Verbeteringen versnellen

‘Ontwikkeling bedrijfscultuur voor meer betrouwbaarheid’

Nieuwe VGM-speerpunten in beeld

Voortgang Europese duurzaamheidsdoelen

Energiereductie

Uitstoot

Een saaie leverancier kan soms heel aantrekkelijk zijn

Laptopstandaard van PVC-buis; hoe gaaf is dat?

Colofon

Als organisatie heb je te maken met externe invloeden. Soms zijn dit hevige winterstormen. Hoe wij daarmee omgaan, daar zit onze invloed. Wij willen ‘het betrouwbare alternatief ’ in de PVC-markt zijn en blijven; een organisatie die staat als een huis en levert wat ze belooft.

Door de storm

PVC in beweging u i t g a v e s h i n - e t s u p v c b v , o k t o b e r 2 0 1 5

Houd je op de hoogte van wat Shin-Etsu beweegt

Dit digitale relatiemagazine verzenden wij twee keer per jaar. Ben jij geïnteresseerd, stuur dan een e-mail naar

info@shinetsu.nl. Je komt dan op de distributie lijst te staan. Afmelden kan ook met een e-mail.

‘Clickable’ De inhoudsopgave is aanklikbaar. Onderaan iedere pagina kun je direct naar de artikelen van je interesse doorklikken.

INHOUD

D I G I T A A L Shin-Etsu kiest bewust voor een digitaal verslag. Wij stellen het dan ook op prijs als je ervoor kiest om dit verslag niet uit te printen.

pvc in beweging | nummer 17

‘Het betrouwbare alternatief’ in de PVC-markt zijn en blijven. Dat wil Shin-Etsu bereiken: een organisatie die staat als een huis en levert wat ze belooft. Kortom, een organisatie die opvalt door onopvallendheid. Om die geruisloze stabiliteit en betrouwbaarheid verder te laten groeien, neemt Shin-Etsu maatregelen op het gebied van structuur en cultuur.

Verbeteringen versnellen

Site Manager Jan Henk Kort: ‘Wie denkt dat Shin-Etsu bij tegenwind bij de pakken neer gaat zitten, die kent ons niet goed.’

Shell Moerdijk levert sinds afgelopen zomer weer etheen, waardoor Shin-Etsu weer voluit kan produceren. Site Manager Jan Henk Kort: ‘Tijdens de periode dat dat niet kon, hebben we aan onze klanten aangegeven wat wij wél konden leveren – en vervolgens hebben we dat ook allemaal waargemaakt.’ In augustus werden we voor de derde keer binnen twaalf maanden geconfronteerd met een force majeure van een leverancier; dit keer de stoomvoor ziening van AkzoNobel. Het gevolg was een gedwongen noodstop van alle fabrieken op het bedrijvenparkterrein Botlek. Onze VCM-plant is gecontroleerd down gegaan zonder emissies of incidenten.

pvc in beweging | nummer 17 2

Jan Henk Kort: ‘Dit was echt balen. Maar wie denkt dat Shin-Etsu-mede werkers bij de pakken neer gaan zitten na deze derde tegenslag binnen een jaar, die kent ons niet goed. Onze beide fabrieken hebben ingespeeld op de situatie door ‘opportunity based’ onderhoud en proactief werkzaamheden uit te voeren die een succesvolle opstart ondersteunden.’

Tempo hoger

In de afgelopen twaalf maanden heeft Shin-Etsu in kaart gebracht hoe het zijn verbeterprocessen kan versnellen. Kort: ‘We zijn tevreden over de uitkomsten van de verbeterprocessen die wij al eerder in gang hebben gezet. Denk aan goede resultaten bij de overheidsinspecties BRZO van de beide fabrieken, twee succesvolle stops op onze locaties Pernis en Botlek, en het feit dat we geen incidenten en ongevallen hebben gehad tijdens deze stops. Maar, we moeten verder verbeteren en vooral sneller. Het tempo waarin we onze verbeterprojecten uitvoeren, moet van ons hoger. Daarom zijn we vorig jaar begonnen met een nieuwe aanpak.

