Metaal Magazine 3 - 2012

50
MAGAZINE In dit nummer: Mensen vrijspelen dankzij automatisering Techni-Show 2012 de moeite waard ESEF 2012: toeleveranciers vol goede moed Plaatsnijden met snelle fiber Compleetbewerken op draaifreescentra Machinenieuwtjes compacte Metav 2012 VIMAG-forumdiscussie over klantproces Duurzaamheid centraal op Hannover Messe Snel schakelen bij kleine series Jaargang 50 | 3-2012 Dé kennisbron voor de metaal www.metaalmagazine.nl metaal

description

Metaal Magazine verschijnt 10 keer per jaar in een oplage van 5000 en richt zich op ondernemers en leidinggevenden in de metaalbranche, constructeurs en hoofden van technische diensten bij industriële bedrijven. Door bundeling van nieuws, achtergrondinformatie en expertise is Metaal Magazine een onmisbare kennisbron voor de metaalbranche.

Transcript of Metaal Magazine 3 - 2012

M A G A Z I N E

In dit nummer:

Mensen vrijspelen dankzij automatisering

Techni-Show 2012 de moeite waard ESEF 2012:

toeleveranciers vol goede moed Plaatsnijden

met snelle fiber Compleetbewerken op

draaifreescentra Machinenieuwtjes compacte

Metav 2012 VIMAG-forumdiscussie over

klantproces Duurzaamheid centraal op

Hannover Messe Snel schakelen bij kleine

series

J a a r g a n g 5 0 | 3 - 2 0 1 2

D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l

w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l

metaal

01_Cover 19-03-12 12:26 Pagina 1

De laatste Variaxis series 5-assige bewerkingscentrawerden ontworpen als volgende generatie met Multi-tasking functionaliteit, bediening, nauwkeurig-heid en productiviteit.

Uitgerust met Mazatrol Matrix 2 die voldoet aan de hoogste eisen voor vijfvlaks en vijfassig simultaan freeswerk.

VEELZIJDIGHEID

Onze missie? Om uw productiviteit op een nieuw niveau te brengen.

Ergonomie, milieuvriendelijkheid en verhoogde productiviteit van onze machines, bieden een toegevoegde waarde, allen met Mazak waarden : Kwaliteit en Ondersteuning.

Het resultaat? Exponentiële groei voor uw productiviteit.

Dit jaar lanceert Mazak een ongeëvenaarde reeks nieuwe modellen.

ALLE NIEUWE MAZAK MACHINES

www.mazak.eu

10317_EMO_innovation_Ad_210x297_L_DANISH_02.indd 1 05/08/2011 12:52

Onze missie? Om uw productiviteit op een nieuw niveau te brengen.

Ergonomie, milieuvriendelijkheid en verhoogde productiviteit van onze machines, bieden een toegevoegde waarde, allen met Mazak waarden : Kwaliteit en Ondersteuning.

Het resultaat? Exponentiële groei voor uw productiviteit.

Dit jaar lanceert Mazak een ongeëvenaarde reeks nieuwe modellen.

ALLE NIEUWE MAZAK MACHINES

www.mazak.eu

10317_EMO_innovation_Ad_210x297_L_DANISH_02.indd 105/08/2011 12:52

UITZONDERLIJKE

VOORWAARDEN

Variaxis j-500 i Variaxis i-600 i Variaxis i-700

Yamazaki mazak NederlaNd B.V. Peppelkade 54, 3992 AK HOUTEN T: 030-634 40 30 F: 030-634 40 35 www.mazak.eu

VariaXiS - SerieS

• zeer grote Y-as in dit segment (900 & 1100mm)• spiltoerentallen van 12.000-30.000 tpm

Zeer gunstige financiering via

Vanaf 01/02/2012Uitzonderlijke voorwaarden opVariaxis j-500 I Variaxis i-600 I Variaxis i-700

13212 Adv. Mazak MetaalMagazine.indd 1 8/02/12 14:12

Onze tweets op Twitter zijn een handige,

eigentijdse manier om het nieuws in de metaal-

branche te volgen. Twitter is een internetdienst

waarbij gebruikers korte berichtjes publiceren.

Op http://twitter.com/Metaalmagazine krijgt u een in-

druk van onze berichtgeving. Meld u ook aan voor Twit-

ter en ‘follow’ Metaal Magazine om steeds snel op de

hoogte te zijn van het metaalnieuws. Dus twitter met

ons mee vanaf uw pc of mobiele telefoon.

Voorpagina:Gibas Numeriek, Gibas Automa-

tion en Gibas Tools hebben stevig

uitgepakt tijdens de Techni-Show

2012. Op een drietal stands wer-

den machine-, automatiserings-

en gereedschapnoviteiten ge-

toond. Op de coverfoto een CNC-

precisiedraaimachine van Schaublin zoals geëxposeerd

in Utrecht. Verder toonde Gibas machines van onder an-

dere Nakamura-Tome, Victor Taichung, Fehlmann, OKK

en Tornos.

Gibas Numeriek BV

Catharijne 1

1358 CC Almere

Tel.: +31 (0)36 540 60 00

nieuws4 Platina, goud en zilver Techni-Show

5 Centerpunt

6 Werkplaatsvloer coaten

metaalbewerken10 Mensen vrijspelen dankzij automatisering

Automatisering kan een hulpmiddel zijn om

binnen de ‘normale’ werktijden mensen vrij te

maken voor andere taken. De toepassing van de

‘Integrated Product Handler’ van Teqq maakt

dit helder

beurs12 Techni-Show de moeite waard

Er was weer veel te zien tijdens de Techni-Show

2012. Verderop in deze Metaal Magazine een

selectie van nieuwtjes en wetenswaardigheden

toeleveren20 ESEF 2012: toeleveranciers vol goede moed

Op de jongste ESEF 2012 in Utrecht was van

somberheid niets te merken. De markt is wat

grilliger dan voorheen, maar in zijn algemeen-

heid floreert de maakindustrie nog volop

metaalbewerken22 Plaatsnijden met snelle fiber

De FOL-3015 AJ van Amada is een opvallende,

snelle vlakbedsnijlaser: in roestvast staal van

1 mm dik is met deze 4 kW vastestoflaser een

snijsnelheid haalbaar tot circa 60 m/min

metaalbewerken26 Compleetbewerken op draaifreescentra

(deel 1)

Sirris heeft FAQ’s (Frequently Asked Questions)

over compleetbewerken op draaifreescentra

gepubliceerd in vier delen. In deze Metaal

Magazine het eerste deel: de mogelijkheden en

beperkingen van compleetbewerking op een

draaifreescentrum

beurs30 Machinenieuwtjes compacte Metav

In vergelijking met eerdere edities was de

Metav 2012 een compacte beurs. Elke machine-

leverancier was met minder én kleinere machi-

nes naar de beurs gekomen. Enkele nieuwtjes

forumdiscussie32 Klant en klantproces centraal

Assetvisie Metaal is een onderzoek van ING

Lease en ING Economisch Bureau dat een terug-

én vooruitblik op de ontwikkelingen binnen de

metaalbranche geeft. Reacties van VIMAG-

leden op dit onderzoek

beurs39 Duurzaamheid op Hannover Messe

Met het centrale thema ‘Greentelligence’

plaatst de Hannover Messe groene technolo-

gieën als belangrijke groeifactor voor de indus-

trie in het middelpunt van de komende beurs

machine masterclass40 Snel schakelen bij kleine series

Snel schakelen tussen producten kan dankzij het

nieuwe Skyloader palletmagazijn van Hedelius.

De Skyloader bij Melamo is de eerste die in ons

land geplaatst is

productnieuws43 ‘Doe-het-zelf’ 3D-printen

44 Ronde vorm in plaat buigen

inhoud maart

(Advertentie)

Volg Metaal Magazine op Twitter

M A G A Z I N E

In dit nummer:

Mensen vrijspelen dankzij automatisering

Techni-Show 2012 de moeite waard ESEF 2012:

toeleveranciers vol goede moed Plaatsnijden

met snelle fiber Compleetbewerken op

draaifreescentra Machinenieuwtjes compacte

Metav 2012 Vimag-forumdiscussie over

klantproces Duurzaamheid centraal op

Hannover Messe Snel schakelen bij kleine

series

J a a r g a n g 5 0 | 3 - 2 0 1 2

D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l

w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l

metaal

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 3

3x op uw deurmat voor maar 25 euro !

Mail uw gegevens naar [email protected]

03_Inhoud 19-03-12 14:55 Pagina 3

4 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

N I E U W S

het ITM-systeem veel opnamen van het gereed-

schap maakt.

Renishaw kreeg voor de meeetopstelling Equa-

tor een gouden onderscheiding. De nieuwe

Equator is een nieuw alternatief voor de traditi-

onele productspecifieke meetopstellingen. Het

principe van de lichtgewicht Equator is geba-

seerd op een gemakkelijk aan te passen parallel-

kinematische structuur. Deze maakt snel scannen

met vlotte tussenverplaatsingen mogelijk

en biedt ook de stijfheid voor een herhaal -

baarheid tussen punten, die vereist is voor nauw-

keurig meten. De Equator meetsystemen zijn

leverbaar met software op twee niveaus: een

programmeerbare versie en een voordelige

versie waarmee op de werkvloer de programma’s

N I E U W S

Tijdens de eerste beursdag van de Techni-Show 2012

zijn de platina, gouden en zilveren onderscheidingen

van de Techni-Show Innovatie Awards 2012

feestelijk uitgereikt aan respectievelijk

GF AgieCharmilles, Renishaw en Amada.

De hoogste platinaonderscheiding van de Techni-

Show Innovatie Awards ging dit jaar naar

GF AgieCharmilles voor het bewerkingscentrum

HSM 400 U LP met ITM (Intelligent Tool Measu-

rement). Dit is een nieuw optisch meetsysteem

voor verspanende gereedschappen dat GF Agie-

Charmilles in 2009 voor het eerst in Schorndorf

(D) gedemonstreerd heeft. Met behulp van een

CCD-camera wordt op volle rotatiesnelheid de

vorm en de lengte van het gereedschap geanaly-

seerd. Bijzonder aan het meetsysteem is dat de

meetresultaten digitaal geoptimaliseerd worden.

De storende invloeden zoals spanen, druppelse-

mulsie of andere verontreinigingen worden ge-

corrigeerd. Dit kan omdat de CCD-camera van

DOOR: REINOLD TOMBERG

GoudDe meeetopstelling Equator van Renishaw zoals

onlangs getoond tijdens de RapidPro in Veldhoven

PlatinaHet ITM-systeem van GF AgieCharmilles in actie bij een demonstratie in Schorndorf (D) (foto’s: Reinold

Tomberg)

Platina, goud en zilver Techni-Show

In totaal tien nominaties voorawardsDe andere zeven inzendingen die door

de vakjury waren genomimeerd voor de

Techni-Show Innovatie Awards 2012 (ge-

noemd in alfabetische volgorde de

namen van de bedrijven die ingestuurd

hebben):

- Dymato, draadvonkmachine Mitsubishi

NA1200 Essence met ‘Tubular Direct

Drive’

- Gibas, bewerkingscentrum Fehlmann Pi-

comax 56 TOP met elektronisch hand-

wiel

- Nikon, digitale laserscanner LC15Dx

voor contactloos meten

- Resato, ‘Bevelling Cutting Head’ voor

waterstraalsnijden

- Robomotive, humanoïde robot met 3D

bin picking

- Safan, ‘operator hulp’ voor afkantwerk-

zaamheden

- Valk Welding, ‘3D Free Shape Welding

Solution’

uit te voeren maar niet aan te passen zijn.

Last but not least kreeg Amada, die dit jaar voor

het eerst onder eigen naam deelnam aan de

Techni-Show 2012 een zilveren award voor de

afkantpers HD-1003 ATC NT met automatische

gereedschapswisselaar. Dit is een 100-tonner met

een buiglengte van 3.000 mm. Door snelle

beschikbaarheid van gereedschappen en een

absolute gereedschappositionering, worden

insteltijden gegarandeerd verkort en fouten

geëlimineerd. De afkantpers is ook voorzien

van een automatisch hoekmeetsysteem. Het is

mogelijk om vanuit een CAD/CAM-programma

machine en gereedschappen in één keer te

programmeren om de steltijden aan de afkant-

bank te minimaliseren.

ZilverDe Amada afkantpers HD-1003 ATC NT zoals vorig

najaar geëxposeerd tijdens de EMO Hannover 2011

04-05-06-07-08-09_Nieuws 19-03-12 12:18 Pagina 4

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 5

Op veler verzoek heeft beursorganisatie Eve-

nementenhal besloten om de TIV en de Meta-

vak komende september in Hardenberg tege-

lijk te laten plaatsvinden. Hallen 1 t/m 5 be-

staan uit TIV, hal 6 maakt plaats voor Metavak.

Vooralsnog betreft de clustering van TIV en

Metavak komend najaar enkel Hardenberg.

Het korte tijdsbestek tussen TIV Venray en Me-

tavak & Gebruikte Machinevak Gorinchem

C E N T E R P U N T

Als tijdens de officiële opening van de Techni-Show 2012

opgemerkt wordt dat de Nederlandse politiek eigenlijk

niets weet van de kracht van onze vaderlandse maakindus-

trie, dan kan ik het niet nalaten om als oud-gemeente-

raadslid al spiegelend vast te stellen dat de maakindustrie

ook niet geïnteresseerd is in de politiek. Meteen na de ope-

ning moest Ineke Dezentjé Hamming, de voorzitter van

FME-CWM die de openingshandeling van de Techni-Show

en de ESEF verrichtte, op pad om op bezoek te gaan bij pre-

mier Mark Rutte. Ze zou het allemaal weer eens aankaar-

ten. Weer spiegelend kun je je afvragen waarom Rutte niet

naar de Techni-Show in Utrecht komt. Volgens mij is dit een

gevolg van een weeffout in het denken in de industrie. Veel

ondernemers stellen vast dat politici niet op de hoogte zijn

over het nut van de techniek. Maar dat onze overheden be-

volkt zijn met leraren, ambtenaren, actievoerders en frac-

tieassistenten die doorgroeien komt ook omdat wij als

werktuigbouwers niet politiek actief zijn. Laat staan dat we

fel knokken om op verkiesbare plaatsen op kieslijsten te

komen. Dus zitten er bijna geen mensen uit de maakindus-

trie in de Tweede Kamer. Premier Rutte hoeft dan ook niet

naar ons te komen, want in de politiek gaat het om macht.

Die hebben we niet. In mijn visie moet dat veranderen. An-

ders blijf je tot in de eeuwigheid de nostalgische vaststelling

horen dat Jan Marijnissen de laatste lasser in de Kamer was.

Hoe? Is niet zo moeilijk. Brancheorganisaties als FME-CWM

en Metaalunie moeten gaan stimuleren dat mensen in de

metaal-maakindustrie politiek actief worden. De branche

als geheel kan geld vrijmaken voor tijd- en terugkeerrege-

lingen. Waarom niet? De inzet zou moeten zijn dat bij de

volgende verkiezingen 10 tot 15 procent van de verkiesbare

plaatsen voor technici uit de maakindustrie is. Wedden dat

de premier dan wel beurzen als een Techni-Show met een

bezoek vereert. Blijven we politiek passief? Och, dan

draaien we de volgende keer weer de grijsgedraaide plaat

dat de Kamerleden er niets van begrijpen…

WeeffoutReinold Tomberg

[email protected]

Evenementenhal blikt vooruit

Lasercladding met gouden contactpunten

Erns

t D

irks

en F

otog

rafi

e

heeft de beursorganisatie doen besluiten het

Metavak-gedeelte in Venray een jaartje over te

slaan.

Gelijktijdig met Metavak & Gebruikte Machi-

nevak Gorinchem treft u dit najaar NIL Verbin-

dingsweek aan. Ook heeft Evenementenhal

besloten om TIV Gorinchem naar april te ver-

plaatsen.

www.evenementenhal.nl

Voor betrouwbare tiptoetsschakelaars in auto’s, toetsen van mobiele telefoons en computers worden

schakelaars van plaatmetaal gebruikt. De contactvlakken van deze schakelaars worden gegalvaniseerd

met een dun laagje goud. Het Fraunhofer Institut für Laser Technology ILT in Aken (D) heeft in

samenwerking met Inovan een procedé ontwikkeld om op industriële schaal de contactvlakken door

middel van micro lasercladden te vervangen door kleine gelaste ‘contact-spots’ met een bundeldiameter

van minder dan 100 micrometer. De laserenergie smelt zowel goudpoeder als een dunne oppervlaktelaag

van het substraat. Het procedé bespaart 50 tot 90 procent goud en is te integreren in de productie van de

schakelaar zelf, en dus sneller dan het achteraf galvaniseren

Stand van Van Hoorn Machining tijdens de Metavak 2011 in Gorinchem (foto: Reinold Tomberg)

w

04-05-06-07-08-09_Nieuws 19-03-12 12:18 Pagina 5

N I E U W S

De vloeren bij Bouman waren vuil, vettig en

glad, en hier en daar waren er ook beschadigin-

gen ontstaan die aandacht nodig hadden. De

betonnen vloeren begonnen steeds donkerder

te worden. De scheiding tussen werkgebied en

rijbanen waren aangegeven met gele strepen

en door de vervuiling was dat slecht te zien.

Samen met schildersbedrijf Mulder Schilders

Twente (eveneens uit Almelo) dat veel ervaring

heeft met vloeren, is er een plan opgesteld hoe

de vloeren te behandelen.

De nieuwe vloer moet niet alleen optisch mooi

worden maar ook de juiste mix hebben tussen

voldoende stroef zijn en goed te reinigen. Ver-

der moet de vloer licht reflecteren (en niet ab-

sorberen), mechanisch sterk en chemicaliënbe-

stendig zijn. Gekozen is voor een tweecompo-

nenten, oplosmiddelvrije en chemicaliënbesten-

dige epoxycoating (Arturo EP3910) die in twee

lagen wordt opgebracht. Het werkgedeelte

krijgt een lichte kleur, en de rijbanen worden

grijs uitgevoerd door een (derde) laag grijze

coating bovenop de twee lichte lagen te leg-

gen.

Allereerst wordt de vloer gereinigd met een

ontvettingsmiddel. Voor de hechting wordt de

vloer door middel van het stofarme werpstraal-

procedé gestraald (rvs balletjes die met kracht

DOOR: JEROEN AALBERTS

Werkplaatsvloer coaten

6 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

In het magazijn is de rijbaan waar vrachtwagens en heftrucks

binnenkomen extra ruw. Meteen na de eerste laag worden er extra

korrels siliciumcarbide aangebracht (schilder loopt op spijkerschoenen)

(foto: Mulder Schilders Twente)

op de vloer worden gespoten en vervolgens op-

gezogen). Hiermee worden de laatste verontrei-

nigingen verwijderd en de vloer opgeruwd, en

ontstaat een betere hechting van de coating.

Grove beschadigingen worden opgevuld met

staalplamuur. Soms kan nog dezelfde dag de

eerste laag worden opgebracht. In de nabijheid

van overheaddeuren wordt de eerste laag coa-

ting ingestrooid met fijne korrels siliciumcarbide

die voor de gewenste stroefheid van de vloer

zorgen (R=12 in dit geval). De coating wordt na

goed mengen op de vloer gegoten, met trek-

kers verdeeld over het oppervlak en met rollers

op stokken nagerold. Na zestien uur kan er

weer op de vloer gelopen worden, en iedere

volgende laag moet binnen 24 uur worden op-

gebracht om te zorgen voor de meest ideale

chemische hechting. Het duurt dus drie á vier

dagen om een vloer te reinigen en te coaten, en

Mulder begint altijd op maandag met een vloer,

zodat de vloer uiterlijk donderdag gereed is. Na

drie dagen is de vloer zodanig belastbaar dat

Bouman de maandag erop kan beginnen met

herinrichten. Na zeven dagen is de vloer maxi-

maal belastbaar. Allereerst is de vloer behan-

deld in de ruimte waar nieuwe machines ge-

pland waren, voor de overige ruimten zijn tijd-

schema’s opgesteld.

Bij Bouman Industrial Solutions in Almelo worden in

verschillende fases de vloeren van een coating

voorzien. Bij de vloeren in de werkplaatsen ging

Metaal Magazine een kijkje nemen wat er allemaal

bij komt kijken om ‘tussen de bedrijven door’ deze

klus te klaren en de eisen waaraan de vloeren

moeten voldoen.

Oude en nieuwe situatie naast elkaar. Kleurverschil in werk- en rijbaangedeelte zorgt voor meer duidelijkheid

(foto: Jeroen Aalberts)

Voor de meetkamer is gekozen voor een duurdere gietvloer (foto:

Mulder Schilders Twente)

04-05-06-07-08-09_Nieuws 19-03-12 12:19 Pagina 6

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 7

Secotools (met kantoor in Gorin-

chem) heeft een nieuwe web-

site met gegevens over werk-

stukmaterialen, verspaningspro-

cessen en andere aspecten van

de autofabricage. Met interac-

tieve 3D-modellen van voertui-

gen kunnen gebruikers onderdelen identificeren en zien hoe ze

te produceren zijn.

www.secotools.com/automotive

Een aantal partijen in Twente is gestart met het project Triple-O:

Opstap, Omscholing en Opdoen van werkervaring. Werkzoe-

kenden met een vooropleiding vanaf MBO-niveau 2 of havo

worden in twaalf dagen opgeleid en klaargestoomd om te kun-

nen starten als technisch productiemedewerker bij een bedrijf.

