MO*magazine 103

inhoud

‘Het is een parallellewereld. Eigenlijk

zegt de Georgischemaffia: wij zijn

de wet en trekkenons niets aan

van de rest.’ QMisdaad pagina 24

APRIL 2013

6 � de wereld kortBrazilië, Libië, dumpingfraude, Mexico, coöperatieve bank, Wereldsolidariteit

10 � baanbrekerProductdiensteneconomie

12 � geopolitiekStrijd om de Zuid-Chinese Zee

14 � misdaadDe Georgische maffia is terug

nieuws

6-17tendensen

18-41mensen en verhalen

42-5518 � in beeld

Istanboel

20 � interviewHarald Welzer wil de toekomst heroveren.

24 � dossierVijf jaar crisis in de EU: de kloof neemt toe

30 � essayOngelijkheid bestrijden om armoede tegen te gaan

34 � reportageZuid-Soedan: onafhankelijk maar hopeloos verdeeld

40 � argentiniëDe inflatie achterna

42 � in beeldSyrische vrouwen nemen de wapens op

44 � portrettenFilipijnse ondernemers

48 � documentairemakerRaoul Peck keert terug naar zijn geboorteland Haïti.

52 � KeniaParadise Lost

3MOQ • april 2013 • www.mo.be

56 � debat58 � recensies62 � agenda64 � opinie66 � column bruksel

moQservice

56-66

14

34

52

© e

One

Bel

gium

/ d

etai

l uit

de fi

lmpo

ster

van

Eas

tern

Pro

mis

es

© Je

roen

Van

Loo

n

© G

riet H

endr

ickx

� Het MO*dossier van deze maand (blz. 24) toont aan datde Europese Unie met haar crisisbeleid meer sociaal leedheeft veroorzaakt dan nodig was. Er was een route denk-baar die qua begrotings- en schuldcijfers wellicht even goedzou hebben gescoord maar tot minder economischekrimp, werkloosheid en sociale problemen zou hebbengeleid. Bovendien dreigt het huidige beleid de zuidelijkeeurolanden jarenlang in een depressie te duwen. Daarnaastvertoont de Europese democratie ernstige gebreken, waar-door Duitsland bovenmatig kan wegen op de besluitvor-ming. Ten slotte zijn veel Europeanen zich niet bewust vanhun onderlinge lotsverbondenheid, die er in de feiten weldegelijk is. Het is een giftig mengsel waaraan allerleivreemde dampen ontsnappen: Engelse nationalisme (derazende Farage), Grieks nazisme, Italiaanse protestpartijenen als klap op de vuurpijl een Duitse anti-europartij. De EUstond al vaker voor grote problemen maar dit is de eerstekeer dat Europees beleid zoveel mensen echt pijn doet: deUnie belandt in de emotionele vuurlijn. Kan de EU op deze manier overleven? Het klopt dat deUnie ons continent vrede bracht –Europees presidentHerman Van Rompuy sprak daarover ontroerende woor-den toen hij in Oslo de Nobelprijs voor de vrede in ont-vangst nam. Maar anno 2013 volstaat dat niet meer alsbindmiddel. Er is meer nodig. Het idee van FrankVandenbroucke over de EU als garant van de European wayof life –zoals de Duitse filosoof Jürgen Habermas ons soci-aal model omschrijft– geniet momenteel weinig steun. Omallerlei redenen willen vele politici niet dat de Unie zichmet het sociale luik bemoeit. Toch moeten Europese politi-ci zich realiseren dat een Unie die keihard economisch-financiële normen afdwingt, maar boterzacht is als het gaatom de strijd tegen armoede en ongelijkheid, evenmin deharten zal veroveren. Natuurlijk moet het oude continent, zolang het inzet opglobalisering, competitief blijven. Het moet producten

kunnen slijten in het buitenland om de invoer van olie ofiPads te betalen. Vraag is wat die competitiviteit veronder-stelt. Globalisering, technologische verandering en deregu-lering duwen de rijke landen in de richting van meer onge-lijkheid. Dat is nu niet langer omstreden. De Europesenatiestaten verzetten zich tot nu toe beter tegen die drukdan de VS. Toch geeft de EU de indruk dat ze ons met haarbeleid van besparing en flexibilisering onwillekeurig in derichting van de VS duwt. De Scandinavische landen bewijzen dat een sterke wel-vaartsstaat, weinig ongelijkheid én competitiviteit ook nunog compatibel zijn: hun economie groeit en ze hebbenweinig schulden. Hun geheim is een oordeelkundige mixvan hoge belastingen, een efficiënte overheid, sociale inves-teringen, flexibiliteit en hervormingen van de welvaartstaat:pragmatisme om een sociaal doel. Zelfs het hyperliberaleweekblad The Economist noemt deze landen –met eenstaatsbeslag van vijftig procent!– het nieuwe supermodel. De EU kan de nationale welvaartsstaten steunen als ze henhelpt rechtvaardiger belastingen te innen. De taks op finan-ciële transacties is daar een voorbeeld van maar er zal meernodig zijn om de bevolking ervan te overtuigen dat de EUook staat voor sociale en fiscale rechtvaardigheid. Zolangmultinationals en zeer rijke mensen amper belastingenbetalen, heeft Europa nog veel werk.In de eurozone volstaat het overeind houden van de solida-riteit binnen de lidstaten echter niet: meer solidariteit tus-sen de lidstaten lijkt onvermijdelijk. En daar wringt hetschoentje. Enerzijds wil het noorden niet dat de EU trans-fers naar het zuiden organiseert. Anderzijds klopt het datde zuidelijke eurolanden hun plaats moeten heroveren inde wereldeconomie. Zolang de EU niet kan zorgen voor demiddenweg tussen solidariteit van het noorden en verant-woordelijkheidszin in het zuiden –en ook als de hoeder vandat evenwicht wordt gezien– rust de euro en met hem deUnie op politiek en sociaal dynamiet.

VOORWOORD

door John Vandaele

Een Unie die rust op dynamiet


COMMENTAAR

� Kenia heeft beslist. Met 50,07 procent van de stemmenwordt Uhuru Kenyatta, zoon van Kenia’s eerste president,de vierde president van de Oost-Afrikaanse economischegrootmacht. De voorkeur van de nipte meerderheid vande Kenianen strookt allicht niet met die in het Westen,noch met die van de veranderingsgezinden in het land.De overwinning van vermeend oorlogsmisdadigerKenyatta heeft onder andere te maken met de statistischetirannie van de etnische stem en met nationalistische proteststemmen tegen de westerse inmenging.MO*wereldblogger Jan Van den Broeck schrijft op dewebsite www.MO.be dat in 2010 nog 68 procent vande Kenianen achter het Internationaal Strafhof in DenHaag stond terwijl dat in 2011 terugliep tot 38 procent.De recente verkiezingsuitslag doet vermoeden dat datpercentage vandaag nog lager ligt. Niettemin zijn er in Kenia heel wat redenen tot opti-misme. Er zijn de progressieve grondwet en de gron-dige staatshervorming waar iedereen de mond van volheeft. Er is het zelfvertrouwen dat de Kenianen in hunland injecteerden met de vredevolle stembusgang eneen aarzelend groeiend vertrouwen in een juridischsysteem om geschillen te beslechten. Bovenal is er hetactivisme dat in alle uithoeken van het land opduiktom de vruchten van de economische groei eerlijker teverdelen. De plannen voor een nieuwe wereldhaven in Lamu, aande noordkust van Kenia, worden met argusogen gevolgddoor de lokale bevolking. Inspraak en consultatie wordenmet wisselend succes afgedwongen. De rol van buiten-staanders kan hier hoogstens ondersteunend en observe-rend zijn. De vraag is of de kiezers Uhuru Kenyatta –zelfeen grootgrondbezitter– onder druk zullen zetten om ietste doen aan de ontwikkelings- en grondproblemen inzijn land. Daar ligt immers de sleutel tot duurzamevrede in Kenia. Niet in Den Haag.

door Olivia Rutazibwa

Kenia beslist�De recente film met de Mexicaanse superster Gael Garcia Bernal,No, gaat over het referendum in Chili dat bedoeld was om generaalPinochet na zestien jaar dictatuur nog eens een termijn van acht jaaraan het hoofd van het land te geven. Dat plan mislukte, onder andereomdat de politieke partijen –tegen alle verwachtingen en historischeervaringen in- erin slaagden één front te vormen achter de neen-stem. En omdat ze een creatieve campagne voerden die het verlangennaar geluk centraal stelde in plaats van de nadruk te leggen op demoorden, de verdwijningen en de onderdrukking onder de dictatuur.Links haalde het, met andere woorden, door zijn boodschap tijdelijkte depolitiseren.Het tegendeel heeft de voorbije jaren plaatsgevonden in het Westen.Het hele politieke centrum had een beweging van permanente depoliti-sering ingezet. Politiek was niet langer een zaak van maatschappelijkeen ideologische keuzes, maar van pragmatisch goed bestuur. Managersen spindoctors zorgden voor de goednieuwsshow, terwijl het eigenlijkebestuur uit handen gegeven werd aan grensoverschrijdende privébelan-gen. Zowel Harald Welzer als Raoul Peck maken in dit nummer dui-delijk dat die situatie onwenselijk en onhoudbaar was. In Vlaanderenwaren het echter niet de linkse maar de rechtse partijen die de gezelligeconsensus doorbraken. Met hun polariserende boodschappen politi-seerden zij de publieke ruimte opnieuw radicaal. Daardoor kan hetgesprek weer over echte maatschappelijke keuzes gaan.Voorstanders van diversiteit, solidariteit en duurzame productie enconsumptie, moeten van die opportuniteit gebruik maken en hunidealen ook opnieuw vertalen in grootse en meeslepende maatschap-pelijke projecten. Gold twintig jaar geleden de stelling dat de GroteVerhalen verleden tijd waren, dan is de vaststelling vandaag dat kleinestapjes en marginale aanpassingen niet meer volstaan. De crisis waar-in de Europese samenlevingen zitten, is te diep en te veelvormig omaangepakt te worden met kleine lettertjes en geruststellende verklarin-gen. En de uitdagingen waar de internationale gemeenschap voorstaat, zijn te belangrijk om over te laten aan technocraten en andereconferentienomaden. Om de toekomst te heroveren, zoals Welzerstelt, hebben we nood aan een Groot Verhaal waarin de belofte opgeluk voor iedereen centraal staat. El pueblo unido jamas sera vencido.

Manifest

door Gie Goris

4 MOQ • april 2013 • www.mo.be

� Twee jaar na de Libische revolutie is er nogsteeds geen terugkeeroplossing voor de

Tawerghanen. Die Afrikaanse Libiërs werden

tijdens de revolutie uit hun stad verdreven door

anti-Khadaffi-brigades. Naar schatting 60.000

Libiërs die bestempeld worden als Khadaffi-

getrouwen zijn nog niet teruggekeerd naar hun

oorspronkelijke woonplaats. Onder hen

30.000 Tawerghanen, die voornamelijk in

twintig vluchtelingenkampen rond Tripoli en

Benghazi wonen.

Tegen juni 2013 willen de Tawerghanen –die in

de 18de en 19de eeuw vanuit sub-Saharaans

Afrika naar Libië werden gebracht en ingezet als

slaven– terugkeren naar hun vernielde Tawerg-

ha, de stad waar de voormalige slaven zich mas-

saal vestigden. In augustus 2011 werd Tawergha

het slachtoffer van een wraakactie door revolu -

tionaire milities uit de naburige stad Misrata.

Die kwam er nadat een minderheid van

Tawerghanen zich, aan de zijde van

Khadaffi-troepen, schuldig had gemaakt aan sys-

tematische verkrachtingen en andere geweldac-

ties in Misrata. De wraakactie door de

Misrata-milities ging gepaard met grove men-

senrechtenschendingen, zoals willekeurige

arrestaties, foltering en moord. De mensenrech-

tenorganisatie Human Rights Watch documen-

teerde de schendingen uitvoerig. Vanuit Misra-

ta, nog steeds een bolwerk van gewapende groe-

pen, blijft er felle tegenkanting tegen een terug-

keer naar Tawergha. Die houding wordt door

nogal wat Libiërs, fout geïnformeerd over de rol

van de Tawerghanen, op begrip onthaald.

Georg Charpentie, de VN-afgevaardigde in

Libië die onder meer verantwoordelijk is voor

de ontheemden, noemt de leefsituatie in de

kampen beter dan twee jaar geleden ‘maar nog

steeds onaanvaardbaar’. Toch lijkt er hoop te

zijn. Het voorbije jaar verminderden de aanval-

len op de kampen en volgens internationale

waarnemers werd de taboesfeer over het lot van

de Tawerghanen deels doorbroken. Leiders van

de Tawergha-gemeenschap verontschuldigden

zich officieel tegenover de inwoners van Misra-

ta en toonden zich bereid om mee te werken

aan de uitlevering en berechtiging van Tawerg-

hanen die zich schuldig hebben gemaakt aan

gewelddaden in Misrata. Maar een echt verzoe-

ningsproces tussen Tawergha en Misrata blijft

voorlopig uit. En dat hangt samen met de hui-

dige toestand in Libië, dat er niet in slaagt om

zijn veiligheidsdiensten te centraliseren, de

vele gewapende milities in het land te ontbin-

den en de conflicten tussen lokale gemeen-

schappen te neutraliseren. (Tine Danckaers)

7MOQ • april 2013 • www.mo.be6 MOQ • april 2013 • www.mo.be

� De macht van de grootgrondbezit-

ters in Brazilië blijft onaantastbaar.

Volgens de Pastorale Commissie voor

Landhervorming (CPT) wordt in het

land om de twaalf dagen iemand ver-

moord in een conflict over grond. De

meeste moorden en verdwijningen in

grondconflicten blijven onbestraft,

waardoor de schuldigen zich onge-

naakbaar voelen.

De harde realiteit kwam in januari nog

eens in de internationale aandacht met

de brutale moord op Cicero Guede. Hij

werd vermoord in Campos, in het

noordoosten van de deelstaat Rio de

Janeiro. Guedes was een erg gemoti-

veerd leider van de Beweging voor

Landloze Boeren (MST). In de deel-

staat Acre werd de CPT zelf op twee

jaar tijd zeven keer het slachtoffer van

inbraken in het kantoor en doodsbe-

dreigingen. Acre en Pará zijn deelsta-

ten met veel mijnbouwprojecten, water

en grond. Medewerkers van de CPT

waren bedreigd omdat de Commissie

zich kritisch had uitgelaten over de

concentratie van de natuurlijke rijk-

dommen in handen van enkelen.

Grote bedrijven, grondspeculatie maar

ook witwasoperaties van drugsgeld zor-

gen voor een toenemende druk op de

grond, waardoor de nu al legendarische

ongelijke verdeling in Brazilië nog pro-

blematischer wordt. Volgens een

onderzoek van de Braziliaanse denk-

tank CEBRAP is een derde van de land-

bouwgrond in eigendom van 0,8pro-

cent van de landeigenaars. 85procent

van de beste landbouwgrond wordt

gebruikt voor ggo-soja, maïs en suiker-

riet voor de export. Tegelijk wonen in

Brazilië 150.000 boerenfamilies op

bezet land. Vier miljoen armen leven

op het platteland in mensonwaardige

omstandigheden, worden onderbetaald

en hebben een tegemoetkoming nodig

van de Bolsa Familia, een subsidie die

de Braziliaanse overheid toekent aan

arme gezinnen.

Volgens de Braziliaanse grondwet

moet grond die een aantal jaren braak

ligt, herverdeeld worden onder landlo-

ze boeren. Onder de huidige regering

van Dilma Rousseff is het areaal dat

herverdeeld is echter tot een historisch

minimum gezakt. In 2011 kregen

22.000 families land in eigendom,

onder haar voorganger Lula waren dat

er per jaar gemiddeld drie keer zo veel.

Volgens Rousseff gaat het er niet

alleen om boerengezinnen grond te

geven. Ze vindt dat je hen ook moet

begeleiden om die grond productief te

maken, anders creëer je “rurale fave-

las”. Tussen 2011 en 2012 daalden de

middelen van het Nationaal Instituut

voor Kolonisering en Landhervorming

(INCRA) om grond te kopen met 11,5

percent terwijl de middelen voor tech-

nische ondersteuning met 123procent

stegen. Maar liefst 120miljoen hectare

landbouwgrond ligt er onbewerkt bij,

terwijl 800.000 families wachten op

een stukje. (Alma De Walsche)

© R

EUTE

RS/L

unae

Par

rach

o

Dumpingfraude in de Antwerpse haven� De nationale opsporings-directie van de douane heeft

in 2012 verschillende onder-

zoeken gevoerd naar fraude

inzake antidumpingrechten.

Ze heeft aanwijzingen dat die

taksen werden ontdoken bij

de invoer van fietsen, alumi-

nium wielen en bouten en

moeren die vermoedelijk af-

komstig zijn uit China. ‘Er is

sprake van dumping wan-

neer een bedrijf aan Euro-

pese lidstaten producten ver-

koopt aan een lagere prijs

dan in zijn thuisland’, zegt

Paul De Coensel van de na-

tionale opsporingsdirectie.

‘Dat vormt een ernstige be-

dreiging voor de Europese

economie. Om Europese pro-

ducenten te beschermen,

heeft de EU dan ook anti-

dumpingrechten ingesteld

voor een aantal goederen. Die

gelden telkens voor vijf jaar

en kunnen oplopen tot zelfs

85procent van de prijs van de

import. Met fraude valt dan

ook veel geld te verdienen.’

Het schema is eenvoudig: ex-

porteer een product niet

rechtstreeks vanuit China

naar Europa, maar voorzie

een tussenstop in een ander

land en pas het certificaat

van oorsprong aan. De Coen-

sel: ‘Zo hebben we in een on-

derzoek naar de correcte aan-

gifte van aluminium

autowielen uit China acht

vaststellingen gedaan in de

haven van Antwerpen. Het

verschuldigde bedrag anti-

dumpingrechten loopt op tot

1.018.623 euro. Die wielen

komen toe in containers van-

uit Maleisië, Indonesië of

Bangladesh, of ze worden

aangegeven als stalen velgen

–waarop geen dumpingrech-

ten verschuldigd zijn. Een

ander onderzoek, dat al een

hele tijd loopt, focust op fiet-

sen. De kaders en andere on-

derdelen komen uit China

maar er gebeurt nog een

kleine bewerking in Sri

Lanka. Volstaat dat om het

product aan Sri Lanka toe te

wijzen? Het is niet altijd een

makkelijk verhaal. Olaf, de

antifraudedienst van de EU,

is twee keer in Sri Lanka ter-

plekke geweest om dat uit te

zoeken.’ De douane voert

ook een onderzoek naar bou-

ten en moeren die vermoe-

delijk afkomstig zijn uit

China. Een Belgische dou-

anier is in februari samen

met Olaf op missie geweest

in Indonesië om de zaak ver-

der uit te zoeken.

Vorig jaar kwam nog aan het

licht dat een Amerikaans be-

drijf tussen oktober 2009 en

november 2011 biodiesel

naar Europa had geëxpor-

teerd via een tussenstop in

India. Zo probeerde het voor

8.432.891 euro antidumping-

rechten te ontwijken. De vier

schepen met biodiesel aan

boord kwamen toe in de ha-

ven van Antwerpen. (Kristof

Clerix)

Oplossing voor Libische ontheemden blijft uit

Druk op grond in Brazilië

de wereld kort

© Je

roen

Van

Loo

n

Mei 2012. Pataxo-indianen in deBraziliaanse deel-staat Bahia vierenhet vonnis van hetHooggerechtshofdat hen grond-rechten toekent.

De Libische stadTawergha werdslachtoffer vaneen wraakactiedoor revolutio -

naire milities uithet naburige

Misrata.

� De ngo Wereldsolidariteit startte zijn

jaarlijkse campagne met de voorstelling

van een nieuwe visietekst. Centraal daarin

staat dat Wereldsolidariteit gelooft dat de

organisaties van het maatschappelijk mid-

denveld –zoals vakbonden en mutualitei-

ten– er mee kunnen en moeten voor zor-

gen dat een globale economie die vele

mensen uitsluit inclusiever wordt. ‘Dat is

niet nieuw’, erkent directeur André

Kiekens. ‘Dat sociale bewegingen een

motor van verandering zijn, is inderdaad

altijd onze filosofie geweest. Het verschil is

dat die visie nu meer wind in de zeilen

krijgt. Belangrijke officiële documenten

verwijzen ernaar.’ Kiekens vindt ook dat

ngo’s zich niet uit de middeninkomens-

landen mogen laten manoeuvreren. ‘Het

is daar dat het model van de toekomst

wordt gemaakt en dus moeten we daar

aanwezig zijn.’

Wereldsolidariteit, dat zelf deel uitmaakt

van de christelijke arbeidersbeweging,

ondervindt concreet hoe mutualiteiten in

Benin en een onafhankelijke tex-

tielvakbond in Cambodja mee de

bakens verzetten. Het is een visie

die ook Luc Cortebeeck deelt. De

voormalige ACV-voorzitter is

momenteel de zegsman van de

werknemers in het bestuur van de

Inter nationale Arbeidsorgani satie.

Cortebeeck: ‘Ik stel daar vast dat

de roep om meer sociale ontwik-

keling dezer dagen niet langer van

Europa uitgaat, maar veeleer van

de Zuid-Amerikanen komt, en in

mindere mate van China.’

Kiekens verwoordt het als volgt:

‘Wat ze hier in Europa aan het

afbouwen zijn, bouwen we op in

het Zuiden. Ons concept van een

mutualiteit zal je moeilijk overeind kun-

nen houden als wij de enige in de wereld

zijn die dat hebben. In die zin kan ons

werk in het Zuiden ook bijdragen tot het

overeind houden van ons eigen model.’

Wereldsolidariteit nodigde enkele buiten-

staanders uit om hun mening te geven

over hun visietekst. Langs werkgeverskant

was er bijvoorbeeld Christl Joris, voorzit-

ster van Agoria, de koepel van technologie-

bedrijven in België. Zij vond dat Wereld -

solidariteit te negatief is over globalisering

(‘jullie stellen het voor als een soort mon-

ster’) en te weinig de rol van individuen

erkent. Anderzijds is Joris het er wel mee

eens dat té grote inkomensverschillen

negatief zijn voor iedereen, ‘ook voor werk-

gevers’. Joris ziet dus zeker ruimte voor

herverdeling en sociale dialoog, maar wijst

erop dat ondernemen de basis is van wel-

vaartscreatie.

Hans Bruyninckx, professor internationale

milieupolitiek aan de KU Leuven en bin-

nenkort directeur van het Europese

Milieuagentschap, vond dat de tekst te wei-

nig het belang van milieu erkent. ‘Men

plaatst het sociale, het economische en het

ecologische op hetzelfde niveau. De tekst

vat nog te weinig dat de planeet het kader

is, de voorwaarde die de economie en het

sociale mogelijk maakt.’ Bruyninckx en

Joris vonden tevens dat Wereldsolidariteit

nogal naïef optimistisch is over de rol van

de overheid. (John Vandaele)

www.wereldsolidariteit.be

9MOQ • april 2013 • www.mo.be8 MOQ • april 2013 • www.mo.be

de wereld kort

Mexico: vechten tegen windmolens � Tegen 2024 wil Mexico ruim een

derde van zijn energie halen uit her-

nieuwbare bronnen. Het zuiden van het

land is een goudmijn voor windenergie

en vooral Oaxaca is de place to be.

Tegen 2020mikt Mexico op twaalf giga-

watt elektriciteitsproductie uit wind-

energie, waarvan een groot deel afkom-

stig uit Oaxaca. Momenteel zijn er in

die deelstaat al vijftien windenergiepro-

jecten in werking. Daarnaast is er ook

een in Baja California en een in Chia-

pas. Zestien projecten zitten in de pijp-

lijn (negen in Oaxaca, vijf in Baja Cali-

fornia en twee in Jalisco). Maar al die

installaties worden overschaduwd door

het megaproject van de landengte van

Tehuantepec. In die regio is het grootste

windpark van Mexico gepland –en

tevens een van de grootste van Latijns-

Amerika. Het gaat om 132 turbines en

een transmissielijn van 52kilometer om

het park te verbinden met het elektrici-

teitsnet. Het windpark is een onderdeel

van het Mesoamerica-project, vroeger

Plan Puebla Panama genoemd, een

immens infrastructuurproject voor

Midden-Amerika. Het project van de

landengte zou uitgevoerd worden door

het Spaanse bedrijf Mareña Renova-

bles. Doel is elk jaar een miljoen ton

CO2 te besparen –een immense stap

vooruit voor het klimaat.

Probleem is dat de lokale gemeenschap-

pen zo’n park helemaal niet zien zitten.

Zij stellen dat alle voordelen naar de

anderen gaan (elektriciteit voor de stad

Ixtepec en voor bedrijven als Heineken,

Coca-Cola en andere) terwijl zij zelf met

de nadelen opgezadeld worden: geluids-

hinder, verlies van flora en fauna, en wa-

terverontreiniging. Sommige gemeen-

schappen worden zelfs van hun grond

verdreven. De strijd gaat hard tegen

hard. Leiders van het verzet werden be-

naderd in pogingen tot omkoperij. Som-

migen ontvingen doodsbedreigingen

van huurmoordenaars. Toch willen de

inwoners niet wijken. In opdracht van

het Spaanse bedrijf Mareña en op bevel

van de gouverneur Gabino Cué omsin-

gelde de politie de gemeenschappen van

Alvaro Obregón en San Dionisio del

Mar, nadat die op 31 januari een ge-

dwongen overleg met het bedrijf gewei-

gerd hadden. Omwille van al die weer-

stand heeft het bedrijf er al mee

gedreigd een nieuwe locatie te zoeken.

Voorlopig voelen de georganiseerde ge-

meenschappen zich overwinnaars, al is

de strijd nog lang niet gestreden. De be-

langen die op spel staan, zijn immers

groot. (Alma De Walsche)

© R

eute

rs/J

orge

Lui

s Pl

ata

Het windmolen-park in La Ventosais sinds 2009 in gebruik. Mexico wil eenderde van zijnenergie opwekkenuit hernieuwbarebronnen.

� Het uur van de waarheid nadert stilaan voor NewB,

de coöperatie die onderzoekt of er in België ruimte is

voor een nieuwe coöperatieve bank. Vijftig organisaties

van het ruime Belgische middenveld hebben zich al

achter het project geschaard, van grote vakbondscentra-

les over milieuorganisaties en de Gezinsbond tot loka-

le (Kringwinkel Antwerpen) en kleinere initiatieven

(Pala). Met de campagne ikbankmee willen de initiatief-

nemers nagaan of ook het grote publiek er oren naar

heeft. Vanaf eind maart trekken ze op roadshow door

–voorlopig– 51Belgische steden om hun verhaal te

doen en leden/vennoten voor de nieuwe coöperatieve

bank te werven. Coördinator Marc Bontemps: ‘We wil-

len tienduizend mensen vinden die een aandeel van

twintig euro kopen. Als dat lukt, beslissen we in juli of

we de volgende stappen in dit verhaal zetten.’

De nieuwe bank zal zeker zeven miljoen euro startka-

pitaal moeten bijeenbrengen. Volgens Bontemps zijn

naast de vele middenveldorganisaties ook investeerders

geïnteresseerd in een nieuwe coöperatieve bank.

Tijdens de voorbereidingsperiode hebben de ini-

tiatiefnemers in het buitenland hun licht opgesto-

ken. Besluit is, onder meer, dat het Belgische ban-

kenlandschap door de kaalslag van de voorbije

twintig jaar –met de uitverkoop van openbare en

coöperatieve banken aan de grootbanken– zeer

monotoon is geworden. Bontemps: ‘Er zijn eigen-

lijk bijna alleen nog beursgenoteerde banken. Die

beloven meer dan tien procent rendement. Wij

doen dat niet. Dat is het grote verschil. Wij moe-

ten dus ook die risico’s niet nemen. België heeft

een zeer sterk middenveld en amper nog een

banksector die gericht is op dat middenveld en

zijn doelstellingen.’

Toch zijn er in België ook VDK en Triodos, twee

banken die geen tien procent rendement beloven

en op hun manier “ethisch” proberen te handelen.

Bontemps: ‘Die twee vullen voor een stuk wel de

leemte in die door de kaalslag is ontstaan. Maar elk

heeft zijn specialiteit; zij kunnen niet alles doen.’

Nogal wat bankbedienden zagen destijds de uit-

verkoop van de openbare en coöperatieve banken

met lede ogen aan. Een aantal onder hen verleent

graag zijn medewerking aan NewB. Bontemps:

‘Die mensen helpen ons enorm. Juist de schei-

kunde tussen bankiers en het middenveld maakt

dit proces zo interessant.’ Vraag is natuurlijk of de

timing –denk aan het Dexiadebacle waarin de

ACW-coöperanten zijn beland– niet barslecht is

om een nieuwe coöperatieve bank op te starten.

Bontemps: ‘Er is in elk geval belangstelling voor

de thematiek. Een positief verhaal brengen, is een

signaal dat door velen wordt gewaardeerd. Want

uiteraard hebben wij onze lessen getrokken: van

bij de start hebben we een echte participatieve

werking in onze statuten verankerd. De open en

pluralistisch samengestelde groep van oprichters

vormt gezamenlijk de bewaker van de waarden

die niet compatibel zijn met naar de beurs trekken

of hefboomconstructies.’ (John Vandaele)

Coöperatieve bank zoekt 10.000 vennoten

© W

erel

dsol

idar

iteit

‘Het Zuiden kan ons model redden’

Het werk van mutualiteiten inBenin is vergelijkbaar met wat Kind

en Gezin in België doet: baby’swegen, vaccinaties toedienen,

advies geven.

