Meerjareninvesteringsplan Recreatief Kaag en Braassem, Fase 1: Het perspertief

Kaag en Braassem

Meerjareninvesteringsplan

Fase 1: Perspectief

Heel veel om Trots op te zijn

Recreatief

Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 3

Samenvatting ........................................................................................................................................... 5

Deel 1: Potentie van de recreatieve sector ............................................................................................. 8

Deel 2: Investeringsbehoefte ................................................................................................................ 15

Deel 3: Meerjarenplan fase 2 & 3 ......................................................................................................... 21

Deel 4: Bijlagen ...................................................................................................................................... 22

Deelrapport 1: Gebieds- en klantprofiel .................................................................................. 22

Deelrapport 2: Verblijfsrecreatie ............................................................................................. 25

Deelrapport 3: Waterrecreatie ................................................................................................. 35

Deelrapport 4: Restaurants, cafés en cafetaria’s (Horeca) ...................................................... 42

Deelrapport 5: Financiële opgave ............................................................................................ 47

Geraadpleegde bronnen .......................................................................................................... 49

Inleiding Recreatie in Kaag en Braassem Kaag en Braassem is een groene en waterrijke gemeente gelegen in het Groene Hart, ook wel de achtertuin van de Randstand genoemd. De gemeente heeft recreatie als speerpunt van beleid opgenomen in de Maatschappelijke en Ruimtelijke Structuurvisie en wil inspelen op de groeikansen die de sector biedt. In samenwerking met beleidsmakers en ondernemers is onder leiding van marketingorganisatie Kaag en Braassem Promotie een merkidentiteit en marketing roadmap ontwikkeld. De recreatieve sector in Kaag en Braassem is in verhouding met sectoren als de land- en tuinbouw een relatief kleine verschaffer van directe werkgelegenheid. Hierdoor wordt het belang en de mogelijke betekenis van de recreatieve sector voor de lokale economie vaak onderschat. Zo creëert recreatie in een gebied niet alleen een prettig woon- en vestigingsklimaat voor burgers, wat het ook voor bedrijven aantrekkelijk maakt om zich er te vestigen, maar stimuleert het ook de versterking van de ruimtelijke kwaliteit. In veel landelijke gebieden ontwikkelt de sector zich als nieuwe economische drager naast of in plaats van landbouw. Recreatie is in deze gebieden dan ook een essentiële ondersteunde sector (Provincie Zuid Holland 2011). Zowel de gemeente als ondernemers willen inspelen op de groeikansen die recreatie biedt. Een eenduidig en gezamenlijk plan om dit te realiseren is er momenteel echter niet. Om deze reden heeft de Kamer van Koophandel het initiatief genomen om, in samenwerking met de Rabobank Groene Hart Noord, gemeente Kaag en Braassem, Stichting Kaag en Braassem Promotie en diverse ondernemers uit het gebied, te komen tot de ontwikkeling van een meerjareninvesteringsplan voor de recreatieve sector in Kaag en Braassem. Het perspectief als onderdeel van het meerjareninvesteringsplan Het meerjareninvesteringsplan bestaat uit een drietal fases (zie figuur 1). Dit rapport behandelt de eerste fase van het plan: het perspectief. Het perspectief is de basis voor het gezamenlijk te bepalen investeringsplan. In deze eerste fase staat de volgende vraag centraal: Wat zijn de groeimogelijkheden voor de recreatie in Kaag en Braassem in termen van omzet en werkgelegenheid en waarin moet er geïnvesteerd worden om deze groeimogelijkheden zo optimaal mogelijk te benutten? Dit rapport probeert deze zaken zo concreet mogelijk in kaart te brengen om zo ondernemers en beleidsmakers een handvat en leidraad te bieden bij de doorontwikkeling van de sector.

Figuur 1: De drie fases van het meerjareninvesteringsplan

De focus op verblijfsrecreatie De groeimogelijkheden in dit rapport zijn gebaseerd op een toename van het aantal verblijfsrecreanten in het gebied en het effect van de uitgaven van deze groep op de directe omzet en werkgelegenheid in Kaag en Braassem. Door de hoge gemiddelde bestedingen en het dubbele karakter brengt deze groep de grootste groeimogelijkheden met zich mee voor de sector. De uitgaven van deze groep beperken zich immers niet alleen tot de verblijfsrecreatie. Gedurende het verblijf zullen deze recreanten namelijk als ‘dagrecreanten’ het gebied intrekken en gebruik maken van al dat het gebied te bieden heeft. Zowel restaurants, cafés en cafetaria’s (horeca) als de waterrecreatie hebben dan ook een belang bij een groeiend aantal gasten in het gebied. Tevens kan gesteld worden dat de wensen van dagrecreanten op het gebied van recreatieve activiteiten niet wezenlijk verschillen van de wensen van verblijfsrecreanten op dit gebied. Investeringen in waterrecreatie, restaurants, cafés en het gebied als geheel, bedoeld om de aantrekkelijkheid van het gebied voor verblijfsrecreanten te vergroten, zullen dus ook een positieve impact hebben op de bestedingen en het aantal uitjes door dagtoeristen en eigen inwoners.

Inhoud van het rapport In het eerste deel van het rapport is aan de hand van de drie belangrijkste recreatieve categorieën in het gebied (verblijfsrecreatie, waterrecreatie en restaurants, cafés en cafetaria’s (Horeca)) de recreatieve potentie van het gebied door middel van een benchmarkonderzoek in kaart gebracht. Hierbij is gekeken naar de groeimogelijkheden voor het gebied in termen van omzet en werkgelegenheid.

In het tweede deel zijn de verschillende categorieën en het gebied als geheel geanalyseerd door middel van SWOT-analyses. Samen met het klantprofiel zijn deze analyses vervolgens gebruikt om te identificeren welke investeringen er de komende 10 jaar benodigd zijn om de recreatieve potentie van het gebied zo optimaal mogelijk te benutten. Daarnaast wordt er een indicatie gegeven van de kosten voor het realiseren van zowel de private als de collectieve investeringen.

Deel drie geeft een overzicht en beschrijving van de vervolgfases: de ontwikkeling van een investerings- en financieringsplan.

FASE 1 FASE 2 FASE 3

5

Samenvatting Potentie van de recreatieve sector De recreatieve sector in Kaag en Braassem wordt voor het grootste deel gevormd door de mogelijkheden op het gebied van verblijfs- en waterrecreatie en de vele restaurants, cafés en cafetaria’s (horeca) die het gebied rijk is. Om te beoordelen hoe het aanbod in Kaag en Braassem zich verhoudt ten opzichte van het aanbod in vergelijkbare gebieden, is er voor elk van deze categorieën (verblijfsrecreatie, waterrecreatie en horeca) een benchmark ontwikkeld. Deze benchmark toont dat, met name voor de verblijfsrecreatieve sector, er volop groeimogelijkheden bestaan voor de sector. Het in vergelijking beperkte aantal gasten en de korte gemiddelde verblijfsduur per gast bieden voor de verblijfrecreatie enorme kansen. De groei van omzet en werkgelegenheid binnen de verblijfsrecreatie, zoals te vinden in figuur S.1, kan worden gerealiseerd door in te spelen op een drietal verbeterpunten: Het uitbreiden van het overnachtingsaanbod, het promoten van Kaag en Braassem als recreatiegebied en het vergroten van de recreatieve plakkracht van het gebied. Het neveneffect van het trekken van meer en langer verblijvende bezoekers is een omzettoename bij restaurants, cafés en cafetaria’s in het gebied. De groeimogelijkheden in de waterrecreatie zijn beperkt en moeten, met het oog op dalende bezettingsgraden bij jachthavens in de toekomst, vooral gezocht worden in een toename van de verhuur van vaartuigen en het aanbieden van ligplekken voor passanten nabij dorpskernen of in de natuur. Om de groeimogelijkheden van de sector in kaart te brengen is een drietal scenario’s ontwikkeld. In elk van deze scenario’s staat de omzet- en werkgelegenheidstoename in de waterrecreatie vast. De omzet- en werkgelegenheidstoename in de verblijfsrecreatie en bij restaurants, cafés en cafetaria’s varieert afhankelijk van het aantal verblijfsrecreanten in het gebied. Het eerste scenario gaat uit van een langere gemiddelde verblijfsduur per gast bij een gelijkblijvend aantal gasten. Het tweede scenario gaat uit van een gelijkblijvend gemiddelde verblijfsduur bij een toenemend aantal gasten. Het derde scenario gaat uit van een langere gemiddelde verblijfsduur per gast én een toenemend aantal gasten. Figuur S.1 toont het omzet- en werkgelegenheidsniveau onder de diverse scenario’s ten opzichte van het huidige omzet- en werkgelegenheidsniveau. Deze scenario’s geven een indicatie van de mogelijke omzet- en werkgelegenheidsgroei die de doorontwikkeling van de recreatieve sector met zich mee kan brengen. In de meest gunstige situatie kan de recreatieve sector in Kaag en Braassem een omzetgroei van €7,9 miljoen per jaar realiseren en werkgelegenheid scheppen voor 72 full time employees (fte’s).

6

Figuur S.1: Potentie van de recreatieve sector in Kaag en Braassem

Investeringsbehoefte Het benutten van de groeikansen voor de recreatie in Kaag en Braassem vergt investeringen. De ontwikkeling van diverse SWOT-analyses biedt inzicht in de ontwikkelingen in de markt, consumentenbehoeftes en de unieke eigenschappen en tekortkomingen van het gebied. Gecombineerd met de resultaten uit het benchmarkonderzoek biedt dit de mogelijk om de investeringsbehoefte van het gebied in kaart te brengen. De investeringsbehoefte dient als basis voor de formulering van de investeringsagenda door ondernemers zoals aan bod komt in de tweede fase van het meerjareninvesteringsplan. Deze investeringsbehoefte is onder te verdelen in twee categorieën:

199 202 217

228

14 14

14 14

13 18

38

56

19,2 19,6 21

22,1

2,46 2,55

2,55 2,55

1,3 1,94

4,15

6,19

0

5

10

15

20

25

30

35

0

50

100

150

200

250

300

350

FTE OMZET FTE OMZET FTE OMZET FTE OMZET

Potentie omzet & werkgelegenheid

Verblijfsrecreatie

Waterrecreatie

Horeca

FTE 234

FTE 269

FTE 298

FTE 226

Omzet (*€ 1 mln) FTE's

€ 22,9* € 24,0*

€ 27,7*

€ 30,8*

Nullmeting Langer verblijf

Meer gasten

Meer gasten en langer verblijf

7

Investeringen in capaciteitsvergroting: Investeringen die het mogelijk maken om een groter aantal recreanten in het gebied te herbergen. Bijvoorbeeld het uitbreiden van het overnachtingsaanbod in het gebied of het creëren van extra aanlegplekken voor boten.

Investeringen in de plakkracht van het gebied: Investeringen die het gebied aantrekkelijk en interessant maken om in te recreëren. Bijvoorbeeld de aanwezigheid van restaurants en lunchgelegenheden, fietsen wandelroutes, bezienswaardigheden, uitgebreide voorzieningen op jachthavens, etc.

De trends in de recreatie bestaan op dit moment uit unieke ervaringen, verhalen en concepten, gezondheid en extreme eenvoud of luxe. Steeds meer recreanten beginnen waarde te hechten aan deze begrippen en zoeken recreatiemogelijkheden waarin deze eigenschappen tot uiting komen. De SWOT-analyses tonen dat Kaag en Braassem als gebied de kwaliteiten bezit om op deze trends in te spelen. Om dit te bewerkstelligen zal zowel de inzet van ondernemers als beleidmakers nodig zijn.

Meerjarenplan fase 2 & 3 Het perspectief vormt de basis voor de vorming van het meerjareninvesteringsplan. In figuur S.2 worden de vervolgstappen voor de vorming van dit plan weergegeven. Ondernemers en beleidsmakers zullen allereerst gezamenlijk hun investeringsagenda voor de recreatie in het gebied moeten formuleren. Dit biedt voor de komende jaren een aantal concrete investeringspunten, inzicht in de financieringsbehoefte en verdeelsleutel en een leidraad bij de vorming van beleid. Daarnaast zal er overeenstemming bereikt moeten worden over de wijze waarop de collectieve investeringen gefinancierd gaan worden. Hierbij is het van belang dat de lasten zo eerlijk mogelijk verdeeld worden en dat er waarborging bestaat dat gelden die onttrokken worden aan de sector deze ook weer ten goede komen.

