Mens en Natuur

DEEL 1GESCHIEDENIS ECOLOGISCHEBEWUSTWORDINGNATUURBEHOUD IN BELGIE

‘De dieren lijden (…) De bossen vallen ten prooi aan vernietiging. De bergen worden opengescheurd voor metalen die in hun aderen groeien en de mens looft en prijst degenen die aan de natuur en aan de mensheid de grootste schade berokkenen’.

Voorlopers – ‘eco alarmisten’

Individueel

Leonardo da Vinci

• over uitputting van de aarde

(rond 1500)

Robert Malthus (1798)

• Brits econoom en predikant

• alarmtheorieën overbevolking

Intellectuele enkelen uiten hun

bezorgdheid!

1 – Cursus Natuurgids

1909 eerste Belgische natuurvereniging

• René Stevens (1858-1937)

• Initiatief van de Schilderschool van Tervuren (zoals in Frankrijk)

• ‘Schilderachtige kantons’ in het

Zoniënwoud

• Esthetisch argument

5

Eerste Vlaamse organisatie

1910: Koninklijke Vereniging

Natuur- en Stedenschoon

• Kunstenaars

• esthetisch argument

• geen onderscheid cultuur - natuur

• elitair

• acties voor bescherming Kalmthoutse Heide en Westhoekduinen

Natuurbescherming

mannelijk of vrouwelijk?

1892: Oprichting Bond ter bestrijding ener Gruwelmode (Nederland)

• Nederland had wereldmonopolie

Levering paradijsvogels

(uit Nieuw-Guinea)

https://www.natuurpunt.be/nieuws/vrouwen-lagen-aan-de-basis-van-de-natuurbescherming-20121214#.WBPCPvmLQ2w

1922: Belgisch Verbond totBescherming der Vogelen

• Antonia de Pierre (uit Gent)

• ethisch argument: nauw

verwant met

dierenbescherming

• tegen vogelvangst

• nu: VogelbeschermingVlaanderen vzw

Huidige situatie

Man82%

Vrouw18%

Man87%

Vrouw13%

Bestuursleden afdelingen Natuurpunt

Invoerders van gegevens in Waarnemingen.be

1931: Wet op het behoud van monumenten en landschappen

• Dankzij o.a groeperingen zoalsnatuur- en stedenschoon.

• ‘Klassering’ van monumenten of landschappen

Vb. Kalmhoutse Heide

1933: Ornithologische Vereniging‘De Wielewaal’

• pastoor Frans Segers

• Natuurstudie, vooral vogels

• Vlaams – gesloten karakter

• ornithologische studiecentra

• na WOII oprichting van natuurreservaten

1938 Uittreksel uit krantenartikel

‘We meenen met zekerheid te weten, dat er thans van regeeringszijde en gewikt en gewogen wordt en zelfs een plan in het verschiet is om in Limburg een reusachtig natuurreservaat tot stand te brengen. We zijn volmondig eens over de schoonheid (…) maar we kunnen ons niet indenken dat men aan den opbloei van ons nijverheidsgebied een beperking stelt…’

1951: De Belgische Vogelreservaten

• particulier initiatief om Belgisch natuurbeleid ook in eigen land op gangte brengen

• wetenschappelijk argument

• elitair – behoudsgezind – weinig financiële middelen

• later ‘Belgische Natuur- en Vogelreservaten’

Natuurreservaten 2001 fusie metDe Wielewaal tot Natuurpunt

1962: Rachel Carsonpubliceert Silent Spring over het gevaar van pesticidengebruik

1952: Antwerpse ZOO springt bij voor aankoop De Zegge (Geel)

1952: Léon Lippens richt particulier natuurreservaat Het Zwin op (Knokke)

1953: aankoop De Snepkensvijver (Lichtaart)

1954: De Wielewaal koopt eerste reservaat aan:

De Tikkebroeken (Kasterlee)

1957: Belgische overheid richt eerste ‘domaniale reservaat’ op: Westhoekduinen (De Panne)

