Michael Buthe Rinus Van de Velde

26
Michael Buthe Rinus Van de Velde 05.03...05.06.2016 Educatiemap

Transcript of Michael Buthe Rinus Van de Velde

Page 1: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Michael Buthe Rinus Van de Velde

05.03...05.06.2016Educatiemap

Page 2: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Inhoudsopgave

Inleiding 2

Over S.M.A.K 3 Werking lesmap & voorbereidende opdrachten 4

Rinus Van de VeldeIntroductie 5Hoe zie jij jezelf? 7Inspiratiebeelden 10Beeldende verhalen 13Ontdekkingsreizigers / Vreemde werelden 14

Michael ButheIntroductie 16Spiritualiteit 17East meets West 21Schilderkunst, collage en assemblage 23

Michael Buthe / Rinus Van de Velde

Beste leerkracht,

Met veel plezier verwelkomen we jou en jouw leerlingen in S.M.A.K. Dit bezoek aan de twee solo-tentoonstellingen van Michael Buthe en Rinus Van de Velde wordt hopelijk een boeiende en leerrijke uitstap voor jullie. Ter ondersteuning van jullie bezoek aan S.M.A.K. voorziet de afdeling Publiekswerking van het museum een lesmap speciaal voor leerkrachten.

In de map staat een korte introductietekst over S.M.A.K. en uitgebreide achtergrondinformatie over de inhoud van de tentoonstelling. Op deze manier kun jij, als leerkracht, jouw leerlingen een opstapje geven om de tentoonstelling gemakkelijker in een context te plaatsen.

Ook staan er verwerkingsopdrachten in deze map. Ze zijn bedoeld om uit te voeren, voor, tijdens en na jullie bezoek. De opdrachten zijn speels opgezet, zodat ze gemakkelijk geïntegreerd zouden kunnen worden in de lessen. Op deze manier hoeft er niet veel tijd besteed te worden aan de verwerking van jullie bezoek. Dit kan tussendoor, op een luchtige manier.

Het bezoek aan S.M.A.K is gratis voor jou en je leerlingen.Je kunt reserveren via e-mail op [email protected] of via 09 269 87 50. Mocht je nog vragen hebben neem gerust contatc met ons op.

Wij wensen jou en jouw leerlingen een hele toffe uitstap naar S.M.A.K.

Met vriendelijke groet,het team Publiekswerking

Filip Van de Velde - [email protected] van Schie - [email protected]

2

Page 3: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Over S.M.A.K.

Geschiedenis:In 1975 werd het Gentse Museum voor Hedendaagse Kunst opgericht. Het was toen gehuisvest in een deel van het Museum voor Schone Kunsten. Jan Hoet werd aangesteld als directeur. Onder zijn leiding groeide de kunstcollectie van actuele kunstwerken en kreeg het museum internationale bekendheid. Pas in 1999 kreeg het mu-seum zijn eigen gebouw en veranderde de naam in S.M.A.K. (Ste-delijk Museum voor Actuele Kunst). De missie van het museum is om actuele ontwikkelingen in de beeldende kunst te tonen. .

Collectie:S.M.A.K. heeft een omvangrijke collectie actuele kunst. Als je in het museum rondloopt zie je dat niet meteen. Achter de schermen is een groot depot waar meer dan 2000 kunstwerken worden bewaard. Deze kunstverzameling geeft een beeld van de ontwikkelingen in de internationale kunst van 1945 tot vandaag. Het museum streeft met haar collectie niet naar volledigheid, ze kiest daarentegen voorspecifieke werken. Het museum probeert ook verschillende kunstenaars te volgen en werken uit verschillende perioden te verzamelen. De collectie wordt beschouwd als de belangrijkste verzameling hedendaagse kunst in Vlaanderen en heeft een uitstraling tot ver buiten de landsgrenzen. In tegenstelling tot vele andere musea, kiest S.M.A.K. niet voor een vaste opstelling voor haar collectie. Werken uit de collectie worden gepresenteerd in voortdurende wisselwerking met originele, vaak gedurfde tentoonstellingen.

Berlinde De Bruyckere3

Page 4: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Werkwijze lesmap

Met deze lesmap willen je op weg helpen om de kunstwerken van de twee kunstenaars, Rinus Van de Velde en Michael Buthe, in de klas te onderzoeken. Per kunstenaar krijg je een inleiding tot het thema en wat meer duiding bij specifiek werk uit de tentoonstelling. Voor elk uitgelicht kunstwerk bieden we een aantal opdrachtsuggesties. Bij elke opdracht staat vermeld voor welk onderwijsniveau ze geschikt is Lager Onderwijs (LO) en Secundair Onderwijs (SO).

Als docent maak je zelf een keuze rond welke opdracht(en) je wil werken met jouw leerlingen. We helpen je op weg door een aantal Ontwikkelingsdoelen of Vakoverschrijdende Eindtermen te koppelen aan de opdrachtsuggesties. Zo wordt het eenvoudiger om te weten waar jij als docent het liefst rond wil werken met jouw leerlingen.

