Thema: Ik ga op reis en….AardrijkskundeWereldLandschap en klimaatCultuur en godsdienst

Moeilijkheid: ***Tijdsduur: **

Juf Joke

Meer dan voetbal: Brazilië

Uitleg opdrachtMet behulp van de werkbladen en informatiebladen,maak je opdrachten over Brazilië.

Doel:Na deze opdracht weet je meer over de geschiedenis, degodsdienst, de straatkinderen en de cultuur van Brazilië.

Tips en benodigde materialen;

Gebruik de werkbladen eninformatiebladen hieronder.Print alles uit en niet het toteen boekje. Zorg dat alles erverzorgd uitziet.

Informatie:

Dit jaar wordt het WK voetbalgehouden in Brazilië, een van degrootste landen ter wereld. Maarook een land waar heel veelarmoede is en er wel 6 miljoenstraatkinderen leven.

MIDDEN-EN BOVENBOUW

1. ALGEMENE INFORMATIEBrazilië is Ronaldinho, salsa-muziek en carnaval.Maar er is nog veel meer...

Het landOp de lijst van grote landen staat Brazilië op devijfde plaats. Ook in het land zelf is alleseigenlijk groot en veel. Zo wonen er in Brazilië180 miljoen mensen, tien keer zoveel als inNederland. En het grootste voetbalstadion terwereld staat in... natuurlijk: Brazilië. In dit landligt ook het grootste oerwoud van de wereld: deAmazone, een enorm tropisch bos. Omdat hethout in de bossen goed verkocht kan wordenaan andere landen, worden veel tropischebomen gekapt. Op dit moment is al een gebiedgekapt zo groot als Frankrijk! Hout is dus ergbelangrijk voor Brazilië. De naam Brazilië komtdan ook van een houtsoort die “brasil” heet.

Het klimaatDe seizoenen zijn in Brazilië omgekeerd aandie in Nederland. Als bij ons de lente begint,dan begint daar de herfst. Brazilië heeft eentropisch klimaat. Dat betekent dat het er heelheet kan zijn. Toch verschilt het klimaat vanstreek tot streek. In het zuiden kan hetbijvoorbeeld vriezen in de winter. In hettropisch regenwoud blijft de temperatuur hethele jaar door tussen de 22 en 26 graden. Inhet noordoosten kan de temperatuur oplopentot 38 graden.

NoordoostenHet noordoosten van Brazilië is een drooggebied van cactussen en doornige struiken.Landbouw is er nauwelijks mogelijk, alleenveeteelt. Langs de kust is het gebiedvruchtbaarder. Daar zijn de beroemde wittestranden. We vinden er de oudste stad van hetland: Salvador de Bahia. Tot 1763 was dezestad de hoofdstad van Brazilië. We vinden hierde meeste Afrikaanse cultuur. Een anderegrote stad hier is Recife, waar vroeger een

Nederlandsekolonie isgeweest.

Favela’sVeel mensen verhuizen van het platteland naarde stad. Als boer kunnen zij niet genoeg geldmeer verdienen. Soms zijn ze weggejaagd doorde regering, die hun stukje land verkoopt aaneen groot bedrijf. Of omdat er een groteautoweg moet worden aangelegd. Die mensenhopen in de stad een baantje te vinden. Maarhet leven in de stad is duur. Geld om een mooihuis te kopen hebben ze niet. Daarom wonen numiljoenen mensen, die vroeger boer waren, inkrottenwijken bij elkaar. “Favela´s” noemen zedie daar.

De vlagBrazilië is een mengelmoesje van allemaalverschillende mensen: indianen, Afrikanen,Europeanen. Mensen met allerlei verschillendehuidskleuren. Een veelkleurig land. Dat zien weaan de vlag. In het midden staat een wereldbol.De kleuren ervan, blauw en wit, zijn de kleurenvan Portugal, het land dat er eeuwenlang debaas is geweest. In de wereldbol staan een boelsterren. Die staan voor de sterrenbeelden dieboven de stad Rio de Janeiro staan. Om dewereldbol heen zijn er de kleuren geel en groen.Het geel staat voor het goud, wat je in Braziliëkunt vinden. Omdat er zoveel bossen en veldenzijn, is de rest van de vlag groen.

