NUMMER 6 – JULI 2019 1O N A F H A N K E L I J K B R A N C H E B L A D V O O R D E U I T V A A R T Z O R G

6 | JULI 2019

INTERNET TIJDENS

DE UITVAART

Meebeleven vanaf de andere kant van de wereldBEELD EN GELUID

Met een laptop en

een box

OPINIE

As meteen mee terug?

NUMMER 6 – JULI 2019 3

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG 2019 – 6

ARTIKELEN

10 Vanaf de andere kant van de wereld meebeleven16 Natuurlijke opbaarhoudingen18 Stralingsrisico’s22 Met een laptop en een box

VASTE RUBRIEKEN

4-7 Kort | Kortst | Cartoon | Innovatie | Infographic9 Opinie15 Ondertussen in… de nieuwe Uitvaartwet18 Column → Aart Mak19 Klacht = Kans21 Kijk op Kunst27 Trots op… uitvaart aan het meer van Luzern29 Service: Alledaagse waanzin, Dat fotografeer je toch niet?!, Voorkom ruzie bij de kist, Studie naar laatste optreden toneelspelers30 Ins & Out | Agenda | Colofon | Volgend nummer

BGNU NIEUWS

24 Nu | Berichten 25 Agenda | Vraag aan → Jan Middendorp Stelt zich voor → Andja Bratić, Art of Goodbye

10

2722

Van uitvaart naar afscheid?

W ie kijkt er nog live tv? Ik nog nauwelijks. Al verheug ik me wel weer op avonden lang Zomergasten. En ook voetbalfinales

blijven we live kijken. Verder is on demand - kijken wanneer het je uitkomt - een zegen. Samen op de bank op zaterdagavond, of op de telefoon een docu terugkijken als de trein vertraging heeft. Wat betekent deze on demand-trend voor de uitvaartbranche? Uitvaarttrendwatchers voorspellen technologie waarmee je thuis (op je werk, onderweg) uitvaarten levensecht meebeleeft. Waarom zou je ze dan nog bijwonen? Vrij nemen, nette kleren aan, in de file staan… Toch verwacht ik geen lege aula’s. We gaan voor de gedeelde emotie, het (letterlijk) omhelzen van vrienden en familie en voor de reünie achteraf. Ongedeelde aandacht wordt steeds zeldzamer en dus kost-baarder. Als we ‘schermen’, doen we dat vaak op meerdere apparaten tegelijk, koffiezettend en met een half oor luisterend naar de weder-waardigheden van onze huisgenoten. Hoewel thuis kijken goedkoop en makkelijk is, neemt het bioscoop-bezoek niet af. Een film in de bios is een intense beleving. Een goede uitvaart ook. Intens, ontspannend en helend. We verwerken immers ook onze eigen verliezen nog weer wat.Iedereen die wel eens uitvaartgasten naar een zaal heeft geloodst waar zij de uitvaart via schermen en speakers konden volgen, weet dat die zaal minder populair is dan de hoofdruimte met de overledene en de naaste familie. Amber Cavalli verzorgde een uitvaart in Zwitserland. Die werd niet gestreamed. (Ze vertelt er elders in dit nummer over). Er was geen behoefte aan: genodigden vlogen in, of niet. Streaming zet ze wel in als bijvoorbeeld familieleden in Suriname via internet mee willen kijken. Ook redacteur John Hermse ontdekte (u leest het in zijn artikel over streaming van uitvaarten): streaming is prachtig voor familieleden van ver, die zo - soms zelfs als spreker - mee kunnen doen, maar het wordt niet gezien als een alternatief om een file te vermijden.

We zijn in Nederland sterk in uitvaarten. Zowel direct nabestaanden als uitvaartgasten ervaren de uitvaart vaak als een warm bad. Steeds meer uitvaartverzorgers laten die warmte uitstralen naar de periode voor en na het overlijden. Van uitvaart naar afscheid. We zijn wat het voortraject be-treft al goed op weg. Geholpen door de veel geroemde Dela-campagne Waarom wachten? en door de huidige - hoe verheugend! - overheidscampagne rond het levenseinde. De kunst is dan wel om de magie van de uitvaartweek vast te houden, en om aan die ‘verlenging van warmte’ te verdienen.

MARJON WEIJZEN HOOFDREDACTEURCov

erbe

eld:

Pa

als

holo

gram

op

de c

rem

atie

is n

og to

ekom

stm

uzie

k, m

aar m

eebe

leve

n va

n de

uitv

aart

op

afst

and

is a

l wel

mog

elijk

. Bee

ld: S

hutt

erst

ock

(sam

enge

stel

d).

Industrieweg 10 - 12 | 5627 BS Eindhoven

T +31 (0)40 2485060 | F +31 (0)40 2485060

info@funeralproducts.nl | www.funeralproducts.eu

Nieuw in de Geert Kunen collectie zijn de Troost urntjes. Kleine

keramische kunstwerkjes welke met de hand geboetseerd worden

uit hoogwaardige klei. Tijdens het bakproces worden de urntjes

voorzien van hun unieke kleur, dat zich aan het keramiek hecht.

STEUN BIJ VERDRIETNieuw in de Geert Kunen collectie zijn de Troost urntjes. Kleine

keramische kunstwerkjes welke met de hand geboetseerd worden

uit hoogwaardige klei. Tijdens het bakproces worden de urntjes

voorzien van hun unieke kleur, dat zich aan het keramiek hecht.

STEUN BIJ VERDRIET

Industrieweg 10 - 12 | 5627 BS Eindhoven

T +31 (0)40 2485060 | F +31 (0)40 2485060

info@funeralproducts.nl | www.funeralproducts.eu

De nieuwe Troost urntjes zijn vanaf 2 september verkrijgbaar

Iemand verliezen is een ingrijpende gebeurtenis,

zeker als je nog jong bent. Troost urntjes

geven kinderen de mogelijkheid om een

kleine, blijvende herinnering van hun dierbare

te bewaren. Een liefdevolle nagedachtenis

die positief bijdraagt aan het rouwproces. De

Troost urntjes collectie bestaat uit verschillende

modellen en decoraties. Hierdoor kan men

zelf een persoonlijk kunstwerkje uitzoeken en

ontstaat er een hechte band met de verloren

dierbare.

AD NL TROOSTURNEN.indd 1 27-6-2019 17:02:08

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG NUMMER 6 – JULI 20194

Online condoleren bij uitvaarten

Schriftelijk condoleren bij uitvaarten is een om-slachtige traditie. Meestal noteert men alleen naam en adres. Handig voor als er bedankkaarten verstuurd worden. Maar dan moeten die adressen wel weer overgepend worden. Het zou efficiënt zijn als ze meteen in een adreslijst kwamen. Een stap voorwaarts is dat er – meestal aanvullend op een condoleanceboek – direct online gecondoleerd kan worden op een herdenkings-site of -pagina. Dat kan via de eigen telefoon (even-tueel via kaartjes met QR-code) of een neergelegde tablet. Bij Memori melden uitvaartgasten zich aan met hun naam en mailadres. Ze krijgen dan een e-mail ter bevestiging en een uitnodiging om een persoonlijke reactie te plaatsen. Dit laatste kunnen ze bij de uitvaart doen, of later thuis.

WEB memori.nlINFO Herdenksite Memori is de eerste drie maanden gratis. Voor € 49 blijft de Memori voor altijd online. Uitvaartondernemers die klant zijn krijgen korting.

INNOVATIE

5

STILTEMONUMENT IN BERGEN OP ZOOM

In de urnentuin van crematorium Zoom-stede (Bergen op Zoom) is een monument geplaatst om een miskraam of een te vroeg geboren kindje te herdenken en hun bestaan te erkennen. Eind dit jaar zal een zelfde monument geplaatst worden in de urnentuin van Zegestede (Roosendaal). Beide monumenten zijn gesponsord door onder meer Bravis ziekenhuis en crema-torium Zoom- en Zegestede. Ontwerp: Cees Dellebeke en Vlinderijnes Design & Storytelling, naar een afbeelding van de Britse kunstenares Josephine Wall.

COMPOSTEREN

De Amerikaanse staat Washington is de eerste die, vanaf mei volgend jaar, men-selijke compostering toestaat. Natuurlijke organische reductie zet lichamen, vermengd met houtspaanders en stro, in enkele weken om naar ongeveer twee kruiwagens compost. Katrina Spade van Recompose bedacht een speciaal vat met gecontroleerde temperatuur en vochtigheid dat ronddraait. Nabestaanden kunnen de aarde zelfs gebruiken voor hun moestuin. "Het geeft betekenis en nut aan wat er na de dood gebeurt met ons lichaam", vol-gens Nora Menkin, directeur van de in Seattle gevestigde People's Memorial Association.

Tweede Kamerleden van D66 (Salima Belhaj), CDA (Harry van der Molen), GroenLinks (Nevin Özutok), VVD (Jan Middendorp) en SGP (Roelof Bisschop) dienden tijdens een nota-overleg op initiatief van de Vaste Kamercommissie Binnenlandse Zaken moties in over de voorgenomen wetswijziging van de Wet op de lijkbezorging. De punten die zij aan de orde stelden gingen over relatieve details zoals ter-

mijnen en de mogelijkheid om bijvoorbeeld vrijwel tegelijkertijd overleden moeder en kind samen te begraven of te cremeren. Ook werd er gevraagd om een onderzoek naar de noodzaak en kosten van verlenging van de termijn van grafrust en een onderzoek naar de noodzaak voor aparte wet-geving om zorgvuldig ruimen te garanderen. Dat laatste moet voor 1 december plaatsvinden. Over het toestaan van nieuwe methoden van lijkbezorging werd nauwelijks gerept. Wel werd aangestipt of bij eeuwige grafrust andere criteria kunnen worden opgesteld. De wetgeving rond grondwater-standen zou voor natuur- en islamitisch begraven bijvoorbeeld kunnen vervallen. De planning ten aanzien van de herziening van de Uitvaartwet – de beoogde nieuwe naam van de Wet op de lijkbe-zorging – blijft staan. Komend voorjaar verwacht de minister het advies van de Gezondheidsraad.

