MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve...

5
Forum TSG Tijdschr Gezondheidswet (2019) 97:160–164 https://doi.org/10.1007/s12508-019-00242-x Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix Francisca Flinterman · Steve Lauriks · Matty de Wit · Stephan Cremer · Thijs Fassaert · Arnoud Verhoeff · José Manshanden Published online: 12 November 2019 © The Author(s) 2019 Met de opkomst van het concept Positieve Gezond- heid en het daarbij behorende gespreksinstrument Mijn Positieve Gezondheid rijzen er vragen over hoe dit in- strument zich verhoudt tot de Zelfredzaamheid-Matrix. Beide instrumenten geven een indicatie van het functio- neren van mensen op een brede set gezondheidsdimen- sies of levensdomeinen [15]. Deze twee instrumenten, hoewel voor een verschillende context ontwikkeld, wor- den binnen het sociale domein in toenemende mate door elkaar gebruikt. Ze zijn echter geenszins onder- ling inwisselbaar. Omdat wij in Amsterdam meerdere malen geconfronteerd zijn met oneigenlijk gebruik van een van beide instrumenten gaan we in dit artikel die- per in op de specifieke toepassingsmogelijkheden, c.q. beperkingen van beide instrumenten. Mijn Positieve Gezondheid Mijn Positieve Gezondheid (MPG; www.mijnpositieve gezondheid.nl) is een gespreksinstrument, ontwikkeld om binnen een (medische) zorgcontext het brede ge- sprek met een cliënt aan te gaan en de cliënt zo veel mogelijk te activeren en eigen regie te geven. Het in- strument is voortgekomen uit een stakeholderonder- F. Flinterman () · S. Lauriks · M. de Wit · S. Cremer Afdeling Epidemiologie, Gezondheidsbevordering en Zorginnovatie GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland ffl[email protected] T. Fassaert Afdeling Maatschappelijke en Geestelijke Gezondheidszorg, GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland A. Verhoeff Sarphati Amsterdam, research for healthy living, GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland J. Manshanden Afdeling Directie, GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland zoek naar de indicatoren van gezondheid volgens het nieuwe concept van ‘het vermogen om je aan te pas- sen en je eigen regie te voeren in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het le- ven’ [6]. Die indicatoren zijn gecategoriseerd in zes dimensies, die onderling verbonden zijn [1, 2]. In het gespreksinstrument worden de dimensies als as- sen van een spinnenweb weergegeven (zie fig. 1). Aan elke dimensie zijn zeven aspecten gekoppeld, die de inhoud van de dimensie toelichten. Het MPG-gesprek gaat over de manier waarop de cliënt zelf zijn/haar functioneren op de verschillende dimensies waardeert en wat hij/zij anders wil. Bij het spinnenweb hoort een digitale vragenlijst met 42 vra- gen waarmee cliënten zichzelf voor het eigen func- tioneren op elk aspect een rapportcijfer kunnen ge- ven. Per dimensie wordt aan de hand van die cijfers een gemiddeld cijfer berekend, dat in het spinnen- web wordt ingevuld. Ook kan het spinnenweb zonder vragenlijst ingevuld worden. Het gespreksinstrument wordt steeds breder binnen de zorg en het sociaal do- mein gebruikt. Het betreft een subjectieve zelfwaar- dering, waarmee MPG het bewustzijn van de cliënt ten aanzien van de eigen (positieve) gezondheid, de eigen kracht en kwetsbaarheden vergroot. Kern in het gesprek is vervolgens de vraag of de cliënt iets aan het eigen functioneren op de dimensies zou willen ver- anderen, wat dat dan zou zijn en waarom, waarmee MPG op zoek gaat naar de intrinsieke motivatie voor verandering. Doordat de cliënt zelf de behoefte aan en richting van een eventuele verandering aangeeft, vergroot MPG de eigen regie van de cliënt. Van de professional wordt verwacht een coachende houding aan te nemen en zijn/haar professionele oordeel op te schorten. Pas als de cliënt heeft aangegeven welke stappen hij/zij zou willen zetten, kan de professional vanuit zijn/haar expertise meedenken en adviseren. 160 Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix

Transcript of MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve...