Qua vormentaal zijn de twee kunstenaars erg verschillend. Toch proberen ze beide op hun manier een plaats te vinden binnen de (moderne) kunstgeschiedenis en maatschappelijke ontwikkelingen. Buthe reageert op de crisis van de schilderkunst in de jaren 60, terwijl Van de Velde reageert op het digitale tijdperk.

Voorbereidende opdrachten(LO/SO)

Voor je bezoek aan S.M.A.K. kan je al eens horen wat jouw leerlingen hun idee is over wat kunst is of moet zijn. Eventueel kan je de leerlingen de rol van curator geven. Laat ze een blad papier vol kleven met wat volgens hen kunstwerken zijn of dingen die in een museum thuishoren.

Wat denk je dat er te zien is in een museum?Wat verwacht je van een kunstwerk?Wat kan een kunstwerk doen met je?Moet een kunstwerk iets doen met je?Wat is een schilderij, wat is een tekening?Op welke manier kan een kartonnen doos een kunstwerk zijn?

4

Page 5: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Introductie:

Donogoo Tonka - Rinus Van de Velde

Voor zijn solotentoonstelling in S.M.A.K. maakte Rinus Van de Velde (°1983, leuven) negen nieuwe tekeningen. Hij baseerde zich hiervoor op het verhaal Donogoo Tonka ou Les miracles de la science (1920) van de Franse auteur Jules Romains. Dit is een satire die het verhaal vertelt van een geograaf wiens academische carrière op het spel staat nadat wordt ontdekt dat hij een stad in Zuid-Amerika heeft verzonnen. Een jongeman met zelfmoordge-dachten vindt een nieuw levensdoel in het herstel van de reputatie van de geograaf en start een fanatieke promotie van de fictieve stad. Door een hilarische opeenvolging van gebeurtenissen wordt de stad daadwerkelijk gesticht, een gegeven dat vragen oproept over het waarheidsgehalte van wetenschappelijke kennis en de historische keten van oorzaak en gevolg.

In deze lesmap vind je drie thema’s waarrond je kan werken in de klas bij de tentoonstelling Donogoo Tonka.

1. Zelfportretten2. Beeldende verhalen3. Ontdekkingsreizigers, vreemde werelden

5

Page 6: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Het zelfportret bij Rinus Van de Velde

In elke tekening tekent Rinus Van de Velde zichzelf. Door zelf te poseren, plaatst Rinus Van de Velde zijn werk in de kunsthistorische traditie van het zelfportret. Hij gebruikt zichzelf, ten voeten uit, als direct beschikbaar ‘materiaal’ om zijn personages uit te beelden. Van de Velde is een kind van het digitale tijdperk waarin mensen zichzelf fotograferen op de manier waarop ze door anderen willen worden gezien. Ze presenteren een ‘bijna-ik’ in een gedroomde situatie die, zonder directe reële gevolgen, ontelbare keren kan worden vervangen door een ander geïdealiseerd zelfbeeld. In zijn taferelen probeert Van de Velde zijn verlangens en angsten als kunstenaar te begrijpen vanuit de positie van een ‘mythische ander’, een buitenstaander die wordt bepaald door de manier waarop hij in beeld is gebracht.

‘And I am disappearing slowly.’, 2016 / houtskool op doek / Courtesy Tim Van Laere Gallery, Antwerpen

6

Page 7: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Hoe zie jij jezelf?

Voorstelronde (LO)Vraag je leerlingen om een aantal voorwerpen mee te nemen waarmee ze zichzelf kunnen voorstellen aan de rest van de klas. Dit mogen ook foto’s zijn. Laat alle leerlingen de spullen uitstellen op hun plek. Wat zeggen de spullen die ze gekozen hebben over henzelf? Wat voor hobby ze hebben, iets over hun huisdier, enz…Je kan hierbij de link leggen met hoe kunstenaars zichzelf afbeelden in een zelfportret. Ze kiezen de dingen uit die ze willen laten zien aan andere mensen omdat ze een bijzondere betekenis hebben.

Voorstelronde (SO)Hoe ziet het online profiel van jouw leerlingen er uit? Laten ze hier alles op zien of doen ze aan (zelf)censuur. Mag iedereen hun profiel zien of niet? Verwijderen ze al eens foto’s? Proberen ze bewust een bepaald beeld van zichzelf te tonen of niet? Hoe realistisch is dit beeld?

Zelfportret maken (LO/SO)In deze opdrachten staan de leerlingen stil bij hoe ze zichzelf zouden kunnen voorstellen via een zelfportret in een foto of tekening. Alles wat in het beeld te zien is zegt iets over henzelf.

De leerlingen stellen zichzelf eerst voor als zichzelf en daarna zoals ze zouden willen zijn. Dit tweede zelfportret is de kans om zichzelf helemaal anders voor te stellen dan ze zijn en hoeft niet gebaseerd te zijn op de realiteit. Ze onderzoeken hoe het zou zijn om iemand anders te zijn. Net zoals Rinus Van de Velde. Hiermee leren de leerlingen veel over zichzelf en hun zelfbeeld.