TWEEDE KAMER OVER UITVAARTWET

Islamitische begraafplaats in Drenthe

Bijzondere Islamitische Begraaf-plaatsen in Nederland (Bibin) wil islamitische begraafplaatsen ont-wikkelen, om te beginnen een grote (de grootste van West-Europa) in Zuidlaren. Op de islamitische begraaf-plaatsen heerst eeuwige grafrust en ze maken geen deel uit van algemene begraafplaatsen. Op Riyad al Jannah in Zuidlaren komen 1400 graven. Voor de aankoop van de grond is 400.000 euro nodig. Dit bedrag moet binnen zijn voor 1 oktober. Tot nu toe is er 11.500 euro ge-doneerd. Er kunnen ook al grafrechten gekocht worden, voor 1585 euro. Een graf gaat er straks inclusief begraven en een grafsteen 3000 euro kosten.

CARTOON: HANS BASTEN

INTERACTIEVE UITVAARTEN

Gemma van Baasbank ritueelbegeleider 2019

De ritueelbegeleider die vorig jaar de herdenking begeleidde van het stintdrama in Oss, Gemma van Baasbank, is door de Landelijke Beroepsvereniging van Ritueelbegeleiders verkozen tot ‘Ritueel-begeleider van het Jaar’. Van Baasbank volgde de opleiding bij Het Moment, dat vanaf september overgenomen wordt door Docendo, en heeft sinds zeven jaar in Nijmegen haar bedrijf Altijd ceremonies.

PIE

TER

BE

EN

S /

SHU

TTE

RST

OC

K.C

OM

7

INFOGRAPHIC

NUMMER 6 – JULI 2019BRANCHEBLAD UITVAARTZORG6

MH17-SPECIAL IK MIS JE

Vijf jaar na de ramp met de MH17 maakt

EO-programma Ik mis je een special met

nabestaanden en piloot Dick van Gasteren.

WEB 13 juli, 18:05 uur, NPO 2

MEEGEVEN.NL

Journalist Marieke Henselmans (‘Laat je niet

kisten door de commercie’) startte samen met

SNS-bank een proefplatform om uitvaart-

wensen vast te leggen: meegeven.nl. Op de

site kan een Nabestaandenplan ingevuld wor-

den. Henselmans: ,,Met alle gegevens die je

vooraf meegeeft, maak je het voor nabestaan-

den tien keer makkelijker om zaken goed af te

wikkelen.” Er zijn ook checklists en tips & tricks

te vinden met informatie over wat te doen op

de dag van overlijden, de periode in aanloop

naar de uitvaart en als de uitvaart achter de

rug is. De proef loopt tot september 2019.

WEB Meegeven.nl.

DELA FINANCIERT UITVAARTVERGELIJKER

Coöperatie Dela nam een minderheidsbelang

(30 procent) in uitvaartvergelijker decidee.nl.

Dela wil leren van het ondernemerschap en

de creativiteit binnen de start-up en onder-

steunt transparantie in prijzen. De verge-

lijkingssite begint met de grote steden in

Nederland en wil uitbreiden naar heel Neder-

land. Om de onafhankelijkheid van Decidee

te waarborgen is een onafhankelijke Raad

van Commissarissen benoemd.

NIEUWE BEGRAAFPLAATS ZEVENBERGEN

In Zevenbergen (Moerdijk) is een nieuwe be-

graafplaats, Noordtoren, in gebruik genomen.

Er is onder meer een kinderbegraafplaats, een

urnenvijver, een natuurbegraafplaats en een

strooiveld.

Bron: BN De Stem.

GEZOCHT: GASTSPREKERS VOOR IN DE KLAS

Op 16 september organiseert Uitvaartmuseum

Tot Zover een training voor gastsprekers

van het lespakket Doodgewoon in de klas.

Werkzaam in de uitvaartbranche en informeer

je basisscholieren graag over je beroep?

Meld je aan bij l.cramwinckel@totzover.nl.

ERFGOED KUNSTENAARS

Stichting Digitaal Kunstbeheer heeft als doel

de kunstwerken van beeldend kunstenaars te

digitaliseren. Voor 25 euro kunnen tien afbeel-

dingen worden geüpload in een alfabetisch

gerangschikt kunstenaarsarchief. Er nemen

tot nu toe twintig kunstenaars aan deel.

WEB digitaalkunstbeheer.org

KORTST

Crematorium voor kleine dieren

Herdenkpark De Nieuwe Ooster, thuisbasis van Uitvaart-museum Tot Zover, durfde het niet aan. Tijdens het Week-end van de Begraafplaats vond de eerste theatervoorstelling van het crematorium voor kleine dieren daarom plaats in Park Frankendael in Amsterdam. Huisdieren begraven is heel gewoon, maar cremeren kan ook Een hommel, een goudvis of een muisje bijvoorbeeld. Na een kort intakegesprek wordt er een volledige uitvaart verzorgd. Van opbaring tot koffie-tafel, van toespraak, gedachtenisprentje tot oveninvoering. Want de dieren worden ook echt gecremeerd, in een klein emailleeroventje, bij een temperatuur van 900 graden. Een kanarie duurt ongeveer 20 minuten, een hommel verast in 22 seconden. De voorstelling van Josine Beugels (beeldend kunstenaar), Lisah Baert (theatermaker) en Marjolein Mostert (acteur) is in te kopen.

WEB www.totzover.nl/content/crematorium-kleine-dieren/

Bronnen CBS; Internet, toegang, gebruik en faciliteiten, oktober 2018Web opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/8342

(tweede grafiek): Neil van der Veer, Steven Boekee, Hans Hoekstra, Nationale Social Media Onderzoek 2019, jan 2019.

Web newcom.nl/socialmedia2019.

Facebook daalt, Insta groeit Bijna alle jongeren gebruiken dagelijks internet, net als drie van de vier 75-plussers. In deze leeftijdscategorie daalde het internetgebruik van 78 procent in 2017 naar 74 procent in 2018. Steeds vaker gebruiken we onze mobiele telefoon om online te gaan. Veertig procent van de senioren gebruikt sociale media, 85 procent van de jongeren. Het gebruik van Facebook daalt terwijl dat van Instagram, YouTube en Pinterest stijgt, vooral onder 40-minners.

Laatste aai

Tot en met 20 januari te zien in Uitvaartmuseum Tot Zover in Amsterdam: De Laatste Aai, een tentoonstelling over de dood van huisdieren. Kunstenaars tonen informatief, poëtisch en prikkelend werk over onze omgang met dode dieren.

OVERHEIDCAMPAGNE PRATEN OVER DE DOOD

Onder het motto Ik heb te horen gekregen dat ik doodga, maar tot die tijd leef ik, ontwikkelde de over-heid een campagne over palliatieve zorg. Jaarlijks hebben rond de 120.000 mensen palliatieve zorg nodig, volgens het ministerie. Maar praten over je dood is moeilijk. Op de site overpal-liatievezorg.nl staan tips hoe staps-gewijs de moeilijke onderwerpen te bespreken met familie of vrienden, en voorbeeldbrieven om iemand uit te no-digen voor zo'n gesprek: "Begin klein. U hoeft niet meteen alles te zeggen."

WEB overpalliatievezorg.nl

BEROEPSSTANDAARD RITUEELBEGELEIDERS

De Landelijke Beroepsvereniging van Ritueelbegeleiders heeft een beroepsstandaard vastgesteld. Er is nu een beroepsprofiel, een kwaliteitsstandaard met competentie- en bekwaamheidsvereisten, een beroepscode en een klachtenregeling. Voorzitter Ger Thonen legt uit dat er volgend jaar ook een beroepsregister komt, en een regeling voor permanente educatie (PE). “We gaan niet opnieuw het wiel uitvinden, wellicht sluiten we aan bij het NaVU. Maar we gaan ook met andere aanverwante beroepsgroepen praten, zoals psychotherapeuten; zij werken ook al jaren met beroepsregisters en PE.”

NUMMER 6 – JULI 2019 9

STELLING VOLGENDE KEER

Digitaal overlijden moet

worden opgenomen in de (Uitvaart)wet

De as moet in Nederland, net als in België, dezelfde dag nog kunnen worden

meegegeven

Ger Thonen (voorzitter Beroepsvereniging ritueelbegeleiders)

“Ja, maar niet zonder meer, we moeten dan ook de Belgische voor-waarden overnemen. Daarin staat dat nabestaanden voor de crema-tie moeten overeenkomen wat de asbestemming wordt. In de huidi-ge Nederlandse wet leggen we de familie een bedenktermijn op, om gedoe te voorkomen. Mijn ervaring is dat als de familieverhoudingen niet goed zijn, er sowieso gedoe komt, ook na dertig dagen. Laat ons de asbestemming bespreken in het geheel van de uitvaart. Dat past prima als je met de familie inhoud en vorm doorneemt. En: voor nabestaanden is de uitvaart dezelfde dag ‘klaar’. Als ritueelbegelei-ders vinden we het belangrijk dat er geen open eind is.”

Roel Stapper (Landelijke Vereniging van Crematoria)

“Nee. In Nederland is de overledene aanwezig bij de afscheids-dienst, in België kan de crematie al voor de dienst hebben plaats-gevonden. Crematorium medewerkers in Nederland plannen zowel de crematie als het ophalen van de as. Als de familie komt, staat er iemand voor hen klaar. Dat is lastig allemaal te plannen op de dag van de uitvaart zelf; de as moet nog afkoelen, de edelmetalen halen we eruit. Komt bij dat de familie tijd nodig heeft om te besluiten over de asbestemming. In België is dat niet, daar gaat as altijd op de begraafplaats. De LVC vindt dat er sowieso twee weken tijd moet zitten tussen de crematie en het ophalen van de as, ge-baseerd dus op ervaringen uit de praktijk. Voor kleinere crema-toria is die periode misschien wat lang, grotere hebben die tijd echt nodig. Sommige mensen vinden het wel lastig om terug te komen op de plek van afscheid. Dan is het aan ons om daar aandacht aan te besteden.”

Jan Sabbe (directeur Crematorium Uitzicht, Kortrijk, België)

“Nee, want dat in België de as onmiddel-lijk na de crematie wordt meegegeven, maakt het voor de crematoria logistiek niet altijd makkelijk. De tijdsdruk om al-les op eenzelfde dag te doen, maakt dat de cre-maties vaak geforceerd moeten gebeuren bin-nen piekmomenten. Ook vanuit duurzaamheid en energie-efficiëntie stelt deze tijdsdruk proble-men: crematoria kunnen hun planning niet opti-maliseren en efficiënt spreiden. Daarbij moeten nabestaanden binnen de emotioneel moeilijkste periode, vaak nog de dag van het overlijden zelf, beslissen over de asbestemming. Enige marge in tijd zou dus zowel het logistieke als het emo-tionele proces kunnen vergemakkelijken. Een maand lijkt ons echter te lang. De nabestaanden moeten hun afscheid ook kunnen afronden. Een tijdspanne van een week na de afscheidsdienst, lijkt ons hier eerder aannemelijk.”