� We kennen het fenomeen: we kopen eennieuw koffiezetapparaat en na twee jaar eneen paar weken (net na het einde van degarantietermijn) gaat dat stuk. Het laten her-stellen kost ons, jammer maar helaas, meerdan een nieuw en dus rest ons niets andersdan een vervanger te kopen. De schroothoopvan koffieapparaten stapelt zich inmiddels opbij de producent. Die heeft dat “zelf gezocht”,want heel wat toestellen zijn opzettelijk zoontworpen dat ze niet lang mee gaan – dezogenaamde “ingebouwde slijtage” – opdatde markt nooit verzadigd raakt, want dangaat het bedrijf op de fles. In tijden vangrondstoffenschaarste is dat een onverant-woord productieprincipe.

oplossingen in plaats van problemen Het kan ook anders. We zouden de produ-cent kunnen vragen om ons de dienst “kof-fiezetten” te verkopen. Als het apparaat stuk-gaat, vervangt de producent dat door eennieuw, dat is inbegrepen in het contract.Misschien levert die producent ook de dienst“strijken”, waarbij de firma ons een handigen energiezuinig strijkijzer bezorgt. En wieweet wil die tegelijk ook wel de dienst “vaat-wassen” leveren. Als grote producent kan hijdan afspreken met de elektriciteitsleverancier

dat hij voor dat pakket huishoudenergie zalinslaan. Op die manier zal de producenterover waken dat die toestellen niet alleen zolang mogelijk meegaan, maar dat ze ook zozuinig mogelijk zijn in energieverbruik. Enwij hoeven niet voortdurend naar de winkelof op zoek naar een hersteller. Het voorbeeld is niet uit de lucht gegrepen.In het Engels heet het product service systemsof ook wel solutions economy, waarbij de producent garant staat voor een bepaalde“dienst”. Hij levert niet alleen een product,maar neemt ook alles wat bij dat productkomt kijken voor zijn rekening, zoals ener-gieverbruik, slijtage en afval.Futureproofed, het bedrijf van Serge DeGheldere (zie foto), begeleidt bedrijven om teinnoveren met het oog op een lagere CO2-uitstoot. Voor De Gheldere is die oplossings-gerichte economie een win-winaanpak om deecologische impact van onze economie te ver-kleinen. Een van de pioniers is hetAmerikaanse bedrijf Carrier, dat een bepaal-de temperatuur voor woningen levert, viaairco of verwarming, tegen een vaste prijs permaand. Dichter bij huis is er Econation, eenbedrijf uit Gent dat verlichting voor bedrijfs-ruimten regelt via een LightCatcher. Dat iseen ingenieus systeem dat met behulp vaneen aantal spiegels het licht van de zonopvangt en naar binnen reflecteert, filtert enversterkt in een lichtschacht. Een motortje opzonne-energie draait de spiegels zodat die dezon volgen. Een koepel van 1,6m² kan metzo’n lichtvanger een ruimte van 60 tot120m² verlichten zonder externe energie.Of neem Dow Chemicals, dat zijn klanten“oplossingen op maat” biedt: oplosmiddelenworden niet meer per kilo of per liter gekocht,maar de klant specificeert welke toepassinghij nodig heeft, en Dow levert het geschikteproduct en neemt de reststroom weer terug.Het Nederlandse Athlon Car Lease gaat nogeen stapje verder dan ons Cambio. Hetbedrijf stelt niet alleen auto’s ter beschikking

door Alma De Walsche

10

U benadrukt net als uw voorganger Paul Magnette het belang van een coherentbeleid voor ontwikkeling. Hebt u voldoende ruimte en gewicht binnen de regeringom “in te breken” in andere beleidsdomeinen of beleidsniveaus?Jean-Pascal Labille: De OESO stelt in haar internationale aanbevelingen dat coheren-tie ten gunste van ontwikkeling een zaak van de hele regering is, en dat de ministervan Ontwikkelingssamenwerking daarin een belangrijke rol dient te spelen. Het zoudus de eerste minister moeten zijn die het voortouw neemt, terwijl ik, als ministervan Ontwikkelingssamenwerking, daarbij mijn verantwoordelijkheid opneem. Eendergelijk ideaal scenario wordt echter bemoeilijkt door de specifieke Belgische insti-tutionele context. Ik zal de gewesten en gemeenschappen niet kunnen verplichtendeel te nemen aan zo’n overleg, maar ik hoop in elk geval dat ze interesse zullentonen.

Coherentie betekent ook dat de overheid meer moet doen dan hulp geven.Jean-Pascal Labille: Overheden moeten hun privésector voldoende kunnen reguleren om zo bepaalde excessen, die kunnen uitmonden in sociale catastrofes, te voorkomen. Denk maar aan overdreven speculatie en het zwarte circuit. De “ongeoorloofde financiële stromen” worden geraamd op meer dan 990 miljard euro per jaar: geld dat voortkomt uit corruptie, opbrengsten uit criminaliteit en belastingontduiking via de zogenaamde fisca-le paradijzen. Daardoor verdwijnt een massa geld uit de ontwikkelingslanden, waardoorhet veel moeilijker wordt een echt ontwikkelingsbeleid te voeren.De strijd tegen de ongelijkheid in elk domein van de duurzame ontwikkeling moet de rode draad zijn van het nieuwe denken actiekader, omdat de uitdaging van dearmoede veel verder reikt dan zorgen voor een basislevensniveau alleen. We moetenons allemaal richten op de oorzaken en niet op de symptomen van de armoede.

In 2012 mocht 420 miljoen euro die gereserveerd was voor Ontwikkelings -samenwerking niet uitgegeven worden. Daarbovenop komt in 2013 nog zeker 100 miljoen euro besparing op uw begroting. Jean-Pascal Labille: Je mag niet vergeten dat België in relatieve en zelfs in absolutetermen een van de belangrijkste donoren blijft. We hebben in verhouding tot debevolking de zesde of zevende begroting voor Ontwikkelingssamenwerking. In debegroting voor 2013 is 0,51 procent ingeschreven voor ontwikkelingssamenwerking.Maar de achteruitgang, van 0,63 procent in 2010 over 0,54 procent in 2011 tot mis-schien 0,47 procent in 2012 is inderdaad alarmerend. De verdeling van de besparingvan 100 miljoen euro zal in de praktijk grosso modo neerkomen op een besparingvan 40 miljoen euro voor de bilaterale activiteiten, de overige 60 miljoen zullen wor-den verdeeld tussen de multilaterale en humanitaire projecten – al mogen er zekergeen specifieke crisisdossiers in gevaar komen. (Gie Goris)

Een uitgebreid interview met Jean-Pascal Labille kan u lezen op www.mo.be/opinie/een-paternalistische-logica-werkt-niet.

3vragen aan...

Jean-Pascal Labille, minister vanOntwikkelingssamenwerking

11

BAANBREKERn i e u w s

maar ook elektrische fietsen en scooters, in wat heet een full service lease-constructie:leasen zonder zorgen en zonder risico. DeGheldere: ‘Hetzelfde zou je kunnen doen metde bedrijfswagens die elke dag tijdens de kan-tooruren in de parkeerkelder van dit gebouwstilstaan.’

huur een stoel De Duits-Nederlandse architect Thomas Rauprobeert met zijn project Turntoo dit soort eco-nomische oplossingen te stimuleren en te faci-literen. Onder het motto Laat de auto staan enhuur een stoel kwam hij in oktober vorig jaarmet een bijzonder initiatief in samenwerkingmet Steelcase Solutions. Werkgevers krijgenmaximaal 2012 ‘Think’-stoelen in bruikleenaangeboden. Voor tien euro per maand overeen gebruiksperiode van vijf jaar kunnenwerkgevers hun werknemers thuiswerkcom-fort aanbieden met een cradle2cradle-design-stoel, waarop iedereen ergonomisch verant-woord kan werken. De stoel behoudt zijngrondstofwaarde en kost nieuw 900 euro. Dewerkgever betaalt alleen voor het gebruik vande stoel en Steelcase Solutions blijft eigenaarvan de grondstoffen, en neemt na de gebruiks-periode de stoel weer terug om die te verwer-ken tot een nieuw product.In een cultuur waarin mensen hun statusontlenen aan het hebben van iets, veel meerdan aan het gebruiken van iets, zijn product-diensten revolutionair. Volgens De Gheldereis er ook op dit gebied een verschuiving aande gang. ‘Mensen uit de rijke buurt vanAntwerpen die tot voor kort met een PorscheCayenne gingen werken, nemen nu de fiets,omdat het kán. Omdat ze weten dat hun sta-tus niet meer afhangt van wat ze kunnentonen, maar van de vrijheid die ze hebben omkeuzes te maken. Kijk hoe Bill Gates er somsbijloopt, of herinner je de sobere outfit vanSteve Jobs. In ruil voor een status op basisvan bezittingen, krijg je een soort zorgelozevrijheid.’

‘DE OORZAKEN, NIET DE SYMPTOMEN’

MOQ • april 2013 • www.mo.beMOQ • april 2013 • www.mo.be

Om goed te kunnen leven, willen we toegang tot allerlei comfort. Misschien hoeven we alle producten die daarvoornodig zijn niet zelf te bezitten. Dat is het uitgangspunt van deproductdiensteneconomie, die meer en meer opgang maakt.

Gebruiken in plaats van verbruiken

© Reporters / Tim Dirven

© Brecht Goris

13

De Filipijnen slepen China voor hetinternationaal gerechtshof. Het is eenvan de vele recente provocaties tussenrivaliserende staten, die een eeuwenoud geschil over grondgebiedin de Zuid-Chinese Zee veranderen in een kruitvat met verregaande mondiale gevolgen. ‘Als de betrokkenlanden olie op het vuur blijven gieten,kon dit wel eens het Palestina van Aziëworden’, vreest Aziës topdiplomaatSurin Pitsuwan.

Tussen vriend en vijand: nationalismein Aziës meest begeerde water

� ‘Als onze buren in Zuid-Azië geen andere houding aannemen, moeten zezich voorbereiden op het geluid van kanonnen’, stond een jaar geleden nog telezen in een editoriaal commentaar van een van China’s populairste krantennaar aanleiding van een territoriumconflict in de Zuid-Chinese Zee. Hardetaal, die weinig zegt over politieke beslissingen, maar wel een glimp laat zienvan de vijandige sfeer in de schaduw van de reus. De inzet van het conflict is de soevereiniteit over 2,5miljoen km2 oceaan -gebied, waarin een dozijn zandbanken, riffen en twee onbewoonde eilanden-groepen, de Paracellen en de Spratly-eilanden. China, Taiwan, Vietnam, deFilipijnen, en in mindere mate ook Indonesië, Maleisië en Brunei maken elkaanspraak op delen van het gebied op basis van historische of geografischeargumenten. Beijing claimt de grootste hap van het begeerde water. Een territorium vanhonderden kilometers oceaangebied behoort volgens China al 2000jaar tot het rijk. In 1947, twee jaar voor de communistische machtsivername, bezegel-de China deze historische claim met een controversiële kaart, de zogenaamde

“negenstrepenkaart”. Vooral dat deze kaart recent ook officieel in nieuweChinese paspoorten wordt gedrukt, werkt op de buurlanden als een rode lap op een stier.

rijk waterSinds China economisch en militair machtiger wordt, stelt het zich steedsassertiever op in zijn territoriale aanspraken op de Zuid-Chinese zee. ‘Derecente machtswissel in het Politbureau leidt tot interne druk om de Chinesepositie van ’s werelds tweede economie te rijmen met een sterk buitenlandsbeleid’, zegt Stephanie Kleine-Ahlbrandt, China-adviseur bij de denktankInternational Crisis Group. Honger naar olie, gas en vis drijven China en zijn buurlanden letterlijk steedsdieper in elkaars vaarwater. De Paracellen en de Spratly-eilanden barsten vannatuurlijke rijkdommen, een gegeerd goed in een Azië dat als demografischekoploper van de wereld steeds meer energie nodig heeft. Volgens Chinese schattingen zou de zeebodem rond de eilandengroep tot213miljard vaten olie bevatten, tien keer zoveel als de hoeveelheid zwart goudin de Amerikaanse bodem, en evenveel gas als in Qatar. ‘Die schat aan

DE NIEUWE WERELDn i e u w s

door Tess Vonck

12 MOQ • april 2013 • www.mo.be MOQ • april 2013 • www.mo.be

natuurlijke grondstoffen maakt de Zuid-Chinese Zee een bepalende factor voor eco-nomische groei en stabiliteit in de regio’,waarschuwt Ahlbrandt. De zee telt daar-naast de rijkste visgronden van Azië en fun-geert als een trechter voor ‘s werelds druk-ste handelsroutes: een derde van alle mari-tieme verkeer ter wereld en meer dan zeskeer zoveel olie als in het Suezkanaal pas-seert hier.

gevaarlijk water‘De Zuid-Chinese zee is het oorlogsfrontvan de toekomst’, schrijft Robert Kaplan inzijn boek Moesson. De Indische Oceaan en detoekomstige wereldmachten. ‘Omgeven doorzwakke buurstaten is het een logische arenavoor Chinees machtsvertoon. Multipolariteitbestaat nu nog in diplomatieke en economi-sche abstractie, maar hier zullen we zienwat het op militair vlak betekent.’Eén blik op de regionale defensie-uitgavenzegt voldoende: Zuid-Azië bereidt zich voorop een worstcasescenario. Het spierballen-vertoon van de Chinese militairen is nietnieuw, maar ook in de buurlanden namende defensiebudgetten de laatste tien jaarmet een derde toe. Het grootste deel werdbesteed aan oorlogsschepen, bewapendeonderzeeërs en lange-afstandsgevechtsvlieg-tuigen. De vraag is of een Zuid-Chinese Zee volmet oorlogsschepen het veelbelovende tijd-perk van groei in Azië zal afremmen.

Volgens Frans-Paul van der Putten, onder-zoeker Internationale Veiligheid bij hetNederlandse Instituut Clingendael, is derelatie tussen China en zijn buurlanden een constante evenwichtsoefening tussennationalisme en economische belangen.‘Vietnam en de Filipijnen worden steedsassertiever in hun relatie met China. Eengevaarlijk spel, want ze hebben er allebelang bij om hun belangrijkste handels-partner niet te schofferen.’ Een conflict -haard in Zuidoost-Azië treft het economi-sche hart van de wereld. In totaal dragen deopkomende economieën in Azië immersbij tot zestig procent van de mondiale groei.

stijd tussen grootmachtenHistorisch gegroeid nationalisme is vol-gens Van der Putten de hoofdschuldigevoor de recente expansiezucht in de Zuid-Chinese Zee. ‘Nationalisme is in Azië de drijvende kracht achter politieke beslis-singen, een restant van een collectiefkoloniaal trauma.’ Het virus heeft ook de diplomatiekemechanismen in de regio besmet.‘ASEAN, de tienkoppige organisatie vanZuid-Aziatische staten, is een politiekforum voor tegenstrijdige nationale belan-gen geworden. Bij de laatste jaarlijkse topkwamen de afgevaardigde ministers nieteens tot een gezamenlijk communiqué,een bewijs hoe ernstig de situatie is.’‘Nu alle diplomatieke oplossingen uitgeput

raken, trekken de buurlanden alsmaarmeer de kaart van de internationalisering.Dat maakt hen ook afhankelijker vanAmerikaanse militaire en diplomatiekesteun’, legt Van der Putten uit. ‘DeFilipijnen willen via internationaal rechtvooral een morele reactie uitlokken, eerderdan echt juridische maatregelen.’ Met een sterker China en minder middelendie naar de war on terror in het Midden-Oosten gaan, focust de Amerikaanse bui-tenlandse politiek zich opnieuw meer opAzië. Kaplan: ‘De Amerikaanse aanwezig-heid heeft niets te maken met democrati-sche deugd, maar met machtsvertoon. Hetperkt China’s expansiedrang in tot abstractekaarten en dient als internationale controle.’ ‘De buurlanden zitten gevangen in eenopen rivaliteit tussen twee grootmachtenwaarin kleinere incidenten meegezogenworden’, waarschuwt Van der Putten. ‘Erheerst bij de buurlanden veel onzekerheidof Washington zijn traditionele leidersrolop langere termijn kan behouden. Als deVS en China zich niet transparanter opstel-len, dreigt de Zuid-Chinese Zee het slacht-offer te worden, met verregaande gevolgenvoor de regionale stabiliteit en de wereld-economie.’ Aftredend Asean-secretaris-generaal SurinPutsiwan klinkt weinig hoopvol: ‘Hetgeschil dreigt het Palestina van Azië te worden, een gewelddadig conflict dat statenverdeelt en een hele regio vergiftigt.’

Reut

ers

/ CD

IC

De MaritiemeVeilig heids-administratie van Hainan. Heteiland in de Zuid-Chinese Zee is dekleinste provincievan China.

Tess Vonck is sinologe en werkt als freelancejournaliste.

� Comeos, de Belgische federatie voorhandel en diensten, registreerde in 2011ruim 24.000 diefstallen in Belgische super-markten. ‘Dat cijfer slaat op feiten die bij depolitie zijn aangegeven’, zegt DominiqueMichel, gedelegeerd bestuurder vanComeos. ‘We gaan ervan uit dat het werke-lijke aantal winkeldiefstallen minstens dub-bel zo hoog ligt, en dat is nog een voorzich-tige schatting. Vast staat dat er een stijgen-de trend is. In 2005 ging het nog om18.300 geregistreerde diefstallen. Vooralkleine goederen met een relatief hoge waar-de worden gestolen: sigaretten, alcohol,scheermesjes, geheugenkaarten voor gsm’sen kleren. Als je gsm-kaartjes begint te ste-len, heeft dat niets met armoede te maken.Dat is business. We hebben al langer deindruk dat het om georganiseerde opera-ties gaat.’De federale politie bevestigt dat in een aantal gevallen een criminele organisatie de kleine winkeldiefstallen aanstuurt. Een lid van de directie van de Bestrijding van de Georganiseerde Criminaliteit (DJC): ‘Met name wanneer de diefstallen wordengepleegd door personen afkomstig uit lan-den zoals Georgië of Armenië. Die kleinepionnen, het voetvolk, werkt in opdrachtvan de zogenaamde vory v zakone, de elitaire criminele kaste van de voormaligeSovjetunie.’De organisaties die onder leiding staan van die “dieven binnen de wet” zijn hiër -archisch strikt georganiseerd. Boven aan depiramide staat de vor, de dief dus letterlijk:de peetvader. Daaronder heb je zijn regio-nale verantwoordelijken of luitenanten(polozjenetsi), vervolgens de ploegchefs(smotrjasjtsji) en ten slotte de soldaten ofpionnen (sjestjorki). Onder druk moeten die kleine winkeldieven een deel van hunopbrengst afstaan. DJC: ‘Dat is de zoge-naamde obsjtsjak, de criminele belasting, dieonder andere gebruikt wordt om de crimi-nele organisatie te financieren en familie -leden van gevangengenomen vory te onder-houden. De pionnen – sommigen verblij-ven illegaal in België – kunnen daar moei-

lijk onderuit, want iedereen kent iedereenbinnen de gemeenschap. En wie niet horenwil, moet voelen. Al gebruiken de vory vzakone meestal enkel binnen de gemeen-schap geweld. Naar buiten toe zou datalleen maar onnodig aandacht trekken.’ Dat is ook de reden waarom de Georgischemaffia zich inlaat met zoiets onbenulligs alsscheermesjes of opzetstukjes voor elektroni-sche tandenborstels. Niet alleen is de pak-kans gering, de diefstallen blijven ookonder de radar. DJC: ‘De gestolen goederenworden vervolgens gedeeltelijk doorver-kocht aan nachtwinkels, of geëxporteerdnaar Georgië. Als je de opbrengsten van aldie honderden diefstallen samenlegt, komje aan een grote buit.’

strikte erecodeNet zoals de maffiosi uit Eastern Promises,een Hollywoodprent van David Cronenberguit 2007, kan je de vory v zakone herkennenaan hun stoere tatoeages. Vory zijn iconen,ze worden binnen hun gemeenschap alomgerespecteerd. ‘De vory v zakone zijn de top-figuren van de georganiseerde misdaad uitde voormalige Sovjetunie. Al sinds het tsarentijdperk domineren ze de Russischecriminele organisaties’, zegt DJC. ‘In degoelags waren zij de baas. Ze vormden een macht naast de officiële macht.’ De vory v zakone hanteren een strikte erecode, die onder meer stelt dat een vorgekroond moet worden door twee anderevory. DJC: ‘Ze mogen geen eigen familiestichten en niet voor de overheid werken.Bovendien mogen ze niet ontkennen datze een vor zijn. Al is dat laatste in een landals Georgië wel problematisch, aangezienpresident Michaïl Saakasjvili het vor-zijnop zich strafbaar heeft gesteld. Wat medeverklaart waarom ze de laatste jaren zijnuitgeweken naar andere landen.’ De federale politie heeft weet van een aantalvory die in België verblijven. Twee van henzitten achter de tralies. In 2009 veroordeel-de het Antwerpse hof van Beroep Jeiran K.en mededaders tot lange gevangenisstraf-fen. Ze hadden tweedehandswagens ver-


Elke dag vinden in België honderden kleine winkeldiefstallen plaats. Volgens de Federale Politie

zitten daar in een aantal gevallen criminele structuren achter. Die staan onder leiding van de vory v zakone,

Russisch voor ‘Dieven binnen de wet’. Terug van weggeweest: de Georgische maffia in België.

De Georgische maffiais terug

BELGIËn i e u w s

door Kristof Clerix


��

Net zoals de maffiosi uit deHollywoodprentEastern Promiseskan je de vory vzakoneherkennenaan hun stoeretatoeages.

© eOne Belgium / still uit de film E

aste

rn P

rom

ises

van de topfiguren, zozeer dat hij de vorigemorele gezagsdragers kon uitdagen en zijndeel van de koek opeiste.’ De Tbilisi-clan is dan weer de organisatievan de onlangs vermoorde Oesojan. ‘Deman was grootgrondbezitter in Sotsji, waarin 2014 de olympische winterspelen plaats-vinden. Hij kon makkelijk bouwbedrijvenonder druk zetten om met hem in zee tegaan of zich juist terug te trekken. Als jehoort dat Oesojan Sotsji in zijn macht had,dan mag je dat letterlijk nemen. Het is eenparallelle wereld. Eigenlijk zeggen de vory:wij zijn de wet en trekken ons niets aanvan de rest.’ Volgens misdaadexperts vormen de olym-pische winterspelen Sotsji mee de inzetvan de clanstrijd binnen de vory v zakone.De Staatsveiligheid: ‘En die strijd kan ookrepercussies hebben in West-Europa. Ineen aantal landen zijn er al afrekeningengeweest. Dat kan ook in België gebeuren.We houden ons hart vast.’

falconpleinSinds 2010 is de Staatsveiligheid zichopnieuw gaan interesseren voor deGeorgische georganiseerde misdaad. ‘Na de problemen rond het AntwerpseFalconplein in de jaren negentig steldenwe in de jaren 2000 een teruggang van diemaffia vast. Sinds enkele jaren duiken eenaantal louche figuren uit de jaren negentig,of mensen uit hun omgeving, plots weerop.’ Maar er is een belangrijk verschil mettoen. De gangsters van de jaren negentigbegonnen als straatcriminelen en eindig-den als gerespecteerde burgers in de highsociety van Antwerpen. De nieuwe genera-tie blijft buiten beeld. Ze zijn soms welsterren in Rusland, maar in West-Europalopen ze niet in de kijker.De Staatsveiligheid heeft op basis vanobservaties en tips uit het buitenland eenaantal verdachte personen geïdentificeerden zoekt momenteel uit wat hun preciezerol is in de hiërarchie van de vory v zakone.‘We weten nog niet hoe hoog ze op de pira-mide staan. Al is wel duidelijk dat van alle

niveaus – behalve van het allerhoogste –Georgische misdadigers in België actiefzijn. België is als crimineel wingewest toegevoegd aan andere territoria in West-Europa.’ Behalve op pakweg garagehouders of juwe-liers doen de vory v zakone hier ook eenberoep op specialisten zoals juristen, boek-houders en financieel experts. De Staats -veiligheid: ‘Bepaalde figuren die in deRussische onderwereld bekend zijn, zienwe van tijd tot tijd terugkeren, als deel vande organisatie of als freelancer. Dat kunnenbest brave Belgische huisvaders zijn, die inruil voor een riante vergoeding hun experti-se aanbieden.’ De inlichtingendienst roept op tot waak-zaamheid. ‘De vory v zakone breiden hunterritorium uit en worden steeds belangrij-ker. Spanje en Frankrijk treden hard optegen de Georgische maffia, maar in Belgiëstaat de strijd tegen de georganiseerde mis-daad niet meer zo hoog op de agenda. Hetrisico bestaat dat de vory v zakone in Belgiëgaan investeren in de onroerendgoedmarktof de commerciële sector. Met alle gevol-gen van dien: de grijze economie groeit, jekrijgt oneerlijke concurrentie, corruptie…Onze hypothese is dat de Georgisch-Armeense groepen opnieuw voet aan degrond proberen te krijgen in België. Echtmachtig zijn ze nog niet, maar ze proberenhun invloed wel uit te breiden. De grotekracht van de vory v zakone is dat zoietsbanaals als een winkeldiefstal deel uit-maakt van een crimineel imperium datzich ook bezighoudt met grootschaligedrugshandel, afpersing én zelfs met deolympische spelen.’

goudsmeltersOok de antiwitwascel merkt dat deGeorgische georganiseerde misdaad zichopnieuw in België aan het nestelen is.De Cel voor Financiële Informatie -verwerking (CFI) kreeg in 2012 een tiental meldingen binnen van bankendie verdachte transacties inzake goud-handel hebben vastgesteld, voor een

bedrag van in totaal meer dan een miljardeuro. CFI-voorzitter Jean-Claude Delepière:‘Banken maakten melding van grotecashtransacties door een aantal goudsmel-ters. De goudhandel wordt soms gebruiktom geld wit te wassen. Er gaat veel baargeld in om, er is weinig controle op.’ Een aantal kleine goudwinkeltjes inAntwerpen zijn in handen van Georgiërs.Volgens goed geïnformeerde bronnen hadonder andere Abraham Melichov, de vroe-gere keizer van het Falconplein, zo’n win-keltje.Melichov werd eind 2012 op verzoek vande Franse gerechtelijke autoriteiten aange-houden in België. Delepière: ‘We hebbende verdachte dossiers inzake goudhandelgemeld aan het parket. Het ging om op -merkelijk grote bedragen.’ Volgens Delepière is er een band met deGeorgische georganiseerde misdaad enmogelijk de vory v zakone. ‘Dit jaar gaan we een dreigingsanalyse maken over deGeorgische maffia, omdat we denken datdie onderschat wordt. Wat in België nogontbreekt, is overzicht over de problema-tiek. De betrokken overheidsdiensten delennog te weinig informatie. Al werken we inhet veld wel al goed samen met de FederalePolitie en de Staatsveiligheid. Eerstdaagszullen we ook met de militaire inlichtin-gendienst ADIV een samenwerkings -akkoord ondertekenen. Maar een structurelecoördinatie, wat het antiterreurorgaanOCAD bijvoorbeeld doet voor de strijdtegen het terrorisme, ontbreekt nog voor degeorganiseerde misdaad. Daarvoor is hetenthousiasme in de politieke wereld nietgroot.’

scheept van Antwerpen naar de haven vanPoti in Georgië. In de koffers van de auto’swaren gestolen kleren en elektronischeapparaten verstopt. Eerder werd Paata P.wegens zware feiten door Belgische recht-banken veroordeeld. Opmerkelijk: vanuit degevangenis bleven P. en K. hun businessgewoon verder runnen. Via binnengesmok-kelde gsm’s onderhielden ze contacten metpersonen in meer dan dertig landen. Dat stelde de politie vast via telefoontap. Bij de federale gerechtelijke politie vanAntwerpen werkte van 2009 tot 2011 eengespecialiseerd team op georganiseerdemisdaad binnen de Georgische en Ar -meense gemeenschap. Verder telt ook dedirectie Bestrijding van de GeorganiseerdeCriminaliteit van de federale politie eenhandvol specialisten ter zake. Tot voor kortvolgden ze dadergroepen uit de voormaligeSovjetunie. In het kader van het nieuwenationale veiligheidsplan zijn de Geor -gische dadergroepen echter uit de prioritei-tenlijst verdwenen. Het team, dat zijnexpertise ter beschikking stelde van lokaleafdelingen en internationale contacten metzusterdiensten onderhield, is nu met ande-re taken belast.

interpolVoor Interpol, het samenwerkingsverbandvan politiediensten uit 190 landen, vormende vory v zakone een prioriteit. Interpol gaatervan uit dat er wereldwijd een duizendtalvory actief zijn. Het gaat achtereenvolgensom Georgiërs, Russen, Armeniërs, Azeri’sen Oekraïners. In juni 2012 nam de Federale Politie inMadrid deel aan een Interpol-werkgroepover de vory v zakone. Negentien landenstuurden deelnemers, die in het kader vanhet zogenaamde Millenniumproject inlich-tingen uitwisselden en recente trendsbespraken. In West-Europa blijken de vory v zakone ergmobiel en steeds actiever. De Spaanse poli-tie heeft de voorbije jaren grote strafonder-zoeken gedaan naar witwassen doorGeorgische criminelen, die riante villa’s

hadden gekocht aan de Spaanse costa’s. De Franse collega’s legden in 2012 een netwerk van vory v zakone bloot dat verant-woordelijk was voor meer dan 300 inbra-ken. De gestolen goederen werden ondermeer in België geheeld.

clanoorlog Januari 2013. De Georgische AslanOesojan, bijgenaamd “grootvader Chasan”,schatbewaarder van de Russische onder -wereld en een van de machtigste vory terwereld, wordt in Moskou neergeknald door

een sluipschutter. ‘Binnen de vory v zakone bestaat een cere-monieel genootschap dat een pax criminalisprobeert na te streven, maar dat luktmomenteel niet goed’, zegt de

Staatsveiligheid. ‘Al sinds midden jaren2000 zit er iets grondig scheef. In de orga-nisatie is tweespalt ontstaan. Nadat bepaal-de figuren aan de top waren verdwenen – achter de tralies of vermoord – barstteeen machtsstrijd los. De moord op Oesojanis daar een gevolg van.’Eenvoudig geschetst gaat het om een con-flict tussen twee clans: die van Tbilisi (dehoofdstad van Georgië) en die van Koetaisi(een stad in het westen van het land). DeStaatsveiligheid: ‘De Koetaisi-clan is deorganisatie van Tariel Oniani. De man was

in de jaren negentig nog in België actief.Hij heeft hier een tijdlang in de gevangenisgezeten, vervolgens belandde hij ook inFrankrijk achter de tralies en vandaag zithij in Moskou opgesloten. Oniani is een

BELGIËn i e u w s


�

‘Het is een parallelle wereld. Eigenlijk zeggen de vory: wij zijn de wet en trekken ons niets aan van de rest.’ Lees op

www.MO.beeen uitgebreid interview met Jean-Claude Delepière van de

antiwitwascel – onder meer over de bandentussen de Russische georganiseerde

misdaad en de zakenwereld, en over eenRussische oligarch die in Ukkel een villa

kocht van 20miljoen euro.


