MKP Handleiding def

8
Zelfbescherming & Weerbaarheid Handleiding voor leerkrachten van kinderen van 8-14 jaar ZELF BESCHERMING

Transcript of MKP Handleiding def

Page 1: MKP Handleiding def

Zelfbescherming & Weerbaarheid

Handleiding

voor leerkrachten van kinderen

van 8-14 jaar

ZELFBESCHERMING

Page 2: MKP Handleiding def

ha

nd

leid

ing Achtergrondinformatie

Of u als leerkracht nu wel of niet heeft deelgenomen aan een (variant op de) training Marietje Kessels Project: deze praktische handleiding helpt u uw leerlingen te begeleiden bij het leren opkomen voor zichzelf, en daarmee voor hun eigen veiligheid te zorgen.Het is een bewuste keuze om de handleiding los te kunnen gebruiken van de training, omdat de samenstellers het van belang vinden de (seksuele) weerbaarheid van alle kinderen te vergroten.

Marietje Kessels Project Veel weerbaarheidstrainingen zijn gebaseerd op het Marietje Kessels Project. Deze methodiek is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Het doel van het Marietje Kessels Project is enerzijds het vergroten van de weerbaarheid om te voorkomen dat kinderen slachtoffer worden van machtsmisbruik, anderzijds het voorkomen dat kinderen zichzelf schuldig maken aan grensoverschrijdend gedrag. Het project is gericht op preventie van machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag ten opzichte van kinderen, zowel door leeftijdsgenoten als door volwassenen. Het gaat bijv. om pesten, intimidatie, (seksueel) misbruik en kindermishandeling.

ZELFBESCHERMING

2 • zelfbescherming & weerbaarheid

Page 3: MKP Handleiding def

Thema's in Marietje Kessels Project pesten/plagen omgaan met elkaar inschatten situaties (on)veiligheid, eigen rol (actie-reactie) inleven in de ander groepsgevoel stem/schreeuw zelfbeheersing lichaamstaal geheimen grenzen (machts)misbruik

Waarom is weerbaar zijn belangrijk?Machtsmisbruik grijpt diep in het leven van een kind. Met name seksueel misbruik kan leiden tot psychische en psychosomatische klachten. Slachtoffers van machtsmisbruik hebben moeite om relaties aan te knopen, komen vaker dan anderen in prostitutie en criminaliteit terecht en zijn vaker dader van zedenmisdrijven. Door het vergroten van de weerbaarheid kan machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag voorkomen worden en kinderen minder kwetsbaar.

Enkele risicofactoren voor kwetsbaarheid

onwetendheid beperkt inlevingsvermogen in een ander negatief zelf- en lichaamsbeeld slechte impulscontrole moeite met sociale en communicatieve vaardigheden meisjes willen aardig gevonden worden jongens willen macho zijn naar zichzelf en anderen

Doelgroep 10-14 jaarKinderen in deze leeftijd krijgen meer eigen vrijheid, zelfstandigheid, eigen identiteit, doen na van wat ze zien bij anderen. Zij zijn gevoelig voor voorbeeldgedrag; door stil te staan bij hun eigenheid en hoe zij daarin sterk kunnen zijn vergroten zij hun weerbaarheid. De principes zijn ook al goed toepasbaar voor kinderen vanaf 8 jaar.

Leerdoelen Marietje Kessels ProjectOm de weerbaarheid te vergroten zijn de volgende leerdoelen van belang voor het kind:

Herkennen en kunnen benoemen van eigen en andermans gevoel: Ja/TwiJfEl/NEE-gevoel (wanneer ben ik veilig?).

inlevingsvermogen/(h)erkennen van grenzen (bij jezelf en anderen).

Grenzen kennen, aangeven, vasthouden en grenzen van anderen respecteren.

Veerkracht: kunnen omgaan met wisselende omstandigheden en met tegenslagen.

Zelfwaardering hebben. Bewust zijn van de gevolgen van eigen gedrag. Kunnen reflecteren over situaties of gebeurtenissen. Kennis van handelingsvariaties (Hand van 5), handelingsvertraging (4 stappen) en soorten kindermishandeling.

