Mens en Natuur

Gidsen in een boot met loeiende buitenboordmotor

IVN ondersteunt Turkse natuurbeschermers

Richard Louv: “Kinderen weer de natuur in”

Bij ons in… Bovenkarspel58ste jaargang - nummer 4, winter 2007

Magazine voor leden en relaties van IVN

Themanummer InternationaalOver grenzen kijken

www.ivn.nl

2

IJsvogel, ijsbeer, ijsbloem, wintertaling, wintertarwe en winterwortel. Hoe moet het met deze namen als echte winters in de toekomst uitblijven?Herfsttijloos zal nog wel kunnen. Friese doorloper zal waarschijnlijk worden omgevormd tot kunstijsschaats. En ijsmuts wordt wellicht softijsmuts. Al met al redelijk ver-warrend. Wat is nog onze houvast, weet u het?

Ik wel! Ik houd van buiten, van ruimte en van frisse lucht. Windkracht zes op het Kootwijkerzand, met zijn vliegden-nen en fraaie kale berken, van dampende waterstroompjes en mooie zonsondergangen, van gakkende ganzen in vogelvlucht, een kop warme koffi e en van het tikken van mijn koekoeksklok.Hoe het deze winter met de ijsvogel en de ijsbeer zal gaan, dat weet nog niemand. Maar winterwortels zullen zeker weer in trek zijn.

Fijne winter!

Tekst en foto: Rob van de Bor(lid IVN Ede)

Wintergevoel

Wat geeft u een wintergevoel? Vertel het en laat het zien aan: mensennatuur@ivn.nl

3

> NATUUR EN LEEFOMGEVING

“We zijn allemaal wereldburgers”Hoe is het in Nederland gesteld met het mondiale denken

over natuur en milieu en met grensoverschrijdende samen-

werking? IVN wil de betrokkenheid bij mondiale biodiver-

siteit stimuleren. In het voorjaar werd de kiem gelegd voor

de samenwerking tussen IVN, IUCN en Both ENDS. Een

meerjarenprogramma is in de maak.

> EDUC AT IE EN COMMUNIC ATIE

Gidsen in een boot met loeiende buitenboord-motor Lokale natuurgidsen in Senegal gaan toeristen in de

nationale parken volgens de IVN-methodiek rondleiden.

Dat moet veel goeds opleveren. Meer toeristen en meer

inkomsten, om te beginnen. Maar ook meer lokale kennis

en waardering van de natuur, die zo hopelijk beter wordt

beschermd.

Polderen op z’n Turks

IVN-beleidsmedewerker Internationaal Ruud Maarschall

brengt in Turkije vrijwilligers kennis en vaardigheden bij

over de instandhouding van hun rijke natuur. Zo wordt met

de unieke natuur hopelijk duurzamer omgesprongen.

> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S

Grensoverschrijdende cursus natuurgids IVN en het Belgische CVN ontwikkelden samen de eerste

grensoverschrijdende cursus natuurgids. Een kleine dertig

Nederlandse en Belgische cursisten ronden binnenkort de

opleiding af. De locatie: Grenspark De Zoom –Kalmthoutse

Heide.

> JEUGD EN JO NGEREN

WoesteLand is grenzeloos. Grenzeloos leuk, maar de jongerentak van IVN gaat ook

letterlijk de grens over. Al jaren organiseert WoesteLand

zomerkampen in het buitenland. Populaire bestemmingen:

Ierland, Polen en Duitsland. Wat doet WoesteLand daar? En

waarom eigenlijk?

Louv: “Kinderen weer de natuur in”Volgens Richard Louv komen veel kinderen niet meer in de

natuur, en is dit zeer schadelijk. Mens en Natuur sprak met

hem.

Inhoud

Mens en Natuur58ste jaargang - nummer 4, winter 2007

22

14

Vaste rubrieken

7 Thuis in de natuur

Doeke Eisma: “Ik ben een fervent Europeaan” 8 Uit het veld – provincies

20 Uit het veld – landelijk

23 De stelling van Amsterdam

“We kijken te weinig over de grenzen”

24 Agenda

27 Gesignaleerd

28 Jubilea/Geslaagden

29 Lezersaanbiedingen

31 Bij ons in… Bovenkarspel

18

4

12

22

14

18

19

4

Foto omslag: Stefan Claessens

Over je grenzen kijken – grenzen verleggenDuurzaamheid stoort zich niet aan gren-

zen. In je eigen achtertuin zie je de gro-

tere verbanden, de natuurnetwerken en

de invloed van het wereldwijde klimaat.

Dat doen geestverwanten in andere lan-

den ook. Het is dus voor IVN belangrijk

over onze grenzen heen te kijken, zoals

we ook al enige tijd steeds meer doen.

De contacten met onze Vlaamse zusteror-

ganisatie CVN nemen de laatste tijd ook

toe en dat is verheugend. In het district

Brabant wordt gewerkt aan een gezamen-

lijke, grensoverschrijdende natuurgid-

sencursus. En op de IVN-dag hebben we

onze Vlaamse vrienden weer ontmoet.

Maar we kijken nog veel verder. In dit

nummer leest u over de plannen om onze

expertise met natuurgidsen in Senegal

te delen. Zelf was ik onlangs op vakantie

in Turkije en daardoor in de gelegenheid

de samenwerkingsmogelijkheden met

de Turkse organisatie Tema te bespre-

ken. Mij werd daar duidelijk dat over je

grenzen kijken samen moet gaan met

je eigen grenzen letterlijk en fi guurlijk

verleggen. Dat geldt ook voor de grenzen

van onze eigen IVN-vereniging. Het is

voor ons erg belangrijk om de grote groep

nieuwe Nederlanders aan te spreken en

samen te werken. Organisaties als Tema

kunnen ons helpen om deze groep via de

juiste kanalen te bereiken. En wij kunnen

onze ervaring inzetten om hen te helpen

natuureducatie aldaar stevig neer te zet-

ten. Zo wordt het verleggen van echte en

symbolische grenzen een verrijking voor

iedereen.

Peter RomboutsVoorzitter IVN

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng IVN steekt letterlijk de grens over door projecten in bijvoorbeeld Afrika op

te zetten. Maar ook in eigen land wil IVN mondiaal denken en daarmee de

betrokkenheid bij mondiale biodiversiteit stimuleren. Dat gebeurt samen

met andere organisaties als IUCN Nederlands Comité en Both ENDS. Er staat

een ambitieus educatief programma voor diverse doelgroepen op stapel.

In rijke landen, zegt Chris Maas Geesteranus, is natuur vooral

om van te genieten. “Mooi dat het kan, maar eigenlijk zitten

we ook in een gênante luxepositie. In minder bedeelde landen

zijn mensen immers direct afhankelijk van de exploitatie van

de natuur. Denk maar eens na over het verband daartussen.

Het punt is: wij zijn allemaal wereldburgers. Letterlijk: onze

samenleving heeft grote invloed op de rest van

de wereld. Met verantwoordelijkheid voelen voor

onze directe omgeving redden we het daarom niet.

Het is onze morele opdracht om mensen te laten

ontdekken welke verbanden er zijn, juist ook óver

de grens. Tussen landbouw en voedsel en de natuur,

bijvoorbeeld. Niet door met het geheven vingertje ‘gij zult niet’

te roepen, maar door dát te doen waar IVN sterk in is: met

educatie als voertuig een bijdrage leveren aan een duurzame

samenleving.”

Mondiale biodiversiteitIVN gaat internationaliseren. Belangrijkste gedachte daarach-

ter: IVN stimuleert in Nederland de betrokkenheid bij mon-

diale biodiversiteit. Dat doet het niet alleen. In het voorjaar

werd tijdens een conferentie in Soesterberg de kiem gelegd

voor samenwerking met een aantal organisaties, waaron-

der de Nederlandse tak van IUCN en Both ENDS. Inmiddels

broeden Maas Geesteranus en collega’s Geja Roosjen en Ruud

Maarschall op een meerjarenprogramma. Een plan dat door

intensieve interactie met beroepskrachten en vrijwilligers de

komende jaren handen en voeten moet krijgen. Via beginac-

tiviteiten zoals een ‘groene borrel’ kunnen de deelnemende

organisaties eerst aan elkaar snuffelen. Daarna moeten er

gezamenlijke pilots komen, met bijvoorbeeld educatieve

programma’s over mondiale thema’s. “We hoeven in feite niks

nieuws te bedenken. Er is immers al van alles ontwikkeld. We

brengen wel de kennis, ervaring en expertise van de deelne-

mende organisaties bij elkaar. Dat moet veel moois opleve-

ren”, zegt Maas Geesteranus.

Hoewel de plannen dus nog niet erg concreet zijn, weet hij een

ding al zeker: om ze van de grond te krijgen, zijn veel mensen

nodig. “We zijn een tentje in opbouw”, zegt hij. “IVN barst

van het talent dat we daarbij heel goed kunnen gebruiken.

Mensen die hun talen spreken, die andere landen kennen,

mensen met organisatievermogen en pit in hun lijf. Er is zo

veel te doen!”

De Mondiale GruttoAl wél concreet is een project in Senegal (zie ook pagina 12,

AL) waar IVN zijn expertise inzet door lokale natuurgidsen bij

te scholen en te ondersteunen, maar ook leskisten neerzet

in zogenaamde leerherbergen. Daarnaast werkt in eigen land

een projectgroep met leden van de begeleidingscommissie

natuurgidsencursus en geïnteresseerde IVN’ers aan een pilot-

cursus die vanaf april op een aantal plekken wordt getest.

De cursus krijgt de naam ‘De Mondiale Grutto’ en bestaat uit

een losse module die cursusteams van de IVN-natuurgidsen-

cursus en andere belangstellenden naar eigen keuze kunnen

gebruiken. Hierin wordt de rol van mensen in Nederland bij

biodiversiteit in mondiaal perspectief gesteld. De grutto staat

hierbij symbool voor de (ecologische) relatie tussen Neder-

land en bijvoorbeeld Senegal. De methode staat dicht bij die

van Leesbaar Landschap: net als de historische bril of de sei-

zoenenbril is de mondiale bril nét even een andere manier om

naar je eigen leven te kijken. Naast de module en de opleiding

van gidsen worden ook meertalige informatiekaarten ontwik-

keld.

Meer weten? Kijk op: www.iucn.nl, www.scfi ndia.nl, www.nabuur.com, www.bothends.org, www.handvestvandeaarde.nl en www.aliceo.nl

Annemieke Lenssinck is freelance journalist.

“We zijn allemaal wereldburgers”

Door Annemieke Lenssinck

4

GRENSOVERSCHRIJDEND DENKEN OVER MONDIALE BIODIVERSITEIT>

Chris Maas Geesteranus: “Eigenlijk zitten we in een gênante luxepositie.”

Informatie over IVN Internationaal: tel. (020) 6228115 of per e-mail: g.roosjen@ivn.nl en r.maarschall@ivn.nl. Chris Maas Geesteranus via education@ivn.nl Over de IVN-Natuurgidsen-cursussen: Hanneke van den Brink-Crevels, tel. (0342) 442054, e-mail: bcn-voorzitter@ivn.nl

55

>>

Internationale samenwerking: wie zijn de Neder-landse spelers? Mondiaal denken lijkt misschien iets van vandaag, maar dat is

het niet. Milieu- en natuurbeschermingsorganisaties sloegen

lang geleden al de handen wereldwijd ineen. IUCN strijdt al

sinds 1948 voor natuurbehoud in een rechtvaardige wereld.

Het is de enige natuurbeschermingsorganisatie die zowel

staten als niet-gouvernementele organisaties als leden heeft.

Een heel grote club: de Nederlandse tak alleen al verenigt der-

tig leden, waaronder ook IVN Nederland. En Both ENDS, dat

internationaal niet-gouvernementele organisaties ondersteunt

die zich bezig houden met milieu en sociale rechtvaardigheid.

Voor de natuur en tegen armoede werken IUCN, Milieudefen-

sie en het WNF bovendien samen in het programma Nature

and Poverty. En dan is er de Nationale Commissie voor Inter-

nationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling (NCDO).

Die instelling helpt mensen en organisaties in Nederland die

zich inzetten voor de verbetering van de positie van mensen

in ontwikkelingslanden. Deze lokale ontwikkelingsprojecten

worden ondersteund met advies en subsidie.

Ook landen proberen op wereldniveau afspraken te maken.

Het Kyoto-verdrag dat het broeikaseffect moet beperken is een

van de bekendste voorbeelden, en onder het Verdrag inzake

de Biologische Diversiteit zetten 180 staten hun handteke-

ning. Zeven jaar geleden verscheen – met onder de initiatief-

nemers Ruub Lubbers en rabbijn Soetendorp – het Handvest

van de Aarde. De kernboodschap: het mondiale milieu met

zijn eindige hulpbronnen is een gemeenschappelijke zorg van

alle volkeren.

Het handvest draagt moedig een aantal concrete oplossin-

gen aan, maar van mondiale partnerschappen komt in de

praktijk nog maar weinig terecht. Datzelfde geldt trouwens

vaak voor beleid en mooie voornemens, bewees recent nog

een onderzoek van de werkgroep Ecologie & Ontwikkeling

van IUCN Nederland. Die bekeek wat is waargemaakt van het

Beleidsprogramma Biodiversiteit Internationaal (BBI) waarin

Virtuele burenhulpDoor de ontwikkeling van de media en vooral door inter-

net wordt het steeds eenvoudiger om over de grenzen te

kijken. De wereld verandert beetje bij beetje in één groot

dorp. Tussen lokaal en globaal ontstaan steeds meer directe

verbindingen. Dat leidt tot iets moois: nieuwe, persoonlijke

betrokkenheid, het do-it-yourself activisme. En daarmee, stelt

milieufi losoof Jozef Keulartz, zouden organisaties voor ont-

wikkelingshulp en natuur en milieu veel meer moeten doen.

Keulartz, in het blad Terra van Natuur en Milieu: “Geografi sche

afstand telt niet meer. Ik heb bij wijze van spreken minder met

mijn buren dan via e-mail met mensen die ik in Indonesië ken.

Na de tsunami stonden duizenden mensen op uit hun stoel

en ondernamen wat. Langs de grote organisaties heen ook,

ze staken zelf letterlijk de handen uit de mouwen.” Volgens

Keulartz kun je van mensen veel meer gedaan krijgen dan ze

jaarlijks een tientje te laten storten. De milieufi losoof schuift

graag het adoptiemodel naar voren. Dat is tastbaar, zegt hij,

en dat willen mensen graag.

Siegfried Woldhek biedt sinds een paar jaar ruimte aan wat

Keulartz voorstaat. Hij werkte 25 jaar in de wereld van de

natuurbescherming, onder meer als directeur van het Wereld

Natuurfonds, maar gooit het tegenwoordig over een heel

andere boeg. Hij richtte de internet-community Nabuur op.

Rechtstreekse ontwikkelingshulp via internet, oftewel virtuele

burenhulp, zonder tussenkomst van overheden, organisaties

of bedrijven. Op de site doen gemeenschappen in de derde

wereld hun problemen uit de doeken. Wie wil bijdragen aan

een oplossing, schuift aan bij zijn virtuele buren. En dat werkt.