Figuur S.2: Vervolgstappen meerjareninvesteringsplan

8

Deel 1: Potentie van de recreatieve sector

Inleiding De recreatieve sector in Kaag en Braassem wordt grotendeels gevormd door een drietal categorieën: verblijfsrecreatie, waterrecreatie en restaurants, cafés en cafetaria’s (horeca). Deze drie categorieën zijn sterk met elkaar verweven. Alle drie de categorieën hebben baat bij een bloeiende recreatieve sector en hebben elkaar nodig om dit te bewerkstelligen. De SWOT-analyses van het gebied, te vinden in deelrapporten, laten zien dat Kaag en Braassem genoeg kwaliteiten bezit om uit te groeien tot één van de populairste recreatiegebieden in de omgeving. Deze ambitie vormt dan ook het uitgangspunt voor de verdere bepaling van de potentie van de recreatieve sector. De potentie van de sector wordt in kaart gebracht aan de hand van een benchmarkonderzoek. Het recreatieve aanbod in Kaag en Braassem wordt vergeleken met het recreatieve aanbod in diverse vergelijkbare gemeenten. Hierdoor ontstaat er een beeld van zowel de concurrentiepositie van de verschillende categorieën als de sector als geheel. Voor een meer uiteengezet beeld kunt u per categorie terecht in de diverse deelrapporten. Verblijfsrecreatie Om de potentie van de verblijfsrecreatieve sector te bepalen wordt er gebruik gemaakt van een aantal indicatoren: het aantal aanwezige bedden, de omzet van de sector en de gemiddelde verblijfsduur van de gasten. Voor de eerste twee indicatoren wordt gekeken naar een aantal vergelijkbare gemeenten binnen het Hollandse Plassen gebied. Voor de derde indicator wordt het gemiddelde van het overkoepelende gebied, Hollandse Plassen, gebruikt. De benchmark toont dat Kaag en Braassem over relatief weinig bedden beschikt. In vergelijking met de andere gemeenten is de omzet van de verblijfsrecreatieve sector ook beperkt. Daarnaast verblijven mensen aanzienlijk korter in het gebied dan landelijk het geval is. Tabel 1: Aanbod bedden (2013) Tabel 2: Behaalde omzet (2013) Tabel 3: Verblijfsduur (dagen)

Gebied Bedden Gebied Omzet (€) Gebied1 Verblijfsduur

2

Stichtse Vecht 506 De Ronde Venen 4.274.000,- NL 3.41 / 3.60

De Ronde Venen 323 Aalsmeer 4.000.000,- Fr.Gr.NW-OV 2.57 / 2.89

Aalsmeer 264 Stichtse Vecht 3.734.000,- Holl. Plassen 1.95 / 1.78

Wijdemeren 198 Wijdemeren 1.857.000,- Bron: CBS Kaag en Braassem 92 Kaag en Braassem 1.441.000,- Nieuwkoop 62 Nieuwkoop 1.392.000,- Bron: Kenniscentrum Horeca (2013) Bron: LISA, Rabobank 1 De gebieden betreffen de door de CBS gehanteerde toeristengebieden ‘Meren in Friesland, Groningen en

NoordWest-Overijsel’, ‘De Hollandse Plassen’ en Nederland als geheel. 2 Bij de gemiddelde verblijfsduur wordt onderscheidt gemaakt tussen de verblijfsduur van binnenlandse en

buitenlandse gasten. De in tabel 3 genoteerde cijfers kunnen als volgt geïnterpreteerd worden: gemiddelde verblijfsduur in dagen van binnenlandse gasten / gemiddelde verblijfsduur in dagen van buitenlandse gasten.

9

Waterrecreatie De sector waterrecreatie omvat vele facetten. Zo houden de bedrijven in deze sector zich bezig met zowel de verhuur van ligplekken, boten en/of kano’s als het onderhoud van boten en de verkoop van waterrecreatie gerelateerde artikelen. Gegevens van deze sector zitten ‘verstopt’ in de branchegegevens van diverse andere branches. Dit beperkt in de mogelijkheden voor het ontwikkelen van een benchmark. Om deze reden is dan ook enkel gekeken naar de mogelijkheden op het gebied van jachthavens en passantenhavens. In dit rapport wordt de concurrentiepositie van de waterrecreatie in Kaag en Braassem afgeleid aan de hand van gebied overkoepelende gegevens. In dit geval betreft dit een vergelijking van het aantal bootvakanties in Zuid-Holland en diverse andere provincies. Daarnaast wordt er gekeken welk deel van de bootvakanties in het Zuid-Hollandse deel van het Groene Hart plaatsvindt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een onderzoek van NBTC-NIPO Research uit 2010 en een onderzoek van de organisatie Waterrecreatie Advies uit 2009. Dit zijn de meest actuele onderzoeken op het gebied van waterrecreatie in Zuid-Holland van deze instellingen. Het behoeft dan ook te zeggen dat een actueler beeld van deze snel veranderende sector om nader (verdiepend) onderzoek vraagt. Ondanks het feit dat de data gedateerd is, biedt het onderzoek naar bootvakanties in Nederland een aantal interessante inzichten. In tabel 4 is in één oogopslag te zien dat het verschil tussen het aantal mensen dat tijdens een bootvakantie met eigen jacht Zuid-Holland aandoet en het aantal mensen dat tijdens een bootvakantie met een gehuurd of geleend jacht Zuid-Holland aandoet aanzienlijk groter is dan bij de andere vier provincies. Onder huurders van boten is een duidelijke voorkeur voor een bezoek aan Friesland te zien, gevolgd door Noord-Holland. Daarnaast laat abel 4 zien dat mensen tijdens een bootvakantie met een gehuurd of geleend jacht geneigd zijn om tijdens hun vakantie slechts binnen één provincie te varen. Bij vakanties met een eigen jacht is dit minder het geval, zij bezoeken tijdens hun vaarvakantie meerdere provincies. Dit zou te maken kunnen hebben met het feit dat vakanties met een eigen jacht gemiddelde langer duren dan vakanties met een gehuurd of geleend jacht. Tabel 4: Bezochte gebieden tijdens bootvakanties door Nederlanders

Provincie Vakanties (eigen jacht)

% dat gebied aandoet

Vakanties (Gehuurd of geleend)


Friesland 200.000 34,7% 37.000 39,3%

Noord-Holland 177.000 30,7% 21.000 22,3%

Zuid-Holland 157.000 27,2% 12.000 12,7%

Zeeland 73.000 12,7% 10.000 10,6%

Totaal vakanties 576.000 94.000

Bron: Bootvakanties van Nederlanders (2010), NBTC-NIPO Research Restaurants, cafés en cafetaria’s (Horeca) Voor de restaurants, cafés en cafetaria’s vormen de eigen inwoners van een gebied een groot deel van de klantengroep. Om deze reden is het geïndexeerde horeca aanbod in figuur 1 per duizend inwoners weergegeven. Het overzicht toont dat Kaag en Braassem in vergelijking met omliggende gemeenten over een ruim aanbod aan horeca beschikt. Dit is grotendeels te danken aan het grote aanbod restaurants.

10

In het Hollandse Plassen gebied als geheel toont de horeca zich daarentegen van een beperkt economisch belang voor de streek. Waar de horeca sector landelijk gezien goed is voor ruim 1,2% van de totaal gerealiseerde omzet, heeft de sector in het Hollands Plassen gebied een aandeel van nog geen 0,8%. Ook op het gebied van werkgelegenheid blijft de sector in het Hollands Plassen gebied met 2,6% achter op het landelijke gemiddelde van ruim 3%. Dit toont dat er voor de sector nog wel degelijk ruimte bestaat voor het genereren van extra omzet en werkgelegenheid (Rabobank, 2013). Figuur 1: Index horeca aanbod Hollands- Utrechtse Plassen

Bron: Kenniscentrum Horeca (2013), gemeenterapporten

Categorieën en scenario’s De potentie van de recreatieve sector wordt in kaart gebracht op basis van de groeimogelijkheden voor het jaarlijkse aantal verblijfsrecreanten in het gebied. Deze recreantengroep besteedt tijdens een bezoek per dag aanzienlijk meer dan de gemiddelde dagrecreant. De groeimogelijkheden van deze recreantengroep en het effect van deze groei op de omzet en werkgelegenheid van de recreatieve sector in Kaag en Braassem is, aan de hand van een aantal scenario’s, voor de verschillende categorieën in kaart gebracht. Uitgebreide uiteenzettingen van de scenario’s zijn in de verschillende deelrapporten terug te vinden.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

Totaal aanbod horeca Aantal Cafés Aantal Cafetaria's Aantal Restaurants

Aanbod horeca per 1.000 inwoners (Kaag en Braasem = 1)

Kaag en BraassemNieuwkoopTeylingenBodegraven-ReeuwijkWijdemerenDe Ronde Venen

11

Verblijfsrecreatie De potentie van deze categorie is aan de hand van een drietal scenario’s in kaart gebracht. Deze scenario’s zijn gebaseerd op het marktpotentieel van de sector dat aan de hand van de benchmark in kaart is gebracht:

LANGER VERBLIJF

Dit scenario toont het effect op de omzet en werkgelegenheid wanneer het aantal verblijfsrecreanten niet toeneemt, maar het gemiddelde aantal dagen dat men in het gebied verblijft toeneemt van nog geen twee dagen (huidige duur) naar bijna 3 dagen (gemiddelde duur in het merengebied van Friesland, Groningen en Noordwest Overijssel).

MEER GASTEN

Dit scenario toont het effect op de omzet en werkgelegenheid wanneer het jaarlijkse aantal verblijfsrecreanten dat in Kaag en Braassem verblijft stijgt naar het niveau van gebieden als Aalsmeer, Ronde Venen en Stichtse Vecht. In dit scenario neemt de gemiddelde verblijfsduur van de recreant niet toe.

MEER GASTEN EN LANGER VERBLIJF

Dit scenario is een combinatie van de voorgaande twee scenario. Het toont het effect op de omzet en werkgelegenheid wanneer het aantal verblijfsrecreanten stijgt naar het niveau van gebieden als Aalsmeer, Ronde Venen en Stichtse Vecht en tevens de gemiddelde verblijfsduur toeneemt naar het niveau dat behaald wordt in het merengebied van Friesland, Groningen en Noordwest Overijssel. Waterrecreatie De potentie van deze categorie is tot stand gekomen aan de hand van de bevindingen uit het benchmark onderzoek. In tegenstelling tot de verblijfsrecreatie kent deze categorie slechts één scenario. Dit scenario baseert zich op een toename van het aantal vakanties met gehuurde jachten in het gebied. Restaurants, cafés en cafetaria’s (Horeca) De potentie van deze categorie baseert zich op het toenemende aantal bezoekers uit de verblijfs- en waterrecreatie. De dagelijkse horeca uitgaven van deze recreanten vormen de omzetgroei voor de horeca in het gebied.

12

Potentie omzet en werkgelegenheid In figuur 2 en 3 zijn de effecten van de verschillende scenario’s te zien. Voor elk van de scenario’s wordt getoond wat het effect van een toename van het aantal verblijfsrecreanten op de werkgelegenheid en omzet van de verschillende categorieën is. Figuur 2: Potentiële groei van omzet

Figuur 3: Potentiële groei van werkgelegenheid

19,2 19,6 21,0 22,1

2,46 2,55 2,55

2,55 1,30 1,94

4,15 6,19

0

5

10

15

20

25

30

35

Nullmeting(2013)

Langer verblijf Meer gasten Meer gasten enlanger verblijf

Potentie omzet (x €1 mln)

Omzet verblijfsrecreatie

Omzet waterrecreatie

Omzet horeca

24,0

27,7 30,8

199 202 217 228

14 14 14

14 13 18

38 56

0

50

100

150

200

250

300

350

Nullmeting(2013)


Potentie werkgelegenheid (FTE)

FTE's verblijfsrecreatie

FTE's waterrecreatie

FTE's horeca

234 269

298

226

22,9

13

In tabel 5 wordt de omzetgroei van de diverse categorieën ten opzichte van het beginniveau (nulmeting) getoond onder de verschillende scenario’s.

Tabel 5: Omzetgroei categorieën ten opzicht van nulmeting bij diverse scenario’s

Categorie Omzetgroei bij langer verblijf

Omzetgroei meer gasten

Omzetgroei bij combinatie

Verblijfsrecreatie +49% +218% +375%

Waterrecreatie +3% +3% +3%

Horeca +2% +9% +15%

Tabel 6 toont dat het budget van de verblijfsrecreant niet alleen besteed wordt aan de verblijfsrecreatie en horeca, maar ook aan de detailhandel en andere activiteiten. Dit toont dat het effect van deze groep op de omzet en werkgelegenheid binnen het gebied verder reikt dan de in figuur 2 getoonde resultaten.

Tabel 6: Totale uitgaven verblijfsrecreanten per dag.

Totaal Logies Eten & drinken

Detailhandel (levensmiddelen)

Entree, activiteiten, overige.

Vervoer

100% 53,65% 21,25% 19,13% 2,6% 3,39%

€80,15 €43,- €17,05 €15,35 €2,08 €2,72 Bron: Kenniscentrumkusttoerisme, Economisch Effect Rapportage Kusttoerisme Walcheren. Bewerking Frank van de Pol

In figuur 4 is een weergave te vinden van het verwachte effect van de verschillende scenario’s op de omzet van de detailhandel in het gebied. Een toename van het aantal overnachtingen in het gebied zal, op basis van de in tabel 6 gegeven verdeelsleutel, leiden tot een omzettoename voor de detailhandel variërend van €100.000,- onder scenario A tot €1.000.000,- onder scenario C.

Figuur 4: Verwachte effect van toename verblijfsrecreanten op omzet detailhandel.