Middelen van bestaanBrazilië hoort tot de grootste tien landen vande wereld met het maken van auto’s, staal, hetwinnen van ijzererts en het opwekken vanelektriciteit. Met evenveel koeien als mensenis Brazilië een van de grootste vlees- enmelkproducenten ter wereld. De oudste enbelangrijkste landbouwproducten zijnsuikerriet, cacao, koffie en soja. Soja is narijst, tarwe en maïs het meest geteelde gewaster wereld. Soja zit in heel veel producten die

in onze supermarkt liggen, maar de meestesoja wordt voor veevoer gebruikt. Brazilië iséén van de grootste exporteurs en Nederlandéén van de grootste importeurs. Voor desojateelt worden bossen gekapt en rakenkleine boeren hun land kwijt.

Leven in de AmazoneIn het Amazonegebied komen meer planten- endiersoorten voor dan waar ook ter wereld. Dekoning van het Amazone-oerwoud is de jaguar.Hij is iets kleiner dan een leeuw of tijger, maarzwaarder en leniger dan een luipaard. Deindianen vereren hem als een goddelijk dier. Zegeloven dat hij een speciale band heeft met degeestenwereld. In het oerwoud komen tapirsvoor. Zij lijken op een kleine neushoorn, maar inplaats van een hoorn hebben ze een kleinsnuitje. Het zijn schuwe, angstige dieren die inde buurt van water blijven en het liefstewaterplanten eten. In het Amazone-gebiedleven meer dan 4000 vogelsoorten. De meestezijn prachtig gekleurd, zoals de ara. Eén van devogelsoorten is de kolibrie, het kleinstevogeltje op aarde. Venijnig kunnen de slangenzijn. Een beet van een klein slangetje kandodelijk zijn. De grootste slang van hetAmazone-gebied, de anaconda, is echter nietgiftig. Anaconda’s kunnen wel negen meter langworden.

Indianen Er zijn niet zo veel indianen over inBrazilië. Waarschijnlijk zijn er 3 miljoenindianen geweest, nu zijn er nog maar zo’nhonderdduizend over. Voor hun voedsel zijn zeafhankelijk van het oerwoud. Ze jagen envissen, maar verbouwen ook maniok, eencassavewortel, waar ze koeken, soep, pap enzelfs bier van maken. Ze kweken ook maïs,tabak en katoen. Elke keer branden ze eenstukje oerwoud plat voor hun akkers. Deindianen wonen op een open stuk in het bos. Zehebben een paar gemeenschappelijke hutten, demaloca. Die worden gemaakt van palmvezels endroge bladeren. Elk gezin heeft een eigenplaats, waar de hangmatten hangen en een paarbezittingen, zoals een kookpot en wapens staan.Langzaam zal de indiaanse cultuur verdwijnen.Indiaanse families trekken naar de stad ofworden verdreven door de aanleg van een wegof het vinden van waardevolle grondstoffen. De

indianen vereerden moederaarde als een god.

WERKBLAD 1

Zoek bij de plaatjes op de volgende pagina degoede tekst. Zet de nummers van die tekst inde juiste hokjes.

1.Behalve met geweren en pijl en boog jagen deAmazone-indianen ook met een blaaspijp metgiftige pijltjes.

2.Het voornaamste voedsel van de indianen ismaniok. Dat is een knol van zetmeel. Soms ziter gif inde knol. Dat wordt eruit geperst in een tipiti.

3.De Amazone-indianen wonen in verschillendesoorten huizen. De meest opvallende is demaloca, een gemeenschapshuis waar meerderefamilies in wonen.

4.Indianen waren hele goede pottenbakkers.Aan de monding van de Amazone-rivier isveelkleurig aardewerk gevonden.

5.De Machiguenga-indianen zeggen dat ze,wanneer ze sterven, van de aarde naar eenonderwereld reizen waar hun zielen verderleven. Ze kunnen er verder gaan met jagen envissen.

6.De jaguar heeft op zijn huid ringvlekken meteen donkere punt erin. Het is een primazwemmer en de beste visser onder dezoogdieren: hij lokt vissen met zijn staart.

