MORAAL EN MACHT Integriteit en kwaliteit van besturen in theorie en

praktijk 13 september 2019

Inhoud

1. Introductie

2. Moraal en ethiek en integriteit

3. Macht en invloed en besluiten

en besturen

4. Moraal van de macht

5. Macht van de moraal

6. Slot & Dankwoord

1. Introductie

Welkom!!!

THEMA MORAAL EN MACHT….

MACHT EN

MORAAL

DOE MEE: www.menti.com - code

2. Moraal en ethiek en integriteit

Morele gaat om het (sociaal) goede en juiste, om goed en kwaad, wat ertoe doet, gedeeld

Moraal: de geldende algemene morele waarden, beginselen en normen die het kader bieden voor het handelen

Ethiek: reflectie op moraal;

deugden, plichten, gevolgen centraal?

Integriteit?

Integriteit

1. heelheid (consistent, consequent)

2. passend, één met de omgeving

3. professionele verantwoordelijkheid

4. moreel reflecteren en handelen

5. aantal waarden (onkreukbaarheid)

6. overeenstemming wet, regel, code

7. overeenstemming geldende morele

waarden en normen

8. exemplarisch moreel gedrag

Eigen visie op integriteit?

Mentimeter (m.b.t. fractievoorzitters)

Meest integere politicus?

Minst integere politicus? Reacties en eigen beelden over integriteit?

Integriteit

INTEGRITEIT (en integritisme)

• Integriteit betreft morele kwaliteit besturen (proces): overeenstemming met geldende morele waarden en normen.

• Integriteit gaat om het ‘hoe’ en niet om het ‘wat’.

• Oppassen voor ‘integritisme’ cq. ten onrechte ‘I-woord’ op tafel leggen.

• Ook helderheid via ‘integriteitsschendingen’.

Integriteitsschendingen

1. Corruptie: omkoping

2. Corruptie: favoritisme/bevoordeling

3. Fraude en diefstal

4. Dubieuze beloften of giften

5. Onverenigbare functies en bindingen

6. Misbruik van bevoegdheden

7. Misbruik, manipulatie van informatie

8. Verspilling en wanprestatie

9. Ongewenste omvangsvormen, bejegening

10. Misdragingen in de privésfeer

Wat helpt: ‘integriteitssysteem’

1. Aandacht voor integriteit op alle niveaus

2. Duidelijkheid over betekenis en invulling

3. Ethisch leiderschap met goede voorbeeld en

aandacht in beleid

4. Balans in aanpak: compliance en value

based (bewustzijn en risico’s)

5. Methoden en instrumenten op orde (en

bekend) incl. code, regels, hrm, training,

stelsel melden, onderzoek, preventie,

integriteitseenheid

6. Immer nadenken over wat werkt (context,

risico’s).

3 Macht en invloed en besluiten en besturen

1. Introductie

2. Macht en invloed

3. Besluiten en besturen

4. Aandacht in theorie en praktijk

• Macht: vermogen invloed uit te oefenen

• Invloed: effect in lijn eigen doelen en belangen

• Besluitvorming: proces naar besluiten nemen

• Governance: gezaghebbend aanpakken maatschappelijke problemen en uitdagingen

BASISBEGRIPPEN

Mentimeter: Politici 2e Kamer

Macht en invloed: in beleidsproces maar ook: wie bepaalt de agenda en ieders voorkeuren

Machtsverdeling? Elitisme en pluralisme…

WIE MACHTIG/ INVLOEDRIJK?

Praktijk: macht / elite? Relevant.

Onderzoek: aandacht ??

Betekenis in theorie en praktijk

4. Moraal van de Macht

1. Geschiedenis

2. Internationale context

3. Moraal minder machtigen.

Integriteit van protest en

pressie? Relevante agenda?

Nederland nu: Wat gaat mis

• Corruptie en fraude?

• Integriteitsschendingen in omgeving

• Integriteitsaffaires politici: de Index

• Al met al….