0,3 0,4

0,9

1,3

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

Nullmeting(2013)


Neveneffect op omzet detailhandel (x €1 mln)

Omzet detailhandel (afkomstigvan verblijfstoeristen)

14

Conclusie potentie van de recreatieve sector Het onderzoek toont aan dat de recreatieve sector in Kaag en Braassem volop groeikansen biedt. Tevens laat het onderzoek zien dat, om deze groeikansen te benutten, er stevig ingezet zal moeten worden op de ontwikkeling van verblijfsrecreatie in het gebied. Hiervoor wordt een aantal redenen gegeven. Allereerst ligt het gemiddelde budget van de verblijfsrecreant flink hoger dan het gemiddelde budget van de dagrecreant, waardoor de gemiddelde verblijfsrecreant een grotere invloed heeft op de omzet en werkgelegenheid in het gebied dan de gemiddelde dagrecreant. Dit is ook af te lezen uit de resultaten van het benchmark onderzoek. De potentiële omzet en werkgelegenheidsgroei van de recreatieve sector als geheel bestaat voor ongeveer 60% uit een toename van de omzet en werkgelegenheid in de verblijfsrecreatie. Daarnaast toont de benchmark dat er een drietal punten is waarop de verblijfsrecreatie in Kaag en Braassem nog een aanzienlijke verbeterslag kan realiseren:

Het vergroten van het overnachtingsaanbod; Het vergroten van de plakkracht van het gebied; Het trekken van meer verblijfsrecreanten;

Hoewel de voordelen die voortvloeien uit deze ontwikkelpunten vooral betrekking lijken te hebben op de logiesverstrekkers, hebben ook de horeca en waterrecreatie hier belang bij. Zij profiteren van de dagelijkse uitgaven van het groeiende aantal verblijfsrecreanten in het gebied. Waar de horeca en waterrecreatie de logiesverstrekkers nodig hebben om de verblijfsrecreanten in het gebied te kunnen herbergen, hebben de logiesverstrekkers de horeca en waterrecreatie nodig om de aantrekkelijkheid van het gebied te vergroten en de verblijfsrecreant naar het gebied te trekken. Deze wisselwerking tussen de verschillende categorieën is duidelijk terug te zien in de potentie die de verschillende scenario’s tonen. De groeimogelijkheden voor de recreatiesector in termen van omzet en werkgelegenheid die deze scenario’s met zich meebrengen variëren van een omzettoename van 1,1 miljoen Euro en een werkgelegenheidstoename van 8 fte’s (Bij langere verblijven) tot een omzettoename van 4,8 miljoen Euro en een werkgelegenheidstoenames van 43 fte’s (bij meer gasten en langere verblijven). Het is echter pas wanneer zowel de plakkracht van het gebied wordt vergroot als de mogelijkheden om in het gebied te overnachten worden uitgebreid dat de volle potentie van het gebied wordt benut en men een omzettoename van 7,9 miljoen Euro en een werkgelegenheidstoenames van 72 fte’s kan realiseren.

15

Deel 2: Investeringsbehoefte Inleiding Om te bepalen welke investeringen er de komende 10 jaar benodigd zijn om de potentie van de sector zo optimaal mogelijk te benutten is het van belang om, aan de hand van de trends en ontwikkelingen in de markt, de kansen en bedreigingen voor Kaag en Braassem goed in kaart te brengen. Daarnaast bieden analyses van het gebied, de klant en de verschillende categorieën inzicht in de sterke en zwakke punten van de sector. In combinatie met de kansen en bedreigingen kunnen deze punten vervolgens gebruikt worden om voor de diverse categorieën SWOT-analyses te ontwikkelen. Deze SWOT-analyses verschaffen inzicht in de investeringsbehoefte in het gebied. In dit deel wordt er per deelrapport op basis van de trends, ontwikkelingen en SWOT-analyses een aantal investeringspunten geformuleerd. Voor een meer uiteengezet beeld kunt u per categorie terecht in de diverse deelrapporten. Gebieds- en klantprofiel Op basis van de SWOT-analyse en de door de bezoeker gewenste faciliteiten, voorzieningen en gebiedseigenschappen kunnen er investeringen geformuleerd worden die benodigd zijn bij de doorontwikkeling van de sector als geheel. Zwakten verbeteren

Het ontwikkelen van wandelen fietsroutes (inclusief bewegwijzering) en het aanbieden van informatievoorzieningen zoals informatieborden en gebiedsplattegronden om de recreatieve routestructuur te optimaliseren en de verschillende kernen in het gebied te verbinden.

Sterkten gebruiken

Het bereikbaar maken van water en natuur en het plaatsen van recreatieve voorzieningen in het buitengebied om de recreant een zo optimaal mogelijke beleving van de Kagerplassen, het Braassemermeer en het authentieke open Hollandse polderlandschap te kunnen bieden.

Kansen benutten

Het ontwikkelen van de vele historische molens tot bezienswaardigheden en historische locaties.

Bedreigingen afdekken

De Maatschappelijk Ruimtelijke Structuurvisie 2025 van de gemeente Kaag en Braassem biedt kaders waarbinnen de ontwikkeling van de sector gerealiseerd kan worden zonder dat de kwaliteit van de natuur in het gebied in het geding komt.

16

Verblijfsrecreatie Op het gebied van verblijfsrecreatie hecht de consument steeds meer waarde aan persoonlijke aandacht en unieke concepten of locaties. De SWOT-analyse biedt ook hier een aantal investeringsopties. Zwakten verbeteren

Het uitbreiden van het overnachtingsaanbod en verlengen van de gemiddelde verblijfsduur door de ontwikkeling van vakantiehuisjes en/of bungalows.

Sterkten gebruiken

Ontwikkelen van kleinschalige verblijfsaccommodaties als nevenactiviteit voor agrariërs (zie ook investering C: Kansen benutten).

Kansen benutten

Ontwikkelen van het succesvolle Bed & Breakfast concept op unieke locaties zoals (na)bij de boer, het water of de molens (zie ook investering B: Sterkten benutten).


Inhaken op gebieds- en regiopromotie om Kaag en Braassem onder de aandacht van buitenlandse gasten te brengen.

17

Waterrecreatie Sinds de crisis toont de waterrecreatie zich niet meer de groeisector die het eens was. Het uitbreiden van de activiteiten biedt voor de jachthavens echter nog volop perspectief. Op basis van de SWOT is er een viertal investeringsmogelijkheden te benoemen. Zwakten verbeteren

Het verbeteren van de bereikbaarheid en doorvaarbaarheid van Kaag en Braassem als onderdeel van de Hollandse Plassen.

Sterkten gebruiken

Populariteit onder jachteigenaren gebruiken voor de promotie en positionering van het gebied.

Kansen benutten

Verlagen van de drempel tussen wal- en waterrecreatie door o.a. de ontwikkeling van ligplekken nabij de natuur en dorpskernen en de ontwikkeling van voorzieningen en faciliteiten met een toegevoegde waarde.


Investeren in voorzieningen en faciliteiten met een toegevoegde waarde om de jachthaven te ontwikkelen van een ‘parkeerplek voor boten’ tot ‘recreatiepark’

Restaurants, cafés en cafetaria’s (horeca) Kaag en Braassem kent een uitgebreid aanbod aan horeca. De grootste kansen voor de horeca liggen op het gebied van onderscheidend vermogen. De horeca in Kaag en Braassem kan als onderdeel van het Groene Hart inspelen op de groeiende vraag naar gezonde en verantwoorde voeding.

Zwakten verbeteren

De ontwikkeling van de recreatie in het gebied en het inspelen op de kansen die er voor de horeca liggen zal het economisch belang van de horeca vergroten.

Sterkten gebruiken

Het ruime aanbod aan restaurants gebruiken om de diversiteit en keuzemogelijkheden in het gebied aan te prijzen bij potentiële gasten.

Kansen benutten

Inspelen op de groeiende vraag naar gezonde en verantwoorde (streek)producten eventueel gebonden aan een concept of beleving.


Aanbieden van lunchmogelijkheden bij cafés om op termijn de structurele daling van de vraag naar cafés op te vangen en om tevens in te spelen op de groeiende buitenhuisconsumptie.

18

Financiële opgave De investeringen in het gebied kunnen onderverdeeld worden in private en collectieve investeringen. Het verschil tussen deze twee investeringsvormen ligt in het feit dat bij private investeringen de baten van de investering direct bij de investeerder zelf terechtkomen. Bij collectieve investeringen is dit niet het geval. Hierbij profiteert het gebied als geheel weliswaar van de investering, maar de investeerder zelf zal niet per definitie profiteren van de baten die de investering met zich meebrengt. Onderstaand is een schatting gegeven van de verwachte verhouding tussen de private en de collectieve investeringen die de doorontwikkeling van de recreatieve sector in Kaag en Braassem benodigd. Een uitgebreide uitleg van de bedragen en bijbehorende berekeningen is terug te vinden in deelrapport 5, te vinden in de bijlage van dit verslag. Figuur 5: Verhouding private / collectieve investeringsbehoefte

€ 7.231.000 € 106.671

€ 6.800.000 € 7.000.000 € 7.200.000 € 7.400.000

Bedrag

Investeringsbehoefte: privaat / collectief

Private investeringsbehoefte

Collectieve investeringsbehoefte

19

Conclusie investeringsbehoefte Er zijn voldoende investeringspunten waarmee de recreatieve sector zich de komende jaren verder kan ontwikkelen. Het realiseren van deze investeringspunten vraagt echter een bijdrage van zowel ondernemers als beleidsmakers. Daarnaast is er een onderscheid te maken tussen investeringen met een privaat karakter en investeringen met een collectief karakter. Hoewel beide soorten investeringen bijdragen aan een aantrekkelijker recreatieklimaat, is er een duidelijk onderscheid te maken tussen deze twee investeringsvormen. Private investeringen Investeringen met een privaat karakter hebben een duidelijk verdienmodel. De investering wordt gepleegd door één of enkele partijen die direct profiteren van de gepleegde investering. De individuele investeerder heeft duidelijk zicht op de kosten van de investering en de baten die het hem oplevert. Voorbeelden van investeringen met een privaat karakter die zullen bijdragen aan de ontwikkeling van de recreatie in Kaag en Braassem zijn:

Het ontwikkelen van verblijfsaccommodaties (pension, hotels, vakantiehuisjes); Het verhuren van fietsen, kano’s of boten; Het verruimen van het assortiment en de openingstijden in de horeca; het aanbieden van extra faciliteiten (wasserette, speelveld of oplaadpunt voor elektrisch

varen) op en nabij jachthavens.

Hoewel in dit geval de ondernemer de voornaamste investeerder is, is deze hierbij afhankelijk van beleidsmakers en –uitvoerders. Door het afstemmen van de ruimtelijke ontwikkeling in het gebied en het verstrekken van vergunningen kan de overheid ondernemers stimuleren en faciliteren bij de doorontwikkeling van de recreatie in het gebied. Collectieve investeringen Investeringen met een collectief karakter hebben geen duidelijk verdienmodel. Het betreft investeringen die een gebied aantrekkelijk maken voor de recreant om in te recreëren, maar die geen duidelijk aanwijsbare baten met zich meebrengen. Investeringen in de bereikbaarheid maken het bijvoorbeeld gemakkelijker voor bezoekers om door het gebied te trekken. Welke activiteiten zij vervolgens in het gebied ondernemen, en dus welke baten de investering met zich meebrengt, is echter niet af te leiden uit de investering zelf. De collectieve investeringen in een gebied zijn onder te verdelen in vijf categorieën. In figuur 6 is een overzicht te vinden van deze vijf categorieën.

20

Schoon, Heel, Veilig

Ruimtelijke Aanbod

Gastheerschap

Marketing

Aanbod

Groei Recreatie

Kaag en Braasem

Een kerntaak van de gemeente. Een

schone, verzorgde en veilige

omgeving is zowel voor de eigen

inwoner als de recreant van groot

belang.

Het planmatig benutten en

inrichten van een gebied

om ruimte te bieden aan de

ontwikkeling van de sector.

Het collectieve aanbod aan

evenementen, arrangementen

en (recreatieve) mogelijkheden

(bijvoorbeeld fietsen

wandelpaden) in het gebied.

Positioneren en

promoten van het

aanbod en de

(recreatieve)

mogelijkheden in het

gebied.

De aanwezigheid van openbare

voorzieningen als bankjes, steigers

of picknickplekken en de

bereikbaarheid hiervan.

Gastheerschap

Marketing Ruimtelijk Aanbod

Schoon, Heel, Veilig

, Veilig, Veilig

Gastheerschap

Aanbod

Figuur 6: De Schijf van Vijf

21

Deel 3: Meerjarenplan fase 2 & 3

Intro Het perspectief, dat inzicht biedt in de groeimogelijkheden en ontwikkelpunten van het gebied, vormt de basis voor de ontwikkeling van de recreatieve sector in Kaag en Braassem. Het biedt onderbouwingen en inzichten die gebruikt kunnen worden bij de volgende stappen in de ontwikkeling van het meerjarenplan: de ontwikkeling van een investerings- en financieringsplan.

FASE 2: Het Investeringsplan In het investeringsplan worden de private, publieke en collectieve investeringswensen concreet in kaart gebracht. Ondernemers en beleidsmakers ontwikkelen gezamenlijk een investeringsagenda voor de recreatieve sector in het gebied. Het plan geeft inzicht in de financieringsbehoefte van de sector en biedt tevens een verdeelsleutel voor de financiering. Beleidsmakers kunnen door de concrete invulling rekening houden met de investeringswensen bij de ontwikkeling van beleid.

FASE 3: Het financieringsplan In het financieringsplan zal er overeenstemming bereikt moeten worden over de wijze waarop de collectieve investeringen gefinancierd gaan worden. Hierbij is het van belang dat de lasten zo eerlijk mogelijk verdeeld worden en dat er waarborging bestaat dat gelden die onttrokken worden aan de sector deze ook weer ten goede komen. Gelijktijdig met de ontwikkeling van het investeringsplan zal er een onderzoek plaatsvinden naar de diverse financieringsinstrumenten voor collectieve investeringen. In dit onderzoek zal gekeken worden naar de toepasbaarheid van deze instrumenten voor de recreatieve sector in Kaag en Braassem en zullen er concrete aanbevelingen voor het gebruik hiervan worden gedaan.

Perspectief Investeringsplan Financieringsplan

- Groeimogelijkheden - Gebiedsanalyse (SWOT)

- Private investeringen - Publieke investeringen - Collectieve investeringen

- Financieringsmethodiek - Inningssystematiek

- Inzicht in groeikansen - Onderbouwing voor

investeringen

- Concrete investeringsagenda

- Financieringsbehoefte& Verdeelsleutel

- Leidraad voor beleid

- Constructieve meerjarige basis voor de financiering van de investeringsagenda.