7.Door hun dikke huid kunnen tapirs makkelijkvluchten in het dichte kreupelhout als dejaguar op hen jaagt.

8.Eén van de 4000 vogelsoorten is de toekan.

Hij is bekend om zijn mooie felgele snavel.

9. Kolibries zuigen met hun lange tong honinguit de bloesem waar ze trillend voor hangen. Zehebben prachtige kleuren, die glanzen als gouden zilver.

.

10. In de Amazone-rivier leven piranha’s. Datzijn gevaarlijke roofvisjes met vlijmscherpe,dolkachtige tanden. Ze vallen alles aan wat inhun buurt komt.

11. Anaconda’s komen vaak voor in donkerepoelen en moerassen. Ze glijden doodstildichterbij en kronkelen dan als eenbliksemstraal rond het lichaam van hun prooi.Het gevangen dier wordt gewurgd en in zijngeheel ingeslikt.

12. Vanaf 1960 is Brasilia de hoofdstad vanBrazilië. De kathedraal, een grote kerk, in diestad heeft wel een heel speciale vorm.

13. De stad Rio de Janeiro kun je al van verkennen aan dit reusachtige Christusbeeld.14. Brazilië heeft van noord naar zuid 7000 kmstrand. Copacabana is een heel beroemd strandwaar veel toeristen komen, maar ook veelBrazilianen zelf. Van de bevolking wonen 100miljoen in en om de steden enlangs de kust.

15. De berimbau is een eensnarigmuziekinstrument.Onderaan de boog hangt een kalebas, die voorde klanken zorgt.

16. In de vorige eeuw werd er veelrubber getapt in Brazilië voor deopkomende auto-industrie.

II GESCHIEDENIS

De ontdekkingDe oudste en eerste bewoners van Brazilië zijnde indianen. 500 jaar geleden kwamen uitPortugal ontdekkingsreizigers aan bij de kustvan Brazilië. In 1498 was Vasco da Gama deeerste die om Afrika heen Indië bereikte. Inhet jaar 1500 ontdekte de Portugesezeevaarder Pedro Alvares Cabral op die routerond Afrika per toeval Brazilië. Om eengunstige wind te hebben week hij uit naar hetwesten en landde toen op de Braziliaanse kust.

SlavernijIn het begin hadden de Portugezen niet zoveelbelangstelling voor het nieuw ontdekte land. Dekoloniën in Azië leverden veel meer op. Maartoen de winsten daar minder werden, gingPortugal zich meer op Brazilië richten. Erwerden suikerrietplantages aangelegd. DeIndianen moesten voor hen gaan werken. Maardie wilden dat niet. Ze trokken zich terug, diepin de oerwouden van Brazilië. Dus besloten dePortugezen andere mensen naar Brazilië tebrengen. Die haalden ze helemaal uit Afrika. Zohebben zij miljoenen slaven met schepen naarBrazilië gebracht. Pas in de vorige eeuw werddeze handel verboden. Maar de achter-,achterkleinkinderen van de slaven gingen nietterug naar Afrika. Zij waren Brazilianengeworden. Wel hielden zij hun eigen gewoonten,hun eigen cultuur.

Nederland

Inmiddels waren er ook andere mensen uitEuropa en Azië naar dit nieuwe grote landgekomen. Ook Nederlanders deden aan deslavenhandel mee. Een aantal Hollandsekooplieden heeft in 1621 de West IndischeCompagnie opgericht. De zeevaarder Piet Heinverovert vestingen in Brazilië. Van 1630 tot1656 is noordoost Brazilië bezit van de WIC.Prins Johan Maurits van Nassau wordtgouverneur van de kolonie. Hij deed veel voor

de ontwikkeling van het land. Veel mooie vormenvan kunst zijn afkomstig uit deze tijd. Het waseen bloeiperiode in de geschiedenis waar deBrazilianen graag aan worden herinnerd. Met deaandacht voor het welzijn van de bevolking isde leiding van de WIC het echter niet zo eens.Zij willen winst en roepen Johan Maurits terug.Ze laten de kolonie aan zijn lot over. In 1656worden de Hollanders verdreven.GoudIn de zeventiende eeuw vinden bandeirantes,gewapende bendes, goud in het binnenland. Algauw wordt het goud belangrijker voor deontwikkeling van Brazilië dan het suikerriet.Rio de Janeiro, de haven waarvan de uitvoerplaatsvindt, wordt de nieuwe hoofdstad. Daaris ook de eerste opstand om van Brazilië eenzelfstandig land te maken. Als de zoon van dePortugese koning, die het land bestuurt, zietdat dat onvermijdelijk is, verklaart hij zelf deonafhankelijkheid en roept zichzelf uit totkeizer.