De werken van Rinus Van de Velde zijn heel gedetailleerd. De objecten en situaties zijn heel zorgvuldig gekozen om het beeld geloofwaardig te maken. Om een zelfportret meer betekenis te geven kunnen de leerlingen gebruik maken van kledingstukken, objecten en kleuren waar zij een bijzondere band mee hebben. Rinus Van de Velde voert zijn tekeningen uit in houtskool en zijn altijd zwart-wit. Dit is een belangrijke troef: het is hierdoor namelijk makkelijker om een visuele eenheid te scheppen in het beeld.

De werken van Rinus Van de Velde zijn heel groot en bestaan vaak uit meerdere panelen. Laat de leerlingen werken op grote vellen die zijn later aan elkaar plakken. Hang de resultaten op aan de muren van de klas en maak zo je eigen tentoonstelling.

Zelfportret opdrachten (LO)

Zelfportret:fase 1: kies een favoriet kledingstukfase 2: kies een favoriet stuk speelgoedfase 3: kies een favoriete plek.fase 4: kies een favoriete kleurfase 5: maak nu een zelfportret gebruikmakend van 1,2 en 3 in je favoriete kleur.

(maak gebruik van de voorwerpen die zij al eerder hebben meegenomen)

Zelfportret fantasie:fase 1: bedenk wie je zou willen zijn.fase 2: bedenk in welke situatie je wil bevinden. fase 3: bedenk goed welke rekwisieten dit geloofwaardig maken.fase 4: zoek plaatjes van deze plek en van de rekwisieten.fase 5: maak nu een zelfportret gebruikmakend van 1,2,3 en 4.

Houtskool:Maak een zelfportret in houtskool op een groot vel papier.Experimenteer met licht en donker. Maak deze tekening nu nog een keer maar in negatief.

Variaties: Maak een zelfportret als een gebouw. Maak een zelfportret als een object.Maak een zelfportret in je lievelingskleur.Maak een zelfportret samen met je beste vriend/vriendin.

7

Page 8: Michael Buthe Rinus Van de Velde

DETAIL:‘On board of the Conrad, things take a weird turn…’, 2016houtskool op doekCourtesy Tim Van Laere Gallery, Antwerpen

Page 9: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Zelfportret opdrachten SO

Popsterren, kunstenaars en beroemdheden creëren vaak heel bewust een beeld van zichzelf in de media. Door middel van video-clips en in fotografie scheppen zij een beeld van zichzelf. Het gebeurt zoveel dat het al bijna niet meer opvalt. Spreek met de leerlingen over de betekenis van deze beelden en het begrip ‘imago’. Met de volgende opdrachten moeten je leerlingen verder denken op de beelden die ze aangereikt krijgen. Op de volgende pagina’s vind je een aantal voorbeelden ter inspiratie.

Zelfportret (tekening)fase 1: kies een favoriet kledingstukfase 2: kies een favoriet objectfase 3: kies een favoriete plek.fase 4: kies een kleur waarmee je een bijzondere band hebt. fase 5: maak nu een zelfportret gebruikmakend van 1,2 en 3 in je favoriete kleur.

Zelfportret fantasie (tekening)fase 1: bedenk wie je zou willen zijn.fase 2: bedenk in welke situatie je wil bevinden. fase 3: bedenk goed welke rekwisieten dit geloofwaardig maken.fase 4: zoek plaatjes van deze plek en van de rekwisieten.fase 5: maak nu een zelfportret gebruikmakend van 1,2,3 en 4.

Fantasieportret fotografie:Deze opdracht kun je ook met fotografie doen. Verdeel de klas in groepen van 3. Laat de leerlingen objecten en kledingstukken meenemen waarmee ze op de foto willen. Of laat ze deze zelf maken met textiel en karton. Laat de leerlingen samenwerken en om beurten een foto van elkaar nemen.

Bij het nemen van de foto moeten ze niet alleen rekening houden met hoe ze eruit zien, welke spullen ze vast hebben, maar ook waar en hoe ze erbij staan. Ze kunnen een bestaand (bekend- persoon uit-beelden,) maar ook een fantasiefiguur.

Lager onderwijs - Mens en maatschappij - Eindtermen1. MensIk en mezelfDe leerlingen1.1* drukken in een niet-conflictgeladen situatie, eigen indrukken, gevoelens, verlangens, gedachten en waarderingen spontaan uit.

Lager onderwijs - Sociale vaardigheden - Leergebiedoverschrijdende eindtermen1. Sociale vaardigheden - domein relatiewijzen1.1 De leerlingen kunnen zich op een assertieve wijze voorstellen.

Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen – EindtermenGemeenschappelijke stam (mediawijsheid) 15 participeren doordacht via de media aan de publieke ruimte; (zelfbeeld) 22.ontwikkelen van een eigen identiteit als authentiek individu, behorend tot verschillende groepen;

Rinus Van d

e Velde in zijn atelier

3

9

Page 10: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Teun Hocks Cindy Sherman

10

Page 11: Michael Buthe Rinus Van de Velde

M.I.A.