22

Deel 4: Bijlagen

Deelrapport 1: Gebieds- en klantprofiel De ontwikkeling en promotie van de recreatie in Kaag en Braassem vraagt om een duidelijk beeld van de bezoeker. Wie is de bezoeker en wat zoekt hij in het gebied? Kaag en Braassem promotie heeft samen met ondernemers en beleidsmakers diverse sessies gehouden. Tijdens deze sessies is gekeken naar wat het gebied te bieden heeft, wat voor soort mensen er naar het gebied trekt en wat voor soort activiteiten in het gebied worden uitgevoerd. Door deze informatie door te vertalen naar de diverse doelgroepen uit de leefstijlatlas, is er een duidelijker beeld te scheppen van de bezoeker (The SmartAgent Company, 2011).

Wie is de bezoeker? De sessies met ondernemers en beleidsmakers tonen de doorsnee bezoeker als een persoon van middelbare leeftijd met interesse in de cultuur en oorsprong van het gebied. De bezoeker zoekt in recreatie rust en ontspanning, maar wil wel iets kunnen doen of beleven. De leefstijlatlas maakt onderscheid tussen zeven verschillende leefstijlen. De karakteristieken van de hierboven beschreven bezoeker zijn terug te vinden in een viertal van deze leefstijlen. Dit zijn de leefstijlen Gezellig Lime, Rustig Groen en Ingetogen Aqua. Deze verschillende leefstijlen tonen onderling zowel raakvlakken als verschillen. Allen zijn erg geïnteresseerd in cultuur, maar willen daarbij wel graag actief bezig zijn. Waar bij de ene groep echter samenzijn en gezelligheid centraal staat, hecht de andere groep meer waarde aan rust en het genieten van de omgeving.

Wat zoekt de bezoeker in het gebied? Om erachter te komen wat de bezoeker in een gebied zoekt wordt er gekeken wat de verschillende bezoekersgroepen onder recreëren verstaan en wat de favoriete / meest uitgevoerde activiteiten van de bezoeker zijn. Gezellig Lime Personen uit de lime belevingswereld recreëren om even weg te zijn van de dagelijkse beslommeringen. Gezelligheid en ontspanning samen met het gezin staan centraal. Deze groep gaat graag een stukje fietsen of wandelen of gaat eropuit naar het bos, park, water, speeltuin of kinderboerderij. Rustig Groen Personen uit de groene belevingswereld zien recreëren als een moment om de drukte te vermijden en een gevoel van rust en ontspanning op te zoeken. Wandelen, fietsen, eropuit naar het bos, park of water gecombineerd met een bezoek aan musea en bezienswaardigheden is voor mensen uit de groene belevingswereld de ultieme vorm van ontspannen.

23

Ingetogen Aqua Personen uit de aqua belevingswereld recreëren om te genieten van cultuur en historie en om op pad te gaan naar nog niet eerder bezochte plekken. Deze groep houdt ervan om eropuit te gaan om te fietsen, te wandelen of om een bos, park of water te bezoeken. Tevens bezoekt de groep concerten, musicals, musea en andere bezienswaardigheden.

Voorzieningen en activiteiten Wat de bezoeker zoekt in een gebied geeft inzicht in de faciliteiten, voorzieningen en eigenschappen die (minimaal) aanwezig moeten zijn in een gebied om tot de verbeelding van de bezoeker te spreken. De factsheet toerisme Kaag en Braassem (ontwikkeld in 2011 door de Kamer van Koophandel) geeft inzicht in de kansen en bedreigingen en de sterke en zwakke punten van het gebied. Door gebruik te maken van deze inzichten kan de gemeente Kaag en Braassem haar aantrekkingskracht op potentiële bezoekers vergroten. Zowel fietsen als wandelen blijkt een populaire bezigheid voor de gemiddelde bezoeker van Kaag en Braassem. Daarnaast is men duidelijk geïnteresseerd in natuur en cultuur. Uit de kerncijfers voor recreatie opgesteld door Gastvrij Nederland in 2013 blijkt dat dit niet alleen voor de gasten van Kaag en Braassem geldt. Zo’n 55% van de Nederlandse recreanten maakt een wandeling tijdens een binnenlandse vakantie. Daarnaast maakt 26% een tochtje met de fiets. Onder buitenlandse gasten blijkt dit zelfs 61% (wandelen) en 29% (fietsen) te zijn. Hoewel het bezoeken van bezienswaardigheden en historische plaatsen of locaties onder buitenlandse gasten erg populair is (59%) is dit onder Nederlandse gasten aanzienlijk minder (23%). Op basis van deze kennis is er een aantal faciliteiten, voorzieningen en gebiedseigenschappen te benoemen die bijdragen aan het succes van de recreatieve sector. De SWOT analyse biedt inzichten die gebruikt kunnen worden bij de ontwikkeling en het gebruik van deze faciliteiten, voorzieningen en gebiedseigenschappen. Gewenste faciliteiten, voorzieningen en eigenschappen

- Wandel- en fietsroutes (inclusief bewegwijzering). - Aanwezigheid en bereikbaarheid van water en natuur. - Recreatieve voorzieningen zoals picknicktafels en bankjes in buitengebied. - Informatievoorzieningen zoals informatieborden en gebiedsplattegronden. - Bezienswaardigheden, historische locaties - Aanwezigheid van overnachtings- en aanmeermogelijkheden en horeca.

24

Tabel 1.1: SWOT analyse omgeving Kaag en Braassem

Kansen Bedreigingen

Potentie molens Slechte toegankelijkheid ligplaatsen voor watersporters

Kwaliteit natuur achteruit door toename toerisme

Oprukkende verstedelijking rond Braassemermeer

Sterkten Zwakten

Kagerplassen en Braassemermeer

Authentiek open Hollands polderlandschap

Veel historische molens

Recreatieve routestructuur niet optimaal

Kernen onderling niet goed verbonden

Bron: Kamer van Koophandel (2011)

25

Deelrapport 2: Verblijfsrecreatie Nulmeting Kaag en Braassem Overnachtingen Overnachtingen in Kaag en Braassem vallen in het door de CBS gehanteerde toeristengebied Hollands- Utrechtse Plassen. Dit gebied werd in 2012 bezocht door 117.000 Nederlandse gasten en 54.000 buitenlandse gasten die goed waren voor respectievelijk 228.000 en 96.000 overnachtingen. Het gemiddelde aantal overnachtingen per gast bedroeg in 2012 bijna 1,95 voor Nederlandse gasten en 1,78 voor buitenlandse gasten (CBS 2012). Kaag en Braassem bezit met 92 bedden zo’n 5,66% van het overnachtingsaanbod in dit gebied (Kenniscentrum Horeca 2013). Op basis van deze gegevens kan er een schatting worden gemaakt van het aantal gasten en overnachtingen in Kaag en Braassem voor het jaar 2012. Tabel 2.1 Gasten en overnachtingen naar herkomst (2012)

Hollands- Utrechtse meren

Nederlands

Buitenlands Kaag en Braassem

Nederlands Buitenlands

Gasten 117.000 54.000 Gasten 6.624 3.057

Overnachtingen 228.000 96.000 Overnachtingen 12.916 5.441 Bron: CBS, Toerisme in Nederland, Het gebruik van logiesaccommodaties 2011. Bewerking Frank van de Pol

Bestedingen De gemiddelde bestedingen per gast per dag aan logies worden afgeleid van de gemiddelde bestedingen in Nederland naar logiesvorm. De weging van elk van deze gemiddelden wordt bepaald aan de hand van het aantal gasten dat gebruik maakt van de desbetreffende logiesvorm. Hieruit volgt een gemiddelde besteding aan logies van €43, per overnachting door Nederlandse gasten en €137,- per overnachting door buitenlandse gasten. Tabel 2.2 Gemiddelde bestedingen aan logies per gast per dag(2012)

Logiesvorm

Nederlands Buitenlands

Bestedingen Gasten (x1.000)

Totaal (x1.000)

Bestedingen Gasten (x1.000)

Totaal (x1.000)

Hotels €54,- 11.113 €600.102,- €160,- 9.357 €1.497.120,-

Campings €19,- 2.711 €51.509,- €35,- 729 €25.515,-

Bungalowparken €32,- 4.639 €148.448,- €43,- 1.501 €64.543,-

Gemiddeld €43,- €137,- Bron: Gastvrij Nederland, Gastvrijheidseconomie kerncijfers 2013. Bewerking Frank van de Pol

De bestedingen door verblijfsrecreanten beperken zich echter niet enkel tot logies. Een onderzoek van het Kenniscentrumkusttoerisme uit 2013 laat zien de dagelijkse uitgaven aan logies ongeveer 53% van het totale per dag bestede budget vormen. In tabel 2.3 is uiteengezet waar het overige

26

budget aan besteed wordt. Tevens toont het rapport van het Kenniscentrumkusttoerisme dat de gemiddelde uitgaven van een dagrecreant nog geen 10% bedraagt van de gemiddelde uitgaven van een verblijfsrecreant. Dit verschil wordt niet alleen gevormd door het uitblijven van bestedingen aan de verblijfsrecreatieve sector. Ook op het gebied van eten en drinken en detailhandel geeft men aanzienlijk minder uit dan verblijfsrecreanten. Een toename van het aantal verblijfsrecreanten zal dan ook niet alleen gunstig zijn voor de verblijfsrecreatieve sector, maar ook voor de horeca en detailhandel. Tabel 2.3 Totale uitgaven verblijfsrecreanten per dag.

Totaal Logies Eten & drinken

Detailhandel Entree, activiteiten, overige.

Vervoer

100% 53,65% 21,25% 19,13% 2,6% 3,39%

€80,15 €43,- €17,05 €15,35 €2,08 €2,72 Bron: Kenniscentrumkusttoerisme, Economisch Effect Rapportage Kusttoerisme Walcheren. Bewerking Frank van de Pol

Omzet en werkgelegenheid In 2012 werkten er in Kaag en Braassem 13 mensen in de verblijfsrecreatieve sector (LISA 2013). Afgezet tegen de arbeidsproductiviteit levert dit een omzet op van ruim 1,4 miljoen euro (Rabobank 2013). Dit is ruim een ton hoger dan de omzet in tabel 2.3, welke berekend is aan de hand van het aantal overnachtingen en de gemiddelde besteding per overnachting. Dit kan te verklaren zijn doordat de gemiddelde arbeidsproductiviteit van de werknemers in werkelijkheid niet volledig wordt benut. In de vervolgberekeningen zal dan ook eerst het huidige gat van €100.000,- gedicht moeten worden voordat de werkgelegenheid toeneemt. Tabel 2.4 Totale omzet logies Kaag en Braassem

Herkomst Overnachtingen Bestedingen per

overnachting Omzet logies

Nederlands 12.916 €43,- €555.388,-

Buitenlands 5.441 €137,- €745.417,-

Totaal €1.300.805,-

27

Groeimogelijkheden Aantal gasten In de periode 2008-2012 is het aantal binnenlandse overnachtingen in het Hollands- Utrechtse Plassen gebied met ruim 29% toegenomen. Het aantal overnachtingen door buitenlandse toeristen is daarentegen met 9,5% afgenomen. Hoewel het inkomend toerisme voor Nederland als geheel een positieve ontwikkeling laat zien, profiteert het Hollands- Utrechtse Plassen gebied hier blijkbaar niet van mee (Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2013, P.128). Een gebied dat vergelijkbaar is met de Hollands- Utrechtse Plassen zijn de meren in Friesland, Groningen en Noord-West-Overijssel. Het aantal binnenlandse overnachtingen in dit merengebied daalde in de periode 2008-2012 met ruim 36%. Een verklaring hiervoor kan gevonden worden in de groei van opkomende watersportgebieden in Duitsland, zoals Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg, die in de afgelopen jaren veel EU-subsidie hebben ontvangen voor de doorontwikkeling van de sector (Provincie Friesland 2010). Figuur 2.1 toont de ontwikkeling van binnenlandse overnachtingen voor de gebieden Hollands- Utrechtse Plassen en de Meren in Friesland, Groningen en Noord-West Overijssel. Figuur 2.1 Binnenlandse overnachtingen naar toeristengebied

Bron: CBS

Gemiddelde verblijfsduur In 2012 bedroeg het gemiddelde aantal overnachtingen per binnenlandse gast in het Hollands- Utrechtse Plassen gebied 1,95. Voor buitenlandse gasten was dit 1,78. In het merengebied van Friesland, Groningen en Noord-West-Overijssel bedroeg dit in 2012 respectievelijk 2,57 en 2,89. In figuur 2.2 is duidelijk te zien dat het Hollands- Utrechtse Plassen gebied achterblijft ten opzichte van de gemiddelde verblijfsduur in Nederland. Het verlengen van de gemiddelde verblijfsduur kan een enorme betekenis hebben voor het aantal overnachtingen in het gebied. Wanneer de gemiddelde verblijfsduur in het gebied het niveau van het landelijk gemiddelde bereikt, betekent dit bij een gelijkblijvend aantal gasten, een verdubbeling van het totaal aantal overnachtingen.