Lobke Notermans-Geurts (Van der Laan uitvaart Venlo-Blerick)

“De as zou dezelfde dag meegegeven moeten kun-nen worden, aan families die daar behoefte aan heb-ben. Families waarin keuzes maken moeilijker ligt, kun je meer tijd gunnen. Als uitvaartbegeleider moeten

we de keus bij de familie laten: de as meteen meenemen of de tijd nemen om over de bestemming na te denken en dan pas ophalen. De nazorg voor de urn raakt nu een beetje in de verge-telheid, vind ik. Tijdens de dagen van het regelen leg ik de familie uit wat er gaat gebeuren, maar dat vergeten mensen. Ze krijgen zoveel informatie over zich heen. Dan is het toch fijn als ze na de koffietafel de urn meteen kunnen meenemen. En degene die meer tijd nodig heeft, komt er op een later moment op terug.”

DE WET OP DE LIJKBEZORGING WORDT AANGEPAST. IN OPINIE DIT JAAR ZAKEN DIE AAN MODERNISERING TOE ZIJN.

DEZE KEER: DE MAAND WACHTTIJD KAN WORDEN INGEKORT.

BU6_TreeofLife_1,0fc.indd 1 27-06-19 10:03

NUMMER 6 – JULI 2019 1 1

eel bijzonder”, noemt Wilfred Manning van Faber Uitvaartzorg in het Friese Wommels de plechtigheid waarbij een dochter van de over-ledene in Australië de plechtigheid niet alleen

kon zien, maar halverwege ook kon inhaken op wat haar zus net had gezegd.

Twee kanten op streamen: vanuit Friesland naar Australië en vice versa. Dat was eenmalig, maar voor Manning is het live streamen van de plechtigheid al de gewoonste zaak van de wereld: tweemaal per week meldt zich wel een uitvaart-ondernemer die voor de nabestaanden een code wil aan-vragen waarmee een familielid op afstand kan inloggen op de website van Andringastate, het crematorium van Faber Uitvaartzorg in Marsum.

“Het gaat meestal om kleinkinderen die in het buitenland studeren”, zegt Manning. “In Australië zitten veel jongeren, maar het is echt all over the world. Vanuit Nederland is er heel weinig belangstelling.”

NIET DUUR MEERMaar die interesse is er wereldwijd dus wel, merkte Manning, die er zelf ook aardigheid aan heeft om in te haken op

nieuwe technische ontwikkelingen. “Ik denk dat we redelijk voorop lopen in Nederland.” Maar voordat het echt ging lopen met live streamen moest Faber wel wat aan de prijs doen. Toen het bedrijf begon met deze service in het nieuwe crematorium, huurden ze de apparatuur nog in. Dat was kostbaar: de klant moest 450 tot 500 euro op tafel leggen voor een live stream. “Dat vond men te duur. ‘Voor dat bedrag kun je ook een ticket’ kopen, kregen we te horen”.

Met aanschaf van eigen spullen, wat een investering tussen de 4000 en 5000 euro vergde, kan Faber de service goed-koper aanbieden, voor 50 euro. “Geen geld”, vindt Manning. “Met 1 camera achter in de zaal, volautomatisch.”

ONDERSCHEIDENDOok voor Raymond de Kock is het een kwestie van kabels aansluiten en op de knop drukken voor een live stream vanuit yardenhuis Zevenberg in het Drentse Fluitenberg en yardenhuis Reestborgh in Meppel. Met een camera die 360 graden in het rond beweegt, ontwikkeld door een audiovisueel bedrijf waarmee de locatiemanager van beide afscheidshuizen van Yarden samenwerkt. Deze apparatuur huurt hij voor een vast bedrag per maand in.

H

Heel ver weg van de familie wonen en niet naar de crematie kunnen? Met live streamen

via internet kunnen nabestaanden op afstand toch afscheid nemen. “Dat geeft het

gevoel dat je erbij bent en dat is mooi.”

Helemaal in Australië en toch bij de crematie van pa

TEKST JOHN HERMSE BEELD SHUTTERSTOCK, REYER BOXEM

→

INTERNET TIJDENS DE UITVAART

Pa als hologram op de crematie is nog toekomstmuziek, maar meebeleven van de uitvaart

op afstand is al wel mogelijk

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG NUMMER 6 – JULI 20191 2 1 3

INTERNET TIJDENS DE UITVAART

“Je wilt ook innovatief zijn”, geeft hij aan. Live streaming is een mooie manier om je te onderscheiden als er steeds meer crematoria bijkomen. De Kock is er een half jaar geleden mee begonnen, met de primeur voor het crema-torium in Meppel. Ook het yardenhuis Steenbrugge in Diepenveen biedt deze service aan. Nabestaanden krijgen voor 200 euro toegang tot een besloten YouTube-kanaal en kunnen zelf beslissen wat ze zien: door hun smartphone of tablet te bewegen of de muis op hun computer te gebrui-ken, kunnen ze zelf bepalen welk deel van de zaal ze op het scherm willen hebben. “Jij bepaalt wat je ziet, je kunt het beeld draaien naar het punt waar de overledene wordt binnengebracht en vervolgens kun je meebewegen naar voren. Je bent in control, dat geeft het gevoel dat je erbij bent en dat is mooi.”

Willen de nabestaanden achteraf de beelden nog een keer bekijken, dan krijgen ze voor 95 euro een bestand toegestuurd dat ze binnen dertig dagen moeten downloa-den. Langer mag niet volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) die ruim een jaar geleden van kracht werd.

PRIVACYUitvaartondernemers die plechtigheden willen streamen of vastleggen doen er goed aan deze privacyregels goed te bestuderen. Voor Piet Schrijen van Schrijen Afscheid

Een keer per maand verzorgt hij nu een live stream, ook voor mensen die niet zo mobiel zijn, maar vooral voor nabe-staanden in het buitenland. “Nabestaanden moeten er nog bekend mee worden gemaakt. Het crematorium is afhanke-lijk van de uitvaartverzorger die het aanbiedt. Ze moeten het weten en ze moeten het willen. Dat is vaak wel een strijd.”Maar als de live stream meer vaste voet aan grond heeft gekregen in de uitvaartwereld, zien we dan straks legere aula’s, en volgen meer mensen de plechtigheid thuis op hun laptop? Manning ziet het zover niet komen. Hij heeft de mogelijkheid aangeboden aan een verzorgingshuis waar in de gemeenschappelijke zaal vaak tv-schermen hangen en 95 procent van de bewoners niet meer naar de uitvaart van een medebewoner kan. “We zouden het gratis doen, voor ons is het ook een vorm van reclame, maar daar was helemaal geen behoefte aan.”

EXTRAATJEDe Groof uitvaartverzorging in het Brabantse Beek en Donk heeft in het nieuwe crematorium ook apparatuur die live streaming mogelijk maakt, zegt Jakeline de Groof. Ze bieden het gratis aan voor maximaal 25 personen. “Vorige week nog zei familie uit Canada dat ze echt het gevoel had-den erbij te zijn geweest. Dat is schitterend!” De Groof kan zich ermee onderscheiden want in de directe omgeving ziet ze nog geen collega’s die de service aanbieden. “Maar ik denk dat het wel steeds meer gaat komen.”

en herinnering vormde de AVG in ieder geval aanleiding in het nieuwe crematorium Buitenplaats Zevenhutten geen faciliteiten voor opnamen te installeren. Willen gasten toch een opname, dan kan hij de appatuur inhuren, maar een grote investering kan op deze kleinschalige plek niet meer uit, geeft hij aan. In het uitvaartcentrum van Schrijen in Box-meer was de vraag naar opnames van de plechtigheid sterk teruggelopen. Gebeurde dat eerst nog bij de helft van de uitvaarten, nu nog maar bij een op de twintig. “Bij de daling van de vraag is de AVG een katalysator geweest, sinds die in werking is gegaan is het versneld.”

Bij Faber Uitvaartzorg en de twee Drentse yardenhuizen hebben ze hun maatregelen genomen: bezoekers worden vooraf geïnformeerd dat er opnames worden gemaakt. “Als mensen bezwaren hebben, kunnen ze zich bij mij melden, maar dat gebeurt nooit”, zegt Manning van Faber Uitvaart-zorg. “We hebben er nog nooit problemen mee gehad. Het wordt allemaal van achteren gefilmd, als mensen niet herkenbaar in beeld willen, zeggen we dat ze het beste na afloop een laatste groet kunnen brengen.”

De opdrachtgever moet er schriftelijk toestemming voor geven, geeft yardenhuis Zevenberg aan in de folder over live streaming. “Mensen kunnen op een aparte plek gaan zitten als ze niet gefilmd willen worden”, zegt De Kock, ”maar dat gebeurt eigenlijk nooit.”

Manning verwacht daarentegen dat het live streamen bij zijn bedrijf geen grotere vlucht zal nemen. “Ik denk dat dit het is. Het is niet levensecht, het zal aanwezigheid bij de uitvaart niet vervangen. Live streaming is echt een extraatje voor mensen die niet fysiek aanwezig kunnen zijn. Vanuit Australië laten ze dan meteen met een sms of in een appje weten: fijn dat ik mee kan kijken.”

Manning vertelt de sprekers in het crematorium wel om rekening te houden met de meekijkers op afstand. “We zeggen dan: kijk aan het begin even in de camera, heet de mensen die via een stream kijken van harte welkom. Het zit meer in de kleine dingen: het gevoel geven dat je erbij bent.”

Live streaming kan een manier zijn voor een uitvaartonder-nemer om zich te onderscheiden, maar hij hoeft er geen gouden bergen van te verwachten. Volgens De Kock gaat het erom klanten de mogelijkheid te bieden als ze daar behoefte aan hebben. “Het gaat niet altijd om de kwantiteit. Al is het maar twaalf keer per jaar, je hebt het toch twaalf keer mogelijk gemaakt om bij een belangrijke plechtigheid aanwezig te zijn geweest.”