Beyoncé

Michael Jackson

Lady GAGA

11

Page 12: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Salvador Dali

Alfred Hitchcock

Pablo Picasso

Frida Kahlo

David Bowie

12

Page 13: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Beeldende verhalen

De tentoonstelling van Rinus Van de Velde is geïnspireerd op het boek Donogoo Tonka van de franse schrijver Jules Romain uit 1920. Dit boek: dat is geschreven in de vorm van een draaiboek voor een film, vertelt het verhaal van een beroemde geograaf wiens reputatie op het spel staat omdat hij de ontdekking van een Zuid-Amerikaanse stad heeft verzonnen. Door een aantal hilarische gebeurtenissen vindt een suicidale jongeman een nieuwe levensmissie in het oprich-ten van deze stad om zo de reputatie van de professor te redden.

In negen verschillende scènes schetst Van de Velde een beeld van dit tragi-komische verhaal over een stad die eerst niet bestond en toen weer wel. In de tekeningen speelt Van de Velde zelf vaak de hoofdrol.

In de tentoonstellingsruimte bieden wandteksten en decorelementen omkadering. Het resultaat is een totaalinstallatie waarin Van de Velde een blik op zijn werkproces toont. Voor hij begint met tekenen bouwt hij eerst een decor in zijn atelier. Van deze nagemaakte scène maakt hij een foto en op basis van die foto maakt hij zijn uiteindelijke tekening. Hiermee laat hij zijn bredere ideeën rond fictie als een waanzinnige realiteitsmachine zien. Waar eindigt de realiteit en begint de fictie?

Eindtermen Beeldverhalen

Lager onderwijs - Muzische vorming - Eindtermen1. Muzische vorming – Beeld1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende manier weergeven.

Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen - EindtermenGemeenschappelijke stam (creativiteit) 2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren.

Een verhaal aan de hand van een (oud) zelfportret(LO/SO)

Ga op zoek naar zelfportretten uit de kunstgeschiedenis. Er zijn er heel wat bekende terug te vinden. Denk maar aan Picasso, Van Gogh of Rembrandt.

Tip: in het Museum voor Schone Kunsten (MSK Gent) tegenover het S.M.A.K. kan je verschillende zelfportretten (o.a. van Ensor, Léon Spilliaert en Frits Van den Berghe) gaan bekijken.Wat zou de kunstenaar hier willen vertellen? Is hij zichzelf of iemand anders? Wat zou het verhaal hier kunnen zijn?

Verzin het verhaal achter het zelfportret. Wie is die persoon in het kunstwerk? Wat doet die persoon? Waar gaat hij/zij naar toe? Vertel het verhaal in negen zinnen.

Je kan bij elke zin een nieuw beeld zoeken. Of je maakt er een tekening van. Eventueel kopieer je de persoon van het zelfportret een paar keer. Dan moet je die alvast niet meer telkens opnieuw tekenen.

Denk goed na welke scènes uit je verhaal je wil tonen. Bestudeer het verschil tussen de manier waarop Rinus zijn verhaal vertelt en de manier waarop dit in een strip gebeurt.

13

Page 14: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Ontdekkingsreizigers / Vreemde werelden

In het verhaal dat centraal staat in de negen getoonde tekeningen speelt de stad die de geograaf verzon een rol in de achtergrond. De ontdekkingsreiziger vertelt zijn verhaal op weg naar de stad. Later wordt de verzonnen stad echt gebouwd. Fictie wordt zo realiteit. Wat eerst een verzonnen wereld was, bestaat nu echt. Of toch al zeker in de tekeningen van Rinus Van de Velde. Van de Velde maakt dan wel eerst foto’s maar grijpt uiteindelijk terug naar de tekenkunst om zijn verhaal te vertellen. Dit omdat de tekenkunst een medium is dat een uitgesproken fictief en verhalend karakter heeft. In de loop van de geschiedenis is tekenen altijd nauw verbonden gebleven met ontwerpen, uittekenen, in kaart brengen.

Met de volgende opdrachten ga je dieper in op het verschil tussen realiteit en fictie, tussen het bekende en het onbekende. Tegelijkertijd onderzoeken de leerlingen de manier waarop Van de Velde te werk gaat.

Dit past o.a. in de volgende eindtermen:Lager onderwijs - Muzische vorming – Eindtermen1. Muzische vorming – Beeld1.3 beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan.

Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen – EindtermenGemeenschappelijke stam (kritisch denken) 11.Kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante critia; 13.Kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken.

DETA

IL: ‘So

this is yet another fake jung

le?’, 2016ho

utskoo

l op

do

ek / Co

urtesy Tim Van Laere G

allery, Antw

erpen

14

Page 15: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Collage jungle/stad(LO/SO)Ga op zoek in tijdschriften naar afbeeldingen om er een fantasie jungle en stad mee te maken. Zoek naar plaatjes van gebouwen, dieren, planten en mensen die in jouw stad mogen wonen. Knip alle verschillende prenten zorgvuldig uit. Kleef ze zo samen op een leeg vel papier. Maak nu een zwart/wit kopie van jouw collage. Je zal zien dat de focus zo meer op de vormen komt te liggen. De collage vormt zo meer één geheel.

