Mens en Natuur

Landschap, natuur en cultuur

Creatieve werkvormen: broodbakken in een molen

Leesbaar landschap: kijken door vier brillen

Zet duurzaam consumeren op de kaart!58ste jaargang - nummer 3, najaar 2007

Magazine voor leden en relaties van IVN

Groene Maand 2007:Landschap en cultuurhistorie

www.ivn.nl

2

Ik kan er niets aan doen, maar als ik in september wandel, kijk ik heel vaak naar beneden. Zijn ze er al? En zijn ze met veel? De bovisten, de gaatjes en plaatjes?

Paddestoelen dus. Eind september vorig jaar was ik gids bij een wandeling op een landgoed in mijn woonplaats. Er waren nog maar weinig paddestoelen en ook het blad was nog niet verkleurd. Maar als gids ben je niet voor één gat te vangen. En dus vertelde ik over wat al wél te zien was. En, heel voorzichtig, over wat nog zou kunnen komen.Onder de wandelaars was ook een moeder, de vrouw van de kapper. Ze was met een paar bovenbouwschoolkinderen op pad. De kinderen zwaaiden veelvuldig met stokken en speelden tikkertje en bomenverwisselaartje. Rustig was het niet! Ik duimde dat er iets spectaculairs op ons pad zou komen. Iets waarmee ik ze zou kunnen boeien, al was het maar een vliegenzwam. Maar meer dan wat oude berken-zwammen en overrijpe bramen kwamen we niet tegen. De moeder bedankte ons na afl oop hartelijk. De jeugd was al vertrokken.

Een paar weken later moest mijn haar worden geknipt. Bij de kapper trof ik de jongens weer.De oudste gaf mij een weckpot met verkleurde bladeren en vliegenzwammen als dank voor de wandeling. Op weg naar huis zag ik heel veel vliegenzwammen. Ze schoten als pad-destoelen uit de grond.

Tekst: Rob van de Bor(lid IVN Ede)

Herfstgevoel

Wat geeft u een herfstgevoel? Vertel het en laat het zien aan: mensennatuur@ivn.nl

Foto: Koos Dansen

3

> NATUUR EN LEEFOMGEVING

Landschap, natuur en cultuur In de Groene Maand staat ‘landschap en cultuurhistorie’

centraal. Een thema waar steeds meer aandacht voor is.

Naast de ontwikkeling van nieuwe natuur, koesteren we

ons erfgoed, ook waar het om natuur en landschap gaat.

Soms betekent dat: kiezen.

> EDUC AT IE EN COMMUNIC ATIE

Broodbakken in een molen Wat doen IVN-afdelingen zoal om cultuur en natuur met el-

kaar te vervlechten? Vier studentes van de Hogeschool Arn-

hem gingen op onderzoek uit. De uitkomsten en adviezen

over nieuwe werkvormen bundelden ze in het handboek

‘Van sterrebos tot Fluistertocht. Aan de slag met sporen in

het landschap’.

De vierbrillenmethode van Leesbaar Landschap

Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland wil mensen

meer betrekken bij het landschap en de ontwikkeling ervan.

Vrijwilligers gingen aan de slag met de methodiek Leesbaar

Landschap om de veelzijdigheid en de unieke waarden van

het landschap naar boven te halen.

> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S

Landschap lezen rondom ApeldoornOok in de weelderige natuur van de Veluwe zijn talloze

sporen te vinden van menselijke activiteit. IVN Apeldoorn

organiseert regelmatig fi etstochten en leert deelnemers het

landschap lezen.

> JEUGD EN JO NGEREN

Natuurbeheer: cultiveren voor landschaps-behoud Deze zomer waaierden weer veel jongeren uit over Neder-

land en een beetje buitenland. Op kamp met WoesteLand,

om natuur te cultiveren en zo bij te dragen aan het behoud

van landschappen.

Inhoud

Mens en Natuur58ste jaargang - nummer 3, najaar 2007

12

14

Vaste rubrieken

7 Thuis in de natuur

Ton Lemaire: “Mooi landschap is topervaring” 8 Uit het veld - provincies

20 Uit het veld - landelijk

21 Jubilea/Geslaagden

23 De stelling van Amsterdam

“Rijksoverheid doet landschap in uitverkoop”24 Agenda

27 Gesignaleerd

29 Lezersaanbiedingen

31 Bij ons in… Son en Breugel

22

4

12

18

14

22

4

Foto omslag: Valentijn te Plate, Stichting Nederlands Cultuurlandschap

Een rijke boodschapIVN’ers weten al lang dat cultuurhistorie

en landschap niet los van elkaar staan.

Dit idee krijgt nu steeds meer vorm in ons

denken en in het IVN-beleid. Dat merken

we bijvoorbeeld in de opleiding van de

gidsen, waarbij steeds meer aandacht

is voor de plek van cultuurhistorie in het

landschap. Dat is leuk voor IVN’ers, want

het maakt onze boodschap rijker. Door

op de samenhang van landschap en cul-

tuurhistorie te wijzen, wordt ons verhaal

veelzijdiger. Bovendien spreken we zo

meer mensen aan. Aan alle kanten dus

winst. Maar er is nog veel meer mogelijk.

Veel afdelingen gebruiken dit jaar de

Groene Maand om in te zoomen op het

cultuurhistorische aspect in onze natuur.

Iets wat natuurlijk ook na de Groene

Maand verder vorm kan krijgen.

Ook in september: de negende editie van

Duurzame Dinsdag. Centraal staat dit jaar

duurzaam consumeren. Anders gezegd:

consumeren zonder dat het milieu

daarvan ernstige schade ondervindt en

zonder dat mensen eronder lijden. Dat

betekent dat je als consument rekening

houdt met de manier waarop producten

zijn gemaakt. De boodschap van Duurza-

me Dinsdag is gericht aan de politiek en

beleidsmakers. Maar duurzaam consu-

meren is iets dat wij als IVN voortdurend

en breed kunnen uitdragen. Zoals bij veel

andere IVN-activiteiten is onze rol daarbij

tweeledig: bewustwording creëren en een

voorbeeld geven.

Peter RomboutsVoorzitter IVN

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng In de Groene Maand staat ‘landschap en cultuurhistorie’ centraal. Een the-

ma waar steeds meer aandacht voor is. Naast de ontwikkeling van nieuwe

natuur, koesteren we ons erfgoed, ook waar het om natuur en landschap

gaat. Soms betekent dat: kiezen.

Het Nederlandse landschap heeft zich onder invloed van de

mens ontwikkeld tot wat het nu is. In cultuurhistorisch erfgoed

blijft die geschiedenis zichtbaar, in stenen monumenten,

in archeologische sporen en in landschappen. Sommige

landschappen worden zó gekoesterd, dat het Rijk twintig

Nationale Landschappen heeft aangewezen waarvan de cul-

tuurhistorie moet worden behouden en versterkt. Is cultuur-

historie belangrijk voor ons landschap? “Absoluut”, zegt Ben

Huisman, regiodirecteur IVN Zuid-Nederland en medeauteur

van het boekje ‘De kracht van het landschap’, “zij getuigt van

onze roots en daardoor voelen we verbondenheid.”

In Nederland kun je elk landschap een cultuurlandschap

noemen. Maar in hoeverre moet ons landschap ‘het land-

schap van onze (over)grootouders’ blijven? Hettie Meertens

van ARK Natuurontwikkeling: “Verwacht je dat onze kinderen

en kleinkinderen later zullen begrijpen waarom we met veel

geld cultuurlandschappen kunstmatig in stand zijn blijven

houden? Snappen zij waarom wij zo’n museumstuk ook het

predikaat ‘natuur’ meegeven?”

Natuur met waardeBen Huisman en Hettie Meertens zijn het erover eens dat

de natuur moet worden versterkt. “Een landschap is een

afspiegeling van de samenleving”, zegt Meertens. “Het laat

zien hoe de natuur een vorm aanneemt onder invloed van het

landgebruik. De manier waarop eenvoudige agrariërs vroeger

leefden en werkten leidde tot een waardevol landschap. Rijk

en mooi, maar ook functioneel en duurzaam; het was geen

museumstuk dat moest worden onderhouden. Nu hebben we

een deel van het buitengebied niet meer strikt nodig voor de

landbouw. We hebben wel ruimte nodig om water te bergen,

voor recreatie, woningbouw en voor het winnen van grondstof-

fen zoals grind, zand, klei en mergel. Die functies kunnen we

zo vervullen dat de natuur er in al haar spontaniteit wel bij

vaart.” Meertens pleit hiermee voor ontwikkeling van nieuwe

‘wilde’ natuur.

“De belangstelling voor cultuur en cultuurhistorie neemt de

laatste jaren niet voor niets sterk toe”, aldus Ben Huisman.

“Mensen zoeken een ankerpunt dat voor hen ‘thuis’ bete-

kent, een verbinding met hun omgeving. Je kunt ze daarbij

helpen door het landschap te verkleinen naar de menselijke

maat. Door verhalen te vertellen over de streek en over hoe

het landschap is ontstaan door menselijk gebruik. Als het

sentiment spreekt, krijgt het landschap emotionele waarde en

dat is zelfs sterker dan economische waarde.” De Nationale

Landschap, natuur en cultuur

Door Lieke Muyris

Openingsdebat Groene MaandZoals elk jaar opent de Groene Maand met een

debat. Op 29 augustus debatteren in Kasteel

Groeneveld burgers, beleidsmakers en maat-

schappelijke organisaties over de rol van de

burger bij landschap en cultuurhistorie. Van

wie is het landschap? Hoe moeten overheden

omgaan met burgerinitiatieven voor behoud

en ontwikkeling van het landschap? Ervarin-

gen uit de praktijk komen hierbij aan de orde.

Minister Gerda Verburg van LNV is gevraagd

de Groene Maand te openen. De organisatie

van de openingsbijeenkomst is in handen van

Landschapsbeheer Nederland en het minis-

terie van LNV. De IVN Consulentschappen

organiseren provinciale openingen.

4

WAAR KIEZEN WE VOOR?>

Foto’s: Monique Smulders

Landschappen versterken de cultuurhistorische waarde van

een gebied, en gebruiken die ook bij de toeristisch-recreatieve

ontwikkeling en beschermt zo tegelijk de levende natuur en het

levende museum dat landschap heet.

Steeds vaker wordt ook gesproken over de economische waarde

van natuur en landschap. Huisman: ”Je kunt niet elk snippertje

natuur in geld uitdrukken, maar het is goed mogelijk om de

6

Foto: Willem Doreleijers

economische waarde van een natuurgebied te bepalen. Het

Limburgse Leudal levert als beschermd landschap jaarlijks vijf

miljoen euro extra op, onder andere aan recreatie-inkomsten.

Daarvan vloeit overigens maar 1,1 miljoen terug in natuur-

beheer. Kwaliteit van landschap heeft enorme economische

waarde en wordt bepaald door de beleving van het land-

schap.”

Hettie Meertens: “Er bestaat al héél lang een relatie tussen

natuur en economie. Het begon al met de jacht, die uitliep op

uitroeiing van de grote grazers en daarmee op de uitbreiding

van bos ten koste van de open plekken. Een economische

activiteit als de landbouw zorgde later weer voor minder bos

en bracht een nieuw karakteristiek landschapstype. Door de

huidige economische activiteiten kunnen weer andere waar-

devolle landschappen ontstaan. Dat kan als natuurorganisa-

ties hun kennis van natuurlijke processen inzetten. Een rijk

landschap brengt inderdaad ook weer geld in het laatje door

recreatie en toerisme, maar ook door hogere woningprijzen.

Groen is bovendien goed voor de lichamelijke en geestelijke

gezondheid.”

Behoud en ontwikkelingARK noemt graag Jac. P. Thijsse, die zijn Levende Natuur liet

evolueren met de dynamische maatschappij er omheen. ARK

ziet nieuwe wilde natuur als het cultuurlandschap van deze

tijd. Hier vindt de moderne mens het antwoord op zijn verlan-

gen naar groen, naar puur natuur en avontuur, naar echtheid

in plaats van gekunsteldheid. Nieuwe natuur laat zien dat een

klaproos van origine geen akkerplant is, maar een plant die

van een bodem houdt die door dieren is omgewoeld. Hettie

Meertens: “Natuurbeschermers hebben – begrijpelijk – in

eerste instantie gekozen voor een behoudstrategie. Om de

aard van het beheer in natuur¬reservaten te bepalen, ging

men uit van de omstandigheden waarin de planten en dieren

waren aangetroffen: het cultuurlandschap van het begin van

de twintigste eeuw. Die strategie bleek echter geen succes:

de biodiversiteit is stelselmatig achteruit blijven gaan. We

weerhouden de natuur ervan om te laten zien hoe veerkrachtig

ze is.”

Groene Maand van startSeptember is Groene Maand! Dit jaar is het thema

‘Landschap en cultuurhistorie’. Veertig organisa-

ties doen mee om te laten zien dat ons landschap

met al zijn dijken, wegen, verkavelingspatronen,

kenmerkende bebouwing en begroeiing het verhaal

vertelt van eeuwenlange bewoning. Het landschap

is een levend archief van ons verleden. Al fi etsend,

kijkend, wandelend, ruikend, luisterend en voelend

krijgt het publiek een beeld van de samenhang

tussen landschap en cultuur. Dat is ontspan-

nend, maar nodigt ook uit om na te denken over

de toekomst. Want geen landschap is zo gevormd

door mensenhanden als het Nederlandse. Van de

polders in het westen tot de woeste gronden van

de Veluwe en de heidevelden van Drenthe; het

is de mens die het uiterlijk ervan heeft bepaald.

Veel sporen van vroegere bewoning zijn in het

landschap nog terug te vinden in de vorm van

gebouwen, verkavelingspatronen of archeologische

vindplaatsen. Tijdens de Groene Maand worden

honderden groene activiteiten in het hele land geor-

ganiseerd. Laat u dit jaar tijdens de Groene Maand

inspireren door de historie van het landschap!

6

>>

6

Nat

uur

en le

efom

gevi

ng

Ook Ben Huisman vindt behoud én ontwikkeling van belang.

“De strategie van afschermen tegen invloeden van buitenaf

is niet toereikend gebleken voor het behoud van de soorten.