LOKALE CORRUPTIE EN FRAUDEONDERZOEKEN

per jaar 1991, 2003, 2010

1991 (aantal jaren)

2003 (1998-2002)

2010 (2008-2009)

aantal

onderzoeken

per jaar

werkelijke gevallen:

intern afgehandeld

politie/justitie

ingeschakeld

102

48%

52%

135

58%

42%

301

67%

33%

Schendingen onderzoek 2014

Type misstand Frequentie Percentage

Dubieuze beloften of giften 13 1%

Misdragingen in eigen tijd 31 1%

Onverenigbare functies en bindingen 128 6%

Misbruik van (toegang tot) informatie 137 6%

Corruptie/omkoping 147 7%

Fraude, diefstal of verduistering 176 8%

Verspilling of wanprestatie 427 20%

Misbruik van bevoegdheden 527 24%

Ongewenste omgangsvormen 568 26%

Totaal 2154 99%

Tabel: Misstanden per categorie opnieuw ingedeeld (De Graaf & Strüwer, 2014)

• In 2018 een affaire per week (52), met de VVD op kop (12), gevolgd door de PVV (6), PvdA en D66 (5), CDA en GroenLinks (3) en SGP en FvD (1). Daarnaast lokale lijsten en overig (16).

• Type schending: soms corruptie en fraude (2), vaker misbruik van informatie (6), ‘belangen-verstrengeling’ (giften, beloften, functies, 10x), onbehoorlijk gedrag in functie (9) én misdragingen in de privésfeer (23, ‘struikelen over drank, drugs, fraude of foute tweets’).

Affaires Politici

Al met al Nederland nu: Wat gaat mis

Glas is half vol en half leeg…

Wat fout gaat met integriteit niet overdrijven (context internationaal), noch onderschatten (schendingen, onderzoeken, affaires).

Nederland: Wat helpt, wat te doen

Mentimeter

Uw rapportcijfer (0-10) voor het huidige kabinet m.b.t. het bevorderen van de integriteit van ons bestuur

Wat helpt: Aandacht. Duidelijkheid. Leiderschap. Afgewogen strategie. Instrumenten. Kritisch blijven.

Aandacht en duidelijkheid? Wisselt (woorden en daden)

Leiderschap? Goede voorbeeld geven? Houdt niet over. Vanuit inzet voor zichzelf.

Nederland nu: Wat helpt

Inzet, beleid en instrumenten nu? Met initiatieven, maar ook twijfel.

Visie op en daden m.b.t. ‘integriteitssysteem’ dat helpt…

Huis voor Klokkenluiders??

Regering én parlement scoren een dikke onvoldoende wat betreft deze daden.

Nederland nu: Wat helpt

5. Macht van de moraal

1. Doet het er toe of niet, moraal? Beetje?

2. In besluitvorming, governance? Beeld onbestemd…

3. In ons stemgedrag bijv.? 10% minder bij affaire?

Macht moraal in onderzoek

Onderzoekers van politiek en bestuur besteden wisselend aandacht aan de moraal.

Voor ons onderzoek past een ‘empirical turn’ voor degenen die ethiek en integriteit onderzoeken (betekenis in context) en voor veel anderen een ‘integrity turn’ (ook meenemen ‘moraal’).

SLOT

• Enige zelfreflectie na het

voorgaande…

• Stelling: Hoogleraren die afscheid nemen

past terughoudendheid m.b.t. de toekomst.

• Mentimeter raadpleging: 45 eens, 156

oneens met die stelling

SLOT

En toch…

De uil moet wakker worden,

meer weerwerk leveren, in onderzoek

en dan met name m.b.t. macht en

moraal. M&M.

M&M,

ik hoop daar nog wat aan te kunnen bijdragen.

Ook vanuit de VU. Typisch VU m.i. ‘Moraal en

macht’.

DANK

Promovendi

DANK

Familie, vrienden, gezin

DANK

l.huberts@vu.nl