Nabuur groeit. Al zo’n achtduizend mensen adviseren vanach-

ter hun computer een dorpsgemeenschap, vaak duizenden

kilometers verderop.

6

Nat

uur

en le

efom

gevi

ngFoto’s: SCF India

6

>>

“Hoe veel tijgers leven er in Nederland?”Het begon ermee dat ze de tijger wilde redden in het Tadoba-

Andhari Tiger Reserve in Centraal India. “Gewoon, door een

hek om zijn leefgebied te zetten en zelf met een geweer rond

te lopen.” Milieutechnoloog Claudia Vijge (32) kan er nu har-

telijk om lachen. “Een beetje naïef was ik wel, ja.”

Voeg maatschappelijke betrokkenheid, zes maanden stage in

India, een baan bij IVN en een onstuitbare werklust bij elkaar

en wat levert dat op: SCF India. Met deze stichting probeert

Claudia sinds begin 2004 onder andere de lokale bevolking

bewust te maken van het belang van natuur in hun leefomge-

ving. Geen kattenpis, weet ze inmiddels. “Mensen daar vragen

mij hoe veel tijgers er in Nederland leven. Kennis van natuur

is er amper. En vergeet niet: India is straatarm. Er zijn zo veel

dingen belangrijker dan goed natuurbeheer. Dat er brood op

de plank komt, bijvoorbeeld.”

Om akkers aan te leggen voor het vee hakt de bevolking de

jungle om. “Het heeft niet zo veel zin om alleen te roepen:

dat mag niet. Wij hebben twee lokale natuurgidsen getraind

om natuur- en milieuactiviteiten te ondernemen. Zij leggen

op scholen uit welke verbanden er zijn in de natuur. Daarbij

gebruiken ze een lesprogramma en ze doen spelletjes met de

kinderen. We willen ook een rangerclub opzetten. De volgende

stap is een plan ontwikkelen voor ecotoerisme.”

Om hun afhankelijkheid van de jungle te verkleinen, naaien,

schilderen en borduren een aantal vrouwen spullen in

opdracht van SCF India. Die worden in Nederland verkocht.

In een tweede dorp krijgen zo’n twintig vrouwen een training

waarna ze op basis van microkrediet hun eigen bedrijfje

kunnen opzetten. Is het project ontwikkelingshulp? Claudia

spreekt liever van duurzame ontwikkeling. “Het gaat lang-

zaam, maar het project begint voorzichtig zijn vruchten af te

werpen. Kinderen gooiden afval vaak in de natuur. Nu maken

ze er schilderijen van.”

Het werk voor de stichting combineert Claudia inmiddels met

een betaalde fulltime baan bij Nabuur, waar ze verantwoor-

delijk is voor het vrijwilligersbeleid en -ondersteuning. Een

hectisch bestaan. “Mijn man zegt wel eens: ‘Zo lang je nog

straalt als je over SCF India praat, maak ik me geen zorgen.’”

zes ministeries na jarenlang overleg hun biodi-

versiteitsbeleid hadden verzameld en doelen

hadden vertaald naar concrete stappen. Volgens

de enquête onder ondermeer maatschappelijke

groeperingen is het BBI vooral een papieren mon-

ster gebleken. Ga het nou gewoon doén, luidt de

conclusie van de werkgroep in gewoon Hollands.

“Ik ben een fervent Europeaan””

“In de natuur kom ik helemaal tot rust. Als kind logeerde ik bij familie op

een boerderij bij Staphorst. De wc was

buiten. Ik herinner me nog goed dat ik de

sterrenhemel en de stilte waarnam als ik

er ‘s nachts naar toe moest. Vooral die

overweldigende stilte heeft er mede toe

geleid dat ik me mijn leven lang al voor

de natuur inzet, ook na mijn pensione-

ring.

Voor het IUCN zet ik me in voor natuur wereldwijd, vooral in de derde

wereld. Het behoud van biodiversiteit is

een van de belangrijkste doelen. Daarbij

betrekken we de plaatselijke bevolking.

We proberen mensen te leren hun leef-

omgeving, zoals mangroven, oerwouden

of savannen, te waarderen en ervan te

profi teren. Dat gaat hand in hand met

armoedebestrijding. Willen we de regen-

wouden behouden om bijvoorbeeld daar-

uit medicijnen te kunnen oogsten, dan

heeft de plaatselijke bevolking daardoor

werk en dus een inkomen.

Het IUCN stelt de Rode Lijsten vast van bedreigde soorten voor Nederland. Het verbaast me hoe

verkrampt natuurorganisaties daarmee

omgaan. Dan is Nederland in rep en roer

over de laatste korenwolf, terwijl die

beestjes heel gewoon zijn aan de andere

kant van de grens. Het draait bij biodi-

versiteit wel om het behoud van soorten,

maar dat hoeft niet per se net binnen de

landsgrenzen. In het algemeen zijn we in

Nederland te lokaal gericht. Verder is het

Nederlandse beleid erg versnipperd. Kijk

maar naar het natuurbeheer. Daarvoor

hebben we Staatsbosbeheer, De Land-

schappen en Natuurmonumenten. Drie

besturen, drie organisaties, dat kost zó

veel geld.

Ik ben een fervent Europeaan. We

moeten veel meer samen doen in Europa.

Globe Europe probeert dat te versnellen.

We informeren nationale parlementariërs

in 34 landen met nieuwsbrieven over

Europees beleid rond natuur, milieu en

duurzaamheid. Zo proberen we deze

onderwerpen beter op de kaart te krijgen.

En we organiseren onder meer congres-

sen, bijvoorbeeld over het verminderen

van de CO2-uitstoot.

De klimaathype is waarschijnlijk helaas maar tijdelijk. De internatio-

nale aandacht voor het milieu is aan een

golfbeweging onderhevig. Na de kern-

ramp bij Tjernobyl bijvoorbeeld was er

zo’n vier jaar aandacht voor het milieu en

daarna ebde het weer weg. In ons eigen

land heeft minister Cramer een goede

start gemaakt. Ze is enthousiast en

betrokken, ik hoop dat ze dat vasthoudt

en de komende vier jaar veel bereikt.

Misschien kan ze ook zorgen voor gratis

openbaar vervoer. Dat lijkt wel veel te

kosten, maar het scheelt ook veel CO2. En

zorg dan dat de boel rijdt. Ik wil graag op

tijd in Brussel zijn.”

Ria van Griethuizen is redactielid.

Favorieten

Soort: Spinnen! Ik vind het een wonder zoals

een spin zijn web weeft en daardoor in leven

blijft. Het kleinste splintertje voldoet al als

aanhechtingspunt voor een draad.

Gebied: Het prachtige Rivierengebied dreigde

te worden verpest door veel te hoge, rechte

dijken.Gelukkig heb ik als Tweede Kamerlid

samen met een actiegroep een minder rigou-

reuze aanpak kunnen bereiken.

Informatiebron: De tijdschriften van de grote

natuur- en milieuorganisaties. Daarnaast heeft

de Staatscourant veel goede artikelen over

natuur en milieu.

Vrije tijd: Ik jog graag in natuurgebieden,

ik fi tness en probeer piano te spelen. Maar

schaatsen is het mooist. Als de Giessen is

dichtgevroren, is het net een schilderij uit de

zeventiende eeuw.

Door Ria van Griethuizen

Doeke Eisma (Den Haag, 30 decem-ber 1939)Voorzitter Nederlands Comité IUCN en directeur van Globe Europe. Voorheen Tweede Kamerlid en Europees parlemen-tariër voor D66, voorzitter Waddenvereni-ging, lobbyist voor Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en De Provinciale Landschappen in Brussel. Lid van diverse milieu- en natuurorganisaties, waaronder IVN Den Haag. Gehuwd met Els Eisma-Dorst, twee volwassen kinderen.

Thuis

in de natuur

Foto’s: Martine Sprangers

7

8

Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatiein de provincies

> FRIE SL A ND

IVN Friesland en Staatsbosbeheer bundelen krachtenKinderen moeten de natuur weer in. Om dat voor elkaar te krijgen, bundelen IVN

Friesland en Staatsbosbeheer hun krachten. Regiodirecteuren Rixt Smit van IVN en

Eric Wanders van Staatsbosbeheer maakten op 11 oktober met een groep school-

kinderen uit Weidum, hun meester en educatief medewerker Christine van der Wiel

een natuurontdekkingstocht in Nationaal Park Het Lauwersmeer. De twee regiodirec-

teuren zetten tijdens de tocht hun handtekening onder een intentieverklaring voor

samenwerking. Hun droom is dat uiteindelijk alle basisschoolleerlingen tenminste

een keer per jaar actief zijn in de natuur. Het onlangs gestarte project rond de grote

vuurvlinder in Zuidoost Friesland is een mooi voorbeeld van hoe dat vorm kan krijgen.

75 leerkrachten van acht basisscholen uit Weststellingwerf verzorgen lessen na een

korte scholing door een IVN-onderwijsconsulent. De leerlingen van de groepen 7

en 8 trekken bovendien samen met de

boswachter van Staatsbosbeheer en

IVN-vrijwilligers natuurgebied de Rottige

Meente in en worden door middel van

zelfontdekkend leren op een ochtend

‘grote vuurvlinder-deskundigen’. Dit edu-

catieproject, dat ook elders in Friesland

een vervolg gaat krijgen, is opgezet in

samenwerking met De Vlinderstichting.

> FRIE SL A ND

Natuur BinnenstebuitenIVN Noordoost-Friesland en Natuurmu-

seum Dokkum brengen in een nieuw blad

hun natuuractiviteiten onder de aan-

dacht van het publiek. Natuur Binnenste-

buiten, dat twee keer per jaar verschijnt,

telt acht pagina’s vol natuuractiviteiten

en mededelingen van de organisaties.

Het magazine heeft een oplage van

zeshonderd en gaat naar de leden van

Natuurmuseum Dokkum en IVN Noord-

oost-Fryslân. Ook relaties, waaronder

scholen en VVV-vestigingen in de regio,

ontvangen het blad. Natuur Binnenste-

buiten vervangt het nieuwsmagazine van

IVN Noordoost-Fryslân.

> DRENT HE

Klassewerk: schapen op het schoolplein “Nationaal Park Dwingelderveld vond dat ze te weinig deden met de plaatselijke be-

volking. Daarom heb ik voorgesteld om de schooljeugd met de plaatselijke bevolking

in gesprek te brengen over het Nationaal Park.” Geert de Vries, onderwijsconsulent

IVN Drenthe, kreeg fi at voor een pilot met de Storkschool in Dwingelo. Klassewerk

werd een daverend succes. Nu willen veel meer scholen uit Midden-Drenthe mee-

doen. Honderd kinderen uit de groepen 6, 7 en 8 waren een hele dag ‘op congres’ in

het park. Ze ontmoetten boswachters die hen van alles leerden en daarna aan het

werk zetten. De vonk sprong over. Ook de leerkrachten werden gegrepen door het ver-

haal van de heide. Een week lang waren de kinderen op school aan het werk met hun

heideproject. Met dezelfde boswachters op de achterhand verwerkten ze hun kennis

in presentaties. Ze maakten ondermeer een wagenspel, liedjes en een heidekijkdoos

en hulden zich in schaapsvellen. Het schoolplein waar de kinderen op 19 september

hun indrukken van het Dwingelderveld presenteerden, stond zwart van de mensen.

”Volwassenen bleven achter de schermen. Zo geef je kinderen zelfvertrouwen en ken-

nis mee”, vertelt Geert. “Je zag een boer naast een boswachter staan, allebei trots op

de presentatie van hun kinderen. Er was echt sprake van verbroedering.” Naast IVN

Westerveld en IVN Consulentschap Drenthe deden Natuurmonumenten en Staatsbos-

beheer mee met Klassewerk.

> GRO NINGEN

Onstwedder scholen gaan duurzaamTwee basisscholen en een school voor voortgezet onderwijs in Onstwedde gaan samen duurzaam bouwen. IVN-beroeps-krachten Simon Olbertijn (basisonder-wijs) en Kees Siderius (vervolgonderwijs) helpen de scholen daarbij. Uitgangspunt is toekomstbestendigheid, zowel in termen van onderwijskundige visie als van duurzaamheid. De leerlingen worden bij het ontwikkelen van een energiezui-nig ontwerp van een toekomstige brede school nadrukkelijk betrokken.

9

> DRENT HE

Paarse schijnridder Joop van ’t Hof van IVN Midden Drenthe geeft al jaren lezingen en immer volge-boekte excursies over paddenstoelen. Zo langzamerhand heeft hij een enorme hoeveelheid materiaal verzameld. Zijn dia’s en speurtochten, weetjes en tips heeft hij toegankelijk gemaakt voor andere IVN’ers. Ruimhartig raadt hij onderwijzers en gidsen aan te putten uit zijn materiaal. Zijn drijf-veer: meer mensen laten kennismaken met de prachtige wereld van de paddenstoel. Bestel de cd-rom via www.elfenbankje.net of per e-mail: jwvanthof@freeler.nl

> GELDERL A ND

Doe- en ontdekzuil over biodiversiteitEen huidenvoelspel. Een interactieve

website. Een soortenpimpampetspel en

een snavelspel. Meedenken over een

naam voor twee soorten die nog geen

Nederlandse naam hebben. Op alle

vlakken van de gestapelde kubussen van

de doe- en ontdekzuil valt voor basis-

scholieren van alles te doen en te leren.

Het Bezoekerscentrum De Grote Rivieren

in Heerewaarden maakte in september

en oktober gebruik van deze zuil met

speelse elementen om de variatie in de

natuur te ontdekken. Tijdens schooltijd

volgden in het Bezoekerscentrum diverse

groepen 5 en 6 van de basisscholen uit

de omgeving een les waarbij de kinde-

ren niet alleen de zuil maar ook de tuin

verkenden.

De doe- en ontdekzuil, waarvan er vier

langs bezoekerscentra in Nederland

circuleren, is onderdeel van een landelijk

project om het belang van biodiversiteit

bij een breed publiek onder de aandacht

te brengen. Het project wordt georgani-

seerd door het netwerk bezoekerscentra/

IVN en wordt gesponsord door het Prins

Bernhard Cultuurfonds en het Ministerie

van LNV.

Informatie: Maria Mulder, IVN Consulentschap Noord-Holland, e-mail: m.mulder@ivn.nl

> DRENT HE

Grondig Drenthe‘Drenthe grondig bekeken’. Zo heet de

kadercursus die IVN met Drents Landschap

organiseert. Er is grote belangstelling voor.

In Beilen luisterden 85 deelnemers naar het

eerste verhaal van Gerrie Koopman over de

bodemvorming. Er volgen lessen over het

zandlandschap, hoogveen, bodemschatten,

didactiek en natuurlijk excursies. De cursus

heeft docenten van statuur uitgenodigd.