Manning van Andringastate waarschuwt: “Rijk worden we er niet van, het is gewoon een beetje service, het is geen groot verdienmodel.”

Kijk even in de camera, heet de mensen die via een stream kijken van harte welkom. Zo geef je ze het gevoel dat ze erbij zijn

Zien we straks legere aula’s,

en volgen mensen de plechtigheid

thuis op hun laptop?

Screenshots van de monitoren,

zodat de “dj/vj” kan mixen naar

de livestream, welke camera-

angle er wordt gestreamd.

De camera’s hangen hoog, redelijk uit het zicht. Foto's gemaakt in crematorium Andringastate

van Faber Uitvaartzorg.

NUMMER 6 – JULI 2019 1 5

Nabestaanden meer rechten?

Ze verschillen onderling vaak

van mening

Er werden diverse pleidooien gehouden om in de wetgeving meer rekening te houden met de wensen van nabestaanden. Nabestaanden zouden de as na crematie direct mee moeten kunnen nemen en het zou mogelijk moeten

worden om 20 uur na het overlijden iemand te kunnen begraven of cremeren. En zouden nabestaanden geen recht op afscheid van de overledene moeten hebben? Ik las een interessant pleidooi om bij de lijkbezorging nu eens niet uit te gaan van de wens van de overledene, maar van de wensen van de nabestaanden.

Een aardige gedachte, maar in de uitvoering wordt dat erg complex. Er wordt zelden bij stilgestaan dat nabestaanden onderling vaak van mening verschillen. Sommige nabestaanden sluiten bij het regelen van een uitvaart andere nabe-staanden uit. Soms zal dat begrijpelijk zijn, als men de achtergronden kent. Maar als een overledene al na 20 uur kan worden begraven of gecremeerd en als de as na crematie meteen kan worden meegenomen, vergroot dat wel het risico dat andere nabestaanden onterecht zouden kunnen worden buitengesloten. Zij horen dan misschien pas achteraf niet alleen dat bijvoorbeeld een ouder of een kind is overleden, maar dat ook de uitvaart al heeft plaatsgevonden en dat de as al is verstrooid of verdeeld. Binnen 20 uur is te krap voor een mogelijke rechterlijke interventie.

WELKE NABESTAANDE?Als men meer oog zou hebben voor de belangen van nabestaanden, dan zou eigen-lijk vooral en eerst geregeld moeten worden dat alle nabestaanden in de eerste of de tweede graad er recht op hebben om onmiddellijk in kennis te worden gesteld van een overlijden. En niet alleen dat. Bepaalde nabestaanden zouden ook het recht moeten hebben om een veto te hebben voor de termijn waarop de uitvaart zal plaatsvinden. Stel dat gescheiden ouders samen een kind hebben dat plotseling overlijdt. Is het dan een goed idee dat een van de ouders het kind na 20 uur kan begraven of cremeren en de andere ouder daarover pas achteraf wordt ingelicht? Zou die andere ouder niet het recht moeten hebben om nog minstens afscheid te kunnen nemen van het overleden kind? Om het kind überhaupt dood te zien?

Het geven van meer mogelijkheden aan (sommige) nabestaanden betekent waarschijnlijk ook het beperken van de mogelijkheden van andere nabestaanden. Ik heb de indruk dat sommige situaties en consequenties nog niet diep doordacht zijn. Maar als de minister van Binnenlandse Zaken met haar voorstel voor een wets-wijziging komt, mag verwacht worden dat ze weloverwogen keuzes voorstelt.

Kan een van de ouders het kind na 20 uur begraven of cremeren en de andere ouder daarover achteraf pas inlichten?

…Ruziënde nabestaandenWillem van der Putten blijft zich verbazen over de Nederlandse uitvaartbranche. Zelden is er

zo veel geschreven over de wetgeving voor lijkbezorging als het afgelopen jaar. De initiatief-

nota van D66-kamerlid Monica den Boer voor een nieuwe uitvaartwet heeft de tongen los

weten te maken.

ONDERTUSSEN IN…

Après la Vie Academie is er voor iedereen die op zoek is naar méér expertise in de uitvaartbranche.

Van echte nieuwkomers tot meer ervaren collega’s die hun theorie willen bijspijkeren, van Ru-geregistreerden op zoek naar PE-punten tot ervaren rotten in het vak die fris willen blijven...

Je vindt zeker een opleiding die aansluit bij jouw ontwikkelwensen.

Après la Vie – experts in afscheid

Meer weten over opleidingen m.b.t. het NaVu of PE-programma’s? Bel 035 203 20 07 of mail info@apreslavie.nl of bezoek onze website

www.apreslavie.nl

Nieuw of ervaren? NaVu of PE?Ontwikkel je vérder met Après la Vie!

Uitvaartbusservice.nlSamen tot het eind.

De uitvaartbus maakt het mogelijk om samen de laatste reis van uw dierbare te begeleiden. De bus biedt ruimte aan de kist, 15 personen en 2 plaatsen voor de uitvaartleiding. Er zijn nu tevens 4 staanplaatsen beschikbaar. Dit maakt een totaal van 21 personen inclusief uitvaartbegeleiding. Tevens is de bus inzetbaar als volgwagenbus. In dit geval kunnen er 26 personen vervoerd worden. Bezoek onze website voor meer informatie of neem contact met ons op

06 285 285 02 | info@uitvaartbusservice.nl

“Laat uw collega maar extra betalen voor dure modules.”

–Bij AdSystems krijgt u alles-voor-de-prijs-van één,

slechts € 680,- !

AdSystems Uitvaartprogramma

Honderden tevreden uitvaartondernemers kwalificeren het AdSystems Uitvaartprogramma

als uiterst compleet.

Van dossier tot formulier. Van factuur tot planning en van dragers tot statistieken. Voor slechts € 680,- haalt u al een complete startersversie in huis. Met modules waarvoor u elders apart veel bij betaalt, zoals: Uitvaartadministratie, Financieel beheer, Facturering, Overzichten en Statistieken.

De complete startersversie van het bewezen AdSystems Uitvaartprogramma voor slechts € 680,- !

Bel 0478-502333 of e-mail voor een vrij blij vende demonstratie: info@adsystems.nl

Alle genoemde prij zen zij n exclusief btw

BUITENHOF 12, 5807 BW OOSTRUM (L.)0478-502333 | WWW.ADSYSTEMS.NL

JURIDISCH

Willem van der Putten is juridisch adviseur in Velp, gespecialiseerd in lijkbezorgings- en bestuursrecht. Ook is hij directeur van de Stich-ting Grafzorg Nederland, oud-voor zitter Lande-lijke Organisatie van Begraafplaatsen en publicist voor diverse uitvaartvakmedia.

INTERNET TIJDENS DE UITVAART NATUURLIJKE OPBAARHOUDINGEN

1 7BRANCHEBLAD UITVAARTZORG1 6

Waarom laten we onze dierbaren niet sterven en opbaren in hun favoriete slaaphouding? We zijn gewend een overledene op de rug op te baren: hoofd op het kussen, handen gevouwen, lichaam gestrekt. Maar hoe natuurlijk is die houding?

TEKST INGEBORG VAN DEN WIJNGAART BEELD NYNKE THIEN

Ontspannen sterven in plaats van ‘amechtig hijgend’ op de rug; hospicedirecteur Saskia Teunissen vroeg zich af of liggen in de favo-riete slaaphouding daaraan kon bijdragen.

Onderzoeker Cathelijne Verboeket-Crul en onderzoeker- fotograaf Nynke Thien interviewden en fotografeerden patiënten in het Academisch hospice Demeter in De Bilt.

DE HEER VAN DER NEUT

Opgenomen in de hospice 08-04-2015

Gestorven 25-05-2015

↑ De heer Van der Neut laat

tijdens het onderzoek zien wat

zijn favoriete slaaphouding is.

→ De heer Van der Neut

opgebaard in zijn voorkeurs­

houding.

MEVROUW VLEESCHHOUWER

Opgenomen in de hospice 11-09-2015

Gestorven 30-09-2015

↑ Mevrouw Vleeschhouwer

laat tijdens het onderzoek

zien in welke houding zij

graag in slaap valt.

→ Mevrouw Vleeschhouwer

is gestorven in haar

voorkeurshouding.

Sterven met een glimlach

Thien is als wetenschapper ‘gezondheidszorg met speciale aandacht voor einde van het leven’ én fotograaf vertrouwd met mensen in hun laatste levensfase. Ze realiseerde zich dat het kiezen van een favoriete sterfhouding een van de laatste dingen is waar we als mens nog regie over hebben. Ze fotografeerde de hospicepatiënten in hun voorkeurs-houding.

FOTO’S IN PATIËNTDOSSIERVoor het onderzoek hielden Verboeket-Crul en Thien interviews, waarin ook het onderwerp voorkeurshouding ter sprake kwam. Thien: “Vervolgens vroegen we of we foto’s mochten maken.” De beelden waren van essentieel belang. “Ze gingen in het patiëntdossier, zodat verpleeg-kundigen, vrijwilligers en nabestaanden wisten hoe deze persoon graag wilde liggen.” Het onderzoek was vrijwillig en patiënten gaven aan of de beelden gepubliceerd mochten worden. Dat laatste wilde niet iedereen, zeker sommige nabestaanden niet. Thien begrijpt dat. De onderzoeksfoto’s zijn nietsverhullend, laten kwetsbaarheid zien, afhankelijk-heid en ziekte.

Toch zit er ook zachtheid in de beelden. Iemand die ‘lekker ligt’, straalt ontspanning uit. De ogen gesloten, een lichte glimlach op het gezicht. “Eén mevrouw viel in slaap tijdens het fotograferen. Eerst maakte ik foto’s zonder deken, om goed te zien hoe haar benen lagen. Zodra ze werd toege-dekt, viel ze in slaap. Je ziet op de foto dat ze heerlijk ligt”, herinnert Thien zich bij het terugkijken van de foto’s.

LAATSTE VERZORGINGLeverde een slaaphouding problemen op bij de laatste verzorging of in de kist? Die ervaring heeft Thien niet: “Een mevrouw lag graag op haar buik, met haar benen wijd. Dat zou in de kist niet passen, maar een buikligging is goed mogelijk. Recent is iemand zo opgebaard”. Voor verzor-genden was een andere houding soms even wennen, maar dat ging snel. “Samen met de dochter heb ik mevrouw Vleeschhouwer verzorgd, aangekleed en in haar voorkeurs-houding neergelegd met haar knuffel in haar armen. Na de verzorging hebben we samen bij haar gestaan en we waren beiden tevreden, geroerd en onder de indruk van wat we zagen”, schreef een verzorgende in het patiëntdossier.