‘De vory hantereneen strikte erecode.Ze mogen geeneigen gezin stichtenen niet voor deoverheid werken.’

© eOne Belgium / detail uit de filmposter van E

aste

rn P

rom

ises

19

beeld Nick Hannes – tekst Tine Danckaersin beeld

MOQ • april 2013 • www.mo.be MOQ • april 2013 • www.mo.be18

� Wie Istanboel bezoekt, kan er niet omheen: de stad bouwt. Nieuwekantoorruimten, hotels, winkelcentra, woonunits in neo-Ottomaanse stijlen beschermde woonwijken, een derde Bosporusbrug, een nieuwe onder-grondse onder de Gouden Hoorn. De transformatie van de Turkse ste-den, en vooral Istanboel als nieuwe wereldstad, staat al tien jaar hoog opde agenda van de regerende Turkse AK-Partij. Het hoofd van Toki, deTurkse huisvestingsmaatschappij zeg maar, riep 2011 uit tot het jaar vande stadsvernieuwing. De vele illegale woningen, achtergestelde buurtenen de woningen die niet “aardbevingbestendig” zijn, moeten plaatsmaken voor opgewaardeerde wijken. De armere klasse krijgt nieuwebehuizing. Maar, aldus stadsplanologen en architecten, de vele project-ontwikkelaars lopen met een boog om de “moeilijke groepen” of de onbe-middelde klasse. Een centraal bouwplan voor de stad ontbreekt. Projectenworden gelanceerd zonder enige afstemming of ernstig vooronderzoeknaar duurzaamheid. Ook de gevolgen voor milieu en transport in de stadzijn nefast, klinkt het bij milieudeskundigen. Zo zou de bouw van dederde Bosporusbrug leiden tot meer verkeersopstoppingen en tot deteloorgang van belangrijke natuurlijke waterreservoirs en van het toch alschaarse bosbestand.Gentrificatie is schering en inslag in Istanboel. Verpauperde wijken wor-den ontruimd, de inwoners verhuizen naar sociale woonbuurten en meg-aflats ver van de stadskernen. Een van de eerste slachtoffers was de dui-zend jaar oude wijk Sukulele. In 2006 werden de bewoners, voorname-lijk Roma, uit hun huizen gedreven en door Toki hervestigd in Tasoluk,veertig kilometer van hun wijk. Vandaag is Sukulele de woonplaats voortweeverdieners, met huizen met neo-Ottomaanse gevels. Ook de inwoners van de Koerdische wijk Tarlabasi moet wijken voor destadsvernieuwing. Deze door projectontwikkelaars gegeerde wijk inBeyoglu ligt op nauwelijks vijf minuten lopen van Taksim en de drukbezochte winkelstraat Istiklal. ‘Tarlabasi moet het Turkse ChampsElysées worden’, kondigde de burgemeester van Beyoglu aan. De voorbije jaren groeiden, samen met de bouwwoede, de protestgroe-pen. Steeds meer inwoners van Istanboel hebben het gehad met de onge-breidelde stadsvernieuwing, gentrificatie en het totale gebrek aan transpa-rantie, laat staan inspraak van de bevolking. ‘Ook Taksim wordt helemaalherbouwd, maar niemand is op de hoogte van de plannen, we weten nietwie de architecten zijn of wat het totale kostenplaatje is. Dit kan niet’,aldus de vele protestsites die werden opgericht.Vooral Toki, in 1984 opgericht als een sociale huisvestingsmaatschappij,maar in 2002 hervormd tot nationale vastgoedmakelaar, ligt onder vuur.Toki laat stedelijke, publieke grond over aan rijke makelaars die geen inte-resse hebben in het culturele of sociale karakter van een regio. TerwijlToki zich beroept op het behoud van het architecturale karakter van destad, spreken critici van Disneyficatie, met Sukulele als sprekend voorbeeld.

ISTANBOEL:bouwen op sociale ruïnes

De Duitse sociaal psycholoog Harald Welzer pleit ervoor om uit deratrace te stappen van wat hij de totalitaire consumptiemaatschappijnoemt. We moeten de toekomst heroveren, aldus Welzer, die op 28 april tijdens Het Groene Boek in Brussel zijn stelling toelicht.

INTERVIEWt e n d e n s e n

door Alma De Walsche

Harald Welzer

20 21MOQ • april 2013 • www.mo.be

�

‘We moeten de toekomstheroveren’

28 aprilHet Groene BoekAuteurs uit bin-nen- en buiten-land gaan in hetBrusselse Kaai-theater in gesprekover de transitienaar een sociaal-ecologischesamenleving.Gasten zijn ondermeer Harald Welzer, Paul Verhaeghe, Marcel Möring en Jan Blommaert. Info en tickets: www.hetgroene-boek.be

Alm

a D

e W

alsc

he

MOQ • april 2013 • www.mo.be

De sociaal psycholoog Harald Welzer is directeur van Futurzwei, een stichting voor toekomst-

geschiktheid (Zukunftfähigkeit) en hoogleraar transformatiedesign aan de Universiteit van Flensburg. Hij doceert ook sociale psychologie aan de Universiteit

van Sankt Gallen in Zwitserland. Bij ons kreeg hij bekend-heid met zijn boek De klimaatoorlogen. Waarom in de 21ste

eeuw gevochten wordt.

gedrag van mensen. Je verwacht dat deonheilscommunicatie ook iets zegt over deoorzaken van de rampen en dat vervolgenshet gedrag wordt aangepast. Nooit wordt devraag gesteld: waarom gaan mensengewoon door, ook al is dat schadelijk?

Waarom gaan mensen gewoon door? Harald Welzer: Omdat iedereen voordeelheeft bij de huidige manier van doen. BPbestaat niet zonder mij die met de auto rijdt.Dat is een belangrijke blinde vlek. Men gaat

uit van het voor mij totaal absurde idee datmensen hun handelen in overeenstemmingzouden brengen met hun denken. Dat doenze niet. Het is niet zo dat we, door de infor-matie te veranderen, ook het handelen ver-anderen. Vijfennegentig procent van wat wedoen, is ook ingebed in de infrastructuurvan onze dagelijkse gewoonten en routines,we denken daar niet meer bij na. Mensenkunnen heel veel lezen over CO2, maartegelijk de routine aanhouden om met deauto de kinderen naar school te brengen,

naar het werk te gaan en boodschappen tedoen. En zelfs wanneer we de verbandenzien, hebben we tal van argumenten om uitte leggen waarom we anders handelden danonze overtuiging. We doen dat constant, en dat komt

omdat we nu eenmaal niet in een idealewereld leven. Er zijn niet steeds de omstan-digheden om ons te gedragen in overeen-stemming met onze overtuiging, omdat weverschillende functies te vervullen hebben. Ik moet aan verschillende vereisten

� Futurzwei (Toekomst 2.0) is de titel van het vori-ge boek van Harald Welzer, maar het is ook de naamvan de stichting waarvoor hij onder andere werkt.Futurzwei inventariseert ‘verhalen voor de toekomst’en prijst zichzelf aan als ‘het promotiebureau vooreen sociale beweging die nog niet weet dat zebestaat’. MO* is altijd nieuwsgierig naar de toekomsten begaf zich daarom naar Berlijn voor een blik inhet onbekende. Maar voor Harald Welzer begint deherovering van de toekomst in onze eigen geest enin ons concrete dagelijkse handelen. Daar ligt eenveel groter potentieel dan we zelf denken, zegt hij.

Na uw vorige boek Klimaatoorlogen gooit u het metFuturzweiover een andere boeg. Waarom? Harald Welzer: De ernst van het klimaatprobleemneemt steeds toe, maar de communicatie eroverwerkt niet meer en daar zijn verschillende redenenvoor. Ten eerste is de boodschap dat het slecht gaatmet de wereld al veertig jaar oud. Mensen die nuveertig zijn en jonger, hebben nooit anders gehoorddan dat de wereld om zeep is. En toch draait diedoor, dus geen paniek. Ten tweede gaat het overheel abstracte en grote dingen die op geen enkelemanier teruggekoppeld worden naar het dagelijkse

een industrie die individuen zo ontwerpt enprogrammeert dat de enige reden van hunbestaan is dat ze behoeften hebben en tel-kens nieuwe behoeften. Mijn nieuwste boek,Selbst Denken, gaat daarover. Ik noem dat‘jezelf ernstig nemen’. Uiteraard is het somswel zinvol om te participeren in het systeem,maar heel vaak ook niet. En we beseffen teweinig dat er geen bevel is van een regimedat ons verplicht om de nieuwste hebbedin-gen te kopen. We laten ons verleiden en datgedrag kunnen we veranderen.

U pleit voor een herpolitisering. Wat houdt dat in?Harald Welzer: In de rijke wereld hebbenmensen op dit ogenblik een heel sterk gevoel van onzekerheid. Het vertrouwen dat dit spoor naar iets goeds leidt, is weg. Tegelijk is er een openheid voor nieuwe din-gen. We hebben echter geen groot plan voorde goede samenleving, geen schema voor derevolutie. Een groot manco van de ecologischebeweging is dat die totaal technocratisch, apolitiek en asociaal is geworden. In die con-text is het belangrijk om opnieuw politiekedemarcatielijnen te trekken. Niet meer langsde rechts-linkslijn, die logica heeft afgedaan.De rode lijn loopt vandaag tussen de vernielersvan de wereld en hen die willen bouwen aantoekomstkansen. Het gaat om Zukunftfähigkeit, toekomst -geschiktheid, tegenover Zukunftfeindlichkeit,afkeer van de toekomst. Het zijn nieuwe poli-tieke concepten die nog vaag zijn, maar hetbegrip ‘toekomstgeschiktheid’ opent wel eentotaal nieuw perspectief van mogelijke coalitiesmet wie we in de toekomst kunnen samenwer-ken. In onze Stichting was het een verrassinghoe we radicaal ecologisch geïnspireerdemensen konden samenbrengen met gewezenbedrijfsleiders. Zulke coalities zouden twintigjaar geleden ondenkbaar geweest zijn, van-daag worden die belangrijk omdat je gedeeldebelangen en gedeelde strategieën vindt.

U benadrukt het belang van democratie, omte kunnen experimenteren met het oog opverandering.

Harald Welzer:We leven hier in een demo-cratische en rijke samenleving en dat biedtenorme kansen om dingen te veranderen,veel meer dan in het Zuiden of in niet-democratische landen. Totalitaire systemenhebben mensen hun vrijheid ontnomen viadwang, geweld en illegale praktijken. In hetconsumptietotalitarisme zijn we op eenpunt gekomen dat mensen hun vrijheidzomaar te grabbel gooien. Ze zeggen: ‘Oké,ik hoef niet voor mezelf te zorgen, zolangApple voor mij zorgt.’ Dat is een beangsti-gende evolutie. Als sociaal psycholoog benik zeer getroffen door het gemak waarmeemensen hun vrijheid afstaan. Want vrijheidheeft twee kanten: het betekent de openheidom te doen wat je wilt doen, maar het bete-kent ook verantwoordelijkheid om keuzes temaken. Het valt mensen soms zwaar omdie verantwoordelijkheid te nemen en dusgeven ze die vrijheid weg. In ruil daarvoorkrijgen ze fantastische producten die hetleven comfortabel maken.

Het doel van Futurzwei is de samenlevingpositieve ‘toekomstbestendige’ voorbeel-den te laten zien.Harald Welzer: Futurzwei wil positievevoorbeelden en succesverhalen zichtbaar

maken om het aanvoelen tegen te gaandat we er toch niks aan kunnen doen. Wewillen tonen dat heel wat mensen intus-sen interessante dingen doen die afwij-ken van business as usual. En we willendat doorgeven door concrete verhalen vanconcrete mensen te vertellen. De verhalenzijn ook een weg naar politiek empower-ment: je helpt mensen om hun bestaanweer zelf in handen te nemen. Met al dieverhalen maken we een lappendeken vaninitiatieven en groeien er nieuwe verbin-dingen.

Voorlopig zijn het nog kleine initiatieven inde marge. Hoe kunnen die een verande-ringsproces inzetten? Harald Welzer:We willen het idee ingangdoen vinden dat dingen op een heel anderemanier gedaan kunnen worden. Ik ver-woordde de opzet van Futurzwei als: ‘Wijzijn het promotiebureau voor een socialebeweging die nog niet weet dat ze bestaat.’Het is belangrijk een instantie te hebben diedeze positieve verhalen bundelt en ze ookweer uitstuurt, als boodschappen in een fles.En zo willen we mensen verrassen en prik-kelen, zodat ze zeggen: ‘Hé, geweldig!’ Enhet is echt leuk.

‘Een groot manco van de ecologische beweging is dat dietotaal technocratisch, apolitiek en asociaal is geworden.’

Q


beantwoorden voor mijn beroep, aan ande-re voor mijn privéleven, aan nog weer ande-re voor mijn ontspanning. Onze samenle-ving is een functioneel zeer gedifferentieer-de samenleving.

U verwijst naar die maatschappelijke infrastructuur. Maar u stelt dat die ook inons hoofd verankerd zit.Harald Welzer: Dat heeft met onderwijs enopleiding te maken. De functionele dimen-sie van een samenleving – ideeën zoalsgroei, accumulatie, vooruitgang – vindt ookzijn weerslag in de manier van denken vanmensen. Die elementen bepalen niet alleende buitenwereld, maar ook onze socialisatie,hoe we onszelf zien, onze identiteit. Door datsocialisatieproces worden een heleboel facto-ren en criteria aangenomen als de voorafvastgelegde werkelijkheid, de wereld-waar-we-van-uitgaan. In een moderne kapitalisti-sche samenleving bestaat die erin dat er vast-gelegde tijdschema’s zijn, dat er bepaaldeetappes zijn in je leven of momenten waaropje dit of dat bereikt moet hebben, dat erwordt uitgegaan van bepaalde waarden dieabsoluut niet ter discussie gesteld kunnenworden. Geen enkel kind dat opgroeit in eensamenleving als de onze heeft het idee datde opdracht af kan zijn, in de zin van onzetaak hier, wat we uiteindelijk moeten wor-den, tot wat we willen uitgroeien. We wor-den voortgestuwd door het idee van perma-nent leren en onafgebroken getwitter. Eenhouding als ‘Oké, ik kan nu schrijven, lezenen rekenen. Dat is fijn en dat is genoeg’ istotaal onvoorstelbaar in onze samenleving.

Je wordt gemarginaliseerd als je afhaakt. Harald Welzer: Of heel ongelukkig.‘Zelfvertrouwen’ in onze samenleving spruitvoort uit een concept van het zelf dat wordtgezien als een identiteit die constant‘bewerkt’ moet worden, op alle gebied. Jemoet voortdurend meer accumuleren, intermen van materiële groei. Grotere huizen,verre reizen. Je moet zeer flexibel zijn en instaat zijn om je constant weer aan te passenaan de nieuwste iPods en iPads en compu-

terprogramma’s en al die stupide dingen. Jebent nooit ‘bij’ en je bent voortdurend in depositie dat je ‘onaf’ bent.

Sinds wanneer is die ontwikkeling zo op holgeslagen? Harald Welzer: Tot de jaren zestig kan jezeggen dat de ontwikkeling van het kapitalis-me in de westerse samenleving oké was. Erwas een groeiende welstand, waarvan allemensen, ook de arbeiders, konden profiteren.Iedereen had een comfortabel huis, voedsel,kleding, kon vakantie nemen. De groei- economie was belangrijk om dit stadium tebereiken. Maar zodra die behoeften voldaanzijn, heeft de groei-economie een ernstig pro-bleem. Dan moet men niet alleen productengaan uitvinden, maar ook subjecten die dediepe noodzaak voelen om zich die nieuweproducten aan te schaffen. Dan kantelt datproces en krijg je die consumptiedrang naarproducten die niet ontworpen zijn omdat jijze nodig hebt, maar die jij wilt hebben omdatje geconditioneerd bent om ze te willen. Zelfsal heb je daar niet het geringste besef van.

We worden een speelbal van de reclamewereld? Harald Welzer:Het gaat niet alleen overadvertenties en reclamespots, het gaat ookover het design van onze wereld en hoe weonze omgeving vorm willen geven. Het isde wereld-waar-we-van-uitgaan, de geassu-meerde wereld, de infrastructuur van watons omringt, die in nagenoeg elke dimensiezo is opgevat dat je alleen maar gelukkigkan zijn als je de imperatief volgt van steedsmeer te kopen en te hebben. Je krijgt danhet gevoel dat je een heel ongelukkigiemand bent als je niet het laatste nieuwemodel hebt van die iPad. Het is verbijste-rend hoe dat werkt. Die spullen interfererenin ons bestaan op een manier dat je ervanafhankelijk wordt.

U gebruikt zelfs de term ‘consumptie -totalitarisme’. Harald Welzer:Het is een totalitair sys-teem, het dringt zich zo op dat er daarnaast

niets anders meer is. Elk aspect van desamenleving wordt door de economischelogica gekoloniseerd. Het is niet alleen dat jeertoe wordt aangezet om steeds meer goede-ren te kopen, zelfs als je ze nadien gewoonmoet wegwerpen zonder ze te gebruiken,bijvoorbeeld voedsel. Het is ook dat haastelk domein van de samenleving moet wer-ken volgens die wetmatigheden. Het school-systeem is vandaag geëconomiseerd, de kin-deropvang, zelfs de emissies. Hoe dwaas, ofliever, hoe intelligent! Werkelijk een briljan-te aanpak, waarmee we terechtkomen in eenvolgend stadium, namelijk van het economi-seren van ecosysteemdiensten.

Hoe stappen we uit dat door de groei-economie opgelegde denkraam? Harald Welzer: Dat was de vraag die ikmezelf ook stelde na het boek over de kli-maatoorlogen. Hoe kun je jezelf een andererichting uit krijgen? Waar vindt je elemen-ten die je de kracht geven om iets anders tedoen? In eerste instantie moet je die dingendie men je voortdurend wil opdringen alsnoodzakelijk, stupide vinden en er persoon-lijk verontwaardigd over zijn dat mensendenken dat jij er alleen bent om hun goede-ren te kopen. Dat je alleen daarom voor henbelangrijk bent. Je moet ook verontwaardigdzijn over het feit dat politici aannemen datjij hun argumenten zomaar slikt. Je moetdus het punt vinden waar je kan zeggen:‘Ohne mich. Ik doe niet mee.’En anderzijds moet je afstandelijk kun-

nen kijken naar dit gebeuren als een heleindustrie die zich heeft doorgezet. Als ikbeslis die producten en dat discours nietmeer te “kopen”, vermindert hun kans opsucces. Dat is jezelf ernstig nemen en jehandelen in een andere richting sturen. Het is belangrijk individueel een vorm vanverzet te ontwikkelen.

Wat bedoelt u met ‘verzet’? Harald Welzer: Verzet is een heel belangrijkconcept, waarbij je jezelf verplaatst in eenpositie waarin je nagaat wat je is overkomen.Namelijk dat je een deel geworden bent van

INTERVIEWt e n d e n s e n


�

Alm

a D

e W

alsc

he

de kloof tussen de lidstaten groeit weerZeker is dat de crisis een abrupt einde heeftgemaakt aan een lange periode waarin de inko-mens in de rijkere lidstaten in het noorden vande Europese Unie en die in de armere lidstatenin het zuiden naar elkaar toegroeiden. Of het nugaat om de groei van de economie of de gezins -inkomens: sinds 2008 groeien Noord en Zuidweer uit elkaar (zie kaart 1 en 2). Voor de recentertoegetreden landen uit Oost- en Midden-Europais de situatie diverser. Polen en Slovakije zettenhun inhaalbeweging voort, maar de Baltischestaten zagen de kloof weer groeien. De ongelijkheden tussen de regio’s van de EUnemen dus weer toe. Die waren al aanzienlijk.De Amerikaanse econoom James Galbraithnoemt de ongelijkheid in de EU groter dan in deVerenigde Staten (VS). ‘Het soort ongelijkheiddat je nu tussen Duitsland en Portugal hebt, had je tot de jaren dertig tussen Mississippi enCalifornië. Wij hebben die bestreden met fede -rale solidariteitsmechanismen zoals een federalewerkloosheidsverzekering.’ Om een idee te geven van de verschillen: hethoogste minimumloon is, na correctie voor dekosten van levensonderhoud, dat van Luxem -burg, 1477 euro per maand; het laagste is hetBulgaarse minimumloon van 270 euro.

binnenlandse ongelijkheid:divers beeldLeidt de crisis ook tot een toename van de inko-mensongelijkheid binnen de lidstaten? Het ant-woord op die vraag is minder eenduidig. In som-mige landen is de Gini-coëfficient, maatstaf vaninkomensongelijkheid, toegenomen tussen 2005en 2011: Bulgarije en Duitsland lopen daar voor-op. In Polen, Portugal maar ook België daalde deinkomensongelijkheid lichtjes (zie grafiek 1). Wel zeker is dat de inkomensongelijkheid sinds1990 in bijna alle lidstaten is toegenomen

– dat is het gevolg van globalisering, technologieen deregulering op allerlei niveaus. Ook het risico om slachtoffer te worden vanarmoede en uitsluiting is in sommige landentoegenomen, erkent de Europese Commissiein haar rapport over werkgelegenheid en socia-le ontwikkelingen in Europa van november2012. Armoede wordt gedefinieerd als een inkomendat onder de zestig procent van het middelste ofmediane inkomen ligt. Het ietwat moeilijkebegrip uitsluiting benadert de Commissie vantwee zijden: leven in een huishouden met wei-nig of geen werk en lijden onder ernstige mate-riële tekorten. Dat laatste betekent dat je nietdie dingen kunt kopen die nodig zijn om erbijte horen in Europa: telefoon, wasmachine, tv,auto, eiwitrijk voedsel, in staat zijn huur ofleningen te betalen. In Bulgarije steeg dat risico van 38procent naarbijna de helft van de bevolking (zie grafiek 2).Maar ook in Letland, Litouwen, Hongarije,Griekenland, Ierland en Spanje nam het risicoop armoede en uitsluiting sterk toe. In heel watlanden bleef het risico min of meer stabiel, ter-wijl het in Polen afnam. De zogenaamde armoedekloof – hoe arm zijn de armen? – werd in de meeste landen wijder:gemiddeld ligt het inkomen van diegenen die als arm worden bestempeld nu 23procent onderhet middelste inkomen, een toename met1,2procent sinds 2008. In twee derde van de lidstaten is het gemiddeldegezinsinkomen gedaald. Tussen 2007 en 2009wisten overheden door middel van sociale uitke-ringen en belastinghervormingen de inkomens-daling nog goeddeels tegen te gaan. Tussen2009 en 2011 gebeurt in een aantal staten hetomgekeerde: door de besparingen op sociale uit-keringen en/of de hogere belastingen daalde hetgezinsinkomen nog meer (zie grafiek 3).Omdat de crisis aanhoudt, neemt onder aan de ��


Gebrek aan Unie schept meer leed dan nodig

Vijf jaar crisis in de EU: de kloof neemt toe

door John Vandaele

Doet de crisis ongelijkheid en armoede in de Europese Unie toenemen? Zo ja, hoe en waarom? John Vandaele bekeek de cijfers en de analyses.

Hij stelt vast dat we nu, na meer dan vijf jaar in crisis, wéten dat het gebrek aan vertrouwenen samenhang tussen de lidstaten heeft gezorgd voor meer sociaal leed dan nodig was.

Dat roept vragen op over de toekomst van de EU.


DOSSIERt e n d e n s e n

� Van Lapland tot deAlgarve, van Cork tot Nicosia,het oude continent laat alweereen winter achter zich. Tochheerst niet overal een lente -gevoel. Sinds 2008 heet hetAvondland in crisis te zijn,maar wat betekent dat?

© R

eute

rs/J

uan

Med

ina

nooit meer een behoorlijke baan vinden: decrisis wordt dan een litteken voor de rest vanhun leven. Voor de samenleving is het eengroot verlies aan economisch potentieel. Die wisselwerking tussen het sociale en heteconomische speelt eigenlijk voortdurend inbeide richtingen en op alle niveaus.

te lang wachten op supermarioLaten we beginnen bij het beleid van deEuro pese Centrale Bank (ECB). De Belgischeeconoom Paul De Grauwe was een der eer-sten die opmerkten dat de eurolanden indeze crisis met een handicap streden. Spanjemoest een hogere rente betalen op zijnstaatsleningen dan de VS of het VerenigdKoninkrijk (VK), ook al had het minderschulden en een kleiner begrotingstekort. De reden, aldus De Grauwe, is dat in anderelanden de centrale bank er garant voor staatdat er altijd geld zal zijn om wie geld leentaan de staat ook terug te betalen: de centrale

bank kan immers dat geld gewoon drukken.Die garantie is er niet in de eurozone en dussloeg de paniek op de markten toe. De ECBweigerde immers onbeperkt staatsobligatiesvan de zwakkere landen te kopen, zoals in deVS of het VK gebeurt. Dat dreef de rente vande zwakkere lidstaten op, en zo ook de spreads, het verschil in rente tussen eenbepaald land en Duitsland. De Grauwes visie was omstreden, maar metrecent onderzoek toont hij zijn gelijk aan.Ten eerste blijkt nu dat die grote spreadsvooral gebaseerd waren op de angst dat erdoor het ECB-beleid geen geld zou zijn omde kredietverschaffers van de zwakkereeurolanden te betalen of dat de euro uitelkaar zou vallen. Immers, sinds ECB-voor-zitter Mario Draghi halverwege 2012 heeftgezegd dat ‘hij zal doen wat nodig is’ (lees:staatsobligaties van de zwakkere landenonbeperkt opkopen), zijn de spreads enormgedaald, terwijl de schuldratio’s overal nog

zijn toegenomen: de spreads reageren duskennelijk niet op de fundamentele kenmer-ken van een economie maar op angst. Vervolgens toont De Grauwe aan dat het despread was – en dus de door het ECB-beleidaangewakkerde angst – die de omvang vande besparingen bepaalde. Die omvang vande besparingen op de overheidsbegrotingstaat dan weer in direct verband met demate waarin de economie kromp (zie grafiek 4) en de werkloosheid en vaak ook de armoede toenamen, zo toonde hetInternationaal Muntfonds (IMF) aan. Datverklaart ook waarom de schuldratio hetmeest toeneemt in landen die het meesthebben bespaard (zie grafiek 5).Het besluit is dus dat het getalm bij de ECBhet sociale lijden onnodig heeft vergroot. De Duitse rol daarin kan moeilijk overschatworden. Als de ECB zich anders opsteldedan zijn Amerikaanse tegenhanger, had dat alles te maken met het gebrek aan


inkomenspiramide de financiële stress toe:het aantal mensen dat toegeeft zich in deschulden te moeten steken, dan wel op zijnspaargeld te moeten teren, nam het voor-bije jaar toe in de meeste lidstaten. De werkloosheid is gestegen tot het in deEU nooit geziene niveau van bijna 11 pro-cent van de beroepsbevolking. Langdurigewerkloosheid (meer dan een jaar werkloos)is tijdens de crisis in de EU van 2008 tot2012 haast verdubbeld van 2,5 naar 4,6pro-cent van de actieve bevolking: van 13,5 naar25 miljoen mensen. Meer dan tien miljoenmensen zijn langer dan twee jaar werkloos.Het aantal mensen dat ontmoedigd is enhet zoeken naar werk heeft opgegeven,steeg van 7,3 naar 8,6miljoen. Gezinnenmet lager geschoolde ouders, alleenstaandemoeders of immigranten worden meergetroffen door langdurige werkloosheid.Ook inzake werkloosheid zijn er grote ver-schillen: in Duitsland nam de werkloosheid

af, in Spanje en Griekenland ging ze doorhet dak (meer dan twintig procent).