De pagina’s hierna zijn als volgt opgebouwd: ‘hulp’vraag van de leerling informatie die de leerkracht aan de leerling kan geven handvat voor de leerkracht

zelfbescherming & weerbaarheid • 3

Page 4: MKP Handleiding def

Hoe kan ik voor mezelf opkomen? Informatie voor de leerling:

Je mag jezelf altijd beschermen als jou iets overkomt wat je niet wilt. Of als je in gevaar bent.wanneer iemand iets met jou doet wat je niet wilt, (bijvoorbeeld je vastpakken, aan je trekken of je achtervolgen) kun je een heleboel dingen doen. Je kunt er iets van zeggen. Ook kun je andere kinderen of volwassenen te hulp roepen of bellen. Of je kunt een winkel, snackbar of buurthuis binnengaan. Soms werkt het goed om hard te schreeuwen. als je een probleem hebt, kun je dus op verschillende manieren proberen het op een goede manier te laten eindigen (‘de Hand van 5’). Dat noemen we ook wel je probleem goed oplossen. Dan blijf je veilig.

Met behulp van het ezelsbruggetje ‘de Hand van 5’ kunt u kinderen steeds weer wijzen op de manier waarop zij een probleem hebben opgelost.

welke manier heb je gebruikt? was dat goed verlopen?

was een andere manier misschien beter? Of moet je nog even denken aan bijvoorbeeld

een duidelijkere lichaamstaal of stem? Of iets anders?

Heb je bewust voor deze manier gekozen? Hiermee maakt u kinderen bewust van hun reactie, of deze al dan niet adequaat was en welke alternatieven er zijn.

Hoe herken ik mijn gevoel?Informatie voor de leerling:

als je een Ja-gevoel hebt, heb je een veilig gevoel en hoef je niet voor jezelf op te komen.Heb je een NEE-gevoel of een TwiJfEl-gevoel, dan is het een onveilig gevoel en dan mag je voor jezelf opkomen. Dan kun je laten weten wat jij wel en niet prettig vindt.Vul de volgende oefening eens in:

Mijn buurman vraagt of ik hem kan helpen zijn boodschappen naar binnen te brengen.

5 manieren om jezelf te beschermen

De Hand van 5:1 weg gaan (duim)2 duidelijk praten (wijsvinger)3 schreeuwen/vechten (middelvinger)4 negeren (ringvinger)5 hulp halen/vragen (pink)

Herken je gevoel

Een NEE-gevoel betekent: ONVEiliG

Een TwiJfEl gevoel betekent: TwiJfEl

Een Ja-gevoel betekent: VEiliG

Een NEE gevoel? Laat het merken

Zeg duidelijk NEE en:1 Ga stevig staan of zitten2 Maak je groot.3 Trek een strak gezicht.4 Praat duidelijk hoorbaar5 Kijk de ander aan en wees

overtuigend

4 • zelfbescherming & weerbaarheid

ha

nd

leid

ing

Page 5: MKP Handleiding def

Ik krijg dan een JA/NEE/TWIJFEL gevoel. Ik denk dan: . . . . . . . Ik zeg: . . . . . . . Ik laat dit zien door: . . . . . . .

Door kinderen in verschillende situaties te helpen benoemen wat voor gevoel zij hebben, leren zij:

Hun gevoel te herkennen en dat van een ander. De (on)veiligheid van de situatie te herkennen. Bewust te maken van het feit dat je gedrag of acties niet

altijd kloppen met je gevoel (hoe geef jij je grenzen aan?). Hun grenzen duidelijk aan te geven.

Bovengenoemde invuloefening kunt u voor concrete situaties van de leerling gebruiken.

Een NEE-gevoel? Laat het merken!

als je ‘nee’ zegt tegen iemand dan moet die ander ook aan je lichaam kunnen zien dat je het meent.

NEE zeggen is een manier van zelfbescherming. Dit is de lichaamstaal, die hoort bij een NEE-gevoel.

Veel kinderen (en ook volwassenen!) vinden het moeilijk om NEE te zeggen. Je kunt NEE op een heleboel manieren zeggen. Het is zaak om je eigen duidelijke manier te ontdekken.

Wat zijn grenzen?

ieder mens heeft zijn/haar eigen grenzen. Die grenzen kunnen gaan over: je gevoel, lichaam, spullen, ruimte om je heen. als iemand over jouw grenzen heengaat, mag je er iets van zeggen. Meestal luistert de ander naar jou. anderen hebben ook grenzen. Daar mag jij niet zomaar overheen. Dan ben jij degene die moet luisteren. Je bezorgt de ander dan een NEE- of TwiJfEl-gevoel.