Bovendien staan daardoor natuur en economie vaak nog

tegenover elkaar. Van beide kanten is een andere houding no-

dig en de bereidheid om grenzen te verleggen.” Ook hij citeert

Jac. P. Thijsse, al is het in een fi ctief gesprek met Al Gore: “De

grootste wandaden jegens de natuur zijn begaan uit onwe-

tendheid. Educatie is de sleutel.” Huisman: “65 procent van

de Nederlanders draagt de natuur géén warm hart toe door

een actieve bijdrage aan behoud en beheer. Maar 85 procent

geeft aan wèl te willen leren. Dáár is dus veel winst te halen.”

AanvullenTraditionele en nieuwe landschappen kunnen heel goed naast

elkaar bestaan. Elkaar zelfs aanvullen. In beide landschappen

is het goed mogelijk de natuur te beleven. In een historisch

cultuurlandschap moet de kracht van de verbeelding spreken;

in de nieuwe landschappen moet de oerkracht van de natuur

z’n werk doen.

Verbondenheid creëren met het landschap en tussen de men-

sen die in dat landschap leven, is volgens Ben Huisman cru-

ciaal. “Natuurorganisaties kunnen daarin een belangrijke rol

spelen, zeker als ze samenwerking zoeken met bijvoorbeeld

heemkundeverenigingen en het integrale verhaal van het

landschap vertellen. Daarmee versterk je de identiteit van een

landschap en ook de kwaliteit ervan. De belangstelling is er,

het idealisme ook. Onze uitdaging is, van die vonk een vuur

Erfgoed Nederland Erfgoed Nederland en IVN Nederland werken samen aan

drie projecten waarin het landschap en cultuurhistorie

centraal staan. Samen met partners ANWB, Landschaps-

beheer Nederland en de Archeologische Monumenten-

wacht ontwikkelen zij een nieuwe opleiding tot land-

schapsgids. Daarnaast ondersteunt Erfgoed Nederland

van harte de Groene Maand. Tenslotte levert IVN een bij-

drage aan de Friese invulling van het educatieve project

Plan je Eigen Ruimte. In het project ‘Lanskip mei takomst’

gaan havo/vwo-leerlingen aan de slag als planoloog en

ontwerpen ze plannen voor (her)inrichtingsvraagstukken.

Hierbij houden zij rekening met de cultuurhistorie van de

plek en met alle andere belangen die er spelen.

Erfgoed Nederland is voortgekomen uit een fusie van de

Stichting voor de Nederlandse Archeologie, het Nationaal

Contact Monumenten, de vereniging voor Documentaire

Informatievoorziening en het Archiefwezen en Erfgoed

Actueel. Erfgoed Nederland vormt de verbindende scha-

kel tussen deze sectoren en zoekt naar de meerwaarde

van samenwerking. De nieuwe organisatie is sinds 1

januari van dit jaar een feit.

Meer weten over Erfgoed Nederland? Kijk op www.erfgoednederland.nl

Foto: De Kersentuin

6

te maken.” Dat vuurtje kunnen we het beste al bij kinderen

aanwakkeren, meent Hettie Meertens: “Bij kinderen beklijven

de natuurervaringen die ze spelend en speurend opdoen met

hun hele lichaam. De ideale natuur om kinderen aan te binden

is de ‘nieuwe wildernis’ waarin ze mogen struinen en waar de

natuur maar ook zij, zichzelf kunnen zijn.”

Huisman en Meertens zijn het over één ding roerend eens: om

respect en liefde voor landschap en natuur te ontwikkelen,

moeten mensen natuur en landschap kunnen ‘beleven’. En

dat kan zowel door van nieuwe ‘oer’-natuur te genieten als

door te ontdekken hoe de mens door de geschiedenis heen

het natuurlijk landschap heeft beïnvloed.

>>

“De dragende grond van mijn bestaan, dat is natuur. Het is voor mij

een elementaire levensnoodzaak om er

elke dag te vertoeven, vogels te horen,

en de wind. Daarom begin ik de dag met

een ochtendwandeling, tegelijkertijd een

soort meditatie. In Nederland vind ik te-

genwoordig te weinig stilte en natuur. De

landschappen van mijn jeugd zijn gede-

gradeerd. De schoonheid van de natuur

vind ik heel wezenlijk, net als die van

kunst en cultuur overigens. Het estheti-

sche en sublieme van de natuur ervaar je

het beste als je alleen bent of met heel

weinig mensen. Ik woon nu in een heel

bosrijke omgeving. Echt mijn topland-

schap: licht heuvelig, afwisselend bos,

akkers, weilanden en dalen met beekjes.

Heel liefl ijk eigenlijk.

De ultieme topervaring is voor

mij: een heuvel beklimmen en dan een

weids uitzicht hebben. Die ervaring van

het landschap heeft ook met cultuur te

maken. Bijna alle landschappen hebben

toch sporen van menselijk leven. Dat

gaat vaak samen: natuur en cultuur in

onderlinge verhouding, bij een traditio-

neel agrarisch landschap ook in onder-

linge harmonie. Daarover gaat mijn boek

Wandelenderwijs. Indringend vind ik

verder de stilte van een uitgestrekt bos,

met zoemende insecten. Of de geluiden

van de nacht in een tropisch oerwoud in

het Amazonegebied, onvergetelijk. Altijd

bijzonder zijn ontmoetingen met dieren.

In de grote oude schuur bij mijn boerderij

zit af en toe een kerkuil. Als ik binnen-

kom kijkt hij me soms minutenlang aan

en draait zijn kop helemaal mee als ik

beweeg.

Het gevoel voor de natuur moet

je zien ‘op te wekken’ bij mensen, al op

jonge leeftijd. Daarbij moet je ze leiden,

begeleiden en gidsen. Als ik met mensen

ga wandelen, attendeer ik ze op dingen

en probeer ik zo hun waarneming te

verrijken. Bij sommigen slaat het aan, bij

anderen niet. Zelf had ik tot mijn veer-

tiende niet speciaal belangstelling voor

de natuur. Tot ik een bijzondere ervaring

had in een laan met wilde kastanjes

vlakbij ons huis. Daar hoorde ik allerlei

vogels, waaronder de wielewaal. Ik werd

plotseling overvallen door een soort

kosmisch gevoel waardoor er een sluier

werd weggetrokken. Het was alsof ik alles

opeens op een andere manier waarnam

en ervoer.

Ik ben wel pessimistisch: wereld-

wijde ontbossing, meer CO2-uitstoot,

overbevissing, overbevolking. De samen-

leving wordt gedreven door het volslagen

waanidee van permanente groei, en de

principes van winst, rivaliteit, concur-

rentie. We zijn de gevangenen van een op

hol geslagen systeem, een niet meer te

keren proces van zelfdestructie. Dat is al

sinds de jaren zeventig bekend. Kool en

geit sparen kan niet, dat is dweilen met

de kraan open. Dat doen we voortdurend.

De enige oplossing is het systeem fun-

damenteel veranderen. Maar daartoe zal

langs democratische weg niet besloten

worden.”

Favorieten

Gebied: Het Leudal in Midden-Limburg bij

Roermond, de omgeving waar ik vanaf mijn

zevende als Rotterdams stadsjongetje ben op-

gegroeid. Ik belandde in een totaal andere we-

reld, die ik bewust ben gaan ontdekken. Daar

liggen de wortels van mijn natuurervaring.

Soort: Vooral de acht vogelsoorten uit mijn

recent verschenen boek. Maar eigenlijk bijna

alles: ook andere vogels, zoogdieren, insec-

ten, planten, bomen en paddestoelen.

Informatiebron: Boeken. Een belangrijke rol

in mijn jeugd hebben gespeeld: Jac. P. Thijsse,

W. Leclercq en de Amerikaanse auteur William

Long (over de wildernis van Maine). Lees ik

soms nog!

Vrije tijd: Wandelen, archeologie, geschiede-

nis, literatuur, schilderkunst, muziek, fi lm,

hardlopen, boogschieten... Zoveel, dat ik wel

eens moe word van mezelf.

“Mooi landschap is topervaring” Door Michiel de Wit

Ton Lemaire (Rotterdam, 6 oktober 1941)Antropoloog en fi losoof, tot 1990 docent cultuurfi losofi e aan de Katholieke Univer-siteit Nijmegen. Woont sindsdien als ‘eco-logisch vluchteling’ in de Dordogne, deels zelfvoorzienend. Publiceerde onlangs Op vleugels van de ziel - vogels in voorstel-ling en verbeelding en eerder onder meer Met open zinnen – natuur, landschap, aarde; Wandelenderwijs – sporen in het landschap en Filosofi e van het landschap.

Thuis

in de natuur

Foto’s: Martine Sprangers

7

8

Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatiein de provincies

> GRO NINGEN

Twaalfde provinciale IVN-dag GroningenSinds 1996 organiseren de acht IVN-afdelingen bij toerbeurt provinciale IVN-dag. Dit

jaar verwelkomde IVN Oldambt honderd IVN’ers in de

Reidehoeve van het Groninger Landschap. De gasten

hadden vanaf de zeedijk een prachtig uitzicht over de

Punt en het Dollard-estuarium, waar zeehonden zich

lieten zien. Daarna ging de groep naar de Breebaart-

polder, waar via een ingenieus geautomatiseerd sy-

steem van waterinlaat en -uitlaat een duurzaam brak-

watermilieu is ontstaan. De lepelaar doet het gebied

aan omdat de visvijzel het driedoornige stekelbaarsje

in de polder brengt. Vervolgens bezochten wandelaars

de Konikspaarden van het Midwolder bos. Anderen

fi etsten naar oude en nieuwe landschappen rondom

het Oldambtmeer en de spraakmakende Blauwe Stad.

Informatie: www.ivnbellingwedde.nl/oldambt

> DRENT HE

Zeearend bij jubilerend IVN Eelde-PaterswoldeOnder de naam ‘De natuurwacht’ startte

in 1947 het natuurbeschermingswerk

in Eelde-Paterswolde. Zestig jaar later is

IVN Eelde-Paterswolde, als opvolger van

de Natuurwacht, volop in het nieuws met

jubileumactiviteiten.

Het eerste publicitaire cadeautje diende

zich in januari ongevraagd aan: een

jonge zeearend koos natuurgebied Frie-

scheveen en de polder Lappenvoort uit

om te foerageren. De afdeling organiseert

in elk seizoen van het jubileumjaar een

activiteit. In april werden als aftrap een

lezing over 60 jaar natuurbeschermings-

werk en een wandeling door de polder

Lappenvoort georganiseerd. Bewoners

van twee verzorgingscentra en leerlingen

van zeven scholen maakten kunstwerken

rond het thema natuur en landschap.

In mei werden de werken in een verzor-

gingscentrum tentoongesteld. In septem-

ber wordt een vlinderkampje geopend en

aan het eind van het jubileumjaar komt

een wandelboekje over de Lappenvoort-

polder uit.

> OV ERIJSSEL

Overijssels veldsymposium in natuur met (w)aarde Ruim 130 deelnemers waren bij het twaalfde veldsymposium eind juni. Natuur en

Milieu Overijssel organiseerde deze praktische studiedag in het veld voor vrijwilligers

en bestuurders. Het veldsymposium brengt vertegenwoordigers van lokale overheden

in contact met natuur- en milieugroepen. Deze keer was het Lutterzand aan de beurt.

Een landschap heeft zowel ecologische, cultuurhistorische als aardkundige waarde. In

Noord-Oost Twente is de invloed van de laatste ijstijd mooi zichtbaar door de inwerking

van het riviertje de Dinkel, die het landschap doorsnijdt. De steile oevers leggen de ver-

schillende aardlagen bloot. Onderzoek van die lagen laat zien dat daar 12.000 jaar ge-

leden dennenbossen met vennetjes en beekjes waren. Er is namelijk stuifmeel van het

waterdrieblad en de waterlelie gevonden. Het Lutterzand is tot aardkundig monument

uitgeroepen. Zo wordt de plek beter beschermd en kan het nog meer inzicht bieden in

de bodemgeschiedenis.

Informatie: www.natuurmilieu.nl en www.naturadocet.nl

> OV ERIJSSEL

De Geheime TuinCultuurhistorisch museum Natura Docet in Denekamp brengt de expositie De Gehei-

me Tuin. Geïnspireerd door het boek De Geheime Tuin van Francis Burnett creëerde

beeldend kunstenares Othilia Verdurmen uit Deventer haar eigen kleurrijke sprookje.

Hierin brengt de Groene Man als een bijna mythologische fi guur een geheime tuin elk

jaar weer tot grote bloei. Een onvergetelijke belevenis voor jong en oud. De expositie

is tot 6 januari volgend jaar te zien.

Informatie: www.naturadocet.nl

9

> NO O RD - HO LL A ND

De Nollengeest vertelt...In een stripverhaal vertelt het boekje

‘De Nollengeest vertelt… duizend jaar

duinbewoners’ over de geschiedenis

van Texel. Diverse Texelse landschap-

selementen worden verklaard en

oude gebruiken van duinbewoners

uitgelegd. Bij het boekje zit een kaart

waarop je kunt zien waar op Texel nog

sporen uit het verleden te herkennen

zijn. Ecomare maakte het boekje in op-

dracht van het Nationaal Park Duinen

van Texel. Het is voor kinderen vanaf

10 jaar en voor volwassenen.

Verkrijgbaar in de winkel van Ecomare of via e-mail: infobalie@ecomare.nl Kosten: € 4,50.

> UT RECHT

Met Belgerinkel naar de WinkelHoe krijg je mensen zo ver dat ze de auto

laten staan en met de fi ets boodschappen

gaan doen? Maak er een wedstrijd van!

Vorig jaar deden winkeliers en klanten

in Breukelen zo enthousiast mee met de

campagne ‘Met Belgerinkel naar de Winkel’,

dat dit jaar verschillende andere Utrechtse

gemeenten hun voorbeeld volgden. De

gemeenten willen bewoners stimuleren

om met de fi ets boodschappen te doen.

Juist voor korte ritten is de fi ets een ideaal

vervoermiddel. Klanten die met de fi ets

kwamen, kregen een stempel en maak-

ten met hun volle spaarkaart(en) kans op

prijzen. Dit jaar deden naast Breukelen ook

Nieuwegein, Houten en IJsselstein mee. In

totaal namen meer dan 300 winkeliers deel

en werden ruim 1600 volle spaarkaarten

ingeleverd. De bewoners fi etsten samen

33.000 km en spaarden zo bijna € 3000,-

aan brandstof uit. Dat scheelde 5,7 ton

CO2-uitstoot. Mogelijk wordt de campagne

volgend jaar uitgebreid naar alle Utrechtse

gemeenten. Ook Gelderland en Flevoland

hebben belangstelling voor het project.