Als iemand op de zij wordt opgebaard, moet er een dik(ker) kussen onder het hoofd en kan het zijn dat de heup uit-steekt. Eventueel is dan een diepere kist nodig en krijgen nabestaanden mogelijk te maken met hogere kosten. Het is dus belangrijk dat uitvaartbegeleiders het onderwerp voor-keurshouding liefst al bij de voorbespreking aankaarten.

Het onderzoek is wegens geldgebrek niet voortgezet. Hoewel er geen wetenschappelijke conclusies liggen is Thien ervan overtuigd dat liggen in de voorkeurshouding kan bijdragen aan met meer comfort sterven. De meeste patiënten wilden in hun laatste levensfase graag geholpen worden om ‘lekker te liggen’. Een verzorgende schreef in haar rapport: “Wat me ontroerde was de reactie van echtgenote en familie. Ze waren zo blij. In plaats van tegen een lijkbleek gezicht met naar voren stekende neus en neus gaten aan te kijken, zagen ze nu de heer Van der Neut vredig op zijn zij liggen. Alsof hij sliep, maar wel dood”.

NUMMER 6 – JULI 2019

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG NUMMER 6 – JULI 20191 8 1 9

COLUMN KLACHT = KANS

Stralingsgevaar bij radioactieve overledenenRadiotherapieën worden steeds meer

gebruikt, ook palliatief. Opgeschrikt door

incidenten met radioactieve overledenen

onderzoekt het RIVM de risico’s voor de

uitvaartbranche. Hoe heb je te handelen

als overledenen- of uitvaartverzorger?

TEKST MARJON WEIJZEN

A ls nabestaanden er niet aan denken om door te geven dat de overledene

maanden geleden een nucleaire behandeling kreeg”, stelt Roel Stapper, woordvoerder Landelijke Vereniging van Crematoria (LVC), “en het overlijden is op vrijdagavond. Wanneer hoor jij dan van een mogelijke radioactieve besmetting?” Als uitvaartverzorger help je mensen, je gaat niet het hele weekend wachten, vanwege een piepkleine kans op radioactieve besmetting.

Radiotherapie groeitVolgens de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralings-bescherming (ANVS) krijgen in Nederland jaarlijks zo’n drieduizend patiënten een behandeling met radioactieve stoffen. De verwachting is dat er steeds vaker radioactieve therapieën zullen worden ingezet, ook palliatief. Tot nu toe werden de behandelingen gebruikt om (kanker)patiën-ten te laten genezen en kwam het zelden voor dat er een patiënt tijdens de behandeling of binnen een jaar overleed. Na een jaar is bij alle behandelingen het stralingsgevaar voorbij. Bij een behandeling met jodium-125 stelt de LVC in de richtlijn Hoe omgaan met een overleden, met radio-nucliden behandelde persoon dat een overledene binnen een jaar niet gecremeerd mag worden.

Drie röntgenfoto’s“Zelfs in het scenario dat een mortuariummedewerker onbeschermd een overledene verzorgt, is de straling die

je oploopt niet meer dan die van drie röntgenfoto’s”, stelt Stapper. “Maar als werkgever hebben we de plicht om werkgevers zo min mogelijk risico te laten lopen.”

Dat bereik je door de tijd te verlengen (waardoor de radio-activiteit afneemt), de tijd dat je in de nabijheid van een radioactieve overledene verkeert te verkorten, de afstand tot die overledene te vergroten en te zorgen dat er geen rechtreeks huid- of inademcontact is. Met de normale voorzorgsmaatregelen bij een verzorging kom je al een heel eind: handschoenen, schort, mondkapje.

Onderzoek RIVMHet RIVM zoekt uit wat de risico’s in de huidige uitvaart-praktijk zijn en rekent voor wat alternatieven (zoals een dag langer in de koeling laten alvorens te verzorgen of begraven in plaats van cremeren) aan stralingsreductie oplevert. Met de resultaten van deze studie, die eind dit jaar verwacht worden, stelt de ANVS, in samenwerking met de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW), indien nodig nieuwe beleidsregels vast. De LVC past op grond van de uitkomsten haar uit 2006 stammende richtlijn aan.

Is deze overledene radioactief?Mirjam Korse, afdelingshoofd stralingsbescherming van ANVS: “Navraag bij de nabestaanden dient uitsluitsel te geven of een overledene een behandeling met radioac-tieve stoffen heeft ondergaan.” Volgens Roel Stapper van de LVC en uitvaartverzorger Kees van der Spek zit hier het grootste obstakel in het beleid om stralingsrisico’s te ver-mijden. Van der Spek: “Het moet wettelijk worden vastge-legd dat uitvaartmedewerkers op de hoogte zijn als er een verhoogd risico is bij een overledene.” De verantwoorde-lijkheid zou bij de schouwarts moeten liggen, vindt hij. “Die zou na inzage in het medisch dossier van de patiënt in de verklaring van overlijden moeten aangeven of er risico’s zijn bij de postmortale zorg.”

Als er een gele of rode stikker op de overlijdenspapieren zit zou de overledenenverzorger, mortuariummedewerker of overbrenger een stap terug moeten doen. Volgens de LVC-richtlijn moet die dan met zijn leidinggevende overleg-gen over de vervolgstappen. Die belt dan bijvoorbeeld de stralingsdeskundige van het ziekenhuis om te overleggen.”

Doorgeven Als duidelijk is dat er een risico is op een radioactieve besmetting, ligt bij de uitvaartverzorger de verantwoorde-lijkheid om de informatie door te geven aan vervoerders, overledenenverzorgers en crematorium- of begraafplaats-beheerder. Stapper: “Voor de veiligheid van deze uitvaart-professionals is het belangrijk dat alle uitvaartverzorgers goed weten hoe te handelen bij een risico op radioactiviteit.”

WEB Dit is een ingekorte versie van een artikel op bgnu.nl.

RADIOTHERAPIE

KLANT BEPAALT DE PRIJS NIET

“Papier is geduldig”, meende mijn grootmoeder decennia geleden. Ze bedoelde daarmee dat alles wat schriftelijk wordt neergelegd, geen tegenspraak krijgt, ook al is het onzin. Aan onze huidige tech-nische hoogstandjes, zoals internet en Facebook, kleeft eenzelfde gebrek: men kan erin kwijt wat men wil én – problematischer nog – men kan erin lezen wat men wil. Het komt dan ook met regelmaat voor dat klagers een beroep doen op aan internet ont-leende argumenten. Zo ook de heer A., die de uitvaartfactuur te hoog vond en een beroep deed op de prijs van een uitvaart op de website van de uitvaartonderne-mer. A. vond dat de familie een groot deel van de werkzaamheden zelf uitvoerde, dus maakte hij een schatting van de uren die de uitvaartondernemer aan de uitvaart besteedde. Zonder overleg met de uitvaartondernemer hield klager een deel van de gage in. Klager vond dat hij daarbij nog vriendelijk was, want in vergelijking met de prijzen op de web-site was de uitvaartfactuur bijna 2.000 euro te hoog en hij had slechts 1152 euro en 50 cent ingehouden. Het komt klager op een uitbrander van de om-budsman te staan: het geeft geen pas om in vol bewustzijn een kostenbegroting te tekenen en na de uitvaart een rekensommetje te maken op basis waarvan je eigenhandig bepaalt wat je voor de uitvaart over hebt. Klager kwam er dan ook niet mee weg en moest het restant van de uitvaartfactuur alsnog betalen.Het komt niet vaak voor dat ik zó pinnig naar een klager ben als in deze casus. Klager reageerde met de opmerking dat ‘de onafhankelijkheid en onpar-tijdigheid van de ombudsman door de reprimande erg onder druk was komen te staan’. Een opmer-king die vaker langskomt en altijd wordt geuit door klagers die geen gelijk kregen. Hoewel ik uiteraard liever heb dat een klager mijn oordeel begrijpt, liet ik deze maar langs mij afglijden. Mijn punt was gemaakt: een nabestaande bepaalt niet achteraf de prijs die een uitvaart hem waard is.

Klacht 2018-105

Ombudsmanuitvaartwezen.nl

MR

. MA

RLIZ

SCH

ELLE

KE

NS

is omb

udsm

an uitvaartwezen. O

p d

e site van het K

lachteninstituut uitvaartwezen zijn d

e uitspraken van d

e omb

udsm

an terug te lezen.

MARLIZ BLOGTOmbudsman Marliz Schellekens

schreef meer over ‘recht op afscheid’.

Lees haar blogs op

WEB branchebladuitvaartzorg.nl

HELPT INTERNET?

Het is een van mijn angstdromen, om levend begraven te worden. Ik zag mij als een brood in de halve cirkel van een bakstenen oven worden geschoven. Eerst ging mijn hoofd erin en achter mijn voeten werd het deurtje gesloten. De ruimte was zo krap dat ik alleen mijn vingers en tenen kon bewegen. Daar lag ik dus, te wachten tot de zuurstof op was of de hitte onverdraaglijk zou worden. Maar voordat dat gebeurde was ik al sidderend van angst wakker geschrokken. Jaren geleden heb ik geprobeerd naar de film Buried te kijken over een man die in een doodskist twee meter diep in het woestijnzand was begraven. Levend begraven. De man kon zich enigszins op z’n zij draaien, had een telefoon met nog weinig energie en ik geloof ook een zaklamp met half lege batterijen en moest maar proberen eruit te komen. Dat lukte hem niet. En mij lukte het niet om de film uit te zien, hoezeer ik steeds maar probeerde te bedenken dat een camera en dus een cameraman alles registreerde en dat het niet echt was. En toen was er begin dit jaar dat jongetje, Julen Rosello uit Spanje. Op 13 januari gleed hij naar bene-den door een smalle schacht zo breed als een grote koekenpan, te smal voor welke volwassene dan ook. Hij kwam meer dan honderd meter onder de grond terecht, een jongetje zo oud als mijn kleinzoon. Na twee weken van alle kanten graven naar waar hij er-gens in het diepe donker moest zijn, hebben ze hem gevonden. Dood. Arm klein kind, opgeslokt door de aarde. Arme ouders met hun hartverscheurende verdriet en gruwelbeelden over hun kind.Later werd door autopsie duidelijk dat hij bij zijn val zo ernstig gewond was geraakt aan zijn hoofd, dat hij de eerste dag al dood moet zijn geweest. Ik ervoer dit laatste bericht bijna als een opluch-ting. Julen heeft dus niet dagen lang in het donker doorgebracht, alleen maar bewust van de stilte en het duister om hem heen. En ik bedacht, natuurlijk, hoe het zou zijn als ik daar honderd meter onder de grond had gezeten. Met mijn iPhone, met alle adressen en telefoonnummers erin, met een paar

sociale media, een aantal digitale boeken en games, veel foto’s, een enkel filmpje, veel nieuwssites en een paar van die handige apps. Mijn accu had nog stroom. En op één of andere manier had ik daar diep in de grond zelfs bereik. Had internet mij dan geholpen om mijn angst in toom te houden?