Via programmamanagement sturen we nu heel strak en kort-cyclisch op de voortgang van onze verbeterprojecten.’

Verbetergebieden

Het programmamanagement richt zich op vier vooraf vastgestelde verbetergebieden. Die gebieden zijn: kostenbeheersing en –reductie, productie-efficiency, de prestaties in veiligheid, gezondheid en milieu en tot slot de werkprocessen. Binnen deze vier verbetergebieden onderscheiden we elf thema’s, die onder de verantwoordelijkheid vallen van een themaleider. In de praktijk is dat een lid van het sitemanagement-team. Daaronder vallen weer verschillende verbeterprojecten, die door verschillende medewerkers worden uitgevoerd. Het belangrijkste verschil met de oude verbeterwerkwijze? ‘Een strakke structuur, met veel overlegmomenten’, zegt Kort. ‘Elke veertien dagen overleg ik met de themaleiders, en zij op hun beurt met de projectleiders en de uitvoerenden. Dat betekent dat we alles nauwgezet volgen én dat we elkaar elke twee weken aan de gemaakte afspraken kunnen houden.

Als je pas na drie maanden overlegt, kan het toch voorkomen dat iemand iets is vergeten, of dat het tempo van de voortgang eruit gaat.’

Grondigheid

‘Een ander voordeel van programma-management’, vervolgt Kort, ‘is dat we de scope van een project veel helderder vaststellen. Aan het begin van een verbetertraject kost die grondigheid extra tijd, maar juist daardoor kun je vervolgens beter tempo maken.’

Naast deze nieuwe structuur maat-regelen, werkt Shin-Etsu tegelijkertijd aan een cultuurontwikkelings-programma. ‘Zonder aandacht voor de menselijke aspecten kunnen we de gewenste versnelling niet bereiken’, vindt Kort. ‘In het bereiken van meer productie betrouwbaarheid past ook dat je de tijd neemt om met elkaar af te spreken hoe je dat gaat bereiken. Hierover lees je meer in het artikel op pagina 4.’

pvc in beweging | nummer 17

‘Ontwikkeling bedrijfscultuur voor meer betrouwbaarheid’Freek Peters, Galan Groep is van huis uit organisatie psycholoog en werkt al dertig jaar als adviseur op dit gebied voor uiteen lopende organisaties. Zijn hulp werd ingeroepen op het moment dat Shin-Etsu zich realiseerde dat het bedrijf een cultuur ontwikkeling nodig had om de slogan: ‘het betrouwbaar alternatief’ waar te kunnen maken.

‘Shin-Etsu is een technisch bedrijf, dat geneigd is technische oplossingen te zoeken’, zo verklaart Peters de reden van zijn betrokkenheid als organisatie psycholoog. ‘De menselijke factor bij het streven naar meer productiebetrouw baarheid is daarbij tot dusver onderbelicht gebleven. Maar in een uiterst competitieve markt wordt betrouw-baarheid een eerste noodzaak om voort te kunnen bestaan en daar heb je nu eenmaal de mensen bij nodig. Zeker wanneer je bedenkt dat veel productie verstoringen uiteindelijk te herleiden zijn tot menselijk handelen.’

Te aardig voor elkaar

Bij een cultuurontwikkeling moet je rekenen op een proces dat een aantal jaren duurt. Daarna moet je kunnen meten dat de productie betrouwbaarheid is verbeterd. ‘De aanpak die is gekozen’, vervolgt Peters, ‘is dat met elke afdeling een twee- tot drietal sessies worden gehouden. In die sessies probeer je boven water te halen wat de organisatiepatronen en gewoonten zijn en wat je daaraan kunt verbeteren. Wat mij opviel is dat de mensen van Shin-Etsu uiterst gemotiveerd zijn en echt hart voor de zaak hebben.