Page 1: MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve Ge-zondheid zijn twee elkaar aanvullende instrumenten die toegepast worden in de interactie

Forum

TSG Tijdschr Gezondheidswet (2019) 97:160–164https://doi.org/10.1007/s12508-019-00242-x

Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix

Francisca Flinterman · Steve Lauriks · Matty de Wit · Stephan Cremer · Thijs Fassaert · Arnoud Verhoeff ·José Manshanden

Published online: 12 November 2019© The Author(s) 2019

Met de opkomst van het concept Positieve Gezond-heid en het daarbij behorende gespreksinstrumentMijnPositieve Gezondheid rijzen er vragen over hoe dit in-strument zich verhoudt tot de Zelfredzaamheid-Matrix.Beide instrumenten geven een indicatie van het functio-neren van mensen op een brede set gezondheidsdimen-sies of levensdomeinen [1–5]. Deze twee instrumenten,hoewel voor een verschillende context ontwikkeld, wor-den binnen het sociale domein in toenemende matedoor elkaar gebruikt. Ze zijn echter geenszins onder-ling inwisselbaar. Omdat wij in Amsterdam meerderemalen geconfronteerd zijn met oneigenlijk gebruik vaneen van beide instrumenten gaan we in dit artikel die-per in op de specifieke toepassingsmogelijkheden, c.q.beperkingen van beide instrumenten.

Mijn Positieve Gezondheid

Mijn Positieve Gezondheid (MPG; www.mijnpositievegezondheid.nl) is een gespreksinstrument, ontwikkeldom binnen een (medische) zorgcontext het brede ge-sprek met een cliënt aan te gaan en de cliënt zo veelmogelijk te activeren en eigen regie te geven. Het in-strument is voortgekomen uit een stakeholderonder-

F. Flinterman (�) · S. Lauriks · M. de Wit · S. CremerAfdeling Epidemiologie, Gezondheidsbevordering enZorginnovatie GGD Amsterdam, Amsterdam, [email protected]

T. FassaertAfdeling Maatschappelijke en Geestelijke Gezondheidszorg,GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland

A. VerhoeffSarphati Amsterdam, research for healthy living,GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland

J. ManshandenAfdeling Directie, GGD Amsterdam, Amsterdam, Nederland

zoek naar de indicatoren van gezondheid volgens hetnieuwe concept van ‘het vermogen om je aan te pas-sen en je eigen regie te voeren in het licht van defysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het le-ven’ [6]. Die indicatoren zijn gecategoriseerd in zesdimensies, die onderling verbonden zijn [1, 2]. Inhet gespreksinstrument worden de dimensies als as-sen van een spinnenweb weergegeven (zie fig. 1). Aanelke dimensie zijn zeven aspecten gekoppeld, die deinhoud van de dimensie toelichten.