1965: Werkgroep Natuurbeschermingseducatie wordt opgericht, later CVN

Ontstaan van nieuwe sociale bewegingen

• Eind jaren ‘60: ecologische bewustwording lift mee met brede protestgolf

• 1970: eerste Europees Jaar voor het Natuurbehoud / V.S.: eerste Earth Day

• 1972: eerste V.N. milieuconferentie

1ste Rapport Club van Rome: fundamentele

koerswijziging is nodig

17

Kritische burgers lopen voor op het beleid

Verschillende argumenten leveren inspiratie:

• esthetisch

• ethisch

• wetenschappelijk

• sociaal

18

1973: Wet op het natuurbehoud

• gevolg van Europees Natuurbeschermingsjaar 1970

• beperkte toepassing o.a. staatsnatuurreservaten

• landschapsparken komen in Vlaanderen niet tot stand

1971: Bond Beter Leefmilieu

• elitaire start

• groeit uit tot koepel van lokale en regionale milieu- en natuurorganisaties

• milieuacties in het zog van de emancipatiebeweging van ‘68

• inschakeling van nieuwe massamedia

• sociaal argument: ‘natuurbehoud iszelfbehoud’

• 1973: oliecrisis geeft ecologische bewustwording een economischfundament

• Ontstaan van groene partijen

• 1987: V.N. publiceren Brundtland-rapport Our Common Future: start concept duurzame ontwikkeling

1979: Vogelrichtlijn1992: Habitatrichtlijn

• speciale beschermingszones zullen samen Natura-2000 netwerk vormen

• gebaseerd op ‘eilandtheorie’: opzet: verbindenvan natuurgebieden

Grote milieurampen: vb. Tsjernobyl (1986) milieuvervuiling is

universeel

23

• 1980: natuurbehoud wordt een gewestelijke bevoegdheidnationale structuren Bond Beter Leefmilieu en Belgische Natuur- en Vogelreservaten splitsen op

• 1989: MINA-plan 2000 van Vlaams minister Kelchtermans lanceert idee van natuurontwikkeling (niet enkel richten naar natuur die overgebleven is)

• ‘Groene Hoofdstructuur’ (voorloper VEN) strandt doorkoppeling met Mestactieplan

Duurzame ontwikkeling

• 1992: V.N. conferentie over duurzame ontwikkeling te Rio (178 landen nemen deel)

• Midden jaren ‘90: ‘ecopauze’ in beleid: fundamentele keuzen blijven uit.

• 1997: klimaatconferentie van Kyoto zet klimaatverandering op politieke agenda

25

1997: Decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu

• voorziet ‘Vlaams Ecologisch Netwerk’ van 125.000 ha tegen 2003

• slechte afstemming met ruimtelijke ordeningleidt tot onrust

• 2003: georganiseerd verzet brengt realisatietot stilstand

• In 2009 is slechts 88.650 ha afgebakend

2001: Natuurpunt

• Fusievereniging van Natuurreservaten en De WielewaalMeer dan 100.000 gezinnen lid

www.natuurpunt.be/de-geschiedenis-van-natuurpunt

• beheer – beleid – studie – educatie

• nieuwe coalities af te sluiten: recreatie, jeugdwerk, Antwerpse haven,…

• slogan ‘natuur voor iedereen’ tracht met elitair verleden van het natuurbehoud te breken

• 2002: Cradle to Cradle: duurzaam ontwerpen Michael Brauntgart Mc Donough ‘afval is voedsel’

• 2006: An Inconvenient Truth (Al Gore) over klimaatopwarming.

• 2007: Ontstaan van de Transitiebeweging Van olie-afhankelijkheid naar lokale veerkracht.

• 2015: klimaattop Parijs

Opmerkingen - conclusie

• Geleidelijke verspreiding

- individuen als voorlopers (systeemkritiek)

- verzet van burgers (gegroepeerd in actiegroepen,…)

- overheid: beleid

- vermaatschappelijking milieuthema (bedrijven,…)

Natuur- en milieubescherming geleidelijk aan doorgedrongen tot alle geledingen van de maatschappij.