Een probleem is dat ze te aardig zijn voor elkaar en elkaar onvoldoende aan gemaakte afspraken houden. Ook de leiding stuurt daar niet genoeg op en dat zal moeten veranderen.’

Elkaar scherp houden

‘Het vertoonde gedrag is op zich logisch: je zit bovenop elkaars lip, werkt al lang samen en dan is het prettig als iedereen aardig voor elkaar is. Maar de tijden zijn veranderd en Shin-Etsu zal moeten mee veranderen om een goede marktpositie te behouden.

Freek Peters, organisatiepsycholoog: ‘De mensen van Shin-Etsu zijn uiterst gemotiveerd en hebben echt hart voor de zaak.’

pvc in beweging | nummer 17

Daarom zetten we naast al die aardigheid nu ook de verplichting om elkaar scherp te houden en elkaar aan te spreken op dingen die niet goed gaan. Daarover maken we gezamenlijk in de sessies afspraken, en op het nakomen van deze afspraken wordt nu wél streng gestuurd. Juist nu er weer economische kansen zijn voor Shin-Etsu, is de noodzaak groot om deze cultuur-ontwikkeling met elkaar door te maken. Op die manier kunnen we de resultaten verbeteren.’

Helderder afspraken

‘Binnen het Plant Team zijn we volop aan de slag met het cultuurtraject en we merken er al veel van’, vertelt Plant Manager van de PVC-fabriek Kees van Ede. ‘Om te beginnen maken we helderder afspraken over wat we binnen de organisatie van elkaar verwachten. Daardoor voorkom je misverstanden en kun je elkaar gemakkelijker scherper aan spreken. Ook hebben we op persoonlijk vlak geleerd welk gedrag meehelpt aan het verbeteren van de productie betrouw-baarheid en die kennis gebruiken we. Zelf heb ik bijvoorbeeld geleerd dat teveel nuance niet goed is. In de aan sturing moet ik duidelijker zeggen wat ik wil.’

Maatregelen

Het Plant Team heeft ook een paar organi satorische maatregelen ingevoerd. ‘Zo stellen we in regelmatig overleg met de reliability engineer de actuele prioriteiten van de lopende onder zoeken vast’, vervolgt Van Ede. ‘Ook werken we sinds dit jaar met programma management, waarmee we binnen een strakke structuur werken aan operationele verbeteringen. En we hebben duidelijker afspraken gemaakt over het tempo waarin onze operators hun vakvolwassen heid bereiken.’ Voor Van Ede is het traject geslaagd als de productie betrouwbaarheid meetbaar toeneemt. ‘Er is dan sprake van een betere beheersing van de fabriek en mensen die heel scherp weten wat hun bijdrage daaraan is.’

Plant Team van de PVC-fabriek: ‘Wij maken helderder afspraken over wat wij van elkaar verwachten. Zo houden wij elkaar scherp.’

pvc in beweging | nummer 17

Nieuwe VGM-speerpunten in beeld

Shin-Etsu vindt openheid en transparantie belangrijk. Daarom rapporteren we in ‘PVC in beweging’ over onze VGM-speerpunten: energiereductie, reductie van emissie van (gechloreerde) koolwaterstoffen en gevaarlijk afval. Deze speer punten hangen nauw samen met het meerjaren-programma Vinylplus dat wij als Europese PVC-industrie nastreven. VinylPlus is de combinatie van doelstellingen, projecten en initiatieven gericht op duurzame ontwikkeling van PVC.