AA

RT

MA

K is

pre

dik

ant b

ij K

erk

Zond

er G

renz

en e

n in

itiat

iefn

emer

va

n M

omen

Taal

, beg

elei

din

g b

ij sl

eute

lmom

ente

n.

NUMMER 6 – JULI 2019 2 1

Deze Duitse lintenprinter is een icoon uit een vervlogen tijd. Heeft al lang een digitale vervanger (beter, sneller, goedkoper!). Die komt vast uit de jaren 1950/60, dacht ik. En ik zat er heerlijk over te fantaseren, vol zwartwitbeelden van nijvere bloemisten met wederopbouwkapsels, voor-overgebogen over het dampende apparaat. Maar toen bekeek ik de website van Erco uit Wuppertal. Ze maken de machines nog altijd (“die ideale Lösung für alle Floristen”). Als relikwieën van een ambachtelijk verleden. Digitaal is zoveel gemakkelijker, maar soms wil je even dwars door de tijd heen stappen – geldt ook voor floristen.

– Guus Sluiter

GUUS SLUITER,

DIRECTEUR VAN

NEDERLANDS UITVAART

MUSEUM TOT ZOVER,

IN AMSTERDAM,

BESPREEKT EEN

FUNERAIR KUNSTWERK.

Lintenprinter van de firma Erco, circa 1980, schenking van Bon Fleur, Diemen, 2019

(collectie Museum Tot Zover; foto Peter Lange)

De voordelen van zelf printenDaar kunt u met ons van op aan!

Gildenveld 503892 DJ Zeewolde

036 549 05 80sales@denb.nl

www.denb.nl

Uw rouwdrukwerk in eigen huis produceren biedt alleen maar voordelen!

Persoonlijk rouwdrukwerkU legt zelf, als geen ander, de emoties van de nabestaanden in het rouwdrukwerk. Hierdoor wordt het rouwdrukwerk puur en persoonlijk.

Onderscheidend rouwdrukwerkU maakt uw eigen, unieke rouwdrukwerk. Hiermee onderscheidt u uzelf! Stel uw eigen collectie samen en bespaar tevens op voorraad!

Duurzaam rouwdrukwerkBepaal zelf hoe duurzaam u produceert. Print bijvoorbeeld op gerecycled papier. Ook scheelt zelf opmaken en printen heen en weer rijden, wat bijdraagt aan een beter milieu!

Alles in eigen handU produceert uw rouwdrukwerk fl exibel en onafhankelijk van derden. Hiermee bespaart u tijd en geld en houdt u zelf controle over het proces en de kwaliteit.

Interessant verdienmodelMet onze printoplossingen op maat is een eigen printer voor iedereen binnen bereik. Het zelf opmaken, printen en afwerken van uw rouwdrukwerk biedt een zeer interessant verdienmodel!

PREMIUMPARTNER

GRAPHIC ARTSPARTNER

direct e� ect

Met uw eigen printer verzorgt u: unieke rouwkaarten persoonlijke enveloppen dankkaartjes bidprentjes programmaboekjes liturgieën gepersonaliseerde kaarsen banners/kistlopers fl yers/brochures uitnodigingen briefpapier visitekaartjes

Uw eigen drukkerij in huis!

d&b ondersteunt u met alles om van zelf printen een succes te maken:

printers accessoires verbruiksmaterialen afwerkapparatuur (snij- en

foliemachines) gecertifi ceerde technische

dienst 16/7 service onderhoud training InDesign/Photoshop maatwerktrainingen werkplekondersteuning bijzondere producten

Aan d&b heeft u meer!

In onze unieke showroom kunt

u alle apparatuur in werking

zien. Plan uw bezoek, of vraag

uw gratis inspiratiepakket aan!

https://www.denb.nl/

plan-een-afspraak

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG NUMMER 6 – JULI 20192 2 2 3

BEELD EN GELUID

Muziek bij het afscheid: knip wel even het applaus uit de YouTube-clip

Zelf een powerpointpresentatie maken voor een uitvaart? Muziek afspelen via de telefoon en een beetje ruis voor lief nemen? Of liever echte geluidsprofessionals inhuren? “Het kost een paar honderd tot een paar duizend euro, maar dan heb je wel kwaliteit.”

TEKST MARJON WEIJZEN BEELD SHUTTERSTOCK

aags voor de uitvaart de cd’s testen is niet meer van deze tijd. Aanleveren van muziek als mp3-bestand is standaard. Jongeren vinden dát al weer achterhaald. Zij halen alles van

Spotify of YouTube. Het gesleep met cd’s kost niet alleen de uitvaartverzorger extra tijd: de familie moet dikwijls ook diep graven om originele cd’s op te duikelen. Kan dat niet handiger?

D

laptop, boxen en eventueel een tv-scherm mee. Haar man installeert en bedient die. “De investering haal je er in een paar keer uit”, rekent ze voor, “ik denk dat je voor zo’n 950 euro een goede box, afspeelapparatuur en de benodigde software hebt.” Douma is zo enthousiast dat ze komend najaar samen met Jeanine Tucker (Finesse Uitvaartbegelei-ding) start met workshops Uitvaart fotopresentaties. MULTIMEDIABEDRIJVENUitvaartverzorger Dirk Timmer (Via Humana, Nunspeet) denkt er heel anders over. Hij heeft een achtergrond als theatertechnicus. Juist omdat de beeld- en geluidsappa-ratuur zich razendsnel ontwikkelt, huurt hij liever geluids-mensen in. “Van een multimediabedrijf met ervaring in de uitvaartbranche.” Als je de apparatuur niet dagelijks inzet, haal je de investering er niet uit, is zijn overtuiging. “Morgen is er weer iets beters, of zijn bijvoorbeeld de frequenties voor draadloos gebruik veranderd, waardoor er storingen optreden. Het kost een paar honderd tot een paar duizend euro, maar dan heb je wel kwaliteit. En zelf kun je je aan-dacht richten op de familie.”

Timmer heeft zelf wel een geluidbox/annex muziekspeler voor bij het graf of in kleine ruimtes. Ook heeft hij appara-tuur waarmee hij mp3-bestanden kan omzetten naar cd, en vice versa. “Maar dat kun je een bedrijf dat je inhuurt ook laten doen.” Over uitvaartverzorgers die muziek afspelen via hun telefoon (verbonden met een box via bluetooth) zegt hij: “Het is beter dan niets.” Hem doet het pijn aan de oren. Ook ergert hij zich aan ruis, of erger nog, applaus, dat

FOTOMINDThea Douma van Uitvaartverzorging Rivierenland (in Beesd) werkt het liefst met haar eigen powerpointpresentaties, ook met eigen apparatuur als dat nodig is. Powerpoints maakte ze altijd al graag. Ze maakt de presentaties nu, met een speciaal programma, voor haar afscheidsdiensten. “De crematoria hier in de buurt zijn er dol op”, lacht ze. “De aulamedewerker hoeft namelijk alleen de spatiebalk te bedienen.” Ze levert ze aan via Wetransfer en mailt een

draaiboekje met de slides mee. Ze ontzorgt niet alleen de aulamedewerker, maar vooral ook de familie. “Die

moet geen stress krijgen van het aanleveren van foto’s en muziek of van het maken van een afscheidsvideo.”

Douma maakt meestal een presentatie voor de hele dienst. De familie hoeft alleen de foto’s en de muziek aan te leveren. In kerken, aula’s of andere locaties waar geen of maar beperkte afspeelapparatuur is, neemt ze zelf een

onbedoeld wordt afgespeeld bij muzieknummers die van YouTube of Spotify gedownload zijn. “Vaak zijn dat live- optredens. Die moet je goed controleren. Je kunt bijvoor-beeld aan het crematorium doorgeven: ‘starten na 5 secon-den en stoppen na 2 minuut45’, vlak voor het applaus.” Zelf schoont hij de muziekstukken voor hij ze doorzet.

Wat doet hij bij locaties die alleen cd’s kunnen afspelen? Timmer: “Ik zou mijn eigen spullen in de achterbak leggen en een assistent meenemen. Want mijn ervaring is dat dergelijke begraafplaatsen vaak een goedbedoelende medewerker de muziek laten bedienen, die er totaal geen verstand van heeft.” Hij zucht. “Ik denk dan wel: kom op begraafplaats. Voor drie tientjes koop je bij de Blokker een cd-speler met een usb-ingang.” WEB Uitvaartfotopresentaties.nl

UITVAARTFOTOPRESENTATIE

Een presentatie voor de hele dienst bestaat bijvoorbeeld

uit een openingsbeeld (bijvoorbeeld: de rouwkaart),

foto’s van de sprekers met de overledene, misschien een

of twee videofilms, bestaande uit zo’n 20 tot 30 foto’s tij­

dens een muzieknummer. Thea Douma: “Kies de belang­

rijkste muziekstukken niet bij het binnen­ of uitlopen. Die

zet je in het midden van de dienst met rustig beeld erbij.”

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG NUMMER 6 – JULI 20192 4 2 5

BGNUNieuws valt onder de verantwoordelijkheid van BGNU, niet van Brancheblad Uitvaartzorg.

BRANCHEVERENIGING GECERTIFICEERDE NEDERLANDSE UITVAARTONDERNEMINGEN

Postbus 484, 3500 AL Utrecht | T 070 - 364 75 00 | F 070 - 345 90 23 | E info@bgnu.nl | I www.bgnu.nl

om duurzaamheid in praktijk te brengen in uw eigen bedrijf. Een verslag van de bijeenkomst leest u op bgnu.nl.