Cijfers, veel cijfers die niet altijd in staatzijn om het lijden dat met deze crisisgepaard gaat weer te geven. Commissarisvoor Sociale Zaken László Andor kwam alwat dichter in de buurt toen hij erkende datelke dag 400.000 mensen buiten slapen inde EU, een cijfer dat hoger ligt dan ooit. Zeker in de zuidelijke landen is de toe -name van de dakloosheid direct aan decrisis te wijten, volgens FEANTSA, deEuropese Federatie van Nationale Orga -nisaties die werken met Daklozen. ‘InSpanje en Portugal is de vraag naar dediensten voor daklozen sinds 2008meteen kwart tot dertig procent gestegen’,zegt FEANTSA in een rapport van eind2012. In Griekenland was het niet anders:daar heeft het verschijnsel zich verspreidvan de twee grote steden Piraeus en

Athene naar kleinere steden. Verder ookin het rapport: ‘Door de besparingenmoest de daklozenstichting van Athene61 van zijn 85 personeelsleden ontslaan.Een nieuw tehuis dat de twee bestaandeen overbelaste nachtverblijven van Athenemoest ontlasten, kon daardoor nietgeopend word.’

de keerzijde van olli Deze gegevens over ongelijkheid, armoedeen werkloosheid zijn het menselijke gezichtvan de crisis. De vraag is of het financieel-economische beleid van de Europese Unie,zoals dat belichaamd wordt door commissa-ris Olli Rehn, het sociale lijden heeft ver-groot dan wel verminderd. Dat is een sociale en morele vraag, maar uit-eindelijk is het ook een economische kwes-tie. Mensen die langer werkloos blijven, ver-liezen dikwijls een deel van hun vaardighe-den. Dat kan ertoe leiden dat sommigen

��



Estland-2,5

Letland-16,1

Litouwen-2,7

Finland11,2

Zweden12,5

Portugal1,8

Spanje-2,8

Frankrijk5,3

Nederland1,9

Polen12,6

Tsjechië4,2

Hongarije8,5

VerenigdKoninkrijk

1,8

Denemarken10,7

Roemenië-5,1

Bulgarije11,5

Duitsland5,9

Ierland-13,3

Slowakije8,6

Slovenië3,3

Oostenrijk4,8

Griekenland-13,3

Cyprus 3,1 >

Italië0,4

België5,2

Luxemburg7,1

Bron: Eurostat

Verandering van het bruto beschikbaarhuishoudinkomen tussen 2008 en 2011In procent ten opzichte van 2008

< - 5

- 0 tot - 5

+ 0 tot 5

+ 5 tot 10

> + 10

Estland-7,0

Letland-13,8

Litouwen-2,7

Finland-2,4

Zweden6,7

Portugal-5,6

Spanje-3,5

Frankrijk0,3

Nederland1,3

Polen19,2

Tsjechië2,8

Hongarije-4,1

VerenigdKoninkrijk

-2,9

Denemarken-4,3

Roemenië2,9

Bulgarije3,7

Duitsland4,0

Ierland-7,5

Slowakije13,5

Slovenië-4,3

Oostenrijk3,5

Griekenland-17,1

Cyprus 2,1 >

Italië-6,6

België2,5

Luxemburg0,8

Bron: Eurostat

Verandering van het bnp tussen het tweedekwartaal van 2007 en het tweede kwartaal van 2012In procent van 2007

< - 5

- 0 tot - 5

+ 0 tot 5

+ 5 tot 10

> + 10Eurozone

Japan

EU27

VS

-0,8

-0,8

-0,5

3,0

Bron: AMECO

Veranderingen in beschikbaar gezinsinkomen en de invloed van het veranderende belastings- en uitkeringsbeleid daarin voor enkele Europese landen

1,0

2,6

-20,1

Spanje Frankrijk België VerenigdKoninkrijk

Duitsland Griekenl.

-3,1

-9,2

-1,2 0,6 -0,8

-4,7

-0,9

-7,2

-20,7

-2,6

-1,6

3,4

-8,1

LEGENDE

0,7 1,1

3,0 3,9

1,1

-0,5 -0,6

-3,1

20072009

20092011

20072009

20092011

20072009

20092011

20072009

20092011

20072009

20092011

20072009

20092011

Verandering van het beschikbaar gezinsinkomen tussen 2007-2009 en 2009-2011, in %

Netto-invloed van wijzigingen in belastingen en uitkeringen

Wat deze verandering zou zijn geweest zonder wijziging van belastingen en uitkeringen-1

1

34,2 Portugal

33,2 Bulgarije

31,1 Polen

30,5 EU27

29,0 Duitsland

27,8 Denemarken

26,3 België

23,9

25,0

26,1

28,0

30,6

35,6

38,1

2005 2011

Bron: Eurostat, SILC

Verandering van de gini-coëfficiënt tussen 2005 en 2011Hoe hoger de coëfficiënt, hoe hoger de inkomensongelijkheid (bij een coëfficiënt van 0 ontvangt iedereen hetzelfde inkomen, bij 1 ontvangt 1 persoon al het inkomen).

49,1 Bulgarije

44,2

38,2

23,722,9

40,3 Roemenië

21,0 België20,8

2008 2011

Bron: Eurostat, SILC

Verandering van het aandeel van de bevolking (%) dat risico loopt om slachtoffer te worden van armoede of uitsluiting tussen 2008 en 2011

30,630,5

27,628,2

33,4 Litouwen31,0 Griekenland Hongarije30,5 EU2729,9 Ierland27,2 Polen27,0 Spanje

��

Kaart 1 Kaart 2 Grafiek 1 Grafiek 2 Grafiek 3

vertrouwen tussen de lidstaten én het feitdat Duitsland een andere visie heeft op geld.Professor Europese politiek aan de UGentHendrik Vos erkent dat De Grauwe gelijkheeft gekregen, maar relativeert die overwin-ning: ‘De eurocrisis is extreem complex.Van veel maatregelen wisten we gewoonniet vooraf of ze zouden werken, juistomdat de meningsverschillen onder econo-men zo groot waren. Daarom ploetert depolitiek met voorzichtige stapjes voorwaarts.’

besparen onder drukHet besparingsbeleid waarvoor de EU vanaf2010 koos, werd dus voor een stuk door hetECB-beleid in de hand gewerkt, maar datwas niet de enige factor. Het communiquévan juni 2010 van de G20, de groep vantwintig leidende economieën in de wereld,was duidelijk: ‘Geavanceerde economieënverbinden zich tot een halvering van hunbegrotingstekorten tegen 2013 en een stabi-lisering van hun overheidsschuld tegen2016.’ De mondiale vrees voor de marktenspeelde een rol – hoewel landen als de VS,het VK en Duitsland gratis geld kondenlenen – maar ideologie evenzeer: de overtui-ging dat men nu, meteen, de tering naar denering moest zetten. De besparingsijver was het grootst in de EUomdat de rijke lidstaten vreesden dat ze zou-den moeten betalen voor de landen methoge spreads – het wantrouwen tegenoverGriekenland was begrijpelijk omdat Athenejarenlang loog over zijn begroting. Doorhun hoge spreads konden Griekenland,Portugal en Ierland geen geld meer lenenop de markt en hadden Duitsland en mede-standers ook de macht om – in ruil voorhun financiële steun – drastische besparin-gen te eisen, vaak tegen de wil van de bevol-king van de betrokken landen in. Ook lan-den die minder onder druk van de marktenstonden, bespaarden. Op het eerste gezicht lijkt het logisch dat sta-ten die al onder zware schuldenlasten kreu-nen, de broeksriem aanhalen. Maar in eencrisissituatie – met buurlanden die allemaaltegelijk besparen en banken, ondernemin-

gen en gezinnen die evenzeer onder schul-den gebukt gaan en dus niets uitgeven – is de positieve impact op de economie vanoverheidsuitgaven veel groter dan in norma-le omstandigheden, zo heeft het IMF in2012 besloten aan de hand van cijfers overde besparende eurolanden. Een te sterkbesparingsbeleid voeren in zo’n contextwordt zelfs contraproductief: de economiekrimpt sneller dan de schulden, waardoor jegeen stap verder komt in de sanering van deoverheidsfinanciën, maar wel zet druk op deeconomische activiteit, en knaagt aan banenen sociale uitkeringen.

ook wat je niet doet, heeft gevolgenDezelfde ketting van gevolgen geldt voorandere beslissingen die de Europese poli-tici nemen of juist niet nemen. Als desterkere eurolanden weigeren om hunkredietwaardigheid te delen met zwakke-re landen, door samen schulden aan tegaan (de zogenaamde euro-obligaties),dan leidt dat ertoe dat zwakkere landenhogere rentes moeten betalen. Waardoorer minder overblijft voor sociaal beleid ofhet stimuleren van de economie. Dat geldt ook voor de manier waarop deinspanningen verdeeld worden om het eco-nomische onevenwicht dat is ontstaan in deeurozone weg te werken. Duitsland is hetenige land waar de reële lonen daalden tus-sen 2001 en 2007 – daardoor slaagde het

land erin zijn kosten zo laag te houden dathet internationaal erg competitief bleef. Zobouwde het ook een groot handelsoverschotop tegenover een aantal vooral zuidelijkeeurolanden. Vroeger kon zo’n situatie ver-holpen worden door muntdevaluatie in dezuidelijke landen. Sinds de euro kan datenkel door de reële loon- en prijsverschillenweg te werken. Alle lidstaten maar vooralPortugal, Ierland, Italië, Griekenland,Spanje (PIIGS) zijn dus genoodzaakt hunreële lonen te laten dalen, tenzij Duitslandde teugels wat viert en zijn lonen wat laatstijgen. Als de inspanningen enkel van de PIIGSmoeten komen, zullen deze landen langerin een krimpende markt en dus in een soortvan depressie moeten leven. Met alle socialeen politieke gevolgen van dien. Frank Vandenbroucke, tegenwoordig hoog-leraar aan de universiteiten van Leuven,Antwerpen en Amsterdam: ‘Als Duitslanddaarop weinig toegeeft, is dat te wijten aanhet wantrouwen tussen de lidstaten. In hetDuitse politieke establishment is er geenmeerderheid voor. Zij willen geen afsprakenmaken waarvoor vertrouwen in de andernodig is.’Het Europees vakverbond (EVV) stelt ookgrote vragen bij het gevoerde arbeidsmarkt-beleid. ‘De EU zegt dat ze inkomensonge-lijkheid wil tegengaan, maar overal stuurt zeaan op de afbouw van collectief onderhande-len of het makkelijker maken van ontslag en

atypische contracten’, zegt StefaanClauwaert van het onderzoeksinstituut vanhet EVV. In een recent rapport toont hetinstituut aan dat er een samenhang is tus-sen de collectieve arbeidsovereenkomsten(cao’s) en inkomensongelijkheid: in landenwaar een groter deel van de werkende bevol-king onder cao’s valt, is er minder ongelijk-heid. Zelfs de OESO erkent nu dat zo’nbeleid wel leidt tot meer banen, maar moge-lijk ook tot meer ongelijkheid en meerarmoede.

democratisch mancoMiljoenen mensen lijden dus meer dan zezouden moeten lijden. Er is een Europeesbeleid mogelijk dat minder schade zou heb-ben aangericht in de zwakkere landen. Hoemoeten we dat verklaren? Ideologie en com-plexiteit passeerden al de revue, maar er ismeer. ‘Er was geen draagvlak in de noorde-lijke landen voor een ander beleid’, aldusprofessor Vos. ‘Onze democratie zal zichmoeten heruitvinden. Onze democratieënwerken nog sterk nationaal. De visie van deDuitse kanselier heeft in heel de EU, enzeker heel de eurozone, invloed, maar alleende Duitsers kunnen voor haar kiezen. Datdemocratische tekort wordt niet helemaalopgevangen door een sterker EuropeesParlement. In deze overgangsfase naar eenechte Europese democratie wegen enkelemachtige landen buitenproportioneel op hetbeleid.’

lotsverbonden in de feiten,niet in de hoofdenOm een monetair, economisch en sociaalbeleid te voeren dat oog heeft voor de belan-gen van alle lidstaten is er meer wederzijdseempathie en een groter besef van lotsver-bondenheid nodig. Vos: ‘De lotsverbonden-heid is er zeker, maar mensen beseffen dieveel te weinig. Niemand realiseert zich datde zuiderse lidstaten zich in de schuldenstaken om producten in het noorden te

kopen. Niemand beseft dat het wegzinkenvan die landen ook ons zwaar in de proble-men kan brengen.’ Frank Vandenbroucke vindt dat die lotsver-bondenheid in de eurozone ook tot het soci-aal beleid reikt. ‘We weten dat kinderen dieopgroeien in arme gezinnen waar niemandwerk heeft, minder kans hebben op goedonderwijs. In Roemenië leeft een derde vande kinderen in zulke gezinnen. Dat heeft naverloop van tijd grote economische gevol-gen. Alleen kijken naar begrotingscijfers isdus, óók uit economisch oogpunt, kortzich-tig. Wie wil dat een Europees land op langetermijn mee kan, moet ook oog hebben voorsociale investeringen.’ Een sociale kaalslagzoals die zich nu in sommige PIIGS vol-trekt, heeft op de duur ook negatieve econo-mische gevolgen. Vandenbroucke pleit dus voor een Europesesociale investeringsagenda: hoogwaardigekinderopvang, investeren in opleiding enonderwijs, van migratie een succes makendoor ervoor te zorgen dat immigranten naarschool gaan en een baan krijgen, minimaleinkomensbescherming.

sociaal boterzacht, economisch dwingendBeweren dat Europa daar geen oog voorheeft, klopt niet. De Commissie schrijft daarvuistdikke rapporten over en roept op omallerlei doelen te realiseren, maar het blijftzacht beleid. Universele en hoogwaardigekinderopvang, zo weten we, is dé manierom meer vrouwen aan het werk te krijgen.In 2002 werden daarover in Barcelona doe-len afgesproken. Die zijn absoluut nietgehaald. Ander voorbeeld: een van de vijf Lissabon -doelen is dat er tegen 2020 twintig miljoenminder armen zijn in de Unie. ‘Als de natio-nale doelstellingen van de lidstaten wordenopgeteld, kom je aan twaalf, hooguit vijftienmiljoen. Dat maakt het halen van dat doelheel uitdagend’, stelt DG Sociale Zaken

eufemistisch. Landen die sociale doelen niet halen, wor-den daarvoor niet beboet. Als Duitslandgoede economische resultaten kan voorleg-gen, maar de armoede ziet toenemen, wordthet voor dat laatste amper bekritiseerd. Daarstaat tegenover dat de economische sturingsinds de crisis almaar harder wordt: wie denormen niet haalt, wordt beboet. Vos: ‘Ik vind het al een succes dat de com-missie daarover nog spreekt, want de mees-te politici vinden, om allerlei redenen, dat deEU zich niet met het sociale moet bemoei-en.’ Dat verklaart ook waarom een Europeessysteem van werkloosheidsuitkeringen wei-nig kans maakt, zelfs al noemt DG SocialeZaken het een voor de hand liggende maat-regel om Europese economische crisissenop te vangen.

en nu?Het is de eerste keer, bevestigt Vos, datEuropees beleid zoveel mensen pijn doet.‘Er zijn meer crisissen geweest, maar toenspeelde de EU nog niet zo’n grote rol enkon je haar de schuld niet geven.’ Dat is nudus anders en het is zeer de vraag wat hetzal betekenen voor de EU. Hoe lang zullen de landen in het zuiden dedoor de EU opgelegde depressie aanvaarden?Niemand weet het, maar in Griekenlandkreeg een ronduit nazistische partij tien pro-cent van de stemmen. In Italië kreeg de protestpartij van Beppe Grillo zelfs een kwartvan de kiezers achter zich. En in Duitslandwordt een anti-europartij opgericht. De crisis stelt de zaken in de EU opscherp. Kan de EU competitief blijven énhaar sociale model behouden? Wil ze datlaatste? Kan de EU, nu het er echt omspant, beslissingen nemen die in alle lid-staten als legitiem worden ervaren? ZalEuropa de solidariteit en empathie kunnenopbrengen die nodig is om een munt tedelen? Grote vragen die de toekomst vanons continent zullen bepalen.

Zie ook het voorwoord op bladzijde 5 voor een pogingtot antwoord.

Q


��



DuitslandIerland

SpanjeItalië

Portugal

Griekenland

Gro

ei v

an h

et b

ruto

nat

iona

alpr

oduc

t of

ink

omen

6

8

4

2

0

- 2

- 4

- 6

- 8

- 10

- 12

- 14

0 2 4 6

Mate van besparingsijver(in procent van het BNP per hoofd)

8 10 12

Bron: Paul De Grauwe en Yuemei Ji op www.voxeu.org

Hoe meer besparingen,hoe minder groei

GriekenlandPortugal

Ierland

Spanje

Italië

Duitsland

Gro

ei v

an d

e sc

huld

ratio

uitg

edru

kt in

perc

ent va

n he

t BNP

0

10

20

30

40

50

- 5

5

15

25

35

45

0 2 4 6

Mate van besparingsijver(in procent van het BNP per hoofd)

8 10 12

Bron: Paul De Grauwe en Yuemei Ji op www.voxeu.org

Hoe meer besparingsijver,hoe hoger de schuldratio

Het wantrouwen tegenover Griekenland was begrijpelijkomdat Athene jarenlang loog over zijn begroting.

Grafiek 4 Grafiek 5

� Er was eens een excentrieke mollah inAnatolië, Nasreddin. Op een keer liep hijoverduidelijk iets te zoeken op een plein. ‘Weet je zeker dat je je sleutel hier ergensverloren hebt?’, vroeg een van de mannendie spontaan hun hulp aangeboden hadden.‘Nee’, zei Nasreddin. ‘Ik heb hem bij devoordeur van mijn huis verloren.’‘Maar waarom zoek je hem dan op hetdorpsplein?’, vroeg de helper.‘Omdat er hier tenminste licht is.’

Dat oude verhaaltje heeft zich het voorbijedecennium op mondiale schaal voorgedaan.Sinds 2000 legde de wereldgemeenschapzichzelf acht Millenniumdoelstellingen(MDS) op, om concrete en meetbare ont-wikkelingsresultaten te behalen. De eerstedoelstelling is het halveren van het aantal

mensen dat in absolute armoede leeft endus een inkomen per persoon heeft vanminder dan een dollar per dag. De anderedoelstellingen vullen die eerste aan op hetgebied van onder andere gezondheid,onderwijs en gender.Het resultaat van deze aanpak is geweestdat iedereen die zich met ontwikkelingbezighield –VN-organisaties, overheden vanontvangende of donerende landen, niet-gouvernementele organisaties – zich meerdan tien jaar geconcentreerd heeft op extre-me armoede. Met de deadline van 2015 inhet verschiet vraagt de internationalegemeenschap zich vandaag af waarop zemorgen de klemtoon moet leggen. Het eer-ste antwoord op die vraag lijkt te zijn: opmeer van hetzelfde. John Podesta, voorma-lig kabinetschef onder Bill Clinton en lid

van het deskundigenpanel dat een denk ka-der voor de periode na 2015 zal voorleggen,zegt dat de doelstelling voor de komendeperiode moet zijn extreme armoede inte-graal uit te bannen. En de Britse premierDavid Cameron, medevoorzitter van hetpanel, schreef in The Wall Street Journaldat ‘we nu de mogelijkheid binnen hand -bereik hebben om de generatie te wordendie een einde maakt aan extreme armoede’.De sleutel naar een nieuwe ontwikkelings-agenda zou echter wel eens elders kunnenliggen, waar het licht van experts en inter-nationaal debat minder fel schijnt. Uitbevragingen bij academici en middenveld-organisaties, die de VN-organisaties voorkinderen en vrouwen Unicef en UN Womenvele maanden lang gehouden hebben, blijktnamelijk dat ongelijkheid onterecht in deschaduw is gebleven.

de theorie heeft ongelijkHet rapport van die bevraging werd formeelgepresenteerd op dinsdag 19 februari inKopenhagen, door Jayati Ghosh, een eco-noom van de Nehru-universiteit in New


ESSAYt e n d e n s e n

30 MOQ • maart 2013 • www.mo.be

Meer rijken betekent nog niet minder armen

�

De focus op het bestrijden van extreme armoede heeft ons afgeleidvan de oorzaak van die armoede, zegt de Uruguyaanse onderzoeker

en activist Roberto Bissio, een van de centrale sprekers op ThinkGlobal Day van 19 april. ‘Als we de ongelijkheid niet bestrijden,

zal de armoede nooit verdwijnen.’

door Roberto Bissio

Klaa

s Ve

rpla

ncke

Armoede of ongelijkheid bestrijden?

‘Ongelijkheid bedreigt in haar vele manifestaties de sociale cohesie van een samenleving. Daarom moet het beleid er op ingrijpen, want ongelijkheid corrigeert zichzelf niet’

het verdwijnen van de kloof tussenarme en rijke landen zal leiden. Alweet niemand of en hoe lang de hui-dige trend zal aanhouden.Convergentie van nationale gemid-delden zegt echter weinig of nietsover reële samenlevingen en echtemensenlevens. De inkomensonge-lijkheid stijgt immers zowel in armeals in rijke landen. Het resultaatdaarvan is dat er steeds meer miljar-dairs uit India en Brazilië opduikenin Forbes’ lijst van superrijken – alblijven de zuidelijke leden nog altijdminder dan tien procent uitmakenvan deze overwegend mannelijk clubvan een paar duizend miljardairs.Tegelijk stellen we vast dat die mil-jardairs meer rijkdom bezitten dandrie miljard mensen, bijna de helftvan de mensheid, die elk minder dan7500 euro bezitten.De zuidelijke kegel van Latijns-Amerika – Argentinië, Brazilië, Chilien Uruguay – is de enige regio in dewereld waar de ongelijkheid hetvoorbije decennium is afgenomen.Dat is het resultaat van een actiefanti-armoedebeleid, zoals directe gel-

delijke steun aan arme gezinnen inBrazilië, de invoering van progressie-ve belastingen in bijvoorbeeld Uru -guay en de vermindering van de re -gressieve btw, en de herverdelendeeffecten van een strakke overheids-controle op het aanbieden van essen-tiële openbare diensten in Argen -tinië. In al deze landen zorgden destijging van de minimumlonen en

de versterking van de vakbonden, integenstelling tot wat de economischetheorie voorspelt, voor meer, nietvoor minder groei.Je kan, met andere woorden, het eco-nomisch beleid niet los zien van hetsociale resultaat. Dat was ook de con-clusie van Sarah Cook op de bijeen-komst in Kopenhagen. Volgens haarhebben we nood aan een echte om -wenteling in plaats van langzame aan-passingen, althans, als we de ‘onder-ling verweven ongelijkheden’ vanmarginalisering, etniciteit, handicapof gewoon gender willen aanpakken.De directrice van UN Women envoormalig presidente van Chili,Michelle Bachelet, beklemtoonde dat laatste met een voorbeeld uit degezondheidssector: ‘Hoe verklarenwe dat de begrotingen voor gezond-heidszorg stijgen, terwijl de midde-len voor seksuele en reproductievegezondheidszorg gelijk blijven?’Volgens Bachelet moeten ongelijk-heid en discriminatie bovenaan opde agenda komen. Al mag dat nietleiden tot het verwaarlozen van deongelijkheid tussen landen, die het

resultaat is van ‘structurele bronnenvan ongelijkheid’ die vervat zitten inde charters van mondiaal bestuur,waarvan de oneerlijke handelsregelsvolgens Bachelet een duidelijk voor-beeld zijn.

volg de tweetPaul Victor Obeng, minister vanOntwikkeling en Planning in

Ghana, liet hetzelfde geluid horen:‘De MDS bestreden de sympto-men. Na 2015 moeten we de oorza-ken aanpakken.’ En ook Tony Lake,de directeur van Unicef, betoogdedat ‘ongelijkheid economischegroei ondermijnt, terwijl socialebescherming en universele socialedienstverlening die groei juistondersteunen’. Volgens hem is hetbestrijden van ongelijkheid van-daag ‘zowel een praktische nood-zaak als een morele plicht’. Tsikati Dzodzi, hoogleraar aan deUniversity of Ghana, legde denadruk op het feit dat ongelijkheid in haar vele manifestaties de socia-le cohesie van een samenleving be -dreigt. Daarom moet het beleid erop ingrijpen, zei ze, want ongelijk-heid corrigeert zichzelf niet. De Deense minister van Ontwik -kelingssamenwerking, Friis Bach,beklemtoonde het belang van het uitroeien van honger en extremearmoede, maar voegde daar wel aantoe dat die strijd universeel moetzijn. Met andere woorden: geldigvoor alle landen, en dus uitgaandevan het criterium van relatievearmoede in plaats van alleen absolu-te armoede. Bach stelde ook dat destrijd tegen armoede gebaseerdmoet zijn op de mensenrechten endat ‘ongelijkheid een onaanvaardba-re ontkenning’ is van die mensen-rechten.Olav Kjorven, een van de zes coördi-natoren voor het formuleren van eennieuwe ontwikkelingsagenda enwerkzaam voor de ontwikkelingsor-ganisatie van de VN (UNDP), vattehet in een tweet als volgt samen:‘Eerlijke en herverdelende belastin-gen, en verantwoording voor hetgebruik van middelen en rijkdom-men.’ Het lijkt erop dat men de sleutelbegint te zoeken waar hij ligt.Q


Delhi, en Sarah Cook, directeur van het VN-Onderzoeksinstituut voor SocialeOntwikkeling. De basisvaststelling van hetrapport is dat de ongelijkheid in de periodesinds de invoering van de MDS in heel veellanden verergerd is. Dat blijkt zelfs hetgeval te zijn in landen waar de menselijkeontwikkeling als geheel snelle vooruitganggemaakt heeft.De ontwikkelingstheorie is er lang van uit-gegaan dat een zekere mate van ongelijk-heid onvermijdelijk, of zelfs noodzakelijkwas tijdens de industrialiseringsfase vaneen land. De economische groei zou in eeneerste fase ook de ongelijkheid doen groei-en, maar zodra een zeker niveau van ont-wikkeling bereikt was, zou die ongelijkheidgeleidelijk afnemen. Dat proces werd doorde Russisch-Amerikaanse econoom SimonKuznets grafisch voorgesteld als een omge-keerde U. Hij kreeg in 1971 de Nobelprijsvoor zijn inzicht in economische groei enontwikkeling.De realiteit heeft zich echter niet gehoudenaan het voorspelde pad. ‘Oorspronkelijkvolgde de inkomensongelijkheid de stijgen-de en dalende curve van Kuznets’, schreef

Branko Milanovic, hoofdeconoom bij deWereldbank in het nummer van september2011 van Finance & Development, het bladvan het Internationaal Monetair Fonds.‘Een lange en indrukwekkende daling zettein vanaf de piek van ongelijkheid aan heteinde van de negentiende eeuw in Groot-Brittannië en vanaf de jaren 1920 in deVerenigde Staten, tot ze haar laagste waar-den bereikte in de jaren zeventig. Sindsdienzijn Groot-Brittannië en de VS, net zoals demeeste ontwikkelde economieën, véél rijkermaar tegelijk ook véél ongelijker geworden’,aldus Milanovic. ‘Globaal genomen steeg deongelijkheid tussen het midden van dejaren tachtig en het midden van vorigdecennium in zestien van de twintig rijkeOESO-landen (Orga nisatie voor Econo -mische Samenwerking en Ontwikkeling,de club van rijkere landen). Kuznets zou,zoals de meeste economen, ongetwijfeldverrast geweest zijn door deze gelijktijdigestijging van rijkdom en ongelijkheid.’Een soortgelijke ontwikkeling deed zichvoor in de zogenaamde opkomende econo-mieën. Nog steeds Milanovic: ‘De ongelijk-heid steeg ook in China, een arm land met

een comparatief voordeel in de arbeidsin-tensieve, laaggeschoolde productie. China’sverhouding tussen handel en bruto natio-naal product maakte een sprong van 20pro-cent in de jaren negentig naar 60procent in2008. Volgens de theorie zou de ongelijk-heid hebben moeten dalen doordat de lonenvan ongeschoolde arbeiders sneller zoudenmoeten stijgen dan die van ge schoolde. Inwerkelijkheid steeg alleen de Gini-coëffi-ciënt, een maatstaf om de ongelijkheid vaneen samenleving te meten, van minder dan30 in 1980 tot 45 vandaag. Ook in Chinaspreken de feiten de theorie tegen.’

lessen uit het zuidenDe meeste lidstaten van de OESO zijn minof meer opgehouden te groeien sinds hetbegin van de financiële crisis in 2008. Demeeste ontwikkelingslanden zagen hungroei wel vertragen, maar zeker niet stilval-len. Daardoor is de ongelijkheid tussen lan-den nu al vijf jaar aan het afnemen.Sommige auteurs spreken daarom van watzij “convergentie” noemen. Ze zien er dezegeningen van de mondialisering in engeloven dat deze beweging uiteindelijk tot

ESSAYt e n d e n s e n


De ongelijkheid is sinds de invoering van de Millenniumdoelstellingen in heel veel landen verergerd – zelfs in landen waar de menselijke ontwikkeling als geheel snelle vooruitgang gemaakt heeft.