176

228

1.299

827

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

0

50

100

150

200

250

300

350

2008 2009 2010 2011 2012

Binnenlandse overnachtingen naar toeristengebied (x1.000)

Holl.Plassen

Fr.Gr.NW-O

28

Figuur 2.2. Gemiddelde overnachtingen per gast

Bron: CBS. Bewerking: Frank van de Pol

Omzetontwikkeling In 2012 noteerde de logies sector in Kaag en Braassem als geheel een omzetdaling van ruim 18% ten opzichte van 2008. In de jaren hiervoor liet de omzet een flinke stijging zien met als hoogtepunt een stijging van 23% ten opzichte van 2008 in het jaar 2011. Toch wist de gemeente ook in dit jaar niet boven de gemiddelde omzet in het gebied uit te komen. Er is een duidelijke splitsing te zien tussen de gemeenten binnen het gebied. Gemeenten als Aalsmeer, De Ronde Venen en Stichtse Vecht tonen gedurende de periode 2008-2001 consequent een bijna twee keer hogere omzet dan de gemeenten Kaag en Braassem, Nieuwkoop en Wijdemeren. De huidige, relatief kleine, omzet van de logies in Kaag en Braassem binnen het gebied toont volop perspectief voor vergroting van het marktaandeel. Figuur 2.3 Omzetontwikkeling (deel) Hollands- Utrechtse Plassen

Bron: LISA, Rabobank Cijfers & Trends. Bewerking: Frank van de Pol

00,5

11,5

22,5

33,5

Binnenlands Buitenlands

Gemiddelde overnachtingen per gast (naar herkomst)

NL

Fr.Gr.NW-OV

Holl.Plassen

0

1

2

3

4

5

6

2008 2009 2010 2011 2012

Omzet ontwikkeling logies per gemeente (x 1mln)

Aalsmeer

De Ronde Venen

Kaag en Braassem

Nieuwkoop

Stichtse Vecht

Wijdemeren

Gemiddeld

Potentieel

Potentieel

29

Aanbod Dat Kaag en Braassem een relatief klein marktaandeel bezit is ook terug te zien in het aanbod aan bedden in het gebied. Kaag en Braassem heeft in 2013 met 92 bedden een aandeel van 5,6% in het totale bedden aanbod binnen het Hollands- Utrechtse Plassen gebied. In de periode 2008-2013 is het aantal bedden in Kaag en Braassem met 13% gedaald (Kenniscentrum Horeca 2013). Dit terwijl het totale aanbod aan bedden in het Plassen gebied in deze periode is toegenomen met 4,5%. Onderstaande figuur laat zien dat er in de afgelopen jaren een verschuiving van het aanbod heeft plaatsgevonden. Figuur 2.4 Ontwikkeling bedden aanbod (deel) Hollands- Utrechtse Plassen

Bron: Kenniscentrum Horeca (2013), gemeenterapport hotelsector

In bovenstaande tabel is duidelijk te zien dat voornamelijk Aalsmeer en Stichtse Vecht verantwoordelijk zijn voor de totale toename van het aantal bedden. De omzet in deze gemeentes toont sinds 2009 echter een dalende lijn. Het grote aanbod kan er voor zorgen dat er veel onderlinge concurrentie plaatsvindt om het beperkte aanbod gasten binnen te halen. Kortingsacties en prijsconcurrentie zorgen er vervolgens voor dat de omzet voor de gemeente als geheel daalt. Dit is een ontwikkeling die ook op macro niveau is terug te zien.

238 425 106 51 302 259

264 323

92 62

506

198

0

100

200

300

400

500

600

Aalsmeer De RondeVenen

Kaag enBraassem

Nieuwkoop Stichtse Vecht Wijdemeren

Ontwikkeling aantal bedden logiesaccommodaties

2008

2013

30

Trends en ontwikkelingen

Hotels en Pensions Het aanbod van hotels neemt nog steeds toe. Daarnaast nemen hotels niet alleen in aantallen, maar ook in grootte toe. Een overaanbod dreigt. Om klanten binnen te blijven halen worden kortingsacties ingezet. Het groeiende aanbod zorgt er bij gelijkblijvende vraag voor dat de consument steeds kritischer wordt. Er wordt veel waarde gehecht aan hoogwaardige voorzieningen. Daarnaast zijn prijs en uitstraling inmiddels belangrijker dan het aantal sterren. Voor de lange termijn is er nog perspectief, maar hotels zullen steeds meer moeten inspelen op authenticiteit en beleving om zich van de massa te onderscheiden (Rabobank 2013).

Kampeeraccommodaties Op het gebied van kampeeraccommodaties is al jaren een afnemend aanbod van zowel kampeerterreinen als slaapplaatsen te zien. In de afgelopen 5 jaar is zo’n 5% van het totale aanbod verdwenen. De verwachting is dat deze trend in de toekomst zal doorzetten. Een deel van de resterende campings probeert door middel van innovatieve overnachtingsvormen en investeringen in luxe het de gast naar zijn zin te maken. Helaas hebben niet alle ondernemers de mogelijkheid om dergelijke investeringen te doen. Er is dan ook een groeiend aantal campings dat dreigt te verpauperen. Dit kan een negatieve impact hebben op de beleving van de regio (Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2013, P.205-206).

Bed & Breakfasts In 1999 waren er enkele honderden bed & breakfasts in Nederland. Inmiddels zijn dat er naar schatting zo’n 6000. Ook in 2012 en 2013 blijft het B&B concept onverminderd populair. De doelgroep heeft zich verbreed naar jonge stellen en gezinnen en inmiddels kiest ook een groeiend aantal zakelijke reizigers voor een bed & breakfast in plaats van een hotel (Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2013, P. 218).

In verhouding met het aantal hotelbedden zijn er in Noord- en Zuid-Holland relatief weinig bed & breakfasts (Van Sponzen en Partners Horeca-Advies 2010). Met 1.041 vestigingen in Noord-Holland en 448 in Zuid-Holland biedt vooral Zuid-Holland nog volop mogelijkheden voor het starten van een bed & breakfast (www.bedandbreakfast.nl)

31

SWOT-Analyse Op basis van een analyse van het gebied en de markt is er een overzicht te maken van de sterke en zwakke punten van de categorie en de kansen en bedreigingen vanuit de markt. Op basis van deze factoren kan er een strategie en focus voor de lange termijn uitgewerkt worden. Tabel 2.5: SWOT analyse logies Kaag en Braassem

Kansen Bedreigingen

Populariteit korte binnenlandse vakanties

Groeiende behoefte naar innovatieve overnachtingsvormen

Groeiende populariteit Bed & Breakfasts

Daling overnachtingen buitenlandse gasten

Afname aantrekkelijkheid van campings en gebied door verpaupering als gevolg van uitblijven van investeringen

Sterkten Zwakten

Kleinschaligheid van aanbod

Veel (goedkope) kampeermogelijkheden

Met 92 bedden een relatief klein overnachtingsaanbod

Met 1,95 (NL) en 1,78 (overig) lage gemiddelde overnachtingen per gast

32

Potentieel van de sector In deze paragraaf wordt de potentie van de verblijfsrecreatie in Kaag en Braassem getoond aan de hand van diverse perspectieven. In de perspectieven wordt een tweetal factoren centraal gezet: Een langere verblijfsduur: de potentiele groei van de sector door verlenging van de gemiddelde verblijfsduur in het gebied Meer gasten: de potentiële groei van de sector als gevolg van een verbeterde concurrentiepositie binnen het Hollands- Utrechtse Plassengebied. Het derde perspectief toont de potentiële groei wanneer beide factoren gecombineerd worden. De SWOT analyse in tabel 1.1 toont dat het gebied genoeg kwaliteiten bezit om de potentie, zoals getoond in de perspectieven, te verwezenlijken. Perspectief A: Langer verblijf De gemiddelde verblijfsduur in Kaag en Braassem ligt voor binnenlandse en buitenlandse bezoekers ruim onder het gemiddelde in zowel het merengebied van Friesland, Groningen en Noordwest Overijssel als het gemiddelde in geheel Nederland (zie figuur 2.2). Perspectief A toont de potentie die dit verschil in de gemiddelde verblijfsduur van gasten met zich meebrengt. Wanneer de gemiddelde verblijfsduur van zowel binnenlandse als buitenlandse gasten toeneemt naar het niveau van het merengebied van Friesland, Groningen en Noordwest Overijssel, stijgt de omzet van de verblijfsrecreatieve sector in iets meer dan 10 jaar met bijna 50%. Bij een gelijkblijvende bezettingsgraad zal het aantal beschikbare bedden in het gebied moeten toenemen van 93 in 2013 naar 130 in 2025. Om mensen langer in het gebied te laten blijven zal er, naast de ontwikkeling van extra overnachtingslocaties, geïnvesteerd moeten worden in de ontwikkeling en promotie van activiteiten en arrangementen in het gebied. Perspectief B: Meer verblijfsrecreanten In termen van omzet en bezoekersaantallen behoort Kaag en Braassem tot de laagst scorende gemeentes binnen het Hollands- Utrechtse Plassengebied. In gebieden als Aalsmeer, De Ronde Venen en Stichtse Vecht toont de verblijfsrecreatie een bijna drie keer hogere omzet dan in Kaag en Braassem (zie figuur 2.3). Perspectief B toont de potentie van het aantal gasten wanneer Kaag en Braassem haar concurrentiepositie weet te verbeteren. Het aantal gasten (en hiermee ook de omzet van de verblijfsrecreatieve sector) neemt in dit perspectief in iets meer dan 10 jaar met ruim 200% toe. Deze toename bestaat uit (uitgaven van) mensen die al naar het Hollands- Utrechtse Plassengebied komen, maar momenteel in een andere gemeente dan Kaag en Braassem verblijven. Bij een gelijkblijvende bezettingsgraad zal het aantal beschikbare bedden in het gebied moeten toenemen van 93 in 2013 naar 294 in 2025. Hiermee komt Kaag en Braassem qua overnachtingsaanbod op gelijke hoogte met gebieden als Aalsmeer, De Ronde Venen en Stichtse Vecht.

33

Perspectief C: Meer en langer verblijvende recreanten Het laatste perspectief betreft een combinatie van de hiervoor behandelde factoren. Anders dan gedacht kan worden betreft het hier geen simpele optelsom van de beide perspectieven. Het totaal aantal gasten uit perspectief B wordt hier afgezet tegen het gemiddelde aantal overnachtingen uit perspectief A. Het aantal gasten neemt in perspectief C dus niet toe ten opzicht van het aantal in perspectief B. Het aantal overnachtingen stijgt daarentegen wel. Dit komt door de hogere gemiddelde verblijfsduur. Tabel 2.6 Potentieel van de verblijfsrecreatie

Randvoorwaarden Het uitbreiden van het aanbod en het trekken van meer, langer in het gebied verblijvende, gasten vraagt op een aantal punten een collectieve inzet. Allereerst is het van belang dat het gebied onder de aandacht komt van de gast. Dit gebeurt door middel van gerichte profilering aan de hand van de kernkwaliteiten van het gebied die van waarde zijn voor de bezoeker. Daarnaast is de ontwikkeling van een goede informatievoorziening en doorverwijsstructuur van essentieel belang. Het doel hiervan is om bezoekers van ‘losse’ activiteiten kennis te laten maken met de andere activiteiten die het gebied te bieden heeft, om zodoende bezoekers te verleiden hun bezoek te verlengen of nogmaals het gebied te bezoeken. Bovenstaande zaken vereisen een gezamenlijke inzet van zowel ondernemers als beleidsmakers.

Ambitiescenario’s Langer verblijf Meer verblijfsrecreanten

Meer en langer verblijvende recreanten

2013 Marktpotentieel

Nulmeting A B C

Gasten naar herkomst

NL 6.624 6.624 21.118 21.118

Overig 3.057 3.057 9.741 9.741

Overnachtingen per gast

NL 1.95 2.57 1.95 2.57

Overig 1.78 2.89 1.78 2.89

Overnachtingen totaal

NL 12.917 17.024 41.180 54.273

Overig 5.441 8.834 17.339 28.151

Gemiddelde bestedingen logies per overnachting

NL €43,- €43,- €43,- €43,-

Overig €137,- €137,- €137,- €137,-

Totale omzet logies €1.300.902,- €1.942.290,- €4.146.183,- €6.190.426,-

Werkgelegenheid (fte’s) 13 18 38 56

Benodigd aantal bedden 93 130 294 414

34

Conclusies en aanbevelingen Conclusie Kaag en Braassem toont zich een aantrekkelijke plek voor de vestiging van nieuwe verblijfsaccommodaties. Het huidige aanbod toont dat er in vergelijking met andere gebieden weinig concurrentie bestaat. Daarnaast laat de benchmark zien dat er een tweetal punten bestaat waarop Kaag en Braassem als recreatieve gemeente nog een flinke winst kan realiseren. De eerste betreft de relatief korte gemiddelde verblijfsduur van de verblijfsrecreanten. De tweede het in verhouding beperkte aantal bezoekers. Gemeentes als Aalsmeer, De Ronde Venen of Stichtse Vecht laten zien dat Kaag en Braassem slechts een miniem deel van het aantal verblijfsrecreanten in het gebied weet binnen te halen. In vergelijking met de meren in Friesland, Groningen en Noord-West-Overijssel verblijft de gemiddelde gast ook aanzienlijk korter. Dit toont dat er nog volop mogelijkheden zijn voor de ontwikkeling van verblijfsrecreatie. Wanneer Kaag en Braassem haar marktaandeel weet te vergroten tot het niveau van een gebied als De Ronde Venen, heeft het de potentie om 200% meer klanten te trekken dan momenteel het geval is. Dit geeft aan dat er ruimte is voor uitbreiding van het verblijfsrecreatieve aanbod met ruim 200 bedden. Hierdoor neemt de werkgelegenheid in het gebied met 35 fte’s toe. De trends en ontwikkelingen laten zien dat de consument steeds meer waarde hecht aan een persoonlijke benadering en de belevenis die een overnachting met zich meebrengt. Het landelijke karakter van Kaag en Braassem leent zich perfect voor de ontwikkeling van kleinschalige en bijzondere verblijfsaccommodaties. Aanbevelingen

Ondernemers - Investeer in een gevarieerd aanbod voor de verblijfsrecreant :

o Voor lange verblijfsduur: vakantiehuisjes en camping o Voor korte verblijfsduur: hotels, pensions en B&B’s

- Ontwikkel een overnachtingsaanbod rondom de kernkwaliteiten van het gebied o Overnachtingsaccommodaties bij de boer, in of nabij het water of de molens, etc.