Toch kost het deelnemers niets dankzij

een bijdrage van het Albinofonds. Een deel

van de cursisten werkt mee aan het nieuwe

scholenproject rondom de Drentse bodem,

dat in het voorjaar van 2008 begint. “Als

je leerkrachten met een klas naar buiten

stuurt om grondboringen te doen, hebben

ze daarbij begeleiding nodig. Wij schake-

len dan lokale IVN-afdelingen in. Via deze

kadercursus doen we aan deskundigheids-

bevordering”, vertelt Marit Stokkentreeff,

consulent vrijwilligers IVN Drenthe.

> GELDERL A ND

Een lint van spiegeltjesIn de stedendriehoek Zutphen,

Deventer en Apeldoorn werken drie

IVN-afdelingen samen in hun nostal-

gische educatieschuur in Bussloo. Al

zeker twintig jaar organiseren ze een

succesvolle paddenstoelenwandeling.

Deze editie kwamen er vierhonderd

natuurliefhebbers voor op de been.

Net als andere jaren vormde zich op

de eerste zondag in oktober een lint

van wandelaars. Belangstellenden

met het fototoestel in de aanslag

waren er vroeg bij. Ze werden op

de voet gevolgd door hele families

gewapend met opzoekkaarten en

boeken. En spiegeltjes natuurlijk, om

de onderkant van de paddenstoelen te

bekijken. Jong en oud vonden het ple-

zierig om zich in hun eigen tempo te

verwonderen over de rijke variatie aan

herfstvruchten in het bos rondom de

recreatieplas Bussloo. Langs de route

staan wel zo’n honderd verschillende

soorten. De namen van de padden-

stoelen stonden op gele insteeketiket-

ten. De dag ervoor hebben padden-

stoelenkenners uren op de knieën

gezeten om de soorten uit te pluizen.

In de schuur was ook een foto-expo-

sitie te zien en stonden natuurgidsen

klaar om vragen te beantwoorden.

> GELDERL A ND

Fotosafari met IVN-natuurfotografenDe natuur bekijken door de lens van het fototoestel. Dat levert letterlijk

en fi guurlijk een heel andere kijk op. En een nieuw publiek. Alweer voor

het derde jaar organiseerden de natuurfotografen van IVN-afdeling Ede

een fotoworkshop op locatie. Ondanks de regen kwamen er op 29 sep-

tember elf fotografen met hun toestel naar het Natuurcentrum Veluwe

bij Ede. Uiteraard was er tijdens de workshop aandacht voor zaken als

macro en de verhouding scherpte-diepte. Maar de deelnemers leerden

ook bewuster kijken naar lijnen in het landschap. Daarnaast hadden

ze veel oog voor details. Van paddenstoelen bijvoorbeeld, die zich

daarvoor uitstekend lenen. De Fotowerkgroep nodigde alle deelnemers

aan de Fotosafari uit voor een bijeenkomst om samen de resultaten te

bekijken. De aanpak was al succesvol gebleken: na de workshops van

voorgaande jaren meldden zich al nieuwe leden voor de werkgroep aan.

10

> GELDERL A ND

Burlen blijft boeienNatuurgidsen die een bronst-excursie voorbereiden weten een ding zeker: dat het nooit zeker is of ze het burlen zullen horen. Maar dat burlen mensen boeit heeft de afdeling Oost-Veluwezoom dit najaar ervaren. Voor het eerst kon het publiek met IVN-gidsen mee de Worth-Rhederheide op. Drie minuten na zonsopkomst gingen vijftig belangstel-lenden, jong en oud, op pad. Hoe vroeger hoe meer kans. Direct na het opsplitsen in vijf kleine groepen, met ieder een eigen IVN-gids, klinkt het burlen van de bronstige bokken. Een geluid dat een deelnemer omschrijft als ‘oerach-tig, een kruising tussen de motorcross en de zware toon van een krakende deur.’ Op het tweede uitzichtpunt zijn de beesten zelfs met het blote oog te volgen. Het constante burl-gebrom blijft de excursie begeleiden. Op de terugweg bij een uitzichtpunt: achttien hindes en een bok.

> BR A B A NT

Valkenswaardse VMBO-leerlingen aan de slag met milieuDe VMBO-brugklas van scholenge-

meenschap Were Di in Valkenswaard

volgde in oktober een maatschap-

pelijk project rondom de zorg voor

het milieu. Tijdens de stage werkten

116 leerlingen vier weken lang elke

woensdagochtend aan een project.

De thema’s ‘Afval, wat gebeurt daar

mee?’ en ‘Duurzame energie’ werden

uitgewerkt in lessen over onder meer

zwerfvuil, hergebruik en afvalstromen.

Vanwege het brede karakter van het

project werkte de scholengemeen-

schap samen met IVN Valkenswaard,

Milieuwerkgroep Valkenswaard, kring-

loopwinkel Het Goed, Razob (Milieu-

straat) en de gemeente Valkenswaard.

De leerlingen bezochten de kringloop-

winkel van Het Goed, de Milieustraat

en IVN . Een grote groep leerlingen

verzamelde zwerfvuil in Valkenswaard.

Een jury beoordeelde de werkstukken

die ze daarover maakten en was vol

lof over de inzet van de leerlingen.

Het grootste deel van hen heeft de

stage als positief en zinvol ervaren:

ze zijn duidelijk anders gaan denken

over vrijwilligerswerk. Ook Were Di is

enthousiast. De school vindt de maat-

schappelijke stage een prima vorm om

jonge mensen aan te spreken op actief

burgerschap.

> BR A B A NT

Succesvol Watch-project viert mijlpaal in RoosendaalWatch bestaat vijf jaar oud en telt al tienduizend deel-

nemers. Redenen voor IVN Consulentschap Brabant

om feest te vieren. Dat gebeurde op 10 oktober op

basisschool De Wingerd in Roosendaal, waar leerlin-

gen nét druk in de weer waren met schepnetjes en

loeppotjes aan de Watermolenbeek. Watch is een

interactief lespakket over water voor groep 7 en 8. De

leerlingen onderzoeken met schepnetjes en loeppot-

jes kanalen, plassen, sloten en rivieren in de buurt

van de school of het MEC. Met de resultaten maken zij

op www.watchweb.nl een waterrapport waarin Rekkik

de Kikker, de mascotte van Watch, zijn mening geeft

over de kwaliteit van het water. Ook krijgen de leerlin-

gen informatie over allerlei leuke Watchweetjes via de

Watchkrant. De leerlingen van De Wingerd vonden het

Watchen ‘superleuk’. ‘Buiten leren is leuker dan in de

klas,’ zeiden ze. Voor iedereen waren er groene kikker-

snoepjes en de dijkgraaf deelde blauwe Watchpetjes

en een Watchdoeboekje uit.

Benieuwd naar Watch? Kijk dan op www.watchweb.nl

> BR A B A NT

Udense jeugd op Herfst-theaterspoorDe Udense stichting Thea-

terspoor bestaat vijf jaar en

greep dit feestelijke feit aan

voor een bijzonder initiatief.

In de herfstvakantie vond in

en rond vestzaktheater Naat

Piek in de Brabantse de eerste

editie plaats van Herfstthe-

aterspoor. Buiten waren er

speciale theatervoorstellingen

voor kinderen rondom theater,

beeldende kunst en cultuur.

Aan de voorstellingen werkten

ook IVN Uden en Ateliers Uden

mee. Doel van het Herfstthe-

aterspoor: cultuur en natuur

toegankelijker maken voor

kinderen. Na de herfstvakan-

tie waren de professionele

voorstellingen ook te zien

buiten schooltijd in Uden en

acht omliggende dorpen, in

buurthuizen, jeugdhonken,

gymzalen en dorpshuizen.

Foto

: M

arc

Plu

im

> GELDERL A ND

Nieuwe kansen voor Het Mosselse ZandVrijwilligers trokken er op 15 september op uit om dennen en berken te trekken in

stuifzandgebied Het Mosselse Zand in Otterlo. Dat opschonen gebeurt twee keer per

jaar en is hard nodig om specifi eke planten en diersoorten te behouden. De familie

Roest, IVN-lid en al jaren vaste gast op camping ‘De Wije Werelt’ in Otterlo, nam drie

jaar geleden het voortouw in de organisatie van de natuuropschoondagen. De camping

levert elk jaar twee man personeel, verzorgt de catering en verspreidt de oproepen voor

helpende handen. Natuurmonumenten zorgt voor het gereedschap en een EHBO-doos

en de werkgroep Otterlo levert vrijwilligers.

< BR A B A NT

Groene Woudgidsen

In totaal zijn 45 natuurgidsen opgeleid in het Nationaal Park Groene Woud. Hier is een groep op verkenning in het gebied.

> ZEEL A ND

Neeltje Jans heeft Oosterschelde-informatiepuntHet Oosterschelde-informatiepunt is open. Er is een

kleine expositie ingericht over het Nationaal Park

Oosterschelde in de entree van het Topshuis op het

voormalige werkeiland Neeltje Jans, het bedieningsge-

bouw voor de Stormvloedkering. De expositie biedt in-

formatie over de fl ora en fauna van de Oosterschelde.

Daarnaast is een 700 meter lang doe-pad met allerlei

weetjes aangelegd. Het pad leidt naar de getijdenpoe-

len in de Oosterschelde waar het onderwaterleven kan

worden ontdekt. Er valt veel te ontdekken: zeepokken,

schelpdieren, zeeanemonen en allerlei zeewieren

bijvoorbeeld. Runa Kuller van IVN Consulentschap

Zeeland is als coördinator Voorlichting en Educatie

van het Nationaal Park nauw betrokken geweest bij de

ontwikkeling van het informatiepunt.

Informatie: www.npoosterschelde.nl

> ZEEL A ND

Natuur en milieu beleven in Ecoscope Ecoscope ligt als een groene oase in de

drukke badplaats Renesse op Schou-

wen-Duiveland. Het herbergt tevens het

Schouwse Natuur en Milieu-educatief

centrum. De naam geeft al aan dat het

museale centrum op een interactieve

wijze iets te bieden heeft op het gebied

van natuur en milieu. Zittend aan de bar

van de door IVN Nederland geschonken

nectarkroeg zijn de activiteiten van bijen

en andere insecten te volgen. In het

museum zijn het vooral de technologi-

sche computerspellen en verrassende

doe-opstellingen die bezoekers op een

speelse manier laten kennismaken met

de gevolgen van onze huidige wijze van

leven voor natuur en milieu. Ook in de

één hectare grote tuin is vrijwel alles

gericht op het al doende ontdekken van

de natuur. Het blotevoetenpad bijvoor-

beeld laat je natuurlijke verschijnselen

voelen. Even later ervaar je alleen al met

je neus dat je in de geurtuin terecht bent

gekomen. In de tuin staan veel inheemse

planten zoals ze op Schouwen-Duiveland

wel te zien zijn of waren.

Informatie: www.ecoscope.nl

> BR A B A NT

IVN Consulentschap Brabant krijgt exper-tisecentrumIVN Consulentschap

Brabant werkt hard aan

de inrichting van een

expertisecentrum op het

gebied van natuur- en

milieucommunicatie en

duurzaamheid. Door de

jaren heen heeft het con-

sulentschap veel ervaring

en kennis opgebouwd

over NME in Brabant. Het

expertisecentrum moet

een centraal punt worden

waar iedereen terecht kan

met vragen over natuur-

en milieuthema’s. Bij

de inrichting betrekt het

consulentschap IVN-afde-

lingen en andere groene

vrijwilligersorganisaties,

NME-organisaties, bezoe-

kerscentra en gemeenten.

Meer informatie via het consulentschap,tel. (0411) 614111.

> ZEEL A ND

Zeeuwse IVN-ledendag 2007IVN Zeeland hield op 29 september zijn jaarlijkse ledendag in de Zak van Zuid-Beveland. IVN Consulent-schap Zeeland en IVN De Bevelanden hadden gezorgd voor een veelzijdig programma in en om het ruim 150 jaar oude Fort Ellewoutsdijk aan de Westerschelde dat aansloot op het Groene Maandthema ‘Landschap en Cultuurhistorie’. De circa 70 deelne-mers maakten onder andere kennis met de methode ‘Leesbaar Land-schap’ waarin de samenhang in het landschapsbeeld, de seizoenen en de landschapshistorie worden belicht. De dag bood ook veel gelegenheid om sociale contacten te leggen of te hernieuwen. De directeur Regio Zuid maakte van de gelegenheid gebruik om consulent Bram Coomans met zijn 12½-jarig jubileum te feliciteren.

> ZEEL A ND

IVN Zomerweek 2007 op WalcherenWater in overvloed. Dat was het thema van de IVN Zomerweek die in augustus werd gehouden

aan het Veerse Meer bij Arnemuiden. Van 4 tot en met 11 augustus genoten zo’n 85 mensen

van 5 tot 80 jaar van een actieve natuurvakantieweek. De deelnemers konden kiezen uit tal

van activiteiten op Walcheren en omstreken: een bomenwandeling door het oude Middelburg

en een bezoek aan de natuurgebieden, ontstaan ten gevolge van de inundatie van Walcheren

in 1944. Of rondkijken bij de Manteling van Walcheren met zijn historische buitenplaatsen.

Maar een dagje werken op ‘De Haringvreter’, een eilandje in het Veerse Meer, kon ook. Er

werd veel gefi etst, soms over een deel van de IVN-fi etsroute ‘Zuring voor Zeelui’. Kinderen

hadden hun eigen programma en de jongeren maakten ruimte voor strand en zee. Wie echt

vroeg uit de veren was, kon op zoek gaan naar andere vroege vogels. En ’s avonds was er alle

gelegenheid voor gesprekken en spel. Waarom nemen mensen deel aan een IVN-zomerweek?

Enkele citaten: “je komt zo in alle

windstreken”, “in één week weet

je alles van een gebied” en “je

komt op een heel leuke manier

met andere mensen in contact.”

De organisatie was in handen

van IVN stichting Zomerweek.

Het team werd bijgestaan door

vrijwilligers van IVN Walcheren.

Volgend jaar viert de Zomerweek

haar zilveren jubileum in Westel-

beers in Noord-Brabant. Dan is

biodiversiteit het thema.

12

“Kijken naar sociale aspecten”Geja Roosjen is sinds mei projectmedewerker Internationaal bij IVN. “Ik heb IVN leren kennen via mijn eigen stichting Yoff en Moving Birds dat we samen deden. Toen deze baan vrij kwam hoefde ik niet lang na te denken. Ik ben antropoloog met speciale interesse in de relatie tussen mens en natuur. Mijn afstudeeronderzoek ging over vissers in Senegal. Ook bij de IVN-projecten, waar natuur- en milieueducatie natuurlijk voorop staat, kijk ik steeds naar de menselijke, sociale aspecten. Hoe gaan mensen met de natuur om? Ik hoop dat steeds meer IVN’ers interesse gaan tonen voor deze aspecten.”

Lokale natuurgidsen in Senegal gaan toeristen in de nationale parken

volgens de IVN-methodiek rondleiden. Dat moet veel goeds opleveren.

Meer toeristen en meer inkomsten voor de bewoners in en om die parken,

om te beginnen. Maar ook meer lokale kennis en waardering van de natuur,

die zo hopelijk beter wordt beschermd.