Behalve deze speerpunten hebben wij nog andere VGM-doelstellingen, in totaal zijn dit er 86. Voor al deze doelstellingen zijn ambitieuze targets voor 2020 geformuleerd. Omdat dit aantal te groot is om hier te bespreken, lichten we alleen de speer-punten toe. Over veel VGM-indicatoren rapporteren we jaarlijks verplicht in ons overheidsmilieujaarverslag.

pvc in beweging | nummer 17

Gechloreerde koolwaterstoffen naar water

Gechloreerde koolwaterstoffen kunnen in de VCM-fabriek in (koel)waterstromen terechtkomen, bijvoorbeeld als gevolg van lekkages. Het EDC-verlies in 2014 is lager uitgevallen dan in 2013. Om de doelstelling voor 2020 te bereiken zullen we nog aanvullende maatregelen moeten nemen.

0

200

400

600

800

20142013201220112010

255

kg/jaar

368

755

415432

norm / doelstelling 2020: < 200 kg

Totaal aan koolwaterstoffen naar lucht,

inclusief gechloreerd (VCM-fabriek)

Eind 2013 heeft het bedrijvenpark Botlek een belangrijke installatie in bedrijf genomen. Deze back-upinstallatie voor de oxy waste gas-verbranding in de vorm van een fakkel, zorgt voor een aanzienlijk lagere koolwater-stoffenemissie naar lucht in de VCM-fabriek.

Vinylchloride naar lucht (PVC-fabriek)

Vinylchloride (VCM) is de grondstof voor de PVC-fabriek. Een groot deel van de totale VCM-emissie is gerelateerd aan de PVC-productie. Daarom sturen we op de specifieke VCM-emissie in gram VCM/ton PVC. Het openen van apparatuur wordt zoveel mogelijk voorkomen en we lopen reguliere lektestronden om lekkages tegen te gaan of zo snel mogelijk op te sporen.

0

50

100

150

250

200

20142013201220112010ton/jaar

73

19

235

3731

norm / doelstelling 2020: < 10 ton

0

2

4

6

10

12

8

20142013201220112010g VCM/t PVC

8,0

norm / doelstelling 2020: 5 g

8,79,3

7,0

5,9

Procesafhankelijk

gevaarlijk afval (tars)

Dit afval ontstaat in het VCM-productieproces en bestaat voor 98% uit gechloreerde bijproducten. Daardoor is de hoeveelheid sterk gerelateerd aan de VCM-productie en sturen we op de indicator kg tars/ton VCM. De indicator is moeilijk te beïnvloeden. We spannen ons in om te onderzoeken hoe we zo stabiel en optimaal mogelijk kunnen produceren waardoor er minder afval ontstaat. Je kunt dit vergelijken met het zo zuinig mogelijk rijden in een auto.

0

100

200

300

400

500

20142013201220112010kg tars/tVC

351

408

304316

norm / doelstelling 2020: dalende trend

349

Vervolg nieuwe VGM-speerpunten in beeld

pvc in beweging | nummer 17 7

Energie-efficiency VCM-fabriek

In de VCM-fabriek is de energie- efficiency sinds 2006 verbeterd. Dit is voornamelijk bereikt door het toege-nomen productie volume en door een optimalere bedrijfs voering als gevolg van het gefaseerd uitvoeren van modernisering van de instrumentatie en proces controle systemen. Externe factoren zoals grootte van de aanvoer van het tussenproduct EDC en verhouding chloor/HCl als grondstof, geven variaties van één tot twee procent in de index. Het is moeilijk om in de VCM-plant economisch haalbare verbetermaatregelen te vinden, ook met de intern gehanteerde langere terugverdientijd. Toch blijven we creatief zoeken naar verbeteringen.

Energie-efficiency PVC-fabriek

Ook de energie-efficiency-index van de PVC-fabriek is afhankelijk van het productievolume. Dat zien we bijvoorbeeld terug in jaren waarin een totaalstop plaatsvindt (2013). Vanaf 2009 hebben we door proces-optimalisaties en het verhogen van de bezettingsgraad van de fabriek een besparing van 7.3%2 van het totale energieverbruik bereikt.