Met deze basis zijn ze in staat om met een gedegen vervolgop-

leiding uit te groeien tot vakman.

www.stodt.nl

Xandorra, leverancier van CAD en PDM oplossingen met vesti-

gingen in Wageningen, Kortrijk (België) en Lyon (Frankrijk), is

gefuseerd met het Belgische bedrijf Ad Ultima PLM. Met deze

fusie is Xandorra een totaalleverancier van PTC’s softwareoplos-

singen in de Benelux en Frankrijk geworden.

www.xandorra.com

Het Verspanersforum (in 2007 opgericht door Gerrit van der

Linde) met als doelstelling behoud en overdracht van kennis en

ervaring in de verspanende industrie, is uitgegroeid tot een se-

rieus kenniscentrum en gaat nu zijn weg vervolgen als stichting.

www.verspanersforum.nl

De algemene ledenvergadering van de Vereniging Robotics

Association Benelux (RAB) heeft in de bijzondere algemene

ledenvergadering van 30 januari 2012 met meerderheid van

stemmen besloten de RAB op te heffen.

De NTS-Group in Eindhoven neemt het bedrijf BoTech in

Helmond over, dat als een 100% dochter van de NTS-Group

onder de naam ‘NTS Botech’ verder gaat . BoTech staat bekend

als toeleverancier van precieze componenten voor internatio-

nale klanten in de hightechindustrie.

www.nts-group.nl

Technisch handelsonderneming

VVS-techniek uit Deurne heeft on-

langs de A+ dealerstatus van ESAB

verkregen. ESAB is producent van

toevoegmaterialen en apparatuur

voor praktisch elk las- en snijproces.

www.vvs-techniek.nl

Onlangs startte Mikrocentrum binnen het High Tech Platform

de nieuwe werkgroep Vision & Robotics Solutions. Een vijftigtal

bedrijven zal zich inzetten om vision, robotica, gerelateerde in-

dustriële automatisering en systeemintegratie in zowel Neder-

land als België meer voet aan de grond te laten krijgen.

www.mikrocentrum.nl

K O R T

Vito groeit 3D-model op met vezels

Metav 2012 trekt 40.000 bezoekersPakweg veertigduizend bezoekers trok de

Metav 2012 eind februari en begin maart op het

beursterrein in Düsseldorf (D). Een lichte terug-

gang in vergelijking met de 45.000 bezoekers

die in 2010 naar deze Duitse beurs kwamen. Het

aantal exposanten was voor beide edities onge-

veer gelijk, zevenhonderd beursdeelnemers,

maar wel was goed zichtbaar dat de deelne-

mende bedrijven met minder machines naar de

beurs gekomen waren; het was een compacte

beurs. De volgende Metav in Düsseldorf is inge-

pland voor 11-15 maart 2014. Elders in dit num-

mer twee pagina’s met machinenieuws van de

Metav 2012.

Een bijzondere opgroeitechniek die Vito uit Mol (B) onlangs op de RapidPro in Veldhoven liet zien is

‘VitoConstruct’. Het laagsgewijze, driedimensionale opgroeien geschiedt via ‘fiber deposition’ (3DFD). Na

het opgroeien volgt een thermische behandeling om tot een mechanisch sterke structuur te komen. De

geëxtudeerde vezel waarmee Vito werkt bij ‘VitoConstruct’ bestaat uit een pasta van een metaal- of

keramiekpoeder. De diameter van de spuitneus ligt in het diameterbereik van 0,2 mm tot 1,2 mm. Deze

opgroeitechniek is inzetbaar voor het maken van poreuze delen met een gedefinieerde poriestructuur. De

poriediameter ligt tussen de 0,2 mm tot 2 mm. De porositeit kan tot 70% bedragen (foto: Reinold Tomberg)

De Italiaanse machine-

bouwer FPT, een nieuwe

vertegenwoordiging van

Oude Reimer, pakte in

hal 15 stevig uit met een

grote frees- en kotter-

bank (foto: Reinold

Tomberg)

04-05-06-07-08-09_Nieuws 19-03-12 12:19 Pagina 7

8 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

'Sterk werk'

Dieselmoterfiets3 aprilThemadag Smart Customization

Eindhovenwww.mikrocentrum.nl

12 april Themadag Kunststof oppervlaktetechniek

Lüdenscheid (D) www.mikrocentrum.nl

17 april PaintExpo

Karlsruhe (D) www.paintexpo.com

18 - 21 aprilHausausstellung Hermle

Gosheim (D)www.hermle.de

19 aprilVerbindingssymposium

RotterdamTel. (088) 400 85 60

23 - 27 april Hannover Messe 2012,

Hannover (D)www.hannovermesse.de

25 april Maritime & Offshore

Rotterdamwww.maritimeoffshorecareerevent.com

26 aprilGirlsday

op verschillende locatieswww.girlsday.nl/aanmelden

8 - 11 meiControl 2012

Stuttgartwww.control-messe.com

9 mei Congres Laser Technology ILT

Aken (D) www.lasercongress.org

9-10 meiAutomotive Lightweight Engineering

Wiesbaden (D)www.vdi-wissensforum.de

Track Dieselmotorcycles in Valkenburg (ZH) is er

in geslaagd om een goed rijdende, allround

reismotor met een dieselmotor te bouwen: de

Track T-800CDI. Het zelf ontworpen chroom

molybdeen frame is van het zogenaamde

Trellis type, voorzien van een WP upsidedown

voorvork met 48 mm voorvorkpoten en

WP achtervering. De 800cc driecilinder met

uitlaatgasturbo en commonrailtechniek komt

van Daimler.

A G E N D A

Zie ook de meer uitgebreide

agenda op de site van Metaal Magazine:

www.metaalmagazine.nl

Metaalmanifestaties

3M heeft een nieuw

wereldrecord (Guinness

World Records) gevestigd

in de categorie van het

‘zwaarste gewicht getild

met lijm’. Een 8,1 ton

(20.6 MPa) zware

vorkheftruck werd in de

lucht gehouden door een

kraan met een stalen

cilinder van 7 cm in

diameter. De twee delen

van de cilinder werden

aan elkaar bevestigd met

3M Scotch-Weld

Cyanoacrylaatlijm PR100.

Het tillen van het

voertuig werd

uitgevoerd door

ingenieurs Jens Schoene

en Dr. Markus Schleser

van de RWTH

Universiteit van Aken

De Track

dieselmotorfiets is een

zuinige motor met een

goede zit en is voorzien

van een variomatische

transmissie. Deze

variomaat is een

traploze transmissie die

bestaat uit twee poelies

met een V-vormige riem

ertussen en is bekend

van de DAF auto’s (foto:

Track Dieselmotorcycles)

04-05-06-07-08-09_Nieuws 19-03-12 12:19 Pagina 8

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 9

M A R K T I M P U L S

Op de Techni-Show 2012 stond op de stand van Bystronic uit

Hardinxveld - Giessendam een ByJet Smart 3015 watersnijma-

chine. Deze machine is verkocht aan watersnijspecialist Water-

flex uit Wijchen.

www.waterflex.nl

Machinefabriek Bouman uit Almelo heeft een Deckel Maho

DMC 160 FD duoBlock aangeschaft voor het bewerken van

grote werkstukken. Deze vijfassige bewerkingsmachine kan

zowel draaien als frezen en is voorzien van een wisseltafel.

www.bouman-is.com

Hebels Staalservice uit Oosterhout investeert in een nieuwe slit-

lijn en breidt haar decoiler uit met een automatische verpak-

kingslijn. De slitlijn kan tot maximaal 1.780 mm coils bewerken

tot band van minimaal 8 mm breedte. De automatische verpak-

kingslijn is ontwikkeld in overleg met de firma Weemaes uit

Kloosterzande op de gewenste specificatie en snelheid.

www.hebels.com

Op de stand van Gibas Numeriek uit Almere op de Techni-Show

2012 stond een OKK HM-X 6000 horizontaal bewerkingscen-

trum. Deze machine is verkocht aan Heemskerk fijnmechanica

uit Waddinxveen.

www.hfmbv.nl

Industrial LaserEvent 2012

Wisselcassette voor walserijen

Met de nieuwe quick-change drive unit van Siemens VAI kan een walsrol in een walserij verwisseld

worden in 10 minuten. De mogelijkheid om snel de rollen te wisselen vermindert de onderhoudstijd,

verhoogt de opbrengst van de molen en verhoogt de flexibiliteit van schakelen tussen de productie van

verschillende soorten staal. Daarnaast kunnen reiniging en renovatie van de rollen uitgevoerd worden

buiten de normale operaties en in een andere omgeving. Dit verbetert de kwaliteit van het onderhoud en

verhoogt de veiligheid op het werk (foto: Siemens)

De senior vice president technology van ASML,

professor Jos Benschop, zal tijdens het komende

Industrial LaserEvent op dinsdag 17 april ingaan

op de verschillende lasers die gebruikt worden in

de ASML-systemen. Verder is er aandacht voor

het certificatieschema laserlassen dat eind vorig

jaar gereed is gekomen voor de kennismarkt.

Hierin tonen de leveranciers de nieuwste ontwik-

Een demonstratie van lasercladden tijdens het Industrial LaserEvent van 2011 (foto: Universiteit Twente)

kelingen die al op de markt zijn. Bij de labdemo’s

is weer te zien hoe laserprocessen in het echt

werken.

De vijfde editie van het jaarlijkse Industrial Laser -

Event wordt georganiseerd door Universiteit

Twente, M2i, Syntens, Lightmotif en het Laser

Applicatie Centrum.

www.industrial-laserevent.nl

04-05-06-07-08-09_Nieuws 19-03-12 12:19 Pagina 9

10 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Automatisering is de aangewezen weg om buiten

bedrijfstijd extra - onbemande - machine-uren te

genereren. Maar automatisering kan ook een

hulpmiddel zijn om binnen de ‘normale’ werktijden

mensen vrij te maken voor andere taken. De

toepassing van de ‘Integrated Product Handler’ van

Teqq bij een Nederlandse jobber en een Belgische

OEM’er maakt dit laatste helder.

DOOR: REINOLD TOMBERG

Met de ‘Integrated Product Handler’ van Teqq

maken Meamill in Bladel en Scima/Joskin in Bel-

gië mensen op de werkvloer vrij voor andere

productietaken. De handler van Teqq is een au-

tomatiseringssysteem voor verticale, drieassige

bewerkingscentra (voor meer informatie zie

kader bij dit artikel). Teqq heeft dit ‘low end’-

automatiseringssysteem geïntroduceerd in het

najaar van 2010 tijdens de Metavak in Gorin-

chem (zie ook Metaal Magazine nr. 7/2010, pa-

gina 14-15). Intussen is een tiental systemen ver-

kocht. Waaronder aan toeleverancier Meamill

in Bladel en aan de Scima productievesting van

Joskin in Soumagne (B).

Zes klemmenEigenaar-directeur Otto Dings van Meamill zet

de handler van Teqq in om tijdens de daguren

een bewerkingscentrum een aantal uren onbe-

mand te laten verspanen. “De handjes die daar-

door vrijkomen, kunnen we elders heel goed

gebruiken. Het geeft ons bovendien rust als een

machine onbemand functioneert.” Bij Meamill

werken drie mensen die drie CNC-bewerkings-

centra en een CNC-draaiautomaat bedienen.

Het automatiseringssysteem van Teqq is bij Me-

amill opgesteld op een Mazak VTC 200 B bewer-

De ‘Integrated Product Handler’ van Teqq op het machinebed van de verticale Mazak bij Meamill Bladel. De

kleinere foto links toont het magazijn in de parkeerpositie links op het machinebed, de andere kleinere foto de

vergelijkbare positie van de klem. In het magazijn kunnen bijvoorbeeld 92 blokjes halffabrikaat van 80 mm x 30

mm x 20 mm tot een hoogte van vier stuks gestapeld worden. Het bewerkingscentrum kan vervolgens deze

blokjes onbemand in 2 uur tot 3 uur verspanend bewerken (foto’s: Reinold Tomberg)

VideoOp onze site metaalmagazine.nl hebben

we een kort filmpje geplaatst dat het werk-

stukwisselen laat zien bij Scima/Joskin. “Het geeft bovendien rust”

Mensen vrijspelen

dankzij automatisering

10-11_Teq 20-03-12 10:54 Pagina 10

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 11

kingscentrum. Heel bijzonder bij Meamill is dat

op het bed van deze machine maar liefst zes

machineklemmen opgesteld staan. Hetzelfde

aantal machineklemmen staat bij Meamill ook

strak in lijn op een tweede verticale Mazak.

Beide machines zijn identiek: dezelfde besturing

met hetzelfde machinebereik. Het werken met

de zes machineklemmen is voor Meamill een

manier om de cyclustijd van de hoofdspil te ver-

lengen. In de zes klemmen staan zes werkstuk-

ken die met één gereedschap achtereenvolgens

bewerkt worden. Dit scheelt dus gereedschap-

wisseltijd. Ook is het mogelijk om bijvoorbeeld

in klem 1 tot 3 een eerste bewerking uit te voe-

ren en vervolgens, na handmatig omspannen,

in klem 4 tot 6 een tweede bewerking.

Dings omschrijft het produceren met de zes ma-

chineklemmen als “onze werkwijze.” Meamill

heeft hiervoor setjes met aanslagen en lijsten

aangemaakt. “Altijd een vast nulpunt in de

klem en een werkstuk van een meter lang kan

ook zo opgespannen worden.” Het automatise-

ringssysteem van Teqq sprak de mensen van

Meamill meteen aan, maar dit moest wél gerea-

liseerd worden in combinatie met de zes machi-

neklemmen. “Die gaan niet van de machine af.”

Teqq heeft dit opgelost met behulp van een rail-

systeem. Op het relatief lange machinebed van

de Mazak zijn links en rechts buiten het machi-

nebereik respectievelijk het magazijn en de

klem van de handler ‘geparkeerd’ (zie de foto’s).

Wil men met de handler gaan werken dan

wordt het magazijn over de klemmen links in

positie geschoven en de machineklem van de

handler wordt opgenomen in de eerste twee

machineklemmen rechts op het bed. Het bewer-

kingscentrum werkt dus met de zes klemmen óf

met het systeem van Teqq.

Bijzonder is dat de handler het ook mogelijk

maakt om hybride te werken. Bijvoorbeeld een

eerste bewerking aan een werkstuk onbemand

met de handler en vervolgens vanuit het maga-

zijn dezelfde werkstukken voor een tweede be-

werking handmatig positioneren in de klem-

men.

WisselplaatBij de Scima productievesting van Joskin is de

Teqq handler opgesteld op het machinebed van

een verticale Okuma van het type Ace Center

MB 56 VA. Joskin is een grote bouwer van voer-

tuigen voor de verspreiding en transport van

landbouwproducten. Programmeur Jos Frans-

sen van Scima vertelt dat de automatisering van

freeswerkzaamheden het mogelijk maakt dat

één operator nu twee of drie machines kan be-

dienen. “Door het automatiseren van de frees-

werkzaamheden is er tijd vrij gekomen voor het

uitvoeren van andere taken op de werkvloer.”

Opvallend is dat de ‘Integrated Product Han-

dler’ is opgebouwd op een wisselplaat ter

grootte van het machinebed (zie ook de foto bij

artikel). Dit maakt het mogelijk om de gehele

opstelling snel, binnen 10 minuten, op te bou-

wen of te verwijderen van het machinebed. Een

andere bijzonderheid bij Scima is dat werkstuk-

ken met een moeilijk stapelbare vorm na het

verspanen door de grijper niet in het magazijn

gepositioneerd worden, maar in een bakje dat

eveneens een plaatsje kan krijgen op de wissel-

plaat. De productie in Soumagne werkt in twee-

ploegendienst. Franssen schat in dat de Okuma

ongeveer voor 50 procent van de tijd werkt met

de handler van Teqq.

Zowel Meamill als Scima/Joskin zetten de ‘Inte-

grated Product Handler’ (nog) niet in om onbe-

mand te verspanen buiten de dag- respectieve-

lijk de tweeploegendienst. Bij Meamill wordt

hierover nog nagedacht. In België heeft men

nog niet veel trek in een onbemande productie

zonder mensen op de werkvloer.

Dings en Franssen zien de automatisering ook als

een oplossing voor het tekort aan technische ge-

schoolde mensen. Zowel in ons land als bij onze

zuiderburen is dit een groot probleem dat voor

de metaalindustrie de komende jaren nijpend

wordt. Automatisering is dan een manier om

mensen vrij te maken voor andere taken. <<<

Het ‘low end’-automatiseringssysteem van Teqq op

een wisselplaat op het machinebed van een Okuma

bij de Scima productievesting van Joskin in België.

De plaat maakt een snelwisseling mogelijk. De inzet

laat een bewerkt werkstuk zien (links) en het

uitgangsmateriaal (hoogte pakweg 90 mm) dat de

handler laadt en lost in de klem

M E T A A L B E W E R K E N

Hoofdspil laadt en lostHeel kort samengevat is de crux van de ‘Integrated Pro-

duct Handler’ van Teqq dat de hoofdspil van een verticaal

bewerkingscentrum ingezet wordt voor het laden en los-

sen van de werkstukken. Het magazijn voor het uitgangs-

materiaal en de verspaande producten staat naast de ma-

chineklem op het bed van de machine. De gehele auto-

matisering wordt dus binnen de machinebehuizing ge-

realiseerd, waarbij de hoofdspil functioneert als een

interne robot. Met als bijkomend voordeel dat de toegan-

kelijkheid van de machine optimaal blijft. Het automati-

seringssysteem van Teqq bestaat uit een aantal modules:

een grijper voor de werkstukken, die in rustpositie gesta-

tioneerd is in het magazijn, een adapter opgenomen in

het gereedschapmagazijn om de grijper te kunnen kop-

pelen aan de hoofdspil, een machineklem en een bestu-

ring om het automatiseringssysteem te kunnen koppelen

aan de CNC-besturing van de machine. Het geheel is fa-

brikant-onafhankelijk en ‘plug & play’. De ‘Integrated

Product Handler’ van Teqq was een van de nominaties

voor de ‘Made in Holland’-award van de Techni-Show.

10-11_Teq 20-03-12 10:54 Pagina 11

12 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Er was weer veel te zien tijdens de Techni-Show 2012.

Op deze pagina’s een selectie van nieuwtjes en

wetenswaardigheden die wij in Utrecht gevonden

hebben. Samenvattend: mooie beurs met waar de

exposanten veel tijd en moeite in gestoken hebben.

Bezoek aan deze nationale maakbeurs was zeker de

moeite waard. In totaal bezochten 41.479 bezoekers

de Techni-Show 2012 (in 2010 bezochten 44.410

bezoekers de beurs in Utrecht).

DOOR: PAUL QUAEDVLIEG EN REINOLD TOMBERG

Techni-Showde moeite waard

Kantbank van de toekomstSafan trok alle aandacht van de bezoekers in hal 7 met augmented reality. Dankzij een projectie op een speciale

bril, kan de operator als het ware door het gereedschap heen kijken en de achteraanslag zien. Safan won

hiermee de ‘Made in Holland’ Award (foto’s: Paul Quaedvlieg/Reinold Tomberg)

Opspannen met zes klauwenDormac had in Utrecht de CNC-draaibank Puma 700 XLY voorzien van

een Inozet opspanning. Bij dit spansysteem worden de drie klauwen

vervangen door een drietal tuimelbruggen. Op elke tuimelbrug zijn

twee klauwen bevestigd. Op deze manier verandert een drieklauw -

plaat in een klauwplaat met zes klauwen

Automatisch wisselen Amada nam dit jaar voor het eerst deel aan de Techni-Show onder eigen naam. Het bedrijf

toonde onder andere de HD-ATC gereedschapswisselaar gekoppeld aan een HD 1003 NT

kantbank. De HD-ATC wisselt volautomatisch en snel en heeft een theoretische gereed -

schapscapaciteit van 26.400 mm. Amada won hiermee de zilveren Techni-Show Innovatie

Award 2012

12-13-14-17-18-19_Techni-show 19-03-12 14:29 Pagina 12

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 13

B E U R S

Robotcel metvijfasser Hermle demon-

streerde in hal 12

het robotsysteem

RS2 gekoppeld aan

een vijfassige C 40

U dynamic. Dit

systeem is zodanig

opgezet dat ook

een tweede be-

werkingscentrum in

de cel opgenomen

kan worden. De

zesassige robot kan

een massa van 270

kg verplaatsen ??