Het MPG-gesprek gaat over de manier waarop decliënt zelf zijn/haar functioneren op de verschillendedimensies waardeert en wat hij/zij anders wil. Bij hetspinnenweb hoort een digitale vragenlijst met 42 vra-gen waarmee cliënten zichzelf voor het eigen func-tioneren op elk aspect een rapportcijfer kunnen ge-ven. Per dimensie wordt aan de hand van die cijferseen gemiddeld cijfer berekend, dat in het spinnen-web wordt ingevuld. Ook kan het spinnenweb zondervragenlijst ingevuld worden. Het gespreksinstrumentwordt steeds breder binnen de zorg en het sociaal do-mein gebruikt. Het betreft een subjectieve zelfwaar-dering, waarmee MPG het bewustzijn van de cliëntten aanzien van de eigen (positieve) gezondheid, deeigen kracht en kwetsbaarheden vergroot. Kern in hetgesprek is vervolgens de vraag of de cliënt iets aan heteigen functioneren op de dimensies zou willen ver-anderen, wat dat dan zou zijn en waarom, waarmeeMPG op zoek gaat naar de intrinsieke motivatie voorverandering. Doordat de cliënt zelf de behoefte aanen richting van een eventuele verandering aangeeft,vergroot MPG de eigen regie van de cliënt. Van deprofessional wordt verwacht een coachende houdingaan te nemen en zijn/haar professionele oordeel opte schorten. Pas als de cliënt heeft aangegeven welkestappen hij/zij zou willen zetten, kan de professionalvanuit zijn/haar expertise meedenken en adviseren.

160 Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix

Page 2: MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve Ge-zondheid zijn twee elkaar aanvullende instrumenten die toegepast worden in de interactie

Forum

Figuur 1 Het gespreksinstrument Mijn Positieve Gezondheid

De vragen in de MPG-vragenlijst zijn niet geva-lideerd, niet gekoppeld aan beoordelingscriteria endus niet geschikt om het objectief functioneren vande client op de verschillende dimensies te onderzoe-ken of te meten. En in tegenstelling tot wat het gevenvan cijfers zou kunnen suggereren, kan de MPG-vragenlijst ook niet gebruikt worden voor evalua-tie- of monitoringsdoeleinden binnen een behandel-of ondersteuningscontext. Daar is het instrumentook niet voor bedoeld. MPG beoogt in een opengesprek het perspectief en de intrinsieke motivatievan de cliënt bloot te leggen, als voorbereiding op(gedrags)verandering en/of de formulering van deondersteuningsbehoefte.

Omdat er wel behoefte is aan een aan positievegezondheid gerelateerd meetinstrument, wordt ermomenteel hard gewerkt aan het verder conceptueeluitwerken en onderbouwen van het instrument. Dehuidige versie is conceptueel nog onvoldoende uitge-werkt gebleken om als basis te kunnen dienen voorde ontwikkeling van een meetinstrument [7]. Hetgespreksinstrument MPG is continu in ontwikkeling.Varianten van MPG zijn de Kindtool voor kinderentussen de 8 en 18 jaar, een jongerentool voor jongvol-

wassenen tussen de 16 en 25 jaar en een eenvoudigetool voor laaggeletterden. Ook aan deze varianten zijndigitale vragenlijsten gekoppeld die door cliënten zelfin te vullen zijn.

De Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM)

De ZRM (www.zelfredzaamheidmatrix.nl) is ontwik-keld in het kader van de openbare geestelijke gezond-heidszorg om de zelfredzaamheid van een (kwetsbare)cliënt met betrekking tot de belangrijkste levensdo-meinen in kaart te brengen. Inmiddels wordt de ZRMbreed binnen het sociale domein gebruikt. Onderzelfredzaamheid wordt verstaan ‘het realiseren vaneen acceptabel niveau van functioneren op de belang-rijke domeinen van het dagelijks leven, indien nodigdoor de juiste hulp te organiseren op het momentdat een daling van het functioneringsniveau dreigt ofplaatsvindt, die de persoon niet zelf kan voorkomenof verhelpen’ [3–5]. Aan de hand van indicatoren geeftde professional een beoordeling van het functionerenvan de cliënt op dertien levensdomeinen, op basis vaneen gesprek met de cliënt, zijn eigen observaties, in-formatie van derden en administratieve informatie-

Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix 161

Page 3: MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve Ge-zondheid zijn twee elkaar aanvullende instrumenten die toegepast worden in de interactie

Forum

Figuur 2 Een voorbeeldvan ZRM-scores van eencliënt bij instroom en bij uit-stroom uit een interventie

bronnen. In deze waardering neemt de professionalook de beleving van de cliënt mee, om die vervolgenste wegen op basis van een maatschappelijk en profes-sioneel (normatief) kader. De ZRM is gevalideerd enheeft een voldoende interbeoordelaarsbetrouwbaar-heid [8–10]. De ZRM meet zelfredzaamheid als eenuitkomst, het observeerbare functioneren op het mo-ment van beoordelen. Een voorbeeld van een ZRM-beoordeling van een cliënt bij instroom en uitstroomvan een interventie is weergegeven in fig. 2.