DictatuurIn 1888 wordt er een staatsgreep gepleegd enwordt de keizer afgezet. Regeringen vanburgers en militairen wisselen elkaar af. In1957 wordt er een nieuwe hoofdstad gebouwdin het binnenland. Deze nieuwe stad krijgt denaam Brasilia. In de vorige eeuw waren erstrenge dictaturen in Brazilië. Lange tijd hadhet leger alle macht in handen. In 1982 warener voor het eerst weer vrije verkiezingen. Depresident van Brazilië heet nu Lula da Silva.

WERKBLAD 2

Je ziet hier een aantal belangrijke personen uit de geschiedenis van Brazilië. Van elke persoonwordt hier kort iets verteld. Zet nu de goede naam bij de juiste tekening.

Pedro Alvares Cabral ontdekt in 1500 bij toeval Brazilië. Hij noemde het land Terra da SantaCruz (Land van het Heilige Kruis). Niet lang daarna wordt het Brazilië genoemd. Brasil is eenhoutsoort met een rode kleur.

Slaven werden uit Afrika gehaald om op de plantages in Amerika te werken vanaf 1501. Nederlandverovert een Portugese plaats aan de Goudkust in Afrika om een haven te hebben voor doorvoervan de slaven.

Onze graaf Johan Maurits van Nassau krijgt in Brazilië de leiding over de grotelandbouwbedrijven in 1636 namens de West Indische Compagnie. Hij wordt heel populair. Hijleeft als een vorst.

Mauritshuis: Graaf Johan Maurits houdt van kunst en wetenschap. Hij laat tekeningen maken vande inheemse bevolking, dieren en vruchten in Brazilië. Voor zijn kunstverzameling laat hij hetMauritshuis bouwen in Den Haag na zijn terugkomst uit Brazilië.

Paus Alexander VI verdeelt in 1494 de wereld. Eén deel voor Spanje en een deel voor Portugal.Portugal krijgt Brazilië.

In 1549 komt de eerste missionaris in Brazilië. Bahia wordt in 1551 het eerste bisdom.

Indianen hebben zich ongeveer 15.000 jaar geleden vanuit Noord-Amerika als eerste bewonersbij de Amazone gevestigd.

Keizer Pedro II. In 1807 verovert Napoleon Portugal. De koninklijke familie vlucht naar Brazilië.In 1822 wordt een zoon van de koninklijke familie keizer in Brazilië.

In 1888 wordt Brazilië een republiek. Het leger krijgt veel invloed. Er komen dictators. Nu is ereen democratie en is Lula da Silva de president.

Van 1534-1597 leefde de grote apostel José de Anchieta. Hij stichtte de stad Sao Paulo(Heilige Paulus)

III STRAATKINDERENIn Brazilië zijn grote tegenstellingen tussenarme en rijke mensen. Een klein aantal rijkemensen bezit het grootste deel van het land. Eris geen land ter wereld waar zo veellandbouwgrond in handen is van zo weinigen. Dearme mensen bezitten niets en moeten elke dagproberen te overleven. Terwijl Brazilië één vande grootste exporteurs is van voedsel, lijdenveel mensen in het land zelf honger.

FavelaBoeren die het niet konden bolwerken tegen degrootgrondbezitters trokken naar de steden.Als ze geluk hebben kunnen ze als goedkopearbeiders werken in de fabrieken. Een huiskunnen ze niet betalen, dus komen ze vaak in defavela terecht. Dat is een grote krottenwijk.Een favela ontstaat als mensen, die nietshebben, ergens een stuk grond bezetten endaar hun hutje bouwen. Voor kinderen uit armegezinnen is het bijna niet te betalen om naarschool te gaan. Het onderwijs is gratis, maarschriften en pennen moeten wel zelf betaaldworden. In de arme wijken is veelschoolverzuim.

