5. De Vier WindenWijnstraat 137

De huizen aan de poortzijde van de Wijnstraat tussen de Schrijvers-straat en de Gravenstraat herinneren aan het ‘grafelijk domein’, waar in de middeleeuwen de graven van Holland onderdak vonden. In de jaren 1618-1619 logeerden in deze buurt tal van leden van de Synode. Achter het geveldeel waar nu geheel onterecht ‘Anno 1620’ op staat, lag het huis De Drie Coningen, waar de Franse schoolmeester Jan van der Graeff woonde.

Bij hem logeerden zowel de Waalse predikanten uit Nederland als de afgevaardigden uit Genève. De meest omstreden groep verbleef echter in huize Mariënborch, links achter de huidige gevel van De Vier Winden. Het was de gemeenschappelijke logeerplaats van de vijftien remonstranten die van december 1618 tot juli 1619 in feite ge-vangen zaten op het eiland van Dordrecht. Na hun verwijdering uit de Synode mochten zij de stad niet verlaten.

6. Grote KerkLange Geldersekade 2

Hoewel Dordrecht nooit bisschopsstad is geweest, was de ‘Dordt-se Dom’ sinds 1367 een belangrijke kapittelkerk in Holland. Van buiten kenmerkt het gebouw zich tot op heden door de kapel-lenkrans aan de koorzijde, de aanbouw van het Mariakoor en de stompe, scheve toren. Het interieur is sinds de Reformatie in 1572 herhaaldelijk aangepast. Ten tijde van de Dordtse Synode stond er een preekstoel uit 1592 die tegenwoordig de kerk van Oudewater siert.

Predikant Balthasar Lydius opende hier op 13 november de Syno-de voor Nederlandse toehoorders. Ook de afsluiting van de Syno-de op 29 mei 1619 vond hier plaats. Een veel grootser evenement was op 6 mei 1619 – precies tijdens de jaarmarkt – de presentatie van de Dordtse Leerregels. Uit heel het land waren mensen erop afgekomen, onder meer graaf Ernst Casimir van Nassau en zijn vrouw. De Synode leden zaten in de luxe koorbanken die nog in 1540 waren gebouwd voor de kanunniken. Voor het koor stond een speciaal voor deze maandagmorgen getimmerd gestoelte. Stadsorganist Henderick Speuy bespeelde het orgel dat destijds aan de zuidoostelijke transeptmuur hing. Momenteel herinnert een vaste tentoonstelling aan de Synode van 1618-1619.

1. Hof van NederlandHof 6

De gebouwen van het voormalige Augustijnenklooster rondom dit plein stonden centraal in de overgang van katholiek naar gere-formeerd Dordrecht. In de Augustijnenkerk werd in 1572 de eerste gereformeerde kerkdienst gehouden in de nog grotendeels ka-tholieke stad. Op 13 november 1618 werd in deze kerk een Frans-talige openingsdienst gehouden. Enkele Synode leden die tijdens de vergaderperiode stierven, zijn er begraven. In de Hof-gebou-wen bivakkeerde ook Walraven van Brederode; hij was naast edel-man en Synode lid ook een feestbeest. En in de ‘Statenzaal’ vond op 9 mei 1619 een uitbundig afscheidsdiner plaats, aangeboden door het Dordtse stadsbestuur.

Bezoek in het Hof van Nederland, waar in 1572 de Eerste Vrije Sta-tenvergadering werd gehouden, ook de tentoonstelling Te kunst en te Keur. 400 jaar Statenbijbels.

2. KloveniersdoelenDoelstraat 13

De Synode vond plaats in het verenigingsgebouw van de handboog-schutters, de zogenaamde Kloveniersdoelen. Het gebouw uit 1541 was een attractie vanwege het ‘draai-om’ op de toren, een draaibare tafel die een mooi uitzicht bood op de omgeving. De bovenzaal was speciaal voor deze gelegenheid ingericht met banken voor de Syno-de leden en een publieke tribune met twee verdiepingen.

Vele mannen en vrouwen vanuit de wijde omtrek kwamen luisteren naar de theologische vertogen of gewoon een kijkje nemen bij het kerkelijke en politieke theater. De remonstranten werden halverwege de Synode de zaal uitgestuurd en waren verder aangewezen op de berichten van toehoorders op de galerijen. Helaas is het gebouw in 1857 afgebroken.