Hulp-vraag lijst

Vertel:1 Hoe je je voelt2 wat jouw probleem is3 Hoe je geholpen

wilt worden

3 vragen voor je veiligheid

1 Heb ik een Ja, NEE of een Twijfel-gevoel?2 als ik Ja zeg, is er dan iemand die weet waar ik ben?3 als ik Ja zeg en ik kom in de problemen, is er dan

iemand die mij helpt?

als op één van deze vragen het antwoord ‘nee’ is, of het antwoord is ‘ik twijfel’, dan moet je het niet doen. 1 x nee = nee!

Waarschuwen,de 4 stappen

1 Zeg rustig en duidelijk dat je iets niet wilt

2 Zeg boos dat je het niet wilt3 waarschuw de ander4 Doe waarvoor je hebt

gewaarschuwd

zelfbescherming & weerbaarheid • 5

Page 6: MKP Handleiding def

do

ce

nte

nh

an

dle

idin

g Hoe kan iemand over jouw grenzen gaan? Hoe weet je wat jouw grens is? Hoe geef je je grens duidelijk aan? Hoe weet je wat de grens van een ander is? Geeft iedereen zijn grenzen op dezelfde manier aan?

Hoe ga ik om met boosheid?

Boosheid is een normaal gevoel. ieder kind mag boos zijn en boosheid laten merken. Boosheid laat je merken door duidelijk te zijn wat je wel en niet wilt. Kun jij dat? Sommige kinderen zijn te weinig boos, zij worden stil, verdrietig of alleen boos op zichzelf. Sommige kinderen worden teveel of te snel boos, zij schreeuwen, slaan of schoppen snel. Zij moeten leren om zichzelf te beheersen. Hoe zit dat bij jou?

eerkracht:Tips bij boosheid uiten:

Geef zelf het goede voorbeeld, blijf rustig en laat zien hoe u met boosheid omgaat en wat de signaalfunctie van boosheid is.

Praat met de leerling als het gekalmeerd is over het gevoel en help hem de emotie te herkennen en te begrijpen.

welke schrik of frustratie ging er aan vooraf? welke grens is overschreden? Boosheid is namelijk niet iets wat je overkomt.

Stimuleer de leerling om de boosheid op een goede manier te uiten en zijn grenzen te herkennen.

Ondersteun de leerling om het probleem zelf op te lossen.

Vragen die de leerling gesteld kunnen worden om over boosheid in gesprek te komen:

Hoe merk je dat iemand moeite heeft om zijn boosheid te laten zien?

Hoe merk je dat iemand boos is? is dit voor iedereen hetzelfde? wat zou iemand die snel en/of veel boos wordt kunnen doen om zichzelf rustig te krijgen, om niet snel of veel boos te worden?

Hoe los ik een conflict op?

Je mag NEE zeggen als iemand op een manier die jij vervelend vindt aan jou of aan jouw spullen komt. Gebruik de 4 stappen als iemand niet direct luistert.Stap 1 Zeg duidelijk dat je het niet wilt. Stap 2 Zeg boos dat je het niet wilt.Stap 3 waarschuw de ander. Stap 4 Doe waarvoor je gewaarschuwd hebt.let op! als je in nood bent gebruik je niet de 4 stappen! Dan ren je zo snel mogelijk weg. als dat niet kan, dan ga je schreeuwen, schoppen en slaan. Daarna ren je weg. Informatie voor de leerkracht:

De leerling leert eerst zelf een conflict op te lossen, voordat deze om hulp komt vragen. Een juist gebruik van lichaamstaal en stem speelt een belangrijke rol om duidelijk over te komen. Soms durven kinderen niets terug te doen of te zeggen. Soms denken kinderen dat het hun eigen schuld is wat hen overkomt. Probeer in een gesprek helder te krijgen wat de reden is.

Ik heb een probleem. Hoe krijg ik hulp?formatie voor de leerling:

wat moet je vertellen als je iemand om hulp vraagt?