Intelligente automatiseringCellro toonde in Utrecht de Smartcell. Deze

minifabriek wordt inclusief Grob G350 vijfassige

machine geleverd en is de oplossing voor een

efficiënte automatisering. De Smartcell richt zichzelf

geheel automatisch in voor ieder product, spant zelf

de producten op en bewerkt deze. Daarna volgt

controle, reiniging en afvoer, volledig automatisch

MTE voor ZandstraDe grote bedfrezer die Promas verkocht heeft aan

toeleverancier Zandstra in Geleen op de beurs in

Utrecht. Deze freesbank van de Spaanse fabrikant

MTE is een indrukwekkende machine: X = 4 m,

Y = 1,4 m en Z = 2 m

DMG samen met MoriDMG / Mori Seiki presenteerde zich tijdens de Techni-

Show voor het eerst in een gezamenlijke stand. Links

machines van de bloedgroep DMG (Deckel Maho

Gildemeister) en rechts machines van Mori Seiki

Krachtige schijflaserVoor vlakbedsnijlasers biedt Trumpf nu ook een 5 kW

schijflaser aan. In Utrecht werd de TruLaser 5030

gedemonstreerd. Eerder was al een 3 kW schijflaser

beschikbaar voor plaatsnijden. Een duidelijke trend

tekent zich af: de vastestoflaser verovert terrein bij

het smeltsnijden van dunne plaat

12-13-14-17-18-19_Techni-show 19-03-12 14:30 Pagina 13

14 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Draaien en frezenDe nieuwe Heidenhain TNC 640 besturing is speciaal voor draai- en freesbewerkingen. In het NC-programma is

eenvoudig om te schakelen tussen de draai- en freesmodus. Op de achtergrond stond een Hembrug AI’tje met

de nieuwste draaibesturing van Heidenhain: de CNC 620 Pilot

Tubular Direct Drive Dymato presen-

teerde de Mitsubishi

draadvonker NA

1200. Een bijzon-

derheid van deze

machine is de

‘Tubular Direct

Drives’. Dit is een

aandrijving opge-

bouwd uit een as

met ringvormige

magneten. Daarom-

heen beweegt een

zogeheten ‘mover’

met een spoelen-

pakket

Carbon spanopnameOp de stand van Gibas Numeriek was een

Nakamura-Tome voorzien van een Hainbuch

koolstofvezelversterkte spanopname geleverd door

BIS. Ten opzichte van een stalen uitvoering zijn

gewichtsbesparingen van 60 procent mogelijk

Beschermende coatingNoviteiten bij Wila waren de

Wila Tool Coat en de Press

Brake Productivity Wax. De

Tool Coat is een beschermende

coating op CNC diepgeharde

ondergereedschappen, die

ongewenste zinkafzetting

voorkomt bij het buigen van

thermisch en elektrolytisch

verzinkt plaatmateriaal. De

Wax is speciaal ontwikkeld

voor reiniging, onderhoud en

bescherming van de

gereedschappen

Drie revolversDe Okuma LT2000 EX op

de stand van Gelder-

blom. Een eigentijdse

productiemachine met

drie revolvers (twee

bovenrevolvers en een

onderrevolver) en twee

spillen (hoofd- en

tegenspil). Dankzij een

Y-as een toegesneden

machine voor

compleetbewerken

Alternatief meetsysteemRenishaw kreeg voor de meetopstelling Equator een

gouden Techni-Show Innovatie Award 2012. De

nieuwe Equator is een nieuw alternatief voor de

traditionele productspecifieke meetopstellingen. Het

principe van de lichtgewicht Equator is gebaseerd op

een gemakkelijk aan te passen parallelkinematische

structuur

12-13-14-17-18-19_Techni-show 19-03-12 14:31 Pagina 14

TRUMPF Neder land B.V. Postbus 837 7550 AV Hengelo Te l : 074 - 249 84 98

Fax: 074 - 243 20 06 e-mai l : info@nl . t rumpf.com www.nl . t rumpf.com

TRUMPF World Class Partner Programma: beschikbaarheid op maat

Kosten die maat houdenUitval van machines kost geld. Gemiddeld gaat er teveel tijd verloren

aan het herstellen van fouten in het productieproces. TRUMPF

gaat voor een serviceverlening op maat en introduceert daarom

het World Class Partner Programma. Hiermee kunnen we klanten

“beschikbaarheid op maat” aanbieden. Dat doen we aan de hand

van vier (partnership)modellen waarbij beide partijen precies weten

wat van elkaar verlangd wordt. Bel vandaag nog voor “beschikbaarheid

op maat”.

MM_KOSTEN DIE MAAT.....indd 1 07-03-2012 08:46:58

Snel-metaal-op-maat.nl

In 2 minuten uw prijs voor 3D plaatwerk!

• Kanten • Buislaser snijden • Laser-plasma-autogeen-snijden • Zagen • Oppervlakte behandeling • Knippen

In 2 minuten uw prijs voor 3D plaatwerk!

• Buislaser snijden • Laser-plasma-autogeen-• Kanten • Buislaser • Buislaser

WERELD-

PRIMEUR!

2012De Cromvoirtse

bouwt hem!

De plaatwerkfabriek van de toekomst?

Bekijk alle vorderingen via www.decromvoirtse.nl

Snel-metaal-op-maat.nl

Uw 2D DXF of

3D STEP file direct

online uploaden

068.015 Adv Metaalmagazine_30maart_191x130.indd 1 14-03-2012 15:32:52

� In een harde en ruwe werk-omgeving hecht de gereed-schapsgebruiker steeds meer waarde aan de ergonomische aspecten: minder vibraties, gereduceerd lawaai, vermin-derde stofbelasting en geopti-maliseerde haptiek.

PFERD biedt met het PFERDERGONOMICS-programma innovatieve oplossingen, die bijdragen tot het gezond blijven, veiligheid en verbetering van het werkcomfort.

De mens staat centraal. Neem het thema ergonomie ter hand en vraag uw persoonlijk informatiepakket aan: www.pferd.com.

VERTROUW BLAUW

Neem het thema ergonomie ter hand

* V

eilig

heid

shan

dsch

oene

n „S

enso

Grip

“, r

educ

eren

vib

rati

es t

ot 3

0 %

. Sl

echt

s ee

n va

n de

vel

e PF

ERD

ERG

ON

OM

ICS-

prod

ucte

n.

*

� In een harde en ruwe werk-omgeving hecht de gereed-schapsgebruiker steeds meer waarde aan de ergonomische aspecten: minder vibraties, gereduceerd lawaai, vermin-derde stofbelasting en geopti-maliseerde haptiek.

PFERD biedt met het PFERDERGONOMICS-programma innovatieve oplossingen, die bijdragen tot het gezond blijven, veiligheid en verbetering van het werkcomfort.

De mens staat centraal. Neem het thema ergonomie ter hand en vraag uw persoonlijk informatiepakket aan: www.pferd.com.

VERTROUW BLAUW

Neem het thema ergonomie ter hand

* V

eilig

heid

shan

dsch

oene

n „S

enso

Grip

“, r

educ

eren

vib

rati

es t

ot 3

0 %

. Sl

echt

s ee

n va

n de

vel

e PF

ERD

ERG

ON

OM

ICS-

prod

ucte

n.

*

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 17

B E U R S

Bijzondere plaatbewerkingDe Codatto EVA 3121 paneelbuigmachine die Siboma tijdens de Techni-Show in

hal 7 toonde is een bijzondere plaatbewerkingsmachine: vrije, ronde vormen zijn

in een plaat te buigen zonder gebruik van speciale gereedschappen. De machine is

verkocht aan Goma in Hengelo (Gld.)

Compacte plaatautomatiseringPrima Power Benelux liet een ponsmachine zien van het type ThePunch, voorzien van een Compact Express

magazijn voor manloze productie. De machine is verkocht aan Spirado Metaal & Techniek in Amersfoort.

Overigens blijft Tuwi voor Nederland de Prima Power lasersnijmachines verkopen

CNC-trainingen -simulatieAMTC demonstreerde

tijdens de beurs de

CNC Training

Machine. Deze Narvik

EDU Turn VLF kan

functioneren als een

draaisimulator en als

een CNC-opleidings-

trainer. De simulator

is programmeerbaar

via een computer, via

CAD/ CAM of via het

Fanuc besturings-

paneel

Hoog bedieningscomfortRehm liet met de Invertig.Pro digital een

comfortabele lasstroombron zien. Middels een

display met een hoge resolutie, een centrale knop,

een aantal multifunctionele keuzetoetsen en een

viertal applicaties is de lasstroombron eenvoudig te

bedienen. Vooral de grafische display geeft veel

duidelijke informatie

Litz bij De Ridder Litz Hitech uit Taiwan is een nieuwe

vertegenwoordiging van De Ridder. Op de beurs

werd de verticale vijfasser Litz LU 620 getoond. Deze

machine is op de eerste beursdag meteen verkocht.

De LU-620 is zwaar en stijf uitgevoerd en voorzien

van de Heidenhain iTNC530 HSCi besturing

Compleetbewerken MazakYamazaki Mazak exposeerde in Utrecht onder andere een Integrex j-400 en een

groter Integrex i-200ST (op de foto). Dit is een machine met twee draaispillen en

een freesspil met een Y-as. Een machine die is ontwikkeld voor

compleetbewerken

12-13-14-17-18-19_Techni-show 19-03-12 14:33 Pagina 17

18 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Lassen aan racemotorRolan Robotics trok veel bekijks met deze racemotor op een lasmanipulator. Het

bedrijf toonde wel een Europese primeur in de vorm van de OTC B4 lasrobot. Deze

robot communiceert twintig keer sneller en heeft een lichter programmeerpaneel

Intuïtieve besturingStyle High Tech presenteerde tijdens de Techni-Show de Style 4.0 besturing. Een

gebruiksvriendelijke besturing die helpt bij het oplossen van het tekort aan

technisch geschoold personeel. Na één dag training kan een operator met deze

machine werken

In lijn metenMitutoyo toonde onder andere Mach 3A 653 coördinaten meetmachine. Deze

machine is geschikt voor het meten in een productielijn. Het meetbereik bedraagt

605 mm bij 505 mm bij 285 mm en de meetsnelheid is 30 mm/s. Daarmee wordt

volgens Mitutoyo een tijdsbesparing behaald tot wel 86 procent

Opslag staf en profielPromatt demon-

streerde het opslag-

systeem Multitower

van Fehr uit

Zwitserland. Hierin

kan materiaal met

een lengte tot 9.000

mm opgeslagen

worden. In totaal

zijn 150 opslag-

plaatsen mogelijk

Compacte lasersnijmachineDe BySpeed Pro 3015 van Bystronic werkt met vliegende optiek, waarbij de plaat

vastligt en de optiek beweegt. De positioneersnelheden in X- en Y-richting

bedragen daarbij 120 m/min (simultaan 169 m/min), terwijl versnellingen tot 3g

worden gehaald. Het snijbereik bedraagt 3.048 mm x 1.524 mm

Titaan verspanen Bij Produtec was op

Makino a61nx

bewerkingscentrum

een werkstuk van de

titaallegering Ti-6Al-4V

opgespannen. Met een

14.000-toerenspil met

300 Nm koppel kan met

een HSK63 opname

deze titaanlegering

verspaand worden met

een capaciteit van 100

cm3/min.

12-13-14-17-18-19_Techni-show 19-03-12 14:34 Pagina 18

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 19

B E U R S

Verwisselbare tipDe deelname van Sandvik aan de Techni-Show stond

in het teken van het gatenmaken. Op de foto de

wisselplaatboor. Deze boor met een verwisselbare

boortip is standaard leverbaar in diameters van 12

mm tot 20,99 mm (0,472 tot 0,826 inch) en in lengtes

van 3D en 5D

Knappe grijptechniekSchunk liet in Utrecht meerdere noviteiten zien.

Onder meer laat Schunk met deze afkoppelbare

grote grijper zien dat het bedrijf toonaangevend is

op het gebied van producthandling. Daarnaast

toonde het bedrijf nog een aantal magnetische

grijpers

Inwendig koelen Kennametal presenteerde tijdens de Techni-Show

2012 de nieuwe wisselplaattechnologie ‘Beyond

Blast’ (op de foto een model). Hierbij wordt het

koelmiddel niet van buitenaf toegevoerd, maar via

kleine inwendige koelkanalen in de wisselplaat zelf

(zie de inzet)

Meer foto’s op onze siteMeer foto’s van de Techni-Show 2012 op onze site www.metaalmagazine.nl.

Beweegbare kopDe Bevelling Cutting Head voor waterstraalsnijden van Resato is een snijkop met een geïntegreerde

hoogtesensor die vijfassig waterstraalsnijden mogelijk maakt met direct-aangedreven motoren. De machine

was in actie te bewonderen in hal 7

12-13-14-17-18-19_Techni-show 19-03-12 14:35 Pagina 19

20 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Het zijn zware tijden, als je media en politici mag

geloven. En met de maatregelen die van

overheidswege nog in het vat zitten zijn de

vooruitzichten weinig hoopgevend. Op de jongste

ESEF 2012 in Utrecht was van al die somberheid

echter niets te merken. De markt is wat grilliger dan

voorheen, maar in zijn algemeenheid floreert de

maakindustrie nog volop.

DOOR: JAN OONK

“De markt is wat wiebelig”, zoals sectormana-

ger Leendert Remmelink van de Nevat het ele-

gant omschrijft (overigens sinds kort werkzaam

als secretaris van FME-CWM Oost-Nederland in

Enschede). Of zoals een toeleverancier het ver-

woordde: “Er zit veel angst in de markt”. Op-

drachten worden uit voorzichtigheid zo lang

mogelijk opgeschoven en dat zorgt voor meer

pieken en dalen in de orderstroom. Waarbij

overigens de bouw nog altijd achterblijft bij an-

dere sectoren. Marktsegmenten als de machine-

bouw en de energiesector floreren echter nog

volop.

Met name Duitsland is daarnaast nog altijd

booming business. Het is waarschijnlijk een

van de redenen dat de Nevat-collectieven op

de komende Hannover Messe ten opzichte

van voorgaande jaren een verdubbeling

laten zien tot twintig deelnemers. Halver-

wege de beursperiode leek de ESEF af te

stevenen op een bezoekersaantal rond de

dertigduizend en ook dat is op z’n minst

hoopgevend. <<<

ESEF: toeleveranciersvol goede moed

Easy-PullDe ESEF Engineering Award in de categorie ‘engineering en design’ werd in de wacht gesleept door de Easy-

Pull diesel injectortrekker. Ontwikkeld door leraar CAD-tekenen Jack van den Broek en geproduceerd door

Smits Machine Fabriek in Valkenswaard. De jury liet zich vooral overtuigen door de marktpotentie van de Easy-

Pull. Kost het verwijderen van vastzittende dieselverstuivers nu vaak twee tot drie uur, met de Easy-Pull kan de

klus in 15 minuten worden geklaard, zonder dat de elektronica daarbij wordt beschadigd

Rechtstreeks meten Samen met Renishaw heeft Stamhuis Lineairtechniek in Twello een meetsysteem ontwikkeld dat kan worden

geïntegreerd in bestaande lineairgeleidingen. “Essentie is dat we daarmee rechtstreeks op de geleiding meten

en dat fouten in de aandrijftrein worden uitgesloten”, noemt salesmanager Bert Post als het grote winstpunt.

Nauwkeurigheden binnen 1 micrometer zijn volgens hem haalbaar. Het systeem neemt (vrijwel) geen ruimte in

en zorgt bovendien voor een extra bescherming van de geleiding

20-21-ESEF 19-03-12 12:28 Pagina 20

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 21

T O E L E V E R E N

NTS lijft Botech inNTS Botech vormt sinds begin 2012 de jongste en

dertiende loot binnen de NTS Groep. Het bedrijf in

Helmond is gespecialiseerd in de bewerking van

graniet met ultieme vlakheden binnen 1 micrometer,

wat onder meer wordt toegepast bij de productie

van waferstages voor ASML (op de foto een oudere

uitvoering). NTS Botech neemt daarbij het hele

traject tot en met montage, uitrichten en testen voor

zijn rekening. Het bedrijf telt dertig vaste mede-

werkers, aangevuld met een schil van flexwerkers

om snel in te kunnen spelen op de grillige halfge-

leidermarkt

Best supplierVan Hoof Groep in Asten, en dan met name het

onderdeel Van Eijk Transmissies, werd bekroond met

de titel ‘best supplier’. Van Eijk Transmissies

onderscheidt zich onder meer door het slijpen van

vertandingen uit volmetaal. “Met name in de

prototypefase en bij kleine series levert dat grote

tijdwinst op omdat geen speciaal afwikkel-

gereedschap ontwikkelt hoeft te worden”, aldus

directeur Godfried Rovers (links op de foto, rechts

directeur/eigenaar Nicol van Hoof). Van Eijk

Transmissies kan een complete set tandwielen

leveren binnen vier weken

Waterstraalsnijden Speciaal voor het waterstraalsnijden van rvs en

aluminium heeft Waterflex in Wijchen een tweede

ByJet Smart 3015 van Bystronic aangeschaft. Met

name vanwege de groeiende belangstelling vanuit

de foodindustrie. “Waterstraalsnijden is een koud

proces, zodat de snijranden geen nabewerking

nodig hebben”, noemt directeur Sten Knuiman als

voordeel van de techniek. “Bovendien is de nauw-

keurigheid van 0,1 mm bij dikke producten onover-

troffen.” De machine opereert onbemand, zodat ook

grotere seriegroottes rendabel bewerkt kunnen

worden

Speciaal staal Het Finse Ruukki heeft een speciaal plaatmateriaal

ontwikkeld, Ruukki Laser, waarmee een hogere

efficiëntie wordt bereikt bij het lasersnijden en

waarbij de kans op verstoringen van het snijproces is

geminimaliseerd. Met name de homogene samen-

stelling en dikte zijn daarbij belangrijke kenmerken.

Volgens directeur Robert Wesdijk (rechts op de foto,

links accountmanager Peter Scherf) van Ruukki

Benelux in Almelo kan de snijsnelheid met zo’n 10

tot 15 procent omhoog. Om zo dicht mogelijk bij de

klant te zitten wordt samengewerkt met de

distributeurs Douma Staal en Galvano Metaal

Bedfreesmachine Zandstra Metaalbewerking in Geleen heeft

geïnvesteerd in een nieuwe 42 KT bedfreesmachine

van MTE (tijdens de Techni-Show te zien bij Promas).

De 42 KT, met een bedlengte van 4 m, zal vooral

worden ingezet voor de bewerking van slijtplaten

uit Hardox met een lengte van om en nabij 12 m. Op

speciale sloopschepen worden langs deze slijtplaten

de frames van afgedankte booreilanden omhoog

getrokken. Op de foto een kijkje in de werkruimte

van de 42 KT

Nieuwe laserbronWerkten de beide laserlascellen bij BOZ Group in

Bergen op Zoom in het verleden op één laserbron,

met de aanschaf van een nieuwe 3,3 kW diode

gepompte schijflaser van Trumpf hoeven de robots

nooit meer op elkaar te wachten. Het rendement

(circa 25%) ligt bovendien een factor tien hoger en

dat levert naast een lager energieverbruik ook nog

eens meer snelheid op. “Sneller, dieper en effi-

ciënter”, zo vat oud-directeur Harry van Opdorp de

voordelen samen. Dat is nodig, want het bedrijf

groeide vorig jaar met 40 procent

Quinny Yezz Winnaar van de ESEF Engineering Award in de

categorie ‘innovatieve materiaaltoepassingen’ en

van de Publieksprijs was de Quinny Yezz wandel-

wagen, een ontwerp van Pezy en geproduceerd en

geassembleerd door VDL Parree in Sevenum. De

Quinny Yezz wordt volledig gespuitgiet uit glas-

vezelversterkt polyarylamide (IXEF van Solvay), een

materiaal met extreme sterkte en stijfheid. “Dankzij

de eenvoudige assemblage en het vermijden van

laswerk is een dergelijk product toch concurrerend te

maken in Nederland”, aldus accountmanager Pieter

Melisse

20-21-ESEF 19-03-12 12:28 Pagina 21

22 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Tijdens de Techni-Show 2012 heeft Amada onder

andere de lasersnijmachine FOL-3015 AJ voor het eerst

in ons land gedemonstreerd. De FOL-3015 AJ is een

opvallende, snelle vlakbedsnijlaser: in roestvast staal

van 1 mm dik is met deze 4 kW vastestoflaser

(fiberlaser) een snijsnelheid haalbaar tot circa 60 m/min.

DOOR: REINOLD TOMBERG

Dankzij een aandrijving door middel van line-

aire motoren van de lasersnijmachine FOL-3015

AJ zijn de maximale positioneersnelheden over

X-, Y- en Z-as respectievelijk 240 m/min,

240 m/min en 120 m/min (simultaan maximaal

340 m/min). De maximale versnelling bedraagt

5g (50 m/s2). Amada nam medio maart voor de

eerste keer als zelfstandig exposant, onder

eigen naam dus, deel aan de beurs in Utrecht.

Een fiberlaser zoals FOL-3015 AJ heeft een laser-

bron die bestaat uit een lange dunne fiber

(vezel). In deze fiber wordt de laserstraal opge-

wekt door het pompen met diodelasers. Bij de

4 kW fiberlaser van Amada zien we zeven mo-

dules die de benodigde 4 kW opwekken. Elke

module is opgebouwd uit 90 dioden met een

vermogen van 10 W. Net zoals de fiberlaser is

ook de diodelaser een vastestoflaser. Dat wil

zeggen, dat het actieve medium waarin door

energietoevoer het laserlicht ontstaat een vaste

stof is. De meest gebruikte laser in de plaatbe-

werking is de CO2-laser, het actieve medium is

koolzuurgas. Populair gezegd is een diodelaser

een omgekeerde zonnecel: een elektrische

spanning wordt omgezet in licht. Dit licht is de

energietoevoer om in het actieve medium - in

dit geval dus de lange, dunne fiber- de emissie

van lichtdeeltjes te doen ontstaan die kenmer-

kend is voor een laserstraal. Opvallend bij de 4

kW fiberlaser van Amada is de golflengte van

976 nanometer (0,976 micrometer). Dit is onge-

veer een factor tien lager dan de golflengte van

10,64 micrometer van de CO2-lasers. De fiberla-

ser van Amada is overigens niet de enige vastes-

toflaser in de markt. Integendeel, tijdens de Eu-

roBlech 2010 had elke leverancier van plaatbe-

werkingsmachines wel iets in de aanbieding.