Als de subsidie wordt toegekend, gaan IVN-vrijwilligers

Senegalese kadergidsen bijscholen in excursietechnieken,

maar ook adviseren over informatiemateriaal, zoals folders

en infopanelen. Ervaren gidsen krijgen een docentenoplei-

ding van twee weken, waarna ze andere gidsen in hun eigen

gebied kunnen trainen. Ook moet er meer kennisuitwisseling

tussen de parken op gang komen. De natuurgidsen kwamen in

contact met IVN-medewerkers die eind vorig jaar in Sene-

gal waren vanwege het project Moving Birds. Nederlandse

scholieren, hun leraren en IVN-natuurgidsen maakten toen

een educatieve reis door het land. “De gidsen benaderden IVN

omdat ze niet goed weten welke informatie toeristen eigenlijk

willen horen”, vertelt projectmedewerkster Geja Roosjen. “De

gidsen hebben de kennis wel, maar vragen zich af hoe ze die

op een leuke en informatieve manier kunnen presenteren. Bij

excursies en rondleidingen door de nationale parken schen-

ken ze vooral aandacht aan de grote dieren. Ze zijn verbaasd

als ze vragen krijgen over kleine dingen, bijvoorbeeld wat een

bepaalde vogel eet, of over hun cultuur.”

Bijzondere ervaringIVN-vrijwilligers Everhard Reckman en Hanneke van den Brink-

Crevels en Pierre Mbengue van Stichting Yoff togen in juli naar

de natuurparken en de omliggende dorpen om te ontdekken

wat er leeft en wat nodig is. “We interviewden gidsen, beheer-

ders, toeristen en dorpsbewoners”, vertelt Hanneke. “Zelfs de

dorpsoudsten en de imam van Popenguine, een kustdorpje

ten zuiden van Dakar, stonden ons te woord. Een bijzondere

ervaring. We waren verrast door de kennis die er is maar ook

verbaasd over het gebrekkige inzicht in presentatietechnie-

ken. Vertel je verhaal maar eens in een boot met loeiende

buitenboordmotor!”

Toeristen komen nu nog voornamelijk in het winterseizoen

om trekvogels te bekijken. Dat gebeurt vanuit de bus, auto

of boot. In het zomerseizoen, als alles drooggevallen is, valt

er juist veel te zien en te beleven: pythons, vogelsoorten,

jakhalzen en insecten, maar ook cultuur en landschap. Han-

neke: “Natuurpaden, goede informatie en overnachtingsmo-

gelijkheden in de dorpen moeten de toeristen uit de bus en

auto krijgen. Het zou mooi zijn als ze dan ook een paar dagen

blijven om te proeven van de lokale cultuur. IVN-vrijwilligers

kunnen de gidsen de benodigde bijscholing bieden.”

LeerherbergenEen ander project behelst de leskisten die IVN ontwikkelt voor

een aantal zogenaamde leerherbergen in Senegal. Tijdens de

voorbereidende reis voor Moving Birds gingen Jurr van Dalen,

algemeen directeur van IVN, en IVN-vrijwilliger Chris Maas

Geesteranus op verzoek van oprichter Jan de Bosch bij zo’n

leerherberg op bezoek. Het zijn plaatsen waar de lokale bevol-

Gidsen in een boot

met loeiende buitenboordmotorDoor Zefea Samson

Educ

atie

en

com

mun

icat

ie

IVN ONDERSTEUNT NATUURGIDSEN IN SENEGAL>

13

king op informele en kleinschalige wijze leert lezen, schrijven

en rekenen en die ook toegang bieden tot bijscholing op het

gebied van bijvoorbeeld gezondheid en natuur. Net als traditi-

onele herbergen zijn het ontmoetingsplekken waar geïnteres-

seerden, sprekers en trainers praten over sociale ontwikkeling

en bestrijding van armoede. In de leerherbergen worden ook

specifi eke lesprogramma’s aangeboden die aansluiten op

de plaatselijke vraag naar kennis. Een aangewezen plek voor

de leskisten, meenden de IVN’ers. Het worden ‘halffabricaat’

leskisten, die naar gelang de lokale situatie ter plekke worden

aangevuld en gebouwd. In elk centrum worden de leskisten

tijdens een cultureel festival aan de bewoners gepresenteerd.

Geja: “Hopelijk is dit een eerste aanzet om de herbergen te

laten uitgroeien tot volwaardige NME-centra voor de regio.”

UitdagingGeja en de andere betrokkenen krijgen veel enthousiaste

reacties op hun project, maar merken ook wel dat Senegal

voor sommige IVN’ers letterlijk ver van hun bed is. In Sene-

gal zelf staat ook nog niet iedereen te springen. Zo zijn de

dorpsoudsten niet zo blij met de nationale parken, omdat die

vooralsnog niet veel opleveren. Ook de lange afstanden, cul-

tuurverschillen en het gebrek aan goede communicatiemidde-

len vormen een uitdaging. “Maar als het lukt om dit op niveau

te brengen”, zegt Geja, “dan kan het heel waardevol zijn. De

projecten leveren niet alleen kennis maar ook toeristen op.

Uiteindelijk profi teert de hele bevolking daarvan. En IVN’ers

zijn een bijzondere ervaring rijker.”

Vrijwilligers gezocht!De projecten kunnen enthousiaste vrijwilligers goed gebruiken! Zin om mee te doen?Meer informatie: Geja Roosjen, tel. (020) 6228115, e-mail: g.roosjen@ivn.nl

Senegal in een notendopSenegal is zes keer zo groot als Ne-

derland en telt 11,7 miljoen inwoners.

In het zuidwesten komt tropisch oer-

woud voor. De kust en de stroomge-

bieden van de rivieren zijn groen met

mangrovebossen. Het grootste deel

van Senegal ligt echter in de Sahel-

zone. Dit betekent een onregelmatige

regenval en een geringe bodemvrucht-

baarheid. De natuurlijke vegetatie

wordt aangetast door droogte en

boomkap voor energievoorziening.

Maar ook de extensieve visserij en

veeteelt tasten de natuurlijke omge-

ving aan. Een gebrek aan middelen en

economische en politieke machtsver-

houdingen hinderen verbetering. De

meeste aandacht gaat naar de negen

beschermde gebieden die 5 procent

van het landoppervlak beslaan.

Foto’s: Hanneke van den Brink-Crevels

13

14

Nationaal Park De Zoom – Kalmthoutse Heide ligt deels in Nederland,

deels in Vlaanderen. Het Grenspark vormt het fraaie decor van de eerste

grensoverschrijdende natuurgidsencursus in de Benelux. IVN en het

Belgische Centrum Voor Natuur- en milieueducatie (CVN) leiden samen

28 Nederlandse en Vlaamse gidsen op.

“U deed het best goed,

voor een Neder-Belg”Door Annemieke Lenssinck

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

IVN EN CVN TREKKEN SAMEN OP IN GRENSOVERSCHRIJDENDE CURSUS>

“Pás op! Fietsers!”, waarschuwt Adrian Schouten, natuurgids

in opleiding.

De groep wandelaars – acht Vlamingen, vijf Nederlanders –

doet snel een stap naar achteren. Net op tijd. Vijf stoere

mannen op mountainbikes stuiven langszij.

“Amaikes toch”, roept iemand geschrokken.

Het is zondagmiddag en verrukkelijk najaarsweer. En dus

is het druk in Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide, bij

Kalmthout, aan de Belgische kant van de grens. Vooral op

de bewegwijzerde, brede paden krioelt het van de mensen.

Schouten – boswachtergroene outfi t, kaplaarzen – duikt ge-

lukkig al snel dieper het bos in. Daar staat het hulstechtpaar

dat hij beslist wil laten zien, en de es die in de winter zo goed

herkenbaar is aan zijn zwarte knoppen. De Amerikaanse vo-

gelkers die de groep passeert is morsdood maar barst tegelijk

van het insectenleven, vertelt de natuurgids. Hij klopt op de

bast. “Dit is de eetkamer van de specht en andere vogels.”

Even verderop wijst hij op een grove den, de boomsoort die

hier ooit werd aangeplant als mijnhout om de gangen in de

Belgische mijnen te stutten. En weten we eigenlijk wel hoe

rijk dit bos is aan leven? “Als alle organismen ogen hadden,

zouden u op een vierkante meter al snel acht miljoen ogen

aankijken.”

Aan de oever van een ven peutert Schouten een stengel pitrus

open om te laten zien hoe de spriet aan zijn naam komt. “De

witte kern werd vroeger gedroogd, in de bijenwas gedoopt en

als kaarsenpit gebruikt.” En zo vertelt de natuurgids honderd-

uit tijdens de twee uur durende wandeling door bos en heide.

De wandelaars hangen aan zijn lippen. Schouten, lachend:

“Ach weet u, ik heb stof voor wel vier uur. Ik sla toch maar wat

dingen over.”

Grensoverschrijdende natuurgidsencursusSamen met collega-gids in spe en mede-Neder-Belg (“we wo-

nen allebei al jaren in België”) Leo Juffermans sluit Schouten

met deze wandeling het praktijkdeel af van de grensover-

schrijdende natuurgidsencursus. Sinds september vorig jaar

zijn ze al bezig. Elke dinsdagavond met een kleine dertig man

aan de bak. Geweldig leuk, vinden de twee. “Heel diverse stof,

mooie excursies. En enthousiaste docenten. De oudste loopt

al tegen de tachtig. Dat is toch fantastisch?”

In februari krijgen de cursisten twee diploma’s: een van IVN

een van CVN. De cursus grensparknatuurgids is namelijk het

resultaat van de samenwerking tussen beide organisaties en

het Grenspark. Marten Wiersma, tot voor kort coördinator van

het Grenspark dat in 2002 uit de startblokken kwam, legde

een paar jaar geleden de basis. Hij wilde ‘zijn’ park op de

kaart zetten, ondermeer door de NME-organisaties aan beide

zijden van de grens tot elkaar te brengen. De Vlaming Rudy

Sempels, werkzaam bij natuureducatief centrum De Vroente

in het Grenspark, pakte de handschoen op. Hij is het brein

achter het cursusplan: 43 lessen, 13 excursies en een oefen-

weekend in de Loonse en Drunense Duinen. De opzet? “Het

beste van twee werelden”, verklaart Sempels. Want hoewel

het gedachtegoed overeenkomt, bestaan tussen de Neder-

landse en Vlaamse aanpak wel een paar fl inke verschillen. “In

Foto: Karel Molenberghs

Foto: Annemieke Lenssinck

15

Nederland duurt de opleiding twee jaar, bij ons een jaar. De

inhoud van de cursusboeken komt nagenoeg overeen, maar

onze docenten worden ondersteund met kant-en-klaar lesma-

teriaal, terwijl de collega’s in Nederland een fl inke docenten-

handleiding gebruiken. IVN heeft bovendien een werkvormen-

boek, dat elke cursist als leidraad in de opleiding hanteert. En

in Vlaanderen wordt meer gedoceerd dan in Nederland, waar

meer inbreng van de deelnemers wordt gevraagd.” Het resul-

taat is een basisstramien met ‘Nederlandse’ cursusblokken,

aangevuld met een Grenspark-module en duidelijk afgeba-

kende methodieklessen. “Onze cursisten mogen alle metho-

dieken zelf proberen en ervaren. Aan het eind van de cursus

kunnen ze dan een eenvoudige natuuractiviteit organiseren en

begeleiden”, aldus Sempels.

Dat gaat de twee gidsen al uitstekend af. Hun enthousiasme

slaat over op de wandelaars. Al zijn de Vlamingen een tik-

keltje zuinig met complimenten uitdelen. Als Schouten en

Juffermans bij het eindpunt nog boekenleggers uitdelen, zegt

een van de Vlaamse wandelaars: “Voor een Neder-Belg deed u

het best goed.” Dan knipoogt hij.

Annemieke Lenssinck is freelance journalist.

CVN onder de loepHet Centrum Voor Natuur- en milieueducatie – ongeveer

vierhonderd vrijwilligers en elf betaalde medewerkers

van wie een van Marokkaanse afkomst – is een van

de grootste opleidingsinstituten voor volwassenen in

België. CVN leidt al meer dan veertig jaar natuurgidsen

op. Twee jaar geleden kreeg de zevenduizendste zijn

diploma. CVN biedt een basiscursus, een cursus natuur-

gids en vervolgmodules, zoals die voor landbouwnatuur-

gids en bosnatuurgids. Belangstellenden kunnen ook

voor verschillende korte cursussen bij CVN terecht. De

vrijwilligers zijn docent of excursieleider of begeleiden

en beoordelen cursisten, ondermeer bij hun terreinstu-

die en stage-excursie. De komende jaren wil CVN nieuwe

doelgroepen bereiken. Landbouwers bijvoorbeeld, maar

zeker ook allochtonen.

CVN is geen vereniging. Natuurgidsen zijn wel vaak

bestuurslid van een lokale afdeling van natuurbehoud-

vereniging. Directeur Paul Stryckers: “We treden steeds

vaker op als vormingsinstelling voor de milieubeweging.

We zijn aangesloten bij de koepel van milieuverenigin-

gen Bond Beter Leefmilieu Vlaanderen en we maken deel

uit van het Netwerk Bewust Verbruiken en verenigingen-

steunpunt Tandem, dat zich richt op bevordering van het

lokale milieubeleid van gemeenten. Educatie is en blijft

onze kernactiviteit, maar er is dus wel sprake van enige

verbreding.”

Stryckers ziet wel brood in uitbreiding van de samen-

werking met IVN. “Aan beide kanten van de rijksgrens

is een schat aan expertise opgebouwd. Die expertise

uitwisselen en delen kan ons beider werking alleen maar

versterken.”

Zie ook: www.c-v-n.be

Foto: CVN

16

Als er geen sneeuw ligt, is het leven voor damherten in december

aangenaam simpel. Gras, bessen, eikels, naalden, bladeren en bast

zijn nog volop voorradig en foerageren kost niet eens de hele dag.

Tijd genoeg om te luieren in de winterzon, bijvoorbeeld in de Amsterdamse

Waterleidingduinen. Daar struikel je bijna over de damherten.

Damherten, in Nederland ingevoerd door de

Romeinen, voelen zich hier duidelijk thuis.

Vooral loofbossen en gemengde, open bossen en

bosranden zijn favoriet. Echte schemer- en nacht-

dieren zijn het niet, ze vreten ook overdag.

Aan het einde van de winter werpen de mannen

hun schoffelvormige gewei af en meteen begint

er een nieuwe te groeien. Kalfjes (alleen de man-

netjes) krijgen na de winter hun eerste gewei, dat

bestaat uit twee spiesen. Ondertussen, van mei

tot en met juli, werpen de hinden meestal één

kalf, van ongeveer 4,5 kilo. Het beestje kan met-

een de hindenroedel volgen, maar ligt meestal

verscholen in het gras. De hinde zoogt vijf tot tien

maanden.

In juli, augustus is het gewei volgroeid en begint

de bast om het gewei, die zorgt voor de aanvoer

van voedingsstoffen, onbedaarlijk te jeuken.