Position paper duurzaamheidHet is tijd om stappen te zetten, ook op brancheniveau: BGNU en Stich­

NU

Bakens verzetten

“Als u dit leest zeil ik op zee. Net als BGNU verzet ik de bakens. Bijna letterlijk in mijn geval. Mijn vakantie vormt een break in mijn werkzaam­heden voor BGNU. Ik blijf directeur en ik blijf gaan voor belangenbehartiging voor de uitvaart­branche. Ik krijg er de representatieve en verbin­dende taken van oud­voorzitter Paul Koeslag bij.

Ik heb veel zin in die nieuwe taken! Het vereist wel een herijking van mijn takenpakket. Ik verzet dus de bakens. Ieder bedrijf dat toekomst­bestendig wil blijven moet regelmatig zijn bakens verzetten. In de 21ste eeuw moet ook iedere organisatie zich voortdurend aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen. Dus steeds de bakens herijken en waar nodig verzetten. Ook na een periode van hard werken is het belang­rijk de bakens te verzetten: je tijd nemen voor ontspanning, genieten, regeneratie. Zo houd je het vol. Zo blijf je duurzaam inzetbaar. Zowel persoonlijk, als bedrijfsmatig verzetten we dus – als het goed is – regelmatig onze bakens. Ik ontspan en geniet nu op zee. Ik zie u – zo fris als een hoentje – weer in september.”

Heidi van Haastert

Directeur

ting GreenLeave presenteerden de position paper Uitvaartbranche wil

meer aandacht voor duurzaamheid. Dit paper werd uitgereikt aan Anja van Wingerden, directeur Après la Vie Academie en rondgestuurd naar lokale, regionale en landelijke media.

Tijdelijk voorzitter

BGNU bestuurslid sectie klein Antoinette Steenbeek hanteert de voorzittershamer tot septem­ber. Het bestuur kiest tijdens de bestuursbijeenkomst van 4 sep­tember, de roulerende voorzitter voor het komende jaar. Directeur Heidi van Haastert is voortaan het boegbeeld van BGNU.

Nieuw rouwcentrum AlexanderJeroen en Roxanna Salet van Salet Uitvaartverzorging openden klein­schalig Rouwcentrum Alexander in Rotterdam ­ het Lage Land. Er zijn drie 24­uurskamers en een afscheidsruimte waar groepen tot honderd mensen afscheid kunnen nemen.

BERICHTEN

DementieCognitie­ en gedragswetenschap­per Paul Jansen (Dementiewijs| Anneke van der Plaats Foundation) gaf tijdens de laatste ledenverga­dering tips voor de omgang met mensen met dementie. Ze zijn na te lezen op bgnu.nl.

NetwerkEvent 18 juniGeen greenwashing, maar echt het verschil maken. Esther Molenwijk van GreenLeave gaf – in de Week van de Duurzaamheid ­ handvatten

VRAAG AAN

‘Digitaal overlijden, geregeld in de (Uitvaart)wet?’

“De samenleving digitaliseert sneller dan de overheid. Nu de Wet op de lijkbezorging wordt aangepast moeten digitale aspecten niet vergeten worden. In tegendeel, het is een kans om ook de digitale aspecten van overlijden goed te regelen.

Als iemand overlijdt is die nog niet zomaar ‘digitaal overleden’.

De opslag van persoonsgegevens bij digitale overheids­diensten gebeurt vaak dubbel en gefragmenteerd. Er gaat nogal eens wat mis in de registratie van de overheid waar­door nabestaanden bijvoorbeeld nog steeds (digitale) post ontvangen op naam van een overleden dierbare: belastin­gaanslagen bijvoorbeeld.

Online identiteitVorig jaar heb ik een initiatiefnota naar het kabinet gestuurd met als doel dat iedere Nederlander online een identiteit krijgt en meer regie over zijn of haar persoons­gegevens. Deze online identiteit moet wettelijk verankerd

worden. Hij kan bijvoorbeeld onderdeel worden van de Basis Persoons Registratie.

Digitaal overlijdenDaarnaast moet er bij wijziging van bestaande wetten, zoals de Wet op de lijkbezorging, aandacht zijn voor di­gitalisering. Daarom heb ik minister Kajsa Ollongren van BZK gevraagd om de digitale aspecten van overlijden mee te nemen. Een voorbeeld. Ze heeft het voornemen om het woord ‘lijk’ niet meer te hanteren. Dan moeten we er ook voor zorgen dat dat ook niet meer gebruikt wordt in de digitale communicatie van de overheid.

Welke wet?Ik heb de minister gevraagd welke aspecten er in de Wet op de lijkbezorging geregeld zouden kunnen worden en welke in andere wetten. Ik wil dat minister Ollongren dat bekijkt en afstemt, onder andere met haar collega van Justitie en Veiligheid.”

Jan Middendorp

Tweede Kamerlid VVD en initiatiefnemer nota Online identiteit

STELT ZICH VOOR

Andja Bratić, Art of Goodbye:

“Als duurzame Funeral Developer ont­werp ik de #outofofficeforever, voor wie nu al zijn uitvaart én zijn online herinne­ringen goed wil regelen. Voor nabestaan­den verzorgen we de mix van het fysieke afscheid en het afscheid van de digitale persoonlijkheid van hun dierbare. Gedreven door de kringloopeconomie ontwikkelde ik – volgens de zero waste lifestyle ­ de zero waste uitvaart. Gebruik bijvoorbeeld je eigen Tesla als rouwauto! We sloten onlangs een exclusieve overeenkomst met Europa’s grootste vloot Tesla Model S wagens (zwart én wit...), zodat de stoet volgauto’s ook gegarandeerd milieuvriendelijk is. Ik werkte meer dan twintig jaar als marketing manager en online project manager, onder andere als expat in de Verenigde Staten. Na de inspirerende opleiding van Après la Vie Academie sluit ik me natuurlijk aan bij SKU. Intussen is Art of Goodbye kennismakingslid van BGNU, om dichtbij het vuur te zijn van alles dat onze branche zo dynamisch maakt.”

2 OKTOBER, 16-19 UUR BGNU NetwerkEvent

met Anne Marie Scheepers van SCHMUHL

Meer agenda: bgnu.nl/evenementen

AGENDA 2019

I N M E M O R I A M

Johan Nijkamp

Meer dan twintig jaar geleden ­ na bij de marechaussee te hebben gewerkt en als uitvaartleider bij het toenmalig Smelt in Hengelo en het Varvik in Enschede ­ begon

Johan Nijkamp in Enter zijn eigen bedrijf: Nijkamp Uitvaartzorg. Hij werkte voor, zijn vrouw achter de schermen en daarin vulden ze elkaar perfect aan. Na een half jaar hard werken kwam er al personeel, de aula Salem in Eibergen werd overgenomen en aula Het Richtershuis in Haaksbergen werd tien jaar lang beheerd. In 2012 kocht Nijkamp een eigen pand in Enter en zijn laatste project was het beheer over aula het Lentfert in Rijssen. Nijkamp was een hardwerken­de, sociale en warme man. Hij keek als uitvaartleider, in het organiseren van lichtjesavonden en bij zijn andere vrijwilligerswerk over achtergrond en religie heen, zocht de verbinding en de mogelijkheden. Nijkamp Uitvaartzorg was sinds eind 2017 lid van BGNU. Als het even kon was Johan Nijkamp bij de vergaderingen. Hij werd slechts 57.

BRANCHEBLAD UITVAARTZORG2 6

Collegiale dienstaanbiedingen

GRONINGEN StadskanaalJ. Stout uitvaartverzorgingSteenhouwer 15, 9502 EV Stadskanaal Tel. 0599-612482 W: www.stoutuitvaartverzorging.nlTevens; Musselkanaal, Mussel, Ter Apel, Zandberg, 1e en 2e Exloërmond, Borger, Nieuw Buinen, Buinerveen, Drouwenermond, Drouwenerveen, Gasselternijveen en Gieterveen.

DRENTHE

EmmenUitvaartverzorging DLE Emmen B.V., Meerdijk 88, 7825 TH Emmen Postbus 80, 7800 AB Emmen. Tel. 0591-611146 (dag en nacht bereikbaar), Fax 0591-641222Verzorging door Drenthe en Oost Groningen.

OVERIJSSEL EnschedeVredehof Uitvaarverzorging B.V.Dhr. P. SwierPostbus 69, 7500 AB EnschedeTel. 088-1198200E: info@vredehof.nlW: www.vredehof.nlVestigingen in Enschede, Glanerbrug, Losser, Neede, Goor, Almelo, Rijssen, Holten, Enter, Bathmen en Deventer

HardenbergUitvaartverzorging Vasse, Kantoor- en bezoekadres: Oldemeijerweg 3 te Rheeze-Hardenberg.Postadres: Postbus 131, 7770 AC Hardenberg.Tel. 0523-261454, Fax 0523-264110E: info@vasse-uitvaart.nlVerzorging door heel N.O. Overijssel.

GELDERLAND

ApeldoornMonuta Uitvaartverzorging N.V.Dhr. J. MeijboomPostbus 20, 7300 AA ApeldoornTel. 055-5391264E: jmeijboom@monuta.nlW: www.monuta.nl

ApeldoornBegrafenisonderneming Rouwenhorst B.V., Chr. Geurtsweg 24-26, 7335 JV Apeldoorn,Tel. 055-5414089, Fax 055-5412757E: info@rouwcentrum-rouwenhorst.nlW: www.rouwcentrum-rouwenhorst.nlDhr. M. Laponder, directeurApeldoorn en omliggende dorpen.