De ZRM draagt bij aan de professionalisering en be-vordert het spreken van één taal binnen de multidis-ciplinaire hulpverleningsketens voor kwetsbare groe-pen. Tevens stimuleert ze het voeren van een breedgesprek met de cliënt en het transparant maken vanbeslissingen in de zorg en hulpverlening, en het verge-lijken enmonitoren van cliënten of groepen van cliën-ten voor casemanagement of beleid van een instellingof gemeente (bijvoorbeeld [11]).

De ZRM wordt iedere drie jaar doorontwikkeld opbasis van feedback van professionals en cliënten, enwetenschappelijk onderzoek. Er zijn supplementenvoor ouders en ouderen, en er is een ZRM voor huis-houdens in de maak. Daarnaast is er een zelfrappor-tage-instrument: MijnZRM (www.mijnzrm.nl), waar-mee een cliënt binnen het normatieve kader van deZRM aan de hand van stellingen en vragen op deverschillende domeinen zijn eigen zelfredzaamheid inkaart kan brengen en in vrije tekst zijn eigen belevingen veranderwensen kan weergeven [12].

MPG en de ZRM vergeleken

In tab. 1 zijn beide instrumenten op verschillende as-pecten vergeleken.

Beschouwing

De Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve Ge-zondheid zijn twee elkaar aanvullende instrumentendie toegepast worden in de interactie tussen cliënt

en professional. De ZRM is een objectief en norma-tief meetinstrument, terwijl MPG een instrument isvoor een gesprek over de subjectieve beleving en deintrinsieke motivatie voor verandering. Ze hebbenelk hun eigen toepassingsmogelijkheden en zijn nietinwisselbaar. Wel kunnen ze heel goed naast elkaargebruikt worden. Het gespreksinstrument MPG kanbijvoorbeeld gebruikt worden voor het voeren van eenopen en breed gesprek waarin ook informatie voorhet beoordelen van het functioneren met de ZRMwordt verzameld.

Een cliëntgesprek zou niet uitsluitend over de sub-jectieve beleving en ervaring van de cliënt, noch al-leen maar over zijn/haar objectief functioneren moe-ten gaan. Beide aspecten zijn van belang om passendeen effectieve zorg en ondersteuning te kunnen bieden.

Zowel de ZRM als MPG hebben naast hun sterkepunten ook beperkingen. De ZRM is niet geschikt omeen cliënt te motiveren en/of te activeren omdat hetinstrument niet aansluit bij de intrinsieke motivatie.Het blijkt soms zelfs averechts te kunnen werken alscliënten het gevoel krijgen ‘in een hokje’ geplaatstte worden. De ZRM geeft alleen informatie over hetactuele functioneren van de cliënt. Informatie overcliëntwensen, cliëntdoelen, de ondersteuningsbe-hoefte en het aanbod, essentieel voor besluitvormingover te bieden zorg of ondersteuning, moet op eenandere manier worden verzameld. MPG stelt daar-entegen enige eisen aan het cognitief en reflectiefvermogen van de cliënt. Cliënten die ernstig verwardzijn of verstrikt zijn geraakt in hun eigen problematiekzullen niet in staat zijn haalbare veranderbehoeftente verwoorden. Verder zijn er vragen gesteld over devaliditeit van de dimensies en indicatoren van MPG[7].