6 • zelfbescherming & weerbaarheid

Page 7: MKP Handleiding def

Hoe je je voelt. wat jouw probleem is. Hoe je geholpen wilt worden.

als je iemand om hulp vraagt dan is het fijn als hij of zij je ook echt helpt. Door naar je te luisteren, of je te troosten met een arm om je schouder, of door samen met jou een oplossing te zoeken voor je probleem. Het kan gebeuren dat je geen hulp krijgt, ook al heb je erom gevraagd. Niet alle mensen kunnen hulp geven. Soms moet je wel drie keer je probleem vertellen tot je iemand hebt gevonden die jou helpt. Hulp vragen is een manier van ‘zelfbescherming’.

als een kind om hulp bij een probleem vraagt, dan is het fijn als het kind te horen krijgt:

ik geloof wat je zegt. Het is niet jouw schuld. wat vervelend voor je dat dit is gebeurd. ik ben blij dat je het mij verteld hebt. ik ga je helpen.

Dit noemen we de ‘GEEf-HUlP-liJST’.

Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandelingin 2012 is de nieuwe wet Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling ingevoerd. De wet geldt voor alle beroepskrachten die werkzaam zijn in de sectoren onderwijs, kinderopvang, gezondheidszorg, jeugdzorg, maatschappelijk ondersteuning en justitie. Een meldcode bevat een stappenplan. Dit stappenplan leidt de beroepskracht stap voor stap door het proces vanaf het moment dat hij signaleert tot aan het moment dat hij eventueel een beslissing neemt over het doen van een melding. Signaleren wordt gezien als een belangrijk onderdeel van de beroepshouding van de beroepskrachten die binnen de organisatie werkzaam zijn. Signalering is geen stap in het stappenplan, maar eerder een grondhouding.

StoplichtspelLeerdoel: Zelfstandig keuzes durven maken, leren luisteren naar je gevoel, durven zeggen waarom je iets vindt of voelt.Materiaal: lijst met eenduidige stellingen, 3 kleuren hoepels of pionnenUitleg: Hier liggen 3 kleuren hoepels. Het zijn de kleuren van een stoplicht. wat betekenen de kleuren? in dit spel is groen een Ja-gevoel, oranje een TwiJfEl-/MiSScHiEN-gevoel en rood een duidelijk NEE-gevoel. Voel je dat ergens in je lijf? En zo ja, waar?ik ga straks telkens een zinnetje voorlezen. Daarna mag jij kiezen waar je gaat staan. Het allerbelangrijkste daarbij is dat je luistert naar wat JiJ belangrijk vindt! Aandachtspunten: laat telkens een paar kinderen uitleggen waarom ze een bepaald gevoel hebben gekozen. Houd met de stellingen rekening met de privésituaties van kinderen. let op: zeker bij de 1e keer moeten de kinderen de gevoelens nog leren herkennen. Voorbeeldstellingen:

Je krijgt vanmiddag je rapport. De vader van je vriend(in)

slaat een arm om je heen. Je vriend(in) vertelt je geheim

door. Je ziet dat een kind uit je klas

wordt opgesloten in de wc.

zelfbescherming & weerbaarheid • 7

Page 8: MKP Handleiding def

Colofon

Uitgave: SO&T - kwaliteit in opvoeden & opgroeien, 2012

Meer informatie: www.kwaliteitinopvoeden.nl

Tekstsamenstelling en redactie: Tacey Benig, SO&T

Illustraties: Jasper andries, amsterdam

Vormgeving: MNB communications, Nijkerk

Het Marietje Kesselsproject wordt uitgevoerd door Stichting SO&T als de cursus Zelfbescherming.T 020 561 10 70E [email protected]

Deze handleiding is tot stand gebracht dankzij financiering van Stichting Kinderpostzegels Nederland (www.kinderpostzegels.nl).

copyright © SO&T 2012Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, overgenomen of openbaar worden gemaakt zonder schriftelijke toestemming van SO&T.

Meer informatiewww.kindertelefoon.nl www.sensoor.nlwww.amk-amsterdam.nlwww.pestweb.nl www.bibbers.nlwww. jipsite.nlwww.ikzitindeshit.nlwww.lover-boy.nlwww.kidstegengeweld.nlwww.helpwanted.nlwww.surfsafe.nlwww.weetwatjetypt.nlwww.meldcode.nlwww.kindermishandeling.nlwww.kindermishandeling.infowww.protocolkindermishandeling.nlwww.huiselijkgeweld.nl/cgi-bin/beroepsgeheim.cgi

BoekenSanderijn van der Doef, Een Boek Over Nee En Ja Zeggen

Klaar van Helvoort, Yoland clarijs,Handboek Marietje Kessels Project