0

20

40

60

80

120

100

20142013201220112010

99,7 95,694,493,995,7

norm / doelstelling 2020: 80

0

20

40

80

60

120

100

20142013201220112010

85,1 83,687,781,683,4

norm / doelstelling 2020: 80

Vervolg nieuwe VGM-speerpunten in beeld

Energie reductie

Zowel de VCM-fabriek als de PVC-fabriek zetten hun deelname aan het MEE-convenant1) voort en zullen hiervoor hun energie-efficiency -plannen uitvoeren. De energie- efficiency index wordt uitgedrukt in het jaarlijkse primaire energieverbruik ten opzichte van het basisjaar (2006). Als de Energie Efficiency Index (EEI) kleiner wordt, betekent dit dat de fabriek energie-zuiniger draait.

Voor verbetering van de EEI zijn in het algemeen forse investeringen nodig. Daarnaast zijn de meest rendabele verbeteringen al in het verre verleden door gevoerd. Energieverbeter-investeringen beoordelen we daarom sinds kort op een andere wijze: ze mogen over een langere periode ‘terugverdiend’ worden dan andere investerings projecten. Het duurt nog een aantal jaren voordat we dit in de EEI terugzien: de projecten hebben namelijk vaak een doorlooptijd van twee tot drie jaren, gemeten van idee tot en met uitvoering.

1 (meerjarenafspraken energie-efficiëntie ETS-ondernemingen. Het gaat om grote energie intensieve bedrijven die onder het CO2-emissiehandelsysteem (ETS) vallen. Dit convenant is gericht op het verbeteren van de energie-efficiency.

2 Proces Efficiency maatregelen als % van het totale energieverbruik.

pvc in beweging | nummer 17

8

Voortgang Europese duurzaamheidsdoelenBinnen het programma VinylPlus werkt de Europese PVC-industrie met vijf doelstellingen aan verduurzaming. De doelstellingen zijn gericht op recycling, uitstoot, additieven, energie en duurzaamheidsbewustzijn.

Recycling

De vermindering van uitstoot is, binnen het programma, vooral gericht op het nog veiliger maken van VCM-transport. In 2014 waren er opnieuw nul ongevallen met VCM-uitstoot tijdens transport. Een werkgroep binnen VinylPlus heeft in kaart gebracht wat de beste Europese richtlijnen zijn voor veilig VCM-transport. Daarmee kan de industrie zijn voordeel doen.

In 2014 werd 481.018 ton PVC gerecycled. Het doel van 800.000 ton in 2020 komt hiermee in zicht. De grootste successen in recycling werden bereikt in kozijnen en vloeren. In het Verenigd Koninkrijk is een nieuw initiatief bedacht om PVC-afval te gebruiken voor de productie van verkeersdrempels.

Uitstoot

pvc in beweging | nummer 17

9

EnergieEuropese PVC-producenten bereikten in de periode 2008-2013 een energie-besparing van 10,2%. Hiermee ligt de industrie goed op schema voor de beoogde 20% energiebesparing in 2020.Additieven

Producenten werken aan vervanging van sommige additieven door milieu-vriendelijker alternatieven. Naar verwachting zal dit jaar de uitfasering van loodstabilisatoren in PVC compleet zijn. Het meest gebruikte alternatief is calcium/zink-stabilisatoren. Ook het gebruik van nieuwere soorten weekmakers met een hoog moleculair gewicht groeit snel. Deze weekmakers vervangen het voorheen veel gebruikte DEHP (ook bekend als DOP). Dit moest in veel producten vervangen worden vanwege mogelijke schadelijke gezondheidseffecten.