3. Oud-Katholieke KerkVoorstraat 120

Nadat vanaf 1572 de Reformatie in Dordrecht was ingevoerd, bleef ongeveer 20 procent van de stadsbevolking trouw aan het katholie-ke geloof. Deze gelovigen beschikten niet meer over geestelijk per-soneel of over een kerkgebouw. Achter de huizen van de Voorstraat ontstond een schuilkerk, net als de Grote Kerk gewijd aan Onze Lieve Vrouw. Van buiten onzichtbaar, bood de Mariakerk ruimte aan de viering van de mis.

Ten tijde van de Synode fungeerde Dirck de Witte als clandestien pastoor. Ongetwijfeld ontving hij de jezuïeten en dominicanen die de calvinistische kerkvergadering kwamen bespioneren. In 1840 kreeg de kerk een nieuwe gevel, terwijl enkele huizen aan de straat werden afgebroken om een oprit naar de ingang te creëren.

7. StadhuisStadhuisplein 1

Ten tijde van de Dordtse Synode voelde het stadsbestuur zich verantwoordelijk voor het goede verloop van de ‘Europese topconferentie’ van de calvinisten. Hoewel de oppermachtige schout van Dordrecht, Hugo Muys van Holy, zijn paleis niet ver van het Groothoofd had, vergaderden de burgemeesters en raadsleden in het oude stadhuis aan de Voorstraat. Het gebouw is ontstaan als markthal; de huidige gevel is van 1840. In 1618 had het stadsbestuur de handen vol aan het bewaren van de openbare orde.

Op 7 december 1618 vaardigden ze een plakkaat uit tegen het naroepen of zelfs mishandelen van de re-monstrantse predikanten. Op 29 mei 1619 kwam het Synode bestuur speciaal langs om de burgemeesters te bedanken voor hun goede zorgen.

Dit jaar is het 400 jaar geleden dat Dordrecht een half jaar lang het centrum van Europa was. Meer dan honderd predikanten, professoren en politici kwamen in Dordrecht bijeen tijdens de Dordtse Synode. Naast een unieke kerkvergadering was dit ook een politiek en cultureel evenement, dat van invloed is geweest op onze geschiedenis, onze taal en onze gezamenlijke normen en waar-den, tot op de dag van vandaag. Van 10 november 2018 tot 29 mei 2019, precies 400 jaar later, viert Dordrecht onder de noemer Ode aan de Synode het belang van deze bijeenkomst met een programma voor een breed publiek. Inwoners, culturele en kerkelijke instellingen organiseren vele activiteiten zoals tentoonstellingen, congressen, films, concerten, lezingen en debatten, theater, rondwandelingen, muurschilderingen en verschillende bijzondere culturele projecten. Drie the-ma’s vormen daarin de rode draad: taal, identiteit en gastvrijheid. Meer informatie en een uitge-breid overzicht van het programma is te vinden op www.synode400.nl.

WandelingDe route in deze folder neemt u mee langs de belangrijkste plaatsen die aan de Synode herin-neren. In een korte toelichting komt u meer te weten over de Synode en de gevolgen voor de stad. Op een zestal plekken kunt u zelfs het verleden oproepen met uw smartphone of tablet en ontdekken hoe de stad er 400 jaar geleden heeft uit gezien. Wilt u met een gids de stad bezoeken dan vindt u ook hier informatie over.

U kunt de wandeling op iedere willekeurig locatie starten, u hoeft dus niet bij punt 1 te starten.

Meer informatie en een uitgebreid overzicht van het programma is te vinden op

4. GroothoofdspoortBoomstraat 39

Als eerste stad van Holland, gunstig gelegen op het kruispunt van drie rivieren, beschikte Dordrecht al in de middeleeuwen over een fraaie toegangspoort. Het gebouw aan het Groothoofd kreeg in 1618 een nieuwe gevel, voorzien van de karakteristieke stedenmaagd en van de wapens van alle Hollandse steden. De poort moet daardoor extra indruk hebben gemaakt op de gasten van de Synode die hier uit binnen- en buitenland arriveerden.

Na begroeting door stadsbestuurders werden zij eerst opgevangen in twee herbergen in de Wijnstraat, namelijk De Pauw (ter plaatse van nummer 36) en Toelast (huis Bordeaux op nummer 61-63). Daar kregen ze een briefje met naam en adres van het logement waar ze voor langere tijd werden verwacht.