Neem de collage als startpunt van een tekening met houtskool. Met houtskool kan je heel goed verschillende tinten zwart tekenen. Kijk goed naar de manier waarop Rinus Van de Velde tekent. Laat het wit van het blad spreken.

Fictieve wereldenSOGa op zoek naar een fictieve stad. Deze stad mag voorkomen in een verhaal, boek, film of computerspel. Hoe ziet deze stad er uit? Wat is het verschil met de wereld waar wij in wonen? Is het klimaat er anders? Wonen er andere wezens? Of gelden er andere wetten of regels? Wie heeft de stad ontdekt? (binnen het verhaal)

Bijvoorbeeld: Gotham City, Stad der Blinden, Middelaarde, Sin City, Het Oneindige Verhaal of de werelden uit computerspelletjes.

(Als je veel fantasie hebt, kan je misschien zelf een nieuwe stad ontdekken?)

Maak een kaart of panorama van deze stad. Dit kan in de vorm van een collage, tekening of foto. Stel de stad voor alsof jij ze ontdekt hebt aan de medeleerlingen.

‘Insanity exceeds the b

ord

ers of the sing

le mind

,...’, 2015ho

utskoo

l op

do

ek / Co

urtesy Tim Van Laere G

allery, Antw

erpen

15

Page 16: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Introductie:

Michael Buthe - Retrospectieve

S.M.A.K. presenteert een overzichtstentoonstelling met werk van Michael Buthe (1944-1994). De Duitse kunstenaar nam deel aan baanbrekende tentoonstellingen zoals ‘When Attitudes Became Form’ (1969) en ‘Documenta V’ (1972). Vanaf de vroege jaren ’70 begon Buthes fascinatie voor niet-Europese culturen almaar meer te groeien. Zijn artistieke praktijk bood een rebels en imaginair antwoord op het verdwijnen van spiritualiteit en mythe in de westerse wereld. Gegroepeerd rond twee van zijn installaties, de enige twee die bewaard zijn gebleven, combineert deze retrospec-tieve een selectie sleutelwerken uit Buthes korte maar intenseloopbaan van de late jaren ’60 tot het begin van de jaren ’90. Het oeuvre van Buthe werd beïnvloed door heel wat verschillende kunststromingen. Toch lijkt het niet mogelijk te zijn om er echt een label op te kleven. Het werk van Buthe is uniek in zijn genre.

Vanuit het hele oeuvre van Buthe hebben we voor deze lesmap drie thema’s gehaald waarrond je in de klas kan werken.

1. Spiritualiteit2. East meets West3. Schilderkunst, collage & assemblage

DETAIL:‘Taufkapelle mit Papa und Mama’, 1984

Ruimtelijke installatie; gemengde techniekCollectie S.M.A.K. Gent

16

Page 17: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Spiritualiteit

In het hele oeuvre van Buthe zijn er een aantal factoren die regelmatig terugkomen. De symbolische kracht van gevonden voorwerpen, drieluiken die de link leggen met religieuze triptieken uit de Westerse kunstgeschiedenis. Veel werken worden overschilderd met een patroon van sterren of zonnen die een krachtig natuursymbool voorstellen die alle religies overvleugelt met hun universele betekenis.

Citaat Buthe:

“Ik wil graag zoveel mogelijk mensen inspireren om hun eigen er-varingswereld te ontwikkelen. Niet als een droomwereld. Mensen zouden eenvoudigweg meer bewust moeten leven, en emotionaliteit en spontaniteit zijn daarbij sleutelelementen. Wat ik wil bekomen is dat mensen zich realiseren dat elk van ons zijn of haar eigen mythologie kan hebben en daar bewust naar kan streven.”

Het bespreken van spiritualiteit of een persoonlijke mythologie kan onder de volgende eindtermen:

Lager onderwijs - Sociale vaardigheden - Leergebiedoverschrijdende eindtermen1. Sociale vaardigheden - domein relatiewijzen1.6 De leerlingen kunnen kritisch zijn en een eigen mening formuleren.1.7 De leerlingen kunnen zich weerbaar opstellen naar leeftijdgenoten en volwassenen toe door signalen te geven die voor anderen begrijpelijk en aanvaardbaar zijn.

Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelenContext 2: Mentale gezondheid7. Gebruiken beeld, muziek, beweging, drama of media om zichzelf uit te drukken;8. Herkennen de impact van cultuur- en kunstbeleving op het eigen gevoelsleven en gedrag en dat van anderen.

‘Die Heilige Nacht der Jungfräulichkeit’, 1992Ruimtelijke installatie met 14 koperplaten en 1 kroonluchter

met gouden eieren.Collectie Kolumba, Keulen

17

Page 18: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Silhouetten(LO)

In de laatste grote installatie van Buthe, Die heilige Nacht der Jungfräulichkeit (1992), zie je aan de wanden veertien koperplaten waarin silhouetten van lichamen zijn gegraveerd. Hiervoor stonden vrienden en kennissen model. De silhouetten lijken tot leven te komen door de flikkerende lichten van de kaarsen. Buthe verwijst met deze silhouetten naar afbeeldingen van heiligen in Duitse kerken. Ze stellen beschermheiligen voor.