Beleidsmakers

- Zet in op de ontwikkeling van logies als ondersteunende activiteit voor andere sectoren, bijvoorbeeld door agrariërs te faciliteren bij de ontwikkeling van verblijfsrecreatie als nevenactiviteit.

Gebiedsmarketing

- Organiseer workshops en bijeenkomsten voor ondernemers: o Bevordering van informatievoorziening en ontwikkeling van arrangementen. o Optuigen van een verwijzingsstructuur.

- Investeer gezamenlijk in promotie van het gebied: o Profileren van het gebied aan de hand van de kernkwaliteiten.

35

Deelrapport 3: Waterrecreatie Nulmeting Kaag en Braassem Passanten en bootvakanties In 2009 is er een rapport verschenen van Waterrecreatie Advies b.v. waarin de ontwikkeling van de watersportsector in de Zuid-Hollandse gemeenten binnen het Groene Hart voor de periode 2002-2008 in kaart is gebracht. Hierin is ook de ontwikkeling van het aantal passanten en het aantal passantenplekken meegenomen. In tabel 3.1 is een overzicht gegeven van het aantal passantenplekken en het aantal passanten in het jaar 2007 voor Zuid-Holland als geheel en voor de groene hart gemeentes in Zuid-Holland. Het betreft hier de gebieden en de omgeving van de Nieuwkoopse plassen, Braassemermeer en de Kagerplassen. Tabel 3.1 Passanten en overnachtingen

Recreatievaart Havens Passantenplekken

ligplaatsen Passanten Overnachtingen per passant

Totaal overnachtingen

Zuid-Holland 270 1.843 27.506 108.610 1,7 184.637

ZH groene hart

77 275 6.802 4.758 1,7 25.088

Bron: Waterrecreatie Advies (2009), ‘Ontwikkeling van de watersport Zuid-Holland 2002-2008’

Op basis van deze gegevens en de gegevens uit tabel 3.3 kan een schatting worden gemaakt van het aantal bootvakanties en overnachtingen dat in 2009 in het Zuid-Hollandse deel van het groene hart heeft plaatsgevonden. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat de gegevens uit 2007, zowel het aandeel van 13,6% van het totale aantal overnachtingen als het aantal overnachtingen per passant van 1,7 dagen, ook voor 2009 geldt. Tabel 3.2 Uitgaven tijdens bootvakanties in Zuid-Hollandse deel Groene Hart 2009

Regio Vakanties Zuid-Holland

Vakanties ZH groene hart

Overnachtingen 2009

Totale uitgaven tijdens het verblijf (per dag)

Eigen jacht 157.000 21.333 36.266 €616.522,-

Gehuurd of geleend jacht 12.000 1.631 2.773 €113.693,- (incl. huurkosten)

Totaal 169.000 22.964 39.039 €730.215,- Bron: NBTC-NIPO Research, Waterrecreatie Advies (2009), bewerking: Frank van de Pol

36

Bestedingen De bestedingen tijdens bootvakanties variëren per type vakantie. Er is onderscheid te maken tussen vakanties met eigen jacht en vakanties met een gehuurd of geleend jacht. Tabel 3.2 toont dat passanten die op vakantie gaan met een gehuurd of geleend jacht per dag aanzienlijk meer uitgeven dan passanten met een eigen jacht. Deze extra uitgaven worden grotendeels besteed aan de huur van het vakantiejacht. De overige bestedingen betreffen niet alleen de bestedingen bij jachthavens, maar omvatten het geheel aan bestedingen per vakantie (p.v.) of per dag (p.d.) per persoon. Hieronder vallen dus ook bestedingen bij bijvoorbeeld een supermarkt of patatzaak. Tabel 3.3 Bestedingen passanten

Bestedingen per persoon per vakantie en dag

Vakanties met eigen jacht Vakanties met gehuurd of geleend jacht

Bestedingen p.v. € 132,- € 216,-

Bestedingen p.d. € 17,- € 41,-

Aantal vakanties Zuid-Holland (2009) 157.000 12.000 Bron: Bootvakanties van Nederlanders (2010), NBTC-NIPO Research

Omzet en werkgelegenheid In 2012 waren er in Kaag en Braassem 14 mensen werkzaam bij jachthavens. Afgezet tegen de arbeidsproductiviteit levert dit een omzet op van bijna 2,5 miljoen euro. Deze omzet komt uit het geheel aan diensten dat een jachthaven aanbiedt, waaronder reparatie en onderhoud van schepen, jachtverhuur, winterstalling, kampeermogelijkheden en natuurlijk de verhuur van ligplaatsen aan ligplaatsenhouders en passanten. Tabel 3.4 Totale omzet jachthavens Kaag en Braassem

Herkomst Werkzame personen (fte’s)

Arbeidsproductiviteit (per fte)

Omzet jachthavens

Jachthavens 14 € 176.000,- € 2.464.000,- Bron: LISA, Rabobank Cijfers en Trends

37

Groeimogelijkheden Vaarvakanties In 2009 zijn er 670.000 vaarvakanties ondernomen door Nederlanders. Hiervan zijn er 576.000 met eigen jacht ondernomen en 94.000 met een gehuurd of geleend jacht. In tabel 3.5 is te zien welke provincies er tijdens deze vakanties werden aangedaan. Hierin is te zien dat Zuid-Holland tijdens 27,2% van de bootvakanties wordt aangedaan, slechts 7% minder dan de provincie Friesland. Bij vakanties met een gehuurd of geleend jacht doet de provincie Zuid-Holland het daarentegen een stuk slechter. Waar Friesland door ruim 39% van de Nederlanders werd aangedaan tijdens een bootvakantie met een gehuurd of geleend jacht, bracht nog geen 13% van deze groep een bezoek aan Zuid-Holland. Het verschil tussen het aandeel in vakanties met eigen jacht en het aandeel in vakanties met een gehuurd of geleend jacht is bij Zuid-Holland dan ook het grootst van alle provincies. Tabel 3.5: Bezochte gebieden tijdens bootvakanties door Nederlanders

Provincie Vakanties (eigen jacht)


Vakanties (Gehuurd of geleend)


Friesland 200.000 34,7% 37.000 39,3%

Noord-Holland 177.000 30,7% 21.000 22,3%

Zuid-Holland 157.000 27,2% 12.000 12,7%

Zeeland 73.000 12,7% 10.000 10,6%

Totaal vakanties 576.000 94.000 Bron: Bootvakanties van Nederlanders (2010), NBTC-NIPO Research

38

Trends en ontwikkelingen Jachthavens Consumenten hechten steeds meer waarde aan gebruik in plaats van bezit. Gecombineerd met een daling in de vraag naar jachten en een beperkte aanwas van jonge booteigenaren leidt dit tot een daling in de vraag naar ligplekken, waardoor wachtlijsten krimpen en op termijn de bezetting onder druk komt te staan. Daarnaast worden er steeds hogere eisen gesteld op het gebied van gemak, luxe, duurzaamheid en voorzieningen. Jachthavens dienen steeds meer de functie van recreatiepark te vervullen in plaats van slechts een parkeerplek voor boten te zijn. Deze ontwikkelingen brengen echter ook kansen met zich mee. Steeds vaker wordt onderhoud aan boten uitbesteed. Jachthavenhouders kunnen inspelen op het ontzorgen van ligplaatshouders door het aanbieden van onderhoud, reparatie en winterstalling (Rabobank, 2013). Verder is er, naast de vraag naar luxe plekken, een hang naar plekken in de natuur en in de stad of dorpskern (G. Dijks, 2013). Deze, en andere ontwikkelingen, zijn in de praktijk terug te vinden in onder andere Friesland. Onderstaand volgen een aantal ontwikkelingen die zichtbaar zijn in de Friese watersportsector en die zowel een kans als een bedreiging kunnen vormen (Albert Hendriks, 2013).

- Door de vergrijzing van de sector moeten steeds meer boten en steigers seniorvriendelijk gemaakt worden.

- Vroeger kochten mensen een boot voor het leven, nu huren ze er liever een voor even. - Sloepvaren wordt steeds populairder. - Er wordt steeds minder gevaren; walrecreatie neemt toe. - Jachthavens worden campings met boten -die zelden de box verlaten- en camperparken met

fietsenverhuur. - Jachthavens moeten doelgroepgerichter ingericht worden en niet als universeel nat

parkeerterrein. - Steeds meer bootgebruikers verkennen het vaargebied per fiets en fietsers willen steeds

vaker een keertje varen. - De bezetting van jachthavens daalt met het jaar.

39

SWOT-Analyse Op basis van een analyse van het gebied en de markt is er een overzicht te maken van de sterke en zwakke punten van de categorie en de kansen en bedreigingen vanuit de markt. Op basis van deze factoren kan er een strategie en focus voor de lange termijn uitgewerkt worden. Tabel 3.7 SWOT-analyse jachthavens Kaag en Braassem

Kansen Bedreigingen

Er zijn steeds meer mensen die een dagje een boot willen huren

De walrecreatie door de waterrecreant neemt toe.

Groeiende vraag naar ligplekken in de natuur of nabij de dorpskern

Groeiende behoefte aan luxe en voorzieningen

Vergrijzing van de booteigenaren

Dalende bezettingsgraden

Krimpende wachtlijsten

Sterkten Zwakten

Populair onder (lokale) jachteigenaren Niet erg populair bij mensen die een jacht huren of lenen

40

Toekomstpotentieel Perspectief jachthavens en passanten Hoewel er verwacht wordt dat het aantal vakanties door booteigenaren niet significant zal stijgen, is er een duidelijk toenemende interesse in het huren van jachten. Op dit terrein loopt Zuid-Holland nog achter op provincies als Noord-Holland en Friesland. Zuid-Holland lijkt onder huurders van boten beperkte populariteit te genieten. Dit geldt ook voor de gebieden rondom de Kagerplassen, het Braassemermeer en de Nieuwkoopse plassen, ook wel het Zuid-Hollandse deel van het Groene Hart genoemd. Investeringen in ligplaatsen in de natuur of nabij dorpskernen, voorzieningen met een toegevoegde waarde en de ontwikkeling van meer walrecreatie in de buurt van ligplaatsen zal de aantrekkelijkheid van het gebied voor hurende passanten vergroten. Dit zal er voor zorgen dat meer van deze passanten er voor zullen kiezen tijdens hun bootvakantie Zuid-Holland aan te doen. Afgaand op de populariteit onder booteigenaren zou het aantal bezoeken tijdens vakanties met een gehuurd of geleend jacht in potentie tot 22% van het totale aantal vakanties kunnen oplopen. Dit bekent dat de uitgaven in het gebied tijdens vaarvakanties oplopen van een huidig 730 duizend euro naar ruim 800 duizend. Deze uitgaven komen echter niet in zijn geheel bij de jachthavens terecht. Een aanzienlijk deel wordt besteed aan boodschappen, horecabezoeken en huurkosten (Kenniscentrum kusttoerisme, 2013). Het is dan ook voornamelijk de lokale middenstand die profiteert van de passanten. Jachthavens kunnen aanspraak maken op een groter deel van deze uitgaven door extra voorzieningen te ontwikkelen en een bredere aantal activiteiten aan te bieden. Tabel 3.8 Uitwerking perspectief

Uitgangspunt Potentieel

Aandeel vakanties met huurjacht 12,7% 22%

Aantal overnachtingen eigenaren / huurders 36.266 / 2.773 36.266 / 4.804

Uitgaven per dag door eigenaren / huurders €17,- / € 41,- €17,- / € 41,-

Totale uitgaven door eigenaren € 616.522,- € 616.522,-

Totale uitgaven door huurders € 113.693,- € 196.964,-

Totale uitgaven door eigenaren en huurders € 730.215,- € 813.486,-

Randvoorwaarden Er zijn genoeg mogelijkheden om binnen de gemeente aan de slag te gaan met het aantrekkelijker maken van het gebied voor watersporters. In hoeverre het gebied tot de verbeelding van de watersporter spreekt is echter sterk afhankelijk van de ontwikkelingen in het Hollandse Plassen gebied als geheel. In het rapport ‘Watersportcluster Hollands plassen’ van City Works wordt gesteld dat het Hollandse Plassen gebied (waaronder ook Kaag en Braassem) veel potentie bevat. Om deze potentie te benutten moet er wel gewerkt worden aan een aantal verbeterpunten. Deze verbeterpunten vereisen een gezamenlijke aanpak binnen het gebied. Het gaat dan ook om ‘gemeente-overstijgende’ zaken zoals het verbeteren van de doorvaarbaarheid en verbindingen en het verbeteren van de promotie van en samenwerking binnen het gebied.