> ZUID - HO LL A ND

Kleurrijk Dordrecht Tachtig allochtonen waren op 24 juni te gast in het Biesboschcentrum Dordrecht. Na een rondleiding maakten ze een rondvaart met een fl uisterboot door de Dordtse Biesbosch. Dit was de tweede geslaagde excursie van het Biesbosch-centrum en IVN Dordrecht, met subsidie voor minderhedenbeleid. Doel: mensen van andere culturen in contact brengen met de natuur in Dordrecht en omgeving en ze kennis laten maken met IVN Dor-drecht en de Biesbosch-organisatie.

> UT RECHT

De pracht van de LangbroekerweteringHet Kromme Rijngebied is in trek als natuur-

en recreatiegebied, vooral bij Utrechtse

kanoërs, wandelaars en fi etsers. De

Langbroekerwetering is minstens zo mooi,

maar minder bekend. IVN Consulentschap

Utrecht brengt daarin verandering met een

fi etsroute door dit agrarische en natuurrijke

gebied met vele sjieke buitenplaatsen. De

route was deze zomer te koop. De beschrij-

ving geeft informatie over het ontstaan

van het landschap en de kastelen waar

Langbroekerwetering bekend om staat.

Daarnaast is er voor kinderen een speur-

kaart. In oktober worden drie ooievaarspa-

len in het gebied geplaatst: bij Leersum,

Wijk bij Duurstede en Driebergen. De natuur

in het gebied Kromme Rijn en Langbroeker-

wetering is hiervoor geschikt. In oktober

verschijnt een folder met informatie over

de ooievaar en de kenmerkende natuur- en

landschapwaarden in het gebied.

Informatie: Geert Koning, IVN Consulent-schap Utrecht, tel. (030) 2210599.

> ZUID - HO LL A ND

Waar Wij Wonen succes in Zuid-Holland

> ZUID - HO LL A ND

Politieke Arena: In iedere straat een boomOp de Politieke Arena in Rotterdam in juni legden provinciale politici burgers uit wat

hun plannen voor de komende jaren zijn. Drie thema’s op het gebied van duurzaamheid

stonden centraal: openbaar vervoer, klimaat & energie en natuur & recreatie. Fractie-

voorzitters van de grootste coalitiepartijen legden uit wat de plannen van de coalitie

zijn. Zo wordt 100 miljoen euro uitgetrokken voor het openbaar vervoer, wordt budget

vrijgemaakt voor de plaatsing van windmolens op de Tweede Maasvlakte en moet ver-

rommeling worden tegen gegaan, onder andere door hergebruik van oude bedrijfsterrei-

nen. De aanwezigen kwamen zelf met een aantal praktische plannen. Zo pleitte iemand

ervoor in iedere straat tenminste één boom te plaatsen.

Informatie: www.ivn.nl/zuidholland

Bewoners van Nieuwkoop gaan met hulp

van de gemeente het jarenlang verwaar-

loosde Argonne Park in Ter Aar opknappen.

Met het project ‘Waar Wij Wonen’ willen

Landschapsbeheer Nederland en het IVN

bewoners een duurzame bijdrage laten

leveren aan de kwaliteit van hun leefomge-

ving. De eerste bewonersbijeenkomst trok

dertig belangstellenden. Zij gingen mee

op een door het IVN verzorgde Leesbaar

Landschap-excursie en droegen ideeën

aan voor het park. Die komen in een

actieplan, dat in een vervolgbijeenkomst

met bewoners wordt besproken. Dan

wordt ook een werkgroep gevormd, die

het park met hulp van de gemeente

gaat opknappen. Waar Wij Wonen wordt

uitgevoerd in diverse provincies en omvat

zeven pilots, waarvan twee in Zuid-Hol-

land. De Nationale Postcode Loterij, het

VSBfonds en de Koninklijke Nederlandse

Heidemaatschappij fi nancieren het

project.

Informatie: Marije Siemensma, tel. (010) 4779669, e-mail: m.siemensma@ivn.nl

10

> BR A B A NT

Nieuwe IVN-afdeling Etten-LeurNoord-Brabant is een IVN-afde-ling rijker: Etten-Leur. De afdeling komt voort uit de Vereniging voor Vogel- en Natuurbescherming (VVN) die al in 1976 werd opge-richt in Etten-Leur. Natuurliefheb-bers bundelden hun krachten en richtten de vereniging op met als doel het in stand houden van fl ora en fauna in Etten-Leur en omgeving. Ruim dertig jaar later speelt ook natuureducatie een grote rol. Daarin ligt ook de basis van de ontwikkeling naar IVN-afdeling. Er zijn zeer actieve werkgroepen, die volgens be-stuurslid Ad de Vugt duidelijk in de lift zitten. “De betrokkenheid van de leden wordt groter en de werkgroepen komen steeds vaker met eigen initiatieven. Het bestuur is actief en gemotiveerd. Wij zijn erg blij dat we IVN-afde-ling zijn geworden!”Informatie: www.vvn-ettenleur.nl

> LIMBURG

Maasmannetje in actieMet het project ‘Schone Maas’ bren-

gen Stichting Reinwater en ARK Natuur-

ontwikkeling het zwerfvuilprobleem

onder de aandacht. Afgelopen zomer

voerde het Maasmannetje oppositie

tegen het Zwerfvuilmonster langs de

Maas. Het Maasmannetje bezocht de

Internationale Maascommissie in Luik,

waar hij twee rapporten over zwerfvuil

door leerlingen van scholen langs de

Maas aanbood. Ook begeleidde het

Maasmannetje opruimacties langs de

rivier. Het Maasmannetje is een creatie

van de Maasbander (Stein, Limburg)

kunstenaar Maurice Janssen. Het is

gemaakt van oud-ijzer en door basis-

schoolkinderen uit Meers aangekleed

met zwerfvuil van de Maasoevers. “Er

ligt zoveel en de Maas voert elk jaar

zulke grote hoeveelheden aan, dat we

het probleem grondiger en internati-

onaal moeten aanpakken”, aldus het

Maasmannetje.

Informatie: ARK Natuurontwikkeling, Hettie Meertens, tel. (045) 5717664, e-mail: hettie.meertens@ark.eu

> BR A B A NT

Opening Biodiversiteitsjaar in De BiesboschMinister Gerda Verburg opende in Nationaal

Park De Biesbosch op 2 juni het Biodiver-

siteitsjaar van de Nederlandse Nationale

Parken. De minister stak de natuur- en

milieuorganisaties een hart onder de riem

en onderstreepte het belang van educatie

op dit gebied. “Ik investeer liever in schar-

relkinderen dan in hangjongeren”, aldus

Verburg. In de Nationale Parken vinden dit

jaar extra biodiversiteitactiviteiten plaats.

Informatie: www.nationaalpark.nl

> BR A B A NT

IVN Valkenswaard viert jubileum met wandelboekjeIVN Valkenswaard viert dit jaar zijn 40-jarig

bestaan. Een aantal IVN-leden heeft samen met

leden van heemkundekring Weerderheem en

met de Bomenstichting wandelroutes samenge-

steld in Valkenswaard en Dommelen. De routes

voeren langs monumentale bomen en histori-

sche gebouwen. Het speciaal uitgegeven boekje

‘Monumentale bomen in Valkenswaard’ werd

op 1 juli gepresenteerd. Zo’n zestig deelnemers

probeerden die dag de twee routes door het

centrum van Valkenswaard en door Dommelen

uit. “Het was een groot succes”, vertelt voorzitter

Emile Weijters van IVN Valkenswaard. “Men kan

met behulp van deze routes ervaren dat Valkens-

waard mooie monumentale bomen en panden

kent.” Henk Wijnen voerde de inventarisaties uit

en de werkgroep heeft een jaar aan het boekje

gewerkt. “Een mooi jubileumcadeau, waar we

heel trots op zijn.”

Informatie: www.ivn.nl/valkenswaard

> BR A B A NT

Jongeren adviseren RijkswaterstaatRijkswaterstaat draagt zorg voor het grootste deel van de Maas in Nederland: beheer en

onderhoud, goede waterkwaliteit, bescherming tegen overstromingen en de zorg voor

doorstroom van de scheepvaart. Rijkswaterstaat heeft steeds meer last van zwerfvuil

langs de Maas. Middelbare scholieren uit Brabant en Limburg adviseerden over opruim-

acties, binnen het IVN-project Scholen voor Duurzaamheid. Dit project brengt scholen,

bedrijven en organisaties dichter bij elkaar. Bij de presentatie van de plannen, bleek hoe

creatief de scholieren zijn. Wat te denken van honden die getraind zijn om afval op te rui-

men? Of boeien met een olie-opruimsysteem en een apparaat dat een draaikolk veroor-

zaakt en zo het zwerfvuil verzamelt? De directeur van Rijkswaterstaat Limburg reageerde

enthousiast en beloofde te onderzoeken of het beste idee kan worden uitgevoerd.

> ZEEL A ND

Nationaal Park Oosterschelde bestaat vijf jaarNationaal Park Oosterschelde viert zijn

eerste lustrum met allerlei activiteiten in,

op en nabij de Oosterschelde. De Oos-

terschelde is een diep in het (zee)land

stekende zeearm waarin in de jaren

tachtig en doorlaatbare stormvloedkering

werd gebouwd. Door de doorlaatbaar-

heid heeft de Oosterschelde zijn grote

natuurwaarde behouden en is tot op

vandaag een eldorado voor vogels, vis-

sen en recreanten. Het Nationaal Park

heeft een oppervlakte van 37.000 ha

en bestaat voornamelijk uit zout water

met daarnaast schorren, slikken en

platen. Op het gebied van voorlichting en

educatie speelt het IVN Consulentschap

Zeeland een grote rol. In het kader van

het lustrum is er in september en oktober

vrijwel dagelijks iets te doen.

Informatie: www.npoosterschelde.nl

> ZEEL A ND

De Watervlo komt naar deZeeuwse waterenDe Watervlo, één van de schepen

van stichting Reinwater, vaart in

september door Zeeland. Er is een

educatief waterprogramma voor

basisschoolkinderen. Er is interactieve

tentoonstelling. De waterkringloop

komt aan de orde, een duikboot biedt

onderwaterbeelden en in het water-

laboratorium worden waterproefjes

gedaan. De expositie maakt deel uit

van het project “De Watervlo, sprong

naar samenwerking in Zeeland?!” dat

het IVN Consulentschap Zeeland en de

NME-centra uitvoeren.

Informatie: www.reinwater.nl/watervlo

> LIMBURG

Zuid-Limburg in zakformaat ‘Jekerdal, wandelen in de achtertuin van Maastricht’, is de titel van het IVN-wandelboekje

dat zondag 16 september verschijnt. Het boekje geeft een uitvoerige beschrijving van een

wandeltocht door het dal van de Jeker bij Maastricht. Er staan ook gedichten in. Het Jeker-

dal is voor Limburgse begrippen een klein dal, maar het heeft wel alle typische elementen

van het Limburgse heuvelland. Wandelaars kunnen kennismaken met alles wat Zuid-Lim-

burg zo bijzonder maakt. Door de zuidelijke ligging en de relatieve rust kent het gebied

veel bijzondere natuurwaarden. Het is met recht een stukje buitenland in Nederland te

noemen. Daarnaast heeft het dal een grote rol gespeeld in de geschiedenis van de stad

Maastricht. Het boekje is samengesteld door IVN-Maastricht, dankzij subsidie van IVN-Na-

tuurNetwerk en een schenking. Het ‘Mooi Limburgs Boekenfonds’ is de uitgever.

Informatie: IVN Maastricht, www.ivn.nl/maastricht of www.ivn-limburg.nl > afdelingen > Maastricht.

> LIMBURG

Natuurtuinen Jekerdal Aan de Jeker in de stad Maastricht bevinden

zich de Natuurtuinen Jekerdal. Bezoekers

leren er van alles over natuurlijk beheer,

natuurlijk tuinieren en duurzaam bouwen.

Op het terrein bevond zich vroeger de

stadskwekerij/plantsoenendienst van de ge-

meente. Het Centrum voor Natuur en Milieu

Educatie Maastricht en Regio renoveerde

de grote kassen en de werkplaats en koos

daarbij voor een moderne uitstraling en voor

duurzaam bouwen. Zo is het gebouw voor-

zien van een warmtepomp, om te verwar-

men in de winter en te koelen in de zomer.

Regenwater wordt opgevangen en opnieuw

gebruikt. Bijvoorbeeld voor een ondiepe

poel voor rugstreeppadfamilies. Regenwater

wordt ook gebruikt om de moestuinen te

beregenen en voor de toiletspoeling.

Informatie: www.cnme.nl

> LIMBURG

Oranjelintje voor Jos LittmanJos Littman, voorzitter van IVN-afdeling De

Oude Landgraaf, is geëerd in de Orde van

Oranje-Nassau tijdens de jaarlijkse lintjes-

regen. Littman heeft diverse bestuursfunc-

ties bekleed bij en activiteiten georgani-

seerd voor het IVN in Limburg. Daarnaast

was hij op sociaal vlak zeer actief bij het

voormalig Limburgs energiebedrijf PLEM/

Mega.

> ZEEL A ND

IVN Walcheren viert feest Op 12 juli vierde IVN Walcheren feest in Fort Rammekens. Dat was op de dag af 12,5 jaar nadat de afdeling van stapel liep. De afdeling bloeit volop, alle reden om het koperen jubileum feestelijk te vieren. Fort Rammekens is het oudste zeefort van Europa en dateert uit 1547. Het fort, de omlig-gende kreken en het schorrengebied langs de Westerschelde vormen de drukst bezochte excursielocaties van de gidsen van de afdeling.

12

Wat doen IVN-afdelingen zoal om cultuur en natuur met elkaar te

vervlechten? Vier studentes van de Hogeschool Arnhem gingen op

onderzoek uit. De uitkomsten en adviezen over nieuwe werkvormen

bundelden ze in het handboek ‘Van sterrebos tot fl uistertocht.

Aan de slag met sporen in het landschap’.