Door met het gewei langs bomen te vegen,

schuurt niet alleen de bast weg, maar markeert

een hert meteen zijn territorium. De bronstperi-

ode breekt aan!

De nekken van de herten zijn steviger geworden

en de adamsappel is duidelijk te zien. Door te

burlen, het gewei tegen bomen te klappen en te

urineren in een uitgetrapte kuil lokt een hert de

hinden. Dominante herten proberen een harem

te vormen en leveren daarvoor forse gevechten.

Uren achtereen rammen ze hun geweien tegen

elkaar. Gewonden vallen er zelden en de winnaar

mag het vrouwtje dekken.

Door de bronst verliezen de herten wel zo’n der-

tig procent van hun lichaamsgewicht.

ff* zien - winter 2007

Damhert in de Amsterdamse

Waterleidingduinen

Door Monica Wesseling

Gezocht: damhertWetenschappelijke naam: Cervus damaLeefomgeving: loofbossen, gemengde bossen met veel ondergroei, open plekken, graslandenKleur: van bijna wit tot heel donker. Vaak met lichter gekleurde vlek-kenSpiegel: witte spiegel met donkere bovenrand. Door de lange donkere staart lijkt de spiegel gestreeptEerste gewei: twee spiesenVolwassen gewei: schoffelvormig (bladen tussen de tanden)Gewicht hert: 50-100 kiloGewicht hinde: 35-55 kiloDraagtijd: 32-33 wekenGeluid: zwijgzaam, in de bronsttijd burlt en boert een damhert. Hinde blaat bij gevaarVerspreiding: grote groepen op de Veluwe, Walcheren en in de Ken-nemerduinen en de Amsterdamse Waterleidingduinen

Foto Martin Woike/FN N

atuu

r en

leef

omge

ving

Met IVN Leiden op zoekOp de ochtenden van 16 en 23 december organiseert IVN Leiden een

damhertexcursie in de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD). De be-

groeiing is deze maand zo afgenomen dat de damherten (en de andere

dieren) gemakkelijker te zien zijn.

Verzamelen om 09.00 uur op de parkeerplaats van de ingang Pannen-land, Vogelenzangseduinweg 2, 2114 AS Vogelenzang. Ook bereikbaar met bus 90 vanaf station Heemstede-Aerdenhout. Uitstappen bij halte ‘Bekslaan’, Landgoed Huis te Vogelenzang.Aanmelden vooraf verplicht (vol is vol) bij Rob Timmerman, het liefst per e-mail: robtimm@tiscali.nl of op 071- 402 27 35. Kosten deelname: € 3,50, contant en gepast te voldoen aan de gids. Dit is inclusief de toegang tot de AWD. Parkeren dien je zelf te betalen (via een automaat).

Waar te zienIn de Amsterdamse Waterleidingduinen struikel je bijna over de damherten.

Ze zijn de hele dag actief, maar in de schemer toch het meest. In december

houden de mannengroepen zich vaak op in de weilanden en bosjes bij de

Beukenlaan (bij ingang Oase meteen links).

Ingang Oase ligt aan de Vogelenzangseweg, Heemstede-Aerdenhout. Met

openbaar vervoer; trein naar NS-Heemstede-Aerdenhout, OV-fi ets huren of

lopen (20 minuten). Auto kan bij de ingang (betaald) geparkeerd.

Illustratie: Hans Könemann

Let op sporen De pootafdruk van een damhert lijkt op die van een ree, maar is groter en de ‘tenen’ staan niet naar elkaar toe. In galop springt een damhert met vier poten tegelijkertijd. Vraatsporen aan de bast zijn herkenbaar aan de lange, afgescheurde repen. De donkere keutels zijn 15 millimeter lang en 8 tot 10 millimeter dik. Door het afschuren van de ge-weibast tegen een boom ontstaan eenzijdig beschadigingen; het beuken met het gewei tegen de stam beschadigt de boom rondom.

* fl ora en fauna

Vierde uit een serie met kenmerkende seizoens-

soorten en waar deze te vinden zijn. Met dank

overgenomen van natuurmagazine Grasduinen. De

IVN-afdeling organiseert ter plekke excursies naar

de beschreven soort.

Grasduinen biedt elke maand natuurreporta-ges, foto’s, tips en ideeën om er zelf op uit te trekken. Meer informatie: www.grasduinen.nl

Monica Wesseling is freelance journalist.

17

1818

Grenzeloos WoesteLand

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Door Marieke van Geel

WoesteLand is grenzeloos. Grenzeloos leuk, maar we gaan ook letterlijk

de grens over. Al jaren organiseren we zomerkampen in het buitenland.

Populaire bestemmingen: Ierland, Polen en Duitsland. Wat doet WoesteLand

daar? En waarom eigenlijk?

We gaan met jongeren de natuur in om ze

te laten ontdekken hoe leuk en mooi die is.

Met kampen in Nederland laten we zien dat

je niet ver weg hoeft om in prachtige stukjes

natuur terecht te komen. Toch organiseren

we ook kampen in het buitenland. Om deel-

nemers mee te krijgen die misschien niet

direct in Nederland op vakantie willen. Om-

dat sommige landen toegevoegde waarde

hebben op educatief gebied. En omdat het

hartstikke leuk en spannend is.

Jaren geleden woonde een van onze bege-

leiders op een Camphill Community in Ier-

land. Dit is een leefgemeenschap met ver-

standelijk gehandicapten en medewerkers

van over de hele wereld. Op zo’n gemeen-

schap is zelfvoorzienigheid heel belangrijk,

een thema dat goed binnen de WoesteLand-

idealen past. Het idee om een kamp op een

Camphill Community te organiseren werd

met succes uitgevoerd. En nu gaan we al en-

kele jaren naar Ierland. We werken er samen

met de bewoners van de gemeenschap,

maar soms ook met de complete lokale

bevolking. Dit jaar hebben we een startende

Camphill-gemeenschap in een klein dorpje

geholpen. Op de gemeenschap zelf was

nog niet heel veel werk. Daarom hebben we

samengewerkt met de lokale bevolking, ook

Jeug

d en

jong

eren

voor het dorp. Zo ontstond goed contact

tussen de Ieren en WoesteLanders. Intussen

waren we beroemd (of berucht) in het dorp.

Er deden zelfs allerlei geruchten en roddels

over ons de ronde. Om te laten zien wat we

nu echt deden, organiseerden we een open

avond waar veel locals op af kwamen. Die

avond werd geheel in Ierse stijl afgesloten

in de kroeg.

DuitslandTijdens een vakantie ontdekte een bege-

leider hoe mooi het Rothaar-gebergte in

Duitsland is. Daar wilde hij wel een kampje

organiseren! Door contact te zoeken met

de lokale beheerders van de boswachterij

was al snel een kamplocatie geregeld. Vorig

jaar zomer vond het eerste WoesteLand-

kamp in Duitsland plaats. Het idee was om

ook samen te werken met lokale jeugd.

Een middagactiviteit met de plaatselijke

Waldjugend (een soort scouting) was een Foto’s: WoesteLand

minder groot succes dan gehoopt. De

samenwerking met de beheerders was

echter zo geslaagd dat we de locatie

afgelopen zomer opnieuw bezochten.

Dit keer zonder Waldjugend erbij.

ToekomstWe vragen onze deelnemers na afl oop

van een activiteit of zij nog voorkeuren

hebben voor bepaalde locaties. Op

veler verzoek gaan we proberen in de

zomer van 2008 naar Scandinavië te

reizen. En wegens ongekende popu-

lariteit gaan andere kamplocaties op

herhaling. WoesteLand blijft natuurlijk

vooral ook kampen binnen Nederland

organiseren.

19

Door Michiel de Wit

Jeugd en jongeren

“Op mij komt de situatie in Nederland beter over dan die in de

Verenigde Staten”, aldus Richard Louv, die in ons land was voor

de presentatie van zijn in het Nederlands vertaalde boek ‘Last

child in the woods’. Hierin constateert hij een gemis aan natuur-

ervaringen voor hedendaagse jeugd. Wat hem in Nederland

opviel, was de aanwezigheid van groen in een stad als Amster-

dam, de vele fi etsers (zonder helm!) en boerenland net buiten de

stad. “Veel is hier gepland en gestructureerd, maar dat is in onze

steden niet minder. In de VS is meer wilde natuur, maar dat is in

gebieden waar nauwelijks mensen wonen. Onze steden zijn ste-

rieler en natuurarmer, met in voorsteden minuscule aangeharkte

voortuintjes, en nauwelijks mogelijkheden tot wandelen of

fi etsen. Amerikaanse kinderen gaan steevast met de auto of bus

naar school, sport of vriendjes.” Louv ziet dus wel verschillen,

maar benadrukt dat de hele westerse wereld met gelijksoortige

problemen te kampen heeft.

Wat komen kinderen tekort?“Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid groeien

veel kinderen op zonder met natuur in aanraking te komen. De

leefomgeving en manier van leven van kinderen verandert in snel

tempo. Vooral in de steden (waar het merendeel van de wereld-

bevolking inmiddels woont), maar daar niet alleen. De fysieke

ruimte, waarin kinderen buiten actief zijn, is in de afgelopen de-

cennia drastisch gekrompen: van zo’n tien kilometer tot een paar

honderd meter. Hun ‘virtuele’ belevingswereld is daarentegen

sterk gegroeid. De gevolgen van het vele binnenzitten zijn de-

sastreus. Uit mijn onderzoek onder 3000 gezinnen in de hele VS

blijkt, dat dit leidt tot een heus natuurtekortsyndroom; overge-

wicht, concentratiestoornissen en depressiviteit zijn het gevolg.

Met natuur in aanraking komen, is onmisbaar voor een fysiek en

mentaal gezonde ontwikkeling. Er zijn steeds meer onderzoeken

die daar op wijzen. Door natuurervaringen voelen kinderen zich

rustiger, tevredener en fi tter. Het gevoel van verwondering dat

de natuur oproept, is vaak een levenslange bron van inspiratie

en ook spiritualiteit. Het legt de basis voor betrokkenheid bij

de natuur. De achterban van natuurbeschermingsorganisaties

vergrijst niet voor niets. Kinderen zijn zich vaak wel bewust van

wereldwijde milieuproblemen, maar niet meer vertrouwd met en

Veel kinderen komen nauwelijks nog in aanraking met de natuur en dit

heeft gevolgen voor hun fysieke en mentale gezondheid, concludeert de

Amerikaanse auteur Richard Louv. Onlangs verscheen ‘Het laatste kind in

het bos’, de Nederlandse vertaling van zijn in de VS spraakmakende boek.

Mens en Natuur sprak met Louv over de oorzaken, gevolgen én mogelijke

oplossingen.

“Kinderen moeten weer

de natuur in”NATUUR ESSENTIEEL VOOR GEZONDHEID>

betrokken bij de natuur om hen heen. Ook dat is ongezond – en

slecht voor natuur én milieu.”

Waardoor komen kinderen niet meer in de natuur?“Voor een deel door de moeilijke toegankelijkheid van natuur

voor stadsmensen. Speelplaatsen zijn meestal van steen, als

er parken zijn, hebben die een weinig natuurlijk karakter en

in natuurgebieden mag niet vrijuit gespeeld worden. Andere

oorzaken zijn elektronische verleiders als games, tv, computers.

Verder hebben zowel veel ouders als kinderen een overvolle

agenda, maar veel ouders vergeten dat natuur geen bijzaak is,

maar essentieel: net zo belangrijk als slapen, eten en bewegen!

Ook overdreven onveiligheidsgevoelens spelen een rol – gevoed

door de media.”

Wat moet er gebeuren?“Veel, en er gebeurt ook al veel, ook in Nederland! Alle op-

voeders en jeugdbegeleiders moeten er met de overheid voor

zorgen, dat kinderen weer in de natuur komen (en zelf ook het

goede voorbeeld geven), maar ook de natuur dichter naar de

kinderen brengen. Meer groen in de stad, natuurlijker ingerichte

wijken, speelplaatsen en parken. Het is een serieus en groot

probleem, maar eenvoudiger op te lossen dan het klimaatpro-

bleem.”

Zie de speciale aanbieding van het boek ‘Het laatste kind in het bos’ op pagina 29. Meer informatie: www.cnaturenet.org

Foto: Michiel de Wit

Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie -landelijk

Vrijwilligers cultuur en natuur gezocht op landgoederen! In het project ‘Van Luchtkasteel tot

Dassenburcht’ brengen scholen

jaarlijks een bezoek aan een land-

goed in de buurt. Onder begeleiding

van vrijwilligers trekken de leerlin-

gen erop uit om van alles te weten

te komen over de bijzondere natuur

en cultuur van het landgoed. Speci-

aal voor het project zijn een lesmap

en een dramaserie ‘Het geheim van

de Lindenborch’ ontwikkeld. Wilt u

als vrijwilliger ook deelnemen aan

dit project? Dat kan! Voor een aantal

landgoederen is het project nog op

zoek naar enthousiaste vrijwilligers.

Meer informatie op www.vanlucht-kasteeltotdassenburcht.nlOf neem contact op met SME Advies: tel. (030) 63589036.

20

Bergen zand met hoedjes op Het boek ’Bergen zand met hoedjes op’

met tekeningen en gedichten gaat over de

seizoenen, natuur en de vier elementen.

Kleine kinderen en een zandloopkever

spelen de hoofdrol. Ze verwonderen zich

over de wind, het zand en de dieren die

in dit gebied leven. De illustraties van

Paula Gerritsen sluiten aan bij de fanta-

sierijke belevingswereld van kleuters.

Twee pagina’s zijn uitklapbaar en laten de

sfeerverschillen zien tussen dag en nacht.

Nationaal Park De Loonse en Drunense

Duinen is de inspiratiebron geweest voor

de speelse versjes. ’Bergen zand met

hoedjes op’ is leuk voor alle kleuters tot

tachtig jaar. Het boek is onderdeel van een

reeks initiatieven van Natuurmonumenten

en het Nationaal Park om mensen meer te

betrekken bij de natuur. Bij het boek hoort

een veldwerkprogramma voor de groe-

pen 1 en 2 van het basisonderwijs. Het is

verkrijgbaar bij de boekhandel voor € 7,50.

Auteurs: Elle van Lieshout en Erik van Os.

Illustraties: Paula Gerritsen. ISBN 978-90-

276-7494-4. Uitgeverij Zwijsen.

Informatie: www.nationaalpark.nl/ldd

IVN-NatuurNetwerkestafettes afgerond De Overijsselse IVN-NatuurNetwerk-

estafette is in Steenwijk afgesloten.

Alle zeventien afdelingen van IVN in

Overijssel verzorgden het afgelopen half

jaar een etappe rond het centrale thema

‘Wegen voor Natuur’. Tijdens fi etstochten

en wandelingen door het wisselende

landschap van Overijssel werden de

deelnemers gewezen op het belang van

de ecologische hoofdstructuur. Dit keer

werd na elke etappe een traditionele

Twentse goa-stok doorgegeven. Een goa-

stok is een door kamperfoelie tot een

spiraalvorm gedwongen tak, die vroeger

door marskramers werd gebruikt.

