MS en COGNITIE

Mw. drs. M.W. PleketGz-/neuropsycholoogDiaconessenhuis, Leiden.

LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD.

WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN.

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 1/17

Opbouw van de presentatie:

1. De relatie tussen MS en cognitie

2. Onderzoek naar MS-gerelateerde cognitieveranderingen

3. Wat kunnen we er aan doen?

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 2/17

1. MS en COGNITIE

Moderne MRI-technieken laten zien dat naast de zogenaamde witte stof in dehersenen ook de zogenaamde grijze stof kan zijn aangetast bij MS. In dezegrijze stof spelen de cognitieve processen zich af.

Dit is de eerste aanwijzing dat er naast een indirecte relatie tussen MS en cog-

nitie-veranderingen ook een directe relatie is met veranderingen in de herse-

nen.

43-70% van de MS-patiënten krijgt te maken met cognitieveranderingen,meestal in lichte vorm, afhankelijk van leeftijd en met wisselende

klachten.Slechts een heel kleine groep gaat echt serieus achteruit.

We spreken bij MS dan ook liever over cognitieve klachten in plaats van cogni-

tieve stoornissen.

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 3/17

Wat is cognitie?

Cognitie is het samenstelsel van geheugen en denkvermogen.Het beschrijft hoe we:

- aandacht gebruiken, leren en onthouden

- taal gebruiken

- denken, redeneren en problemen oplossen

- activiteiten plannen, uitvoeren en volgen

- objecten herkennen, afstanden beoordelen en zaken combineren

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 4/17

Cognitieve problemen die kunnen optreden bij

MS

• Problemen oplossen: planning, uitvoering en evaluatie van taken worden lastiger

• Concentratie en reactiesnelheid vaak al vroeg tijdens de ziekte verminderd

• Geheugenproblemen, maar meer met herinneren dan met herkennen

• Woorden zoeken wordt moeilijker

• Oriëntatie, lezen en rekenen blijven intact, net als intelligentie

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 5/17

Indirecte factoren die de cognitie beïnvloeden

bij MS• Psychologisch: emotionele reacties, zoals boosheid, verdriet, etc.

• Depressieve klachten (hebben zowel indirect- als direct effect)

• Moeheid (vaker vermoeibaarheid)

• Slaapproblemen (inslapen en doorslapen)

• Stress (met name het vermogen daarmee om te gaan)

• Pijn

• Medicijnen (kunnen negatief of positief effect hebben)

• Leeftijd

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 6/17

2. Neuropsychologisch onder-zoek relatie MS en

cognitie

Wat is de samenhang tussen de cognitieve functiestoornissen en gedrags-

veranderingen die we zien bij MS-patiënten en de beschadigingen in hun

hersenen en de stoornissen in het functioneren daarvan.

• Anamnese (voorgeschiedenis), onderzoek, uitslagen bestuderen.

• Bepalen welke functies intact zijn en welke niet.

• De invloed op het dagelijks leven van de patiënt bepalen.

• Proberen een prognose over de voortgang van het proces te kunnen geven.

• Regelmatig herbeoordelen: herstel of achteruitgang?

• Adviezen voor behandeling ontwikkelen/begeleiding.M.W. Pleket: MS & COGNITIE 7/17

Onderdelen van het neuro-psychologisch

onderzoek

• Testen van verbale functies (woordgebruik en formulering)

• Testen van vaardigheid in lezen, schrijven en rekenen

• Testen van de geheugenfunctie

• Testen van waarnemingsvermogen (horen, zien, tast)

• Testen van aandacht en concentratievermogen

• Opname van informatie en tempo van verwerking daarvan testen

• Effect van motivatie en emotie op de testresultaten bepalen

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 8/17

Gebruikte intelligentietests

• WAIS, GIT, Raven

Zoek het ontbrekende puzzelstukje

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 9/17

Geheugentests

• 15-woordentest (onthoud de 15 voorgelezen woorden)• Verbale Leer- en Geheugentest • Visuele Associatie Test (denk bij zien van de aap aan

een paraplu)

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 10/17

Executieve tests

• Trailmaking-test (verbindt opeenvolgende punten met een lijn)

• Stroop-test• Wisconsin Card Sorting-test

Lees eerst de woorden hardopzonder op de kleuren te

letten.Noem dan de kleuren hardopzonder op de woorden te

letten.M.W. Pleket: MS & COGNITIE 11/17

Concentratie tests

• D2 Test• TOSSA en TODA

Noem alleen de d-tjes en/of p-tjes op waar

(g)een I en/of II onder of boven staat.

Maar dan pagina’s achter elkaar!

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 12/17

3. Hoe leren we omgaan met cognitieve

problemen?• Pas op dat je niet terecht komt in vicieuze cirkels van

selectief waarnemen en te veel/weinig inspanning, blijf alert

• Praat met anderen over je cognitieve problemen

• Geef het toe als je iets niet direct kunt vinden of herinneren

• Leer je eigen sterke en zwakke kanten kennen

• Blijf zoveel mogelijk verschillende cognitieve taken uitvoeren

• Vermoei jezelf niet teveel

• Klimaatregeling, vermijd sufmakende warme atmosfeer

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 13/17

Nuttige tips voor je geheugenproblemen

Je geheugen is geen spier, die groter wordt door training. Helaas!!

Maar je kunt wel wat trucs aanleren om het efficiënter te gebruiken(geheugenstrategieën)

Extern: maak gebruik van de vele hulpmiddelen die er in omloop zijn:PDS, navigatiesystemen, recorder, briefjes, knoop in je zakdoek, etc.

Intern: oefen je in concentreren, herhalen, gebruik van ezelsbrug-getjes, visualiseren, etc.

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 14/17

Tips voor verminderde concentratie

Vermijd afleidende achtergrondruis (radio, telefoon), gebruik eventueel

een aparte ruimte

Wees alert op vermoeidheid

Doe de moeilijk(st)e dingen op je beste momenten

Doe kalm aan, plan rustpauzes en neem die ook!

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 15/17

Tips voor mentale snelheid

Gun jezelf meer tijd

Vertel anderen dat je meer tijd nodig hebt

Bereid zoveel mogelijk voor, om acuut te moeten reageren te voorkomen

Splits zoveel mogelijk op in opeenvolgende stappen

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 16/17

Behandeling?

Indirecte factoren kunnen sowieso aangepakt worden, bijvoorbeeldmet cognitieve gedragstherapie of Mindfullness-training Alert zijn op medicatie (versuffend of stimulerend)

Zoveel mogelijk mentaal actief blijven (Rust roest)

Trainingsmogelijkheden, bijv. puzzelen, maar ook op het internet(braingymmer.com, yezzle.nl, neurocampus.com), Braintrainer voorNintendo DS, Cogmed, cursussen TPM of Geheugenstrategieën.

M.W. Pleket: MS & COGNITIE 17/17