19 APRIL, THINK GLOBAL DAYAl was er nooit eerder zoveel rijkdom in de wereld, toch zien we dat de kloof tussen arm enrijk sterk toeneemt. Hoe kan dat? Wat zijn de oorzaken? Hoe kunnen we dit onrecht aanpak-ken? Deze fundamentele vragen worden voorgelegd aan belangrijke denkers en doeners uitde verschillende continenten.Van 14u tot 18u modereren MO*journalisten Gie Goris en John Vandaele twee seminariesover ongelijkheid en ontwikkeling. Sprekers zijn Jos Geysels (11.11.11), Roberto Bissio (SocialWatch Uruguay), Bea Cantillon (Universiteit Antwerpen), Karel Van Eetvelt (Unizo), MariaEspen (ETUI), Duncan Green (Oxfam UK, auteur From poverty to Power) en Jean Bossuyt (UA,Instituut voor Ontwikkelingsbeheer).Tussen 18u en 19u30 is er een pastabuffet en zijn er corners met een boekpresentatie vanFrom Poverty to Power door Duncan Green, Why Poverty korte films, een literaire blik op onge-lijkheid, fragmenten uit Radio Plettenberg van Wouter Deprez en een fototentoonstelling.Om 19 u. 30 is er een groot avonddebat met een intercontinentale blik op ongelijkheid.Sprekers zijn Duncan Green (UK), Roberto Bissio (Uruguay), Gauri Augustine (India) enBeverly Jansen (Zuid-Afrika).

Vrijdag 19 april vanaf 13 u. 30 in Area 42, Paleizenstraat 46A, Schaarbeek. Info eninschrijvingen: www.11.be/thinkglobalday. Organisatie: 11.11.11. met medewerking vanMO*, UGent, Universiteit Antwerpen en Hiva-KULeuven.

�

Roberto Bissio isdirecteur van hetInstituto delTercer Mundo inMontevideo,Uruguay, eninternationaalcoördinator vanSocial Watch.Hij spreekt overinternationaleongelijkheid op deThink GlobalDay op 19 april.


REPORTAGEt e n d e n s e n


Eindelijk onafhankelijk, maar hopeloos verdeeld

�

In de zomer van 2011 werd Zuid-Soedan onafhankelijk. De nieuwestaat was echter niet de haven van vrede die in het vooruitzicht was

gesteld, en zeker in de oostelijke provincie Jonglei is geweld eendagelijkse realiteit gebleven. Oorzaak? Een mengeling van oude

etnische tegenstellingen, explosief gestegen prijzen voor een bruidsschat, rebellen en concurrerende overheden en verloren

jongens die de weg naar huis terugvonden.

door Andrea Dijkstra beeld Jeroen Van Loon

Een web van conflicten in Zuid-SoedanOm zich tegenmalariamuggente beschermen,smeren mannenen jongens inJonglei (Zuid-Soedan) zich inmet een mengselvan koeienstronten as.

Jero

en V

an L

oon

den en durven tienduizenden men-sen nog altijd niet naar hun dorpenterug.Deze onveiligheid vormt op haarbeurt een voedingsbodem voorontevredenheid bij de Murle-jeugddie daardoor weigert haar wapens inte leveren en zich ook nog eensondervertegenwoordigd voelt in deZuid-Soedanese overheid, waarinveel voormalige SPLA-commandan-ten zitting hebben genomen.Hetzelfde geldt voor de SPLA, die inde ogen van de Murle tijdens deontwapening niet als het Zuid-Soedanese leger maar als een lossepartij tegenover hen stond. ‘Zoudenmeer Murle-soldaten aan de cam-pagne hebben deelgenomen, danhadden de verkrachtingen en mis-handelingen mogelijk niet plaatsge-vonden’, gelooft de 18-jarige PhilipKoribuk.

Met de aanstelling in Pibor van eenMurle-commandant hoopt de Zuid-Soedanese regering deze schevesituatie te hebben rechtgezet. VeelMurle vrezen echter voor de nieuweontwapeningscampagne die ver-moedelijk op korte termijn zal gaanplaatsvinden. ‘Met maar één Murlezullen overige officieren nog altijdandere orders blijven geven’, denktde 30-jarige Lokohi Tindit, die vanzijn dorp Kongor naar Pibor ver-huisde nadat al zijn koeien tijdensNuer-aanvallen waren gestolen.Voor de Zuid-Soedanese regering iseen rustig Jonglei ook belangrijkom een andere reden. De grond ziter vol olie, goud en uranium.Hoewel Zuid-Soedan met de onaf-hankelijkheid het grootste deel vande Soedanese olievelden erfde,legde de regering in Juba in hetvoorjaar van 2012 de olieproductie

� ‘Elk moment kunnen we weer wordenaangevallen’, zucht Daniel Akau Garang(32) terwijl hij een koe met imposantehorens met een grijs mengsel van as enkoeienmest insmeert. ‘Tegen de muggenen de teken’, verklaart de nog ongetrouwdeDinka in zwart hemd en korte broek.Achter hem kleurt de Nijl oranjerood. Inhet avondlicht ademt het op de oever gele-gen veekamp in Pariak, even ten zuidenvan de provinciehoofdstad Bor, een vreed-zame, bijna mysterieuze sfeer. Mannenverzorgen de honderden van de grasvlak-ten teruggekeerde koeien, vrouwen zijn erin de weer met metalen potten en kinde-ren spelen tussen de rokerige vuurtjes. Weken terug werd dit vredige tafereel ech-ter verstoord door bloedig geweld. Zevenin camouflagepakken geklede mannen vie-len met geweren het kamp binnen, scho-ten één van de herders dood en gingen ermet tientallen koeien vandoor. Zich verde-digen konden Garang en zijn mannenniet. Driekwartjaar terug waren ze door deSudan People’s Liberation Army (SPLA),het hedendaagse Zuid-Soedanese leger,ontwapend. ‘Tig keer hebben we hen algevraagd om bescherming, maar ze doenniets’, moppert hij. Volgens Garang zit dein het oosten van Jonglei wonende Murle-stam achter de aanvallen.In het door zes etnische groepen bevolkteJonglei vinden al eeuwenlang veeroven enonderlinge stammentwisten plaats. Dedodelijkheid is echter drastisch toegeno-men sinds speren en messen tijdens demeer dan twee decennia durende burger-oorlog werden ingeruild voor kalasjnikovs.Zo kwamen bij confrontaties tussen Nueren Murle een jaar terug honderden men-sen om, onder wie veel vrouwen en kinde-ren, werden duizenden koeien geroofd ensloegen tienduizenden burgers op devlucht. Na eerder al de Dinka- en de Nuer-stam-men te hebben ontwapend, besloot deZuid-Soedanese regering dat het de beurtwas aan de Murle, de derde grootste etni-sche groep van Jonglei. Tijdens deze cam-

pagne begingen enkele van de 15.000 hier-voor ingezette militairen echter mensen-rechtenschendingen, waaronder mishan-delingen, verkrachtingen en zelfs eenmoord. De Zuid-Soedanese regering baga-telliseerde het geweld, stelde dat het omindividuele incidenten ging en vond datmet de arrestatie van 32militairen de kousaf was.De mensenrechtenschendingen zettenechter kwaad bloed bij de Murle, waar gre-tig gebruik van werd gemaakt door DavidYau Yau, een vermoedelijk door Khartoemvan wapens voorziene Murle-rebel die inapril 2012 naar zijn geboorteplaats Piborin het oosten van Jonglei was terugge-keerd. Teleurgesteld dat hij geen zetel voorde provinciale staten had weten te bemach-tigen, rebelleerde de voormalige theologie-

student in 2011 tegen de regering, accep-teerde een jaar later amnestie en kreegbinnen de SPLA zelfs de rang van gene-raal. In april begon hij echter opnieuw eengewapende strijd tegen de Zuid-Soedaneseregering en haar leger. Met het uitdelenvan wapens wist hij binnen de kortstekeren een rebellengroep van rond de drie-duizend Murle-jongeren op te zetten, diebij diverse confrontaties tientallen SPLA-militairen doodden.

verradersDe vraag rijst waarom duizenden Murlejongeren zich in korte tijd bij deze, volgensvelen niet erg charismatische, rebellenlei-der hebben aangesloten. Daarbij is hetgoed om stil te staan bij het historischgegroeide wantrouwen tussen enerzijds deDinka en de Nuer, de twee grootste stam-men in Jonglei, wier taal en cultuur sterkop elkaar lijken, tegenover anderzijds deoorspronkelijk vanuit Ethiopië geëmigreer-

de Murle. Deze achterdocht is tijdens deburgeroorlog versterkt toen SPLA-com-mandanten van de twee grootste stammenzich ernstig misdroegen tegenover deMurle, en die groep steeds meer het gevoelkreeg onder de Arabische overheersingbeter af te zijn dan onder de SPLA. Murle-leider Ismail Kony begon een militie waar-mee hij, met hulp van Khartoem, hetgebied rond Pibor terugveroverde op deSPLA. Pas twee jaar na de in 2005 geslo-ten Soedanese vredesovereenkomst voegdehij zich bij de Zuid-Soedanese regering.Hoewel ook diverse Nuer-milities destijdsmet Khartoem hebben samengewerkt,worden vooral de Murle door veel Dinkaen Nuer nog altijd als verraders gezien. De Britse antropoloog Jon Arendsen, diesinds 1975 in Jonglei onderzoek doet, ver-

moedt zelfs dat er in 2009 een plan wasom de Murle definitief van de kaart tevegen. Hij zegt in dat jaar een rapportonder ogen te hebben gekregen waarinDinka- en Nuer-leiders vaststelden dat nade onafhankelijkheid van Zuid-Soedan ‘devernietiging van de Murle en het innemenvan hun land’ de eerstvolgende taak moestzijn. In maart 2009 verwoestten honder-den goed bewapende en in nieuwe camou-flagepakken gestoken Nuer het Murle-dorpLukwangole en doodden er 200 burgers,onder wie vooral vrouwen en kinderen.Nog altijd vragen de Murle zich af hoe deNuer destijds aan deze nieuwe uniformenen wapens kwamen.Met grote mitrailleurs, regeringswapens,kwamen de Nuer ons aanvallen’, verteltJames Malual (25), wiens gehele familie bijdeze aanval werd uitgemoord. ‘Niemanddeed iets, niet de regering, noch de SPLA.’Sindsdien hebben aan beide zijden veleaanvallen en tegenaanvallen plaatsgevon-



�

Veeroven en stammentwisten vinden al eeuwenlangplaats in Jonglei, waar zes etnische groepen wonen.

Lukt het eengetrouwde vrouwniet om kinderente krijgen, danmoet ze debruidsschatterugbetalen aanhaar echtgenoot.

Jero

en V

an L

oon

Jero

en V

an L

oon

in mei met elkaar overeenkwamen nietlanger vee, vrouwen en kinderen vanelkaar te stelen, is het onwaarschijnlijk datsindsdien de nog bijna wekelijks voorko-mende veeroven enkel door Yau Yau wor-den begaan. In juli werden nog vier Dinkavoor veeroven opgepakt; bovendien heeftde stam te maken met explosief gestegenbruidsschatten. Moest een man eerder der-tig koeien betalen, tegenwoordig zijn dater honderd, soms zelfs tweehonderd.Vermoedelijke oorzaak zijn uit Amerikamet vele dollars teruggekeerde Lost Boys,jongeren die tijdens de burgeroorlog opjonge leeftijd het land ontvluchtten en vanwie sommigen inmiddels wereldberoemdzijn. Ook schijnen hoge ambtenaren somsbelastinggeld te gebruiken om de koeienvoor hun zoons te betalen. Veel Dinka ont-

kennen echter een verband tussen dehogere prijzen en de veeroven, omdatenkel bij competitie en voor hoogopgeleidevrouwen een hogere prijs wordt betaald.

ontbrekend leiderschapVerschillende onderzoekers beschrijvendaarnaast hoe lokale leiders tegenwoordigmoeite hebben nog greep op de jongerenin hun stam te houden. AntropoloogSharon Hutchinson, die sinds 1980 inJonglei onderzoek doet, beschrijft hoeouderen bij de Nuer en de Dinka hun lei-derschap uitoefenden door controle overhet vee. Toen SPLA-milities tijdens de bur-geroorlog echter veel van hun koeienafpakten en de jongeren met wapens ookzelf koeien gingen opeisen, stortte dit sys-teem van lokaal leiderschap in elkaar. Ookbij de Murle, waar je wordt geboren inzogeheten ‘leeftijdsgroepen’ waar je de restvan je leven aan gebonden blijft, slagen lei-ders er niet meer in de jongere groepenonder controle te houden en klagen pas-

tors dat de jeugd niet langer naar de kerkkomt of nog naar hen luistert.Philip vertelt hoe veel mensen in Piborzwaar teleurgesteld zijn. ‘De Arabierenwaren zakenmensen. Onder hen was hethier veel beter’, vindt de in spijkerbroek enT-shirt geklede tiener, sjokkend door demodderige straten. ‘We hadden elektrici-teit, straatverlichting, goede prijzen op demarkt en veiligheid, Ismail Kony hield deSPLA immers op afstand. Nu hebben weeen eigen land maar lijden we. Er zijngeen wegen, geen elektriciteit, amper scho-len, geen goede leraren, de producten opde markt zijn onbetaalbaar en het is hiergevaarlijker dan ooit.’ Verschillende Zuid-Soedanese burgersverwijten de SPLA-militairen dat ze luizijn en na de jarenlange burgeroorlog

geen zin hebben om weer aan de bak temoeten. Jongleis loco-gouverneurHussein Mar Nyout wijt het echter aanhet gebrek aan auto’s en radioapparatuuren de onmogelijke omstandigheden inJonglei. ‘Dagenlang moeten ze zich tevoet door moerassig terrein bewegen,zeker tijdens de zes maanden regentijdals de meeste zandwegen overstroomdzijn. Hierdoor kunnen ze niet overaltegelijk zijn.’

wegen naar ontwikkelingIedereen, van politici tot jongeren, lijkt heter dan ook over eens dat Pibor zo snelmogelijk moet worden ontwikkeld. ‘Doorverharde wegen aan te leggen, kun je betervoor veiligheid zorgen, maak je economi-sche bedrijvigheid mogelijk, kunnen wemeer scholen openen en komen de Murlein aanraking met de buitenwereld’, stelt deloco-gouverneur. ‘Zo leven ze niet langerzes maanden per jaar op een eiland enleren ze dat er ook andere manieren zijn

om te overleven dan koeien te stelen.’ De18-jarige Philip vindt zelfs dat de overheidjongeren ertoe moet overhalen om boer teworden. Met de buitenwereld in contact komen isvoor de Murle nog eens van extra grootbelang omdat ze door hun rol tijdens deburgeroorlog ook nauwelijks zijn vertegen-woordigd onder de in Amerika relatiefgoed opgeleide Lost Boys, die eenmaalterug in Zuid-Soedan vaak als spreekbuisfungeren voor hun stam. Politici in Jonglei proberen de lokale jon-geren meer met elkaar in contact te bren-gen. Zo stimuleert Baba Medan, de minis-ter van Jeugd en Sport, de in Zuid-Soedanzeer populaire worstelwedstrijden. ‘Daarkunnen jongeren van verschillende stam-men elkaar beter leren kennen, waardoorhet onderlinge wantrouwen afneemt.’Commissaris Joshua Kony organiseertsamen met lokale jeugdleiders in Pibor opzijn beurt traditionele dansen, waarbij hijin een toespraak de met indrukwekkendehoofdtooien en dierenvellen uitgedostejongeren ervan probeert te overtuigen zichniet langer bij Yau Yau aan te sluiten. De tijd zal het echter leren of de Zuid-Soedanese regering, die in haar kortebestaan al een imago van corruptie ennepotisme heeft opgebouwd, echt zalinvesteren in de verafgelegen, rebellerenderegio van de Murle. Garang, de Dinka die bij de recente aanvalop het veekamp in Pariak bijna al zijnkoeien is kwijtgeraakt, piekert er zelf nietover bij de Murle vee te gaan stelen. Hijprobeert op andere manieren aan geld tekomen. Zo handelt hij in koeien en hooptals leraar Engels genoeg geld te verdienenom de overige runderen voor een bruids-schat te kunnen aanschaffen. De 32-jarigeZuid-Soedanees glimlacht. ‘Wat van jeburen is, kan jou in ieder geval nooitgelukkig maken.’

Bij rebellenleider Yau Yau kreeg hij weer een wapen, kon hij vee roven en zo alsnog een gezin stichten.

Q


stil vanwege een ruzie metKhartoem. Met de zes maandengeleden in Addis Abeba geslotenovereenkomst tussen de Soedanesepresident Al Bashir en zijn Zuid-Soedanese collega Salva Kiir kan deolieproductie binnenkort echterworden hervat.Cruciaal voor de Zuid-Soedaneseolieplannen, waaronder een alterna-tieve pijplijn via Kenia, is een groteolieconcessie die de regering vijfmaanden terug met het FranseTotal en twee andere buitenlandseoliemaatschappijen sloot over hetgrotendeels in Jonglei liggende BlokB. Nieuw geweld kan investeerdersechter afschrikken en deze conces-sie in gevaar brengen. Dit verklaartwellicht de vermoedelijke betrok-kenheid van Khartoem, dat vrijwelzeker rebellenleider David Yau Yauvan wapens voorziet. Zo zag zelfs deVN zes maanden terug in het

gebied rond Pibor een illegale lucht-dropping.‘Khartoem lokt in Jonglei met opzetchaos en conflict uit om zo onzeontwikkeling te ondermijnen’, steltJodi Jonglei, één van de zevenMurle-vertegenwoordigers in deprovinciale staten. Soedan zelf ont-kent overigens elke betrokkenheidbij rebellenacties in Zuid-Soedan.

koeienVoor veel jongeren vormt ondertus-sen hun sociaal-economische situa-tie mogelijk ook een reden om zichbij Yau Yau te voegen. Philip bij-voorbeeld vertelt dat zijn 28-jarigeoom zich twee maanden terug bijde rebellenleider aansloot. ‘Doordathij geen koeien had, zag hij geenandere mogelijkheid. Bij Yau Yaukreeg hij weer een wapen, kon hijvee roven en zo alsnog trouwen eneen gezin beginnen.’

Koeien zijn zowel voor de Dinka, deNuer als de Murle van levensbelang.Ze geven status, melk, maar zijnbovenal noodzakelijk om te kunnentrouwen. Wat in alle drie de stam-men nog altijd een bron van menigconflict is. Veel mannen hebbenonvoldoende koeien en proberen dieop een andere manier te verkrijgen.Ook wordt de bruidsschat voor dezoon meestal betaald met de koeiendie een dochter de familie al heeftopgeleverd. Lukt het haar niet omkinderen te krijgen, dan moeten dekoeien echter worden terugbetaaldaan haar man, wat vaak niet meerkan doordat die al zijn gebruikt voorde bruidsschat van haar broer. Ditleidt niet alleen tot veeroven maarook tot het ontvoeren van vrouwenen kinderen, die overigens dikwijlsals volwaardig lid in hun nieuwefamilie worden opgenomen.Hoewel leiders van de zes stammen



Koeien zijn inJonglei vanlevensbelang. Ze geven status,melk, maar zijnbovenal nood -zakelijk om tekunnen trouwen.

�

Jero

en V

an L

oon

Andrea Dijkstra en Jeroen Van Loon zijnNederlandse freelance journalisten die actiefzijn in Oost-Afrika en de Hoorn.

geen kippen, geen melk en geen sui-ker te krijgen. Waarom? De regeringprobeert de stijgende kosten vanlevensonderhoud te bestrijden doorprijscontroles in te voeren en de pro-ducenten vast te zetten met maxi-mumprijzen. De laatsten reagerendoor niet meer te leveren, want zekomen niet meer uit de kosten.Cristina Kirchner wil het niet horen.Alle kritische stemmen, zoals eco-noom Roberto Lavagna of de gouver-neur van de Nationale Bank MartinRedrado, zijn in het decennium dat deKichners aan de macht zijn opzijge-schoven en vervangen door regimege-trouwe luitenanten als GuillermoMoreno, Minister van Handel. Moreno aarzelt om niet om een knok-ploeg naar de Indec te sturen wanneerde ambtenaren daar staken wegens‘de inmenging van buitenaf en hetknoeien met de inflatiecijfers’. Of hijbelt persoonlijk naar bepaalde onder-nemers om hun de huid vol te schel-den als ze bepaalde prijzen verhogen.Kirchner zelf is ook vechtlustig en ver-baal assertief. In september van vorigjaar hield de Argentijnse presidente

een toespraak aan de universiteit vanGeorgetown (Washington DC), entoen ze door een student werd geïn-terpelleerd over mogelijk geknoei metinflatiecijfers, antwoordde ze: ‘Als deinflatie 25procent zou bedragen, zouhet land ontploffen.’

hocus pocus peso’sEen ander met de inflatie verwantfenomeen dat terug is uit het recenteverleden is de wisselcontrole. ‘In dejaren tachtig hebben we hetzelfdemeegemaakt met de regering-Alfonsín’, zegt Osvaldo García, eenzelfstandige met een autoverhuurbe-drijf die daarvoor een wisselkantoorhad. ‘Bij stijgende inflatie beginnenArgentijnen te investeren in de dollarals spaarmunt. Amerikaanse dollarsworden massaal van rekeningengehaald om ze in een sok te verstop-pen of ze naar het buitenland te ver-sluizen.’‘Dus voert de regering een wisselcon-trole in en verbiedt ze het wisselenvan geld buiten het officiële circuit’,aldus Garcia. ‘Wat erger is, is dat deregering ook aan de spaarrekeningen

begint te zitten. Vorig jaar vond eenconfiscatie plaats van spaarrekenin-gen, net als in 2002. Op last vanKirchner werden dollarrekeningen,hocus pocus pats, omgezet in peso,niet tegen de koers op de vrije markt,maar tegen een fictieve koers, door deregering-Kirchner opgelegd!’ verteltGarcía verontwaardigd. Het mag dan niet goed gaan met ’slands economie, toch ziet men overalsplinternieuwe auto’s rondrijden. Ookin de zaak van García. ‘De peso ver-liest dagelijks aan waarde en als ik dieniet kan omzetten in dollars, investeerik liever in een wagenpark. AlleArgentijnen doen hetzelfde. Voor zijnpeso’s speelgoedgeld zijn geworden,wil hij zijn kapitaal op zijn minstomzetten in verbruiksgoederen. Eenhuis kopen is er voor velen niet bij – de hypotheekvoorwaarden zijnonbetaalbaar voor de gemiddelde burger –, dus maken ze hun geld liever op aan iets tastbaars.’Terwijl de regering-Kirchner het alarmerende inflatiecijfer blijft ont-kennen, vraagt men zich af wat deonderliggende oorzaak is. ‘De inflatie wordt veroorzaakt doordatde regering meer uitgeeft dan ze aanbelasting int’, aldus voormalig wissel-agent García. ‘En het geld dat ze nodigheeft om de gaten te vullen, wordtgewoon bijgedrukt. De grond van hetprobleem is dat de regering te veel uit-geeft met electorale doeleinden. Deregering van Cristina Kirchner heeftbijvoorbeeld voor het programmaVoetbal voor Iedereen 4 miljard pesobetaald om alle voetbalwedstrijden gra-tis op televisie uit te zenden. Voetbalvoor Iedereen zou zogezegd geld inhet laatje brengen met de reclameblok-ken. Maar nu zie je alleen regerings-propaganda’, aldus García, een mandie vast niet op Cristina gestemd heeft.‘De inflatie is voor mij een synoniemvoor populisme.’


‘Kirchner drukt het

komt gewoon bij’

� De leraren kregen van de gouverneur van Buenos Aires22procent loonopslag aangeboden, maar weigerden die. Zekondigden aan de volgende vijf dagen ook te staken. De scholenzijn op 27 februari opnieuw geopend na de zomervakantie (zuidelijk halfrond), maar de schoolplichtige kinderen hebbennog maar drie dagen hun witte schort mogen aandoen. Zijn deleraren ongevoelig voor kinderleed of is er meer aan de hand? ‘De regering wil het minimumloon van een leraar op 2800peso (400 euro) houden’, zegt Gabriela Albornoz van de natio-nale lerarenvakbond MUD. ‘En daar kan je vandaag niet vanleven. De vorige jaren hadden we tegen half februari eenakkoord met de regering, maar dat is er nog niet. En daardoordwingen ze ons achter de inflatie aan te lopen.’De inflatie, hét thema van Argentinië eind jaren tachtig, is weerhelemaal terug. Niet het minst omdat de regering van CristinaKirchner ervan beschuldigd wordt de inflatiecijfers op grovewijze te manipuleren. Het is inderdaad wel opvallend dat devoorbije jaren het officiële orgaan voor statistiek, de Indec, infla-tiecijfers heeft gepubliceerd die allemaal schommelen tussen de9,5 en 9,8procent op jaarbasis. Een hoge inflatie, dat wel, maarnog steeds netjes onder de tweecijfergrens. Louter toeval uiter-aard. Volgens privéstudies zou de inflatie in Argentinië meer dan35procent per jaar bedragen, waardoor de eisen om loonsverho-gingen al een stuk redelijker lijken. Een klein voorbeeld: hetklassieke glazen flesje cola, dat overal in de kioskos (winkeltjes)te krijgen is, kostte in 2003 nog 1 peso, in 2013 is dat 4,5 peso.Een verhoging met 450procent in tien jaar. Maar waarom zou de Indec, of IndeK (de K verwijst naar

Kirchner) dan foute informatie de wereld insturen?Economen wijzen verschillende redenen aan: Argentinië moetzo minder rente betalen op zijn schulden. En door de kosten vanlevensonderhoud te onderschatten, moeten er minder loonsver-hogingen toegekend worden, waardoor men de inflatie aan deleiband houdt. Want alle prijsverhogingen, zoals die van eenkaartje voor de metro of van privé-ziekteverzekeringen, zwenge-len op hun beurt weer de inflatie aan. Een inflatiespiraal die hetspook van de hyperinflatie van eind jaren tachtig oproept.

ghostbuster Guillermo MorenoEen ander spook van de jaren tachtig is de schaarste. In desupermarkten waren er begin 2013 bij momenten geen eieren,

door Tom Dieusaert

Argentinië holt de inflatie achterna


ACTUEELt e n d e n s e n

Tom Dieusaertwoont in BuenosAires van waar-uit hij freelancetvoor verschillendemedia over delanden in deregio.

Woensdag 6maart was het weer zover inBuenos Aires. Eindeloze files die veroorzaaktworden door grote werkzaamheden aan hetopenbaar vervoer (onder meer de Belgischemetrowagons die vervangen werden) en degebruikelijke betogingen van een ontevredensector die loonsverhoging eist. Deze keer zijn het– ook klassiek aan het begin van het schooljaar –de leerkrachten van de openbare scholen.

geld dat ze te kort

© R

eute

rs/M

arco

s Br

indi

cci

43

door Lennart Hofman beeld Andreas Stahlin beeld

MOQ • april 2013 • www.mo.be MOQ • april 2013 • www.mo.be42

� Steeds meer Syrische vrouwen nemen de wapens op. Vaak heb-ben ze alles wat ze liefhebben verloren in de oorlog en zien ze geenandere uitweg dan de gewapende strijd.ATMA – Am Ar’oa (37) spreekt op fluistertoon wanneer ze de woedebeschrijft die ze voelt. Haar donkere ogen dwalen schichtig door dekamer, haar hand steunt losjes op een oude kalasjnikov, die met eenblauw lint om haar nek hangt. ‘Wat kan ik anders doen dan vech-ten?’, vraagt ze zacht. ‘Demonstreren terwijl het leger gas, tanks envliegtuigen inzet? Dat heeft geen zin meer. Mijn man is gemartelden mijn zonen zitten gevangen. Ik heb niets meer te verliezen.’Om haar heen zitten acht gesluierde vrouwen op dunne matrasjesvoor een witte muur. Am Ar’oa, een pseudoniem dat verwijst naar denaam van haar eerstgeboren zoon, zit in het midden. Haar rode jurkkomt nog net onder haar zwarte gewaad vandaan. Sinds vier maan-den is ze de commandant van een groep van dertig vrouwen die zichde Ahfad Aisha M’omnin noemen, wat zoiets als ‘de kleindochtersvan Aisha, moeder der gelovigen’ betekent. Op dit moment zijn de vrouwen in training bij rebellen van het VrijeSyrische Leger om zich voor te bereiden op hun eerste gevechten.Daarnaast bewaken ze checkpoints in de regio en zetten ze zich invoor vrouwen in een nabijgelegen opvangkamp. Het is zover bekendde tweede groep strijders binnen het Vrije Syrische Leger die vollediguit vrouwen bestaat. Binnen de gelederen van het Vrije Syrische Leger zouden ruimdriehonderd vrouwen actief zijn, maar hun aantal neemt toe. Hettaboe binnen de samenleving om vrouwen mee te laten vechtenlijkt daarmee –noodgedwongen– onder druk te komen staan. Zodook in januari een video op van de 37-jarige moeder Givara die alssluipschutter werkzaam was in Aleppo. Op YouTube verscheeneen Russische strijdster die de Russische steun aan het Syrischeregime fel bekritiseerde en de vrouwen in Syrië opriep de wapensop te pakken.Ook de vrouwen van de Ahfad Aisha M’omnin ervaren tegenstanduit hun omgeving, maar vrezen vooral het Syrische leger. Om hunidentiteit te verbergen, dragen ze zwarte gewaden en houden zegeheim in welke regio ze precies actief zijn. Sinds kort zouden zijook vrouwen om hun identiteitspapieren vragen, en de strijdsterszeggen nog liever te sterven ze dan dat ze in handen vallen vanhun aartsvijanden.