In de Landelijke Raad en het bestuur is besloten om IVN’ers

niet alleen op te leiden over natuur, maar ook meer aandacht

te besteden aan landschap in relatie tot cultuurhistorie. Op

de Veluwe werd voor zes afdelingen een pilotcursus georgani-

seerd. Daarnaast legde Programmaleider Vrijwilligers Arie de

Koning een onderzoeksvraag neer bij de opleiding Culturele

en Maatschappelijke Vorming aan de Hogeschool Arnhem.

Studentes Tessa Buck, Eefje Doreleijers, Joëlle van der Pol en

Alette Ouwens onderzochten wat IVN-afdelingen doen aan de

vervlechting van cultuur en natuur. Ook brachten zij in kaart in

hoeverre beleving wordt toegepast binnen publieksactivitei-

ten. Voor hun onderzoek spraken de studentes met elf IVN-af-

delingen, maar ook met andere organisaties, zoals Nationaal

Park de Hoge Veluwe, Landschapsbeheer Nederland en het

Gelders Landschap.

“Cultuurhistorie nodigt uit om andere werkvormen te gebrui-

ken. Kastelen en verhalen spreken tot de verbeelding, zeker

als het om je eigen omgeving gaat. Veel afdelingen zeiden

dat ze weinig met cultuurhistorie of creatieve werkvormen

doen, maar het onderzoek laat zien dat er wel degelijk al veel

gebeurt”, aldus de vier studentes. IVN’ers hebben een enorme

behoefte aan uitwisseling, ontdekten ze bovendien. Tessa en

Eefje: “IVN‘ers willen graag weten wat andere afdelingen doen

en wat hun praktijkervaringen zijn. Een internetforum zou

hiervoor een goed middel zijn.”

Het handboek is alvast een eerste stap in het delen van erva-

ringen. Het wordt getest in de tweede pilotcursus over land-

schap en cultuurhistorie in Limburg die begin 2008 van start

gaat. Arie de Koning: “Er komt steeds meer aandacht voor het

belevingsaspect in IVN-activiteiten. Met dit werkvormenboek

kunnen we het spannender en sprankelender maken.”

WerkvormenIn hun handboek geven de studentes ook adviezen over

nieuwe werkvormen. De voorbeelden van de afdelingen ge-

bruikten ze daarbij als basis. De insteek van het handboek is

heel breed, zodat zowel ervaren als nieuwe gidsen het kunnen

gebruiken. De werkvormen zijn ingedeeld in drie ‘durfniveaus’.

Hoofdstuk één heet ‘Een beetje beleven’. Niveau twee is ‘Tijd

voor een spelletje’ en het derde niveau heet ‘Uitpakken!’. Elke

werkvorm past bovendien bij één of meer van de ‘brillen’ van

de methode Leesbaar Landschap. Bij elke werkvorm geven de

studentes een indicatie van de groepsgrootte, de voorberei-

dingstijd, de benodigdheden en de variatiemogelijkheden.

De studentes legden de werkvormen aan een aantal mensen

voor. Dat leverde vooral nog meer voorbeelden en concrete

tips op, vertellen ze. Die tips zijn voor veel IVN’ers vooral een

geheugensteuntje. Ze lopen uiteen van ideeën over effectieve

kennisoverdracht tot suggesties voor het vinden van kaarten

en websites.

Broodbakken in een molenDoor Zefea Samson

Educ

atie

en

com

mun

icat

ie

CREATIEVE WERKVORMEN OP DRIE DURFNIVEAUS>

1313

“Veel betrokkenheid”(Vlnr) Alette Ouwens (20), Eefje Doreleijers (21), Joëlle van der Pol (24) en Tessa Buck (25) kijken met plezier op het onderzoek terug. “Het was een heel leuke manier om het IVN te leren kennen. We hebben veel ruimte gekregen en werden serieus genomen. Het was vooral plezierig om met de afdelingen te praten. Dat was heel persoonlijk, bij mensen thuis. We zagen veel betrok-kenheid bij de organisatie en bij de eigen omgeving. Het is vooral fi jn dat het onderzoek zo’n tastbaar en concreet product heeft opgeleverd.”

”Cultuurhistorie plek geven binnen de vereniging”Programmaleider Vrijwilligers Arie de

Koning: “Als senior consulent help ik

leden van de Landelijke Raad bij de

voorbereiding van beleid en bij de

uitvoering ervan. Zo ben ik betrokken

bij de pilots om landschap en cul-

tuurhistorie een plek te geven binnen

de vereniging. Ik ben ervan overtuigd

dat we op deze manier vernieuwing

binnenhalen in plaats van opnieuw

de geijkte paden te bewandelen. Er is

al veel kennis binnen de afdelingen

die we als basis kunnen gebruiken.

Het is zo leuk om voor dit onderwerp

open te staan, want de focus wordt

heel anders. In de statuten van de

vereniging staat landschap genoemd.

Het is daarom logisch dat we nu deze

stappen zetten en dat veel afdelingen

al wat op dit vlak doen. Nu moeten

we het binnen de vereniging echt een

plek geven.”

Nassen in het veldTessa en Eefje kregen van de voorbeelden van de afdelingen

zelf ook zin om ermee aan de slag te gaan. “Mijn favoriete

werkvorm is ‘Nassen in het veld’”, vertelt Eefje. “Bij het

schrijven hebben we zo’n lol gehad. Nassen is Bargoens voor

lekker snoepen. Ga dus op pad langs Oudhollands brood,

Limburgse vlaai en andere cultuurhistorische versnaperingen.

De werkvorm is in een excursie in te lassen. Elke streek heeft

wel zijn eigen lekkernij van cultuurhistorische oorsprong.

Kruidenboter gemaakt van kruiden uit de heemkundige tuin

bijvoorbeeld, of gepofte kastanjes, bosbessentaart, high tea

in de theekoepel of broodbakken in een molen. Deze activitei-

ten zijn ook leuk om als themawandeling uit te breiden.”

Tessa: “Denk aan een avond- of winterwandeling waarbij op

de route verschillende ‘posten’ met vuurkorven en lekkere

hapjes staan opgesteld. Zoek streekgebonden of historische

recepten. Gooi het op een akkoordje met de molenaar en

combineer een bezoek aan de molen met lekker ouderwets

broodbakken. Duik eens in de medicinale en historische

achtergrond van bepaalde kruiden. Recepten zijn op internet

gemakkelijk op te zoeken, zoals op www.streekrecepten.nl of

www.kookhistorie.com. Geef het publiek het recept met het

cultuurhistorische achtergrondverhaal mee, op een bordje of

op gewoon papier. Zo kan iedereen het recept thuis nog eens

uitproberen. Hartstikke leuk toch?”

14

Ook in de weelderige natuur van de Veluwe zijn talloze sporen te vinden van

menselijke activiteit. IVN Apeldoorn organiseert regelmatig fi etstochten en

leert deelnemers het landschap lezen. Wilmie Geurtjens reed voor Mens en

Natuur mee op een koele juniavond en keek haar ogen uit.

Landschap lezen

rondom ApeldoornDoor Wilmie Geurtjens

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

FIETSEN DOOR HET VERLEDEN>

Mijn vader groeide in de jaren twintig op in een gehuchtje aan

de Duits-Limburgse grens. Zijn ouders hadden er een café

annex winkel. Smokkelaars hoorden tot de vaste klanten. Al

op jonge leeftijd konden mijn vader en zijn zusjes schieten

en stropen als de beste. Het sterke verhaal waar ik altijd het

hardst om moest lachen was wanneer hij beweerde dat ze

vaak in de dakgoot poepten. “Kon makkelijk”, zei hij dan. “Die

dakgoot was zó laag. En de regen spoelde alles weg.”

Hier, op de arme zandgrond ten noorden van wat nu Apel-

doorn heet, poepten middeleeuwse schapen overdag gewoon

buiten. Boeren schepten de mest in hun kruiwagen, vermeng-

den deze met heiplaggen en gooiden het zaakje op de eng,

de gezamenlijke landbouwgrond van hun buurtschapjes. “Dat

zijn die opgehoogde plekken”, wijst gids Marijke Zuijdweg.

“Vlak bij de huizen zijn ze het hoogst. Waarschijnlijk hadden

de boeren vaak geen zin om ver te lopen met hun vrachtje.”

KostverlorenWat interessant om te weten allemaal! Het liefl ijke landschap

wordt opeens een opwindend geschiedenisboek, zelfs een

detective vol aanwijzingen voor de oplettende speurder. Onze

groep van zo’n tien fi etsers staat even stil op een smalle,

landelijke weg. Kostverloren heet het hier, en dat is niet zo-

maar. Hier viel geen droog brood te verdienen; keuterboeren

schraapten er een karig bestaan bij elkaar. De paarden in de

weilanden getuigen van recentere geschiedenis. Ze hebben

de plaats ingenomen van duizenden runderen die tijdens de

MKZ-crisis in 2001 werden afgemaakt. “Dat was een enorm

drama hier”, weet gids Hans die ook meefi etst.

De Kostverloren is nu een gebied van kleine kavels. Het hoort

nog bij het stadse Apeldoorn, maar dit is een andere wereld.

Ontspannen. Zelfs het chagrijnig kijkende pubermeisje dat

in modieuze heupbroek over straat loopt, zegt goedenavond.

Zodra we het buurtschapje uitrijden, wordt alles anders. Het

kaarsrechte fi etspad bij het tracé van het voormalige spoor

naar Zwolle loopt langs grote, vierkante weiden. Ontstaan na

ruilverkaveling en ongetwijfeld effi ciënter, maar veel min-

der behaaglijk. We steken de Oude Zwolseweg over naar de

Houtentorenweg. De weg leidt naar ‘t Loo met zijn weelderige

bossen, grazende herten en kabbelende beekjes. De houten

toegangstoren stond aan het begin van het landgoed. Willem

III viel er na een jachtpartij uitgeput van zijn paard en brak zijn

nek.

Foto’s: Wilmie Geurtjens, Yvonne Zwikker

15

Stinkende GriftHet water in de beekjes in deze omgeving was altijd wonder-

lijk schoon, vertelt onze gids. Dat trok papierfabrieken aan,

die hun afvalwater loosden op het riviertje de Grift. “Dat weet

ik nog wel”, vertelt een dame. “Vroeger stonk de Grift heel erg.

Elke dag had ie een andere kleur. Het was gewoon een open

riool.” Tegenwoordig is het stroompje weer schoon, hoewel

deels dichtgegroeid met waterplanten. Het jaagpad is een

drukbereden fi etsweg geworden, met aan de andere zijde het

Apeldoorns kanaal. Halverwege wachten vrijwilliger Yvonne

Zwikker en echtgenoot Wout ons gezelschap op. Yvonne

heeft een schilderijlijst in de berm gezet. Opeens zijn we ons

bewust van het schilderachtige, bijna onveluwse landschap

binnen de randen van de lijst. Vlakke polders, dikke wolken-

luchten. Ook een molen, een van de exemplaren die hier ooit

werden gebouwd om het koren van de boeren te malen. Op

een romantische plek in een gehuchtje staat de Wenumsche

Watermolen. Die werd met hulp van een rechtgetrokken beek

decennialang gebruikt om koper te pletten. Dat doet hij al lang

niet meer en sinds kort mag de beek weer meanderen. Het

molengebouwtje heeft kleine ramen, een hoog dak en heel

lage muurtjes. De dakgoot komt bijna tot op de grond. Ik moet

lachen. Mijn vader zou zich hier thuis hebben gevoeld.

Wilmie Geurtjens is freelance journalist.

Veel aandacht voor cultuurhistorieDat Apeldoornse IVN’ers wel houden van een

potje cultuurhistorie is geen wonder, want

in en om de stad is veel boeiends te zien. Zo

bouwde stadhouder-koning Willem III in de

zeventiende eeuw Paleis het Loo en ruimde

hij op het omringende landgoed veel plaats

in voor de jacht. Het kanaal van Hattem naar

Dieren kwam er omdat het riviertje de Grift te

smal was voor de scheepvaart. En dan is er

natuurlijk het Veluwse zand, dat niet onbe-

perkt mocht en mag oprukken.

Binnen haar eigen opleiding tot natuurgids

besteedt de afdeling Apeldoorn veel aandacht

aan de sporen van menselijke inmenging in

het landschap. Er is een cursus landschap

lezen ontwikkeld en vier mensen volgen de

provinciale pilotopleiding tot landschaps-

gids. IVN Apeldoorn organiseert bovendien

cultuurhistorische wandeltochten voor jong en

oud publiek, maakt wandelpadbeschrijvingen

en speciale uitgaven als de fi etsroutes Bomen

in beeld en Natuur om de hoek. Vier keer per

jaar is er een fi etstocht, begeleid door een

goed geïnformeerde gids. “Als je alleen naar

planten en dieren kijkt ga je aan de ontstaans-

geschiedenis van het landschap voorbij”, stelt

Yvonne Zwikker. “Landschap lezen is gewoon

heel erg leuk. Het geeft meer diepte aan je

beleving, meer inzicht. Het gebeurt dat we

mensen iets laten zien en dat ze zeggen: ‘Goh,

dat heb ik nooit geweten. En ik woon hier al

zo lang.’”

16

Sinds een jaar of dertig heeft de Nederlandse familie van stinkzwammen

er een nieuw lid bij, de inktviszwam. Het is nog steeds een raadsel hoe

de sporen van deze zwam precies in Europa verzeild zijn geraakt, want

deze exoot komt uit Australië. Kwam hij mee met Australische schapenwol?

In ieder geval kun je de zwam tegenwoordig bewonderen in het Drentse

Hooghalen.

Binnen de bonte wereld van paddenstoelen vor-

men stinkzwammen een wel heel eigenaardige

groep. Net als vogels kruipen ze uit een ei en net

als kadavers en riolen verspreiden ze een zeer

verderfelijke lucht. De familie telt vele tiental-

len soorten die allemaal een hang hebben naar

het bizarre en excentrieke. De meeste komen in

tropische streken voor.

In Nederland kennen we vooral de Phallus

impudicus, de ‘schaamteloze fallus’, ofwel de

grote stinkzwam. Het verhaal gaat dat sommige

Victoriaanse dames deze aanstootgevende

paddenstoel uit hun tuin lieten verwijderen.

Minder algemeen zijn de kleine stinkzwam en de

zeldzame roze stinkzwam, waarvan de geur aan

een overvolle kattenbak doet denken.

Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw komen

in Europa inktviszwammen voor, exoten uit Au-

stralië. Hoe ze hier verzeild zijn geraakt? Mogelijk

via de Australische schapenwol of met de leger-

transporten tijdens de Eerste Wereldoorlog.

In Drenthe zijn verschillende plekken waar inkt-

viszwammen de wandelaar de stuipen op het lijf

jagen. Het hangt van de weersomstandigheden

af of en wanneer je ze kunt zien. In de berm bij

het Oranjekanaal groeien enige tientallen, zowel

duivelseieren als volgroeide exemplaren. Even

heb je het gevoel dat je in een sciencefi ctionfi lm

bent terechtgekomen: een legertje bloedrode

zeesterren strekt zijn vangarmen naar je uit. Raak

je de zwarte sporenmassa op de tentakels even

aan en ruik je daarna aan je vingers, dan weet

je waar de scherpe poeplucht vandaan komt die

onder de bomen hangt.

ff* zien - najaar 2007

Inktviszwam langs het Oranjekanaal

bij Hooghalen

Door Gerrit-Jan Zwier

Gezocht: inktviszwamWetenschappelijke naam: Clathrus archeri of Anthurus archeriFamilie: stinkzwammen (Phallales)Bloeitijd: zomer en herfstVoortplanting: afgestemd op brom- en strontvliegen die zich op de naar aas stinkende sporen storten. Het ei brengt een bleekrood zuiltje voort waarvan zich vervolgens de rode armen losmakenKleur: rood met zwarte stippenStandplaats: houtsnippers, vuilnishopen, langs wegen en spoorlijnenVoorkomen: verspreid, vooral in Oost- en Zuid-Nederland; vind-plaatsen in Midden-Drenthe bij het Oranjekanaal, ook bij Grollo en BrunstingStatus: in de zogenoemde rode lijst van Nederlandse paddenstoelen wordt de inktviszwam aangeduid als ‘gevoelig’, dat betekent dat het om een zeldzame soort gaat die stabiel of toegenomen is

Foto: Foto Natura (Jan Meijvogel) N

atuu

r en

leef

omge

ving

Met IVN Midden-Drenthe op zoekOp zondag 23 en 30 september organiseert IVN Midden-Drenthe een

fi etstocht met aandacht voor landschap en cultuurhistorie. De tocht

voert langs de weer meanderende Westerborkerstroom, het mooie

esdorp Zwiggelte met prachtige Saksische boerderijen, en het Oranjeka-

naal waar wordt gezocht naar de inktviszwam. En verder: het geacciden-

teerde heideveld Elper Westerveld met een dicht jeneverbesstruweel,

Elp, Elperstroom en het monumentendorp Orvelte.

Vertrek: 13.00 uur.Duur: ruim drie uur.Startplaats: hotel-restaurant de Westerburcht, Hoofdstraat 7, Westerbork.Vooraf aanmelden, liefst per e-mail: margot.knooihuizen@planet.nl, anders tel. (0593) 332071.Kosten: € 5,- per deelnemer; inclusief schriftelijke informatie over de route en het landschap.Zie ook: www.ivnmiddendrenthe.nl, www.jeneverbesgilde.nl en www.groenemaand.nl

OOrraannjjeekkaannaaaall

Oranjekanaal

Westerbork

Zwiggelte

Hooghalen/Assen

A28

© studio hans könemann hapert 2007

0 750 1500m

Oranjehoeve

ManegeOrOranjek

anaalanjekanaal

Oranjekanaal

Halerw

eg

Hooghalen/Assen

Zwiggelte

0 150 300m

LegendaRoute 0,5 km

Aanrijroute

Inktviszwam

De routeNeem op de A28 de afslag naar Westerbork. Rijd door naar Zwiggelte. Houd

de noordelijke weg naar Hooghalen en Assen aan (Halerweg). Bij de kruising

met het Oranjekanaal rechtsaf. Het beste is om de auto over het eerstvol-

gende bruggetje aan de andere kant van het kanaal te zetten (bij een ma-

nege). Loop terug over de brug en steek de weg over. Doorzoek de met eiken

beplante rechterberm vanaf de boerderij (Oranjehoeve) in de richting vanwaar

je gekomen bent.

Illustratie: Hans Könemann

Traliezwam Zal de inktviszwam binnenkort gezelschap krijgen van de rode traliezwam? Deze fraaie stinkzwam bestaat uit een rasterwerkje van vijfhoeken, waaraan de zwarte spo-ren kleven. Nederlanders die een huis in Frankrijk hebben, vinden zijn duivelseieren soms in hun tuin. ‘De prachtige koraalkleur en de eigenaardige traliestructuur van deze zonderlinge paddenstoel brengen iedere natuurvriend in verrukking’, luidt de tekst in de paddenstoelengids van Reader’s Digest. Tot nu toe kwamen de sporen van de tralie-zwam in Nederland niet tot bloei, maar wie weet wat er na een nieuwe hete zomer kan gebeuren.

* fl ora en fauna

Derde uit een serie met kenmerkende seizoens-

soorten en waar deze te vinden zijn. Met dank

overgenomen van natuurmagazine Grasduinen.

De IVN-afdeling organiseert ter plekke excursies

op zoek naar de beschreven soort.

Grasduinen biedt elke maand natuurreporta-ges, foto’s, tips en ideeën om er zelf op uit te trekken. Zie aanbieding op pagina 29. Meer informatie: www.grasduinen.nl

Gerrit-Jan Zwier is freelance medewerker Gras-duinen.

17

18

Nationaal Landschap Arkemheen-Eemland wil mensen

meer betrekken bij het landschap en de ontwikkeling

ervan. Vrijwilligers gingen aan de slag met de

methodiek Leesbaar Landschap om de veelzijdigheid

en de unieke waarden van het landschap naar boven

te halen.

De vierbrillenmethode

van Leesbaar LandschapLEESBAAR LANDSCHAP DOET HET GOED IN ARKEMHEEN-EEMLAND >

Leesbaar Landschap blijkt een goed hulpmiddel om het

gesprek over de kwaliteit en de waarden van het landschap

op gang te krijgen. Door samen met anderen naar het land-

schap te kijken en kennis en inzichten te delen, ontstaat een

samenhangend en vollediger beeld. Vrijwilligers in Nationaal

Landschap Arkemheen-Eemland, afkomstig uit verschillende

organisaties, maakten in vijf bijeenkomsten kennis met het

landschap en met de methodiek Leesbaar Landschap. Drie

groepen werkten daarna activiteiten uit aan de hand van drie

thema’s: Landschap en Landbouw, Droge Voeten en Gewon-

nen land, Verloren woud.

Geert Koning, werkzaam bij IVN Consulentschap Utrecht en

een van de projectleiders, is tevreden met het resultaat. “We

gaan daarom op zoek naar andere gebieden waar het project

kan worden uitgevoerd. Deze methode is voor afdelingen leuk

om mee te werken en zeer geschikt om in te zetten binnen de

Nationale Landschappen.”

Boeren als gastheren De groep van KNNV-lid Kees de Heer maakte een handleiding

voor excursies op boerderijen in Eemland. Hierin staat de

vorming en het beheer van het agrarisch cultuurlandschap

centraal. De Heer: “Landbouw heeft in dit gebied elke plek

gevormd en we willen die wisselwerking tussen landbouw

en landschap laten zien. De bedoeling is dat vaste koppels

van een boer en een landschapsgids de excursies geven. De

boer treedt op als gastheer en de landschapsgids laat zien

met welke brillen je naar het landschap kunt kijken.” Hij is

enthousiast over de werkwijze. “Zet de mensen bij elkaar, dat

werkt altijd.”

Bij de boerderijexcursies gebruiken de landschapsgidsen

oude en recente kaarten om de verticale en horizontale en

historische verbanden toe te lichten. Zo kan het kavelpatroon

veel over een gebied vertellen. Was het gebied nat of droog?

Waren de bewoners arm of rijk? En hoe was de gemeenschap

georganiseerd?

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

sEd

uduc

atie

en

com

mun

icat

ie

Leesbaar Landschap in het kort Leesbaar Landschap is een methode die mensen leert zoeken naar zichtbare, eigen en wezenlijke kenmerken in het landschap. Een landschap is leesbaar door de samenhangen die we daarin kunnen waarnemen. Ze vertellen ons over het achterliggende systeem van de natuurlijke, sociaal-economische en culturele omgeving. Leesbaar Land-schap leert mensen met vier brillen naar het landschap kijken. De ene bril biedt vooral een blik op de ecologie, de andere kijkt naar de sociale geografi e, de derde meer naar de geschiedenis terwijl de laatste vooral is gericht op de loop van de seizoenen en de beleving daarvan.

Foto: Wim van der Ende

19

Over je grenzen kijken…Over de grens is het gras heus niet groener. Wel levert over grenzen kijken voeding voor grijze cellen. Deze zo-mer was ik met mijn gezin in Zuid-Engeland. Wij vonden daar innig verbonden cultuur en landschap. Indrukwek-kend. Bij het lezen van het landschap ontdek je voort-durend nieuwe hoofdstukken, of je nu in Devon of Dover bent. English Heritage en National Trust helpen goed bij het vinden van de mooie plekken, op een manier waar we in Nederland van kunnen leren.

Onze Vlaamse zusterorganisatie CVN verankert duur-zaamheid in de gidsencursus, een sterk concept. Op de landelijke IVN-dag wordt het startsein gegeven voor de eerste Vlaams-Nederlandse Ontmoetingsdag voor Natuurgidsen, waarmee CVN en IVN uitwisselings-wensen en ideeën van natuurgidsen jaarlijks hopen te koppelen. Enkele IVN’ers keken deze zomer over de grens in Sene-gal samen met collegagidsen uit Mauritanië en Sene-gal. Zij ervoeren dat het je boodschap rijker maakt, als je ervaringen van elders gebruikt in je eigen omgeving waar je gidst.

En dan Richard Louv, die in de VS furore maakte met zijn boek ‘Last Child in the Woods’, een soort terug-naar-de-natuurboodschap om kinderen en natuur weer te verbinden. Het ministerie van LNV maakt de vertaling mogelijk, die begin september verschijnt. Ter ere daar-van komt Louv naar Nederland om met betrokkenen bij natuur- en milieueducatie van gedachten te wisselen. Inspirerend en eigentijds! Hou www.podiumonline.nl in de gaten voor datum, tijd en aanmelding.

Het verleggen van grenzen is soms ook heel dichtbij. Mooi om dat alles samen te delen!

Jurr van DalenAlgemeen directeur IVNvandalen@ivn.nl

Door Inez de Jong

BlokpatronenVoorzitter IVN Soest Pieter Augustinus zat bij de Droge Voeten.

Hij vertelt over het verschil tussen de kavelpatronen in het

Gelderse en Utrechtse deel van de polder. “Dat is goed te zien

omdat het kanaaltje De Laak precies de grens vormt. De onre-

gelmatige blokpatronen aan de Gelderse kant duiden erop dat

de boeren daar individueel hebben ontgonnen. Het west-oost

slagenpatroon aan de Utrechtse kant is juist kenmerkend voor

een groepsgewijze aanpak.”

De Droge-Voeten-groep liet de belangrijke rol van het water

binnen het gebied zien. Augustinus: “De polder was oorspron-

kelijk een overstromingsvlakte van de Zuiderzee die later is

ingedijkt. Om mensen bewust te maken van de lage ligging

hebben we veertien bordjes geplaatst waarop staat hoeveel

onder dan wel boven NAP de plek is. Er zijn drie fi etsroutes

uitgezet die ook te downloaden zijn. Ook scholen uit de

omgeving zijn van harte uitgenodigd om van de routes gebruik

te maken. Zij konden bovendien op drie locaties een informa-

tiebord neerzetten.”

3500 jaar oude eiken‘Gewonnen land, Verzonken woud’ richtte zich op de res-

tanten van de oude bossen die onder het maaiveld liggen.

“Eemland was ooit moerassig en bedekt met ruig bos”, vertelt

Jantine Strating van IVN Nijkerk. “Een naam als Nekkeveld

herinnert daar nog aan. Vroeger was dit Ekenveld – eiken-

veld- wat erop duidt dat er ooit eiken stonden. Op erven en in

weilanden zijn overal nog de restanten van deze oude bomen

te vinden die door de hoge waterstand goed bewaard zijn

gebleven. Dit kienhout levert allerhande informatie op over

het landschap van toen en over het klimaat.”

Op het informatiebord dat de themagroep liet maken, is meer

lezen over het landschap, de bossen en de vier-brillen-me-

thode van Leesbaar Landschap.

Informatie: m.b.t. Leesbaar Landschap: Johan Eppink (IVN Nederland), e-mail: j.eppink@ivn.nl, tel. (020) 5308788.m.b.t. Arkemheem-Eemland: Geert Koning (IVN Consulent-schap Utrecht), e-mail: g.koning@ivn.nl, tel. (030) 2210599.

Geen bomenkap Sch Toenmalig minister Dekker (VROM) heeft in

2006 ten onrechte het afzagen van bomen mo-

gelijk gemaakt in Schinveld bij het Limburgse

Onderbanken. Dat blijkt uit de uitspraak van

de Raad van State. Dit betekent dat verdere

kap van bomen niet doorgaat. Het ministerie

van Defensie, eigenaar van het bosgebied,

wil daar één hectare bos kappen en in dertien

hectare de hoogste bomen weghalen ten

behoeve van de veiligheid van de NAVO-

vliegbasis vlakbij. Volgens de Raad van State,

de hoogste instantie in bestuursrechtelijke

Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie -landelijk

Inspiratiedag Natuur in de Leefomgeving Op 10 november is de IVN Inspiratiedag van de campagne IVN NatuurNet-

werk. Thema: Natuur in leefomgeving. Locatie: De Kleine Aarde in Boxtel. Het

programma vindt u op www.ivn.nl/natuurnetwerk.

Dit najaar verschijnt het boekje Natuur in leefomgeving, waarin voorbeelden

van IVN’ers. Zoals het ecologisch beheren van een groenstrook, het inventari-

seren van een gebied en het ecologisch inrichten van een oever of berm.