BewustzijnDuurzaamheidsbewustzijn moet volgens VinylPlus overal in de PVC-keten toenemen. Om dit te bereiken, zoekt VinylPlus zoveel mogelijk aansluiting bij zusterorganisaties, internationale samenwerkings verbanden en ngo’s. Ook is er sinds vorig jaar een product certificaat van VinylPlus. Bedrijven kunnen zich hiermee laten certificeren om aan te tonen dat zij duurzamer werken dan gemiddeld.

pvc in beweging | nummer 17

Van idee naar actie

10

EnergiereductieIn vermindering van het energieverbruik zijn in het verleden al grote stappen gezet. Het ‘laaghangend fruit’ is al geplukt. Dat betekent dat het steeds moeilijker wordt om grote stappen te zetten. Dat neemt niet weg dat Shin-Etsu zich volop blijft inspannen zijn energieverbruik te verlagen.

‘Onze PVC-fabriek verbruikt vooral stoom en elektriciteit’, vertelt Plant Manager Kees van Ede. ‘Daarom ligt onze energie-besparingsfocus vooral hier. In de afgelopen jaren bereikten we een vermindering van ruim zeven procent ten opzichte van 2009.

Dat is mooi, maar toch willen en moeten we verder. Binnen Shin-Etsu werken we met programma management. Een van de programma’s is energiereductie en hierin hebben we dit jaar verschillende besparings-acties benoemd. Om te beginnen zijn we een onderzoek gestart om ons energie-verbruik op detailniveau te analyseren om het beter te kunnen begrijpen en het effect van besparingen uit het verleden en in de toekomst te kunnen berekenen. Uitkomst is onder andere een model waarin we met één druk op de knop per deel van de fabriek zien wat de bijdrage aan het elektriciteitsverbruik is.

We voeren ook besparingsprojecten uit, waarbij we nadrukkelijker aandacht besteden aan het meten van het effect. Ook houden we een ideeënlijst van mogelijke besparings projecten opnieuw tegen het licht.’

Energiedashboard

Om nog bewuster om te gaan met energie gaat Shin-Etsu het actuele totale energie verbruik visualiseren voor onze operators in de fabriek. Van Ede: ‘Met dit ‘energiedashboard’ kunnen we de operators nauwkeuriger laten sturen op het energie verbruik per geproduceerde ton PVC. Een grote en concrete technische ver betering voeren we in 2016 uit bij onze zesde productielijn. Daar gaan we warmte terugwinnen uit de bestaande stoom stripper. Door, kort samengevat, een aantal leidingen toe te voegen, kunnen we een warmwatertank opwarmen met stoom die voorheen verloren ging. Hiermee winnen we 2,1 ton stoom per uur terug en besparen we twee procent op het totale energie-verbruik van de fabriek.’

pvc in beweging | nummer 17 11

Plant Manager van de VCM-fabriek Rob van Melis: ‘Wat betreft uitstoot is al veel gedaan doordat we goede ‘gesloten systemen’ hebben en ventgassen verbranden. Daarmee voldoen we aan de vergunde waarden. Europees gezien scoren we met onze beheersmaat-regelen in de top. We hebben ons het afgelopen jaar gericht op een andere vorm van uitstoot, omdat naar onze mening hier meer winst te behalen viel. En dan heb ik het over de momenten waarop wij de installatie openen: bij uitstek tijdens een onderhouds-stop. Dan heb je te maken met mogelijke blootstelling aan product1 in de lucht. Daartegen kun je je beschermen, maar voorkomen is beter. Die blootstelling wilden we verminderen.

1 EDC en VCM

Zo zijn er diverse extra technische voorzieningen gerealiseerd die de kans op blootstelling bij het openen van apparatuur verminderen. Daarnaast hebben we een aantal werkwijzen aangepast, zodat we voorafgaand aan het openen nog beter product uit de installaties verwijderen. Dit alles past in ons streven naar het bieden van een goede en gezonde werkplek, zonder overlast voor de omgeving.’