Gedreven door pijn en woede

Lennart Hofman en Andreas Stahl zijn freelance-journalisten die het conflict in Syrië actief volgenvoor onder andere De Volkskrant en andere media.

sturen. Volgens de jongste cijfers groeidendie stortingen in 2012 met 6procent (tot14,8 miljard euro over de eerste elf maan-den van het jaar). ‘Als een overheid wil dat haar interventie inde economie betekenisvol en duurzaam is,dan moet ze zich richten op de twee dingenwaarvan de armen afhankelijk zijn: gronden werk’, zegt Joel Rocamora, hoofd van deNational Anti-Poverty Commission binnende Filipijnse regering. ‘Dertig procent vande Filipino’s en zeventig procent van dearmen wonen op het platteland. De land-hervorming die in 1986 aangevat werd, isover zo’n lange tijd gespreid dat de maat-schappelijke winst voor een groot deel ver-dwenen is.’Volgens Rocamora moet het economischbeleid van de regering zich minder richtenop de export en meer op binnenlandseinvesteringen, betere lonen en ondersteu-ning van de landbouw. ‘Het toerisme enhet outsourcen van diensten doen het welgoed, maar blijven afhankelijk van de bui-tenlandse vraag.’ (Lees het hele interview metJoel Rocamora op www.MO.be.)

TonyEen boer met eigen grond

investeert

Tony stuurt zijn bestelwagen zo behendigmogelijk over het zijweggetje dat tussen derijstvelden slingert. De wagen stuitert overde gaten in de weg, terwijl de chauffeur van

grote afstand zijn mahoniebomen aanwijst.Antonio “Tony” Badong plantte zijn bomentwintig jaar geleden, het duurt dus nogzeker tien jaar eer hij zijn kleine plantagekan “oogsten”, maar dan rekent hij wel opeen mooie opbrengst. Intussen plantte hijtussen en rond de mahoniebomen ookmangobomen, cacaostruiken en zwarte -peperstruiken. Langetermijninvesteringenzijn immers wel verstandig, maar intussenmoet een mens ook eten en leven, en moe-ten de kinderen naar school.Joshua en Jennifer, respectievelijk 13 en 21jaar, wonen niet op de boerderij. Zij verblij-ven, samen met hun moeder, in een flatjein Naga City, de administratieve hoofdstadvan de provincie Camarines Sur. Joshuagaat daar naar de middelbare school,Jennifer maakt er haar opleiding tot leer-kracht af. Tony hoopt zijn zoon er later vante overtuigen de boerderij over te nemen.Maar voorlopig moet de jongen zich nogconcentreren op zijn leerstof en examens.Tony heeft zelf ook gestudeerd, industriëletechnologie, maar moest die studie na eenjaar voortgezet onderwijs stopzetten. Hijwas daarna vijftien jaar aan de slag als ver-koper, maar intussen was hij ook lid van decoöperatie van boeren en landarbeiders diedoor de landhervormingsautoriteitenerkend werd als rechtmatige ontvanger vanhet landgoed Pecuaria.De vroegere eigenaar van Pecuaria, donSibero Duazon, deed vrijwillig afstand vanzijn haciënda met haar 817hectare vrucht-bare landbouwgrond, die voor een deel

gebruikt werd als suikerrietplantage. Datwil zeggen: mijnheer Duazon kreeg van deFilipijnse Landbank een eerlijke vergoedingvoor zijn grootgrondbezit, waarmee hijonder andere een fastfoodketen opzette, terwijl de boeren die compensatie terug -betalen aan de bank over een periode vandertig jaar. De 426 leden van de PecuariaDevelopment Cooperative Inc. (PDCI) kregen daardoor de kans om aan een heelnieuw leven, en vooral ook een toekomstvoor hun kinderen, te werken.Tony kreeg, net als de andere leden van decoöperatie, een stuk landbouwgrond van1,7hectare toegewezen via een loterijsys-teem. Het lot was hem die dag niet echtgunstig gezind, want “zijn” grond lag net tehoog om er geïrrigeerde rijst op te gaantelen. Vandaar de mahonie, de mango’s, dezwarte peper. Sinds enkele jaren waagt hijzich ook aan de contractkweek van kippen.Het huis waar hij me op een zachte avondin februari mee naartoe neemt, is een grotebamboeschuur waar zijn 9000 kweekkui-kens twintig uur per dag gevoed en ver-zorgd worden. Vooraan werden een slaap-hutje en een kleine keukentje ingebouwd. Het gesprek bij het avondeten en de oplos-koffie daarna bestaat uit evenveel stiltes alswoorden. Een boer denkt en doet, maarhoudt zelden redevoeringen. Dat geldt zelfsvoor een ondernemende boer als Tony, diebehalve in zijn gemengd bedrijf ook tijdinvesteert in de coöperatie. Hij is onder-voorzitter van de PDCI en die taak neemthij heel ernstig. Hij wéét immers hoe

� ‘Filipijnse economie groeide in 2012 met6,6 procent.’ Het nieuws leidde begin februaritot enthousiaste voorspellingen over de toe-komst van de Filipijnen als de nieuwe Azia -tische tijger, die eindelijk aansluiting zou vin-den bij de succesrijkere buurlanden alsThailand, Indonesië, Maleisië en Vietnam.Maar niet iedereen liep zo hard van stapel enverschillende commentatoren wezen erop datsterke groei weinig betekent in een land meteen zo uitgesproken ongelijkheid. PresidentBenigno Aquino III erkent het probleem. ‘Dekloof tussen rijk en arm, tussen de machtigenen de machtelozen, is te groot geworden. Erzijn te veel mensen die niet mee kunnenkomen’, zei hij op 31 januari tijdens een toe-

spraak in Manilla. Een kwart van de bevolkingleeft onder de absolute armoedegrens, 79pro-cent van de Filipino’s behoort tot de lage-inko-menscategorie en maar 5 procent tot de boven-klasse. Ongeveer 66procent van de 95miljoenFilipino’s woont in steden en de bevolkings-aangroei in het land bedraagt meer dan hetdubbele van het regionale gemiddelde. Samenbetekent dat, volgens de Wereldbank, dat ertussen nu en 2016 minstens veertien miljoenbanen moeten bijkomen om het werkloos-heidsprobleem aan te pakken. Volgens de krant Business World steunt deeconomische groei vooral op de steevast stij-gende sommen geld die de ongeveer tien mil-joen Filipijnse migrantenwerkers naar huis



‘Investeren in grondbezit en werkgelegenheid’

Het enthousiasme over de economische groeikansen van de Filipijnen is niet algemeen. De bereidheid om de handen uit de mouwen steken wel. De uitdagingen voor een ondernemend

land in twee portretten.

door Gie Goris

Ondernemen in de Filipijnen

Tony Reese

Veej

ay V

illaf

ranc

a

Gie

Gor

is

�

vragen, en die producten zelf gaanverkopen. ‘De grootste drempel tus-sen dat plan en de realisatie ervanwas het gebrek aan vertrouwen. Devrouwen van Payatas haddenimmers al zo vaak goedbedoelendeorganisaties of activisten zien komenen gaan, dat ze erg terughoudendreageerden. We begonnen uiteinde-lijk met een beginkapitaal van 150euro en drie vrouwen die beslotenhet er met ons op te wagen. Enkeleweken later waren dat er al dertig.En toen we begonnen te verkopen opkerkelijke bazaars en in chique

hotels, stuurden we de eerste driemedewerksters als verkoopsters. Zijbelichaamden tenslotte het verhaalachter het product.’Fast forward naar 2013. Rags toRiches is geen initiatief meer, maareen bedrijf met dertien vaste mede-werkers op het kantoor en vier ont-werpers, onder wie de Filipijnse top-designer Rajo Laurel, die auteurs-rechten krijgen op hun ontwerpen.Het was de geslaagde samenwerkingmet de grote namen uit de modewe-reld die R2R optilde van goedbedoeldhandwerk tot gewaardeerd mode-merk. ‘Je kan er goed uitzien en jedaar tegelijk goed bij voelen’, vatReese de bedrijfsfilosofie samen. In vijf jaar kregen 800 vrouwen eenopleiding en op dit moment zijn ertientallen actief verbonden met R2R.De productietijd voor het maken vankleine en grote tassen, matten enandere accessoires werd getimed,zodat een objectief systeem voor ver-goedingen uitgedokterd kon worden.Het is moeilijk om te antwoorden opde vraag hoeveel de vrouwen uit

Payatas die voor R2R werken van-daag verdienen, zegt Reese. Dathangt af van het aantal uren dat zekunnen werken, van de kwaliteit dieze aankunnen, van het product waar-aan ze werken. Maar als ze dan tocheen gemiddelde moet geven, danschat ze dat op 7,5 tot 9 euro vooreen volle werkdag. Dat komt onge-veer overeen met het officieel opge-legde minimumloon voor formelearbeid in de hoofdstedelijke regio(456 peso of 8,5 euro per dag).Daarbovenop biedt R2R ook oplei-ding en een ziekteverzekering. Het

secretariaat heeft ook wekelijks con-tact met de gemeenschappen waarinde productie plaatsvindt, om teweten welke behoeften er zijn.‘Ik zou nog steeds lopen jutten, alsik niet had kunnen werken voorRags to Riches’, zegt NhingEstabillo, die me het atelier en deopslagruimte op de benedenverdie-ping toont. Ze woont nog steeds inPayatas, maar ze heeft geen moeitemeer om het schoolgeld voor de kin-deren te betalen of om elke dag drie-maal daags rijst op de tafel te zetten.R2R had oorspronkelijk de bedoelinghet kunnen van Filipijnse ambachts -lui te tonen en te versterken, hendirect toegang tot de markt te ver-schaffen en hen daardoor uit dearmoede te halen. Dat is voor hon-derden vrouwen gelukt, bevestigtNhing. En Reese voegt er nog aantoe dat zij, als “sociale ondernemer”,niet alleen het verschil maakt inlonen en arbeidsvoorwaarden, maarvooral door de gemeenschappen nietop te geven, ook niet als het evenmoeilijk gaat op de markt.Q


bijzonder het is dat hij en zijn collega’s nueigenaar zijn van hun grond en zelf kun-nen beslissen wat ze verbouwen en waarinze investeren.PDCI is een van de weinige producentenvan gecertificeerde biologische rijst in deFilipijnen, zegt Tony trots. ‘Bio kost minderaan input, en al helemaal omdat we zelfeen groot deel van de benodigde organischemeststoffen produceren sinds we met enke-le boeren ook grote kippenstallen hebbengeïnstalleerd.’ De kuikens, die tot één uur ’s nachts onder de neonlampen rond gelevoeder- en drinkbakken scharrelen, leverenniet alleen een beetje snelle winst op – eenkweekcyclus duurt maar 33 dagen –, ze zor-gen vooral voor indrukwekkende hoeveelhe-den mest, die gemengd wordt met rijstvlie-zen en suikerrietafval. ‘De verkoopprijs vanbiorijst is ook iets hoger’, voegt Tony eraantoe. En aangezien de arbeidstijd nauwelijksin rekening gebracht wordt, eindigt deoptelling van vooren nadelen duidelijk inhet voordeel van de bioproductie.Bovendien zijn de leden van de Pecuaria-coöperatie er stellig van overtuigd dat aller-lei kankers en vervuiling voorkomen kun-nen worden door pesticiden en chemischemeststoffen te mijden. Toch kan er niet vande ene dag op de andere naar biologischerijst worden overgeschakeld: 160 hectare ismomenteel gecertificeerd bio-areaal,600 hectare is in conversie.De grote droom van de Pecuaria-rijstboerenis dat hun rode, zwarte en bruine biorijst opde Europese markt terechtkomt. Op dit

moment geldt er echter grotendeels eenexportverbod op rijst, omdat de Filipijnen eralles aan willen doen zelfvoorzienend teworden. Enkele jaren geleden was het landnog een van de grootste rijstimporteurs terwereld, in 2013 hoopt de overheid een even-wicht tussen interne productie en con-sumptie te bereiken. Als het aan Tony ligt,moet de coöperatie zich echter niet alleentoeleggen op voedselproductie. ‘Deze regiois door de overheid uitgekozen voor eenproefproject met agrotoerisme’, zegt hij.‘Voor stadskinderen kan deze uitgestrekteen diverse landbouwcoöperatie een fantasti-sche leerervaring zijn. En volwassen toeris-ten kunnen wandeltochten of paardenrittencombineren met enkele uren meewerkenop het rijstveld of in de bosbouw.’Buiten is intussen een volkomen landelijkerust ingetreden. De krekels, het verregeblaf, de ritselende bladeren en de miljoe-nen sterren aan de hemel: het is er alle-maal. Het bed dat Tony en Maria Josefinavoor mij hebben klaargelegd op een ver-hoogje in de kippenstal, biedt iets minderexotische uitzichten en geuren. Het levenop het platteland is hard labeur, ondanks depostkaartpotentie van de omgeving.

ReeseFashionistas en slum mama’s

Je weet dat je in de moderepubliek gearri-veerd bent, als het niet duidelijk is of heteen jongen of een meisje is die binnen-

komt om de nieuwe handtas met ooh’s enaah’s te laten ontvangen. Waarna de jongefashionistas opgewonden beginnen te dis-cussiëren over kleurentinten, afwerkingen de verhouding tussen lengte en hoogte.De eerste verdieping van het kantoorge-bouw van Rags to Riches wordt duidelijkbevolkt door het tweede deel uit de naamvan de onderneming. De lompen verwij-zen naar het basismateriaal waarvan demodeaccessoires gemaakt worden.Vandaag is dat textielafval dat in grote rol-len aangekocht wordt van de fabrieken dieer niets meer mee aanvangen, maar oor-spronkelijk waren het vodden die gerecu-pereerd werden uit een gigantische afval-berg in de wijk Payatas van Quezon City,de grootste gemeente van Metro Manilla.Het stinkende, giftige stort van Payatas iszo’n veertig voetbalvelden groot, en erleeft ongeveer een half miljoen mensenop en rond het vuilnis. Toen ReeseFernandez-Ruiz – mode-ontwerpster vanopleiding – en enkele andere geëngageer-de studenten Payatas leerden kennen, stel-den ze vast dat een aantal jonge moedersaan een inkomen probeerde te komendoor deurmatten te weven van de voddendie afvaljutters op de vuilnisberg verza-melden. ‘Dat bracht na een dag hard wer-ken uiteindelijk nog geen kwartje op, wantde tussenhandelaars gingen met alle winststrijken’, zegt Reese.Om daar wat aan te doen, wilden dejonge activisten mooiere matten latenproduceren om hogere prijzen te kunnen


�

De grote droom van de Pecuaria-rijstboeren is dat hun rode, zwarte en bruine biorijst op de Europese markt terechtkomt.

‘INTERNATIONALE SOLIDARITEITIS GEEN VRIJBLIJVENDE NEVENACTIVITEIT’Piet Vantemsche (voorzitter van de BelgischeBoerenbond) en Karel Van Eetvelt (gedele-geerd bestuurder van Unizo) leerden deFilipijnen kennen tijdens een reis die georgani-seerd werd door Trias, de ngo die vooral miktop het versterken van organisaties van boerenen kleine ondernemers. Onder andere dePecuaria Development Cooperative Inc. (PDCI)is een partnerorganisatie van Trias. Op heteinde van hun reis langs Manilla, CamarinesSur en Antique vroeg MO* hen wat ze in deFilipijnen geleerd hadden. Karel Van Eetvelt: ‘We hebben mensen ont-moet die door het werk van de organisatieswaarmee we werken echt uit de armoedegeraakt zijn. Dat is geen maatschappelijkeomwenteling, maar voor elk gezin waarvoordat geldt, ben ik blij. Het bestrijden van armoe-de en de ongelijkheid tussen mensen is eenechte must als we stabiele en prettige samen-levingen willen. Wie niet terecht wil komen ineen wereld waarin meer geld aan beveiligingbesteed wordt dan aan onderwijs, moet meezorgen voor een minder ongelijke wereld.’Piet Vantemsche: ‘Dat onze inzet voor inter -nationale solidariteit geen vrijblijvende neven -activiteit mag zijn. Zelfs als we in Europa ineen crisis zitten, moeten we internationaal blijven handelen en werken. Natuurlijk is nietiedereen in Vlaanderen daarvan overtuigd,maar door de inzet van topmensen uit grotemiddenveldorganisaties kunnen we misschientoch een verschil maken. We moeten tonenwat we doen en wat we kunnen betekenendoor onze schouders onder ledenbewegingenen lokale economische ontwikkeling te zetten.En vanuit de Boerenbond kunnen we die strategie versterken door het internationale netwerk van boerenorganisaties in te zetten.

Lees het hele gesprek metVantemsche en Van Eetvelt op

www.MO.beMeer informatie:ww.triasngo.be

47Veej

ay V

illaf

ranc

a

Gie

Gor

is

De Congolese, later Zaïrese en dan weerCongolese jaren van Peck leverden geenfilm op over Mobutu Sese Seko, wel overde charismatische eerste premier van hetonafhankelijke Congo, Patrice Lumumba.Twee films zelfs: Lumumba. La mort duprophète (1992) en Lumumba (2000). Eenexperimentele documentaire en een main-stream biografische speelfilm. Vanwaardie interesse voor een politicus die al vande scène verwijderd was voor Peck als kind

in Kin arriveerde?In het verhaal dat Peck vertelt over de vrijtoevallige ontstaansgeschiedenis van hetidee om het leven van Lumumba te verfil-men, klinkt op de eerste plaats fascinatievoor de periode en de context, en pas danvoor de politicus en de man. ‘De heldenvan de zwarte ontvoogding worden weg -gestopt onder een dikke deken van histori-sche vergetelheid. Dat geldt zowel voor deHaïtiaanse vrijheidsstrijders als voor de

voortrekkers van de Afrikaanse onafhanke-lijkheidsstrijd. Zelfs de linkse media vandie tijd berichtten over de onafhankelijk-heid van de Afrikaanse staten met eenpaternalistische – en vaak ronduit racisti-sche – ondertoon. En zij hadden toen nogbijna het monopolie van de berichtgevingin handen.’

mensen en machtHet westerse monopolie op het begrijpen


� Zijn persoonlijke geschiedenis is het materiaal waaruit regisseurs zoals hijzelf metvreugde een biopic zouden puren. Toen RaoulPeck (1953) acht was, verhuisde zijn familie uitHaïti naar Kinshasa, omdat zijn vader al enkelekeren gearresteerd en gevangen gezet was doorhet steeds repressiever wordende regime vanFrançois Duvalier, alias ‘Papa Doc’.Vijfendertig jaar later, in 1996, werd RaoulPeck zelf minister van Cultuur in Haïti.Intussen had hij gewoond en gestudeerd inCongo, Frankrijk, Duitsland en de VerenigdeStaten, en een carrière als industrieel ingenieurlaten staan voor een onzeker bestaan als film-maker.

niet de rode loperDie keuze had niets te maken met de gla-mour die aan film verbonden is. Voor RaoulPeck ging het om de mogelijkheid het woordte nemen en noodzakelijke verhalen te ver-tellen. Het was, met andere woorden, nietzozeer de rode loper, maar de rode vlag. Peck was vijftien in 1968 en leefde in dejaren daarna in een wereld die bol stond vande Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsactivisten,Centraal-Ameri kaanse revolutionairen enHaïtiaanse rebellen. Raoul Peck groeide op als een onvervalste kos-mopoliet. De wereld was een huis met telkensandere kamers, maar zonder vastgelegd vader-land – al blijft de band met Haïti altijd reëel en innig. ‘Ik begrijp de taal, de grappen, degedragsregels en de cultuur in alle landen waar ik het leven van mensen gedeeld heb’,zegt Peck. ‘De afwezigheid van een duidelijkafgelijnde nationale identiteit beschermt mijtegen elk chauvinisme en tegen elke simplifi -catie van wat mensen zijn of willen.’Nochtans waren de bewegingen waarmee hij

in de jaren zeventig sympathiseerde meestalnationalistische bewegingen. Hoe groot is hetverschil tussen het patria libre o morir-nationa-lisme dat zo populair was tijdens zijn studen-tenjaren in Berlijn, en het hedendaagse natio-nalisme in veel Europese landen of regio’s, dat hij lijkt af te wijzen? ‘In de jaren zestig en zeventig was het formuleren van een eigennationale identiteit veeleer een zoektocht naarbevrijding van koloniale bezetting of neokolo-niale dictatuur. Het nationalisme van vandaagis eerder geworteld in een gevoel van bedrei-ging en angst voor het verlies van een volkszui-verheid die nooit bestaan heeft.’ En die angstmoet je bestrijden, vindt Peck, niet voeden meteen ideologie die haar legitimeert.

de verborgen heldenPecks vader was hoogleraar landbouwkunde,tot hij onder politieke druk ontslagen werd.Het was in die functie dat hij door deVerenigde Naties werd aangenomen om inCongo de massale uittocht van de Belgen na1960 op te vangen. Hij bleef er vijfentwintigjaar actief. Pecks moeder werkte jarenlangvoor de burgemeesters van Kinshasa. Mensendie een dictatuur ontvluchten en daarna deeluitmaken van de politieke entourage van eenandere dictator, is dat niet ironisch?‘Mobutu was een complex personage’, ant-woordt Peck. ‘In de jaren zestig en zeventiggold hij als een van de betere voorbeelden vanbestuur in Afrika. De man die het land ver-enigd had en het communisme buiten dedeur hield, de leider ook die zijn volk trots lietzijn op zijn Afrikaanse cultuur en waarden.’Toch wist zijn vader sneller dan de westersekranten dat de coterie rond Mobutu en demaarschalk zelf het land te gronde richtte,zegt Peck.

PORTRETm e n s e n & v e r h a l e n


De regisseur vanLumumba en Sometimesin April wordt zestig dit

jaar en dat viert hij met een kritische

documentaire over defalende hulp aan zijn

geboorteland Haïti. Netals zijn speelfilms is

Assistance fataleuitgesproken politiek.

‘Dat komt doordat hetleven zo doordesemd is

van politiek’, zegt hij.

door Gie Goris

Raoul PeckRegisseur

‘Het monopoliemoet doorbroken

worden’

Marie Baron

net

�

Assistance Fatale(Raoul Peck) wordt

vertoond op 22 april(14u in UtopolisTurnhout; 22u in

Lumière Brugge), 25 april (19u in

Utopo lis Turnhout)en 27 april (14u inLumière Brugge)

in het kader van MOOOV.

Zie ook blz. 62 enwww.mooov.be

van de wereld doorbreken, dat is de belang-rijkste drijfveer in het leven en het werkvan Raoul Peck. Dat blijkt ook nog eens als we het over de K2 van Centraal-Afrika hebben: Kabila en Kagame. Rwanda, zegtPeck, is een land dat grote sprongen voor-waarts heeft gemaakt sinds, en ondanks,de genocide. Congo daarentegen heeft een leider die zijn land naar de haaien laatgaan of helpt, terwijl de internationalegemeenschap hem blijft behandelen alseen groot staatsman.Het argument dat de onbestuurbaarheidvan Congo deels veroorzaakt wordt doorde inmenging van Rwanda en Oegandabrengt Peck niet van de wijs. ‘Er wordt eenspelletje bluffen en liegen gespeeld overhet geweld in Congo. Als Rwanda en

Oeganda al zorgen voor problemen inOost-Congo, dan kunnen ze dat alleendoen indien en omdat grotere –westerse –machten hen de hand boven het hoofdhouden. Als je een analyse maakt, mag jenooit de ruimere context of de chronologievan de gebeurtenissen uit het oog verlie-zen. Als het over de dictators in Haïti gaat,weigert men ook altijd de zetbazen tebenoemen, waarna men zich blind staartop de man die het feitelijke geweld pleegt.Dat is toch al te gemakkelijk?’Toch zoomt Raoul Peck in op de figuurvan de dictator in Moloch Tropical. Het iszijn parabel over de ontsporingen van demacht en de kuiperijen van adviseurs,troonpretendenten en buitenlandse belan-genbehartigers. Haïtianen herkennen inhet verhaal van Moloch de tragische neer-gang van Jean-Bertrand Aristide, de pries-ter-redder die na de vlucht van Jean-Claude Duvalier, alias ‘Baby Doc’, in 1986de macht in handen kreeg in Haïti. Peck

beklemtoont echter dat de film niet alleenover tropische dictaturen en bananenrepu-blieken gaat.‘Dit proces speelt zich ook af in het Europavan Berlusconi of Sarkozy, in het Ruslandvan Poetin, in de VS van Clinton en Bush.Het bijzondere aan de president uitMoloch was dat hij democratisch verkozenen van veeleer linkse signatuur was. Ookin Europa zie je vandaag dat de macht weldemocratisch verkozen wordt, maar daar-na op autoritaire wijze een agenda uitvoertdie allesbehalve die van de meerderheidvan de bevolking is.’De realiteit van wat macht met mensendoet, leerde Raoul Peck van heel nabij ken-nen toen hij minister van Cultuur was, vanfebruari 1996 tot midden 1997. ‘Ik zag de

achterkant van het podium en leerde hoebeslissingen al dan niet genomen worden,hoe beperkt de impact van ethiek is op demacht, maar ook dat er geen sluipwegennaar een oplossing bestaan. Wat de men-sen ook mogen geloven, de oplossing vooreen land als Haïti ligt niet in een sterke lei-der, maar in een stevig bestel dat kanbogen op een actief betrokken bevolking.’

dodelijke hulpDe realiteit verandert langzaam, weetRaoul Peck sinds zijn deelname aan demacht. En dat geldt nog meer voor staten,overheden en machtsverhoudingen. Alleengrote schokken of crisissen kunnen diealgemeen geldende wet doorbreken. Endan nog. Zelfs de aardbeving van 12 janua-ri 2010, die tot 222.650 doden, 300.000gewonden en 1,5miljoen daklozen leidde,kon geen fundamentele ommekeerteweegbrengen in Haïti. ‘De eerste wekenna de ramp was er een enorme solidariteit

en bereidheid in het land om iets te doen,maar de regering heeft die energie nietaangeboord. En de tsunami aan internatio-nale hulp die volgde, heeft de kans opbreed gedragen verandering volledig vande kaart geveegd.’Over de destructieve gevolgen van de inter-nationale hulp aan Haïti gaat Pecks jong-ste film: Assistance mortelle. Peck schetsteen beeld van een massale hulpactie dievolkomen om haar eigen logica en belan-gen gaat draaien, en waarbij de altijd albroze Haïtiaanse overheid genegeerd ofzelfs tegengewerkt wordt. Peck pleit nietvoor het stopzetten van humanitaire hulpof ontwikkelingssamenwerking, maar hijvraagt wel dat het hele internationale hulp-systeem zich minstens aan zijn eigenregels, afspraken en discours zou houden.En daarbij moeten twee principes centraalstaan. Eén, het voorzorgsprincipe: zorgervoor dat wat je doet niet meer schadeberokkent dan het probleem dat je wiloplossen. Twee, autonomie: het land dathulp ontvangt, moet in staat zijn of in staatgesteld worden om zelf keuzes te makenen zelf sterker te worden van de hulp.‘Als een internationale hulpoperatie temaken krijgt met een zwakke regering,dan zou ze er alles aan moeten doen diete versterken. In Haïti gebeurde precieshet tegenovergestelde. Minder dan éénprocent van de hulp die echt is uitgege-ven, liep via de Haïtiaanse regering. Natwee weken was iedereen – deAmerikanen, de Fransen, de VerenigdeNaties, CNN – goed georganiseerd engoed uitgerust, terwijl de Haïtiaanse rege-ring zich nog steeds in haar verwoestegebouwen bevond, zonder telefoon enzonder middelen om te functioneren. Deprioriteit ging naar het verplaatsen encoördineren van de eigen staf, de eigendokters en vooral: de eigen journalisten,want die moesten die dokters en hulpver-leners uit eigen land in beeld kunnenbrengen.’ Als antwoord daarop brengtRaoul Peck zijn eigen camera in stelling.In de hoop dat het helpt.

PORTRETm e n s e n & v e r h a l e n


�

Q

De helden van de zwarte ontvoogding worden weg -gestopt onder een dikke deken van historische vergetelheid.