41

Conclusies en aanbevelingen Mede door de crisis toont de waterrecreatie zich niet meer de groeisector die het ooit was. Er is sprake van vergrijzing onder de booteigenaren, teruglopende bezettingsgraden en wachtlijsten en een hang naar huur in plaats van bezit. De consument verlangt steeds meer van de jachthaven dan slechts een parkeerplek voor de boot. Jachthavens kunnen inspelen op de teruglopende bezettingsgraden door zich te ontwikkelen tot recreatiepark voor booteigenaren. Het ontwikkelen van nevenactiviteiten, naast het aanbieden van een ligplek voor de boot, biedt de jachthaven een bredere stroom van inkomsten en maakt het tegelijk een aantrekkelijke keuze voor passanten om aan te meren. Passantenplekken nabij de dorpskern kunnen daarnaast gebruikt worden om uitgaven aan de lokale middenstand te stimuleren. Hoewel de groei van het aantal bootvakanties in het gebied bescheiden zal zijn, biedt verbreding van de activiteiten nog volop perspectief. Aanbevelingen Ondernemers

- Speel in op de vervagende grenzen tussen water- en walrecreatie: o Ontwikkel voorzieningen met een toegevoegde waarde nabij het water om

walrecreatie te bevorderen en aanmeren in het gebied aantrekkelijker te maken Trailerhelling, wasserette, oplaadpunt voor elektrisch varen, fietsverhuur,

verhuur van (elektrische) sloepen, kanoverhuur en in- en uitstapplekken voor kano’s, Jeu de boules baan, speelveldje, picknick- en barbecue plaats, horeca.

- Werk samen met andere watersportondernemers en gemeentes binnen het Hollandse plassen gebied aan doorvaarbaarheid, verbindingen en promotie.

Beleidsmakers

- Ontwikkel een Toeristisch Overstap Punt (TOP) voor booteigenaren (gratis aanmeren tussen 9:00 en 21:00) nabij dorpskernen met diverse voorzieningen met een toegevoegde waarde.

- Werk samen met watersportondernemers en andere gemeentes binnen het Hollandse plassen gebied aan doorvaarbaarheid, verbindingen en promotie.

Gebiedsmarketing

- Sluit aan bij gezamenlijke promotie van het Hollandse Plassen gebied o Maak gebruik van dit kanaal voor een groter bereik bij de promotie van de

kernkwaliteiten, activiteiten en evenementen in Kaag en Braassem. - Ontwikkel informatievoorzieningen op locaties om waterrecreanten te verleiden tot

landrecreatie en omgekeerd.

42

Deelrapport 4: Restaurants, cafés en cafetaria’s (Horeca) Nulmeting Kaag en Braassem Aanbod, omzet en werkgelegenheid Op 1 juli 2013 telde Kaag en Braassem 21 restaurants, 7 cafetaria’s en 20 cafés. In tabel 4.1 is te zien dat er in totaal 199 personen werkzaam zijn in de sector. Aan de hand van de gemiddelde arbeidsproductiviteit per fte is de omzet van de categorie bepaald. Tabel 4.1 horeca in Kaag en Braassem

Horeca Vestigingen Fte’s Omzet

Restaurants 21 100 € 10.500.000,-

Cafetaria’s 7 44 € 3.608.000,-

Cafés 20 55 € 5.115.000,-

Totaal 48 199 € 19.223.000,-

Bron: Kenniscentrumhoreca, LISA, Rabobank cijfers en trends

Groeimogelijkheden Aanbod Wanneer er gekeken wordt naar het beschikbare aanbod horeca is te zien dat Kaag en Braassem in verhouding niet onderdoet voor gemeentes als De Ronde Venen of Teylingen. Dit is te danken aan het grote aanbod aan restaurants in het gebied. Het totale aanbod horeca per duizend inwoners is vrijwel gelijk aan dat van De Ronde Venen en Nieuwkoop, en hoger dan het aanbod in Bodegraven-Reeuwijk en Teylingen. Alleen Wijdemeren heeft een aanzienlijk groter aanbod per duizend inwoners beschikbaar. Figuur 4.1 Index horeca aanbod Hollands- Utrechtse Plassen

Bron: Kenniscentrum Horeca (2013), gemeenterapporten

0

0,5

1

1,5

2

2,5

Totaal aanbod horeca Aantal Cafés Aantal Cafetaria's Aantal Restaurants

Aanbod horeca per 1.000 inwoners (Kaag en Braasem = 1)

Kaag en Braassem

Nieuwkoop

Teylingen

Bodegraven-Reeuwijk

Wijdemeren

De Ronde Venen

43

Omzet en werkgelegenheid De omzet van de horeca in het Hollands- Utrechtse Plassen gebied liet met ruim €241 miljoen in 2012 een beperkte stijging ten opzichte van het jaar ervoor zien. De werkgelegenheid in de sector daalde licht. Vergeleken met de rest van Nederland zijn zowel de omzet als de werkgelegenheid van de horeca in het gebied van geringe betekenis. De fysieke omstandigheden van het gebied, veel water, natuur en ruimte, bieden veel perspectief voor horeca, maar tot nu toe komt dat nauwelijks uit de verf. Tabel 4.3 Economisch belang van de horeca

Hollands- Utrechtse Plassen gebied Nederland

2011 2012 2011 2012

Omzet horeca €239.397.426 €241.354.389 €19.841.627.023 €20.060.267.359

% van totaal 0.79% 0.79% 1.20% 1.21%

Arbeidsvolume horeca (FTE’s)

2.481 2.473 199.521 199.277

% van totaal 2.60% 2.60% 3.02% 3.03% Bron: Rabobank

Trends en ontwikkelingen Restaurants De vraag naar restaurants blijft naar verwachting gelijk in de komende jaren. Restaurants zullen zich steeds meer moeten onderscheiden. Dit kan op diverse manieren. Bijvoorbeeld door in te spelen op de groeiende belangstelling voor gezonde en duurzame voeding en het gebruik van authentieke (streek) producten. Daarnaast dient men rekening te houden met technologische ontwikkelingen. De consument maakt steeds vaker gebruik van review sites om een juiste restaurant keuze te maken. Deze sites kunnen zowel consumenten als ondernemers inzicht geven in de restaurantbelevenis van de klant (Rabobank 2013). Cafetaria’s Hoewel op de korte termijn een volumedaling wordt voorspelt zijn de vooruitzichten voor cafetaria’s op de lange termijn goed. Consumenten zoeken steeds meer gemak. De buitenhuis consumptie groeit. Consumenten willen op plaatsen en momenten kunnen eten en drinken die hen uitkomt. De cafetaria kan inspelen op de gezondheidstrends door het aanbieden van verse regionale producten (Rabobank 2013). Cafés Zowel op de lange als korte termijn wordt er een structurele daling van de vraag verwacht. Stijgende inkoopprijzen en dalende gemiddelde bestedingen zorgen ervoor dat verdere afname van het aantal cafés in het verschiet ligt. Er zijn echter nog mogelijkheden voor cafés die inspelen op de wensen van een specifieke doelgroep of nichemarkt. De opkomst van cafés met een maximale beleving of op een unieke locatie toont aan dat er wel degelijk nog perspectief is voor de sector (Rabobank 2013).

44

Tabel 4.4 SWOT-analyse horeca Kaag en Braassem

Kansen Bedreigingen

Inspelen op gezondheidstrends met streekproducten

Ontwikkelen van unieke concepten of locaties voor cafés

Groeiende buitenhuis consumptie

Ontwikkeling van horeca bij detailhandel

Structurele daling van de vraag naar cafés

Sterkten Zwakten

Ruim aanbod restaurants Beperkt belang van horeca ten opzichte van overige sectoren

45

Toekomstpotentieel Potentie De potentie voor de horeca gaat uit van de toename in bezoekers uit de hiervoor behandelde scenario’s. Om een beeld te scheppen van de verwachte omzettoename voor de horeca onder deze diverse scenario’s wordt er gekeken naar de gemiddelde bestedingen per persoon per dag. Gemiddeld besteedt een verblijfsrecreant 34,5% van zijn budget aan horeca (CBS, 2012). De gemiddelde bestedingen per persoon per dag bedroegen in 2011 €129,- (Gastvrij Nederland, 2013). In tabel 4.5 is weergegeven wat het effect van de toename van verblijfsrecreanten is op de omzet van de horeca. Tijdens een bootvakantie wordt gemiddeld 22% van het budget uitgegeven aan horeca (Kenniscentrum Kusttoerisme). Het geschatte budget van deze groep bestaat uit de totale uitgaven aan bootvakanties in het gebied, zoals terug te vinden is in tabel 3.8. De uitgaven door verblijfs- en waterrecreanten vormen slechts een beperkt deel van de inkomsten voor horeca ondernemers. Door in te spelen op de kansen die de markt biedt kan de sector naast het toenemende aantal bezoeken door verblijfs- en waterrecreanten ook rekenen op een toename van bezoeken door dagrecreanten en inwoners. Om deze reden mag het hier weergegeven perspectief dan ook gerust behoudend worden genoemd. Tabel 4.5 uitwerking perspectief

Conclusies en aanbevelingen Op basis van de benchmark kan gesteld worden dat het horeca aanbod in Kaag en Braassem in verhouding overeenkomt met het gemiddelde aanbod in het Hollands- Utrechtse Plassen gebied. Dit is met name te danken aan het relatief grote aanbod van restaurants. Het belang van de horeca als onderdeel van de lokale economie ligt in het Hollands- Utrechtse Plassen gebied echter lager dan het landelijk gemiddelde. Dit geldt zowel in termen van omzet als werkgelegenheid. De positionering van het gebied als achtertuin van de Randstad laat zich dan ook niet teruglezen in de horecacijfers.

Langer verblijf Meer verblijfsrecreanten

Meer en langer verblijvende recreanten

2013 2025

Nulmeting A B A+B

Overnachtingen 18.358 25.858 58.519 82.424

Uitgaven aan horeca door verblijfsrecreanten

817.023,- 1.150.810,- 2.604.388,- 3.668.280,-

Uitgaven aan horeca tijdens bootvakanties € 160.647,- €178.967,- €178.967,- €178.967,-

Totale omzet horeca €19.223.000,- €19.575.107,- €21.028.685,- €22.092.577,-

Werkgelegenheid (fte’s) 199 202 217 228

46

Uiteraard betekent dit niet dat de categorie geen wezenlijk belang heeft voor de lokale economie. Met 199 fte’s is de categorie erg belangrijk voor de werkgelegenheid. De indirecte omzet van ruim vier miljoen euro die hier uit voortvloeit maakt het tevens tot een belangrijke verschaffer van inkomsten voor het MKB. Hoewel het perspectief een beperkte groei toont als gevolg van de toename in verblijfs- en waterrecreanten, biedt de sector zeker nog perspectief. Het grote aanbod aan horeca leidt tot een kritische blik van de consument. Horecaondernemers dienen zich steeds meer te onderscheidden. De huidige trend rondom gezond en duurzaam voedsel biedt een uitstekende kans aan ondernemers in het gebied om in te zetten op het gebruik van streekproducten. Hiermee wordt niet alleen tegemoet gekomen aan de wensen van de klant, maar ook biedt het een inkomstenbron voor lokale agrariërs. De horeca ontwikkelt zich hierdoor tot ondersteunende categorie voor andere sectoren en waarborgt hiermee op de lange termijn de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Aanbevelingen Ondernemers

- Speel in op gezondheidstrends en de groeiende vraag naar en potentie van streekproducten. o Verwerk streekproducten in gerechten. Eventueel als onderdeel van een ‘beleving’

(naar voorbeeld van de schooierstocht). - Afdekken van de risico’s die de (structureel) dalende vraag naar cafés met zich meebrengt.

o Uitbreiden activiteiten van café naar een combinatie van café / cafetaria. Beleidsmakers

- Stimuleer en faciliteer de ontwikkeling van horeca op unieke en bijzondere plekken o Bijvoorbeeld in een kerk, molen of oude watertoren.

Marketingorganisatie

- Promoten van de aanwezigheid van de vele streekproducten door Kaag en Braassem te profileren als ‘de volkstuin’ van de Randstad

o Inzichtelijk en overzichtelijk maken van diverse aanwezige streekproducten en locaties

- Investeer gezamenlijk in promotie van het gebied: o Profileren van het gebied aan de hand van de kernkwaliteiten.

47

Deelrapport 5: Financiële opgave Inleiding De groeimogelijkheden en investeringsbehoefte van het gebied bieden een globaal inzicht in de investeringen die benodigd zullen zijn om tot een succesvolle ontwikkeling van de recreatieve sector in Kaag en Braassem te komen. In dit deelrapport wordt een beeld geschetst van de verwachte kosten die deze investeringen met zich meebrengen. Er is hierbij een onderscheid te maken tussen private en collectieve investeringen. Private investeringen Private investeringen hebben een duidelijk verdienmodel. De investering wordt gepleegd door één of enkele partijen die direct profiteren van de gepleegde investering. De individuele investeerder heeft duidelijk zicht op de kosten van de investering en de baten die het hem oplevert. Voorbeelden van investeringen met een privaat karakter die zullen bijdragen aan de ontwikkeling van de recreatie in Kaag en Braassem zijn het ontwikkelen van pensions, hotels of vakantiehuisjes, het verhuren van fietsen, kano’s of boten of het plaatsen van een steiger met aanlegplekken voor passanten. In het kader van dit rapport bestaat de aard van de private investeringen voornamelijk uit het vergroten van de verblijfsrecreatieve capaciteit van het gebied. Hierbij is onderscheid te maken tussen het uitbreiden van het aantal bedden in het gebied en het uitbreiden van het aantal aanlegplekken voor passanten. Kosten uitbreiding beddencapaciteit Om de kosten voor het uitbreiden van het aantal bedden in het gebied te kunnen bepalen dient er allereerst gekeken te worden voor hoeveel bedden er, vanuit de markt gezien, ruimte is. In figuur 2.4, te vinden in deelrapport 2, is te zien dat het aantal bedden in Kaag en Braassem (92) beperkt is vergeleken met het aanbod in vergelijkbare gemeentes als Aalsmeer (264) en De Ronde Venen (323). Op basis van het gemiddelde van deze twee gemeentes zou Kaag en Braassem een uitbreiding van 200 bedden moeten realiseren om een concurrerende positie in het gebied te kunnen vervullen. Bij een gemiddelde kostprijs van €35.000,- per bed (Rabobank) komt dit neer op een totale investering van €7 miljoen. Kosten uitbreiding passantenplekken Het perspectief toont een mogelijke toename van 2.031 bootovernachtingen. Verdeeld over de 62 dagen van het hoogseizoen (juli en augustus) komt dit neer op rond de 33 extra overnachtingen per dag. Bij een gemiddelde lengte van 14 meter per boot (J. Brouwer, Aquapunctuur) vraagt dit om een toename van 462 strekkende meters stijger. Bij een gemiddelde kostprijs van €500,- per strekkende meter komt dit neer op een totale investering van €231.000,-.