UitstootOok aan vermindering van uitstoot draagt Shin-Etsu bij. Er zijn verschillende verbeter maatregelen genomen om blootstelling aan product tijdens stopwerkzaamheden verder te verminderen.

pvc in beweging | nummer 17 12

Saai is het nieuwe mooi

Betrouwbaarheid is het sleutelwoord in Shin-Etsu’s bedrijfsvoering. Om betrouwbaar te kunnen produceren en leveren, heb je ook je leveranciers nodig.

Tegen een achtergrond van meer dan veertig force majeures die de kunststof-markten in de afgelopen maanden zo krap hebben gemaakt, dat in sommige gevallen kunststofverwerkers de productie moesten stoppen, wordt aan ons devies ‘Opvallen door onopvallendheid’ extra lading gegeven.

Met de staking bij de chloorfabriek van Akzo Nobel in Botlek, leverancier van onze grondstof chloor, begon het vierde kwartaal van vorig jaar ook voor ons erg slecht. Althans; het léék slecht. Totdat de Shell-kraker in Moerdijk langdurig uitviel, waardoor ook de levering van onze tweede grondstof ethyleen zeer onzeker werd. Toen werd duidelijk dat na slecht ook slechter een mogelijkheid is. Dat deze twee ‘uitdagingen’ tegelijkertijd zouden komen had de grootste pessimist niet kunnen bedenken.

Het heeft driekwart jaar gekost om alles weer naar het oude terug te brengen. Doordat we er in geslaagd zijn om zonder verdere problemen onze klanten te voorzien van de PVC die we aan het eind van 2014 met hen hadden afgesproken, hebben we de best denkbare prestatie onder de gegeven omstandigheden neergezet. Dit jaar kan onmogelijk nog goed worden, maar dit geeft toch grote voldoening. Deze prestatie is alleen mogelijk geweest door onze planningen geheel te realiseren en omdat wij intern niet met een verrassing geconfronteerd zijn.

Opvallen door onopvallendheid is dus helemaal niet onaantrekkelijk, en al helemaal niet als de rest van de wereld tegelijkertijd met probleem na probleem geconfronteerd wordt.

Een saaie leverancier kan soms heel aantrekkelijk zijn

pvc in beweging | nummer 17 13

Laptopstandaard van PVC-buis

Wist je dat je heel makkelijk van een PVC-buis een laptopstandaard kunt maken? Het ontwerp is heel simpel. De lengtes van de stukken buis die je nodig hebt, zijn afhankelijk van de maat van je laptop en de gewenste hoogte.

Na het op maat zagen van de stukken buis, kun je de buis verven of beplakken met gekleurd tape. De hoeken hebben in het voorbeeld een aparte kleur gekregen.

Tot slot hoeven de delen alleen nog maar in de juiste volgorde in elkaar geschoven te worden. Indien nodig kun je lijm gebruiken om het geheel extra te verstevigen.

ColofonExemplaren van deze uitgave kunt u downloaden via

www.shinetsu.nl/nl/duurzaamheidMet dank aan

Freek Peters, Galan Groep, Yvette Boer, Studio Ykke, Rob van Melis,

Richard Tieman, Kees van Ede, Remco Stolk, Jos Lutgens,

Kitty Hollestein, Robert Versteeg, Albert Keukens, Remon Dekkers,

Jan van Bezouw, Karin Verberne, Daan Meeuws, Rick Kramer,

Albert Beijen, Jan Henk Kort en Tjerk Feenstra (Shin-Etsu).

Redactieteam Anne-Lone Jørgensen en Kitty Hollestein (Shin-Etsu), Gerben Holwerda

en Willem Fledderus (De Nieuwe Lijn, Rotterdam (De Nieuwe Lijn).

Vormgeving & productie

Ontwerpwerk, Den Haag

Fotografie

Eric Bakker (Eric Bakker Fotografie), Spijkenisse

Jack van Bodegom, Geervliet

Yvette Boer, Studio YKKE

Reacties zijn welkom, stuur deze naar redactie@shinetsu.nl.

hoe gaaf is dat?

<

<<

pvc in beweging | nummer 17