Maak zelf zulke silhouetten voor de school. Laat de leerlingen ver-spreid liggen over de speelplaats. Laat ze elkaars silhouet overtrekken met stoepkrijt op de grond van de speelplaats. Vul de zo ontstaande silhouetten aan met sterren en andere symbolen om ze krachtiger te maken.

Dagboektekening(LO/SO)

Van de jaren ’60 tot de vroege jaren ’80 maakt Buthe verschillende dagboekobjecten. Ze geven ons een kijkje in de persoonlijke herinneringen van de kunstenaars. De dagboeken zijn poëtisch en fantasierijk. De dagboeken zitten vol met woord en beelden. Ze kleven vol met persoonlijke herinneringen en alledaagse materialen.

Verzamel een hele dag/week allerlei materialen, stukken van verpakkingen, allerhande kleinere voorwerpen en papiertjes. Kleef deze in een schrift of nog beter een oud boek dat niet meer wordt gelezen. (Buthe hecht veel belang aan oude en gevonden voorwerpen. Bijna op een magische manier.) Teken of schrijf je ge-dachten tussen de gekleefde spullen.

DETAIL: ‘Buchobjekt’, 1976Kleermakers notitieboek, foto’s en diverse materialen.Collectie Walter König, Keulen

18

Page 19: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Kleurenpracht(LO/SO)

In de vroegere tekeningen van Michael Buthe zie je strakke, geometrische constructies en ruimtes. Wel combineert hij ze met vrijere verftoetsen en kleurvlakken. Zo brengt hij geometrische en expressionistische abstractie, twee tegengestelden, in zijn beelden samen. In zijn latere tekeningen worden de vormen langzaam expressiever, sensueler en kleurrijker. Vanuit de vormen duiken herkenbare symbolen op.

Het kijken naar kleuren en associaties naar vormen maken is iets wat mensen als kind automatisch doen. Denk maar aan het herkennen van figuren in wolken. Een zelfde vrije associatie, het zoeken van herkenbare vormen in een abstract geheel kan je ook met verf nabootsen.

Neem een stevig vel papier en maak het helemaal nat. Het beste lukt dit nog door het helemaal onder te dompelen. Hierna druppel je (water)verf vrij op het blad papier. Moedig de leerlingen aan om felle kleuren te gebruiken. Het moet niet overdreven harmonieus zijn. Haal inspiratie uit de kleuren die Buthe zelf gebruikt. Wanneer het schilderwerk droog is kan je op zoek gaan naar herkenbare vormen. Net zoals je bij wolken zou doen. Deze vormen kan je nog eens benadrukken door ze te omlijnen met een donkerdere kleur. Eventueel strooi je nog wat extra vormen en symbolen zoals zonnen en sterren over het hele papier.

19

Page 20: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Le dernier secret de Fatima (Gesprek)(SO)

In dit werk verdwijnt de figuratie bijna volledig. Het doet erg minimal-istisch aan, terwijl het tegelijkertijd ook overdadig is door het gebruik van goud en de vrije schildertoets waarmee de sterren zijn geschilderd die haast het volledige doek opvullen. De titel van het werk verwijst naar een spirituele gebeurtenis. In 1917 zou Maria verschenen zijn in Portugal aan drie kinderen. Aan deze drie kinderen vertelde ze elk één geheim. Het derde geheim bleef lang verborgen door de kerk. Pas in 2000 zouden ze het geheim openbaar gemaakt hebben.

Ga op zoek naar de feiten achter het verhaal. Laat de leerlingen de verschillende versies bestuderen die op het internet ronddwalen. Wijs ze eventueel op het feit dat de verschijning gebeurde tijdens de eerste wereldoorlog. Start een gesprek op over de gelijkenissen/ver-schillen tussen de (historische en spirituele) gebeurtenis en het werk van Buthe.Wat denken de leerlingen dat Buthe wil zeggen met zijn kunstwerk.

Waarom is het kunstwerk blauw?Waarom heeft hij sterren gebruikt?Wat betekent het kunstwerk voor je leerlingen?

DETAIL:‘Le dernier secret de Fatima’, 1985

Olieverf en bladgoud op doekMichael Buthe Estate, Keulen / Courtesy Alexander and Bonin New York

20

Page 21: Michael Buthe Rinus Van de Velde

East meets West

Vanaf 1971 leeft Buthe voor langere periodes in Marokko, het Midden-Oosten en Iran. Meer en meer komen in zijn werk niet-Europese invloeden naar boven. Het omvat assemblages, helder gekleurde doeken en collages, en kleurige dagboeken. Toch vergli-jdt zijn werk niet in naïef exotisme. De kunstenaar verdiept zich in spirituele en maatschappelijke kwesties. Zijn werk biedt een rebels, imaginair en persoonlijk antwoord op het verdwijnen van spiritualiteit en mythe in de westerse wereld.