48

Collectieve investeringen Collectieve investeringen hebben geen duidelijk verdienmodel. Het betreft investeringen die een gebied aantrekkelijk maken voor de recreant om in te recreëren, maar waarvan niet per definitie duidelijk is wat de baten zijn en waar deze terecht komen. In het kader van dit rapport dienen de collectieve investeringen voornamelijk om het gebied aantrekkelijk te maken voor recreanten en de plakkracht van het gebied op deze groep te vergroten. De collectieve investeringen in een gebied zijn onder te verdelen in vijf categorieën. Kerntaken van de gemeente Onder deze categorieën bevinden zich de zorg voor een schone, verzorgde en veilige omgeving (schoon, heel, veilig), de aanwezigheid en bereikbaarheid van openbare voorzieningen (gastheerschap) en het planmatig benutten en inrichten van een gebied om zowel aan de individuele als gezamenlijke belangen te voldoen (ruimtelijke ordening). Hoewel deze categorieën van groot belang zijn voor de recreatieve sector, reikt het belang hiervan verder dan deze sector alleen. Schoon, heel, veilig, gastheerschap en ruimtelijke ordening behoren tot de kerntaken van de gemeente. Investeringen in deze categorieën door ondernemers betreffen dan ook aanvullingen op het ‘basispakket’ dat door de gemeente wordt bezorgd. In deze financiële opgave worden de kosten voor deze aanvullingen buiten beschouwing gelaten omdat de aard en noodzaak hiervan (nog) niet bekend is. Taken met een gemixt karakter De overige twee categorieën betreffen het positioneren en promoten van het aanbod en de recreatieve mogelijkheden in het gebied (marketing) en de aanwezigheid van evenementen, arrangementen en overige recreatieve mogelijkheden in het gebied (aanbod). Voor beide categorieën staat het trekken van meer bezoekers centraal. Om een idee te krijgen wat deze twee categorieën aan investeringen vragen wordt er gekeken naar budgetten voor vergelijkbare activiteiten in andere gebieden.

Een mooi voorbeeld hiervan is Hengelo. Jaarlijkse wordt hier rond de 330.000 euro besteed aan de promotie van de stad en het organiseren van evenementen. Met een inwonersaantal van rond de 80.000 personen komt dit neer op een gemiddeld budget voor promotie van €4,16 per inwoner. Ruim 56% van dit budget werd besteed aan het organiseren van evenementen en bijna 43% werd gebruikt om de kosten voor promotie, personeel en overige zaken te dekken. (J. Komans, 2008)

Deze gegevens zijn niet één op één te gebruiken om het budget, benodigd voor marketing en het organiseren van evenementen in Kaag en Braassem, vast te stellen. Wel kan er op basis van deze gegevens een indicator ontwikkeld worden, aan de hand waarvan er getest kan worden of het beschikbare budget overeenstemt met de ambities van het gebied. In het geval van Kaag en Braassem zou er bij een gemiddelde budget van €4,16 per inwoner een totaal budget van rond de €107.000,- beschikbaar moeten zijn. Op basis van de verdeling zoals in Hengelo zou hiervan zo’n €60.000,- naar het organiseren van evenementen gaan en zo’n €45.000 naar de kosten voor promotie, personeel en overige zaken.

49

Geraadpleegde bronnen Albert Hendriks (2013), Negatieve ontwikkelingen in de Friese watersport hebben een positief effect, constateringen en feiten op een rij. Geraadpleegd op 9 december 2013, http://www.frieslandhollandnieuws.nl/entry/negatieve-ontwikkelingen-in-de-friese-watersport-hebben-een-positief-effect ANP (2013), ’16 miljoen buitenlandse toeristen in 2025’, geraadpleegd 1 november 2013, http://www.ad.nl/ad/nl/5597/Economie/article/detail/3536437/2013/10/31/16-miljoen-buitenlandse-toeristen-in-2025.dhtml Bedandbreakfast.nl (2013), Bed & breakfast in Nederland, topbestemmingen, geraadpleegd op 8 november 2013, http://www.bedandbreakfast.nl/bed-and-breakfast-nl/nederland/land Bruin, K. de, e.a. (2013), Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2013. Nieuwegein, NRIT Media. CBS (2012), Toerisme in Nederland, Het gebruik van logiesaccommodaties 2012, Geraadpleegd op 10 oktober 2013, http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/publicaties/archief/2013/2013-g-77-pub.htm City Works (2009), Watersportcluster Hollandse Plassen, Geraadpleegd op 10 november 2013, http://ophp.nl/studies-en-rapporten/101-watersportcluster-hollandse-plassen Gastvrij Nederland (2013), Kerncijfers 2013, Geraadpleegd 10 december 2013, http://www.gastvrij-nederland.nl/images/kerncijfers_2013_def1.pdf G. Dijks (2013), HISWA. J. Brouwer (2014), Aquapunctuur. J. Komans (2008), Citymarketing: hoeveel budget?, geraadpleegd op 16 april 2014, http://www.citymarketingonline.nl/2008/04/18/citymarketing-hoeveel-budget/ Kamer van koophandel (2011), Factsheet Toerisme Kaag en Braassem. Kenniscentrum Horeca (2013), gemeenterapport hotelsector, Geraadpleegd op 11 oktober 2013, http://www.kenniscentrumhoreca.nl/feiten-en-cijfers.html Kenniscentrum kusttoerisme (2013), Economische Effecten Rapportage Strandtoerisme Walcheren, geraadpleegd 21 februari 2014, http://www.kenniscentrumtoerisme.nl/l/library/download/17040

http://www.frieslandhollandnieuws.nl/entry/negatieve-ontwikkelingen-in-de-friese-watersport-hebben-een-positief-effect

http://www.frieslandhollandnieuws.nl/entry/negatieve-ontwikkelingen-in-de-friese-watersport-hebben-een-positief-effect

http://www.ad.nl/ad/nl/5597/Economie/article/detail/3536437/2013/10/31/16-miljoen-buitenlandse-toeristen-in-2025.dhtml

http://www.ad.nl/ad/nl/5597/Economie/article/detail/3536437/2013/10/31/16-miljoen-buitenlandse-toeristen-in-2025.dhtml

http://www.bedandbreakfast.nl/bed-and-breakfast-nl/nederland/land

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/publicaties/archief/2013/2013-g-77-pub.htm

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/publicaties/archief/2013/2013-g-77-pub.htm

http://ophp.nl/studies-en-rapporten/101-watersportcluster-hollandse-plassen

http://www.gastvrij-nederland.nl/images/kerncijfers_2013_def1.pdf

http://www.gastvrij-nederland.nl/images/kerncijfers_2013_def1.pdf

http://www.citymarketingonline.nl/2008/04/18/citymarketing-hoeveel-budget/

http://www.kenniscentrumhoreca.nl/feiten-en-cijfers.html

http://www.kenniscentrumtoerisme.nl/l/library/download/17040

50

Kenniscentrum kusttoerisme (2013), watersport, Geraadpleegd 28 november 2013, http://www.kenniscentrumtoerisme.nl/nl/cijfers-watersport LISA (2013), banen en vestigingen 2008-2012, gegevens opvraagbaar via [email protected] NBTC-NIPO Research, Bootvakanties van Nederlanders (2010), Geraadpleegd op 9 december 2013, http://www.kennispuntoost.nl/nl/bibliotheek/bootvakanties-van-nederlanders-samenvatting/ Provincie Friesland (2010), Evaluatie van het Friese merenproject 2000-2010, Geraadpleegd op 2 december 2013, http://www.friesemeren.nl/assets/files/publicaties/FRM_rapport_web.pdf Provincie Zuid-Holland (2011), Uitvoeringsimpuls voor recreatie en toerisme: de markt op, Geraadpleegd op 9 december 2013, http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CDEQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.zuid-holland.nl%2Fopendocument%3Fllpos%3D313593332%26llvol%3D0&ei=EzvNUo7NCIPzygObmID4Ag&usg=AFQjCNG8s8l7Tkd4a348ao-hUKbsXEvJbg&bvm=bv.58187178,d.bGQ Rabobank (2013), Cijfers en Trends Benchmark, Geraadpleegd op 24 oktober 2013, https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=benchmark&id=69189901-5dc3-4960-8f71-8f7e177a0550 Rabobank (2013), Cijfers en Trends Hotels, Geraadpleegd op 24 oktober 2013, https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=branche&branche=Hotels&p=6 The SmartAgent Company (2011), Leefstijlatlas dagrecreatie provincie Zuid-Holland, Geraadpleegd op 29 september 2013, http://www.zuid-holland.nl/overzicht_alle_themas/c_landschap/c_recreatie_en_toerisme/c_leefstijlatlas_dagrecreatie.htm Van Sponzen en Partners Horeca-Advies (2010), Bed & Breakfast in beeld, Geraadpleegd 13 november 2013, http://www.bedandbreakfast.nl/download/nl/publications/Brancheprofiel2010.pdf Waterrecreatie Advies (2009), Ontwikkeling van de watersport Zuid-Holland 2002-2008, Geraadpleegd 15 oktober 2013, http://www.waterrecreatieadvies.nl/eng/pdf/Ontwikkeling%20watersport%20Zuid-Holland%202008.pdf

http://www.kenniscentrumtoerisme.nl/nl/cijfers-watersport

mailto:[email protected]

http://www.kennispuntoost.nl/nl/bibliotheek/bootvakanties-van-nederlanders-samenvatting/

http://www.friesemeren.nl/assets/files/publicaties/FRM_rapport_web.pdf

http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CDEQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.zuid-holland.nl%2Fopendocument%3Fllpos%3D313593332%26llvol%3D0&ei=EzvNUo7NCIPzygObmID4Ag&usg=AFQjCNG8s8l7Tkd4a348ao-hUKbsXEvJbg&bvm=bv.58187178,d.bGQ




https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=benchmark&id=69189901-5dc3-4960-8f71-8f7e177a0550

https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=benchmark&id=69189901-5dc3-4960-8f71-8f7e177a0550

https://www.rabobankcijfersentrends.nl/index.cfm?action=branche&branche=Hotels&p=6

http://www.zuid-holland.nl/overzicht_alle_themas/c_landschap/c_recreatie_en_toerisme/c_leefstijlatlas_dagrecreatie.htm



http://www.bedandbreakfast.nl/download/nl/publications/Brancheprofiel2010.pdf

http://www.waterrecreatieadvies.nl/eng/pdf/Ontwikkeling%20watersport%20Zuid-Holland%202008.pdf

http://www.waterrecreatieadvies.nl/eng/pdf/Ontwikkeling%20watersport%20Zuid-Holland%202008.pdf

51

Colofon

Dit Meerjarenperspectief is samengesteld onder toezicht van de speciale commissie Meerjarenplan, met daarin vertegenwoordigd: Kamer van Koophandel Den Haag, Rabobank Groene Hart Noord, Gemeente Kaag en Braassem, Recreatieondernemers Kaag en Braassem, Kaag en Braassem promotie. Voor meer informatie kunt u terecht bij Kaag en Braassem Promotie, Arjan Bakker 06-30068457, Het rapport is te downloaden op www.kaagenbraassempromotie.nl Tekst Frank van de Pol, Hogeschool van Amsterdam Eindredactie Commissie Meerjarenplan: Aad Smit, Rabobank Groene Hart Noord Arjan Bakker, Kaag en Braassem Promotie Jan Uit den Boogaard, Gemeente Kaag en Braassem John van der Salm, Mariahoeve-logies John Willemsen, Infogroen Laura van Klink, Kamer van Koophandel Interviews Ad Goedhart & Wouter van Leersem, Ondernemersvereniging Kaag en Braassem Oost Eric van der Wansem, Stichting Promotie Kaag Bart van Rijn & Hans Straathof, OVA Ondernemersvereniging Kaag en Braassem Disclaimer en verantwoording Dit rapport is gebaseerd op inzichten uit andere rapporten zoals vermeld in de bronlijst. De inhoud mag niet als absolute waarheid worden gezien en moet worden geïnterpreteerd als aanbeveling. Niets van dit document mag worden verspreid of vermenigvuldigd zonder toestemming van de commissie. Betrokken partijen en samenstellers bij en van dit rapport kunnen niet aansprakelijk worden gehouden voor eventuele schade en claims die voortvloeien uit het gebruik of externe verspreiding van dit document.

http://www.kaagenbraassempromotie.nl/

Meerjareninvesteringsplan Recreatief Kaag en Braassem, Fase 1: Het perspertief

Data & Analytics

Transcript of Meerjareninvesteringsplan Recreatief Kaag en Braassem, Fase 1: Het perspertief