ZwervenEr zijn in Brazilië zes miljoen straatkinderen.Een aantal van hen heeft helemaal geen thuis.Anderen zwerven overdag rond, maar hebben ‘savonds wel een thuis. Ze wonen bij familie of inopvanghuizen. De kinderen moeten wel opallerlei manieren geld verdienen om in leven teblijven. Ze komen aan geld door de handel inallerlei kleine spulletjes of door de verkoopvan lootjes. Luktdat niet danproberen ze aangeld te komendoor diefstal,worden door de

DrugsOok worden ze ingeschakeld om drugs tebezorgen bij mensen. Meisjes komen vaak in deprostitutie terecht. In Brazilië werken een halfmiljoen minderjarige meisjes als prostituée. Alshet helemaal niet lukt om aan geld en eten tekomen gaan de kinderen lijm snuiven. Dan wordje een beetje bedwelmd en vergeet je jeproblemen. De zwerfkinderen lopen ook hetgevaar neergeschoten te politie. In Brazilië isde politie niet altijd je beste vriend!

IV GODSDIENST

Net als de meeste kinderen in Brazilië gaatGenofeva, het meisje dat we op de dvd of videoontmoeten, elke week naar de katholieke kerk.Genofeva doet dit jaar haar eerste communie.De kinderen zijn druk bezig met devoorbereiding. Ze hebben gepraat over huneigen doop. En ze mochten erbij zijn toen ereen kindje gedoopt werd.

MissionarissenBrazilië is het grootste katholieke land terwereld. Sinds de tijd dat Brazilië een kolonievan Portugal was zijn er missionarissen naartoe gekomen, ook uit Nederland. Pater Jan iséén van de weinige missionarissen die er nunog zijn. Er zijn nu veel eigen Braziliaansepriesters. Maar omdat Brazilië zo groot is,zijn er toch nog veel te weinig.

BuitenDaarom doen de mensen in de parochie veelzelf. Samen vieren ze hun geloof. Soms is ergeen kerkgebouw. Dan doen ze de viering buitenop het erf van een boerderij. Of in een school.

Af en toe komt de pastor en is er eeneucharistieviering. Er wordt veel gezongen enmuziek gemaakt. Zelfs voor het kruisteken iseen lied.

WereldmissiedagEr zijn ook gelovigen die overstappen naar een

pinksterkerk. Daar wordt nog meer gezongenen muziek gemaakt. Maar de mensen van dekatholieke kerk willen zich niet alleen bezighouden met het geloof binnen de muren van dekerk. Ze willen opkomen voor de mensen diegeen land hebben en geen werk. Voor ziekekinderen als Genofeva en voor straatkinderenzoals Jackson. Op Wereldmissiedag leven wemee met deze kinderen. Samen willen we dewereld delen, samen met alle mensen onder de

regenboog.

GodenIn Nederland is de middelste dag van de week genoemd naar de Germaansevadergod: woensdag is Wodansdag. Toch geloven de meeste mensen hier dat er maaréén God is en geen andere goden daarnaast. In Brazilië is bijna iedereen katholiek engelooft in God. Maar daar hebben de oude goden ook een plaats behouden. Laten weeens kijken hoe dat komt.

GermanenDe meeste mensen in Nederland zijn de nakomelingen van de Germanen. Dit volkwoonde al 2000 jaar geleden in onze streken. De namen van de goden van deGermanen zijn bekend. Wodan en Freya zijn de belangrijkste. Wodans naam isgegeven aan de middelste dag van de week. Freya’s naam aan de vrijdag: Freya-dag.Zo hadden alle goden hun eigen dag. Donderdag voor de god van de oorlog Donar endinsdag voor Thiun. De zon en de maan hadden ieder ook hun dag.

Kerstmis in de winterNa de komst van Willibrord in het jaar 736 zijn de mensen hier geleidelijk christengeworden. Maar de oude namen voor de dagen van de week zijn blijven bestaan. Zeherinneren aan de oude goden. En dat is niet het enige dat is overgebleven. De dagwaarop de Germanen Wodans lichtfeest vierden, op 25 december, werd kerstmis.Zo was voor de Germanen de overgang naar het christendom niet zo moeilijk. Hetpaste zich immers aan aan hun gebruiken.