Met een laatste wandeling op 14 oktober

kwam ook de estafette in Brabant ten

einde. Na 26 wandelingen kwam de esta-

fette bij Bezoekerscentrum De Kraaijen-

berg in Bergen op Zoom waar IVN-gidsen

van de Groene Zoom een groot aantal

natuurliefhebbers rondleidden. Gedepu-

teerde Onno Hoes gaf de estafettestok

aan Peter Rombouts, voorzitter van IVN

Nederland. Die droeg de stok weer over

aan IVN District Utrecht waar in 2008 een

wandelestafette plaatsvindt.

Natuurprijs voor sepiaproject OosterscheldeDe Paul Fentener van Vlissingen/ AD – Natuurprijs 2007 voor vrijwillig werk in de natuur

gaat naar het Sepiaproject in de Oosterschelde. Felice en Joop Stalenburg, de initiatief-

nemers van het winnende project, ontvingen uit handen van juryvoorzitter Ed Nijpels een

cheque ter waarde van € 25.000,-, de speciale legpenning en een reis naar een van de Afri-

can Parks. Dankzij het Sepiaproject kunnen inktvissen zich veilig voortplanten met behulp

van hutjes van takken in de bodem van de Oosterschelde. De jury was verrast door het

project en noemt het bewonderenswaardig dat twee mensen al hun vrije tijd besteden aan

de bescherming van inktvissen. Paul Fentener Van Vlissingen startte de natuurprijs in 2006

in de hoop mensen te prikkelen ook hun steentje bij te dragen aan de instandhouding van

de natuur in Nederland.

21

Thema Groene Maand 2008: KlimaatTelevisieprogramma’s, paginagrote ad-

vertenties in kranten, mediacampagnes;

klimaat staat volop in de belangstelling.

De effecten van klimaatverandering zijn

buiten zichtbaar. In het Nederlandse

landschap, maar ook dichter bij huis, in

onze achtertuin. Wat zijn nou precies de

gevolgen van klimaatverandering voor

de natuur? De natuur past zich aan, maar

hoe doet ze dat? Welke nieuwe soorten

trekken naar Nederland en welke verdwij-

nen? Genoeg stof tot nadenken, of beter:

om erop uit te trekken en te ontdekken.

Dat kan tijdens een van de vele activitei-

ten in de Groene Maand die uitnodigen

om fi etsend, wandelend, voelend en

kijkend de natuur te ervaren. In de Lan-

delijke Raad is klimaat als IVN-speerpunt

voor 2008 benoemd. Op een aantal dis-

trictsbijeenkomsten is klimaat al aan de

orde geweest. Een belangrijke rol van de

IVN-afdelingen is om aan het publiek te

laten zien wat er in de natuur verandert.

Daarnaast kunnen afdelingen met ge-

meenten overleggen welke maatregelen

kunnen worden getroffen; bijvoorbeeld

de aanplant van bomen ter compensatie

van CO2-uitstoot. Veel afdelingen hebben

behoefte aan praktische ideeën. Doet uw

afdeling al iets rondom klimaat? Meldt u

zich dan bij programmaleider vrijwilligers

Arie de Koning, zodat uw ervaringen ter

inspiratie voor andere afdelingen kunnen

dienen.

Informatie: Groene Maand, www.groenemaand.nl, e-mail: groenemaand@ivn.nl IVN&Klimaat, Arie de Koning, e-mail: a.de.koning@ivn.nlZie ook: www.ivn.nl/klimaat

Alles over vogels en de wetMag ik een gewonde vogel houden? Is mijn buurman in overtreding als hij zijn dak vernieuwt terwijl er gierzwaluwen broeden? Vogelbescherming Nederland heeft een nieuwe website: www.vogelsendewet.nl. Op de website is informatie te vinden over wat wel en niet is toegestaan in relatie tot vogels en hun leefgebieden. U vindt er antwoorden op vragen over bijvoorbeeld het kappen van bomen tijdens het broedseizoen. Maar ook ingewikkeldere vraagstukken komen aan de orde, zoals het plaatsen van windmolens vlak bij belangrijke vogelgebieden. De website is geschikt voor zowel overheden en bedrijven als natuur- en milieuorganisaties, burgers, vogelwerkgroepen en wetlandwachten.

In memoriam: Lenie Bakker-VoetenMet het overlijden van Lenie

Bakker op 5 oktober verloor

IVN-afdeling Gooi e.o. een

waardevol, hardwerkend en lief

lid. Dertig jaar geleden werd

zij lid van IVN en volgde ze de

gidsenopleiding. Naast het

gidsenwerk heeft zij zich ingezet

als secretaris van het bestuur.

Landelijk was zij onder andere

actief in een tentoonstellings-

commissie, waarvoor zij het land

afreisde. Later heeft zij ook nog

de jeugdgidsencursus gevolgd.

Als coördinator van de werkgroep

Wandelingen zorgde Lenie er bij

de zondagse wandelingen altijd

voor dat alle gidsen aan de beurt

kwamen. Ze gebruikte daarbij

steevast haar blocnote, waarin

ze alles kon terugvinden. Werken

met een computer, dat was

niets voor haar. Ze begeleidde

ook de jeugdgidsen en was het

aanspreekpunt voor scholen

en andere groepen. Daarnaast

vormde ze de verbinding tussen

het Goois Natuur Reservaat en

IVN. Lenie deed haar werk met

grote inzet en zorgvuldigheid.

Ze voelde zich verantwoordelijk

voor de afdeling en was trouw

aanwezig op bijeenkomsten. Met

haar werk voor IVN heeft Lenie

in de harten en hoofden van

veel volwassenen en kinderen

de kiem gelegd voor kennis van

en liefde voor de natuur. Haar

echtgenoot Piet heeft haar al

die jaren gesteund zodat Lenie

haar werk voor IVN kon doen.

IVN wenst Piet en de familie veel

sterkte bij het verwerken van het

verlies. IVN Gooi zal zijn best

doen het werk in haar geest voort

te zetten.

Ella van Dongen, voorzitter IVN Gooi e.o.

Minister Verburg zet beleid in voor gezonde, groene jeugdMinister Verburg van Landbouw, Natuur en

Voedselkwaliteit (LNV) wil dat komende school-

generaties in Nederland meer weten over eten

en de groene omgeving. Zij wil de betrokkenheid

van jeugd en een gevoel van medeverantwoorde-

lijkheid stimuleren. Ouders, grootouders, burgers

en maatschappelijke organisaties moeten gaan

bijdragen om de verbondenheid van de Neder-

landse jeugd met natuur te versterken. Dit doet

de minister bijvoorbeeld door subsidies beschik-

baar te stellen. Via de Regeling Draagvlak Natuur

(RDN), waarin jaarlijks 2,5 miljoen euro omgaat,

gaat LNV voorrang geven aan initiatieven die

specifi ek gericht zijn op jeugd. Via deze regeling

wordt bijvoorbeeld het initiatief ondersteund van

IVN en verschillende natuur- en milieuorganisa-

ties om elk kind een ‘topervaring’ in de natuur te

laten beleven (www.nationaleuitdaging.nl). De

minister vraagt de Nationale Parken waar moge-

lijk nog meer aandacht te geven aan de jeugd.

Daarnaast streeft Verburg naar tienduizend

maatschappelijke stageplaatsen in het groen

in 2011. In het programma ‘Groen en de stad’

besteedt de minister de komende vier jaar acht

miljoen euro aan het verbinden van groen met

maatschappelijke thema’s. Jeugd is daarbij een

van de doelgroepen.

WoesteLand in Margriets Betere Wereld Tijdschrift Margriet werkt voor Margriets

Betere Wereld samen met zeventig

vrouwen van verschillende goede doelen.

WoesteLand doet ook mee!

Kijk op www.margrietsbeterewereld.nl en word vriend(in) van WoesteLand!

2222

Polderen op z’n Turks

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Door Diederik van Grieken

Duinen, droge graslanden, steppen en

moerasgebieden. Turkije heeft het allemaal.

IVN’s programmaleider Internationaal Ruud

Maarschall werkt er aan draagvlak en

bewustwording, zodat er duurzamer wordt

omgesprongen met de unieke natuur in

het land.

Ruud Maarschall is regelmatig over

de grens actief namens IVN. In Turkije

traint hij medewerkers van overheden

en maatschappelijke organisaties in

kennis en vaardigheden op het gebied

van duurzaam waterbeheer, plattelands-

ontwikkeling en natuurbescherming. Net

als bij de watergidsencursussen die hij

eerder in Noord-Holland opzette, zorgt hij

ervoor dat deelnemers veel naar buiten te

gaan. “Want dáár gebeurt het”, vertelt hij

enthousiast. “Bovendien is het heel be-

langrijk aan te sluiten bij de voorkennis

en eigen leefwereld van mensen. Ik heb

geleerd eerst vooral veel vragen te stellen

en dan pas mijn verhaal te vertellen.”

WaterbeestjesHet project bestaat uit vijf workshops. De

eerste – over duurzaam waterbeheer –

is inmiddels achter de rug. Samen met

35 vertegenwoordigers van Turkse

partnerorganisaties en waterbeheerders

gingen IVN, KNNV en Universiteit Utrecht

op onderzoek uit bij een waterwinbekken

dat verzilt bleek te zijn. De slechte water-

kwaliteit was al gebleken uit technische

metingen door de Universiteit Utrecht,

maar Ruud maakte dit inzichtelijk voor de

deelnemers door gebruik te maken van

de internationaal-vergelijkende water-

onderzoeksmethode BISEL (Biotic Index

at Secondary Education Level). “Als je

weet welke organismen voorkomen in het

water, kun je vaststellen hoe arm of rijk

het water is”, legt hij uit. Natuurlijk is het

de bedoeling dat de Turkse deelnemers

deze eenvoudige techniek meenemen

naar huis. Daar kunnen ze samen met

Educ

atie

en

com

mun

icat

ie

plaatselijke vrijwilligers maar ook met

bijvoorbeeld scholieren de kwaliteit

van hun eigen water vaststellen. En

dat inzicht, hoopt Ruud, overtuigt de

lokale bevolking er misschien van dat

ze op een andere manier met water

moeten omgaan.

PoldermodelDe Turkse natuurbeschermers leren in

dit project ook vaardigheden op het

gebied van communicatie en samen-

werking. Dat gebeurt met rollenspelen,

waarbij de deelnemers in de huid

van verschillende belanghebbenden

kruipen. In de rollenspellen komen

gezamenlijke en tegengestelde belan-

gen aan de orde en onderhandelen

de deelnemers over samenwerking.

Ruud: “Wie een probleem signaleert,

stapt niet onmiddellijk naar andere

partijen om een oplossing te zoeken.

Natuurorganisaties zijn niet gewoon

om met burgers, boeren, bedrijven en

overheden te overleggen en samen

te werken om zaken te verbeteren. In

die zin kunnen ze in Turkije leren van

ons poldermodel. Hoewel hun rurale

gebieden natuurlijk niet zo plat zijn als

de polders in ons platteland.”

Meer weten? Stuur een e-mail naar Ruud Maarschall: r.maarschall@ivn.nl

Diederik van Grieken is redactielid en correspondent Overijssel.

Project rond vijf thema’s Het project ‘Ontwikkeling van vaardighe-

den van maatschappelijke organisaties

in Turkije op het gebied van waterbeheer,

natuurbescherming en rurale ontwikkeling’

is ontstaan uit een samenwerking tussen

het WWF-Turkije, KNNV, IVN, de Dienst

Landelijk Gebied en de Universiteit Utrecht

(Milieuwetenschappen) en is gefi nancierd

uit het Programma Maatschappelijke

Transformatie (Matra) van het Ministerie

van Buitenlandse Zaken. Dit programma

is vooral gericht op het versterken van

democratische processen in andere landen.

Het project omvat vijf workshops. De eerste

over duurzaam waterbeheer vond afgelo-

pen september plaats. De volgende staan

gepland voor komend jaar. Ze gaan over

de thema’s duurzame rurale ontwikkeling,

watergebruik en natuurbescherming.

IVN ONDERSTEUNT TURKSE PARTNERS>

Foto: Ruud Maarschall

De Stelling van Amsterdam beschermde

tegen invallen van buiten. Een verdedi-

gingslinie, gebouwd om anderen aan te

geven: tot hier en niet verder. We hebben

de Stelling nooit nodig gehad.

Tegenwoordig overschrijden wij in het

rijke westen gemakkelijk de grenzen van

anderen in minder bedeelde delen van

de wereld om te verwerven wat we nodig

hebben. Bijvoorbeeld om palmolie te pro-

duceren voor onze energievoorziening.

Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld thee,

koffi e, bloemen en goud. Onze bio-indu-

strie is door de grootschalige import van

soja voor veevoer mede verantwoordelijk

voor kaalkap in het Amazonegebied. De

aanleg van sojaplantages is daar zelfs de

belangrijkste reden van ontbossing. Ver

weg compenseren we zelfs ons land-

bouwareaal dat we hier verkleinen voor

uitbreiding van natuur en stad.

Het lijkt soms wel of we die grenzen

onbewust overschrijden. Of dat we ze

niet eens kennen. Gelukkig zijn er veel

mensen die zich wél realiseren wat er

gebeurt. Hoe ons handelen raakt aan de

levensvoorwaarden en natuurlijke area-

len van een paar miljard medeburgers. Zij

verliezen hun leefomgeving, gezondheid,

inkomen, zelfstandigheid en hun natuur-

lijk areaal. Tegelijk gebruiken wij onze

kennis om de gedupeerden te steunen,

ze te vertellen wat zij moeten doen. We

voeren politieke druk uit en we bedenken

zelfs van alles om burgers te verrijken

met natuur- en milieukennis door middel

van educatie.

Ik vraag u vooral bloemen en olie, thee

en koffi e te blijven kopen. Maar neem

daarbij wel de bestaansvoorwaarden

van de producenten en het milieu beter

in acht. Duurzaam consumeren begint

ermee dat we onszelf goed informeren:

onder welke omstandigheden leven

de producenten, is het product onder

eerlijke handelsvoorwaarden ingekocht

en wordt bij de productie rekening

gehouden met mensenrechten, milieu en

natuurlijke omgeving? Eenvoudig is dat

niet: het vraagt om veel kennis van en in-

zicht in de complexe samenhang aan de

andere kant van de grens. Om duurzaam

te kunnen handelen moeten we dus ook

We kijken te weinig over de grenzen

De stelling van Amsterdam

Neemt u zelf ook stelling en heeft u een uitgesproken mening over een onderwerp dat een

relatie heeft met natuur, milieu en educatie, stuur deze dan in maximaal 400 woorden

aan: mensennatuur@ivn.nl

De hier ingenomen stelling geeft uitsluitend de mening weer van de auteur, niet van de

redactie of IVN.

23

letterlijk over de grens kijken; ons vooral

ook laten informeren door de mensen die

aan de andere kant van de grens wonen.