Deur naar de andere (magische) wereld (LO)Buthe reisde naar al die exotische landen in de hoop daar iets te vinden dat hij in de westerse beschaving niet kon. In Europa voelde hij zich niet zo vrij. Hij zocht voortdurend naar meer vrijheid en openingen. Ramen en deuren staan in zijn kunstwerken symbool voor de weg naar vrijheid. Door een raam of deur kan je fysiek naar een andere plek kijken/gaan.

Maak zelf een raam of deur naar een andere (magsiche/mythische) wereld. Hiervoor heb je twee stevige papieren of stukken karton nodig. Teken op het eerste stuk een deur of raam. Snijd de lijnen boven, onder en rechts door. Plooi de overgebleven lijn. Nu kan je het raam of de deur openen en sluiten. Kleef de twee stukken papier of karton samen. Teken achter het raam of deur een nieuwe (magisch/mythische) wereld. Teken bijpassende elementen aan de voorkant van de deur of het raam.

Werken rond reizen, andere culturen en mythes past in de volgende eindtermen:

Lager onderwijs - Mens en maatschappij - Eindtermen2. Maatschappij2.8 kunnen illustreren dat verschillende sociale en culturele groepen verschillende waarden en normen bezitten.

Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelenContext 3: Sociorelationele ontwikkeling11 gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van anderen.

Zo

nder Titel, 1973

Deur, verf, ho

ut, strouw

, draad

en bro

od

schieterP

rivé collectie / C

ourtesy A

lexander and

Bo

nin, New

York

21

Page 22: Michael Buthe Rinus Van de Velde

WereldkaartHet kunstwerk Weltkarte uit 1973 laat zien op welke manier Buthe omgaat met diversiteit. De wereldkaart is een collage opgebouwd uit allerlei knipsels die hij doorheen de jaren verzamelde. De collage verenigt menselijke figuren uit alle werelddelen, tijden en culturen. Er zijn geen echte grenzen van verschillende landen te ontdekken in deze wereldkaart. Ze toont Buthes beeld van een wereld waarin geen politieke, geografische of andere machtsorde heerst maar waarin verschillen met elkaar versmelten onder een sterrenhemel van gouden stippen die visuele verschillen vervaagt en zo alles met elkaar verbindt.

Wereldkaart (LO)Teken een vlek op een vel papier. Deze vlek is nu de vorm van jouw nieuwe persoonlijke wereldkaart. Vul de vlek op met allerlei afbeeldin-gen die je bij elkaar hebt gezocht. Wat hoort er allemaal thuis in jouw wereld. Wat vind je mooi? Wat inspireert je? Waar word je blij van?

Wereldkaart (SO) In de wereldkaart van Buthe kan je de visie van de kunstenaar op de wereld aflezen. Bedenk zelf hoe jij de wereld(kaart) ziet. Maak op basis van jouw idee een nieuwe wereldkaart. Dit kan in heel veel verschillende materialen zijn. Ga op zoek naar een driedimensioneel object dat als wereldbol kan dienen. Beplak deze met afbeeldingen die in jouw wereldbeeld thuishoren.

Een reisverhaal (SO)Denk terug aan een moment waarop jij je op een plek bevond waar je nog nooit eerder geweest was. Hoe voelde je je toen? Was dit een aangename ervaring of niet? Hoe was je op deze plek gekomen?Schrijf een gedicht in 5 regels (elfje) over deze ervaring. Een elfje is een relatief eenvoudig gedicht dat uit vijf regels bestaat en in totaal elf woorden heeft. Elke regel in een elfje heeft een vast aantal woor-den. De opbouw van het aantal woorden per regel is als volgt: 1 2 3 4 1

‘Weltkarte’, ca. 1970Collage: Tondo, foto’s en illustraties uit tijdschriften en goudverf

Kunstmuseum Luzern bruikleen uit privécollectie

22

Page 23: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Schilderkunst, collage en assemblage

Buthe reageert op de crisis die het medium schilderkunst doormaakt tijdens de jaren ’60 en ’70. Zijn kunstwerken zijn zelden echt “af”. Men spreekt van een nomadische visie op sculptuur. Kunstwerken dienen in een permanente staat van verandering te zijn. Sommige van Michael Buthe zijn werken werden over langere tijd ontwikkeld en in verschillende settings gepresenteerd. Hoewel Buthe een groot aantal environments creëerde, zijn er maar twee in volledige vorm bewaard gebleven. Taufkapelle mit Mama und Papa (1984) en Die heilige Nacht der Jungfräulichkeit (1992).

Buthes textielobjecten van de jaren ’60 en vroege jaren ’70 vloeien voort uit de Duitse informele kunst en de Amerikaanse minimal art. Ze reageren op tactiele wijze op de crisis die het medium schilderkunst op dat moment doormaakt. De objecten focussen zich op de drager – bv. het doek of het frame – en zijn geverfd, verscheurd, versnipperd en terug aan elkaar genaaid. Door het gebruik van zachtheid, organische elementen en een procesmatige benadering, komt de post-minimalistische visie op dingen – dingen zijn fragmentair en onopgelost – ook naar voor in de kunstenaars sensuele tekeningen en collages uit die tijd.