• Evolutie van landschap naar soorten in landschap naar breder milieu, duurzaamheid,…

• Veel zaken die toen werden aangeklaagd (vb. pesticiden) zijn nog steeds actueel.

• Economische argumenten werden destijds ook al aangehaald als rem op natuurbescherming

• Schonere technologie wordt tenietgedaan door groei van productie en consumptie.

DEEL 2: Wie doet wat?Wegwijs in het doolhof van natuur en milieu

Vlaamse overheid

• Agentschap Natuur en Bos (ANB): staat in voor natuur-bosbeleid, de jacht en de riviervisserij

• NME: diverse centra, Milieuzorg Op School,…

• Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): wetenschappelijke instelling: 2 jaarlijks natuurrapport

• Vlaamse Milieumaatschappij (VMM): diverse meetnetten, tweejaarlijks milieujaarrapport

• Vlaamse Landmaatschappij (VLM): landinrichting, ruilverkaveling, mestbank

• OVAM: Openbare afvalstoffenmaatschappij: afvalstoffenbeleid, bodemsanering

• Veel andere departementen ook effect op milieu: Ruimtelijke

Ordening, Landbouw,…

• Provinciebesturen: vergunningen, NME centra, coördinerende rol studie,…

• Gemeentebesturen: vergunningen, milieuadviesraad, (duurzaamheidsbeleid)

Milieubeweging

WERELDWIJD

• WWF Wereldnatuurfonds sinds 1961

• Greenpeace sinds 1971: volledig onafhankelijk geen subsidies,…enkel lidgelden

• …

VLAANDEREN

• Natuurpunt

• Bond Beter Leefmilieu

• Vogelbescherming Vlaanderen

• ….

Verenigingen duurzaam leven

• www.netwerkbewustverbruiken.be

• www.ecolife.be

• www.velt.be Vereniging Ecologische Leef- en Teeltwijze

• www.letsvlaanderen.be Ruilen van goederen en diensten

• EVA Ethisch Vegetarisch Alternatief

• www.fietsersbond.be

enz…

Milieubeweging

WERELDWIJD

• WWF Wereldnatuurfonds sinds 1961

• Greenpeace sinds 1971: volledig onafhankelijk geen subsidies,…enkel lidgelden

…..

VLAANDEREN

• Natuurpunt

• Bond Beter Leefmilieu

• Vogelbescherming Vlaanderen

• ….

LIMBURG

• Limburgse milieukoepel

• Limburgs Landschap

• Limburgse Natuurgidsen

• Orchis

• Werkgroep Isis

• ….

Verenigingen duurzaam leven

• www.netwerkbewustverbruiken.be

• www.ecolife.be

• www.velt.be Vereniging Ecologische Leef- en Teeltwijze

• www.letsvlaanderen.be Ruilen van goederen en diensten

• EVA Ethisch Vegetarisch Alternatief

• www.fietsersbond.be

enz…

Regionale Landschappen

• Samenwerking Vlaamse overheid, provincie, gemeentebesturen, natuurverenigingen, landbouwers, toerisme

• Natuur als hefboom voor streekontwikkeling, zo vergroting maatschappelijke relevantie voor natuurbehoud

• Geen natuurvereniging, maar helpt wel mee hun doelen te bereiken

In Limburg

• Regionaal Landschap Lage Kempen www.rllk.be

• Regionaal Landschap Kempen & Maasland www.rlkm.be

• Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren www.rlh.be

Dilsen-Stokkem behoort tot RLKM

Nationaal Park Hoge Kempen

• Binnen de schoot van Regionaal Landschap Kempen en Maasland

• Geopend in 2006

• 5750 ha

• Doel natuurbehoud als hoofddoel in combinatie met zachte recreatie

• As, Dilsen-Stokkem, Genk, Lanaken, Maasmechelen en Zutendaal

LIMNET Limburgs Milieu- en Natuureducatief Netwerk

• Velen organisaties zijn bezig met natuur- en milieueducatie: natuurgidsen, natuurcentra, scholen en verenigingen, gemeenten, regionale landschappen, ...