Vervolg van de route z.o.z.

Meer over Dordrecht

Dordrecht is een Oud Hollandse stad met een rijke historie, die

vandaag de dag met meer dan 1000 monumenten, nog steeds

goed zichtbaar is in de binnenstad. De stad combineert deze historie met een hedendaagse karakter

met een ruim aanbod aan musea, restaurants en bijzondere winkels.

Wilt u meer weten over Dordrecht en alle leuke plekken in de stad? Ga

naar www.centrumdordrecht.nl of download de ‘Doen in Dordrecht

App’ in de store.

Wandelroute

www.synode400.nl

www.synode400.nl

Park Merwestein

Stadswerven

Weizigtpark

Wantijpark

Spuihaven

Veemarkt

Riedijkshaven

Visstraat

Achterom

Drievrienden-hof

Grotekerksbuurt

Nieuwe Haven

Knol

have

n Gravenstraat

Schrijversstraat

NieuwbrugAardappelmarkt

Buiten W

alevest

Binnen Wale

vest

Hooikade

Maartensg

at

Prin

sens

traa

t

Do

lhui

sstr

aat

Pels

erst

raat

Suikerstraat

Achterhak

kers

Buite

n Ka

lkhav

en

Binne

n Kalk

have

n

Wilg

enbos

Dokw

eg

Weeskinderendijk

Spui

weg

Vlietweg

Markettenweg

Oranjepark

OranjeparkTo

ulonselaan

Oranjelaan

Ora

njel

aan

Stooplaan

Hallinqlaan Gro

ened

ijk

Gro

ened

ijk

Noordendijk

Noordendijk

Noordendijk

Bankastraat

Bankastraat

Cera

mst

raat

Tim

orst

raat

Kromm

edijk

Cera

mst

raat

Noordendijk

Noo

rder

stra

at

Lange WantijkadeLijnbaan

Sint Jorisweg

Ora

njel

aan

Vlijweg

Vijverweg

Prin

s Hen

drik

brug

Maasstraat

Maasstraat

Mer

wed

estra

at

Krom

med

ijk

Reeweg Oost

Nieuwkerks-plein

Korte Parallelweg

Havenstraat

Burgemeester de Raadtsingel

Transvaalstraat

Houttuinen

Varkenm

arkt

GroteMarkt

’t Vlak

Vlees

Tolbrugstraat

houw

erstraat

Waterzijde

Groenmarkt

Vest

Vest

stra

at

Vest

Vest

Voorstraat West

Lan geGel

derse

kade

Gro

te Spuistraat

Ach

tero

m

Breestraat

Raamstraat

Korte

Breestraat

Lange

Vriesestraat

Visstraat

straat

Nieuwstraat

Staten-plein

Scheffers-plein

Wijn

stra

at

Nieuwstraat

Kolfstraat

Steegoversloot

Kolf

Vriesestraat

Bagijnhof

Spuiboulevard

Boogjes

Spuiboulevard

Godewijckstraat

Van

van Strijsingel

Albert Cuypsingel

Nicolaas

Stat

ions

weg

C. de Wittstraat

Blekersdijk

Vrieseweg

Krom

hout

Krom

hout

Maessingel

Ferd

inand

Bolsi

ngel

Vrieseweg

Sing

el

Sing

el

Dub

beld

amsew

eg

Hel

ling

en

Spui

weg

Voorstraat

Voorstra

at N

oord

Wijn

gaar

dstra

at

Vran

kens

traat

Doe

lstr

aat

Scho

olst

raat

Mus

eum

straa

t

Leng

hens

traat

Sarisgang

Vo

or

No

ord

stra

at

Mat

tenk

ade

Riedijk

Merwekade

Torenstraat

Boomstraat

Torenstraat

Blei

jenh

oek

Wijn

stra

at

Kuip

ersh

aven

Wolweversh

aven

Hug

o de

Gro

ot la

an

Rozenhof

van Baerle Plantsoe n

Oranjepark

Voorstraat

Stek

Ruite

nstr

aat

Het Hof vanNederland

Otto Dickeplein

Hugo de Grootlaan

Burg. de Raadtsingel

Joha

n d

e W

ittst

raat

Oranje

laan

Hofstra

at

Nieuwe Haven

Nieuw

e Hav

en

Maarte

nsgat

Wijn

have

n

Ried

ijksh

aven

Wolw

eversh

aven

Kalkh

aven

Spui

have

n

I

II

III

VVIIV

6

7

8

10

9

2

3

5

4

1

CAOM

I

E

P

N

L

K

F

D

B

G

H

J