Vermeldenswaard is wel dat we bij andere leve-

ranciers golflengtes zien van 1,06 micrometer of

1,03 micrometer terwijl die van Amada onder

de 1 micrometer ligt. Een zo laag mogelijke

golflengte is gunstig, omdat bij het snijden van

metalen de absorptiecoëfficiënt afneemt bij een

toenemende golflengte van het laserlicht. Dit is

ook de verklaring waarom vastestoflasers zo

goed inkoppelen op reflecterende materialen

als koper of messing.

Voordelen en beperkingenUiteraard kan Amada voor de fiberlaser een

aantal voordelen opsommen: een hoge straal-

Een proefwerkstuk dat de mogelijkheden voor (fijn)snijden van de Amada lasersnijmachine FOL-3015 AJ

illustreert. De talloze gaatjes in de zes segmenten in deze 2 mm dikke plaat van rvs 304 zijn opgebouwd uit drie

elkaar overlappende cirkels met een diameter van 0,8 mm. De hoekjes zijn scherp gebleven, een teken hoe

goed het snijproces beheerst wordt. De totale snijtijd bedraagt 35 min en 53 s (foto’s: Reinold Tomberg)

Golflengte 976 nanometer

Plaatsnijdenmet snelle fiber

22-23_Amada 19-03-12 12:29 Pagina 22

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 23

kwaliteit, een hoog rendement (betere energie-

benutting in vergelijking met CO2-laser), laser is

goed te koelen, het is een robuuste laser en

zoals gezegd zijn materialen als koper, messing

en titaan goed te bewerken. Het energierende-

ment blijkt ook uit de aansluitwaarde van de

FOL-3015 AJ. Op het typeplaatje van de laserge-

nerator AJ 4000 staat 20 kVA vermeld voor

4,2 kW. Kenmerkend voor fiberlasers is ook de

flexibele lichtgeleiding van de laserbron naar de

snijkop. Maar Amada somt ook een aantal be-

perkingen op van dit type laser; in vergelijking

met de CO2-lasers is het vermogensbereik nog

beperkt, de dioden die de fiberlaser pompen

kunnen verouderen en laserlicht van rond 1 mi-

crometer is gevaarlijk voor de ogen en de huid.

De lasersnijmachines voor dit type lasers moeten

dus volledig ingekapseld zijn. Ze zijn bij alle le-

veranciers meestal goed te herkennen aan de

groene, laserlichtwerende ruitjes in de machine-

behuizing. Een volledige inkapseling kan de

mogelijkheden voor automatisering beperken.

Er is nog een kanttekening die Amada net zoals

alle andere leveranciers van vastestoflasers

onder de aandacht brengt. Dit type lasers lijkt

het ‘non plus ultra’ voor de plaatbewerking,

maar dit behoeft toch enige nuancering. Vastes-

toflasers komen maximaal tot hun recht bij het

lasersmeltsnijden van dunne plaat met stikstof.

Daar zijn snelheidswinsten van wel een factor

drie te behalen. Dit voordeel neemt af bij een

toenemende plaatdikte en bij een dikte van

pakweg 6 mm is de snelheidswinst ongeveer

verdampt. De verklaring hiervoor is dat bij het

smeltsnijden in dunne plaat het licht van een

vastestoflaser bij een kleine invalshoek beter ge-

absorbeerd wordt dan het licht van een CO2-

laser. De invalshoek is een hoek die ontstaat op

het snijvlak tussen laserstraal en het werkstuk.

Bij dunne plaat is de hoek klein en bij dikke

plaat gaat deze hoek naar 90°.

Bij het laserbrandsnijden met zuurstof zie je,

gelet op de snijsnelheid geen verschil tussen

CO2- en vastestoflasers. Kijk je echter naar het

uiterlijk van de snede, dan is die van een CO2-

laser, zeker bij dik roestvast staal, van een ho-

gere kwaliteit. Om die reden zijn vastestofla-

sers eigenlijk minder geschikt voor jobbers die

een universeel en wisselend pakket moeten

snijden. <<<

Een kijkje in de Amada lasersnijmachine FOL-3015 AJ. Dit is een

vlakbedsnijlaser die werkt met een plaatformaat van maximaal

3.000 mm x 1.500 mm

M E T A A L B E W E R K E N

Samen met JDSUIn 2010 was de fiberlaser FOL-3015 AJ een van de aan-

dachttrekkende noviteiten van de EuroBlech 2010 in Han-

nover (D). De snijmachine is vorig jaar ook geëxposeerd

tijdens de EMO Hannover 2011. De ‘AJ’ in de typeaandui-

ding verwijst naar Amada én JDSU. Sinds enkele jaren

werkt Amada met deze Amerikaanse onderneming

samen bij de ontwikkeling van lasers. Intussen is meer dan

10 miljoen euro geïnvesteerd. In juli 2010, kort voor de

EuroBlech 2010 dus, is de ‘High Power Fiber Laser’ voor

het eerst aangekondigd door JDSU. Eind maart vorig jaar

heeft JDSU laten weten dat nu samen met Amada ge-

werkt wordt aan de ontwikkeling van de ‘second genera-

tion kilowatt fiber lasers’. Een vermogen is in dit laatste

persbericht niet genoemd, maar je kunt ervan uitgaan dat

Amada en JDSU het vermogen van de 4 kW laserbron,

zoals we die aan het werk gezien hebben tijdens de

Techni-Show in Utrecht, naar boven toe wil verhogen. Iets

om naar uit te zien voor de komende EuroBlech 2012 dit

najaar in Hannover?

VideoOp onze site metaalmagazine.nl hebben we een kort

filmpje geplaatst dat de fiberlaser FOL-3015 AJ van

Amada in actie laat zien.

Een demowerkstuk van Amada bestaande uit koper,

aluminium en messing. Alle componenten zijn

gesneden met de fiberlaser. In de koperdeeltjes is

de fijnheid van het snijwerk zichtbaar

Deze schema’s liet Amada tijdens de EuroBlech 2010 zien om de werking van de nieuwe fiberlaser te

verduidelijken

22-23_Amada 19-03-12 12:29 Pagina 23

1. IntroductieTijdens klantenbezoeken zien we soms de aarzeling om in hoog-waardige nieuwe machines te investeren. Dit komt hoofdzakelijkdoor het ontbreken van potentiële klanten die deze investeringenwinstgevend moeten maken. Voor directie en inkoop afdelingen zijn vele aanbiedingen en bro-chures ogenschijnlijk gelijk qua nauwkeurigheid. Echter, indien debewerkingscentra geen goede mechanische structuur hebben engeen goede repeteerbare en stabiele nauwkeurigheid, worden detotale proceskosten voor de productie snel hoger. Zo hoog dat hetvoordeel van de lagere aanschafkosten, in vergelijking met een ho-gere investering, snel is verdwenen. De extra kosten die gemoeidzijn vanwege tijdverspilling voor het opnieuw bewerken van precisieonderdelen zijn hier nog buiten beschouwing gelaten. Laat ons uitleggen wat het werkelijke verschil is in uw productie vanprecisie onderdelen Neem b.v. matrijsplaat toepassingen, en devoordelen van Yasda machines. We laten graag de voorbeelden vannauwkeurigheid zien van grote matrijsplaten met als doel +/- 5µm,en kleinere matrijsplaten binnen +/- 2 to 3µm, in één keer goed.

2. Precisie in grote matrijsplaten De vraag naar grote motoren met hoge prestatie is groeiende,daarom stijgt ook de vraag naar nauwkeurigere grote matrijsplaten.Onze ervaring is dat niet alleen met kotterbewerkingen, maar ookbij het circulair frezen met rechte frezen, waarbij plaats- en vormto-leranties worden bereikt binnen +/- 5µm. In sommige testwerkstuk-ken bewijzen we dezelfde bewerkingsnauwkeurigheid met een 12jaar oude YBM 1218V machine uit onze eigen dagelijkse productie.

Onze ervaring van oppervlakte gesteldheid:• 2S, Ra0.5 met rechte vingerfrees • 3.2S, Ra0.8 met kotterbaar• 3.2S-1.6S, Ra0.8-0.4 met ruimerOfschoon er beperkingen zijn in het gebruik van vingerfrezen tij-dens het nafrezen gezien de diepte van de boringen in relatie to defreesdiameter (L/D: Lengte tot Diameter), is nauwkeurig nafrezeneen grote tijdsbesparing t.o.v. co-slijpen, vonken en handmatig po-lijsten.

3. Precisie in kamerfrezenNiet alleen 2 dimensionele nauwkeurigheden van het werkstuk,maar ook de rechtheid van verticale wanden van kamers is een zorgvan onze klanten. Onze ervaring is:• Rechtheid: afwijking tussen de top en 80 mm diepte is binnen 1µm.• Oppervlakte gesteldheid Ra0.18 d.m.v. CBN vingerfrees• Materiaal RAMAX HRC40, we schatten dat een vergelijkbaar

resultaat mogelijk is bij hardere materialen

4. Precisie in kleine matrijsplaat De vraag naar hogere precisie vanuit de optische, medische en andere industrie is groeiende. Daarom worden nauwkeurighedenin kleinere matrijsplaten extreem klein. Onze ervaring leert dat metvingerfrezen plaats- en vormtoleranties van boringen in matrijs -platen kunnen worden bereikt binnen +/- 2 to 3µm. Tijdens eentests hebben we een nauwkeurigheid behaald van +/- 2µm na eenbewerking die meer dan 25 uur in beslag nam.

Kleine matrijsplaat

“In één keer goed eYASDA PRECISION TOOLS K.K. Machines & Applicaties voor hoogwaardige werkstukken

Tafel 1200x 1800mm

Spil 10,000 omw/min

BT50 Big plus

Nafrezen grote

matrijsplaat

Tafel 900x1500mm

Spil 24,000 omw/min

BT40 Big plus

Advertorial

24-25_Advertorial 20-03-12 11:55 Pagina 10

d en nauwkeurig.”

Tafel 600x350mm

Spil 40,000 omw/min

HSK-E32

5. Eisen t.a.v. repeteernauwkeurigheid in precisie bewerkingenWe hebben 3 belangrijke punten die hoge dimensionale nauwkeu-righeid en repeteer nauwkeurigheid beloven voor uw werkstukken.1) Robuust en symmetrisch: voor dezelfde positioneer nauwkeurig-

heid op elke positie binnen het werkbereik. Het betekent delangste gereedschaps-standtijd en absorbeert snijkrachten. On-nodig uit te leggen dat een gecontroleerde werkplaatstempera-tuur en goede fundatie noodzakelijk zijn om machine te onder-steunen.

2) Met extra zorg samengesteld: Indien machine is voorzien van eenactieve software compensatie, is normaal gesproken alleen despil gecontroleerd. Om nauwkeurigheden binnen 3 tot 5 micronin het gehele bereik te garanderen, zijn extra criteria van nauw-keurigheid verplicht in elke mechanische samenstelling. Hand-

matig schrapen vanalle montagevlak-ken van bv. gelei-dingen is een voor-beeld om submi-cron nauwkeurig-heid te garanderenvan basiscompo-nenten.

Robuust en symme-

trisch ontwerp van

YBM-V-series

3) Ontworpen om nauwkeurig te positioneren: Het is belangrijk hoeelke as nauwkeurig stopt tijdens precisie bewerken. Algemenemachines gebruiken standaard lineaire geleidingen met hogevoedingssnelheid, bijvoorbeeld 40 – 60m/min voor kleine totmiddelgrote verticale machines. In dit geval, kogels binnenin degeleidingen kunnen wel snel starten, maar het is niet eenvoudigom nauwkeurig te stoppen. Yasda past grote en solide blokge-leidingen toe of speciale lineaire geleidingen met 20 m/min voe-ding toe. Breedte van geleidingen is standaard dubbel zo grootdan standaard lineaire geleidingen en garanderen een stabielecontrole van elke as. Wanneer we lineaire geleidingen toepassengebruiken we ultra nauwkeurige types met extra veel kogels bin-nenin speciaal vanwege nauwkeurigheid.

Blokgeleidingenvan YBM1218V

De structuur van de machine is zoals een menselijke hand om hetgereedschap vast te houden, daarom is het niet eenvoudig in ge-tallen te vergelijken, maar extreem belangrijk om precisie in éénkeer te bereiken.

6. Conclusie Echte winstgevendheid betekent dat u uw geld te investeert in eenvolledig betrouwbaar bewerkingscentrum voor uw productie. Doorbetrouwbaarheid in het nafreesproces wat resulteert in een goedwerkstuk in één keer, bespaart u een grote hoeveelheid afkeur, envoegt waarde toe aan uw werkstukken.YASDA blijft zijn best doen om klanten te voorzien, die op zoek zijnnaar hogere nauwkeurigheid en winstgevendheid op lange termijn,met de meest betrouwbare machines.

Adresgegevens voor informatie: Yasda Precision Tools K.K.Fritz Vomfeldestrasse 3440547 Dusseldorf Duitsland | www.yasda.co.jp

Vertegenwoordiging Nederland en België:SVM FreestechniekDragonder 49g, 5555 XZ ValkenswaardTel: 040-2040923, Fax: 040-2047968Email: [email protected] | www.svmfreestechniek.nl

Advertorial

24-25_Advertorial 20-03-12 11:56 Pagina 11

26 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Draaifreescentra raken ingeburgerd in verspanende

bedrijven. Een draaifreescentrum integreert

verschillende klassieke verspaningstechnologieën in

één machine. Dit kan leiden tot de volledige

afwerking van een werkstuk op één machine. De

belangrijkste voordelen die hieruit voortvloeien zijn:

doorlooptijdverkorting, verbetering van de

nauwkeurigheidsgraad, flexibiliteit en uitbreiding

van bewerkingsmogelijkheden.

DOOR: KRIST MIELNIK (SIRRIS)

De keuze van de juiste bewerkingsvolgorde en

afwerkingsstrategie bij compleetbewerken is af-

hankelijk van verschillende factoren. Een niet te

onderschatten valkuil is nog steeds de correcte

en vooral efficiënte NC-programmering van

zulke machines met een offline programmeer-

systeem. Ook de haalbare nauwkeurigheid kan

een heikel punt zijn. Sirris heeft dankzij twee

collectieve onderzoeksprojecten rond compleet-

bewerken op een draaifreescentrum en een

aantal complexe industriële cases de voorbije

jaren heel wat ervaring opgedaan. Sirris is een

collectief centrum van de Belgische technologi-

sche industrie gevestigd in Diepenbeek (B). In de

vorm van FAQ’s (Frequently Asked Questions)

heeft Sirris haar belangrijkste ervaringen op een

rijtje gezet. In dit artikel deel 1: de mogelijkhe-

den en beperkingen van compleetbewerking

op een draaifreescentrum (zie ook kader bij dit

artikel).

Weinig beperkingenOmdat een draaifreescentrum een uitgebreid

aantal ‘klassieke’ verspaningstechnologieën on-

dersteunt, zijn er in theorie weinig beperkingen

naar te vervaardigen werkstukken op een draai-

freescentrum. De belangrijkste ondersteunde

technologieën zijn draaibewerkingen, freesbe-

werkingen (ook vijfassig frezen) en gatbewer-

kingenoperaties (boren, tappen, ruimen, kotte-

ren en dergelijke). Omdat een draaifreescen-

trum standaard is uitgerust met een klauwplaat,

Dit schema van een compact draaifreescentrum illustreert het grote aantal NC-gestuurde assen dat ingezet kan

worden voor verspanende bewerkingen. Controleer daarom altijd of de opspanning voor beide opspanningen

botsingsvrije gereedschapsbanen toelaat met de beschikbare gereedschappen (illustratie: Mori Seiki)

Extra aandacht om botsingen te vermijden

Compleetbewerkenop draaifreescentra (deel 1)

26-27-28_Compleetbewerken 19-03-12 12:37 Pagina 26

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 27

is het uitgangsmateriaal meestal cilindrisch van

vorm (zoals het geval is bij een draaibank). Ook

voor werkstukgeometrieën, waar men in eerste

instantie aan andere uitgangsvormen dan een

cilinder denkt, wordt bij een draaifreescentrum

meestal vanuit een cilinder vertrokken. Dit biedt

ook mogelijkheden tot productieautomatisatie

van productseries (automatische staafaanvoer).

Dankzij een NC-gestuurde draaispil - meestal

aangeduid als de C-as - zijn ook draaifreesope-

raties mogelijk. De technologie van het draai-

frezen produceert eerder kleine spanen - een

voordeel bij langspanige materialen - en brengt

minder terugdrukspanningen met zich mee,

wat dan weer een voordeel is bij slanke werk-

stukken. Ook voor niet-rotatiesymmetrische

vormen biedt een draaifreesoperatie mogelijk-

heden. Op verspaningstechnologisch vlak zijn

de voor- en nadelen van beschikbare technolo-

gieën op een draaifreescentrum identiek aan

deze op aparte machines (draaibank, freesma-

chine). Slijpen, als eindbewerking, geschiedt

veelal nog op afzonderlijke slijpmachines.

OpspanningenEen draaifreescentrum is veelal uitgerust met

een hoofdspil en een subspil, die op één lijn lig-

gen. Dit laat toe om een werkstuk van de ene

spil naar de andere door te geven en op die ma-

nier het werkstuk in twee opspanningen com-

pleet af te werken. Ervaring heeft Sirris geleerd

dat de eerste set van bewerkingen meestal

wordt uitgevoerd op de hoofdspil (deze bevindt

zich aan de linkerzijde van de machine als men

ervoor staat). De tweede en een laatste set van

bewerkingen wordt uitgevoerd op de subspil.

De subspil is de NC-as die een lineaire aandrij-

ving bezit (W-as) om het halffabrikaat van de

hoofdspil naar de subspil te transfereren. Indien

nodig, is het ook perfect mogelijk om de eerste

serie van bewerkingen uit te voeren op de sub-

spil. De subspil transfereert het halffabrikaat

vervolgens naar de hoofdspil. Bij standaard vor-

men (rond, vierkant) kan een werkstuktransfer

volledig automatisch gebeuren (nadat de trans-

ferpositie eenmalig is ge-‘teacht’). Voor som-

mige werkstukvormen is het echter niet moge-

lijk om een volautomatische werkstuktransfer

uit te voeren en dient er eerst een opspanmal

op de bewerkte werkstukzijde te worden ge-

monteerd. De gemonteerde opspanmal kan

dan wel automatisch worden gespannen door

de subspil.

WerkstukgeometrieIn welke mate heeft de werkstukgeometrie nu

invloed op de bewerkingen die geschieden tij-

dens de eerste respectievelijk de tweede op-

spanning. Een aantal belangrijke aandachtspun-

ten wordt hieronder genoemd:

• Er moet op voorhand worden nagegaan of

het werkstuk in beide opspanningen kan wor-

den gespannen, zonder daarbij reeds afge-

werkte vlakken te beschadigen of te vervor-

men. Afhankelijk van de werkstukvorm en –

afmetingen dient de spandruk van de klau-

wen verlaagd te worden of dienen andere

klauwen ingezet te worden, voor een gelijk-

matigere krachtenverdeling.

• Streef steeds naar zo eenvoudig mogelijke op-

spanmiddelen, zoals harde en zachte klau-

wen. Dit biedt meer potentieel naar manarme

productie toe.

• De compleetbewerking van complexe werk-

stukken vraagt vaak enige creativiteit om het

halffabrikaat tijdens de tweede opspanning

correct en stabiel te spannen. Opspanmallen

op maat zijn vaak de beste oplossing. Een vol-

automatisch productieproces is in dat geval

niet altijd mogelijk, omdat de opspanmal ma-

nueel bevestigd wordt op de reeds bewerkte

zijde.

• Alvorens een werkstuktransfer uit te voeren,

is het belangrijk om te controleren of alle be-

werkingen binnen de desbetreffende opspan-

ning zijn uitgevoerd.

• Een draaifreescentrum heeft heel wat NC-ge-

stuurde assen, wat het risico op botsingen al-

leen maar vergroot. Controleer daarom of de

opspanning voor beide opspanningen bot-

singsvrije gereedschapsbanen toelaat met de

beschikbare gereedschappen. De simulatie

met waarheidsgetrouwe gereedschaphouders

en uitsteeklengtes is hierbij een handig hulp-

middel.

• Een draaifreescentrum biedt veel mogelijkhe-

den. Dit betekent dat er ook verschillende be-

werkingsvolgordes mogelijk zijn. Tracht de

meeste operaties, zeker deze met hoge snij-

krachten, echter steeds uit te voeren tijdens de

meest stabiele fase (dit is veelal de opspanning

van het werkstuk in de harde klauwen).

• Omdat de opspanning in de subspil meestal

minder stabiel is in vergelijking met deze tij-

dens de eerste bewerkingen in de hoofdspil,

heeft dit ook een weerslag op de snijparame-

ters. De opspanning van het werkstuk in de

subspil is daarom de beperkende factor, en

niet het snijgereedschap.