Heeft u inspirerende activiteiten of ideeën voor het boekje? Stuur een e-mail naar: natuurnetwerk@ivn.nl

Nieuwe invalshoeken voor de campagne IVN NatuurNetwerk zijn de thema’s

‘natuur en gezondheid’, ‘natuur en cultuur’ en ‘natuur en leefomgeving’. De

campagne zoekt naar samenwerking met burgers, jongeren, migrantenorga-

nisaties en andere belangenorganisaties (denk aan andere natuurorganisa-

ties, agrariërs, ambtenaren, politici enz.). Hierdoor ontstaat een nationaal

‘natuurnetwerk’ van organisaties, die krachten bundelt en kansen op succes

vergroot.

Informatie: www.ivn.nl/natuurnetwerk

20

Samen over de grens Onder de naam ‘Vrijwilligers anders bekeken’

proberen Nederlandse en Belgische natuuror-

ganisaties samen een formule te vinden om

vrijwilligers nog beter in te zetten bij natuur-

en milieueducatieve activiteiten.

Vanuit Vlaanderen is het initiatief gekomen

voor een grensoverschrijdende samenwerking

die zich focust op de relatie tussen natuurbe-

houd en vrijwilligers. Betrokken bij het project

zijn IVN en Staatsbosbeheer en het Belgische

Natuurpunt en Agentschap Natuur en Bos. De

deelnemers onderzoeken hoe ze vrijwilligers

kunnen inzetten voor meer en betere natuur.

Daarnaast inventariseren ze beschikbare stu-

dies en brengen ze toepassingsmogelijkheden

en –beperkingen in kaart voor de optimale

inzet van vrijwilligers. Vrijwilligers nemen een

steeds belangrijkere plaats in onze samenle-

ving in en zijn steeds vaker zelfs onmisbaar.

Anderzijds maken de hogere eisen hun inzet er

niet makkelijker op. Eind december wordt de

pilot afgerond. Bij succes komt er een vervolg.

21

Ruim 1600 soorten geteldDe 1001-soortendag op 2 en 3 juni in de

Nederlandse bezoekerscentra bracht weer het

belang van het behoud van zoveel mogelijk

soorten (biodiversiteit) bij een groot publiek

onder de aandacht. Bij ruim 30 bezoekers- en

educatieve centra telden volwassenen en

kinderen het aantal soorten in de omgeving

van het centrum of namen ze deel aan de

speciale activiteiten rond het thema biodiver-

siteit. De teller van de 1001-soortendag 2007

staat op 1638 soorten. Dat dit aantal ondanks

het prachtige weer lager is dan vorig jaar komt

waarschijnlijk omdat er wat minder tellers

waren.

Eerste Landschapsgidsen gecertifi ceerdInitiator Hans Kaptein heeft de eerste 26 Landschapsgidsen gecertifi ceerd. De cursisten vergrootten tijdens een pilot hun kennis van onder meer de cultuurhistorie. Dat gebeurde op de Veluwe, een omgeving waar de mens al duizenden jaren ingrijpt in natuur en land-schap. Een passender omgeving was nauwe-lijks denkbaar: veel mensen zijn van mening dat de mens door ingrijpen van de natuur een cultuurlandschap heeft gemaakt. De cursus is een vervolg op die voor Natuurgidsen en be-doeld voor de ervaren gids uit de Veluwe. De cursisten vergrootten hun kennis van de (on-)zichtbare Veluwse cultuurhistorie en gerela-teerde objecten en leerden deze toe te passen op natuurwandelingen en bij activiteiten.

JubileaEerste lustrum Nationaal Park Ooster-schelde In het hele jaar 2007 zijn er activiteiten.

IVN Consulentschap Noord-Holland 25 jaarTijdens de Noord-Hollandse opening van

de Groene Maand op 5 september in de

Zaanse Schans wordt ook dit jubileum

gevierd.

IVN Ubach over Worms 35 jaarDit wordt gevierd op 2 september.

IVN Land van Swentibold Born 40 jaarDit is 16 juni uitgebreid gevierd.

IVN Eelde-Paterswolde 60 jaarDe afdeling koos ervoor om gedurende

het hele jubileumjaar in elk seizoen een

activiteit te organiseren.

IVN Valkenburg aan de Geul 40 jaarIn het kader van dit jubileum werd op 29

juli een vlaaienbakdag georganiseerd in

kasteeltuin Oud-Valkenburg.

IVN Walcheren 12½ jaar Dit werd 12 juli gevierd.

IVN Oldenzaal 25 jaarDit wordt in september gevierd.

IVN Valkenswaard 40 jaarDit wordt 19 oktober gevierd.

NatuurgidsencursusHoekschewaards LandschapRon Baggerman, Aad Bruijnzeel, Elza

van Dorsser Benne, Ronald Dorst, Emilia

Gorseman, Andé de Haas, Henriette Kam-

beel, Pleun Klein, Ton Koenis, Ineke Koe-

nis-Burger, Menno Korbijn, Marjon Kunst,

Jan Plaisier, Gerda Quist, Judit Rákóczy,

Herman Roekx, Cobi Smit, Willem Star,

Raimond Taal, Jan Uljee, Marianne van

der Waal, Marijke de Zoete van Oostveen.

Jubilea / Geslaagden

In memoriam: Douwe TasmaEind juni overleed Douwe Tasma

op 83-jarige leeftijd. In 1960 was

Douwe actief betrokken bij de op-

richting van IVN-afdelingen in Heer-

len, Wijlre, Brunssum, Ubachsberg

en Meerssen. In 1962 begon hij met

De Natuurgids, contactblad voor

IVN Limburg. Tot eind 2001 was hij

eindredacteur en tot 1999 voorzit-

ter van de Stichting De Natuurgids.

In 2000 werd hij erevoorzitter. Tot

aan zijn dood bleef hij actief in de

redactie. Hij was bestuurslid van

het Landelijk Bestuur van het IVN,

van Natuurmonumenten Limburg,

Het Limburgs Landschap, ANWB

Limburg en Waterschap Roer en

Overmaas. In 2000 werd hij gerid-

derd in de Orde van Oranje-Nassau.

geschillen, was het -in opdracht van de NAVO-

kappen van zes hectare bos onrechtmatig.

Daarom eisen de actiegroepen GroenFront! en

Stop Awacs Overlast nu publiekelijk excuses.

Zonder de bomenkap voldoet de basis niet

aan de veiligheidseisen en zal men moeten

stoppen met vliegen over de Schinveldse

Bossen. De inwoners van Zuid-Limburg, de

gemeente Onderbanken, de Vereniging Stop

Awac en GroenFront! blijven de situatie in

Schinveld scherp in de gaten houden.

inveld

Verkeersongeval Funda MüjdeIn februari raakte IVN-ambassadrice

Funda Müjde in Istanbul betrokken

bij een verkeersongeval. Daarbij zijn

rugwervels ernstig beschadigd en

ze wordt geplaagd door afschuwe-

lijke zenuwpijnen. Ze leert nu met

haar beperkingen om te gaan en

weer zelfstandigheid te verwerven.

Funda merkt nu nog meer hoeveel

de natuur voor haar betekent. “Het

geeft me kracht en het is helend”,

vertelt ze. “Natuurschoon maakt me

gelukkig en ik mis de activiteiten in

de natuur als zeilen, bergbeklim-

men en wandelen. Maar ik zal een

nieuwe manier vinden om van al

dat natuurschoon te blijven genie-

ten.” Funda probeert aanwezig te

zijn bij de opening van de Groene

Maand en bij Duurzame Dinsdag.

Het IVN wenst haar alle kracht en

sterkte toe. U kunt een bericht voor

Funda achterlaten op haar website:

www.fundam.nl

22

Natuurbeheer:

cultiveren voor landschapsbehoud

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

s

Door Marieke van Geel

“Werken tijdens je vakantie? Je lijkt wel gek!” Dat horen WoesteLanders

regelmatig. Deze zomer waaierden weer veel jongeren uit over Nederland

en een beetje buitenland. Op kamp met WoesteLand, om natuur te

cultiveren en zo bij te dragen aan het behoud van landschappen.

Een van de belangrijkste activiteiten is het

beheerwerk in natuurgebieden. Meestal hel-

pen we organisaties als Staatsbosbeheer

en Natuurmonumenten. Bomen zagen valt

ook onder het beheerwerk. “Waarom ga je

bomen zagen, dan maak je de natuur toch

kapot?”, is een veelgehoorde vraag. “Wij

zijn de jongeren van het IVN, en IVN staat

voor Ik Verniel Natuur”, antwoorden wij dan

wel eens.

Nu lijkt het daar misschien wel op, maar

de waarheid is iets ertussenin. Bij het

beheerwerk cultiveren we de natuur, zodat

het (cultuur)landschap behouden blijft.

Boompjes steken en zagen is belangrijk

om stukken natuurgebied open te houden,

waardoor landschappen behouden blijven.

Heide is hiervan een mooi voorbeeld. Door

verschillende invloeden wordt heidegrond

rijker, waardoor bomen de kans krijgen om

uit te groeien. Als we daar niets aan doen,

komen overal bossen en gaat het cultuur-

historische heidelandschap verloren. Door

de bomen (natuur) te verwijderen, blijft de

heide (cultuurlandschap) behouden. Het

vennenlandschap is een ander landschaps-

type dat WoesteLanders onderwerpen

Jeug

d en

jong

eren

aan beheerwerk. Oorspronkelijk waren

vennetjes drinkpoelen voor het vee, maar

tegenwoordig zijn het waardevolle stukjes

natuur en cultuurhistorisch erfgoed. De ven-

netjes groeien erg snel dicht met bomen.

Door deze bomen weg te halen, blijven de

vennen open.

Wilgen knotten Sinds een paar jaar organiseert WoesteLand

in het voorjaar een wilgenknotweekend. Op

zo’n werkweekend knotten we de wilgen

zodat ze niet splijten door het gewicht

van hun takken. De knotwilg is een echt

cultuurproduct: wilgentenen werden vroeger

gebruikt om allerlei voorwerpen van te fabri-

ceren, zoals manden en afscheidingshek-

Foto’s: Simon Christiaanse

jes. De wilgentenen zijn tegenwoordig

vervangbaar door plastic, maar de

knotwilg hoort inmiddels thuis in het

Nederlandse landschap. Daarnaast

biedt de knot ruimte aan plantjes en

dieren.

Met andere woorden: WoesteLanders

ondernemen niet alleen natuur- maar

ook cultuuractiviteiten.

Een veel te groot aandeel in de ontwik-

keling van het Nederlandse landschap

wordt overgelaten aan ‘de markt’. Dat is

de stelling van Projekt Nederland, een

pamfl et dat ik enige maanden geleden

publiceerde, samen met fotograaf Theo

Baart. Het kreeg nogal wat aandacht en

er werd druk over gediscussieerd. Maar

hoe ik ook probeerde de discussies naar

de essentie van het pamfl et te sturen,

steeds weer belandde men bij kwesties

als mooi versus lelijk, vrijheid versus

marxistische overheidsdwang en wat niet

al. Terwijl de centrale vraag van Projekt

Nederland voor de goede lezer heel sim-

pel is: wie gaat er over ons landschap?

Wil je überhaupt een discussie voeren

die ergens op slaat, dan moet je het

tenminste over één ding eens zijn: het

Nederlandse landschap is een uitermate

boeiend, door eeuwen van bewoning en

bewerking ontstaan uniek cultuurland-

schap waarvan ‘natuur’ een wezenlijk

element is. Precies zoals Heimans en

Thijsse het in hun onvolprezen albums

hebben beschreven. Iedereen heeft het

volste recht dat fl auwekul te vinden,

maar aan de discussie hoeft hij dan niet

meer mee te doen, dat ruimt lekker op.

Veel krachten werken op dat landschap

in. Om een aantal belangrijke te noemen:

het verdwijnen van de landbouw; het

niet te stuiten verkeer in al zijn vormen;

de woekering van bedrijventerreinen

langs snelwegen, rondwegen en afsla-

gen; het enorme ruimtebeslag van de

woningbouw, de verspreiding van dorpen

en stadjes van recreatiewoningen; de

massarecreatie zelf en de ‘natuurbouw’

die veel te vaak naar de recreatie moet

lonken. Bij al die krachten vraagt het

pamfl et: is dit wel nodig? En wie heeft dat

bepaald? Een essentiële vraag bij dit al-

les is: hoe veel boeren willen we eigenlijk

overhouden in Nederland?

De bron die deze krachten voedt is de

overtuiging van nu al een reeks kabinet-

ten, gevoed door het bedrijfsleven en

politici die moeilijke keuzes uit de weg

gaan, dat we altijd moeten groeien. Waar-

om? Omdat we een concurrentiestrijd

met onze buren absoluut moeten winnen.

Als u net als ik dacht, dat ‘Europa’ ging

over samenwerking, dan heeft u het mis.

Europa gaat over concurrentie. Daarom

zette het vorige kabinet Balkenende in

Rijksoverheid doet landschap in uitverkoop

De stelling van Amsterdam

Neemt u zelf ook stelling en heeft u een uitgesproken mening over een onderwerp dat een

relatie heeft met natuur, milieu en educatie, stuur deze dan in maximaal 400 worden naar:

mensennatuur@ivn.nl

De hier ingenomen stelling geeft uitsluitend de mening weer van de auteur, niet van de

redactie of het IVN.

23

zijn Nota Ruimte (die van kracht blijft)

dat zijn ruimtelijk beleid zich richtte op

‘versterking van de internationale concur-

rentiepositie van Nederland’. En om dat

te realiseren, moet de rijksoverheid zich

terugtrekken en het initiatief laten aan

lagere overheden en ‘de markt’. Dat heeft

geleid tot een woekering van voor de spe-

culatie gebouwde bedrijventerreinen en

(recreatie)woningcomplexen die op veel

plaatsen het landschap aantasten. Willen

we echt dat ons landschap in de uitver-

koop gaat? Of willen we een overheid die

ons daartegen beschermt, door een echte

visie op het landschap te ontwikkelen?