Proef de SynodeEen goed feest vier je met elkaar en daarom pakt ook de horeca in de Dordtse binnenstad uit met speciale Synode aanbiedingen en activiteiten. Restaurants en cafés nemen u mee terug in de tijd met historische lunches, 17e-eeuwse diners en speciale Synode arrangementen.

A. Lokaal de Klik * Voorstraat 433

B. Bolwerck * Boomstraat 27

C. Café Restaurant Merz * Korte Kalkhaven 3

D. Restaurant Finn’s * Blauwpoortsplein 13

E. Visser’s Poffertjes * Groenmarkt 9

F. Het Magazijn Voorstraat 180

G. Art & Dining * Museumstraat 38

H. De Poort van Dordt * Groothoofd 1

I. Restaurant Post Johan de Wittstraat 128

J. No. 38 City Bakery Café Nieuwstraat 38 (zondag en maandag gesloten)

K. Daantje Food & Drinks Nieuwstraat 25 (maandag en dinsdag gesloten)

L. Coffeelicious Huis van Gijn * Nieuwe Haven 29-30

M. Vreeken’s Zaden * Voorstraat 448

N. Stadsbrouwerij Dordrecht * Buddingh’plein 20

O. Present * Voorstraat 414

P. Rutte * Vriesestraat 130

* Maandag gesloten

Synode wandeling via het Gilde Dordrecht en het Documentatie- en Kenniscentrum AugustijnenhofTijdens Ode aan de Synode bieden het Gilde Dordrecht en het Do-cumentatie- en Kenniscentrum Augustijnenhof tweewekelijks een bijzondere Synode wandeling aan voor geïnteresseerden. Inclusief een informatieve presentatie op het Augustijnenhof duurt de wan-deling ongeveer twee uur en gaat langs belangrijke locaties van de Dordtse Synode. De wandeling staat gepland op de volgende data: 16 november, 1 december, 14 december, 11 januari, 26 januari, 8 febru-ari, 23 februari, 8 maart, 23 maart, 5 april, 20 april en 3 mei 2019. De kosten zijn € 5,- per persoon. Voor meer informatie en reservering: www.augustijnenhof.nl/synode.

Synode wandeling via de VVV De VVV Dordrecht organiseert op enkele woensdagochtenden een stadswandeling in het kader van 400 jaar Synode. Deze staan ge-pland op 14 november, 12 december, 9 januari, 13 februari, 13 maart, 10 april, 17 april, 8 mei en 15 mei. De start is om 11.00 uur vanaf de VVV/Intree, Spuiboulevard 99. De kosten zijn € 5,- p.p. Aanmelden kan vooraf via info@vvvzhz.nl of op de dag zelf.

Naast deze stadswandeling organiseert de VVV in het kader van de Synode ook nog een dagtocht voor groepen en biedt voor indivi-dueel bezoek arrangementen aan voor dagtochten, ook met over-nachting. Kijk op www.vvvdordrecht.nl voor meer informatie of bel 0900-4636888.

Altijd al willen tijdreizen? Bezoek nu het Dordrecht van 400 jaar geleden.Synode 5D laat in een hoog-realistische virtuele omgeving zien hoe de stad er in 1618 tijdens de Synode uitzag. Op zes plekken kunt u in een 3D-omgeving 360˚ rond kijken, met telefoon of tablet, of thuis achter de pc (kijk op de kaart bij '5D'). De virtuele omgeving biedt ook historisch correcte informatie over kunst, cultuur en het dage-lijks leven tijdens de Synode. Een ware belevenis voor jong en oud. Ontdek het Dordrecht van 1618 en ga naar het digitale platform op www.synode5d.nl of download de gratis app (NL en ENG).

10. Dordrechts MuseumMuseumstraat 40

De gebouwen van het huidige museum herinneren aan het middel-eeuwse Dordrecht met zijn vele kerken, kapellen en kloosters. Vanaf 1426 verrees hier een klooster voor een al bestaande gemeenschap van zusters van Sint-Agnes. Na de reformatie werden de kloosterge-bouwen ontruimd en deels afgebroken.