� In het paradijs geraken is geen sinecure.Kenia’s grootste havenstad Mombasa ligt opnog geen 350kilometer, maar er vertrekkengeen rechtstreekse vluchten naar Lamu. Eenvlucht vanuit de hoofdstad Nairobi is danweer erg prijzig. Voor de gewone stervelingis de enige optie dus over land, in een stoffi-ge bus die er vanuit Mombasa maar liefstacht uur over doet op een weg die naamniet waardig. Tijdens de trip ervaar je dejarenlange achteruitstelling van deKeniaanse kustregio aan den lijve. De busbrengt je tot Mokowe, het vasteland vlaktegenover het eiland Lamu, waarna je detocht per boot verderzet. In Lamu stadmaken de smalle zanderige straatjes auto’sgeheel overbodig. Ezels, trekkarren en hieren daar een motorfiets zijn de enige ver-voermiddelen in het straatbeeld.

ecotoerismeIedereen in Lamu heeft intussen van hethavenproject gehoord, maar ooit was datanders. De mensenrechtenorganisatie

Muslims for Human Rights (MUHURI),die kantoor houdt in Mombasa, kaart in eenfilmpje de klachten aan van Lamu-inwonersdie hun grond kwijtspeelden. Hun gewas-sen werden platgewalst, begraafplaatsen ver-nield en bossen verbrand omdat de bouwvan de haven plots was begonnen. ‘De overheid hield ons opzettelijk in hetduister over de plannen’, zegt Monsoon.Officieel heet hij Kassim Muhsin, maar‘omdat veel moslims dezelfde namen heb-ben, hebben we bijnamen om te weten wieprecies bedoelt wordt. De mijne isMonsoon’, zegt hij glimlachend, ‘zoals dewind.’ Monsoon heeft een boot en organi-seert snorkeltrips en rondvaarten. Na zijnstudies in Mombasa en Nairobi stapte hijmet zijn oom in het ecotoerisme. Door hetelectoraal geweld in 2007 en 2008 viel hettoerisme echter stil. Monsoon en zijn oomzagen zich genoodzaakt hun business af tebouwen. De kidnappings in 2011 deden henhelemaal de das om. Ook aan de luwte voorde verkiezingen van maart 2013 zagen ze

heel wat inkomsten verloren gaan.Nochtans zagen hun toeristische plannen ereen tijdlang veelbelovend uit. In 2009 richt-ten de bootvaarders een beroepsverenigingop om hun krachten te bundelen, Monsoonwerd secretaris. Het legde hen geen windei-eren maar de tegenvallende inkomsten vande laatste twee jaar hebben de zuurstof uithet initiatief gehaald. Tot de effecten van dehavenplannen zich duidelijk lieten gevoe-len. Samen met een veertigtal andere orga-nisaties sloot de bootvaardersverenigingzich aan bij Save Lamu, een lokale koepelor-ganisatie die de vinger aan de pols houdtvan de overheidsplannen voor hun regio.

olie en gasDe haven is niet het enige dat het aangezichtvan Lamu voor altijd dreigt te veranderen.Op het naburige eiland Paté voert een Chi -ne se onderneming in opdracht van een Britsbedrijf proefboringen uit naar olie en gas. Kilometers mangroves, een eenzame rich-tingaanwijzer en een verkiezingsaffiche




Paradise lostIn het uiterste noorden van de Keniaanse kust ligt het idyllische

eiland Lamu. Parelwitte stranden, wuivende palmbomen, een zwoele zeebries. Maar dat is niet het hele plaatje.

Sinds een jaar staat op Lamu een wereldhaven in de steigers enwordt er geboord naar gas en olie. MO* nam er de temperatuur

aan de vooravond van het einde van een tijdperk.

door Olivia Rutazibwa

Kenia

�

© G

riet H

endr

ickx

starten. De achteruitstelling van de kustregio dateertnog van de koloniale tijden. Met de komstvan de Britten werd al het land overheidsbe-zit. Na de onafhankelijkheid zette deKeniaanse overheid dat beleid verder. Alseen van de weinige regio’s in het land wasalle grond in Lamu overheidsgrond –terwijler elders wel officieel gemeenschapsgrondwerd voorzien. De lokale bevolking van Lamu maaktejarenlang gebruik van grond die ze oppapier niet bezat, terwijl buitenlanders enKenianen uit het binnenland gestaag stuk-ken grond konden opkopen. De nieuwegrondwet van 2010 brengt hierin verande-ring door voortaan drie types grond te voor-zien: publieke percelen, gemeenschaps-grond en privégrond. De recent opgerichtenationale landcommissie moet een systeemopzetten om de historische onrechtvaardig-heden recht te trekken. De landeigendoms -certificaten worden voortaan door lokaleoverheden uitgevaardigd, niet langer doorde administratie in de hoofdstad. ‘Uhuru Kenyatta heeft hier onlangs noggrond gekocht’, zegt Swaleh tijdenso onzerit door de velden in de havenbuurt. Hijbevestigt dat er de afgelopen jaren een rat-race was naar grond. Vooral gegoedeKikuyu’s uit het binnenland toonden zichgeïntersseerd; zij kunnen veel gemakkelij-

ker aan de nodige papieren geraken. Zelfsals lokale en goedgeïnformeerde zakenmanis het voor Swaleh niet evident om de regi-stratieprocedure succesvol en vlot af te han-delen. Toch heeft hij –zoals vele anderen–zijn kans gewaagd en een procedure gestartom 1,2hectare op zijn naam te laten zetten.Ondertussen passen ze het krakersprincipetoe. Swaleh: ‘In afwachting van de papierenzetten mensen alvast een hutje of beginnende grond te verbouwen –in de hoop dat allesna een tijdje officieel wordt.’De havenweg maakt een flauwe bocht rondeen van de weinige boerderijen die nogrechtop staan. Benneth Kwase, zoon van deeigenaar, vertelt gelaten hoe zijn familiewacht op een compensatie- en verhuisplan.‘Alleen de overheid weet wat ze doet. Wijkunnen niets anders dan wachten’, klinkthet gelaten. ‘Hier leven is onmogelijkgeworden. Er rijden constant auto’s envrachtwagen af en aan. Onlangs werd nogeen geit aangereden. Voor kinderen is hetdus ook veel te gevaarlijk geworden.’Niettemin geeft hij toe dat de haven werk -gelegenheid kan scheppen voor de jongerenin de regio. En dat is broodnodig.

inspraak Ook Monsoon en de andere activisten vanSave Lamu hebben zich intussen neerge-legd bij de komst van de haven. ‘We zijn er

niet tegen’, preciseert Monsoon. ‘Wekomen gewoon op voor onze grondrechtenen inspraak.’ Monsoon weet wel dat de haven een ant-woord kan bieden op de grote werkloosheiden achteruitstelling in deze regio, maar hij isniet blind voor de grote offers die gebrachtmoeten worden. ‘Het leven zal niet meerhetzelfde zijn. Een deel van onze cultuur zalverloren gaan.’ Hij maakt zich het meestezorgen om de milieuvervuiling en de teloor-gang van de unieke ecosystemen in Lamu.‘Er komen allicht ook een hele boel regelsbij, onder meer over plekken waar we nietmeer mogen komen. Vooral het leven vande vissers zal daardoor aangetast worden.’ Via juridische stappen hebben de activistenal enkele dingen uit de brand kunnen sle-pen. Zo is er een officieel erkende stuur-groep gekomen, samengesteld uit mensenvan de regio om als liaison op te treden tus-sen de overheid en de lokale gemeenschap-pen. President Kibaki vaardigde duizendstudiebeurzen uit voor de inwoners vanLamu die in in Mombasa een opleiding wil-len volgen om later in de haven te kunnenwerken. Monsoon stelde zich kandidaat enwacht nog op het resultaat van de intakege-sprekken. Heel wat inwoners van Lamu vestigen hunhoop op de nieuwe grondwet. Daarin staatletterlijk dat er iets aan de landdisputenmoet worden gedaan. Niet iedereen ver-trouwt er echter op dat de nieuwe macht-hebbers de progressieve grondwet zullenimplementeren. In Lamu zijn ze alvast vanplan om hun rechten verder af te dwingen. Raya Famau Ahmed is actief in een vrou-wenbeweging in Lamu, die bij Save Lamu isaangesloten. Net zoals Monsoon heeft zezich kandidaat gesteld voor een van de dui-zend studiebeurzen. ‘Als je als vrouw nietbent opgeleid, wordt er niet naar je geluis-terd.’ Zij schat de toekomst alvast positiefin. Famau Ahmed: ‘Wie er ook aan demacht komt, ze zullen zich gedwongen zienom de grondwet te implementeren.’

Bekijk een uitgebreide fotoreportage over Lamu opwww.griethendrickx.com.

Q

midden in het water. Na een boottrip van45 minuten zijn in de verte enkele lila tent-jes te zien. Daar slapen de arbeiders van deolie- en gasindustrie. ‘Driekwart komt uit debuurt’, zegt een van hen. Hij is zelf eenlokale inwoner van Paté en greep de kansom hier te werken met beiden handen.Vroeger moest hij naar verafgelegen stedenop zoek naar een baan. ‘Wij hier op Patézijn de eersten die voordeel halen uit dezoektocht naar olie en gas.’ De man werktnu al acht maanden onder contract, zonderal te veel vrije dagen. De Chinese projectlei-ders, die zich niet onder de lokale bevolkingmengen, verwachten noeste arbeid maarbetalen goed. Ze staan niet te springen om tekst en uitleg te geven. ‘Wij zijn hiergewoon om te werken’, klinkt het droog-weg. ‘Het kan ons echt niet schelen wat dewereld van ons denkt.’

haven in zichtOp 2maart 2012 zakten Salva Kiir, de presi-dent van Zuid-Soedan, zijn Keniaanseambtsgenoot Mwai Kibaki en de toenmaligeEthiopische premier Meles Zenawi af naarMokowe om de eerstesteenlegging van hetLamu-havengebouw bij te wonen. Datgebouw is slechts een schakel in het miljardenproject Lamu Port South SudanEthiopia Transport Corridor (LAPSSET).Dat moet via spoorwegen, pijplijnen en snelwegen de drie landen met elkaar verbinden om de regio een economischeimpuls te geven. Het havengebouw, een imposante betonnenconstructie, is intussen bijna afgewerkt. Aande lopende band worden elektriciteitspalengezet, wegen aangelegd en omheiningenopgetrokken. De wegen nemen deChinezen voor hun rekening, het gebouwwordt door een Indiase firma opgetrokkenen de omheining wordt geplaatst door deNational Youth Service (NYS). ‘NYS is eenoverheidsprogramma van drie jaar voor jon-geren die bij het leger of de politie willen’,zegt Swaleh. ‘Zij werken gratis maar krijgenwel kost en inwoning.’ Swaleh komt uit deregio. Zijn familiebedrijf levert brandstof en

materialen aan de overheid voor de bouwvan de omheining. Dat de haven uitgerekend in Lamu wordtaangelegd, komt omdat het water er diep is,in tegenstelling tot de meeste andere kus-ten. De haven is ingeschreven in het over-heidsplan Vision 2030. Tegen 2016moet deeerste aanlegsteiger klaar zijn. Ook die wer-ken zijn al van start gegaan. Wat verderopwordt de weg afgezoomd door zwartgebla-kerde mangrove, die gestaag weggekaptwordt om plaats te maken voor zandzakjesdie de twee oevers verbinden. In de vertezijn de Keniaanse en Amerikaanse marine-basissen zichtbaar.Op de bouwwerf heeft de bewaking er alveel zien passeren, buitenlanders die luchthebben gekregen van het grootse havenpro-ject en zelf eens een kijkje komen nemen.‘Het havenproject is bekender in het buiten-land dan hier in Kenia’, grinnikt een gepen-sioneerde militair die door de Keniaanseoverheid is aangesteld om de bouwsite tebewaken. Met de Indiase bouwheer heefthij niets te maken. ‘Die ziet me hier nietgraag staan, denk ik. Hij vermoedt allichtdat ik hier ben om hem te controleren.’ Inde buurt van de tijdelijk opgetrokken kan-toorgebouwen komt de bewaker niet. Als Luo uit het binnenland heeft de manmaar weinig goede woorden voor de over-heid, die sinds de onafhankelijkheid voorna-

melijk in handen van de Kikuyu’s was.Volgens hem hebben die alle macht en post-jes in handen. Hij heeft trouwens de indrukdat de Kenianen er niet in geloven dat dehaven er echt komt. De Keniaanse overheidheeft er het geld niet voor, Zuid-Soedan enEthiopië hebben intussen een afwachtendeobservatorrol opgenomen en potentiëlegeldschieters zoals China, Qatar enSingapore lijken ook terughoudend geziende onzekere politieke situatie en onduide-lijkheid over grondrechten in het land.

graaicultuur‘De mensen uit de buurt maken te veel pro-blemen’, vindt de bewaker. ‘Ze ruiken gelden vragen astronomische bedragen als com-pensatie voor hun grond.’ Zelf is hij nietvan de kustregio, maar hij is er nietteminvan overtuigd dat de komst van de haveneen stap vooruit zal betekenen voor de ont-wikkeling van Afrika. De bewoners die op een blauwe maandagde bulldozers zagen opdoemen en pardoesvan hun land werden verjaagd, denken eranders over. Sommigen daagden deKeniaanse staat voor de rechter voor hetonwettig gebruik van de grond. Ze klagenover gebrekkige communicatie en stellendat de overheid heeft nagelaten om de resul-taten van een impactstudie af te wachtenvooraleer met de aanleg van de haven te


54

�

55

Het gloednieuwehavengebouw ophet eiland Lamuis slechts eenschakel in eenambitieus eninternationaalmiljardenproject. ©

Grie

t Hen

dric

kx

© G

riet H

endr

ickx


29maartNaar een systeemveranderingDebat over de duurzaamheidstransitie van de UniversiteitGent met Prof. Dr. Rietje van Dam-Mieras (chemicus,doceert duurzame ontwikkeling Univ Leiden), Em. Prof. Dr. Hans van Ginkel (sociaal geograaf, historicus en cultuurantropoloog), Prof. Dr. Koen Goethals (academisch beheer-der UGent), Dhr. Jeroen Vanden Berghe (logistiek beheer-der UGent) en Indra Van Sanda (vertegenwoordiger StadGent). Moderator is John Vandaele (MO*).

Vrijdag 29maart, 16u., Aula Universiteit Gent,Volderstraat 9, Gent.

16 aprilDe crisisMO*journalist John Vandaele spreekt over de crisis: van debankencrisis van 2008 over de eurocrisis tot de sociale enpolitieke crisis. Ondertussen presteren de opkomende lan-den vrij goed: het lijkt er dus op dat de machtsverhoudingenin de wereld grondig aan het verschuiven zijn. Hoe is het zover kunnen komen? En hoe geraken we hier weer uit?

Dinsdag 16 april, 19u.30, CC De Werf, Molenstraat 51,Aalst.

17 aprilKan energie goedkoper in Gent?Debat met Bert De Wel (energiespecialist ACV), TomDemeester (energiespecialist PVDA) en Dirk Vansintjan(Ecopower). Moderator is John Vandaele (MO*).

Woensdag 17 april, 19u.30, Zaal Torrepoort, Poel 7,Gent.

17-29 aprilMOOOV-docsOlivia Rutazibwa (MO*) en Stefaan Anrys (voormalig journalist MO*) presenteren op Filmfestival MOOOV inTurnhout en Brugge een selectie van de strafste documen-taires uit binnen- en buitenland: A World Not Ours (leven in Palestijnse vluchtelingenkampen), Fatal Assistance (ziePortret op blz. 48), More Than Honey (over het verdwijnenvan de honingbij), Snake Dance (over technologische vernuften massavernietiging), The Act Of Killing (over de genocidein Indonesië), The Gatekeepers (zes voormalige leiders van de Israëlische geheime dienst) en Rafea: Solar Mama (overeen Jordaanse vrouw die een nieuw bestaan probeert op tebouwen).

Meer info op www.mooov.be en op www.mo.be/modebat. Voor elke documentaire geven we 25 duoticketsweg op www.MO.be/wedstrijd.

18 aprilIslam in het heetst van de strijdIn Iran, Afghanistan, Pakistan, India, Indonesië, Maleisië, de Centraal-Aziatische republieken, de Filipijnen en Thailand zijn conflicten dagelijkserealiteit. De dominante religie in die landen is daar mee voor verantwoor-delijk voor en speelt tegelijk een matigende rol. Lezing door Gie Goris(MO*).

Donderdag 18 april, 10 uur, VUB Campus Etterbeek. Organisatie:UPV. Info: http://UPV.vub.ac.be

23 aprilVoedselzekerheid voor 1miljard mensen Steeds meer mensen hebben een tekort aan voedsel of specifieke voedsel-elementen. Tegelijk is de prijs van basisvoeding de speelbal van klimaat-factoren, speculatie en ongelijke productieverhoudingen. Kan in die con-text gesproken worden over “recht op voedsel”? Alma De Walsche (MO*)leidt het thema in en modereert het debat met Olivier De Schutter (speci-aal VN-rapporteur voor het recht op voedsel), Bart Staes (Europar le ments -lid), Piet Vanthemsche (Boerenbond) en Thierry Kesteloot (Oxfam Soli da -riteit).

Dinsdag 23 april om 19.30u. in het auditorium van het Forum-Katho,Doorniksesteenweg 145, 8500 Kortrijk. Organisatie: Noord-ZuidoverlegWest-Vlaanderen en de provincie West-Vlaanderen in samenwerking methet postgraduaat Noord-Zuid, Katho, Howest en de stad Kortrijk. Toegangis gratis maar graag vooraf inschrijven via [email protected] info: 051.265050.

23 aprilIs Brussel een superdiverse stad?Debat over de complexiteit van Brussel, interculturele pluraliteit en super-diversiteit. Sprekers: Stijn Oosterlynck (Universiteit Antwerpen) en EricCorijn (VUB). Moderator: Samira Bendadi (MO*).

Dinsdag 23 april, 20u., Pianofabriek, Fortstraat 35, 1060 Sint-Gillis(Brussel). Organisatie: Masereelfonds, MO*, Kif Kif en Pianofabriek.

28 aprilKlimaat voor vrede?Naar aanleiding van de eerste editie van het MOOOV filmfestival in Sint-Niklaas wordt op zondag 28 april om 12u. een panelgesprek georganiseerdover de impact van klimaatverandering op conflictsituaties. Voorafgaandaan het gesprek kan je terecht in De Casino voor een (bio- en fairtrade!)brunch. Sprekers: Georges Spriet (Vrede vzw), Wim Vreecken (verantwoordelijkeregio West-Afrika, ngo Bevrijde Wereld), Jeroen Adam (Conflict ResearchGroup UGent) en een vertegenwoordiger van Greenpeace. Moderator:Alma De Walsche (MO*).

Zondag 28 april, 12u., De Casino, Stationsstraat 104, 9100 Sint-Niklaas. Info en inschrijvingen (brunch): www.solidairsintniklaas.be of03.7783842

Somalië-Kenia-NederlandIn Verloren vader schetst SayadinHersi een veellagige, aangrijpendemaar ook grappige en nuchtere kro-niek van een oorlog, een gezin, ver-lies en migratie. Het hoofdpersona-ge Bille trekt de lezer mee in zijnavonturen als vluchteling in Neder-land, als opgroeiende jongen inMogadishu en in de bijna willekeuri-ge toevalligheid waarmee hij gewa-penderhand in de Somalische bur-geroorlog tuimelt. Het verhaalbegint in Nederland, waar door deogen van Bille een haarscherpe maarook gelaten en grappige blik wordtgeworpen op het vluchtelingensys-teem en de samenleving in het alge-meen. Later neemt de auteur delezer mee naar Somalië, waar Billeszoektocht naar zijn verdwenen vaderde rode draad wordt van een verhaaldat soms alle verbeelding tart. Hersiweeft met veel zin voor detail,humor en empathie een bijzonder,haast universeel relaas dat in demeest verschrikkelijke en vernede-rende situaties hardnekkig vast-houdt aan de menselijkheid van depersonages. Het resultaat is eenboek vol wijsheden en herkenbaresituaties, niet enkel wat betreft hetsubtiele racisme van alledag inNederland, maar evengoed aangaan-de de verschrikkingen van de loop-graven van Kismayo of in Billesgekibbel met zijn zusje in Mogadis-hu. Met Verloren Vader brengt Hersiop meesterlijke wijze de wereld evenbij elkaar. (or)

Verloren vader door Sayadin Hersiis uitgegeven door Nieuw Amsterdam.284blzn. ISBN 9789046808757

Meisjesbeelden met een legerbroekHet eeuwige volk kent geen angst, hetbejubelde debuut van de Israëlischeschrijfster Shani Boianjiu, vertelt deverhalen van drie achttienjarigeIsraëli sche meisjes, voor, tijdens eneven na hun tweejarige diensttijd.Centraal staat het tergend trage verstrijken van de gewone tijd in hetongewone perspectief van een leger-dienst. Boianjiu slaagt er in om dieparadox op een sublieme manier,heel gewoontjes en tegelijk surrealis-tisch, op papier te zetten: vervelingen meisjesbeelden versus de rauwe,bijna genormaliseerde, abnormali-teiten van checkpoints, grensafslui-tingen met de Sinaï, oorlog. De Amerikaanse schrijfster NicoleKrauss, haar mentor, schreef overBoianjiu: ‘Haar onderwerp is ern-stig. Maar voor ik haar werk alszwaar bestempel: laat me even aan-stippen hoe geestig ze is, hoe ontwa-penend en vol van leven.’ Origineelis de meisjesblik op de verplichtelegerdienst in Israël. Zoals Boianjiuzelf zegt: ‘Wanneer je als jongennaar het leger gaat, kan je doodgaan.De andere mogelijkheid is dat jeblijft leven. Als je als meisje naar hetleger gaat, zal je waarschijnlijk nietsterven. Je stuurt misschien welreservisten de dood in tijdens eenoorlogsoperatie. Je onderdrukt mis-schien wel demonstraties aan check-points. Maar je zal waarschijnlijkniet sterven.’ (td)

Het eeuwige volk kent geenangst, door Shani Boianjiu Is uitgege-ven door Anthos, 286blzn. ISBN978-9041421-036

MO*lezers krijgeneen exclusievekorting van € 2,5bij aankoop vanelk gerecenseerdboek in volgendeboekhandels: DeGroene Waterman(Antwerpen), DeReyghere (Brugge)en de Accoboekhandels vanGent, Antwerpenen Leuven. Knipdeze bon uit engeef hem af bijaankoop van hetboek. De kortingis 2 maandengeldig napublicatie van ditMO*nummer (27/03/2013).

Afghaanse crimiDawud Pirzad blikt terug op hetrecente verleden van Afghanistan inde vorm van een roman, waarin metname ingezoomd wordt op de perio-de van de Sovjetbezetting en de hetverzet van de moedjahedien. Umied,het hoofdpersonage, komt door toe-val en gruwelijk ongeluk terecht aande Russische kant van deze strijd, watde verteller de kans biedt om eerstwat nuance aan te brengen in hetdominante beeld van de Sovjetbezet-ter, om daarna de degeneratie vanRusland tot een maffiastaat tebeschrijven. Het kerninzicht van deze roman –datde oorlogen in Afghanistan in feiteconflicten zijn tussen grootmachten–klopt. Maar de Afghaanse geschiede-nis wordt ook gemaakt en gedrevendoor interne tegenstellingen, en datkomt te weinig aan bod. Dawud Pir-zad levert met deze Prins een verdien-stelijke poging af om een Afghaansverhaal te schrijven dat geen door-slagje wil zijn van de Vliegeraar. Alslezer leer je daardoor zaken die in destroom verhalen over en uit Afghani-stan minder aan bod komen, zoalsbijvoorbeeld dat de huidige provincieNuristan pas heel laat tot de islambekeerd werd en dat mensen daar–clandestien weliswaar– vasthoudenaan hun “heidense” tradities. Dataspect had veel meer aandacht ver-diend dan de vluchtige laatste bladzij-den van het boek, terwijl de Russi-sche jaren van Umied misschienminder gewicht verdienden. (gg)

De laatste prins van Kafiristandoor Dawud Pirzad uit uitgegeven doorUitgeverij Boekscout. 239blzn. ISBN97890462060234

Exclusieve kortingvoor MO*lezers


recensies

Naakte optekeningDe Israëlische organisatie Breakingthe Silence is in 2004 opgericht doorveteranen van het Israëlische leger.Met het gelijknamige boek, nu ookvertaald in het Nederlands, verzilvertze haar mission statement: getuigenis-sen vastleggen van Israëlische solda-ten die in de Bezette PalestijnseGebieden hun legerdienst hebbengedaan. Het wijdverbreide idee in deIsraëlische samenleving dat de contro-le op de bezette gebieden uitsluitend isgericht op het beschermen van de bur-gerbevolking, is in strijd met de infor-matie die honderden Israëlische sol-daten hier geven. De auteurs ontman-telen het verdedigingsmechanismewaarmee Israël zijn militaire strategietegenover de Palestijnen rechtvaar-digt. Ze leggen bloot hoe Israël alles–ook mishandeling en collectievestraffen– onder de noemer ‘preventie’plaatst, waarbij men veronderstelt datletterlijk elke Palestijn een gevaar isvoor Israël. Ze laten ook zien dat dekolonisten bij het handhaven van hetmilitaire bewind een actieve rol spelenvia openbare functies en een stem inde militaire beraadslagingen.145 letterlijk overgenomen getuigenis-sen van 106 ex-soldaten: lezen als eentrein doet het niet echt. De makerswaarschuwen zelf voor de naakte opte-kening, spreektaal en het militaire jar-gon, een keuze om zo trouw mogelijkte blijven aan het origineel. Maar hetvalt best mee, ook omdat je hier eenzeer precieze inzage krijgt in een sys-teem dat met verstomming slaat. (td)

Breaking the silence is uitgegevendoor De Arbeiderspers. 414blzn. ISBN9789029586023

‘Nieuws is voor het brein wat suiker is voor het lichaam. Gemakkelijk teverteren stukjes informatie, vol lege calorieën, die je eventjes bezighou-den, maar nooit echt een bevredigend gevoel geven. Je kunt zonder, maarals je er eventjes van snoept, wil je er steeds meer van. Uiteindelijk maakthet je vooral “dik” in plaats van wijzer.’ Dit soort mediakritiek komt al tevaak van vroeggepensioneerde journalisten, die dan weggezet worden alsout of touch en verbitterd. Bovenstaand citaat is echter van Rob Wijnberg,geboren in 1982 en van 2010 tot 2012 hoofdredacteur van nrc.next, de suc-cesvolle krant voor jong, urbaan Nederland. Wijnberg is dus bij uitstekgoed geplaatst om de media vanuit een jong perspectief tegen het licht tehouden, niet in vergelijking met een zogenaamd gouden verleden, maartegenover de maatstaf van de noodzakelijke opdracht van media. De vast-stellingen die Wijnberg doet zijn niet spectacu-lair of nieuw, maar het is wél relevant dat ook hijdie vaststellingen maakt.Samengevat zegt De nieuwsfabriek: nieuws gaatniet over de realiteit, maar over de negatieve uit-zonderingen op de regel en daardoor functio-neert het nieuws als een conservatieve maat-schappelijke kracht die de roep voor meer poli-tie en minder diversiteit versterkt. Daarnaastzorgt de extreme bondigheid van het meestenieuws ervoor dat alternatieve stemmen nietaan bod komen of overkomen als buitenaardsedromers. Wijnberg bespreekt ook twee trends die samenverantwoordelijk zijn voor het ondermijnen vanhet vertrouwen in nieuwsmedia. Eén: de verwor-ding van berichtgeving en duiding tot wat hij de‘aandachtseconomie’ noemt, die niet langerinzicht beoogt maar beroering, en die samen-hangt met de opinie- en ontknopingsdwang. Twee: de dominantie van info-tainment over informatie. Over dat laatste: ‘Serieus nieuws wordt niet toe-gankelijk gemaakt door een luchtige ondertoon, nee, non-nieuws wordtdoor serieuze nieuwskanalen zo belangrijk gemaakt dat het in sommigegevallen zelfs tot de hoogste rangen van het Binnenhof doordringt.’In het slothoofdstuk van zijn uitgebreide essay zegt Wijnberg onder ande-re: ‘Mijn ideale krant is onafhankelijk maar ook subjectief: slechts tweekanten van het verhaal laten zien is niet voldoende, de journalist moet ookuitzoeken welke kant het geloofwaardigst is en waarom.’ Alleen al die stel-ling maakt van De nieuwsfabriek verplichte lectuur voor al wie zich dage-lijks stoort aan de vele ziekten waaraan de media lijden. (gg)

De nieuwsfabriek. Hoe media ons wereldbeeld vervormen door Rob Wijnberg is uitgegeven door De Bezige Bij. 155blzn. ISBN 9789023477587

Pleidooi voor subjectief nieuws


EEN UITWEG NAAR DE TOEKOMST

De Duitse socioloog Harald Welzer verbaast er zich over hoe mak-kelijk wij, geëmancipeerde burgers in een democratische samenle-ving, onze autonomie en onze vrijheid gewillig prijsgeven aan demarkt en de merken, die voor ons bepalen wat geluk is. De con-sumptiemaatschappij werkt volgens Welzer als een totalitair sys-teem door alles aan haar controle te onderwerpen. Buiten de marktis er niets, zo wil het systeem. En we zijn dat ook zelf gaan geloven. Dit soort denken en die wetmatigheden zitten ook diep in onszelfverankerd. Niet alleen in de maatschappelijke en institutionelemaar ook in onze mentale infrastructuur. Net omdat elk van onshet huidige groeimodel mee bestendigt, is het zo moeilijk om totverandering te komen. Die begint volgens Welzer bij onszelf en bijhet herpolitiseren van een ‘beweging voor het heroveren van detoekomst’. Elkeen heeft een zekere speelruimte om zelf te kiezenen zich niet te latenmeedrijven. Om te zeg-gen ‘niet met mij’ en zovrijheid te herwinnen. In zijn boek Selbst Den-ken. Eine Anleitung zumWiederstand wil Welzerwat hij noemt “nooduit-gangen” aanwijzen omuit het uniforme den-ken te treden, een ‘the-rapie om uit onze tun-nelvisie te geraken’.Het doel is een ‘nieuwe geschiedenis van onszelf’ te vertellen endat doe je best aan de hand van heel concrete verhalen. Daarovergaat Der Futurzwei Zukunftsalmanach 2013. Geschichten vom gutenUmgang mit der Welt. Een bundeling ervaringen van mensen diede omkeer gemaakt hebben. Welzer noemt dit vormen van sociaalleren, om zo stappen te kunnen zetten op de nieuwe weg. ‘Hetleven verloopt in de indicatief. Conjunctieven hebben nog nooit dewereld veranderd’, stelt Welzer. Of: ‘Een goede omgang met dewereld is niet een klimaatconferentie bijwonen, maar de ervaringvan verandering van levensstijl, van andere vormen van onderne-men, andere culturele waarden.’ Helaas zijn deze boeken nog nietvertaald in het Nederlands, maar ze zijn een absolute aanradervoor wie hongert naar een inspirerende alternatieve kijk. (adw)

Selbst Denken. Eine Anleitung zum Widerstanddoor

Harald Welzer is uitgegeven door Fischer Verlag, 329 blzn.