In relatie tot MPG en de ZRM maakt MijnZRM, alszelfbeoordelingsinstrument volgens een normatief ka-der, aangevuld met vragen over de beleving van hetfunctioneren en veranderwensen, een derde weg mo-gelijk. Daarmee biedt MijnZRM binnen één instru-ment veel van de informatie die de ZRM enMPG ople-

162 Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix

Page 4: MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve Ge-zondheid zijn twee elkaar aanvullende instrumenten die toegepast worden in de interactie

Forum

Tabel 1 Eigenschappen en toepassingen van MPG en de ZRM naast elkaar

Mijn Positieve Gezondheid Zelfredzaamheid-Matrix

doel brede gespreksvoering; zoeken naar cliëntperspectief enintrinsieke motivatie, bevorderen van activering en eigenregie

objectieve beoordeling/screening en/of onderlinge vergelijking van het functio-neren van cliënten op 13 levensdomeinen

werkwijze open, breed gesprek langs de 6 dimensies: de clientwaardeert het eigen functioneren op de dimensies zon-der criteria; waar is hij/zij tevreden over en wat zouhij/zij eventueel willen veranderen, en hoe?

breed gesprek langs de 13 domeinen; aan de hand van de verkregen informatieen een aantal criteria bepaalt de professional de scores op de domeinen

validiteit nee ja, zowel criterium- als inhoudsvaliditeit

betrouwbaarheid nee ja, interbeoordelaarsbetrouwbaarheid

objectiviteit subjectief objectief; de ZRM meet de situatie aan de hand van vooraf gestelde normen

cliëntperspectief ja, het cliëntperspectief is leidend beperkt

wanneer gebrui-ken?

– bij intake of bij vastlopen van een ondersteuningspro-ces

– bij cliënten met enige mate van zelfinzicht en zelfre-flectie

– ten behoeve van vraagverheldering en doelexplicite-ring bij een cliënt

– ten behoeve van een cliënt– ten behoeve van het aanspreken van de intrinsieke

motivatie en de activatie van een cliënt– ten behoeve van de vergroting van de veerkracht en

de eigen regie van een cliënt

– bij screening, intake, tussenevaluatie of uitstroom– bij cliënten met (vermoeden op) problematiek op meerdere levensgebieden– ten behoeve van het in kaart brengen van de zelfredzaamheid om richting te

geven aan (de intensiteit van) de hulpverlening– ten behoeve van casemanagement (zorgcoördinatie), opstellen en aanpassen

van het behandelplan– ten behoeve van transparantie van beslissingen met betrekking tot zorg- en

hulpverleningsaanbod– ten behoeve van monitoring van cliëntpopulaties voor beleid en wetenschap– ter evaluatie van de effectiviteit van interventies

wanneer nietgebruiken?

– bij behoefte aan een meet- of screeningsinstrument– ten behoeve van monitoring– ten behoeve van vergelijking tussen cliënten– ter verantwoording van indicatie of bemoeizorg

– bij slechts de wens van een cliëntgestuurd, open gesprek– om de subjectieve behoeften en intrinsieke motivatie van cliënten in beeld te

krijgen– bij behoefte aan diagnostiek ten behoeve van een specifieke (medische)