Misschien weten zij beter dan wij waar

het om draait. En willen zij wel hun gren-

zen aangeven, maar worden zij daarbij

gehinderd. Het zou ons sieren als wij in

staat zijn de twee kanten van de grens te

bekijken.

Sjef Langeveld Directeur Both ENDS

Reageren op deze stelling? Ga naar www.ivn.nl/forum

Foto: René Ros, Stelling van Amsterdam

24

Agenda

Rondreizende klimaat-tentoonstellingt/m eind 2008 IVN-tentoonstelling in het kader van

HIER Nederland klimaatneutraal

over veranderingen in het klimaat.

Smeltende ijskappen en snel opdro-

gende rivieren. Wat zijn de gevolgen

van klimaatverandering in ons eigen

land?

www.ivn.nl/klimaat > reizende ten-toonstelling

> ZUID-HOLLAND

Het klimaat verandert! Heb jij het al gemerkt?? t/m eind maart 2008Interactieve tentoonstelling die laat

zien wat klimaatverandering doet

met onze eigen omgeving. Ook

worden we uitgedaagd zelf een bij-

drage te leveren aan een gezonder

klimaat. De Newtonhoek in Koets-

huis Weizigt heeft een weerstation.

Vanaf het dak worden dagelijks

neerslag, wind, vochtigheidsgraad

en temperatuur in de omgeving van

het Koetshuis gemeten. Binnen

kunnen bezoekers de metingen op

computers afl ezen: het weer van

dat moment in de omgeving van het

Koetshuis, maar ook metingen van

een jaar terug. In grafi eken is dui-

delijk te zien dat de zomers natter,

maar ook warmer worden.

Weizigt Natuur- en Milieucentrum, Van Baerleplantsoen 30, Dordrecht, http://cms.dordrecht.nl

Als het ijs smelt t/m 24 augustus 2008Wat betekent klimaatverandering voor mensen die

al generaties lang te midden van ‘het ijs’ leven?

Geen voorspellingen maar het woord aan de direct

betrokkenen. Bewoners uit Groenland, Canada,

Alaska, Lapland en Siberië vertellen over hun land

en hun cultuur; heden, verleden en toekomst. Voor

kinderen is er een kinderroute.

Museum Volkenkunde Leiden, Steenstraat 1, Leiden, www.volkenkunde.nl

Winterexcursie:Turen over de grens van land en water “Bij ons gaat de natuur tussen Nederland en België niet van het ene land over in het ande-re”, vertelt Korrie Stroo, secretaris van IVN Walcheren. “De Westerschelde vormt een ‘grens’ van water.” Hier, temidden van bos, kreek, weide, schor en een oorverdovende stilte, ligt Fort Rammekens. Een groene oase, waar historie, cultuur en natuur samenkomen. Fort Ram-mekens stamt uit 1547 en is het oudste zeefort van West-Europa. Het gedeeltelijk vervallen fort biedt uitzicht over de Westerschelde. Het vormt het hart van het natuurgebied van Ram-mekenshoek en het Ritthemse bos. Vanaf hier zie je aan de overkant de kust van Zeeuws-Vlaanderen. Dit is de enige plaats op Walcheren waar nog schor is overgebleven, dus loop je van het schor van het Ritthemse strand of vanaf de dijk in het water. Als je het fort nadert, stap je volgens Korrie meteen over een ‘grens’ terug in de tijd. “Het fort heeft nog steeds de imposante uitstraling van toen. Het is bijzonder ronddwalen over de wallen. De helderheid van het weer bepaalt het zicht. Als het mistig is, zie je niks maar hoor je de boten blazen!”

Datum: 26 en 27 december 2007, start 14.00 uur, einde 15.30 uur.Startplaats: Ritthem. Kosten: € 2,50 vanaf 6 jaarInformatie: IVN Walcheren, Korrie Stroo, e-mail: k.stroo@zonnet.nl, www.ivn.nl/walcheren, www.fortrammekens.nl

Voor meer winterexcursies en vele andere activiteiten van IVN-afde-lingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor natuur- en milieueducatieve centra zijn te vinden op en via www.podiumonline.nl

Foto

: Z

ee

uw

s M

ari

tie

m M

us

eu

m

25

> UTRECHT

Nederzettingen

t/m 30 maart 2008 Het leven van de steen speelt zich in een voor ons ongrijpbare dimensie af. Geo-

logische processen beslaan langere periodes dan een mensenleven. Honderd

jaar is niets voor een steen. De stenen beelden van kunstenaar Adri Verhoeven

zijn glad gepolijst of juist ruwe, onbewerkte blokken. Ze roepen een beeld op

van vervlogen tijden, van kleine nederzettingen die inmiddels zijn verlaten door

hun bewoners. Een wandelroute leidt je vanaf het kasteel over het landgoed in

Engelse landschapsstijl langs de verschillende beelden.

Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl

> GRONINGEN

‘God schiep ...... Linnaeus ordende’ t/m 27 januari 2008 Tentoonstelling naar aanleiding van de driehonderdste geboortedag van de

beroemde natuuronderzoeker Carolus Linnaeus (1707-1778). Naast het leven

en werk van deze beroemde Zweed wordt ook het onderzoek van de Groningse

zoöloog Heinrich Kuhl (1797-1821) belicht, door tijdgenoten een ‘tweede Lin-

naeus’ genoemd. Topstukken die nooit eerder in Groningen tentoongesteld zijn

geweest, zijn de eerste drukken van de publicaties van Linnaeus en een collec-

tie gigantische bloemmodellen.

Universiteitsmuseum Groningen, Oude Kijk in ‘t Jatstraat 7a, Groningen, www.rug.nl/museum

> OVERIJSSEL

Het Waaromdiert/m 6 januari 2008Educatief project over het stellen

van vragen. De mens is waarschijn-

lijk het enige wezen dat in staat is

vragen te stellen. Veel wetenschap-

pelijke en technische ontwikkelin-

gen zijn gedaan omdat iemand de

juiste vraag stelde. Maar ook door

je af te vragen waar je staat en waar

je naar toe gaat kan je wellicht voor-

komen dat je dingen doet, die je

eigenlijk niet wilde doen. Kinderen

kunnen onder andere proefjes doen

die te maken hebben met magne-

tisme, bliksem en microscopie.

Toegankelijk voor alle bezoekers

van het museum.

Stedelijk Museum Zwolle, Melkmarkt 41, Zwolle , www.stedelijkmuseumzwolle.nl

> GELDERLAND

‘Oog voor Natuur’t/m 29 december 2007Galerie Smith in Style in Opheusden viert

haar vijfjarig bestaan met een grote expo-

sitie en een nieuwe naam: Kunstgalerie

Oog voor Natuur. Op zaterdagen gratis te

bezichtigen van 10.00 tot 17.00 uur of op

afspraak op een doordeweekse dag.

Kunstgalerie Oog voor Natuur, Lindelaan 2a, Opheusden, (0488) 442366, www.oogvoornatuur.com

Kletsnat voor de allerkleinstenTot begin februari 2008Kindertentoonstelling (4-8 jaar) over

de onderwaterwereld. Kletsnat is een

tovenaar die diep in het meer woont. Hij is

bevriend met de onderwaterdieren, zoals

kikker, eend, forel en paling. Deze dieren

komen in contact met de kinderen die aan

de waterkant spelen. Ze vertellen over hun

leven onder de waterspiegel.

Natuurmuseum Nijmegen, Gerard Noodt-straat 121, Nijmegen, www.natuurmuseum.nl

> BRABANTDuurzame survivalTot en met eind december 2007Expeditie Ecotopia is een spannende ‘survivalex-

positie’ voor kinderen (6 t/m 15 jaar). ‘Back to the

basics’ van techniek door te leren hoe met eenvou-

dige materialen tot goed werkende technische en

duurzame oplossingen is te komen. Spel, plezier

en fysieke inspanning komen in Ecotopia samen.

Scholen kunnen op afspraak terecht, overige geïn-

teresseerden op de woensdag- of zondagmiddag.

Milieu Educatie Centrum Eindhoven, Genneperweg 145, Eindhoven, www.mecehv.nl

Brabant in de Ban van Buitent/m 1 juni 2008De tentoonstelling, die in samenwerking met het

75-jarige Brabants Landschap en het Belgische

Kempens Landschap is opgezet, belicht Brabant

vanuit verschillende perspectieven en gaat zelfs

de landsgrens over. Een interactieve tentoonstel-

ling die de bezoekers verleidt om de laarzen aan te

trekken en het landschap te bewonderen. In de ten-

toonstellingsruimte staan dertien ‘vertrekpunten’:

virtuele doorkijkjes

naar het Brabantse

landschap. Zo

fi etst de bezoeker

door verschillende

prachtige Bra-

bantse streken of

luistert hij naar een

gedicht opgedragen aan een typisch Brabants land-

schap. Ook worden uittips gegeven.

Natuurmuseum Brabant, Spoorlaan 434, Tilburg, www.natuurmuseumbrabant.nl

Kleur om te overlevent/m 22 februari 2008 Deze tentoonstelling van IVN Valkenswaard in NEC

De Vroente in het Vlaamse Kalmthout belicht in

hoeverre de kleur van een plant of dier bepalend

is voor zijn overlevingskansen. Planten en dieren

die geen enkele verdediging hebben, moeten zich

verstoppen zodat ze niet opgemerkt worden. Kleu-

ren helpen dus in belangrijke mate mee in de grote

strijd om het bestaan, het spel van kat en muis, van

rover en prooi. Er is voor kinderen van alles te zien

en te doen, zoals een dominospel, vlindermemory

en een elektros-

coop en voor de

kleinsten een

aparte dia-serie.

De tentoonstelling

is geschikt voor

kinderen van 4 t/m

12 jaar. Gratis toe-

gang. Doorde-weekse dagen geopend van 09.00-

17.00 uur, weekend en feestdagen 14.00-17.00

uur. (Gesloten tussen Kerstmis en Nieuwjaar.)

NEC De Vroente, Putsesteenweg 129, 2920 Kalmt-hout, www.devroente.be

Bezorgd over de klimaatverandering?Compenseer je CO2-uitstoot èn investeer in groene ontwikkeling.

Dat doet Hivos ook.

Met waterkrachtcentrales in Guatemala, biogasinstallaties in Cambodja

en houtfornuizen in Tanzania.

www.hivosklimaatfonds.nl

14651-025_HIVOS tbv MensenNatuur1 1 26-10-2007 10:06:20

(advertentie)

Planeet AardeFothergill, A., Kosmos Uitgevers, ISBN:

9789021582467, ISBN10: 9021582465, Harde

kaft, prijs € 29,95.

Planeet Aarde laat op indrukwekkende wijze zien hoe mooi de natuur op aarde is en wat we

misschien op het punt staan te verliezen. De

bijbehorende bioscoopfi lm Earth draait in de

bioscopen, de tv-serie Planet Earth is vanaf het

voorjaar 2008

te zien op de

Nederlandse

televisie.

Gesignaleerd Door Margot van den Akker, IVN Kenniscentrum

Vernieuwd: Zoekkaartenboek 3e drukIn de natuur is van alles te ontdekken. Door

het vragenspel in de zoekkaarten zijn de

meest voorkomende planten en dieren makke-

lijk zelf te ontdekken. In deze vernieuwde druk

ook extra zoekkaarten. Vanaf acht jaar.

Prijs: € 19,95, te bestellen via de internet-

winkel van Natuurmonumenten:

www.natuurmonumenten.nl

De 50 beste wandelingen in NederlandEditie 2007. Luxe bewaarcassette met ringband,

geheel in vier kleuren, Kosmos Uitgevers, ISBN:

9789021581873, prijs € 24,95.

De 50 beste wandelingen in Nederland laat de enorme afwisseling in Nederland zien: een

verzameling van de allerbeste wandelingen uit

de reeks Wat & Hoe-Wandelgidsen in een luxe

bewaarcassette. Voor

deze editie zijn acht

nieuwe, exclusieve

wandelingen uitgezet.

De routes worden

aangeboden in een

praktische uitneem-

bare vorm. Alle

informatie die tijdens

de trip van belang is,

staat beschreven op

de uitvouwkaart.

Als het ijs smelt – gevolgen voor bewoners van de Noord-poolBuijs, C., Zutphen Walburg-

pers 2007, 160 pagina’s, ISBN:

9789057305269, te koop in de

museumwinkel van Museum Vol-

kenkunde in Leiden: € 29,95.

De opwarming van de aarde is een hot issue. In Nederland maken we ons zorgen, maar wat staat de bewoners van de poolgebieden te wachten? Alles in hun leven raakt

aan sneeuw en ijs. Het recente

besef dat het echt ernst is met de

klimaatverandering richt steeds

nadrukkelijker de schijnwerpers

van de wereld op de poolgebieden.

In deze uitgave geeft Cunera Buijs

een historisch overzicht van de

eeuwenoude tradities van de Inuit

(Groenland, Alaska en Canada),

de Nivch en Oroch (Siberië) en de

Sami (Lapland). De verandering

van klimaat en milieu betekent niet

alleen de teloorgang van het oude.

Er dienen zich namelijk ook nieuwe

kansen aan.

27

www.weareclimateneutral.comConsumenten kunnen op verschillen-

de manieren een bijdrage leveren aan

het verminderen van de CO2-uitstoot.

Bijvoorbeeld door klimaatvriendelijk

te dineren. Ook kunnen particulieren

en organisaties hun CO2-voetafdruk

uitrekenen. Op deze site staan ook

tips ter reductie daarvan. Een van de

acties via de site is ‘Eén miljoen auto’s

klimaatneutraal voor eind 2007!’

www.vogeltrackers.nlOp deze site (voor kinderen) staat

informatie over de Nationale Trekvogel

Competitie, vogelfi lmpjes, spelle-

tjes, quizvragen en opdrachten over

trekvogels.

www.ivn.nl/samendenatuurin Hier vinden IVN’ers en andere

geïnteresseerden meer informatie.

Bijvoorbeeld over het starten van een

natuurgroep, bijscholing voor IVN-na-

tuurgidsen en informatie voor mensen

met een verstandelijke beperking.

Websites

2828

NatuurgidsencursusIVN Mark & Donge en RoosendaalB. Auener, M. Jenneskens, D. van der Meer, C. van der

Meer, G. van Opstal, M. Verhagen, A. Veuskens, J. Ass-

man, G. Crielaard, M. Erich, P. Hanemaaijer, E. Hartman,

C. Kolmeijer, A. Rietveld, J. Weijs, J. van der Aa, H. Ak-

kermans, R. Frieswijk, H. Martens, J. Oomen, E. Ploum,

R. van Rijn, J. Tolsma, M. Graaumans, C. Kerstens, M.

Kuijstermans, J. van der Pas, J. Vermunt.