Goden in BraziliëIn Brazilië is het christendom bijna 800 jaar later gekomen dan in Nederland. Rond1500 zetten de Portugese ontdekkingsreizigers de eerste voet aan wal en zij zijn ernooit meer weggegaan. De Portugezen en ook de Nederlanders brachten vanuitAfrika schepen vol met zwarte slaven. Ook die moesten christen worden. Maar ookde mensen uit Afrika hadden hun eigen goden. Net als bij ons de Germanen.Afrikaanse verhalenDe mensen die nu in Brazilië wonen stammen voor een groot deel van de Afrikaanseslaven af. Ze zijn bijna allemaal katholiek, ze geloven in één God. Maar voor demeeste mensen spelen hun oude goden ook nog een grote rol. Ze hebben ze nietafgedankt. De Portugezen hebben het wel geprobeerd om ze te laten vergeten,maar dat is niet gelukt. Zwarte mensen zijn juist steeds trotser geworden op huneigen Afrikaanse gewoonten en verhalen.

Oxalá, Obá en XangôOver de god Oxalá bijvoorbeeld. Hij is de scheppergod die boven alle andere godenstaat. Hij is ook de god van vruchtbaarheid en groei. Zijn speciale dag is de vrijdag.Mensen die dan aan deze god denken kleden zich in het wit. Het echtpaar Obá enXangô delen samen de woensdag. Hun kleuren zijn rood en wit. Xangô is de god vanhet vuur. Hij is de smid die met zijn bijl zwaait. Één van zijn vrouwen heet Obá. Er is

een verhaal dat Obá verliefd was op Xangô. Oxúm, de andere vrouw van Xangô, gafhaar de raad om haar oor af te snijden als lekker hapje voor Xangô. Dat deed ze. Nuwordt ze dus altijd afgebeeld met een doek op de plaats van haar afgesneden oor.Dat is het teken van haar liefde. In Brazilië is woensdag de dag van de liefde. Zozijn er volop verhalen en gebruiken rondom die uit Afrika meegebrachte goden.

Kerstmis in de zomerHet kerstfeest vieren vlak na de kortste dag van het jaar midden in de koude winterkomt ons heel goed uit. De terugkeer van het licht gaat prachtig samen met degeboorte van Jezus. Maar Brazilië ligt aan de andere kant van de wereld. Daar is hetdan net hartje zomer geworden. Dan moet het kerstverhaal toch anders verteldworden. Laten we maar op dezelfde dag Kerstmis blijven vieren. Niet omdat hetpersé moet, maar omdat het fijner is om sommige dingen als christenen samen tehebben. Dan mogen andere dingen verschillend zijn. Zoals zomer en winter.

Werkblad 3

De voorouders van veel mensen in Brazilië komen uit Afrika. De goden waar zij ingeloven hebben ieder hun eigen dag. In Nederland zijn de dagen genoemd naar degoden van de Germanen, onze voorouders. Een aantal van die goden zijn hieronderingevuld op de kalender. Schrijf nu boven elk kalenderblaadje welke dag het is.Schrijf eronder of het een god van de Germanen is of uit Brazilië.

WERKBLAD 4 De namen zijn:Rosa

Namenraadsel GustavoRafael

De meeste Braziliaanse kinderen heten naar Chicoeen katholieke heilige. In dit raadsel zitten10

Fernando

Braziliaanse kindernamen verstopt. Kun jij ze Paulovinden? De letters staan van links naarrechts

Janaina

en van boven naar beneden. Kleur de hokjes Sandromaar van de letters die samen een naam Dinaevormen. Ana

S Q E R A F A E L R G T ZA A P E R C Z U P O U U IN S D A F H H J K L S O AD R D N U I H I K O T L OR O I A S C Y X C V A B NO S N Y V O I N M O V J JQ A A A B N M N C V O Q EA S E F N S D X H A S D FY X C V B A O L J A H G GQ R T F E R N A N D O Z IE P A U L O S D F G S H OA S D C V G Z E L I A N EJ A N A I N A Y X C V B N