• Doel: afstemmen van vele initiatieven op elkaar

• Provincie coördineert

LIKONA Limburgse Koepel Natuurstudie

• Ontstaan in 1991

• Wetenschappelijke kennis samen met vrijwilligers

• 13 werkgroepen (vogels, paddenstoelen, planten,…)

• Provincie coördineert - onderzoeksmateriaal

LIKONA…een succesverhaal

Deel 3: Op weg naar een betere wereld?

43

Opdracht

Je krijgt per groepje 2 stellingen/vragen

• ben je akkoord/ niet akkoord, genuanceerd

• Beantwoord de vraag – ruimte voor verschillende meningen - invalshoeken

• Motiveer je antwoord

Discussievoer!

1) Het is moeilijk duurzame keuzes te maken als consument. Het aanbod is klein en de prijzen zijn hoger.

2) Ons wereldsysteem moet fundamenteel veranderen, zodat de draagkracht van de aarde gerespecteerd wordt.

3) De milieubeweging tracht aansluiting te vinden met andere beleidsdomeinen om een breder draagvlak te creëren. Kan je concrete voorbeelden geven?

4) Wat vind jij van initiatieven zoals ‘Dag van de Aarde’, ‘Dag van de Biodiversiteit’? Nuttig of druppel op een hete plaat?

5) Hoe kan je – zonder moraliserend te zijn – toch als gids zorg voor de natuur én het milieu (duurzaamheid) aankaarten? Geef enkele concrete voorbeelden.

6) De milieubeweging was van bij de start nogal elitair en ook nu nog bereikt ze bepaalde doelgroepen niet of minder. Hoe tracht ze daar verandering in te brengen? Ken jij concrete projecten? Wat kan je rol als natuurgids hierin zijn?

Ecologische voetafdruk

Koppeling: ecologische grenzen, en sociale rechtvaardigheid

Totale opp. aarde = 51 miljard ha

Niet productief land = 77%

11,3 miljard hectaren productief land / 6 miljard mensen = 1,8 ha p.p.

(ongeveer 4 voetbalvelden)

Ecologische voetafdruk

Overschoot day

Dit is de dag van een bepaald jaar wanneer - vanaf 1 januari geteld - de mensheid wereldwijd net zoveel van de grondstoffen, voedingswaren, en dergelijke heeft opgebruikt als wat de aarde in één jaar tijd terug kan opbrengen en aan geproduceerde afvalstoffen kan verwerken.

Wanneer viel overschoot day in 2016?

Wat kunnen we zelf doen?

Koop bewust ‘Consumanderen’

u

Wat kunnen we zelf doen?

Consuminderen

• Ruilen goederen

• Herstellen (vb. repaircafé)

• Delen (cohousing,…)

Engageer je - Verspreid de boodschap

. Educatie (gidsen, …)

. Engagement in de milieubeweging

Een greep uit interessante lectuur…

Voeten in de aarde, U. Melle, F. Janssens

Weg van de natuur, E. Arnolds

Het klimaatboek, E. Keytsman, P. T. Jones

Cradle to Cradle, M. Braungart, W. McDonough

We consumeren ons kapot, D. Geldof

Globaal ten Onder? Pleidooi voor een ecologische economie,

P. T. Jones

Transition Towns, B. Brangwyn, R. Hopkins

Welvaart zonder Groei, T. Jackson

Het laatste kind in het Bos, R. Louv

Landschappen voor het leven, J. Van Den Bosch

Info

Natuurpunt CVN

Contact: Sandra Bamps: vormingsconsulent

sandra.bamps@cvn.natuurpunt.be

03/205 17 57

www.cvn.natuurpunt.be