Willem van Toorn is auteur van ‘Projekt Nederland’(zie ook Gesignaleerd, pagina 27)

Reageren op deze stelling? Ga naar www.ivn.nl/forum

Foto: René Ros, Stelling van Amsterdam

24

Agenda

Groene Maand: Landschap en CultuurhistorieSeptember Honderden natuuractiviteiten in het

hele land, rond het thema Land-

schap en cultuurhistorie. Op 29

augustus wordt de Groene Maand

geopend in Kasteel Groeneveld. De

IVN Consulentschappen organiseren

provinciale openingen.

www.groenemaand.nl

Landelijke Monumentendag9 september De Open Monumentendag staat in

het teken van de monumenten van

de twintigste eeuw: 1900 - 1965.

www.openmonumentendag.nl

WetenWeek 2007: ‘Topje van de IJsberg’17 tot en met 24 oktober Het klimaat verandert. In de Weten-

Week openen instellingen die zich

met deze problematiek bezighou-

den hun deuren en zijn er verschil-

lende activiteiten.

www.wetenweek.nl

Tuinvogeldagen18 tot en met 20 oktoberDrie dagen kunnen vogelliefhebbers

en andere belangstellenden terecht

bij de winkel van Vogelbescherming

Nederland met vragen over tuinvo-

gels. Er zijn speciale producten te

koop en activiteiten voor jong en

oud. De toegang is gratis.

www.vogelbescherming.nl/tuinvogeldagen

Nacht van de Nacht III27 oktober Derde Nacht van de Nacht:

aandacht voor het belang

van duisternis.

www.nachtvandenacht.nl

Natuurwerkdag3 novemberOnderhoudwerkzaamheden, excursies en kinderac-

tiviteiten. In samenwerking met Make a Difference

Day.

www.natuurwerkdag.nl, www.makeadifferenceday.nl

Najaarsexcursie:Ontdekkingstocht langs De LeijenDe Leijen ligt tussen Oostermeer (Eastermar) en Opeinde in Friesland. Het meer is ontstaan door veenafgraving en daarom op veel plaatsen ondiep. Deze ontdekkingstocht gaat langs noordelijke de randen van de Leijen, waar een nieuw pad is aangelegd met bruggetjes over de gevaarlijke delen van dit moeras. Het zeer oude gebied is eigendom van Staatsbosbeheer en is het hele jaar verboden terrein. Het pad wordt slechts drie keer per jaar gemaaid. Zes à zeven keer per jaar krijgt IVN Noordoost-Friesland toestemming om er excursies te verzor-gen. Excursieleider Gerben de Vries, al sinds 1972 actief bij het IVN, komt er regelmatig en kent het gebied goed. “Tot tien jaar geleden was dit boerenland,” vertelt hij, “maar nu is het terug gegeven aan de natuur.” “Er groeien planten als de holpijp, waterlelies, waterdrieblad en dotterbloemen. En het is een rustplaats voor vogels als de zilverreiger en de blauwe stern. De mensen in de directe omgeving weten wel hoe bijzonder het gebied is, maar met deze nieuwe excursie willen we dat ook aan mensen uit veel wijdere omgeving laten zien. Kortom, het wordt bijzondere excursie waarbij laarzen en verrekijker goed van pas komen!”

Datum: Zaterdag 22 september, start 14:00 uurStartplaats: Eastermar (dorp), Friesland; Parkeerplaats bij de Gereformeerde Kerk EastermarInformatie en opgave: IVN Noordoost-Friesland, Gerben de Vries, tel. (0512) 471933.

Voor meer najaarsexcursies en vele andere activiteiten van IVN-afdelingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor na-tuur- en milieueducatieve centra zijn te vinden op en via www.podiumonline.nl

25

> UTRECHT

GroeneveldfestivalZondag 23 septemberProgramma vol cultuur en natuur,

muziek, straattheater, fi lm, literatuur en

kunst. Het thema is DORP.

Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl

Landschap Leeft Tot en met 30 december 2008Het Nederlandse landschap, bekeken

vanuit de verhouding tussen de mens

en de natuur door de eeuwen heen. De

collectie wisselt regelmatig. (Zie kortings-

bon op pagina 29.)

Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl

IndianenverhalenTot 1 december 2007 Indianenverhalen is een kleurrijke

(panelen)tentoonstelling waarin diverse

planten en hun gebruik aan bod komen.

Ook is er een indianentocht met uitleg

over indianenplanten.

Fort Hoofddijk, Budapestlaan 17, Utrecht, www.botanischetuinen.uu.nl

> NOORD-HOLLAND

Schepping in Beeld, Monument voor LinnaeusTentoonstelling in het kader van het Linnaeusjaar. De expositie is een recon-

structie van het Regnum Animale: het dierenrijk, volgens de eerste editie van de

Systema Naturae van Carolus Linnaeus, de wereldberoemde Zweedse taxonoom

uit de 18e-eeuw.

Artis, Plantage Kerklaan 38-40, Amsterdam, www.artis.nl

> BRABANT

Schatgraventot 28 oktober 2007Wereldgeschiedenis kan ook in de grond verstopt zitten. Schatgraven is een tentoonstelling over mine-ralen, stenen en fossielen en de res-ten van de menselijke beschaving. Milieu Educatie Centrum Eindhoven, Genneperweg 145

> ZUID-HOLLAND

Kijk op collectie: ordeningTot en met 28 oktober 2007Tentoonstelling in het kader van de

300ste verjaardag van Carl Linnaeus

en Georges Buffon. De ideeën van

de twee grondleggers van natuurhis-

torische musea worden nog steeds

gebruikt om soortelijke diversiteit in

kaart te brengen.

Naturalis, Darwinweg 2, Leiden, www.naturalis.nl

MummiesVanaf 8 oktober

De grootbeeldfi lm ‘Mummies:

Secrets of the Pharaohs’ is een

historische reis én een forensisch

avontuur, met onderzoekers die

puzzelen met de archeologische

en genetische aanwijzingen van

Egyptische mummies.

President Kennedylaan 5, Den Haag, www.omniversum.nl

> GELDERLAND

Valk & HofTot en met 2 maart 2008Dubbeltentoon-

stelling over de

valkerij. Museum

De Stratemaker-

storen toont de

geschiedenis

van de jacht met

valken en andere

roofvogels. Vanaf

16 september het

tweede deel in het

Natuurmuseum

Nijmegen.

www.stratemakerstoren.nl/valkenhof.html, www.natuurmuseum.nl

> LIMBURG

Volmolen maalt9 septemberTijdens het open monumentenweekend is de

Volmolen in het Zuid-Limburgse Epen op zondag

9 september van 10.00 tot 17.00 uur geopend. De

Volmolen, sinds 1977 eigendom van Natuurmo-

numenten, maalt nog steeds om voor zo’n vijftien

huishoudens schone stroom op te wekken.

Info: Natuurmonumenten, José Hermens, tel. (045) 5630355, www.natuurmonumenten.nl

Landelijke IVN-dag 24 novemberVoor alle IVN’ers: beroepskrachten en vrijwilligers.

Safaripark Beekse Bergen, Hilvarenbeek.Zie inschrijfformulier elders in dit nummer.

> FLEVOLAND

NatuurkunstparkTot 1 novemberIn Natuurpark Lelystad zijn 15 kunstobjecten gratis

te bezichtigen. Het thema van deze kunstroute is

‘Afsluiten-ontsluiten’; het 75-jarige bestaan van de

Afsluitdijk.

www.fl evokunst.nl

> FRIESLAND

Blij met een dode musTot en met 16 december

Natuur en cultuur van de huismus

centraal: in Nederland, mondi-

aal, in de seizoenen en in de

wetenschap. ‘Vogels in je

eigen omgeving’ is voor

jeugdige bezoekers.

Natuurmuseum Fryslân, Schoenmaker-sperk 2, Leeuwarden,

www.natuurmuseumfryslan.nl

> DRENTHE

Meesters en Molens16 september - 9 december De tentoonstelling ‘Meesters en Molens, van

Rembrandt tot Mondriaan’ laat de molens zien

door de ogen van Nederlandse meesters van de

17de eeuw tot en met de 20ste eeuw.

Drents Museum, De Brink 1, Assen, www.drentsmuseum.nl

U een kans - Zij een kans

De Nationale Postcode Loterij is de

grootste Goede Doelen Loterij van

Nederland. Afgelopen jaar keerde zij

ruim 200 miljoen euro uit aan meer dan

50 organisaties die zich inzetten voor de

bescherming van mens en natuur.

Ook IVN Nederland deelt in de

op brengst van de loterij, dit jaar met

een bijdrage van 1,5 miljoen euro.

Hiermee kan IVN Nederland onder andere

natuur- en milieu-educatieve projecten

en campagnes voortzetten en verder

uitbreiden.

Natuur en milieu een kans, maar u ook.

Want tegenover uw steun staan grote

prijzen. Zoals de PostcodeKanjer van

25 miljoen euro en honderdduizenden

andere prijzen.

Meedoen is eenvoudig, bel 0909-0033 (15cpm) of meld u aan

via internet: www.postcodeloterij.nl

Voor € 8,50 per lot speelt u al mee.

Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

Foto: Alfons van Stiphout

(advertentie)

Landschap in meervoudKolen J. en Lemaire T., Uitgeverij Jan

van Arkel, 2000, 476 pagina’s, ISBN

9062244211, Prijs € 27,50.

Perspectieven op het Nederlandse landschap in de 20ste/21ste eeuw. Met bijdragen van meer dan 25

auteurs die het landschap bena-

deren vanuit verschillende per-

spectieven. Hiermee levert dit rijk

geïllustreerde boek een belangrijke

bijdrage aan het interdisciplinaire

denken over de actuele toestand en

de toekomst van het Nederlandse

(cultuur)landschap.

Gesignaleerd Door Margot van den Akker, IVN Kenniscentrum

Golden Raand, landschappen van GroningenSchroor, M. en Meijering, J. Uitgever: In Boekvorm Uitg. bv,

2007, 300 pagina’s, ISBN 9789077548233, prijs: € 28,50.

Het Groninger landschap heeft veel gezichten. Van bosrijke gebieden in het Zuidelijk Westerkwartier, kwelderwallen in Noordwest-Hunsingo en de karakteristieke brakwatergebieden van de Dollard tot aan de zeekleigronden in het Hoogeland met zijn akkers vol wuivend graan, suikerbieten en koolzaadvelden. Meindert Schroor (sociaal-geograaf en historicus) en Jan Meije-

ring (Provincie Groningen) hebben nauw samengewerkt bij de

totstandkoming van deze uitgave. Het resultaat mag er zijn: een

veelzijdig boek waarin de ontstaansgeschiedenis en het huidige

landschap worden belicht.

Bewogen aarde. Aardkundig erfgoed in NederlandBeusekom, E.J. van, Uitgeverij

Matrijs, 2007, 176 pagina’s, ISBN

9789053452936, Prijs: € 24,95.

Bewogen aarde geeft naast een uit-gebreide inleiding, een beschrijving van elk type landschap dat Nederland rijk is. De publicatie is voorzien van

informatieve kaders en schitterende

foto’s. Het boek maakt duidelijk wat

aardkundige waarden zijn, waarom

deze te beleven, benutten en te be-

schermen. Een toegevoegde CD bevat

een aantal

kaarten.

Nederland weer mooiDirkmaat, J. Uitgever: ANWB Uitgeverij Boeken,

2005, 304 pagina’s, ISBN: 9789018021399, Prijs:

€ 24,95. De publicatie is tot stand gekomen in

nauwe samenwerking met de Stichting Nederlands

Cultuurlandschap.

Zo’n honderd jaar geleden stond Nederland be-kend om zijn idyllische cultuurlandschappen met hagen, heggen, sloten en weggetjes. Naoorlogse ruilverkaveling en de bio-industrie hebben van die charme echter weinig heel gelaten. Dit rijk geïl-

lustreerde boek neemt

je mee naar het land

van weleer en houdt

een pleidooi voor het

herstel van de plat-

telandidylle. De aparte

box met elf wandel- en

fi etskaarten laat je de

mooiste stekken zelf

beleven. (Zie pagina 29

voor een kortingsbon.)

Kwetsbare aardeUitgeverij Maarten Muntinga

B.V., 2007, 272 pagina’s,

ISBN10: 9085370523 | ISBN13:

9789085370529, Prijs: € 29,50.

Natuurrampen, klimaatverandering, stedelijke ontwikkeling: allemaal factoren die zorgen dat onze wereld in een aanhoudend tempo veran-dert. Dit boek laat met meer dan 150 foto’s, gemaakt vanaf het land, uit de lucht en uit de ruimte, zien hoe de natuur en de mensen de aarde hebben beïnvloed Met on-

geloofl ijke voor- en nabeelden van

onze steden, rivieren, ijskappen,

bossen en woestijnen en gedetail-

leerde uitleg wordt de lezer inzicht

gegeven in wat er met onze aarde

gebeurt en wat er waarschijnlijk

staat te gebeuren.

27

www.vogelsendewet.nlDe website www.vogelsendewet.nl.

van Vogelbescherming Nederland is

een digitale vraagbaak over wat wel en

niet is toegestaan in relatie tot vogels.

www.degroenestad.nlDigitale kennisbank met artikelen,

onderzoeksresultaten en andere

informatie over de waarde van groen.

Het belang van groen voor de woon-

kwaliteit, gezondheid, ontspanning en

een schoner milieu. De informatie is

verdeeld in vier hoofdthema’s: wonen,

werken, gezondheid en recreatie.

WebsitesProjekt Nederland Toorn, van, W. en Baart, T., 2007,

112 pagina’s, Prijs: € 12,50.

Het Nederlandse land-schap verandert razend-snel. In Projekt Nederland

onderzoeken Theo Baart

en Willem van Toorn wie

er beslist over de grote

projecten die aan de stads-

rand en langs snelwegen

verrijzen, en vooral: welke

behoefte al deze veranderingen nu

eigenlijk dienen.

2828

Duurzame Dinsdag 2007Door Michiel de Wit

Eerste dinsdag in september op het Binnenhof: Duurzame Dinsdag.

Burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven brengen duurzame

initiatieven onder de aandacht van de politiek en overheid. Zo’n

tweehonderd nieuwe duurzame initiatieven gaan in het Duurzame

Koffertje, dat minister Cramer (VROM) namens het kabinet in ontvangst

neemt. Dit jaar is het doel: duurzaam consumeren op de kaart zetten.

Een verantwoordelijkheid van iedereen.

Duurzame Dinsdag 2007 staat in het

teken van duurzaam consumeren. Een

breed begrip, dat zoveel betekent als:

consumeren zonder dat mensen, dieren,

natuur en milieu daar onnodig schade

van ondervinden. Maar niet alleen con-

sumenten kunnen daar een bijdrage aan

leveren. Ook bedrijven, overheden en

politiek kunnen wat doen.