Jubilea / Geslaagden Jong en gezond? Naar buiten!Veel kinderen komen nauwelijks meer in de natuur. Dat blijkt uit het recent vertaalde en bij IVN te bestellen boek ‘Het laatste kind in het bos’ van de Amerikaanse auteur Richard Louv (zie elders in dit nummer). Ook andere onderzoeken tonen aan, dat ‘natuurervaringen’ onmisbaar zijn voor de fysieke en mentale gezondheid, zeker van jeugd. Maar willen ze wel naar buiten? Natuur moeten we slim presenteren en combineren met games en dergelijke. Mijn 9-jarige dochter verzuchtte onlangs: ‘Weet je wat ik het leukste vind? Buiten spelen én met computers!’

In de strijd tegen het natuurtekortsyndroom is krachten-bundeling het sleutelwoord. Geheel in de traditie van IVN! Onlangs tekenden de noordelijke regiodirecteuren van IVN en Staatsbosbeheer een intentieverklaring om een gezamenlijke droom te realiseren: uiteindelijk alle basisschoolleerlingen een keer per jaar actief in de natuur. Het onlangs met de Vlinderstichting gestarte project rond de grote vuurvlinder in Zuidoost-Friesland is daar een mooi voorbeeld van. En het pilotproject ‘Be-trokken bij Buiten’ van IVN en landschaps- en terreinbe-heerders creëert de eerste maatschappelijke stages in het groen voor leerlingen van het Voortgezet Onderwijs. Dit komt tegemoet aan het streven van LNV-minister Verburg hen kennis te laten maken met maatschappe-lijke aspecten van de groene omgeving.

Het is essentieel dat jongeren worden betrokken bij natuur en milieu. De LNV-sector is voor een duurzame samenleving even belangrijk als bedrijfsleven of over-heid. Natuur blijkt een ‘harde waarde’, niet iets knuffe-ligs. Hier is een inhaalslag te maken.

Schoolgidsen, natuurouders, jeugdbegeleiders en Woestelanders van IVN nemen daarbij als vanouds het voortouw!

Jurr van DalenAlgemeen directeur IVNvandalen@ivn.nl

Samen de natuur inNationaal Park De MeinwegJorg Vossen, Renier Smals, Laurens Koppen, Rinie Claes-

sens, Joost Schoenmakers, Wilbert van Tongeren, Jan

Gubbels, Dieny van de Laar, Simone Glomb, Resi Knub-

ben.

IVN EindhovenZie foto, vlnr:boven: Hans de Groot, Rob Muskens, Michel Goethals,

Theo Lemmers, Truus Pennings

onder: (Minke Greve, docente), Marian Smeets, Joke

Dijksman (certifi -

caat, halverwege in-

gestroomd), Mariska

Gerrits, (Lisette van

Schijndel, docente).

Eefje van Wissen 40 jaar in dienstIn 1967 werd het Europees Centrum voor Natuurbescher-

ming opgericht, dat werd gehuisvest bij IVN. Ko Zweeres

werd aangesteld als hoofd van dit centrum. Eefje van

Wissen, toen nog Eefje Pinkster, kwam hem assisteren.

Dat is intussen 40 jaar geleden.Tegenwoordig kent ieder-

een haar van het Directiesecretariaat en de ledenservice.

Haar jubileum werd

gevierd als reünie

met haar oud-colle-

ga’s en IVN-vrienden

uit de beginjaren

van IVN.

29

ALS HET IJS SMELT - Gevolgen voor bewoners van de Noordpool

Lezersaanbiedingen

Decemberkorting op: Veldagenda 2008

Decemberkorting op: Het laatste kind in het bos

Het klimaat verandert. Het ijs smelt. In de me-

dia wordt dagelijks gesproken over oorzaak

en gevolg: hoe zal de wereld er over 50 jaar

uitzien? Volkenkunde doet geen voorspel-

lingen maar kijkt en luistert in de klimaat-

neutraal tot stand gekomen tentoonstelling

‘Als het ijs smelt’ naar de direct betrokkenen.

Groenland, Canada, Alaska, Lapland en

Siberië. De bewoners van deze poolgebieden

komen in speciaal voor de tentoonstelling ge-

maakte interviews uitgebreid aan het woord.

Tentoonstelling ALS HET IJS SMELT – Gevolgen voor bewoners van de Noordpool13-10-2007 tm 24-08-2008

Korting € 2,00; lezers van Mens en Natuur

betalen € 6,50 i.p.v. € 8,50 entree

voor de tentoonstelling

Looptijd 16 dec. 2007 t/m 16 mrt 2007

Geldig max. 2 personen per bon en niet i.c.m.

andere acties

Bon Lezers kunnen zich melden bij de

kassa van het museum met de bon of

deze pagina.

Museum VolkenkundeSteenstraat 1, Leiden, T 071-5168800

www.volkenkunde.nl

Geopend di t/m zo.Gesloten op ma (behalve op 25/2) en op 25/12 en 1/1.

Richard Louv Het laatste kind in het bosHoe we onze kinderen weer in contact brengen met de natuur

Nog nooit zaten zo veel kinderen binnen, vaak

achter een tv of computer. De auteur laat aan

de hand van recent onderzoek zien dat direct

contact met de natuur van wezenlijk belang

is voor lichamelijke en geestelijke gezond-

heid van kinderen. Hij vertelt ook hoe we

de verbroken relatie met de natuur kunnen

herstellen.

pb, 384 pagina’s

Speciale decemberprijs voor IVN-leden:

€ 17,95 en geen verzendkosten!(Normale prijs: € 19,95 + € 3,95 verzendkosten)

Ja, ik bestel ‘Het laatste kind in het bos’ Bestelcode DV 49:Naam: dhr/mevr.

Adres:

Postcode - woonplaats:

Telefoon:

Email:

Deze bon (met bestelcode) ingevuld opsturen naar: IVN/KNNV

Uitgeverij, Antwoordnummer 16542, 5280 WJ Boxtel

Veldagenda 2008Voor de actieve natuurwaarnemerEen handige én mooie agenda voor het note-

ren van al je natuur- en andere afspraken!

> Met schitterende foto’s van landschappen,

dieren en planten door ecoloog en natuur-

fotograaf Ruben Smit

> Een activiteitenagenda met aankondi-

gingen van allerlei natuuractiviteiten, zoals

lezingen en landelijke natuurdagen.

> Natuurkalender met gegevens over wanneer

wat zingt en bloeit, wanneer eerste vlinder

verschijnt, de eerste ganzen vertrekken, de

maancyclus, zonsopkomst en -ondergang.

> Met fototips, in een praktische ringband.

18 x 18 cm, 120 pagina’s

Speciale decemberprijs voor IVN-leden:

€ 9,95 en geen verzendkosten!(Normale prijs: € 12,95 + € 3,95 verzendkosten)

Ja ik bestel de Veladagenda 2008 Bestelcode AG 08:Naam: dhr/mevr.

Adres:

Postcode - woonplaats:

Telefoon:

Email:

Deze bon (met bestelcode) ingevuld opsturen naar: IVN/KNNV

Uitgeverij, Antwoordnummer 16542, 5280 WJ Boxtel

30

ADRESSEN IVN>

Mens en NatuurKwartaalmagazine voor leden en relaties van IVN

58ste jaargang – nummer 4

Winter 2007

Postbus 20123

1000 HC Amsterdam

e-mail: mensennatuur@ivn.nl

www.ivn.nl/mensennatuur

Redactie:

Michiel de Wit (hoofdredacteur), Zefea Samson (redacteur),

Annemieke Lenssinck (eindredactie), Caroline Dekker, Diede-

rik van Grieken, Ria van Griethuizen

Correspondenten:

Frits Colnot, Marcel Donks, Arthur Hilgersom, Sander van der

Leest, Ineke Noordhoff, Henk Sijsenaar, Yvonne Zwikker

Medewerkers aan dit nummer:

Marieke van Geel, Sjef Langeveld

Vaste medewerkers:

Rob van de Bor, Margot van den Akker

Ontwerp en vormgeving:

En-i, Nijmegen

Druk:

Hollandia - De Volharding, Amsterdam

Advertenties:

All-Round Media Services, Haarlem,

tel. (023) 5245336, e-mail: amedia@xs4all.nl

IVN is lid van de World Conservation Union IUCN, the

Foundation for Environmental Education in the Netherlands

(FEEN) en de Vereniging NOV (Nederlandse Organisaties

Vrijwilligerswerk).

De Nationale PostcodeLoterij steunt IVN.

COLOFON <IVN NederlandPostbus 20123, 1000 HC Amsterdam

tel. (020) 6228115

e-mail: ivn@ivn.nl

www.ivn.nl

IVN Ledenservice Bereikbaar van maandag t/m donderdag,

tussen 9.00 en 16.00 uur.

tel. (020) 5308860

e-mail: ledenservice@ivn.nl

IVN Consulentschap Drenthe Postbus 125, 9400 AC Assen

tel. (0592) 371740

e-mail: consulentschap.drenthe@ivn.nl

www.ivn.nl/drenthe

IVN Consulentschap Groningen Postbus 1020, 9701 BA Groningen

tel. (050) 3135933

e-mail: consulentschap.groningen@ivn.nl

www.ivn.nl/groningen

IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538, 8901 BH Leeuwarden

tel. (058) 2890463

e-mail: consulentschap.fryslan@ivn.nl

www.ivn.nl/fryslan

IVN Consulentschap Utrecht Oostbroek, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt

tel. (030) 2210599

e-mail: consulentschap.utrecht@ivn.nl

www.ivn.nl/utrecht

IVN Consulentschap FlevolandBotter 11-37, 8232 JN Lelystad

tel. (0320) 258980

e-mail: consulentschap.fl evoland@ivn.nl

www.ivn.nl/fl evoland

IVN Consulentschap GelderlandJansbuitensingel 13, 6811 AB Arnhem

tel. (026) 3512927

e-mail: consulentschap.gelderland@ivn.nl

www.ivn.nl/gelderland

IVN Consulentschap Noord-HollandDorpsstraat 65, 1901 EJ Castricum

tel. (0251) 650783

e-mail: consulentschap.noordholland@ivn.nl

www.ivn.nl/noordholland

IVN Consulentschap Zuid-HollandOchterveltstraat 41 b, 3015 XL, Rotterdam

tel. (010) 4779669

e-mail: consulentschap.zuidholland@ivn.nl

www.ivn.nl/zuidholland

IVN Consulentschap Zeeland Postbus 334, 4460 AS Goes

tel. (0113) 211675

e-mail: consulentschap.zeeland@ivn.nl

www.ivn.nl/zeeland

IVN Consulentschap Brabant Postbus 883, 5280 AW Boxtel

tel. (0411) 614111

e-mail: consulentschap.brabant@ivn.nl

www.ivn.nl/brabant

IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond

tel. (0475) 386460

e-mail: consulentschap.limburg@ivn.nl

www.ivn.nl/limburg

Natuur en Milieu Overijssel Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle

tel. (038) 4250960

e-mail: info@natuurmilieu.nl

www.natuurmilieu.nl

Op zoek naar duurzaam werk?meer dan 100 vacatures!

voor actuele vacatures:bij non-profit organisaties en bedrijven met een duurzame visie.

www.duurzamevacaturebank.nl

DUURZAMEvacaturebank

(advertentie)

31

Door Caroline Dekker In het West-Friese Bovenkarspel bestaat een bijzondere sa-menwerking tussen IVN-afdeling West-Friesland en de vereni-ging voor weer- en sterrenkunde Orion. Vanuit NME-centrum De Terp aan de rand van het Streekbos organiseren IVN en Orion activiteiten voor gezinnen, kinderen en volwassenen. Een greep uit het grote aanbod: kijken naar zonuitspattingen met speciale zonnekijkers, lezingen, vaarexcursies met de fl uisterboot en trekvogels kijken. “De IVN-afdeling bestaat uit een zeer actieve, enthousiaste groep mensen die jaarlijks ruim vierduizend schoolkinderen door het Streekbos begeleiden”, vertelt Toos Brink, PR-mede-werkster van IVN West-Friesland. “Orion is opgericht om meer bekendheid te geven aan weer- en sterrenkunde en vooral kinderen daarvoor te interesseren”, aldus Orion-secretaris Theo Mulder.

Dat IVN en Orion elkaar mooi aanvullen bleek bijvoorbeeld in de Nacht van de Nacht op 27 oktober. Orion verzorgde lezingen over het planetarium en de werking van de ogen in licht en donker. Een IVN-natuurgids nam de bezoekers mee het Streekbos in om hen te laten ervaren hoe donker of juist licht het in de natuur kan zijn. De bezoekers kregen ook uitleg over het belang van donkere nachten voor het dierenleven. Zo’n dertig mensen wisten De Terp te vinden; het voormalige klaslokaal zat fl ink vol.

IVN en Orion groeien wegens het succes uit hun jasje. Voorzit-ter Tjalling James van IVN West-Friesland: “Na overleg met gemeente en recreatieschap is de kogel door de kerk: in het voorjaar van 2009 komt er een nieuw gebouw in het Streek-bos waarin IVN, Orion en een horecagelegenheid een plek krijgen.” Orion-voorzitter Hibbe van der Veen: “Onze grootste wens? Een sterrenkoepel op het dak.”

Er is altijd wel wat te beleven in en om De Terp. Kijk voor meer informatie op www.ivn-westfriesland.nl en www.orionweb.nl

Caroline Dekker is redactielid en correspondent Noord-Holland.

Bij ons in... Bovenkarspel

Heeft uw werkgroep, afdeling, dienst of centrum ook een opmerkelijk of

succesvol project? Meld het bij mensennatuur@ivn.nl

Foto: Martine Sprangers

Het blijkt niet gemakkelijk om jongeren te betrekken bij natuur,

milieu en landschap. MSN, TMF, mobieltjes en een overvolle agenda

vergen veel van hun vrije tijd en de natuur schiet er dan bij in. Terwijl

buiten zijn zo leuk kan zijn. IVN Vereniging voor natuur- en milieueducatie

laat ze dat graag zien. Wonderweb is een lespakket dat IVN ontwikkelde

voor leerlingen in groep 5 en 6. Daarmee gaan ze op ontdekkingsreis

naar de natuur in de buurt van hun school en huis.

Op www.wonderweb.nl verdiepen ze hun ontdekkingen en

wisselen ze ervaringen uit. Het ontwikkelen van zo’n pakket kost veel

geld. IVN denkt dat dat dubbel en dwars terugkomt. Door dit lespakket

ontdekken de kinderen de verscheidenheid aan dier- en plantsoorten,

de relaties daartussen en het belang van die verscheidenheid. Deze

zoge heten biodiversiteit bepaalt niet alleen de rijkdom, maar ook de

kracht en gezondheid van de natuur, wereldwijd. Daarom houden

natuur beschermers en beleidmakers over de hele wereld zich hiermee

bezig. En nu dus ook onze schoolkinderen. En dat is belangrijk voor de

toekomst van iedereen.

De Postcode Loterij steunde

IVN in 2006 met 1,9 miljoen euro.

Vanaf 1996 ontving IVN in totaal

11,1 miljoen euro. Met z’n allen

werken we aan een betere wereld.

IVN natuur- en milieueducatie en de Postcode Loterij.

spelen met de natuur.

Bijvoorbeeld:

Samen maken we het verschil.De Postcode Loterij steunt 53 goede doelen. Ga naar www.postcodeloterij.nl