ISBN 978 3 10 0894359.

Der Futurzwei Zukunftsalmanach 2013 door Harald Welzer en

Stephan Rammler is uitgegeven door Fischer Verlag, 464 blzn, ISBN

978 3 596 19420 9

ZWIJGEN OVER INDIA?

De opdracht en het belang van Reconceptualizing India Studieswordt in de inleiding van het boek meteen duidelijk gemaakt: nuIndia, als een van de opkomende machten, op het punt staat dewereldgeschiedenis opnieuw mee te bepalen, is het belangrijkerdan ooit om India goed te begrijpen. Die mondiale context wordtin de rest van het boek achterwege gelaten. En wie hoopt op heteinde van de 243 bladzijden veeleisende tekst een antwoord tevinden op de vraag in de eerste regel (‘Wat heeft India te biedenaan de wereld van vandaag en morgen?’), kan zich de moeitebesparen. S.N. Balagangadhara weigert namelijk in te gaan op devragen die over India gesteld worden, omdat die vragen vooral ietszeggen over degene die ze stelt (het Westen), terwijl de antwoor-den ook altijd gebruik maken van de kennis over India die vol-gens hem bijna exclusief Europees is.

Er valt veel te zeggen voor de basisanalysevan Balagangadhara. De kennis van India,het hindoeïsme en de andere religieuze ofmaatschappelijke culturen maakt inder-daad –nog steeds– uitgebreid gebruik vanhet werk van oriëntalisten uit de achttiendeen negentiende eeuw. Het opzet om diekoloniale erfenis te ontmantelen, is danook een uitgesproken verdedigbaar project.De redeneringen die de auteur hierrondopbouwt, zijn soms heel verhelderend,soms al te retorisch. Het gevolg van datlaatste is dat al wie de absolute scepsis van

de auteur tegenover hindoeïsme als religie of tegenover het kaste-systeem als organiserend principe van de samenleving niet deelt,ongenadig weggezet wordt als iemand die nog met een koloniaalbewustzijn naar de dingen kijkt. Het is overigens tekenend voor dit soort post-koloniale analysesdat ze heel uitgebreid duidelijk maken dat de zaken die anderenzeggen onterecht zijn, maar dat een alternatief spreken en wetenachterwege blijft. Het eindresultaat is de vaststelling dat sprekenover India onmogelijk is, niet alleen voor westerse, maar ook voorIndiase intellectuelen. De enige positie die als authentiek over-blijft, is die van een Indiase bevolking die haar Indiaas-zijn leertzonder er vragen over te stellen. Dat lijkt me ontoereikend enpotentieel zelfs verlammend voor een land dat zichzelf terecht alswereldspeler van formaat presenteert. (gg)

Reconceptualizing India Studies door S.N. Balagangadhara isuitgegeven door Oxford University Press270blzn. ISBN9780198082965

Anderstaligeboeken


APRIL 2013

TICKETS: WWW.DEROMA.BE + 03 292 97 40 + FNAC

05/04 LOCOMONDO + Wahwahsda + dj Bobalicious 06/04 CARMEN SOUZA 12/04 BALKANBEATS ANTWERP VII: LA CARAVANE PASSE + W. Vicktor + dj Robert Soko 17/04 SHAKARA UNITED + dj Mukambo 18/04 MARIANA CORNEJO & MACARENA RAMIREZ

AL

L OOLO/04

06/0412/04

50 Oah

LOCa W d ahs

M wah W+ W

RME CARMEN AN

CB TAATALKANBEBB

P VI

OOMONDONMONDOOO

APRIL 2013

OMONDO ous b d o usda + dj Bobalicious

AZA S V VI

ZAS ANTWE W

UON SS S ANTWERP VII: TTT

SS

18/04

ARALA CL RAL

OMA.B .DERS: WWW W.DERTICKET

/04

ARA Ckt

LA C . V or + dj Ricktickt V. V W W+ W

ARA 77/041 SHAKARA amb+ dj Muk

A MARIANAREC& MA

ANE Pob

N AA

C7 40 + FNA3 292 9BE + 0

ASSE P P PASSE PASSEANE P PASSE dj ob ob VVANE PAAV

oobert Sok dj R Rr + dj RA A UA UNITEDbo

O JORNEA CZIREMARA EN

Dochouse Brussels presenteert:

02.04.201220:30

Een fascinerende inkijk in de Latin Lesbian,

Gay, Bisexual, Trans-gender community

in L.A.

� lm - documentaire

US, 2012, 75’

WuTsang (US)

Wildness

beursschouwburg

beursschouwburg.be

VR 05 | 04 RENATA ROSA UN SONHO BRASILEIRO ZA 13 | 04 ROMA DAY @ DE CENTRALE ft. ORKESTAR RAIM ZO 14 | 04 TÜRKÜ AYDIN ÖZTÜRK, SANİYE & SİNAN ZO 21 | 04 IMAM BAILDI BOUZOUKI MEETS ELECTRO SWING VR 26 | 04 TÜRKÜ VOLKSMUZIEK UIT ANATOLIË ZA 27 | 04 BEHDAD BABAI & NAVID AFGHAH IRAANS KLASSIEK’ DI 30 | 04 GRUP TINI ODE AAN DE TURKSE VOLKSMUZIEK DO 18 T/M 20 | 04 & DO 25 T/M 27 | 04 CHOKRI & ZOUZOU BEN CHIKHA

DE WAARHEIDSCOMMISSIE: EXPO ZOO HUMAIN (OUD-JUSTITIEPALEIS)

MEER: WWW.DECENTRALE.BEDE CENTRALE GEEFT VOOR DE CONCERTEN EEN DUOTICKET WEG. WAAG JE KANS EN STUUR JE CONCERTVOORKEUR NAAR [email protected] MET VERMELDING MO*/APRIL_2013

@DE CENTRALE

@DE CENTRALE

@DE CENTRALE

@DE CENTRALE

@DE CENTRALE APR 2013

APR 2013

KRISTI STASSINOPOULOU & STATHIS KALYVIOTIS

GREEKADELIA

25 APRDONDERDAG

20:00

TREFDAG LINX+

In rode bootjes, met een snee brood en Nigel Williams!

zondag 26 mei 2013

foto

: K

ari

n B

org

hou

ts

Vier mee 100 jaar vooruit!

www.linxplus.be

6 ondag 2z

illiams!en Nigel W, mestjeode booIn r

013 mei 2ood t een snee br e

.be.linxpluswwww.linxplus

28 aprilHet Groene BoekAuteurs uit binnen- en buitenland gaanin gesprek over de transitie naar eensociaal-ecologische samenleving. Gastenzijn onder meer Harald Welzer, PaulVerhaeghe, Marcel Möring en JanBlommaert. (zie ook interview met Welzerblz 20)Kaaitheater, Saincetelettesquare 19,Brussel.Info en tickets: www.hetgroeneboek.be

INFORMATIEF22 aprilVan wie is de openbare ruimte?Hoe gaan we om met de publieke ruim-te en hoe ver mag de privésector zichdaar (niet) mee moeien? Debat metChristofe Grafe (directeur Vai), ManuClaeys (stRaten-generaal) en Dirk Barrez(DeWereldMorgen.be).20u., Bourla, Komedieplaats 18,Antwerpen.Info en tickets: www.toneelhuis.be

22 aprilChina, traditie en moderiteitSchrijfster Lulu Wang schetst een beeldvan haar geboorteland op de grens tus-sen traditie en moderniteit.Sopraanzangeres Xiaolan Ji zorgt vooreen passende muzikale omlijsting.20u.15, HETPALEIS, Theaterplein 2,Antwerpen.Info en tickets: www.hetpaleis.be

29 aprilGeld en duurzaamheidLezing van geldspecialist Bernard Lietaerover de ecologie van het geld en over denoodzaak aan complementaire munten. 20u., STUK, Naamsestraat 96, Leuven.Info en tickets: www.stuk.be

CULTUUR2 aprilWildnessDocumentaire van Wu Tsang over deLatino LGBT-gemeenschap in LosAngeles. De film wordt voor het eerst in België getoond.20u.30, Beursschouwburg, A. Ortsstraat20-28, Brussel.Info en tickets: www.beursschouwburg.be

Vanaf 3 aprilInch’AllahEen portret van een Canadese vrouw diein Jeruzalem samenwoont met eenIsraëlische vrijheidsstrijdster, maar elkedag de grens oversteekt om in Palestinagewonde Palestijnse burgers te verzor-gen. Vanaf 3 april in de bioscoop.Info: www.cineart.be

17 aprilShakara UnitedDe Belgische afro-beatformatie ShakaraUnited presenteert zijn nieuwste cd. DjMukambo zorgt achteraf voor zinderen-de world grooves.20u.30, De Roma, Turnhoutsebaan286, Borgerhout.Info en tickets: www.deroma.be

19-21 aprilWoshkoor: HoopHet Woshkoor brengt liederen uit allehoeken van de wereld, over de gruwelvan de oorlog, de wanhoop, het verdrietmaar vooral over het geloof dat de vredehet uiteindelijk haalt. 19 en 20 april, telkens om 20u., 21 aprilom 15u., CC Zwaneberg, Cultuurplein 1,Heist-op-den-Berg. Info en tickets: May Dierckx – 015.241121

25 aprilGreekadeliaConcert van de Griekse singer-songwri-ter Kristi Stassinopoulou en multi-instrumentalist Stathis Kalyviotis. Zestellen hun recentste cd Greekadelia vooren brengen ook enkele nummers uitvorige albums.20u., De Centrale, Kraankindersstraat 2,Gent.Info en tickets: www.decentrale.be

Eerste referentie: de Canadees-Franse filmInch’Allah won een prestigieuze filmprijs inBerlijn. Tweede referentie: achter de film zittende producenten van twee filmparels, Incendiesen Monsieur Lazhar. Rode draad is de confronta-tie tussen verschillende werelden en tegenge-stelde visies: een Canadese arts geraakt mentaalgevangen tussen vriendschappen in twee werel-den, die van de grauwe werkelijkheid van eenPalestijns vluchtelingenkamp en de Israëlische–westerse– samenleving.

‘In het Duitse taalgebied worden drieënzestigregionale munten gelanceerd’, zei geldspecialistBernard Lietaer in 2009 in een interview metMO*. ‘In het Oostenrijkse Vorarlberg verbindtde Talente-Tauschkreis 1500 deelnemers diehun talenten aanbieden –auto’s herstellen, aard-appelen telen, breien… Ze worden vergoed in delokale munt die door honderd winkelzaken alsbetaalmiddel wordt aanvaard.’ De complemen-taire munten vormen als het ware een “mone-tair ecosysteem”. Zo daalt de kwetsbaarheid vanhet financieel-economisch systeem en wordt hetbeter mogelijk om sociale en ecologische doel-stellingen te bereiken.


Surf naar www.MO.be/wedstrijd en maak kans op deze tickets.

EVENEMENT30maartFeest van de FilosofieHét filosofie-evenement van Vlaanderenfocust dit jaar op economie en waarde.Op het programma: lezingen, debatten,gesprekken en workshops met ondermeer Giorgio Agamben, PaulVerhaeghe, Paul De Grauwe, JorisLuyendijk, Tom Hodgkinson en BasHaring.13u.30, 30CC/Schouwburg enKunstencentrum STUK, Leuven.Info en tickets: www.feestvandefilosofie.be

17-21 aprilBalkan Trafik!Balkanfestival met optredens, dj-sets,filmvoorstellingen, workshops, wijnproe-verijen, bazaar... Met ondermeer: GoranBregovic, Fanfare Ciocarlia, Jericho,Klezmic Zirkus, New York Gipsy AllStars, Guta Family, Aka Balkan Moon enBarka Brass Band.Bozar, Ravensteinstraat 23, Brussel.Info en tickets: www.bozar.be

17-29 aprilFilmfestival MOOOVMOOOV is niet alleen de optelsom vanhet Turnhoutse Open Doek en CinemaNovo uit Brugge maar wil in heel Vlaan -deren een zichtbaar kwaliteitslabel zijnvoor goede films met zicht op de wereld.MOOOV zet cineasten in de kijker dieniet vanuit kortstondig winstbejag maarvanuit artistieke drang en met groot enga-gement hun film creëren, waarmee ze

ons als kijker willen raken, beroeren en in beweging zetten. Festivallocaties:Turnhout, Brugge, Genk, Sint-Niklaas,Lier, Roeselare, Koersel-Beringen.Info en tickets: www.mooov.be

19 aprilThink Global DayGie Goris (MO*) en John Vandaele(MO*) modereren twee seminaries overongelijkheid en ontwikkeling. Sprekerszijn Jos Geysels (11.11.11), Robert Bissio(Social Watch Uruguay), Bea Cantillon(Universiteit Antwerpen), Karel VanEetvelt (Unizo), Maria Espen (ETUI),Duncan Green (Oxfam UK) en JeanBossuyt (UA). Om 19u30: avonddebatover ongelijkheid, met Duncan Green(UK), Roberto Bissio (Uruguay), GauriAugustine (India) en Beverly Jansen(Zuid-Afrika). Organisatie: 11.11.11. metmedewerking van MO*, UniversiteitAntwerpen, UGent en Hiva-KULeuven. 13u.30-22u.30, Area 42, Paleizenstraat46A, Schaarbeek.Info en inschrijvingen: www.11.be/thinkglobalday

20 aprilDag van de FilosofieLezingen, workshops, gesprekken, debaten een filocafé met als centraal themaethiek en economie in onze samenleving. Metonder meer John Crombez, Ludo Abicht,Jean Paul Van Bendegem, Francine Mes -trum, Matthias Lievens en Glenn Rayp.9u.30, Geuzenhuis, Kantienberg 9,Gent.Info en inschrijvingen: www.dagvandefilosofie.ugent.be

* 25 duotickets voor elke documentaire op Filmfestival MOOOV in Brugge en Turnhout(zie ook MO*debat blz 56).

* 5 duotickets voor de Belgische première van de documentaire Wildness op 2 april in de Beursschouwburg.

* 5 duotickets voor de film Inch’Allah vanaf 3 april in de bioscoop.* 5 duotickets voor de cd-voorstelling van Shakara United op 17 april in De Roma.* 5 duotickets voor het concert van Kristi Stassinopoulou & Stathis Kalyviotis op 25 april

in De Centrale.

MO trakteert

agenda


© RV

‘The Patience Stone’

Shakara United

Gasten op Het Groene Boek zijn onder meer deDuitse sociaal-psycholoog Harald Welzer, PaulVerhaeghe, Marcel Möring, Stefan Hertmans,Jan Blommaert, Dorien Knockaert en vele ande-ren. Naast lezingen, interviews en debattenomvat Het Groene Boek ook een boekenbeursrond ecologische boeken en informatiestandenvan ngo’s actief op dit domein.

Raadpleeg de volledigeagenda opMO.be/agenda

Stefaan Anrys (voormalig Afrika-redacteurMO*) en Olivia Rutazibwa (MO*) presenterenop MOOOV een selectie pakkende documen-taires. Zo zijn er de intimistische prenten overde Nederlands-Turkse Norah Jones KarsuDönmez en Mahdi Fleifels film over het leventussen Denemarken en het Palestijns vluchte-lingenkamp Leuke Lente. De actualiteit wordtook rechttoe rechtaan behandeld zoals inThierry Michels nieuwe docu over deCongolese politicus/magnaat Katumbi of RaoulPecks haarfijne dissectie van de rampzaligehulp aan zijn Haïti.

Al was er nooit eerder zoveel rijkdom in dewereld, toch zien we dat de kloof tussen armen rijk sterk toeneemt. Hoe kan dat? Wat zijnde oorzaken? Hoe kunnen we dit onrecht aan-pakken? Deze fundamentele vragen wordenvoorgelegd aan belangrijke denkers en doenersuit de verschillende continenten. In de namid-dag zijn er twee seminaries. ‘s Avonds is er eenbuffet gevolgd door een boeiend debat met eenintercontinentale blik op ongelijkheid.

© RV

© RV

64 MOQ • april 2013 • www.mo.be 65

� Sinds enige tijd heeft het idee ingang gevonden dat dezogenaamde “bonuscultuur” in de financiële wereld aan debasis ligt van de financiële crisis. Zoals de meeste onelinersover de financiële crisis, is dat wat simplistisch en vormt het een veralgemening die geen rekening houdt met de ver-scheidenheid aan situaties. Maar ten gronde is het inderdaadjuist dat de overmatige focus op korte termijn, die effectiefnefaste gevolgen heeft gehad, mede aangewakkerd werddoor de verloningssystemen die in tal van banken werdengebruikt.

Nu is het zo dat, zeker in continentaal Europa, de mees-te raden van bestuur van grote financiële instellingen heelwat lessen hebben getrokken uit wat er allemaal is misge-gaan. Die lessen hebben te maken met duidelijkere strategi-sche keuzes, scherpere risicoanalyses en controlemechanis-men, en ook met gewijzigde verloningssystemen. Bovendienzijn de nationale toezichthouders en regelgevers veel scher-per gaan toezien op het verloningsbeleid.

Nevenverschijnseldoor Thomas Leysen

MOQ maakt de globalisering ervaarbaar, begrijpbaar en hanteerbaar.

ContactVlasfabriekstraat 11 - 1060 BrusselTel. 02.536 19 77 - [email protected] - www.MO.be

HoofdredacteurGie GorisRedactieSamira Bendadi, Kristof Clerix, Tine Danckaers, Alma De Walsche, Olivia Rutazibwa en John VandaeleEindredactieKristof Clerix en Herman JacobsWebredactieMaarten Lambrechts en Kilian De JagerStagiairsMalvina Poelvoorde, Pauline Vandenbussche en Manon PauwelsAan dit nummer werkten mee:Roberto Bissio, Thomas Leysen, Ann Demeulemeester, Tess Vonck,Nick Hannes, Lennart Hofman, Andreas Stahl, Andrea Dijkstra, Jeroen Van Loon, Tom Dieusaert en Bie Vancreaynest.Creatie en vormgeving Chris Defossez en Inge D’haenKaarten en grafieken Dirk Billen en Maarten LambrechtsIllustratieKlaas Verplancke CoverontwerpDarwin DrukRoularta PrintingMarketing, communicatie en agendaJan BuelinckxreclameregieADeMAR - www.ademaronline.com - 03 448 07 57AdministratieJan VanhuysseAfgevaardigd bestuurderJan LamersVerantwoordelijke uitgever Frank Beke

• MO* is een uitgave van Roularta Publishing NV in opdracht vanWereldmediahuis vzw. De leden van Wereldmediahuis zijn 11.11.11, Broederlijk Delen, FOS, Oxfam Wereldwinkels, Plan België,Stichting Liedts, Trias, Vredeseilanden en Wereldsolidariteit. • MO* is aangesloten bij CeLT vzw, de vereniging van Culturele en Literaire Tijdschriften, www.detijdschriften.be.• MO* krijgt de steun van de Belgische Ontwikkelings samenwerking en de Vlaamse regering. Overname van artikels is toe gestaan mits bron-ver melding en toestemming van de hoofdredacteur.

Abonnementen MO*Postbus 360 - 8800 RoeselareTel 078 35 33 13 - Fax 078 35 33 [email protected] inschrijving, wijziging of info over uw abonnementPrijsJaarabonnement België: 36 euro.Jaarabonnement buitenland: vraag inlichtingen.BetalingOfwel gewoon uw naam en adres opgeven en wachten op ons bericht.Ofwel rechtstreeks op rekeningnummer IBAN: BE57 4721 0111 8135 enBIC: KREDBEBB met vermelding van het exacte afleveradres.Ofwel door opgave van nummer en vervaldag van uw kredietkaart(American Express, Diners, Eurocard, Visa).

colofon


Bij KBC is er in de laatste twee jaar bijvoorbeeld reeds eengrens van één op één in de verhouding vaste en variabelevergoeding voor alle medewerkers gebruikt, zoals hetEuropees Parlement die nu wil vastleggen. Voor de ledenvan het directiecomité van KBC was het zelfs zo dat zij gedu-rende drie van de laatste vijf jaar helemaal geen variabelevergoeding gekregen hebben. Als er variabele vergoedinguitbetaald wordt, wordt die dan ook nog eens gespreid uitbe-taald over een periode van drie tot vijf jaar, en kan zij onder-worpen worden aan een “malus” en aan een “claw-back”(terugvorderingsclausule bij onregelmatigheden).

De “bonuscultuur” zoals zij nog steeds leeft bij tal vaninternationale zakenbanken, meestal gebaseerd in Londonen New York, staat dus heel ver van de realiteit bij eenBelgische bankverzekeraar. “Dé bankiers” bestaan dan ookniet. Het cultuurverschil tussen Goldman Sachs en KBC isvandaag wellicht groter dan het cultuurverschil tussen KBCen pakweg Colruyt. Spijtig dat er in het publieke debat nogsteeds zo weinig onderscheid wordt gemaakt tussen funda-menteel verschillende situaties.

Het voorakkoord dat het Europees Parlement bereiktheeft, is voor ons dan ook een nevenverschijnsel. In Londonbekijkt men dat even anders.

Thomas Leysen is voorzitter van de raad van bestuur van de KBC Groep NV.

� Bijna 25jaar na het eerste Burgermanifest is opnieuw eenfrontale aanval ingezet tegen het middenveld. Toen ging hetom strijd voor de burger en tegen de ongrijpbare belangen-groepen. De inzet nu is van een andere orde. Was er destijdseen maatschappelijk debat en een diepe politieke discussiedie leidde tot maatschappelijke vernieuwing, dan lijkt van-daag enkel vernietiging de uitkomst.

Is er dan geen plaats meer voor het middenveld in hettoekomstige Vlaanderen? Zo ja, kan dit middenveld zijndemocratische en politieke opdrachten blijven vervullen?Want vrijwilligerswerk en sociale cohesie zijn één zaak.Participatie, inspraak en een tegenmacht vormen, zijn even-zeer bestaansredenen van het middenveld.

Het middenveldweer in de touwen?

door Ann Demeulemeester

De maatschappelijke en economische uitdagingen zijn indie kwarteeuw niet kleiner geworden. Enkele jaren geledenwerkten de jeugdbewegingen gezamenlijk rond het thema Deverdraaide wereld. Er zit nogal wat verdraaid in onze wereld:toenemende armoede en ongelijkheid, hardnekkige onrecht-vaardigheden, blijvende onverdraagzaamheid, steeds minderdraagvlak voor solidariteit en een gigantisch klimaatprobleem.Knap was het van die jongelui om tegen de grondstroom in tekiezen voor een moeilijk thema, een politiek thema.

Zoals het knap is dat overal nieuwe initiatieven ontstaanvoor armoedebestrijding, betaalbare energie, betaalbaarwonen, meer duurzaamheid… Steeds weer staan toch mensenop, verenigen zich, gaan aan de slag in hun omgeving, tegende stroom in, op zoek naar verandering en verbetering vooriedereen. De inzet is dan ook groot: de economie van de toe-komst zal duurzaam zijn en rechtvaardig, anders redt demensheid het niet op deze planeet.

Gaat de ultieme belangenstrijd dan niet vooral over dezekwestie: welk sociaal en economisch model wensen we vooronze samenleving? Niet dat van sociale afbraak en austerity –zoals de (economische) toekomst van Europa geborsteldwordt. De bevolking zal dit niet blijven dragen. Veel regimesin Europa kraken daarom in hun voegen, ze verliezen elk poli-tiek draagvlak en dat alles leidt tot onbestuurbaarheid. Veelregimes zitten in een regelrecht conflict met hun burgermaat-schappij, hun middenveld. Dat is een weinig hoopgevend per-spectief.

Daarom: verenigingen aller landen, verenigt u.

Ann Demeulemeester is voormalig voorzitster van de VerenigdeVerenigingen.

© G

F

© G

F

OPINIE

Naar aanleiding van het voorakkoord in het Europees Parlement over het

beperken van bonussen in de financiële wereld vroeg MO* Thomas Leysen om een reactie.

� Om drie uur ‘s middags behoort Brussel een uur langtoe aan de tieners. Scholen lopen leeg en hangbankjes vol.De Kruidtuinserre is zo’n pleisterplaats waar hormonenbroeien in de vooravond. Exotische planten vragen tropi-sche temperaturen en het lijkt al gauw Temptation Islandmet schooltassen. Twee meisjes zijn stiekem aan hunhuiswerk bezig, in deze baldadige omgeving lijkt dat eenrebelse daad. De parkwachters slaan de prematureparingsdansen rustig gade, en schuimen geduldig hetjonge grut weer naar buiten. Er werd hier al eens een bron-zen standbeeld van zijn sokkel gehaald, ze zijn op hunhoede. Iedereen wordt uiteindelijk de serre uitgejaagd, alleen deplanten hebben het nog behaaglijk. Dan wacht ik Pitchomaar op naast de kassa van de Botanique. De cafetaria hiervoorziet forenzen en bankklerken van een democratischelunch maar twee Brusselaars die een namiddagje weg wil-len praten moeten dat dus elders doen. In café De ZottenEzel, bijvoorbeeld, want aan historisch staminee nooitgebrek in deze contreien. Van Pitcho verwacht ik eenlange lofzang op Schaarbeek, want 1030 is een gemeentevol chauvinisten. Hun huizen het mooist, hun boulevardshet breedst. Dat vond hij ook. In de jaren negentig althans,

tijdens de hoogdagen van de Brusselse hiphop. De Hallenvan Schaarbeek, aan de overkant van de straat, herbergdentoen een groots opgezet festival waar rappers en graffi-teurs elkaar vonden. Iedereen in België die in baggy pantsrondliep, droomde ervan om in de Schaarbeekse hood tewonen. CNN, Rival, Onde de Choc, het zijn namen dieogen van dertigers met een hiphopziel nog steeds doenblinken. Zelf speelde hij al in de jaren tachtig in dieHallen, toen die nog compleet vervallen waren; de kelderswaren het speelterrein van de buurtkinderen. Op zijn acht-ste woonde hij in deze straat, meegekomen met zijn vaderdie het Mobutu-regime was ontvlucht. Onlangs stond hij in diezelfde Hallen opnieuw op de plan-ken, ditmaal als acteur. De cirkel lijkt rond. Hij is terug inBrussel na enkele jaren Parijs, waar hij werkte bij de legen-darische Britse regisseur Peter Brook. Maar er is iets ver-anderd. Gedaan is het eenzijdige liefdesverhaal. Deafstand bracht inzicht. ‘Ik geloofde echt dat de dingen hierkonden veranderen, mais ça reste petit.’ Hij ziet dezelfdemensen achter dezelfde knoppen. Gaan ze “de vreemde”hier ooit als een rijkdom zien? Hij weet het niet meer.Graag wil hij hier acteren, maar moet hij altijd de grappi-ge Congolees spelen die niet zo goed Frans kan? ‘On metl’étranger dans le passé’. Ze houden ons in het verleden. Alsdeze stad twee culturele hemisferen heeft, eenNederlandstalige en een Franstalige, dan voelt hij zich dui-delijk meer thuis in die eerste. KVS, Kaaitheater,Beursschouwburg, AB: zij vatten de ziel van deze stad. DeVlamingen in Brussel, die hebben zich moeten heruitvin-den. Misschien schept dat een band met nieuwe Belgen?Zijn nieuwe album heet #rdvf (hashtag rendez vous avec lefutur). Hij kiest voor de vlucht vooruit. Hij wil zijn eigengeschiedenis overstijgen en verhalen van nu vertellen. Envooral mee een nieuwe toekomst verzinnen. Die van hemligt niet per se meer hier. New York is een optie. OfKinshasa. Maar dan om andere redenen. ‘Ik heb meerhoop voor Kinshasa dan voor Brussel.’ Hier debiteert deacteur die de woorden laat nazinderen. Dan komt de nuan-ce. ‘Het theater heeft me doen reizen: eerst in mijn hoofd,later in het echt. Ik ben niet meer zo verknocht aan dezestad. Ik wil vooral een nomade zijn.’

BRUKSELc o l u m n


door Bie Vancraeynest

© D

iete

r Tel

eman

s

Nomade

MO*magazine 103

Documents

Transcript of MO*magazine 103