behandeling

veren. Dit kan het beste van twee werelden zijn, maardraagt ook het risico in zich twee onverenigbare as-pecten (de normatieve beoordeling en de subjectievebeleving) te willen combineren. Nader onderzoek zoumoeten uitwijzen wat de verschillen zijn in cliënten-perspectief tussen een volledig subjectieve beoorde-ling, zoals MPG, versus een combinatie met het nor-matieve instrument. MPG en de ZRM bieden volledigandere informatie over dezelfde onderwerpen, name-lijk informatie over de subjectieve ervaring van hetfunctioneren op de belangrijkste domeinen van hetleven, en over het objectieve, actuele functioneren opdie levensdomeinen. Het is daarom waarschijnlijk datde zelfwaardering met MPG een heel ander beeld vanhet functioneren geeft dan met de beoordeling vanhet functioneren op de ZRM wordt verkregen. Ookde op basis van MPG geuite veranderbehoefte vande cliënt zou behoorlijk kunnen verschillen van demet de ZRM gevonden zorgbehoefte. Door beide in-strumenten naast elkaar te gebruiken en subjectieveervaringen en intrinsieke motivatie naast objectievewaarnemingen te leggen is een verdieping van het ge-sprek tussen professional en cliënt mogelijk, en kande meest passende, wenselijke en effectieve zorg enondersteuning worden geboden, de ontwikkeling vanhet functioneren van de cliënt worden gevolgd en hetaanbod worden geëvalueerd.

Open Access This article is distributed under the terms ofthe Creative Commons Attribution 4.0 International License(http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/), which per-

mits unrestricted use, distribution, and reproduction in anymedium, provided you give appropriate credit to the origi-nal author(s) and the source, provide a link to the CreativeCommons license, and indicate if changes were made.

Literatuur

1. Huber M. Naar een nieuw begrip van gezondheid: Pijlersvoor Positieve Gezondheid. Tijdschr Gezondheidswet.2013;91(3):133.

2. Huber M, Vliet M van, Giezenberg M, et al. Towardsa ‘patient-centred’ operationalisation of the new dynamicconcept of health: a mixed methods study. BMJ Open.2016;5:e10091.

3. LauriksS,BusterMCA,WitMASde, etal. Zelfredzaamheid-Matrix 2010. Handleiding en toelichting bij de Zelfred-zaamheid-Matrix 2010. Amsterdam: GGD Amsterdam;2010.

4. LauriksS,BusterMCA,WitMASde, etal. Zelfredzaamheid-Matrix 2013; Zelfredzaamheid-Matrix 2013 Handleiding.Amsterdam:GGDAmsterdam;2013.

5. LauriksS,BusterMCA,WitMASde, etal. Zelfredzaamheid-Matrix 2017 Handleiding Zelfredzaamheid-Matrix 2017.Amsterdam:GGDAmsterdam;2017.

6. Huber M, Knottnerus JA, Green L, et al. How should wedefinehealth? BMJ.2011;343:d4163.

7. Prinsen CAC, Terwee CB. Measuring positive health: fornow,abridgetoofar. PublicHealth. 2019;170:70–7.

8. FassaertT, Lauriks S,WeerdSvande, et al. Ontwikkeling enbetrouwbaarheidvandeZelfredzaamheid-Matrix. TijdschrGezondheidswet. 2013;91(3):169–77.

9. Fassaert T, Lauriks S, Weerd S van de, et al. PsychometricpropertiesoftheDutchversionoftheself-sufficiencymatrix(SSM-D).CommunityMentHealthJ.2014;50:583–90.

Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix 163

Page 5: MijnPositieveGezondheidendeZelfredzaamheid-MatrixDe Zelfredzaamheid-Matrix en Mijn Positieve Ge-zondheid zijn twee elkaar aanvullende instrumenten die toegepast worden in de interactie

Forum

10. BoomWvanden, Klaufus L, Fassaert T, et al. Psychometri-sche kenmerken van de Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM)en het ZRM-Supplement Ouderschap. Kind Adolesc.2016;37:105–19.

11. Lauriks S, Wit MAS de, Buster MCA, et al. The use of theDutch self-sufficiencyMatrix (SSM-D) to informallocationdecisions topublicmentalhealthcare forhomelesspeople.CommunityMentHealthJ.2014;50(7):870–8.

12. BoomW van den, Klaufus L, Lauriks S, et al. Scores op deZelfredzaamheid-MatrixenMijnZRMvergeleken. TijdschrGezondheidswet. 2018;96(7):290–8.

164 Mijn Positieve Gezondheid en de Zelfredzaamheid-Matrix