Met de volgende opdrachten uit de lesmap ontdekken de leerlingen dat een kunstwerk niet met traditionele materialen hoeft gemaakt te worden en dat het van betekenis en zelfs van vorm kan veranderen doorheen de tijd.

Schilderkunst/collage/assemblage past in de volgende eindtermen:Lager onderwijs - Muzische vorming – Eindtermen1. Muzische vorming - Beeld6. Muzische vorming – Attitudes6.2*zonder vooroordelen naar kunst kijken en luisteren.

Secundair onderwijs - Vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelenContext 7: Socioculturele samenleving6 gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen;7 illustreren de wederzijdse beïnvloeding van kunst, cultuur en techniek, politiek, economie, wetenschappen en levensbeschouwing.

‘My Love to Étienne’, 1969 doek op spieraam

Kunstmuseum Luzern

23

Page 24: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Scheuren en weer lijmen (LO/SO)Buthe zet letterlijk het mes in zijn doeken. Soms verscheurt hij ze ook om ze daarna opnieuw aan elkaar te naaien. De manier waarop Buthe ze maakte was spontaan en wild, maar de kunstwerken zelf zien er erg elegant uit. De compositie is beheerst en evenwichtig.

Ervaar zelf hoe het is om een kunstwerk op te bouwen door het eerst stuk te scheuren. Gebruik voor deze oefening twee afbeeldingen die ongeveer even groot zijn. De echte durvers gebruiken een zelfgemaakte tekening. Scheur de twee afbeeldingen bedachtzaam in stukken. Maak het kunstwerk weer heel door de gescheurde stuk-ken van de twee afbeeldingen samen te voegen. Kijk goed naar de compositie en kleuren. In de textielwerken van Buthe worden er altijd elementen verborgen, maar ook onthuld. Speel met de ondergrond waarop je de gescheurde stukken kleeft. Je kunt deze opdracht ook met textiel doen. Scheur bijvoorbeeld een oud kledingstuk aan stukken. Verscheur je T-shirt en naai hem terug aan-één. Vind je hem mooier/interessanter nu?

Sculptuur uit gevonden materialen (LO/SO)Buthe is gefascineerd door alledaagse dingen die sporen van hun geschiedenis dragen. Hij wil dat kunstwerken, net zoals het leven, voortdurend in verandering zijn. Veel van zijn sculpturen duiken dan ook op in verschillende vormen en contexten. Op zichzelf staand of als onderdeel van een grotere installatie. Soms werden ze zelf helemaal uit elkaar gehaald en weer in een ander kunstwerk verwerkt.

Als je je fantasie gebruikt kun je dieren of mensen ontdekken in levenloze en waardeloze voorwerpen. Zo zijn de papa en mama uit de ‘Taufkapelle mit Papa und Mama’ gemaakt uit stukken boomstammen, een oude kinderwagen, een bezemsteel en een paar versleten schoenen.

Maak zelf ook een sculptuur die is samengesteld uit verschillende gevonden voorwerpen. Probeer daarbij in ieder geval drie verschil-lende materialen te gebruiken: bijv. hout, textiel en plastic. Zoek naar voorwerpen met een verschillende culturele achtergrond en verbind die met elkaar. De sculptuur hoeft niets figuratiefs voor te stellen maar moet wel een spannende combinatie zijn van verschillende materialen.

Page 25: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Krokodil, 1973Hout, ijzer, nagels en doeken

Kunstmuseum Luzern25

Page 26: Michael Buthe Rinus Van de Velde

Gezichten collage (LO)Ga net zoals Buthe op zoek naar gezichten in gewone voorwerpen. Verzamel afbeeldingen van fruit, kleren, meubels of gereedschap en maak hiermee een collage van een gezicht. Je zal zien dat met een paar kleine aanpassingen je zo een gezicht tovert uit gewone dingen. Ogen als schotelborden, neuzen als bezemstelen, haar van spaghetti en kussens als monden om te zoenen.

Dieren/figuren uit gevonden materialen (LO/SO)Kijk goed naar de manier waarop Buthe alle kenmerken van een kro-kodil heeft gevat in zijn sculptuur. Zonder echt iets aan te passen aan de vormen van het hout dat hij vond toont hij een duidelijk herkenbare krokodil.

Kies zelf een dier uit. Bekijk wat de meest opvallende kenmerken zijn van dit dier. Je herleidt de vormen tot hun essentie. Ga daarna op zoek naar voorwerpen die je kan combineren tot een representatie van dit dier. Maak er een sculptuur van in de stijl van Buthe.

Enkele voorbeeldenEgel: haarborstelEend: poten = vork, bek = wasknijperEen harige hond: dweil

OnderwijsnieuwsbriefDit was de laatste opdracht uit de lesmap. Je kunt natuurlijk geïnspireerd door jullie bezoek aan de tentoonstelling zelf ook nog aanvullende opdrachten verzinnen. Wij hopen dat jij en je klas veel plezier hebben beleefd aan de opdrachten.

Wil je op de hoogte blijven van ons educatieprogramma?Stuur dan een mail naar [email protected] en wij houden je op de hoogte van onze activiteiten voor het lager en secundair onderwijs.

26