ConsumentenWie duurzaam wil consumeren houdt

rekening met de manier waarop produc-

ten tot stand zijn gekomen. Het betekent

bijvoorbeeld dat je geen tapijten of

gympen koopt die met kinderarbeid zijn

geproduceerd. En bewust kiezen voor

koffi e waarvoor koffi eboeren in Derde

Wereldlanden een rechtvaardige prijs

ontvangen. En natuurlijk geen make-up

gebruikt die op dieren is getest. Het

betekent ook dat je alleen hout gebruikt

uit duurzaam beheerde bossen en dat

je bijvoorbeeld gft-afval, glas en papier

gescheiden inlevert en energie bespaart.

BedrijvenBedrijven kunnen duurzaam consumeren

op de kaart zetten door zelf ‘maatschap-

pelijk verantwoord’ te ondernemen. Dat

betekent dat je als bedrijf niet alleen

streeft naar winst (profi t) of de optima-

lisatie daarvan, maar ook oog hebt voor

menselijke aspecten binnen en buiten

het bedrijf (people), en rekening houdt

met het effect dat hun activiteiten heb-

ben op het milieu (planet). Het gaat om

een optimale balans tussen people,

planet en profi t zodat het bedrijf zelf

maar ook de samenleving en leefomge-

ving er beter van worden. Alle processen

in bedrijven zijn daarbij van belang: van

inkoop en productie tot personeelsbeleid

en marketing.

OverhedenVoor overheden als ministeries, ge-

meenten, provincies, waterschappen en

daaraan gelieerde organisaties betekent

het: duurzaam inkopen van producten

en diensten. Dat betekent dat bij de

inkoopbeslissing duurzaamheidcriteria

worden meegenomen. Het inkoopproces

is dan niet alleen gericht op fi nanciële

en kwaliteitseisen, maar ook op eisen

met betrekking tot milieu en sociale

aspecten, zoals kinderarbeid of scho-

lingsmogelijkheden van werknemers. Dit

moet leiden tot levering en aanschaf van

producten, diensten en werk dat aan al

deze eisen voldoet.

In 2010 moet de Rijksoverheid bij alle

inkopen en aanbestedingen duurzaam-

heid meenemen als zwaarwegend

criterium. Voor provincies, gemeenten

en waterschappen is dit 50 procent. Om

deze slag te maken moet de Nederlandse

overheid duurzaamheid integreren in

haar inkoopprocessen en de overheids-

inkopers hierbij zo praktisch mogelijk

ondersteunen. Het programma Duurzaam

Inkopen stimuleert overheden om milieu-

en sociale aspecten mee te nemen bij de

inkoop van producten en diensten. “In

2010 moet de overheid minstens de helft

ZET DUURZAAM CONSUMEREN OP DE KAART! >

van de aanbestedingen groen inkopen”,

zei de voormalige staatssecretaris van

milieu Van Geel in 2004 al.

…en politiciEn als geen ander kunnen politici duur-

zaam consumeren op de kaart zetten. Zij

kunnen het onderwerp bij alle relevante

partijen warm houden en onder de aan-

dacht blijven brengen. Want de politiek

stelt uiteindelijk de kaders waarbin-

nen overheden, burgers en bedrijven

opereren. Politici moeten ervoor zorgen

dat duurzaam gedrag van bedrijven,

producenten, consumenten en overhe-

den wordt gestimuleerd en het tegendeel

ontmoedigd. Daar draait het uiteindelijk

om, deze negende Duurzame Dinsdag!

Voor meer informatie over duurzaam consumeren en een overzicht van alle dit jaar ingediende initiatieven: zie www.duurzamedinsdag.nl

Vere

nigi

ng e

n vr

ijwill

iger

sEd

uduc

atie

en

com

mun

icat

ie

29

Naam dhr / mevr.

Adres

Postcode + woonplaats

Telefoon

E-mail

Geboortedatum

O Op dit e-mailadres en telefoonnummer wil ik van Sanoma Men’s Magazines,

haar partners en zorgvuldig geselecteerde bedrijven informatie en

interessante aanbiedingen ontvangen.

O Ik machtig hierbij Sanoma Men’s Magazines het abonnementsgeld

automatisch af te schrijven van mijn bankrekening.

Bank/girorekening

Handtekening

Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar:

Grasduinen - Antwoordnummer 11513 - 2400 VE Alphen aan den Rijn

Op weg naar een natuurlijk en idyllisch land-schap. Met elf losse wandel- en fi etskaarten. Jaap Dirkmaat (Vereniging Nederlands

Cultuurlandschap) laat de unieke schoon-

heid van het oorspronkelijke Nederlandse

landschap zien. Het boek toont ook hoe een

modern landschap weer mooi kan worden

met respect voor geschiedenis en streek-

eigenheid. Een landschap waar ook planten

en dieren zich weer thuis voelen.

28,5 x 22,5 cm, 300 pp.

Prijs: € 24,95

Naam

Voorletters dhr / mevr.

Adres

Postcode

Woonplaats

Telefoon

E-mail

Stuur deze bon ingevuld in een envelop zonder

postzegel naar:

> IVN

> Antwoordnummer 16524

> 5280 WJ Boxtel

Bestelt u dit boek (DV40) in de Groene Maand (1-30 sep-

tember 2007) dan betaalt u geen verzendkosten!

3 x Grasduinen voor maar € 7,50

Grasduinen, hét blad voor natuurliefhebbers

en wandelaars. Iedere maand vol schitterende

natuurreportages en adembenemende foto’s.

En vooral met een schat aan tips en ideeën om

er zelf actief op uit te trekken. Geen blad brengt

je dichter bij de natuur dan Grasduinen!

Maak voordeling kennis met Grasduinen en profi teer vrijblijvend van deze unieke aanbieding voor de leden van IVN. (normale aanbieding: 3 nummers voor € 8,95).

www.grasduinen.nl

Nederland weer mooi

Kasteel Groenveld – buitenplaats voor stad en land

herbergt de tentoonstelling LANDSCHAP LEEFT.

Deze tentoonstelling gaat over de verhouding tus-

sen de mens en de natuur en de landschappen die

daardoor ontstaan. De kracht van de natuur, maar

ook de activiteiten van de mens vormen landschap.

Als de natuur het landschap bepaalt vormt zich

wildernis. Daar waar de mens ingrijpt wordt de

wildernis bedwongen. De verhouding tussen mens

en natuur bepaalt de vorming van landschappen.

LANDSCHAP LEEFT laat de verschillende landschap-

pen in Nederland op indringende wijze zien met een

fi lmpanorama, kunstwerken, voorwerpen en foto’s.

Lezersaanbiedingen

Gratis toegang - LANDSCHAP LEEFT

De hele maand september 2007 kunt u met deze coupon de tentoonstelling LANDSCHAP LEEFT in Kasteel Groeneveld gratis bezoeken.

Aansluitend kunt u voor maximaal twee personen tegen het gereduceerde tarief van € 1,85 een kop koffi e, thee of fris in Grand Café Groeneveld gebruiken.

> Meer informatie over Kasteel Groenveld

en het Groeneveldfestival

op 23 september 2007:

www.kasteelgroeneveld.nl

De natuur op haar mooist!

30

ADRESSEN IVN>

Mens en NatuurKwartaalmagazine voor leden en relaties van het IVN

58ste jaargang - nummer 3

Najaar 2007

Postbus 20123

1000 HC Amsterdam

e-mail: mensennatuur@ivn.nl

www.ivn.nl/mensennatuur

Redactie:

Michiel de Wit (hoofdredacteur), Zefea Samson (redacteur),

Annemieke Lenssinck (eindredactie), Caroline Dekker, Diede-

rik van Grieken, Ria van Griethuizen, Lieke Muyris-Meijer

Correspondenten:

Frits Colnot, Marcel Donks, Arthur Hilgersom, Ineke Noord-

hoff, Henk Sijsenaar

Medewerkers aan dit nummer:

Inez de Jong, Marieke van Geel, Wilmie Geurtjens, Willem

van Toorn

Vaste medewerkers:

Rob van de Bor, Margot van den Akker

Ontwerp en vormgeving:

En-i, Nijmegen

Druk:

Hollandia - De Volharding, Amsterdam

Advertenties:

All-Round Media Services, Haarlem,

tel. (023) 5245336, e-mail: amedia@xs4all.nl

IVN is lid van de World Conservation Union IUCN en de

Vereniging NOV (Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk).

De PostcodeLoterij steunt het IVN.

COLOFON <IVN NederlandPostbus 20123, 1000 HC Amsterdam

tel. (020) 6228115

e-mail: ivn@ivn.nl

www.ivn.nl

IVN Ledenservice Bereikbaar van maandag t/m donderdag,

tussen 9.00 en 16.00 uur.

tel. (020) 5308860

e-mail: ledenservice@ivn.nl

IVN Consulentschap Drenthe Postbus 125, 9400 AC Assen

tel. (0592) 371740

e-mail: consulentschap.drenthe@ivn.nl

www.ivn.nl/drenthe

IVN Consulentschap Groningen Postbus 1020, 9701 BA Groningen

tel. (050) 3135933

e-mail: consulentschap.groningen@ivn.nl

www.ivn.nl/groningen

IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538, 8901 BH Leeuwarden

tel. (058) 2890463

e-mail: consulentschap.fryslan@ivn.nl

www.ivn.nl/fryslan

IVN Consulentschap Utrecht Oostbroek, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt

tel. (030) 2210599

e-mail: consulentschap.utrecht@ivn.nl

www.ivn.nl/utrecht

IVN Consulentschap FlevolandBotter 11-37, 8232 JN Lelystad

tel. (0320) 258980

e-mail: consulentschap.fl evoland@ivn.nl

www.ivn.nl/fl evoland

IVN Consulentschap GelderlandJansbuitensingel 13, 6811 AB Arnhem

tel. (026) 3512927

e-mail: consulentschap.gelderland@ivn.nl

www.ivn.nl/gelderland

IVN Consulentschap Noord-HollandDorpsstraat 65, 1901 EJ Castricum

tel. (0251) 650783

e-mail: consulentschap.noordholland@ivn.nl

www.ivn.nl/noordholland

IVN Consulentschap Zuid-HollandOchterveltstraat 41 b, 3015 XL, Rotterdam

tel. (010) 4779669

e-mail: consulentschap.zuidholland@ivn.nl

www.ivn.nl/zuidholland

IVN Consulentschap Zeeland Postbus 334, 4460 AS Goes

tel. (0113) 211675

e-mail: consulentschap.zeeland@ivn.nl

www.ivn.nl/zeeland

IVN Consulentschap Brabant Postbus 883, 5280 AW Boxtel

tel. (0411) 614111

e-mail: consulentschap.brabant@ivn.nl

www.ivn.nl/brabant

IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond

tel. (0475) 386460

e-mail: consulentschap.limburg@ivn.nl

www.ivn.nl/limburg

Natuur en Milieu Overijssel Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle

tel. (038) 4250960

e-mail: info@natuurmilieu.nl

www.natuurmilieu.nl

Waar begin jij met oplossen van het klimaatprobleem?

(advertentie)

31

Door Marcel DonksEen plek die meer rust en romantiek uitstraalt, is haast niet te bedenken: het Vroonhovenpark in het centrum van Son. De gemeente heeft de voormalige pastorietuin van de St. Petrus’ Bandenkerk fl ink opgeknapt. IVN Son en Breugel werd bena-derd om voor educatieve doeleinden vijf informatieborden te ontwikkelen. “Het park zelf is bijzonder, maar de ligging in het dal van de Dommel is dat ook”, vertelt voorzitter John Carp van IVN Son en Breugel. “Op de plaats waar de Grote Beek in de Dommel uitstroomt, is het landschap continu in beweging. Het park ligt centraal in de ecologische verbin-dingszone die door het Dommeldal wordt gevormd. Boven-dien is deze plek rijk aan cultuurhistorie.”

Juist wat die cultuurhistorie betreft is er volgens Carp nog heel wat winst te behalen. In plaats van monumenten als losse objecten te bekijken, zou er volgens hem meer naar ‘ensembles’ moeten worden gekeken. “Je hebt hier op een kleine oppervlakte de Dommel, de toren van de kerk, de begraafplaats en dit park. Door die elementen binnen de cultuurhistorische waardekaart als geheel te beschouwen, ontstaan meer mogelijkheden om monumenten als deze te beschermen. Bovendien staan de monumenten dan veel meer in relatie met hun omgeving. Voor gemeenten is het interes-sant om met dit ‘ensemble’ naar buiten te treden als toeristi-sche trekpleister.”

Carp vindt dat IVN-afdelingen alert zouden moeten zijn op mogelijkheden om cultuurhistorische elementen in hun gebieden als geheel te beschouwen en deze als zodanig aan te dragen voor de cultuurhistorische waardekaart. “Hier ligt een grote kans.”

Marcel Donks is correspondent Brabant en lid van IVN De Waerdman.

Bij ons in... Son en Breugel

Heeft uw werkgroep, afdeling, dienst of centrum ook een opmerkelijk of

succesvol project? Meld het bij mensennatuur@ivn.nl

Foto: Verbeeld!

V.A.€9.499,-

Bel Daihatsu Holland voor de dichtstbijzijnde dealer: 0347-750 500 of kijk op www.daihatsu.nl

Prijzen incl. BTW en BPM, excl. kosten rijklaar maken, de verplichte verwijderingsbijdrage en registratiekosten. Druk- en/of zetfouten en prijs-en/of specificatiewijzigingen voorbehouden. SE&O. Afgebeelde accessoires kunnen optioneel zijn. Brandstofverbruik (gecombineerd,volgens 1999/100/EG en 80/1268/EEC) en CO2-uitstoot: 4,6 liter/100km - 109 g/km (Cuore) tot 6,9 liter/100km - 159 g/km (Sirion 2 4WD).

Daihatsu denkt aan het milieu. Daarom produceert Daihatsu energie-zuinige auto's met een minimale CO2-uitstoot. Bovendien compenserenwij voor een periode van één jaar de CO2-uitstoot van elke nieuwverkochte Daihatsu door het aanplanten van nieuwe bomen en doenwij investeringen in andere energiebesparende projecten. Daihatsu isdaarmee het eerste automerk waarmee u CO2-neutraal autorijdt.

WELKOM IN EEN ZUINIGE WERELD

V.A.€7.999,-100th ANNIVERSARY