• Op een draaifreescentrum kan zowel worden

gefreesd als gedraaid. Om werkstukonbalans

Een bijzonder draaifreescentrum van Nakamura-Tome: de bovenrevolver met aangedreven gereedschappen

kan zwenken (lees meer over deze machine in Metaal Magazine nummer 10 -2011, pagina 20-21, foto: Reinold

Tomberg)

M E T A A L B E W E R K E N

FAQ’s draaifreescentra in vier delenSirris (www.sirris.be) heeft FAQ’s (Frequently Asked Ques-

tions) over compleetbewerken op draaifreescentra gepu-

bliceerd in vier delen:

1. De mogelijkheden en beperkingen van compleetbe-

werking op een draaifreescentrum.

2. (Offline) programmering van een draaifreescentrum.

3. Geïntegreerd meten op een draaifreescentrum en haal-

bare nauwkeurigheden.

4. Een draaifreescentrum, een vijfassige freesmachine of

een combinatie van machines?

In dit nummer deel 1. De volgende delen verschijnen in

komende nummers van Metaal Magazine.

>>>

26-27-28_Compleetbewerken 19-03-12 12:37 Pagina 27

28 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

te vermijden of te minimaliseren, is het aange-

wezen om draaioperaties zoveel mogelijk uit

te voeren op het moment dat de tussentijdse

werkstukvorm nog zijn rotatiesymmetrische

vorm heeft. Dit gaat uiteraard niet op voor

werkstukken die op geen enkel tijdstip een ro-

tatiesymmetrische vorm hebben.

Machinebereik Eén van de nadelen van een draaifreescentrum,

in vergelijking met een ‘zuivere’ freesmachine,

is het beperkte machinebereik van de Y-as. Bij

de meest recente versies van draaifreescentra is

dit probleem minder uitgesproken. Ook is dit

fenomeen merkgebonden en niet bij elke fabri-

kant van dezelfde grootteorde. Wanneer dit

probleem zich voordoet, kan de bewerking in

plaats van met een Y-beweging worden uitge-

voerd via een XC-interpolatie, wat tot hetzelfde

resultaat leidt. Dit is echter niet voor alle bewer-

kingen mogelijk. Een aanpassing (reductie) van

de gereedschapsdiameter kan dan ook een op-

lossing zijn.

Een draaifreescentrum is in meerdere configu-

raties uitvoerbaar. De standaardversie bevat

naast een hoofdspil nog een freesspil met ro-

teerbare kop. Op dat moment heeft men in

principe de mogelijkheden van een vijfassig be-

werkingscentrum. Meer uitgebreide versies zijn

zelfs uitgevoerd met een subspil, of met een on-

derrevolver (al dan niet met aangedreven ge-

reedschappen). Bij deze laatste versie kunnen

parallelle operaties worden uitgevoerd. Con-

creet betekent dit dat er gelijktijdig activiteit is

op zowel hoofd- als subspil. Bij manarme pro-

ductie kan het zinvol zijn om de bewerkingstijd

te balanceren tussen de beide spillen.

NauwkeurigheidBij een verspanende operatie wordt warmte ge-

genereerd, zowel in het werkstuk als in de ma-

chineonderdelen van het draaifreescentrum. De

gegenereerde warmte neemt toe als functie van

het spiltoerental. Proefondervindelijk is vastge-

steld dat de freesspil zal verlengen nadat hij ge-

durende een aantal minuten heeft rondge-

draaid. In dat opzicht is het van belang om

nauwkeurige draaibewerkingen te vermijden

vlak na een (zware) freesoperatie. Compleetbe-

werking gaat vaak gepaard met een werkstuk-

transfer tussen de beide spillen. Werkstukken

met plaatstoleranties worden gelet hierop het

best zoveel mogelijk binnen eenzelfde opspan-

ning uitgevoerd. Een draaifreescentrum is im-

mers een machine die uit veel verschillende

assen is opgebouwd die elk een geometriefout

met zich meebrengen (bijvoorbeeld coaxialiteit

tussen hoofdspil en subspil, uitlijningsfout tus-

sen de draaispil en de freesspil).

GereedschappenEen draaifreescentrum is uitgerust met een

freesspil met roteerbare kop. De rotatiemoge-

lijkheid van de freesspil (hierin worden in feite

ook alle gereedschappen voor draai-, frees- en

gatbewerkingen geklemd) laat toe om ook

draaigereedschappen onder een hoek te plaat-

sen. Het grote voordeel is dat zogenaamde 45°-

draaibeitels kunnen worden ingezet. Het ge-

bruik van deze multifunctionele draaibeitels

(voor onder meer langsdraaien en kopvlak-

draaien) verlaagt het botsingsgevaar aanzienlijk.

Een draaifreescentrum dat naast een hoofdspil

en een freesspil ook is uitgerust met een subspil

en onderrevolver vraagt extra aandacht om bot-

singen te vermijden. Zo dient bij bewerkingen

op de hoofdspil met de freesspil de onderste re-

volver altijd op een veilige positie te worden ge-

parkeerd (meestal onder de subspil).

Samen met het ontstaan van draaifreescentra

zijn ook ‘multitasking tools’ ontstaan. Deze ge-

reedschappen incorporeren meerdere functies

(draaien, boren). Het grote voordeel is dat er

met één fysisch gereedschap, en dus ook slechts

één plaats in het gereedschappenmagazijn,

meerdere operaties kunnen worden uitgevoerd.

Een bijkomend voordeel van ‘multitasking tools’

is dat er minder gereedschapswissels nodig zijn

en de stuktijd daardoor kan dalen <<<.

Waarop letten bij aankoop van een draaifreescentrum?Op basis van ervaringsgegevens bij Sirris en de inherente

complexiteit van een draaifreescentrum, wordt hieronder

een aantal belangrijke vragen en aandachtspunten bij de

aanschaf van een draaifreescentrum opgesomd:

• Wat is de geometrische nauwkeurigheid, en dit zowel

vóór als ná de implementatie van de machine?

• Wat is de thermische stabiliteit van de machine, en

welke compensatiemogelijkheden zijn ingebouwd?

• Wat is het maximaal spiltoerental van de freesspil? Dit

is zeker belangrijk voor de bewerking van lichtmetalen

onderdelen.

• Hoeveel bedraagt het bereik van de Y-as (zowel in ne-

gatieve als in positieve zin)? Een beperkte Y-slag kan

voor sommige producten een ‘bottleneck’ zijn.

• Tot welke werkstukdiameters kan worden gespannen

met de klauwplaat?

• Beschikken de klauwplaten over een schoonblaasfunctie

van de klauwen? Dit is belangrijk bij een proceszekere

werkstuktransfer en bij manarme productie.

• Beschikt de machinesturing over programmeerfunctio-

naliteiten? En is dit gebruiksvriendelijk?

• Biedt de machineleverancier een gedegen program-

meeropleiding en bijhorende syllabus?

• Bij service na verkoop: welke is de reactiesnelheid en

vakbekwaamheid van het servicepersoneel?

• Wat is de levertermijn van reservedelen?

• Kan het draaifreescentrum worden uitgerust met een

meetprobe, en in hoeverre is de meetsoftware compa-

tibel met de software van de machinesturing?

• Kan het draaifreescentrum worden gekoppeld met een

beladingsrobot?

• In hoeverre werkt de machinefabrikant samen met

CAM-pakketten en is een bruikbare postprocessor be-

schikbaar? Een centrum voor compleetbewerken met in het midden een freesspil. Dankzij de assen van deze spil kan het

centrum functioneren als een vijfassig bewerkingscentrum (foto: Deckel Maho Gildemeister)

26-27-28_Compleetbewerken 19-03-12 12:37 Pagina 28

30 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

In vergelijking met eerdere edities was de Metav 2012

een compacte beurs. Niet dat er veel exposanten

ontbraken, maar alles was veel compacter opgezet.

Bovendien was bijna elke machineleverancier met

minder én kleinere machines naar de beurs gekomen.

Het gevolg: de beurs past nu prima in vijf hallen en is

in één dag goed te bezoeken. Metaal Magazine zag in

Düsseldorf (D) samen met veertigduizend bezoekers

een paar machinenieuwtjes die we op deze beide

pagina’s presenteren.

DOOR: PAUL QUAEDVLIEG EN REINOLD TOMBERG

Machinenieuwtjescompacte Metav 2012

FreesdraaicentrumSHW toonde in Düsseldorf de nieuwe UniSpeed 6T. Volgens SHW staat deze machine voor nauwkeurigheid,

snelheid en compleetbewerking binnen compacte afmetingen. Het werkbereik is 3.000 mm (X) bij 1.300 mm (Y)

bij 1.300 mm (Z). De rondtafel heeft een diameter van 1.600 mm en kan tot 8.000 kg belast worden (foto’s: Paul

Quaedvlieg en Reinold Tomberg)

Zevenassige draaiautomaatTraub introduceerde op de Metav 2012 de TNL 32. Dit is een CNC-

draaiautomaat voor kort- en langdraaiwerk. Het is een machine met

zeven assen met een ingenieuze kinematische opbouw. Door de

verticale opbouw is een goede spaanafvoer gegarandeerd

VerhoogdeflexibiliteitDoosan had flink

uitgepakt op de

Metav 2012 met een

grote stand en veel

machines. Een

noviteit was de Puma

700LY, op zich een

bekende machine,

maar nu met een

orthogonale Y-as met

een verplaatsing van

200 mm verandert

deze machine in een

multifunctioneel

draaicentrum

FotoreportageOp onze site www.metaalmagazine.nl hebben we een fo-

toreportage geplaatst van ons bezoek aan de Metav 2012

in Düsseldorf (D).

30-31_Metav 19-03-12 12:39 Pagina 30

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 31

B E U R S

HangendeklauwplaatGloednieuw op de

beursvloer van de

Metav 2012 was het

draaicentrum Univertor

AM van Weisser. Dit is

een machine met een

verticale, hangende

klauwplaat die bedoeld

is voor het

geautomatiseerd

draaien van seriewerk

voor bijvoorbeeld de

automotive-sector

Blauwe MatecMatec zette de beursbezoekers even op het

verkeerde been met het bewerkingscentrum 40 HV

in een blauwe kleurstelling. Iets nieuws? Nee

‘gewoon’ een klant die een machine in een eigen

kleur wil hebben. Maar het werkt wel: veel aandacht

tijdens de beurs

StafladersFMB Maschinenbau liet op de Metav diverse

stafladers zien waaronder deze ST-line. Deze

staflader was gekoppeld aan een Unirobot van FMB.

Tevens waren diverse klembussen ingezet van JBS-

system. De ST-line bestaat uit stafladers voor

materiaal vanaf 2 mm rond tot 100 mm rond

Formule 1 fun Bij Hurco draaide alles om snelheid. Sneller

programmeren op de nieuwste WinMax-

besturingen, snel produceren op de Hurco machines

en zo snel mogelijke rondetijden maken in deze

Formule 1 simulator. Feit is dat Hurco hier veel jeugd

mee op de stand trok

Mazak met Siemens Opvallend aan het grote bewerkingscentrun

Integrex e-670 H II dat Yamazaki Mazak

demonstreerde in Düsseldorf (D) is de koppeling met

Siemens 840D SL. Deze CNC-besturing is nu ook

leverbaar voor dit type machines van Mazak

Compacte laserOp één vierkante meter biedt het Duitse Laservorm

een compacte lasermachine aan. Met deze LV Mini

kan, afhankelijk van het type laser, gelast, gehard,

opgelast of gesneden worden. Deze machine

beschikt over de nieuwe B&R NC-besturing,

waardoor bediening, programmering en veiligheid

in één systeem zijn gecombineerd

LiefdesbabyDe Milltap 700 werd tijdens de Metav door DMG / Mori Seiki net zoals tijdens de EMO Hannover 2011 weer

volop in de schijnwerpers geplaatst. Het is de eerste machine die DMG en Mori Seiki gezamenlijk ontwikkeld

hebben

30-31_Metav 19-03-12 12:39 Pagina 31

32 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

De metaalindustrie wordt geconfronteerd met een

groot aantal uitdagingen. Arbeidsflexibiliteit,

automatisering, economische windstilte en een

toenemende verschuiving van product- naar

procesdenken zijn daar slechts enkele voorbeelden

van. Deze en andere ontwikkelingen komen aan de

orde in de Assetvisie Metaal, een onderzoek van ING

Lease en ING Economisch Bureau; een terug- én

vooruitblik op de ontwikkelingen binnen de

branche. De publicatie was aanleiding om met

leveranciers van machines en gereedschappen aan

tafel te zitten en trends en ontwikkelingen te

bespreken. Welke lessen hebben we geleerd en hoe

profiteren we daarvan? Nu en in de toekomst. En

hoe maken en houden we onze bedrijfstak zo

aantrekkelijk dat ook over een paar jaar nog

instroom van nieuwe metaalmedewerkers een feit

is? Vragen die tijdens de forumdiscussie Metaalvisie

werden beantwoord.

TEKST: MARTIN FRANKE (BETA PR & MEDIA)

Volgens de Metaalvisie van het Economisch Bu-

reau van de ING vertoont de metaalindustrie

sinds het vierde kwartaal van 2011 weer krimp.

Daar staat tegenover dat in het tweede kwar-

taal van dit jaar weer groei wordt verwacht. De

sector bevindt zich bovendien nog in onrustig

vaarwater. De onrustige tijden, die nog steeds

niet ten einde zijn gekomen, hebben ertoe ge-

leid dat veel bedrijven in de metaalindustrie zich

strategisch zijn gaan oriënteren. Decennialang

bleek het onderhouden van relaties één van de

belangrijkste succesfactoren. Aan die tijden lijkt

een einde te gaan komen. Steeds meer bedrij-

ven beseffen dat er meer nodig is om klanten te

binden. Eenwording met het proces van klanten

is daar het meest sprekende voorbeeld van. Dit

denken in eigen processen en die van de klant

Klant en klantproces centraal in metaalindustrie

is een belangrijke drijfveer voor de opkomende

automatiseringsgolf in de metaalindustrie.

Maar keert daarmee ook de rust weer in de sec-

tor? Of moet de branche gewoon maar wennen

aan wat sommige Duitse machineleveranciers

beweren: productietechniek wordt een markt

van hollen of stilstaan met extreme pieken en

dalen. Leeft dat gevoel ook bij Nederlandse me-

taalbedrijven? Richard Boske van Klein Tooling:

“Ik denk het niet. In 2009 was er absoluut grote

paniek in de branche. Alle vertrouwde patronen

werden weggevaagd waardoor iedereen alleen

nog maar op cash kon sturen. De kosten werden

in no-time teruggeschroefd en de voorraden

werden volledig afgebouwd. Die zijn nooit vol-

ledig teruggekomen. Wat het allemaal extra

dramatisch maakte, was het hoge niveau dat

32-36_Forumdiscussie 19-03-12 12:52 Pagina 32

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 33

we in 2008 kenden. Van de top van een berg,

werd een vrije val naar het diepste dal gemaakt.

We hebben dat dal inmiddels al weer lang ach-

ter ons gelaten en ik zie zo’n val als in 2008 ook

niet meer terugkomen”. Hank Oude Reimer van

Oude Reimer vult aan: “Het is zeker zo dat de

markt op en neer gaat en dat zal ongetwijfeld

ook wel zo blijven. Maar zo extreem als in 2008

zal het naar verwachting niet meer worden”.

De volatiliteit van de markt wordt volgens Eddo

Cammeraat van Laagland ook gestimuleerd

door automatisering. “Er is de afgelopen jaren

veel geautomatiseerd in de metaalindustrie. Dat

heeft er ook voor gezorgd dat er sneller kan

worden gereageerd op veranderende markt-

omstandigheden. De hele markt is daardoor in

een versnelling gekomen; een versnelling die

zowel een opwaartse als neerwaartse richting

kan hebben.” Daniël Kofman van Siemens Ne-

derland ziet dat de veranderde markt ook veel

mogelijkheden biedt: “Voor de crisis waren er

legio bedrijven die zo mogelijk alle markten wil-

den bedienen. Na 2008 is meer focus gekomen.

Bijvoorbeeld op één of twee nichemarkten

waardoor je als bedrijf beter bent voorbereid op

veranderingen in die segmenten. Bovendien

wordt het door die focus ook gemakkelijker om

op lange termijn ontwikkelingen te sturen”.

Mee-ademen Sneller en effectiever inspelen op veranderin-

gen in de markt, is ook mogelijk door arbeids-

flexibiliteit te introduceren. Flexibiliteit die niet

ontstaat door personeel geregeld aan te nemen

en te ontslaan maar door het bedrijf te laten

mee-ademen met de markt. Tegelijkertijd zou

gestimuleerd moeten worden dat jongeren

weer interesse krijgen voor de (metaal)indus-

trie. Zijn de deelnemers aan de discussie ook en-

thousiast over die flexibiliteit en hoe kan de

branche daar zelf aan bijdragen? Theo Coffeng

van Dymato: “Enthousiast zeker, maar je hebt

ook werknemers nodig die daar aan mee willen

werken. In Duitsland heeft men tijdens de crisis

zeer positieve ervaringen opgedaan, maar het

was het wel zo dat overuren pas werden uitbe-

taald wanneer de werknemer er meer dan dui-

zend had. Ik weet niet of dat in Nederland op

veel belangstelling kan rekenen”. Harm Jager

van Stansz Environment Systems: “In principe is

dat met de Nederlandse CAO onmogelijk. Wij

maken daarom al meer dan drie jaar gebruik

van een groot bestand zzp’ers. Daarmee geven

wij invulling aan het begrip flexibiliteit en zijn

wij in staat om soepel mee te bewegen met de

markt. Het is alleen niet ideaal. Wij geven de

voorkeur aan eigen personeel en veel van de

zzp’ers zouden hun zelfstandigheid ook wel op

willen geven om op dezelfde, flexibele manier

bij een bedrijf aan de slag te gaan. De minister

ziet die flexibiliteit echter niet zitten. Flexibiliteit

is in onze sector altijd een heikel punt geweest.

Vanuit de politiek wordt er altijd moeizaam op

gereageerd. Andere marktsegmenten zijn mis-

schien brutaler geweest en hebben het daar-

door beter”. Tom Strijbos van Gelderblom geeft

daar een voorbeeld van: “Een bedrijf als ASML

Metaal voorlopig nog niet op pre-crisisniveau (bron: ING)

F O R U M D I S C U S S I E

Deelnemers aan de VIMAG-forumdiscussie over de Metaalvisie waren Hank Oude Reimer van

Oude Reimer (Hilversum), Eddo Cammeraat van Laagland (Dordrecht), Tom Strijbos van Gel-

derblom (Houten), René Hazenberg van Amada (Haan), Theo Coffeng van Dymato (Veenen-

daal), Richard Boske van Klein Tooling (Weesp), Jurjen Witteveen, Michiel van Dijk en Rindert

Ekhart van ING, Rob Garritsen van Mayfran International (Landgraaf), Ger van der Endt van

Trumpf Nederland (Hengelo), Greta Jager-Smit en Harm Jager van Stansz Environment Systems

(Dronrijp), Daniël Kofman van Siemens Nederland (Den Haag), Tinus Zuetenhorst van Ceratizit

Nederland (Roosendaal) en Arnaud de Potter van Seco Tools Benelux (Gorinchem) (foto’s: Mi-

chel Zoeter).

>>>

2

Tweede recessie in vier jaar zet druk op metaalsector

De vooruitzichten voor de komende jaren zijn voor de Nederlandse en Europese economie niet al te rooskleurig. Deze assetvisie Metaal concentreert zich op de gevolgen voor de Nederlandse metaalsector en de strategische keuze waar metaalbedrijven voor staan om succesvol te blijven.

Dalende metaalproductie in 1e helft 2012Nederland verkeert sinds het derde kwartaal van 2011 in een recessie. Ook de economische groei in de eurozone als geheel is sterk teruggevallen. Hoewel in de tweede helft van 2012 licht herstel wordt verwacht, zijn de onzekerheden groot. Door de onzekerheid kampt de metaalsector, na een sterk herstel in 2010, sinds medio 2011 met een krimpende productie. De productieniveaus van 2008 zijn nog ver uit zicht.

Economische tegenwind legt structurele kwetsbaarheden metaalsector blootHoewel de grondstofprijzen enigszins zijn gedaald, zorgt de afgezwakte eindvraag voor moeilijke marktomstandigheden. Concurrentie en margedruk in de metaalsector worden versterkt door enkele structuurkenmerken van de sector, zoals de fragmentatie van de markt en binnenlandse focus.

Deze marktstructuur in combinatie met de economische tegenwind stelt individuele metaalbedrijven voor uitdagingen.

Nederland en eurozone: twee recessies in vier jaar

Metaal voorlopig niet op pre-crisisniveau

-6

-4

-2

0

2

4

2013*2012*2011201020092008

_ Eurozone _ Nederland

Economische groei % j.o.j

80

90

100

110

2013*2012*2011201020092008

Index 2005 = 100

_ Industrie totaal _ Metaalproducten

Ontwikkeling grondstofprijzen metaal (o.b.v. GSCI-index), uurlonen en afzet-prijzen metaalindustrie, 2008-2011

Faillissementen metaalsector nog altijd hoog

-100%

-50%

0%

50%

100%

2011201020092008

-10%

-5%

0%

5%

10%

_ Afzetprijzen metaalindustrie (rechter as, % j.o.j)_ Uurlonen metaalsector (rechter as, j.o.j.)_ Grondstofprijzen metaal (linker as, % j.o.j)

0

10

20

30

40

50

60

2011201020092008

* raming ING Economisch Bureau

Bron: CBS, EcoWiin

32-36_Forumdiscussie 19-03-12 12:52 Pagina 33

34 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

heeft het inderdaad beter geregeld. Daar wordt

heel natuurlijk meebewogen met de markt: is er

geen werk, dan werk je niet of aanzienlijk min-

der; zijn er vijf ploegen per dag nodig, dan

staan ze gewoon klaar. Het kan dus wel en het

geeft een bedrijf een ongekende flexibiliteit. En

misschien nog wel belangrijker: alle medewer-

kers zijn razend enthousiast. Wij proberen die

flexibiliteit te introduceren door zzp’ers onder

contract te hebben. Het probleem is echter dat

zij het druk hebben als wij dat ook zijn. Per

saldo schiet je er dan niet heel veel mee op. En

als je ze vervolgens in dienst neemt, verdwijnt

de mogelijkheid om flexibiliteit te creëren weer

als sneeuw voor de zon”.