De overgebleven panden werden gebruikt als onderdak voor ar-men, zieken, gevangenen en ‘krankzinnigen’, tot het in de twintigste eeuw een museale functie kreeg. In het museum staat een schouw uit de vroegere bestuurskamer van de Kloveniersdoelen. Deze wordt naar de afbeelding van blote jonge heren die elkaar met knotsen te lijf gaan de Wildemannenschouw genoemd. De Synode leden zullen er al dan niet hoofdschuddend naar hebben gekeken.

8. BerckepoortNieuwstraat 12-24

Op de hoek van Voorstraat en Nieuwstraat ontstond in de tijd van de Dordtse reformatie, in de schaduw van het Augustijnenklooster, een groot woningcomplex van de succesvolle koopmans- en re-gentenfamilie Berck. Willem van Oranje was er regelmatig te gast. In de tijd van de Dordtse Synode speelde Johan Berck een belangrijke rol. Hij was pensionaris en secretaris van de stad, raadsheer in het Hof van Holland en vertegenwoordiger van de Republiek in Enge-land en Denemarken.

In zijn riante huis (nu bekend als de Berckepoort) huisvestte hij de Engelse delegatie, die vanwege de hechte band tussen koning Ja-cobus en prins Maurits een ereplaats had in de Synode zaal.

Werk, bid & bewonderBezoek in het Dordrechts Museum de tentoonstelling Werk, bid & bewonder. Een nieuwe kijk op kunst en calvinisme. Clichés over kunst en calvinisme worden ontrafeld en enkele hardnekkige mythes ontkracht. De tentoonstelling laat de relatie tussen calvinisme en kunst in een brede context zien. Ook literatuur, muziek en kerkarchitectuur komen aan bod.

Bewonder het werk van schilders van de 17e tot be-gin 20ste eeuw, zoals Bol, Rembrandt, Van Gogh en Mondriaan. Foto- & videokunstenaar Ahmet Polat zorgt voor een hedendaagse vertaling van het be-grip calvinisme in onze huidige samenleving.

Overige wandelingen

Scan of maak een foto met uw smartphone van de QR code en zie het Groothoofd van 400 jaar geleden.

Ode aan de SynodeOnder de noemer Ode aan de Synode viert de stad Dordrecht met een breed publieksprogramma het feit dat de Synode van Dordrecht precies 400 jaar geleden plaatsvond. Inwoners, culturele en kerkelijke instellingen organiseren vele activiteiten zoals tentoonstellingen, congressen, films, concerten, lezingen en debatten, theater, rondwandelingen, muurschilderingen en verschillende bijzondere culturele projecten.

Ode aan de Synode loopt van 10 november tot 29 mei 2019. Meer informatie en een uitgebreid overzicht van het programma is te vinden op www.synode400.nl.

9. PaternosterSteegoversloot 159

In de tijd van de nationale Synode werkten in Dordrecht zes predi-kanten (vijf voor de Nederlandse gemeente, één voor de Waalse ge-meente). Balthasar Lydius is de bekendste stadspredikant uit Synode tijd. Een minder bekende collega was Johannes Bocardus, afkomstig uit Gent, nog geen dertig toen hij naar Dordrecht gezonden werd.

Hij kocht een huis in het Steegoversloot, dat later de naam Pater-noster (onze vader) kreeg. Bocardus was contraremonstrants, maar stelde prijs op enige vrijheid van theologische discussie. Hij onder-tekende de Dordtse Leerregels niet zonder reserve. In 1620 vroeg en kreeg hij ontslag van stadsbestuur en kerkenraad. Daarna preekte Bocardus in Hendrik-Ido-Ambacht en Dubbeldam, maar hij bleef als vermogend man woonachtig in Dordrecht.

TIP

Exposities langs de route:

I. Hof van Nederland 'Te kunst en te keur"

II. Teekengenootschap Pictura "Ode aan Dordtse Inwoners"

III. Dordts Patriciershuis "Kerkelijke en politiek strijd in prenten"

IV. Grote Kerk "Helmantel expositie"

V. Bibliotheek AanZet "De Dordtse Rooje"

VI. Dordrechts Museum "Werk, bid & bewonder"

www.synode400.nl