daar op gezette tijden gebruik van gemaakt om Sint Florian aan te roepen.

Bekend is in de katholieke kerk natuurlijk de Litanie van Alle Heiligen. In deze litanie wordt eerst God aangeroepen en vervolgens een groot aantal heiligen, om voor de gelovigen te bidden tot God. Zoals elke litanie heeft ook deze de vorm van een 'vraag- en antwoordstructuur'. Dat wil zeggen dat de voorzanger eerst een regel bidt, en vervolgens de gelovigen de volgende - meestal eenvoudige en repeterende - regel . In de Oostenrijkse versie van deze litanie is daarin ook ruimte gemaakt voor Sint Florian en zijn gezellen.

Het midden tussen een geestelijk en een meer profaan lied, houdt het gezang “Sankt Florian du ed’ler Held”.

Johann Burgstaller (1872 – 1901) schreef in 1901 zijn loflied op de Heilige Florian “Rex Gloriose Martyrum – Hymnus zur feierlichen Vesper am Fest des hl. Floriaus, Martyrer, Patrones des Landes Oberösterreich und der Stiftskirche zu St. Florian bei Ens“ , Opgedragen aan de toenmalige abt ter gelegenheid van het gouden priesterjubileum .

Josef Gruber (1855 – 1933) publiceerde zijn Opus 18 onder de titel “Missa in honorem S Floriani.

Page 4: Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee,

Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017

4

Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee, een werk bestaande uit vier liederen (Liebesnacht, Das Fischermädchen, Anmuthige Tracht) en als vierde lied „Sankt Florian hilf!“.

Franz Xaver Müller (1870 – 1948) voltooide in 1924 een melodie bij het lied: “Glaubensheld St. Florian”, dat in 1944 een nieuwe tekst kreeg, geschreven door Johannes Zauner

Ongeveer in 1958 verscheen van de hand van Johannes Zauner (1913 – 1977) een “dramatische legende (um den hl. Florian)” onder de titel “Der Sieger von Lauriacum” met muziek van Friedrich Reidinger (Opus 31).

In 2004 was de grootschalige herdenking van de marteldood van de heilige Florian in Oostenrijk. Door het Land Oberösterreich werd aan Augustinus Franz Kropfreiter (1936 – 2003) de opdracht verleend tot het schrijven van een compositie. Dat werk Kropfreiters “In onore Sti. Floriani” met de “Entrata Floriani Festiva”. Toen de componist in 2003 plotseling overleed stond dit werk (pas gereed) op zijn piano. Op 1 mei 2004 beleefde het werk zijn première, zonder dat de componist hierbij dus aanwezig kon zijn. Bevindt zich in het Stiftsarchiv St. Florian (Erstschrift, Reinschrift – nur als Handschrift)

Augustinus Franz Kropfreiter (1936 – 2003)

Eveneens van de hand van Kropfreiter is “Canticum Sancti Floriani Martyris “

https://www.youtube.com/watch?v=GGaKw3da-QY; https://www.youtube.com/watch?v=XIW7alu24OM

Eerste uitvoering op 24. 10. 2004 in de Stiftsbasilika St. Florian. Deze laatste onvoltooide compositie van Augustinus Franz Kropfreiters werd door Thomas Daniel Schlee uitgewerkt, aangevuld en georkestreerd.

Ook in de huidige tijd wordt nog muziek geschreven ter ere van de heilige Florian. Alfred Hochedlinger (* 17. April 1963) beleefde in 2004 de première van zijn „ Missa in honorem Sancti Floriani “.

https://www.youtube.com/watch?v=Np9TPLf4yts (Credo) ; https://www.youtube.com/watch?v=rFT4848eFWs (Gloria)

Hochedlinger Doss

Page 5: Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee,

Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017

5

In ons land wordt ook muziek ter ere van Florian ten gehore gebracht. Thomas Doss (* 1966) schreef zijn “St. Florian Choral” een „eerbetoon aan zijn landgenoot en voorbeeld Anton Bruckner, die in de abdijkerk van Sint Florian veel van zijn onvergetelijke werken schreef“. https://www.youtube.com/watch?v=ZkMREIxZRSM

Bij verschillende brandweerkorpsen in de Duitstalige landen ontdekten wij muziek waarin de St. Florian eer bewezen wordt. Via de vrijwillige brandweer van Steinau kwamen we in het bezit van dit lied, dat de heilige echt roemt om de eigenschappen die we in het bovenstaande reeds noemden.

Besluiten we met een lied van Annette Thoma:

O heiliger Sankt Florian mit frommen Sinn wir kommen an.

Lass' deine Fürsprach uns erfahrn in Wassersnot und Feuersgefahrn.

Und wenn im Herzen sich entzündt das Feuer schwerer Schuld und Sünd, dann lösch das Feuer, steh uns bei auf dass uns Gott sein Gnad verleih.

Geht es dereinst zum letzten End, mach, dass das Herz in Lieb entbrennt zum Vater der Barmherzigkeit, der uns schenkt die ewig' Seligkeit.

O heilige Sint Florian, Blij gemoed komen wij aan Laat uw voorspraak aan ons ervaren Bij watersnood en brandgevaren En als in ons hart ontsteekt Het vuur van zware schuld en zonden Dan blus dat vuur en sta ons bij Zodat God ons genade schenkt Gaat het in ons laatste uur Ontsteek in ons hart het liefdesvuur Voor de Vader van barmhartigheid Die ons schenkt de eeuwige zaligheid.

Page 6: Muziek ter ere van Sint Florian · Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017 4 Eduard Schütt (1856 –1933)gaf in 1902 zijn Opus 65 de titel „Lebensfrühling“ mee,

Muziek ter ere van St. Florian Peter Snellen WBH 2017

6

De oorspronkelijke betekenis van Sint Florian van Lorch als heilige die bij God voorspreekt voor de stervelingen wordt hierin weer duidelijk aangetoond.

Bronvermelding:

Franz Attems & Johannes Kohren: „Schutzheilige Österreichs als Bewahrer und Helfer (Ihr Leben, ihre Patronate und Attribute) Innsbruck 1992

Arnold Blöchl: “Beschütze uns in Feuersnot…“Die Floriansverehrung im Lied. In: Vierteltakt van het Oberöstereichischen Volkliedwerkes Linz 2004

Karls Rehberger; „Der Heilige und das Stifft Sankt Florian in: Katalog zu den Ausstellungen - im Rahmen des Florianjahres 2004 Linz 2004 - ISBN: 3-85483-040-8

Adolf Schinnerl: „Sankt Florian und sein unrühmliches Prinzip“ In: Österreichisches Bundesfeuerwehrverband – Notruf Feuerwehr Wenen 2001

Klaus Sonnleitner CanReg, Stiftsorganist und Gastmeister Augustiner Chorherrenstift St. Florian: notities en aanwijzingen op aanvraag van de auteur per e-mail. Vanaf deze plaats speciale dank voor zijn bijdragen.

Die Verehrung des Hl. Florian und andere Schutzheiliger der Feuerwehren Tagungsband der 11. Tagung der Internationalen Arbeitsgemeinschaft für Feuerwehr- und Brandschutzgeschichte . Pribyslav 2003

Diverse artikelen op internet / waaronder muziekfragmenten op Youtube.