Het hoeft niet alleen te gaan om een flexibele

schil die het metaalbedrijf in staat stelt om mee

te ademen met de markt. In Duitsland worden

nu ook de levensfase-gebonden arbeidscontrac-

ten aangeboden. Ger van der Endt van Trumpf

Nederland: “Iemand die net van de universiteit

komt, wil het liefst 60 uur per week werken om

ervaring op te doen. Die ruimte moet je hem

ook bieden. Maar als hij of zij eenmaal ge-

trouwd is en er kinderen komen, dan verandert

dat en willen velen zelfs minder dan 40 uur wer-

ken. Bij Trumpf in Duitsland bieden wij die mo-

gelijkheid door arbeidscontracten die gebon-

den zijn aan de levensfase. Wil je 60 uur werken,

dan kan dat; werk je liever 30 uur dan is dat ook

geen probleem. De contracten worden steeds

voor een periode van twee jaar afgesloten. De

reacties zijn onverdeeld positief en het opval-

lende is dat er in totaal meer uren worden ge-

werkt. Je hebt er als bedrijf echter wel schaal-

grootte voor nodig.”

Goede buurDe afgelopen twee jaar is de markt hersteld na

de enorme val in 2008. Een deel van dat herstel

is te danken aan de snelle groei van de Duitse

economie, en dan met name in de automotive-

sector. Heeft de Nederlandse metaalwereld vol-

doende geprofiteerd van de groei van de Duitse

maakindustrie? Cammeraat: “De belangrijkste

groeisector in Duitsland is de automotive-indus-

trie. Die heeft de afgelopen jaren een enorme

boost gekend. Ik durf wel te stellen dat we daar

niet voldoende van hebben geprofiteerd. Dat is

ook deels te wijten aan de Duitse aanpak: de

focus ligt daar allereerst op Duitsland zelf. En in

échte crisistijden mag er alleen bij Duitse bedrij-

ven worden uitbesteed. Wanneer de capaciteit

écht niet meer kan worden ingevuld, wordt

naar het buitenland gekeken. De blik is dan in

eerste instantie op het Oosten gericht. Prijstech-

nisch is dat voor hun aantrekkelijker. Nederland

heeft de afgelopen decennia ook veel verloren.

Een volwaardige automotive-industrie hebben

we hier eigenlijk niet meer. We hebben wat dat

betreft veel verloren; ook in andere sectoren

van de industrie. Het resultaat is dat er in Neder-

land eigenlijk geen eindproducten meer wor-

den gemaakt. Daardoor heeft de Nederlandse

economie zich ontwikkeld tot een componen-

ten- en toeleverindustrie”. Oude Reimer: “Als je

dat combineert met de globalisering ontstaat er

een wankele basis. Door de internationalisering

wordt er niet alleen gekeken waar het best

maar ook waar het goedkoopst kan worden ge-

produceerd. En voor een groot aantal produc-

ten kan dat net zo goed in India of China. Ne-

derland wordt daardoor steeds meer een land

van ‘jobbers’”. Cammeraat trekt de lijn door:

“En dan kan het snel gaan. In één jaar tijd is een

fabriek uit Nederland overgebracht naar China.

In Nederland zouden we ons daarom meer

moeten focussen op technologie en die verder

ontwikkelen. Het is niet erg als je afhankelijk

bent van buitenlandse industrieën, maar het is

vele malen beter als je een eigen industrie hebt

en die op orde weet te houden”.

CapaciteitstekortenCammeraat: “Nederland wordt een land van

peak shavers: als het in Duitsland teveel wordt,

vullen wij het tekort aan capaciteit aan. De

grote opgave waar veel metaalondernemers

voor staan is de stap van product- naar proces-

focus”. Tinus Zuetenhorst van Ceratizit Neder-

land: “Om je als bedrijf zo te kunnen ontwikke-4

Kwetsbaarheid: export gericht op traag groeiend West-Europa

83% van de metaalexport blijft binnen EUVoor het deel van de metaalproductie dat wel geëxporteerd wordt (29%, zie vorige pagina), is circa 83% bestemd voor landen in de Europese Unie. Dit grote aandeel vormt een kwetsbaarheid voor de metaalsector omdat de groeivooruitzichten voor de EU op zijn best matig zijn als gevolg van forse overheidsbezuinigingen en vergrijzing.

Kansen voor groter marktaandeel in DuitslandDuitsland is de exportbestemming voor één derde van de metaalproducten. De Duitse maakindustrie behoort, de afgelopen vijftien jaar bezien, tot de snelst groeiende van Europa en is relatief goed aangesloten op de opkomende economieën in Oost-Europa en Azië. Voor de Nederlandse metaalsector biedt deze markt nog groeimogelijkheden. Individuele metaalbedrijven kunnen specifieke ‘Nederlandse’ sterktes, zoals de al hoge automatiseringsgraad en betrouwbaarheid, aanwenden om internationaal te groeien.

Aandeel landen/regio’s in export metaalproducten*, gemiddelde 1996-2000 en 2006-2010

* het betreft hier de totale export van metaalproducten (inclusief wederuitvoer)Bron: CBS, ING Economisch Bureau

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

AfrikaNoord- en Zuid-Amerika

Aziëen

Oceanië

Europa,niet-EU

overigEU

SpanjeItaliëVKFrankrijkBelgië*Duitsland

Gemiddelde 1996 - 2000

Gemiddelde 2006 - 2010

Aandeel landen/regio’s in export metaalproducten (bron: ING)

32-36_Forumdiscussie 19-03-12 12:53 Pagina 34

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 35

F O R U M D I S C U S S I E

len, is wel een visie nodig. Zonder zo’n visie ben

je eigenlijk niet in staat om als partner volwaar-

dig te functioneren”. Coffeng vult aan: “Ik kan

me daarbij nog wel voorstellen dat je niet altijd

met een grootse visie start. Sommige bedrijven

starten, omdat de eigenaar ergens een gat in de

markt ziet of een dienst levert waar op dat mo-

ment vraag naar is. Die visie moet dan echter

wel op korte termijn worden ontwikkeld. Gro-

tere bedrijven zien dergelijke starters als een

soort zzp’er. Maar ook zo’n bedrijf kan zich ver-

der ontwikkelen op basis van een visie op de

markt, zijn bedrijf, zijn proces en zijn produc-

ten.” Jager: “Sterker nog, als je als zzp’er actief

bent, is het noodzakelijk dat je een visie hebt op

je ontwikkeling. Anders ben je na vijf jaar uitge-

speeld. Je kennis is dan verouderd waarna je

door de markt buitenspel wordt gezet”.

Meer profileren Boske relativeert: “Toch heeft Nederland veel

positieve kanten: snelheid, flexibiliteit en know-

how. Dat moeten we nadrukkelijker profileren.

Het is ook maar net in welk deel van de indus-

trie je actief bent. De lucht- en ruimtevaartin-

dustrie heeft nooit een dip gekend en is altijd

blijven groeien. Als toeleverancier voor die in-

dustrie, heb je de afgelopen jaren goed zaken

kunnen doen”. Ook Van der Endt onderkent

het belang van die focus op industrieën: “We

richten ons nog te weinig op de lucht- en ruim-

tevaartindustrie. Het blijft beperkt tot een

handvol bedrijven. Ik denk dat bedrijven er baat

bij hebben, wanneer ze zich op die manier fo-

cussen”. Die focus is goed, maar lang niet altijd

even makkelijk te realiseren. Coffeng: “Eigenlijk

wil iedereen universeel zijn. Gaat het op dit mo-

ment goed in de luchtvaart, dan gaan we ons

daarop richten. En als het daar minder gaat,

maar in een andere tak van industrie weer

beter, dan pakken we die gewoon weer op. Het

probleem dat daardoor ontstaat is, dat er te

weinig toegevoegde waarde wordt gecreëerd.

Het proces van opdrachtgevers wordt je nooit

volledig eigen. Dat betekent ook dat je als eer-

ste afvalt wanneer het minder gaat. Je zult

daardoor dan ook jobber blijven”. Boske: “Dat

neemt niet weg dat een jobber zich ook kan

ontwikkelen als onderdeel van een proces.

Maar daarin zal je als jobber ook moeten inves-

teren. Als je alleen voor uren blijft werken, ont-

staat uiteindelijk een problematische situatie”.

JeugdToch wil het ontbreken van vitale eindprodu-

centen, nog niet zeggen dat de Nederlandse

metaalondernemer alleen maar afhankelijk is

van het buitenland. Van der Endt: “Laten we

ons liever richten op dingen die goed gaan. De

halfgeleiderindustrie in Nederland gaat bijvoor-

beeld uitstekend. Hetzelfde geldt voor de me-

dische- en voedingsmiddelenindustrie. We

mogen er best trots op zijn dat we actief zijn in

de tweede industrie in Nederland: de maakin-

dustrie. Die industrie draagt maar liefst 15 pro-

cent bij aan ons nationale product. Laten we dat

voor ogen houden en onze businessmodellen

aanpassen aan de nieuwe situatie. Die situatie is

ook dat er in Nederland minder waardering is

voor de industrie dan bijvoorbeeld in Duitsland.

Werken in de industrie is daar iets waar men

nog trots op is. Dat zouden we in Nederland

ook meer moeten zijn”. Jager zoekt de verkla-

ring daarvoor deels in de opleiding: “Onze

scholing is een crime. De ambachtschool is ver-

loren gegaan en daarmee ook generaties vak-

mensen. Er worden nauwelijks nog vakmensen

‘afgeleverd’ en er bestaat steeds minder be-

langstelling voor bèta-onderwijs. Dat zijn juist

de mensen die we voor de toekomst nodig heb-

ben. Van dienstverlening alleen kun je niet

leven. Door de schaarste aan vakmensen is er

ook een vreemde scheefgroei: een vakman ver-

dient tegenwoordig bijna net zoveel als een

HTS’er. We hebben ze alleen niet meer en we

hebben ze niet de waardering gegeven die ze

verdienen”. Dat gemis aan technische know-

how en vaardigheden wordt niet alleen in de

metaalindustrie gevoeld. Cammeraat: “De Fe-

deratie Aandrijftechniek Feda loopt tegen het-

zelfde probleem aan. De federatie is daarom

zelf begonnen met de Fedacademy; een initia-

tief waarmee het vakmanschap weer op de

12

Productie metaalsector krimpt weer na twee goede jaren

* raming ING Economisch Bureau

Bron: CBS

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

2012*201120102009

-15,5%

8%5,8%

-2%

2012 vraagt om keuzes

Druk op eindvraag dwingt metaalbedrijven tot keuzesDe Nederlandse metaalsector staat onder druk door de tweede recessie in vier jaar tijd en de structuur van de markt. Met name de fragmentatie van de metaalmarkt en de binnenlandse afzetfocus maakt de sector kwetsbaar. Voor individuele bedrijven liggen er echter ook kansen. Het onderscheidend vermogen van metaalbedrijven wordt in moeilijke tijden vaak pas echt zichtbaar.

Focus op relatie alleen biedt onvoldoende onderscheidIn een sector met ruim 8.600 bedrijven is onderscheidend vermogen geen vanzelfsprekendheid. Met name de groep zogeheten jobbers is kwetsbaar.

Veel metaalbedrijven zijn, als (indirecte) toeleverancier aan een OEM-er, relatiegericht. Een procesfocus is echter nodig om succesvol te blijven. Niet ten koste van de relatie, maar ter versterking van de relatie. Verdere automatisering is hierin essentieel. Manarme en 24/7 productie vergt meer van het machinepark, wat kansen biedt voor machinefabrikanten tot onderscheid op het gebied van machinemogelijkheden, betrouwbaarheid en onderhoud.

Van de metaalbewerker vraagt procesoptimalisatie om niet langer de machine centraal te stellen, maar juist het beheersen van de supply chain en de interne processen.

Strategische focus: onderscheid in proces of product ter versterking van de relatie

Bron: Treacy en Wiersema, ING Economisch Bureau

Relatie

ProductProces

Strategische focus: onderscheid in proces of product ter ondersteuning van de relatie (bron: ING)

32-36_Forumdiscussie 19-03-12 12:53 Pagina 35

36 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

kaart moet worden gebracht. We merken daar

ook dat er veel ontwikkelingen zijn in de ma-

chinebouw. Opmerkelijk is, dat daar veel jonge-

ren instromen die door programma’s op Disco-

very Channel enthousiast zijn geworden voor

techniek. Daar zien ze hoeveel en welke mooie

dingen er met techniek mogelijk zijn. Dat moe-

ten we ook met de metaalindustrie voor elkaar

zien te krijgen”.

Zijn jongeren dan alleen via televisieprogram-

ma’s te bereiken? Misschien dat sociale media

ook wel een rol spelen voor de toekomst van de

metaalindustrie? Strijbos: “Het is in ieder geval

zo dat een andere generatie ook een andere

aanpak vergt. Wij hebben bijvoorbeeld drie

nieuwe jongens aangenomen die actief zijn ge-

weest in de wereld van de Vakkanjers. Eén van

de dingen die we daarbij gedaan hebben, is het

voeren van gesprekken met hun ouders. Alleen

om ze ervan te overtuigen dat het ook goed

met hun kinderen zou komen, wanneer ze in

de metaalindustrie aan het werk gaan”. Een in-

dustrie die daarmee ook goed voor zijn mensen

zorgt? Boske: “Ik denk dat werkgevers in de

metaalindustrie wel beseffen dat hun werkne-

mers een kostbaar goed zijn. En de recente

CAO-afspraken bewijzen dat ze zelfs bereid zijn

om meer te betalen dan ze vragen”. Jager: “Ik

denk ook dat we onze werknemers goed ver-

zorgen. De emolumenten zijn prima. Het is al-

leen zo dat we een werkomgeving hebben die

in de ogen van de buitenwereld voor verbete-

ring vatbaar is”.

Procesdenken De jeugd is nodig om de toekomst van de me-

taalindustrie veilig te stellen. Maar de toekomst

verlangt meer van bedrijven. Meer flexibiliteit

als het om de relatie met klanten gaat. De tra-

ditionele focus op het product moet moderner

worden; met meer aandacht voor het proces.

Dat procesdenken staat dan ook volop in de be-

langstelling. Wie de processen goed weet te be-

heersen en waar mogelijk te automatiseren lijkt

de toekomst te hebben. Probleem is alleen dat

beheersing en automatisering van processen op

papier heel gemakkelijk zijn. De praktijk is vaak

weerbarstiger. Hoe doe je dat eigenlijk? Kof-

man: “Allereerst moet je weten welke klanten

je wilt bedienen en wat hij én zijn klanten wil-

len. Een goede kennis van het proces van je

klanten zijn een vitale eerste stap voor het hele

veranderingsproces. En als er bij die overgang

automatisering nodig is, dan zul je die stap al-

leen maken wanneer je daarmee klanten over

langere tijd mee kunt bedienen. Dat vereist dus

een kijk op de toekomst. Hoe ontwikkelen mijn

klanten en hun markten zich? Op welke manier

ben ik daar onderdeel van? Je zult dus nooit zo-

maar een drieassige machine kopen om vervol-

gens te kijken welke klanten je ermee kunt be-

dienen. De klant en zijn proces moeten als eer-

ste centraal staan”. Van der Endt: “En wie is de

klant van jouw klant? Dat is een belangrijke

vraag! Met het antwoord daarop kun je klanten

helpen. Dat betekent dat je hem ondersteunt

bij procesbeheersing en kunt zorgen voor fout -

eliminatie”. <<<

VIMAG-forumdiscussieDe VIMAG-forumdiscussie is een initiatief van de sectie VIMAG van de Federatie Productie

Technologie. De leden van de vereniging vertegenwoordigen gezamenlijk meer dan vijftien-

honderd producenten van apparatuur voor de metaalindustrie. Door hun rechtstreekse ver-

tegenwoordiging en de jarenlange ervaring beschikken de VIMAG-leden over een onschatbare

hoeveelheid kennis en deskundigheid. Die knowhow wordt nu ook via de forumdiscussie over-

gedragen. Tijdens de discussie passeren onder meer de stand der techniek, ontwikkelingen en

aandachtspunten voor potentiële gebruikers de revue. De bijeenkomst over de Assetvisie Me-

taal stond onder leiding van Reinold Tomberg, hoofdredacteur van Metaal Magazine en vond

plaats onder auspiciën van de PR-commissie van de Federatie Productie Technologie.

32-36_Forumdiscussie 19-03-12 12:53 Pagina 36

Walter Benelux N. V. / S. A. Cluster Park, Romboutsstraat 3

B-1932 Zaventem

NIEUW

Tiger·tec® Silver ISO P generatie: nieuwe snijmate-rialen plus nieuwe geometrieën! De combinatie van de unieke Tiger·tec® Silver CVD-coating met de volledig nieuwe geometriefamilie voor een nog groter toepas-singsbereik maakt het innovatieve performance-wonder bij het draaien van staal nog efficiënter. Dat is onze definitie van pure performance – volledig geïntegreerd in de processen van onze klanten.

+ 75 %Concurrentie

Tiger·tec® Silver WPP10S

Aanzielijke prestatieverhoging:

Fullyintegrated performance

www.walter-tools.comwww.youtube.com/waltertoolswww.facebook.com/waltertools

AZ_Turning_TTS_nl_Halb_94x265.indd 1 09.03.12 13:39

AEROSPACE & AVIATION

w w w.un i s i g n .n lYour partner in productivity

MACH4METAL METALWORKINGMACHINERY

Wanted Heavy Machinery

www.mach4metal.com Wanted you surplus machinesTel. 0031 (0)316-247123 Fax. 0031 (0)316 - 247956 [email protected]

LVD 4.000 X 220 TON

CNC KANTBANK 20008 assen CADMAN sturing

CNC bombering / Veel, Veel Gereedschap / uit voorraad !

MG 3000 X 32 MM

4 ROLLEN WALS 2001Ø 380 rol, 3100 x 32 / 25 Aanbuiging, digitaal, top & zij support, vrij 06.2012

MAS VO 50 RADIAAL

MAS KOVOSVIT 2003Radiaalboor, uitlading 1600, mk 6 / 310 mm diepte, boor kubes, vario toeren

TOS FGS 63 B

CON. FREESBANK 1999X/Y/Z 1400 x 700 x 1500Iso 50 / Uni. Milinghead

3 axis dro / some tooling !

PBR T 800 X 5000

CON. DRAAIBANK 1997Ø 1.600 x 5.0000 mm 2 brillen, Mot. Tegen center, didgitaal, 4 Klauw Ø

1.500 mm

CNC TOS WHN 13.8 C

CNC WHN13.8 C 1987X/Y/Z/W 3.000 x 2.000 x 800 x 1.250 /

tafel 1800 x 160034 kW / 1.000 Rpm /Ø 130

HACO ERM 4.300 X 220 T

CNC KANTBANK 20076 assen BC 59 graphics 2 DCNC bombering / set Uni.

Gereedschap / uit voorraad !

ANAYAK HV 3000 PLUS

CNC BED FREEZER 2003X/Y/Z 3200 / 1500 / 1250Iso 50 30 kW / C+B axis

Fanuc 18 iT / 20 pos. wissel

NICOLAS CORREA 25

CNC BEDFREEZER 2006X/Y/Z 2.500 x 1.000 x 1.000

Iso 50 / 22 kW / 4.000 omw.iTNC 530 / 2500 x 900 tafel

DARLEY 4.300 X 300 T

CNC KANTBANK 20087 assen delem DA66W

CNC bombering / wila klem Gereedschap vergrote slag !

TACCHI HD 1000

CON. DRAAIBANK 1987Ø 1.050 x 2.000 mm, V constante, 40

kW, 3 assen digitale uitlezing, 9.800 Kg

BOVENLOOP KRANEN !

2 X 50 TON X 20,500 MM3 X 32 TON X 20,500 MM4 X 20 TON X 15,455 MM3 X 16 TON X 15.565 MM

24 x

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 39

Met het centrale thema ‘Greentelligence’

plaatst de Hannover Messe 2012 groene

technologieën als belangrijke groeifactor

voor de industrie in het middelpunt van

de komende beurs. Producten en

processen moeten duurzaam, milieu-

veilig en efficiënt zijn om op de huidige

en toekomstige wereldmarkt succesvol

te kunnen zijn. Duurzaamheid geldt

daarbij voor alle thema’s: automati-

sering, industrie, industriële toelevering

en diensten alsmede onderzoek en

ontwikkeling.

DOOR: PAUL QUAEDVLIEG

Op de Hannover Messe 2012 (23 t/m 27 april)

beleeft de vakbeurs IndustrialGreenTec haar

première. Deze nieuwe vakbeurs presenteert

zich als een podium voor alle milieutechnolo-

gieën binnen het hele industriële economische

proces. Belangrijkste thema’s van de Industrial-

GreenTec zijn recycling en afvalverwerking,

technische maatregelen ter bescherming van

het oppervlaktewater en de bodem, voorzienin-

gen ter bestrijding van lawaaioverlast en ter be-

perking van de luchtvervuiling, efficiënt gebruik

van materialen en dienstverlening, van advies

tot certificering.

De Hannover Messe 2012 onderscheidt zich met

haar acht vakbeurzen (Industrial Automation,

Energy, MobiliTec, Digital Factory, Industrial Sup-

ply, CoilTechnica, IndustrialGreenTec en Research

& Technology) als een internationale en veelzij-

dige beurs. Uit de hele wereld komen vakbezoe-

kers bijeen. Meer dan honderd belangrijke dele-

gaties uit politiek en bedrijfsleven zijn elk jaar in

Hannover te gast om zich op de hoogte te stel-

len van de nieuwste trends en oplossingen.

Partnerland ChinaChina is dit jaar het partnerland van de Hanno-

ver Messe. Afgelopen zomer ondertekenden de

Duitse minister van economische zaken Rösler

en de Chinese minister voor industrie en infor-

matietechnologie Wei in het kader van het

Duits-Chinese regeringsoverleg daarover een

overeenkomst in Berlijn. Dit partnerschap moet

sterke impulsen gaan geven aan de Duits-Chi-

nese economische betrekkingen. Ook zal het op

de exposerende bedrijven en vakbezoekers uit

de hele wereld een grote aantrekkingskracht

uitoefenen. Voor alle beursdeelnemers bestaat

de kans om hun zakelijke betrekkingen met

China ten aanzien van im- en export te intensi-

veren en hun economische en wetenschappe-

lijke betrekkingen verder aan te halen. De Chi-

nese regering heeft aangekondigd dat zij op de

Hannover Messe 2012 nationale onderzoeks-

projecten op het gebied van het efficiënt ge-

bruik van energie wil voorstellen. Het partner-

land wil met name aandacht besteden aan de

sectoren energieopwekking, intelligente ener-

gienetwerken en -systemen en milieuvriende-

lijke mobiliteitsoplossingen.

LijmtechniekDe vakbeurs Industrial Supply biedt diverse

overzichten van de toeleveringsindustrie. Met in

totaal negen thema’s, waarvan het thema lijm-

techniek in 2012 haar première beleeft, wordt

de internationale vakbeurs voor industriële toe-

levering tijdens de komende beurs verder uitge-

breid. Deze geeft daarmee de diversiteit en in-

novatiekracht van de toeleveringsbranche weer.

Een bijzondere focus is tijdens Industrial Supply

gericht op intelligente materialen en duurzame

technologieën. Dit wordt duidelijk bij het the-

matische zwaartepunt van het licht bouwen vol-

gens de nieuwste trends, bijvoorbeeld met kool-

stofvezelmaterialen. <<<

Duurzaamheid staat centraal tijdens de Hannover Messe 2012, ook voor de toeleveringsindustrie. Hier een

bewerkte behuizing van een windturbinetandwielkast die vorig jaar in Hannover te zien was (foto: Paul

Quaedvlieg)

B E U R S

In het kortWanneer: 23-27 april

Open: van 9.00-18.00 uur

Waar: Hannover Messe (D)

Info: www.hannovermesse.de

Industriële automatiseringOp de beurs Industrial Automation zijn in acht hallen alle

disciplines en thema’s van de industriële automatisering

vertegenwoordigd. Daarmee trekt deze vakbeurs voor

procesautomatisering, productieautomatisering en sys-

teemoplossingen elk jaar veel belangstelling. Groot is de

vraag in de industrie naar gerichte automatiseringsoplos-

singen voor de industriële productie en tevens zal het

forum ‘Efficiënt gebruik van energie in industriële proces-

sen’ veel aandacht krijgen.

Duurzaamheid centraal

39_Hannover Messe 19-03-12 13:05 Pagina 39

40 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

“Maximale flexibiliteit en productiviteit vanaf

enkelstuks, dat is onze insteek.” Salesmanager Frans

Branten en bedrijfsleider Ben van Otterdijk van

Melamo in Helmond zijn wat dat betreft helder in

hun uitgangspunt. Het leidde tot de aanschaf van

een vijfassig RS 605 bewerkingscentrum van

Hedelius, met Skyloader palletmagazijn en met

aanvullend extern gereedschappenmagazijn.

DOOR: JAN OONK

Bij Melamo Fijnmetaaltechniek draait het vooral

om enkelstuks en kleine series, waarbij het ac-

cent ligt op de bewerking van roestvast staal,

non-ferro metalen en kunststoffen. “Snel kun-

nen schakelen tussen verschillende producten”

is dan een voorwaarde, want ook bij kleine se-

ries moet de spil zo veel mogelijk draaien om

prijstechnisch interessant te blijven. “De klant

wil niet betalen voor omsteltijden”, zoals Frans

Branten eenvoudig vaststelt. Dat snel schakelen

tussen producten kan dankzij het nieuwe Sky -

loader palletmagazijn van Hedelius, met zesas-

sige robot die de (zijwaartse) omwisseling van

de pallets in en uit de machine voor zijn reke-

ning neemt. De Skyloader bij Melamo is de eer-

ste die in ons land geplaatst is.

Wisselcyclus 25 sBij Melamo gaat het om een Skyloader van het

type 308, gekoppeld aan een RS 605 Single be-

werkingscentrum. De toevoeging Single geeft

aan dat het hier gaat om een machine met één

bewerkingsstation, niet om een van de pendel-

machines waar Hedelius om bekend is. De Sky-

loader 308 is uitgevoerd in de vorm van een car-

rousel en telt acht pallets van 320 mm x 320

mm. (In een andere variant, de Skyloader 405, is

sprake van vijf pallets van 400 mm x 400 mm). In

het geval van Melamo bedraagt het handlings-

gewicht van de robot 65 kg, dat wil zeggen dat

uitgaande van een palletgewicht van 15 kg

werkstukken tot 50 kg gehanteerd kunnen wor-

den. Ook zwaardere uitvoeringen horen echter

tot de mogelijkheden. Een complete wisselcy-

clus van pallets neemt 25 s in beslag.

De Skyloader 308 is met name ontwikkeld voor

Hedelius machines van het type 505 S en 605 S,

blijkt uit de toelichting van Richard Hermans

van Promas in Maasbree, dat Hedelius in ons

land vertegenwoordigt. Voor andere typen ma-

De RS 605 bij Melamo, met links het Skyloader palletmagazijn. Het externe gereedschappenmagazijn bevindt

zich achter de machine (foto: Jan Oonk)

Automatisering in één hand

Snel schakelen bij kleine series

40-41-42-Skyloader 19-03-12 13:04 Pagina 40

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 41

chines kan de Skyloader ook worden geleverd

in de vorm van een schappensysteem in combi-

natie met een lineaire robot. Hieronder ook va-

rianten die in een later stadium kunnen worden

uitgebreid, mocht de ontwikkeling van de pro-

ductie dat noodzakelijk maken. Voor meer in-

formatie over de Skyloader en de diverse machi-

nes van Hedelius zie www.promascnc.nl en

www.hedelius.de.

Een kenmerk is verder dat de Skyloader direct is

gekoppeld aan de machine en dat heeft volgens

Branten en Van Otterdijk een wezenlijk prak-

tisch voordeel: “Olie en spanen vloeien direct

terug in de machine, zodat het palletmagazijn

zelf minder vervuild raakt”.

190 posities extraDe RS 605 beschikt standaard over een meelo-

pend gereedschappenmagazijn met dertig po-

sities. Om ook bij de grote variatie aan werk-

stukken uit de voeten te kunnen qua automati-

sering is de machine daarnaast uitgerust met

een extra extern gereedschappenmagazijn met

190 posities. Compleetbewerking en automati-

sering gaan voor Branten en Van Otterdijk wat

dat betreft hand in hand, vandaar ook de vijfas-

sige uitvoering van de machine. Bij de omscha-

keling naar een nieuw bewerkingsprogramma

wordt automatisch gecontroleerd of alle beno-

digde gereedschappen in het meelopend maga-

zijn aanwezig zijn. Is dat niet het geval dan

wordt de voorraad aangevuld. Zijn voor een be-

werking meer dan dertig gereedschappen

nodig dan kan ook rechtstreeks uit het externe

magazijn worden geput.

Het externe gereedschappenmagazijn is uitge-

rust met een apart bedieningspaneel, om de be-

sturing rechtstreeks vanaf de achterzijde te kun-

nen bedienen. Om de insteltijden zo minimaal

mogelijk te houden vindt de voorinstelling van

de gereedschappen bij Melamo plaats buiten de

machine door de preset-afdeling.

De RS 605 zelf is een doorontwikkeling van een

bestaande machine van Hedelius. “Een bewe-

zen concept, dat garant staat voor een hoge sta-

biliteit en betrouwbaarheid”, aldus Hermans.

Die bewezen degelijkheid van de RS 605 is voor

Branten en Van Otterdijk een belangrijk argu-

ment, in verband met de onbemande productie

en de bewerking van roestvast staal. De ma-

chine is sinds begin januari operationeel en over

de stabiliteit van de machine zijn ze uitermate

tevreden. “De machine wordt voor 70 procent

ingezet voor de verspaning van roestvast staal

en met name daar is stabiliteit en degelijkheid

van het grootste belang.” Over het spilrende-

ment valt zo kort na de opstart nog niet zo veel

te zeggen, maar ook op dat punt zijn ze vol ver-

trouwen. “Het is een concept dat ons aan-

spreekt en dat past binnen onze bedrijfsvoe-

ring.”

Kleiner tegenlagerDe RS 605 bij Melamo heeft een vermogen van

19 kW en een bewerkingsbereik van 600 mm x

650 mm x 520 mm. De lineaire ijlsnelheden lig-

gen op 45 m/min, terwijl het maximale toeren-

tal van de spindel 14.000 min-1 bedraagt. Een

belangrijke aanpassing ten opzichte van eer-

dere uitvoeringen van de RS 605 is de uitvoering

van het tegenlager van de draaizwenktafel. Dit

tegenlager is wat minder massief uitgevoerd,

terwijl de hoogte naar beneden is bijgesteld.

Een noodzakelijke aanpassing om de machine

Het Skyloader palletmagazijn met acht posities. Op de voorgrond de wisselpositie (foto: Jan Oonk)

Binnen het Skyloader palletmagazijn neemt een zesassige robot de (zijwaartse) omwisseling van de pallets in

en uit de machine voor zijn rekening. Een complete wisselcyclus neemt 25 s in beslag (foto: Hedelius)

M A C H I N E M A S T E R C L A S S

>>>

Afwegingen van Branten en Van Otterdijk- Met name bij kleine series is een automatiseringsconcept

van belang dat de meeste flexibiliteit biedt. Je moet snel

kunnen schakelen tussen verschillende producten.

- Een wezenlijke voorwaarde voor ons is dat de hele au-

tomatisering van machine, pallet- en gereedschappen-

magazijn in één hand ligt. Eén aanspreekpunt voorkomt

discussies bij problemen.

- Het externe gereedschappenmagazijn biedt de garantie

dat een grote variëteit aan complexe producten auto-

matisch en compleet bewerkt kan worden.

40-41-42-Skyloader 19-03-12 13:04 Pagina 41

42 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

zijwaarts te kunnen beladen door de robot van-

uit het palletmagazijn. “Die zijwaartse belading

heeft als voordeel dat de machine te allen tijde

vanaf de voorzijde toegankelijk blijft voor de

operator, terwijl de stabiliteit van het geheel be-

houden blijft”, noemt Hermans als achterlig-

gende gedachte.

Een andere aanpassing is de extra overkapping

met afzuiging waarmee de machine is uitge-

voerd. “In het belang van de medewerkers en

hun welzijn”, zoals Branten en Van Otterdijk

aangeven. Dankzij die overkapping is ook het

geluidsniveau van de machine een stuk lager.

De beste combinatieEen belangrijk argument van Branten en Van

Otterdijk bij de keuze voor Hedelius is dat ma-

chine en de automatisering daar omheen van

één leverancier afkomstig zijn. “Dat maakt het

voor ons de beste combinatie”, aldus Branten.

“We hebben te maken met één aanspreekpunt

en dat maakt de communicatie een stuk een-

voudiger en directer. Vooral bij problemen heb

je niet het risico dat je in allerlei discussies ver-

zeild raakt.” Met andere woorden: “Knowhow,

know where en know who in één hand.” Ook

niet onbelangrijk: “Prijstechnisch is het even-

eens een stuk interessanter”.

Een ander winstpunt is dat de hele aansturing

van machine en pallet- en gereedschappenma-

gazijn is geïntegreerd. Vanuit de Heidenhain

iTNC530-besturing wordt niet alleen het bewer-

kingsproces aangestuurd, maar ook de pallet-

wisseling en het gereedschappenbeheer. De

machine is daarbij direct gekoppeld aan het

ERP-systeem van Melamo.

Bij de keuze voor de machine en het automati-

seringsconcept zijn de operators overigens

vanaf het begin nauw betrokken geweest. “Dat

is goed voor de motivatie. Het is belangrijk dat

zij overtuigd zijn van de mogelijkheden om de

machines later optimaal te kunnen benutten”,

aldus Van Otterdijk. Branten voegt daaraan toe:

“Machines kopen kan iedereen, maar de vak-

mensen maken het verschil”. <<<

De constructie van het tegenlager van de draaizwenktafel (links) is zodanig aangepast dat de pallets zijwaarts

in de machine kunnen worden geladen door de robot (foto: Jan Oonk)

Supply support vergt continueinnovatieAls toeleverancier heeft Melamo Fijnme-

taaltechniek de afgelopen jaren de om-

slag gemaakt van het jobberwerk naar

wat wordt genoemd ‘supply support’,

waarbij het ondersteunen van de klant

de belangrijkste drijfveer is. Van de leve-

ring van fijnmechanische onderdelen is

het accent verschoven naar de uitvoering

van complete projecten, waarbij kant-en-

klare assemblages worden geleverd aan

de klant. “Als onderdeel van de supply

chain streven we naar vereenvoudiging

van de keten”, zoals Frans Branten en

Ben van Otterdijk het verwoorden. De

combinatie van draaien, frezen, lassen en

mechanische assemblage vormt daarbij

een sterk wapen. Voor de key customers

worden de projecten begeleid door spe-

ciale accountteams.

Met de metamorfose naar ‘supply sup-

port’ is de focus verschoven naar samen-

werking met de klant en naar een proces

van continue innovatie. Onder dat laatste

verstaan Branten en Van Otterdijk niet al-

leen investeringen in de modernste ma-

chines en technologieën, maar ook het

perfectioneren van de organisatie, inclu-

sief inkoop en logistiek. Naast tal van

draaimachines en drie-, vier- en vijfassige

bewerkingscentra beschikt Melamo

onder andere over een draaifreescen-

trum van Nakamura-Tome.

Belangrijke afzetmarkten zijn de verpak-

kings- en de voedingsmiddelenindustrie,

terwijl ook de hightech sector in de om-

geving tot de klantenkring behoort.

Voorbeelden van complete constructies

zijn bijvoorbeeld reactorvaten ten be-

hoeve van waterzuivering en warmtewis-

selaars. Opvallend is de grote schakering

in het type producten en het formaat

daarvan. Zo maakt Melamo precisieon-

derdelen waarvan er vijftig in een hand

gaan tot complete lasconstructies met

een lengte van 14 m. Van de omzet

wordt 90 procent bereikt binnen een

straal van 70 km rond Helmond, terwijl

voor de resterende 10 procent de connec-

ties reiken tot in Oost-Europa.

Melamo Fijnmetaaltechniek (met 105

medewerkers) maakt deel uit van de Tho-

mas Regout Group, waartoe in totaal vijf

bedrijven behoren. Nieuwste loot is Me-

lamo Stainless Modules in Slowakije,

waar grote lasprojecten worden uitge-

voerd.

Voor meer informatie zie www.melamo.nl

en www.thomasregout.nl.Het externe gereedschappenmagazijn, met extra 190

gereedschappen (foto: Jan Oonk)

40-41-42-Skyloader 19-03-12 13:04 Pagina 42

Het is een beetje als de kip en het ei:

bouw je eigen 3D-printer met onder-

delen die door middel van 3D-printen

van kunststof hun vorm gekregen

hebben. Onlangs tijdens RapidPro in

Veldhoven werd duidelijk dat ‘doe-het-

zelvers’ volop aan de slag kunnen met

opgroeien door middel van 3D-printen.

DOOR: REINOLD TOMBERG

Widenhorn Rapid Prototyping, met vestigingen in

Rhoon en Poortugal, had als beursaanbieding de

3D-printer RapMan 3.2 die als bouwpakket aan-

geboden werd voor een vanaf-prijs van 1.030

euro. In Veldhoven werd de ‘do it yourself’-printer

getoond met twee koppen die producten kunnen

opgroeien van de kunststof ABS of de biologisch

afbreekbare kunststof PLA. De printer zelf is mede

gebouwd met geprinte, kunststof componenten.

Die twee koppen bieden dan een mogelijkheid

om een model of een prototype te laten op-

groeien in twee kleuren. Dit is natuurlijk een aan-

trekkelijke, visuele optie. Widenhorn kan deze

printer ook leveren met drie koppen. Het is duide-

lijk een ‘low end’-instapmodel voor bedrijven en

scholen, maar ook voor consumenten, die willen

kennismaken met 3D-printen.

Is die prijs van 1.000 euro nog te hoog, dan kan

het nog goedkoper. FabLab uit Zuid-Limburg

toonde in Veldhoven onder andere de Orca 0.3

printer voor een prijs van 650 euro. Exclusief BTW

stond bijna verontschuldigend op het prijskaartje.

De versie 0.4 ging als beursaanbieding voor 699

euro weg. In vergelijking met de Rapman is het

‘knutsel’-gehalte van de Orca hoger, maar ook

deze printer kon moeiteloos een ingewikkelde

vorm printen (zie ook de foto’s). Een FabLab is een

kenniscentrum dat wil functioneren als een ont-

wikkelpartner voor de industrie, als leeromgeving

voor het onderwijs, als laboratorium voor de kun-

sten, als incubator voor technostarters en ontwer-

pers en als openbare werkplaats voor ambachts-

lieden en modelbouwers. Betaalbare 3D-printers

voor het mkb en zelfs voor thuisgebruik is een van

de ontwikkelingsdoelstellingen.

Ook toonde FabLab op de beursvloer de Prusa 2

voor een prijs van 800 euro. Deze wel inclusief

BTW. Dit is ook een zelfbouw 3D-printer. FabLab

omschrijft deze printer als een zo ver als mogelijk

geoptimaliseerd ontwerp, dat veel sneller te bou-

wen is dan voorgaande modellen. Het ontwerp is

gemaakt door Josef Průša, een Tsjechische ont-

werper.

Ook opvallend: het enthousiasme van jonge tech-

nici voor deze zelfbouwprinters. Een bewijs dat

‘Doe-het-zelf’ 3D-printen

De zelfbouwprinter RapMan 3.2 die Widenhorn op de markt brengt. De

inzet toont een onderdeel van deze printer die door printen van kunststof

vervaardigd is (foto’s: Reinold Tomberg)

jonge mensen wél geïnteresseerd zijn in techniek,

als het maar gaat om eigentijdse technieken en

dan het liefst in combinatie met computertech-

niek.

De Orca printer

van FabLab;

dit is een

éénkopsprinter.

Als inzet een

model dat met

deze printer

gemaakt is.

T E C H N I S C H N I E U W S

De Prusa 2 3D-printer van FabLab

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 43

43-48-Technisch Nieuws 19-03-12 12:56 Pagina 43

44 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

DOOR: REINOLD TOMBERG

De Codatto EVA 3121 is een stevige machine:

over een buiglengte van meer dan 3 m (3.123

mm om precies te zijn) kan staal van 3 mm dik

over de volle lengte van de machine gebogen

worden. Roestvast staal kan met een maximale

dikte van 2,2 mm over die 3 m gebogen wor-

den. Uiteraard heb je dan een stevige machine

nodig: de eigen massa van de paneelbuigma-

chine bedraagt 26.000 kg.

Kenmerkend voor dit type buigmachine is dat

de te buigen plaat vlak op het bed blijft liggen

en dat met behulp van een boven- en ondermes

de plaat in twee richtingen naar boven of bene-

den gebogen wordt. De foto’s bij dit artikel

tonen de plaatwerkmogelijkheden van de Co-

datto. De boven- en ondergereedschappen zijn

bij de Codatto bevestigd op een raam, een ro-

buust C-frame, dat op en neer beweegt. De di-

mensionering van dit machineonderdeel is met-

een maatgevend voor de maximale hoogte van

het buigdeel: deze bedraagt 220 mm.

Op zich is dit een relatief hoge buighoogte.

Een andere belangrijke afmeting is de ‘diepte’

van het gereedschap, deze bedraagt in stan-

daarduitvoering 142 mm. Over deze afmeting

klemt de plaathouder de plaat op de tafel, dit is

dus tevens de minimale basis van een buigpro-

duct. Bijzonder is dat Goma speciale onder-

bouwgereedschappen heeft besteld met ge-

reedschapdiepten van ‘maar‘ 72 mm en 40 mm.

Dit betekent dat na een relatief kleine plaat-

doorvoer al weer een volgende buiging kan

plaatsvinden.

Bijzonder van Codatto is ook dat de positie

van de buigvingers vrij programmeerbaar is.

Er is dus sprake van geprogrammeerde aan-

drukpunten. De buigvingers verschuiven dus

niet over de plaat. Dit biedt bij het bewerken

van gelakte plaat voordelen gelet op het voor-

komen van beschadigingen.

Een andere bijzonderheid is het rondbuigen van

een plaatdeel. Door steeds in stapjes de plaat

aan te voeren en vervolgens iets te buigen ont-

staat een radius. Dit kan een kraal zijn met een

relatief kleine radius, maar is het ook mogelijk

om bijvoorbeeld in een plaatdeel een radius van

300 mm na een vlak deel te laten overgaan in

een radius van 20 mm. Met name bij stylingpro-

ducten van roestvast staal zie je een toene-

mende vraag naar ronde vormen. Terwijl de se-

riegroottes afnemen. Een paneelbuigmachine

als de Codatto biedt Goma dan de mogelijkheid

om ook zonder de aanmaak van speciaalge-

reedschap, ook voor een prototype, deze ronde

vormen in één keer goed te buigen.

De Codatto EVA 3121 paneelbuig-

machine die Siboma uit Ulft tijdens de

Techni-Show 2012 in hal 7 in Utrecht

demonstreerde, is na afloop van de

beurs naar Goma in Henglo (Gld)

gegaan. Het is een bijzondere plaat-

bewerkingsmachine: vrije, ronde

vormen zijn in een plaat te buigen

zonder gebruik van speciale

gereedschappen.

Video laat buigen zien

Op onze site metaalmagazine.nl hebben we een

filmpje geplaatst dat het plaatbuigen met de

Codatto EVA 3121 paneelbuigmachine duidelijk

laat zien. Een aanrader om de crux van het buigen

te doorgronden.

Wat voorbeelden van plaatwerkstukken die maakbaar zijn met de Codatto EVA 3121 paneelbuigmachine. Ook

de ronde vormen zijn buigwerk (foto’s: Goma/Codatto)

Ronde vorm in plaat buigen

Deze detailopnames illustreren met welke fijnheden

plaat gebogen kan worden. Maximale

nauwkeurigheid bedraagt volgens opgave Codatto

0,05 mm

43-48-Technisch Nieuws 19-03-12 12:57 Pagina 44

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 45

T E C H N I S C H N I E U W S

Bystronic biedt haar lasersnijmachine BySprint

Fiber naast een vermogen van 2 kW nu ook aan

met een laservermogen van 3 kW. De nieuwe

Fiber 3000 laserbron kan plaatmateriaal verwer-

ken van 12 tot 20 mm (staal), 6 tot 8 mm (roest-

vast staal), 6 tot 12 mm (aluminium) en tot 6

mm voor koper en messing. Door dit hogere

vermogen kan de BySprint Fiber met de Fiber

3000 laserbron aanzienlijk flexibeler worden in-

gezet. Een andere innovatie bij het lasersnijden

met fiber laserbron is de ByPos Fiber, waarop de

focuspositie automatisch kan worden aange-

past. Dit is nodig wanneer er gewisseld wordt

van materiaal tussen twee orders. ByPos Fiber

wordt standaard op alle BySprint Fiber systemen

geleverd, onafhankelijk van het gekozen laser-

vermogen. Voor systemen die werden geleverd

zonder ByPos Fiber, wordt er een ombouwset le-

verbaar vanaf het derde kwartaal van 2012.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68158

Nieuwe machinesOp zoek naar een nieuwe machine? Bezoek www.Products4Engineers.nl

De BySprint Fiber lasersnijmachine van Bystronic is

flexibeler dankzij een hoger vermogen (foto:

Bystronic)

Meer flexibiliteit

Horizontaal bewerkenHurco introduceert met

de HMX serie een

nieuwe lijn van hori-

zontale bewerkings-

centra. Als eerste wordt

de HMX630 leverbaar.

Later volgen een

HMX500 en een

HMX400. De HMX630

machine is uitgerust

met een snel twin 630

mm palletwisselsys-

teem met 1.000 kg ta-

felbelasting, een ge-

reedschapmagazijn

met maximaal 96 posi-

ties voor SK50 houders,

Sneller schurenNorton, een merk van Saint-Gobain Abrasives, lanceert een nieuwe reeks schuurbanden voor me-

taalbewerking. Deze nieuwe schuurbanden worden uitgebracht onder de naam Blue Force, welke

tot 60 procent sneller snijden dan conventionele banden. De nieuw ontwikkelde en gepatenteerde

naaldvormige Norzon korrel (zirkonium) breekt microkristallijn. Hierdoor vernieuwen de snijhoe-

ken, waardoor een aanhoudende hoge materiaalverspaning en standtijd ontstaan. De zware po-

lyester YY drager geeft een sterke korrelon-

dersteuning. Hierdoor kan de verspaning per

tijdseenheid tot 60 procent toenemen en het

aantal te slijpen onderdelen per uur sterk stij-

gen. Blue Force is geschikt voor robot en hand-

matig slijpen op een bandschuurmachine

(backstand), op gietstukken, turbineschoepen,

platen en laskanten. Blue Force (R874) is ver-

krijgbaar in korrelgrofte 24-120 en met een Su-

persize toplaag (R876) in korrelgrofte 24-80.

Naast roestvast staal is Blue Force ook effectief

op staal en aluminium en wordt het toegepast

in diverse sectoren van plaatbewerking tot slij-

pen van turbineschoepen.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68159

De Blue Force banden zijn ook geschikt voor het

afwerken en finishen (foto: Saint-Gobain

Abrasives)

een volledig geïntegreerde CNC vierde as, en de

Hurco WinMax-besturing. De HMX630 heeft

een werkbereik (X,Y,Z) van 1.050 mm bij 900

mm bij 1.000 mm, een spilvermogen van 22 kW

en een aandrijfkoppel van 352 Nm. Het maxi-

male spiltoerental ligt op 8.000 min-1 of 10.000

min-1 en er zijn ijlgangen mogelijk tot 35 m/min.

Volgens Hurco de ideale mix bij het bewerken

van kleine tot zeer grote series.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68153

Het palletsysteem maakt pendelen mogelijk en het grote gereedschapmagazijn

geeft veel mogelijkheden bij onbemande productie (foto: Hurco)

43-48-Technisch Nieuws 19-03-12 12:57 Pagina 45

46 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

Ansys 14.0 maakt gebruik van speciale hardware-

innovaties, en is in staat om complexe

simulatieberekeningen sneller te voltooien dan

andere software (beeld: Ansys)

Gantry draaicelOp de Techni-Show toonde Dormac samen met

Fastems een draaicel op basis van een kleine

Doosan Lynx 220LM draaimachine met een

Fastems RPC20G beladingsrobot in een gantry

concept. Een volautomatische draai- of freesma-

chine met beladingscel moet, ondermeer voor

spoedklussen, ook voor handmatig werk toe-

gankelijk zijn. Het gantry concept van een bela-

dingscel is daarvoor een goede oplossing. Met

een simpele beweging kan de automatisering

aan de kant worden gezet en is de originele

standalone machine weer toegankelijk. Ook

voor het in- en afstellen biedt dit concept alle

ruimte aan de operator, zonder obstakels en

buizen en leidingen over de grond.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68160

De draaicel van Fastems is geschikt voor zowel

handmatig werk als volautomatische serieproductie

(foto: Doosan/Fastems)

Beter simuleren

Volhardmetalen

frees

Aan het Precitool assortiment, vertegenwoordigd

door Klein Tooling uit Weesp, is sinds kort de vol-

hardmetalen GP frees toegevoegd. Deze frees is

een universele viersnijder en geschikt voor zowel

ruw- als nafrezen, in staal, roestvast staal en giet-

ijzer. De frees is voorzien van een kleine 45° punt-

fase en een ongelijke spiraal (35° - 38°). Hierdoor

is de spaandikte niet constant en is de kans op tril-

lingen aanmerkelijk minder. Als voorbeeld een

toepassing in ST 52 met een GP frees van rond 8

mm, snijgegevens z=4, Vc=200 m/min. ap = 8 mm,

ae= 8 mm en fz= 0,04 mm. Resultaat is een stand-

tijd van 115 m en een verspaand volume van

7.373 cm³. De frees is leverbaar in drie verschil-

lende lengtes en voorzien van een AlCrN-coating.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68163

verbinding met de LVD CADMAN-B offline pro-

grammeersoftware.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68161

LVD Company heeft zijn mid-level gamma hy-

draulische afkantpersen, de PPEC-serie, uitge-

breid met modellen met een capaciteit tot 640

ton. Deze nieuwe PPEC-modellen met een capa-

citeit van 320 ton tot 640 ton zijn uitgerust met

een achteraanslag met twee (X, R) of vier (X, R,

Z1, Z2) assen, twee aanslagvingers met een

breedte van 100 mm en keuze voor verticaal uit-

neembare LVD Classic of Euro-style gereedschap-

pen. Alle PPEC-afkantpersen zijn uitgerust met

de LVD Cadman Lite-bediening. Deze bediening

is gebaseerd op hetzelfde gebruiksvriendelijke

platform als de Cadman-Touch en heeft dan ook

een aantal identieke kenmerken, zoals 2D grafi-

sche programmering, automatische berekening

van de plooivolgorde met botsingdetectie, Quick

Bend directe hoekprogrammering en netwerk-

De nieuwe GP frees heeft een vrijgeslepen

weldonschacht zodat dieper frezen mogelijk is (foto:

Klein Tooling)

De PPEC-serie van LVD Company is uitgebreid met

een aantal nieuwe modellen (foto: LVD Company)

Met de nieuwe simulatiesoftware Ansys 14.0

kunnen bedrijven producten sneller, eenvoudi-

ger en tegen lagere kosten naar de markt bren-

gen. De softwareverbeteringen zijn te vinden op

drie belangrijke vlakken: optimalisatie van het

engineeringproces, simulatie van complexe sys-

temen en een zakelijke meerwaarde dankzij

highperformance computing (HPC). Ansys 14.0

automatiseert een groot aantal arbeidsinten-

sieve bewerkingen, zodat productontwikkelaars

zo min mogelijk tijd kwijt zijn aan het voorberei-

den van de simulaties. Verder stelt het de soft-

ware-engineers in staat om met compromisloze

nauwkeurigheid de complexiteit van de praktijk

te simuleren, of het nu gaat om één component

of een volledig systeem. Ansys heeft een Bene-

lux-vestiging in Wavre (B).

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68162

Mid-level afkantpersen

43-48-Technisch Nieuws 19-03-12 12:57 Pagina 46

j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2 47

Hogere standtijd

De Duitse producent Arku, in Nederland verte-

genwoordigd door Hevami Oppervlaktetech-

niek in Veghel, levert een compleet programma

aan hoogwaardige richtmachines. Van precisie

richtmachines voor plaatdelen van 0,5 mm tot 50

mm plaatdikte tot hoge capaciteit machines

voor de coilverwerking. Verder integreert men

de machines in persstraten en levert men band-

toevoerinstallaties voor profileerlijnen en band-

afkortinstallaties. Hevami toonde tijdens de

Techni-Show een 1.650 mm brede hydraulische

richtmachine waarmee platen van 0,5 tot 12 mm

te richten zijn. Naast het vlak maken van de

plaatdelen zijn er grote voordelen te behalen

met gerichte delen in de nabewerking zoals het

kanten en het lassen.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68165

Plaatdelen

richten

Snelle

laserscanner

Onder de naam KCPM15 introduceert Kenname-

tal binnen het Beyond-programma een schacht-

frees met een verbeterde hardmetaalkwaliteit en

een intern ontwikkelde AlTiN-coating. Deze frees

heeft een aanzienlijk hogere standtijd bij het fre-

zen van staal en roestvast staal dankzij de verbe-

terde weerstand tegen kratervorming, flankslij-

tage en de grotere diepte van de spaanbreker-

groef. Bij zowel ruw voorfrezen van staal als fijn

nafrezen van roestvast staal zijn naast een ver-

hoogde standtijd ook betere oppervlaktecondi-

ties haalbaar. De hoogwaardige snijkantgeome-

trie garandeert een uitstekende hechting van de

coating en een hoge stabiliteit van de snijkant.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68164

De nieuwe KCPM15 schachtfrees van Kennametal

heeft een hogere standtijd (foto: Kennametal)

Voor veel bedrijven is het richten van plaatmateriaal

een onbekende kostenpost waar veelal nog veel

winst te behalen is (foto: Hevami)

Multipurpose productie

Dreistern, specialist in het rolvormen van buis en andere profielen, maakt tegenwoordig ook

multipurpose productiemachines. De markt vraagt steeds vaker om verschillende maten buis, zonder dat

er extra gereedschap hoeft worden ingezet. Ook is er vraag naar een productieproces waarin zaken als

complexe vormen, gaten, gebogen vormen en coatings in het productieproces worden geïntegreerd.

Onlangs werden de eerste machines uitgeleverd die zowel standaard buis als complex gevormde

automobielonderdelen kunnen maken op een geïntegreerde lijn. Op de foto wordt de gevormde buis

meteen gelast middels laserlassen. In Nederland wordt Dreistern op de markt gebracht door Rijva in

Vaassen (foto: Dreistern)

Onder de naam Surface Measure introduceert

Mitutoyo de eerste eigen laserscanner voor ge-

bruik op een 3D-coördinatenmeetmachine. De

laserscanner is inzetbaar voor meettaken waar-

bij veel, snel en nauwkeurig punten moeten

worden opgenomen, bijvoorbeeld voor het ge-

nereren van een CAD model uit een bestaand

object (reverse engineering). Een andere toepas-

sing ligt in de vergelijking van dubbelgekromde

oppervlakken met een bestaande dataset, bij-

voorbeeld een CAD-model. De Surface Measure

werkt met een laserlijn van 60 mm lengte en

neemt 75.000 punten per seconde op met een

puntafstand van 60 micrometer. Zo wordt de

meettijd aanzienlijk gereduceerd ten opzichte

van de conventionele (taster)methode, met

meer details in dezelfde tijd. Bij het scannen

wordt de laserintensiteit automatisch aangepast

aan de kleur, materiaalsoort en reflectie van het

te scannen oppervlak.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68037

De Surface Measure

laserscanner kan

probleemloos

geïntegreerd worden

in bestaande

systemen en ook

gebruikt worden

samen met tastende

systemen (foto:

Mitutoyo)

T E C H N I S C H N I E U W S

43-48-Technisch Nieuws 19-03-12 12:57 Pagina 47

Keramische

coating

Spanenpers

Aerodag Ceramishield van Henkel is een inno-

vatieve, keramische coating die lasapparatuur

(contacttip, gasmondstuk, mal, opspan- en

montagemateriaal) tot acht uur lang beschermt

tegen metaalspatten zonder dat het product

tussendoor opnieuw aangebracht hoeft te wor-

den. In tegenstelling tot de klassieke anti-spat

spray, vormt Aerodag Ceramishield een droge

keramische film die bestand is tegen tempera-

turen tot 1.200°C. Met deze coating kan de pro-

ductiviteit van het lasproces stijgen tot 10 pro-

cent. Bovendien zijn de verbruiksmaterialen lan-

ger te gebruiken. Het product kan ingezet wor-

den bij manueel en gerobotiseerd MIG/MAG

lassen, laser- en plasmasnijden alsook bij mallen,

opspan- en montagemateriaal. Met Ceramis-

hield RobotIQ kan de keramische coating geïn-

tegreerd worden in geautomatiseerde laspro-

cessen.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68166

Hagro Precisie introduceert de nieuwe lijn bri-

ketteerpersen van de Italiaanse fabrikant OM

Jvonne. De Eco Compatt perst spanen tot

dichte, droge en compacte briketten. Hierbij

worden volumereducties bereikt van 95 procent

en wordt de vochtigheidsgraad teruggebracht

tot 2 procent. De ronde briketten met een dia-

meter van 55 mm zijn gemakkelijk te manipule-

ren, op te slaan en te transporteren. Andere

voordelen zijn: terugwinning van koel- en snij-

vloeistoffen, vermeerdering van de waarde van

spanenafval (hogere verkoopprijs door lagere

transportkosten), efficiëntere opslag (max. 10%

van oorspronkelijke volume), afname van trans-

port- en personeelskosten (intern en extern) en

een schonere werkomgeving.

Zie www.products4engineers.nl

Infonummer: 68157

Met de Aerodag Ceramishield coating hoeft het

lasproces veel minder vaak

te worden onderbroken

om de lasapparatuur

schoon te maken (foto:

Paul Quaedvlieg)

De Eco Compatt kan direct onder de spanenafvoer

geplaatst worden van CNC draaimachines,

freesmachines en bewerkingscentra (foto: Hagro

Precisie)

Oude draaibankDeze oude draaibank van Flesch&Stein stond tijdens de Metav 2012 op de stand van de Duitse

draaimachinefabrikant Seiger. De oorsprong van de kennis van Seiger ligt namelijk bij

Flesch&Stein in Frankfurt am

Main, die al in de 19e eeuw draai-

banken bouwden. Deze oude

draaibank heeft ondermeer een

sierlijk gietijzeren onderstel en een

holle klauwplaat. Veiligheid was

toen geen issue, alle tandwielen

draaiden zonder bescherming. De

aandrijving gebeurde met een

leren aandrijfriem, die van een

centrale as werd afgetakt (foto:

Paul Quaedvlieg)

Terugkoppeling

T E C H N I S C H N I E U W SC O L O F O NMetaal MagazineOnafhankelijk vakblad voor ondernemers en leiding gevenden inde metaalbranche, constructeurs en hoofden van technischediensten in industriële bedrijven. Technische, actuele en praktijk-gerichte informatie over metaalproductietechnieken.Metaal Magazine is een uitgave van Eisma Industrialmedia eneen voortzetting van Metaal en Kunststof.

Hoofdredacteur: ing. R. TombergRedactie: J. Aalberts, P. QuaedvliegBureauredactie: L. BisselinkVormgeving: ZeeDesignE-mail redactie: [email protected] redactie: +31 088 2944707Internet: www.metaalmagazine.nlAdres: Informaticaweg 3, NL-7007 CP Doetinchem

Uitgave: Eisma Industrialmedia BV, postbus 361, 7000 AJ Doetinchem

Directie: E. van Hes, algemeen directeurB. Hoving, financieel directeurG. Tiecken, uitgeefdirecteur

Uitgever: H. Meinen

Marketing: I. Hammerman, tel.: +31 88 2944760

Advertentie-exploitatie:Sales: C. te Nijenhuis, salesmanager buitendienst,tel.: +31 88 2944735, e-mail: [email protected]. Balduk, accountmanager buitendienst,tel.: +31 88 2944741, e-mail: [email protected]. Feron, accountmanager binnendienst,tel.: +31 88 2944739, e-mail: [email protected]

Traffic:ZeeDesign, tel.: (0517) 531672, fax: (0517) 531810, [email protected]

Abonnementeninformatie:Abonneeservice: Postbus 2238, 5600 CE Eindhoven. Tel.: +31 88 2266648 , e-mail [email protected]: € 240 per jaar (excl. 6% BTW) (bij automati-sche incasso bespaart u € 3 administratiekosten). Dit is bij voor-uitbetaling verschuldigd.Abonnementsprijs voor andere landen op aanvraag.Abonnementen kunnen op elk gewenst moment van het jaar in-gaan en worden genoteerd tot wederopzegging. Opgave viawww.metaalmagazine.nl of via abonnement@ eisma.nl. Opzeg-ging dient schriftelijk en minimaal een maand voor het eindevan de abonnementsperiode te geschieden. U ontvangt van onseen schriftelijke bevestiging.

Bankrelatie:Voor Nederland: Friesland Bank: 29.80.05.298Voor België: Postcheque Brussel: 000-0007463-91

Druk: Scholma Druk b.v.

©2012 Eisma Industrialmedia BV, Leeuwarden

Algemene VoorwaardenNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of over-genomen in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,mechanisch, door fotokopieën, of enige andere manier, zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitge-ver en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze ennaar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever enauteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid en/of vol-ledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaardendan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welkeaard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingendie gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van ditblad wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïso-leerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennisen ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.Leveringsvoorwaarden, zie www.eismamediagroep.nl

w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l

48 j a a r g a n g 5 0 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 3 - 2 0 1 2

43-48-Technisch Nieuws 19-03-12 12:57 Pagina 48

Gigantisch

Hermle, een van de grootste producenten van 5-assige bewerkingscentra, breidt het productprogramma uit: onze perfectenauwkeurigheid, betrouwbare service en automatiseringskennis zijn vanaf nu beschikbaar voor productgewichten tot en met 2500 kg.

OPENHUIS BIJ HERMLE IN GOSHEIM 18-19-20-21 APRIL 2012

www.hermle-nederland.nlHermle Nederland B.V. · Moliérelaan 176 · NL-5924 AN Venlo-Blerick · Telefoon: 0773961761 · www.hermle-nederland.nl

Reduceer verspanings tijd met 30%bij ruwfrees toepassingen

Een nieuwe familie frezen met tangentiaal geklemde wisselplaten met 4 rechtshandige spiraalvormige snijkanten

P M K N S H✓ ✓

P M K N S H✓ ✓

P M K N S H✓ ✓

P M K N S H✓ ✓

P M K N S H✓ ✓

P M K N S H✓ ✓

P M K N S H✓ ✓

161308

www.iscar.nl

ADS 2012-NE.indd 7 2/3/12 7:26 AM