Harderwijk / Ermelo / Nunspeet e.o.Rouwcentrum Schaftenaar Deventerweg 103, 3843 GC HarderwijkTel. 0341-415098 E: info@rouwcentrumschaftenaar.nl

UTRECHT

BenschopUitvaartverzorging MidlandDhr. R. VeweijBenedeneind Noordzijde 458, 3405 CE Benschop

Tel. 06-53536888E: info@uitvaartverzorgingmidland.nlW: www.uitvaartverzorgingmidland.nlOok beschikbaar als freelance uitvaar-tondernemer

UtrechtUitvaartverzorging Agterberg,Wolter Heukelslaan 50, 3581 ST Utrecht, Tel. 030-2510982, Fax 030-2511141G.J.H. Daalhuisen.E: info@agterberg.nlW: www.agterberg.nl

Utrecht / Vleuten / De MeernBarbara UitvaartverzorgingEgginklaan 51, 3527 XP UtrechtNieuwe Vaart 5, 3451 AH VleutenTel. 030-296 66 06E: info@barbarauitvaart.nlW: www.barbarauitvaart.nlVoor alle collegiale diensten in Utrecht, Leidsche Rijn, Vleuten en De Meern

NOORD­HOLLAND AmsterdamUitvaartverzorging A. de Jong, Cliostraat 42, 1077 KJ AmsterdamSloterweg 1184, 1066 CV Amsterdam Tel. 020-6761337E: dejong@uitvaart.nl W: www.uitvaartcentrum.amsterdamVerzorging aangiften en dragers.

DuivendrechtUitvaartverzorging Meijer-Dam, Clarissenhof 29, 1115 CA DuivendrechtTel. 020-6992382, Fax 020-6951491E: meijer-dam@planet.nl

HilversumUitvaartverzorging J.J. Dekker & Zn. B.V.,Van Riebeeckweg 45, 1212 EH HilversumTel. 035-6835523, Fax 035-6836517.E: info@dekker-uitvaart.nl

HoofddorpDunweg UitvaartzorgAchterweg 40, 2132 BX HoofddorpPostbus 189, 2130 AD HoofddorpTel. 023-5633544E: info@dunweg.nlW: www.dunweg.nl

HuizenDe Groot Uitvaart, Havenstraat 23-25, 1271 AB HuizenTel. 035-5254363E: info@degrootuitvaart.nlW: www.degrootuitvaart.nlOntvang- en rouwkamers, 24-uurs familiekamers, verzorging in ’t Gooi

ZUID­HOLLAND

AlblasserdamDe Drechtstreek & van den Dool, UitvaartverzorgingKerkstraat 205, 2953 GJ AlblasserdamTel. 078-6919128E: sliedrecht@drechtstreek.nlW: www.drechtstreek.nlEigen uitvaartcentrum op de begraafplaats

Den HaagUitvaartverzorging J. Henning b.v. anno 1885, Bautersemstraat 1, 2518 PC Den HaagTel. 070-3454810E: info@henning-uitvaart.nl W: www.henning-uitvaart.nl

Den HaagFa. A. H. Kerkhof & Zn,

Uitvaartzorg sinds 1892. Kantoor: Groot Hertoginnelaan 227, 2517 ET Den HaagTel. 070-3451676, Fax 070-3646672E: firma@kerkhof-uitvaartzorg.nlW: www.kerkhof-uitvaartzorg.nlBeschikbaar: Rouwcentrum Sorghvliet, Stijlvol klassiek “Haags”, Groot Herto-ginnelaan 1 (Centrum). Rouwcentrum Waldeck, Oude Haagweg 28 (Loosdui-nen) Multi-religieus. Persoonlijke dienst-verlening. Vnl kerkelijke uitvaarten. Multi-religieus georiënteerd.

Krimpen a / d IJsselStoppelenburg Uitvaartverzorging, Populierenlaan 122-A, 2925 CV Krimpen a / d IJssel. Verzorging voor de gehele Krimpenerwaard en Capelle a / d IJsselTel. 0180-522255E: uitvaart@stoppelenburg.nlW: www.stoppelenburguitvaart.nl

PapendrechtDe Drechtstreek, UitvaartverzorgingAdm. de Ruyterweg 21, 3354 XA Papendrecht Tel. 078-6151941E: sliedrecht@drechtstreek.nlW: www.drechtstreek.nlEigen uitvaartcentrum op de begraafplaats.

RidderkerkDe Drechtstreek, F. Timmers Uitvaartverzorging BV, Jan Luijkenstraat 6, 2985 BV RidderkerkTel. 0180-422315, Fax 0180-420127E: info@timmersuitvaart.nl W: www.timmersuitvaart.nl

RotterdamVan der Spek UitvaartDhr. J.M. van der SpekPostbus 8805, 3009 AV RotterdamTel. 010-4479900E: info@vanderspekuitvaart.nlW: www.vanderspekuitvaart.nl

SliedrechtDe Drechtstreek, Uitvaartverzorging.Jan Steenstraat 71, 3362 XH SliedrechtTel. 0184-412418E: sliedrecht@drechtstreek.nlW: www.drechtstreek.nlEigen uitvaartcentrum nabij de begraafplaats.

ZEELAND

MiddelburgAdagio Uitvaartzorg in ZeelandMw. M. VerstratenBuitenhovelaan 1, 4337 HJ MiddelburgTel. 0118-612868E: info@adagiouitvaartzorg.nlW: www.adagiouitvaartzorg.nlEigen rouwcentrum genaamd Rouwcentrum Adagio

OosterlandUitvaartzorg Steijn - de VliegerJ.M. SteijnWilgenstraat 12, 4307 DA OosterlandTel. 0111-402000E: info@uitvaartdevlieger.nlW: www.uitvaartdevlieger.nl Dienstverlening Schouwen Duiveland, Tholen, Goeree Overflakkee, Noord Beveland.

NOORD­BRABANT Den BoschBijnen & Kramer UitvaartverzorgingHet Uitvaarthuis

Jacob van Maerlantstraat 100,5216 JM ‘s-HertogenboschTel. 073-6139396, fax 073-6139416, E: info@bijnenkramer.nlW: www.bijnenkramer.nl

Den Bosch / Vught / Rosmalen / Tilburg / WaalwijkBijnen Uitvaartverzorging,Wolfskamerweg 16, 5262 SJ Vught, Tel. 073-6562379, fax 073-6569894, Brucknerlaan 20, 5011 DN TilburgTel. 013-4553379 E: info@bijnenuitvaartverzorging.nlW: www.bijnenuitvaartverzorging.nl Den BoschSt. Jan UitvaartverzorgingHet UitvaarthuisJacob van Maerlantstraat 100, 5216 JM ‘s-HertogenboschTel. 073-6139252, fax 073-6125237E: info@uitvaartverzorger.nlW: www.uitvaartverzorger.nl

Den BoschKlopper & Kramer Uitvaartzorg,Salvador Allendelaan 5, 5231 BZ ’s Hertogenbosch, Tel. 073-6420281E: info@klopperenkramer.nlW: www.klopperenkramer.nl

Den DungenKoenen Oel UitvaartverzorgingDhr. J.A. Koenen-Oel / Dhr. K.H.Oel-KoenenPostadres: Kruidnagel 6, 5275 KR Den DungenTel. 073-5943766E: info@koenen-oel.nlW: www.koenen-oel.nl“Mortuarium Den Dungen”, Litserstraat 40, Den Dungen“Afscheidshuis Schijndel”, Gasthuisstraat 31a, Schijndel

OssUitvaartverzorging Van Lith B.V., Docfalaan 2, 5342 HZ Oss, Tel. 0412-623173, fax 0412-641155. E: contact@uitvaartverzorgingvanlith.nlW: www.uitvaartverzorgingvanlith.nlVerzorging in Oss en omgeving en gebied Maas en Waal. Beheerder ‘Stadsmortuarium Oss’.Beheerder ‘Herinneringshuis Van Lith’.

LIMBURG

EchtPeusen Uitvaartzorg – CrematoriumUitvaartcentrum EchtBellekeweg 37, 6101 JZ EchtUitvaartcentrum Susteren Kloosterstraat 9, SusterenPostbus 31, 6100 AA EchtTel. 0475-486100E: info@peusen.nlinfo@crematoriumechtsusteren.nlW: www.peusen.nl www.crematoriumechtsusteren.nlI.H.A. Peusen

MaastrichtUitvaartverzorging Sassen / Dielemans / Dickhaut, p / a St. Maartenslaan 44-48, 6221 AZ Maastricht Tel. 043-3215802 / 043-3432555 / 043-3212000, Fax 043-3210880E: info@sassenuitvaartverzorging.nl W: www.sassenuitvaartverzorging.nl

27

“Ze hadden onze naam doorgekregen via het netwerk van de schoondochter. Wij wisten meteen dat we het wilden doen, al kenden we de Zwitserse uitvaartcul-tuur niet. We hebben de volgende dag eerst de kaart gemaakt en zijn daarna afgereisd naar Zwitserland. Snel en onzichtbaar cremeren is het daar. Geen mooie rouwauto’s, geen kist bij de uit-vaart. Het was topsport om alle leveran-ciers te overtuigen van de Nederlandse aanpak! Nadat we een geschikte locatie hadden, zijn we nog eens heen en weer gevlogen. Zeven dagen na overlijden werd de kist binnengedragen voor een prachtig persoonlijk afscheid in het bij-zijn van de 120 ingevlogen genodigden.”

MEER VAN LUZERN, ZWITSERLAND

Amber Cavalli (deed de uitvaart binnen 6 dagen, in 250 uur met collega’s Nicole Visser en Hanneke Meijerink)

TEKST MARJON WEIJZEN BEELD AMBER CAVALLI

OOK TROTS OP EEN NIEUWE AANSCHAF OF DIENST?

Mail naar: redactie@branchebladuitvaartzorg.nl Misschien zetten we u volgende keer

een pluim op de hoed.

Uitvaart in Zwitserland

NUMMER 6 – JULI 2019

NUMMER 6 – JULI 2019 2 9

NOG EENMAAL IN ONS MIDDENMasterscriptie Theaterstudies, Diederik Imfeld, UvA, 2018

Is internet het publieke schouwtoneel van weleer? Diederik Imfeld onderzocht het laatste ‘optreden’ van verschillende generaties toneelspelers in Nederland. Eind 19e eeuw werd het publiek deel-genoot van het uitvaartritueel, met de Amsterdamse Stadsschouw-burg als middelpunt. De status van toneelspelers is tegenwoordig klein en bijgevolg ook de uitvaart. Is het spel over?

Laura Cramwinckel van De Funeraire Academie en

Museum Tot Zover bespreekt een onderzoek uit de

online scriptiedatabase: totzover.nl/scripties.

Handboek voor uitvaartfotografen

Boukje Canaan, afscheidsfotograaf in Boxtel, weet zich te profileren. Ze lanceerde een keurmerk (‘gecertificeerd afscheidsfotograaf’), een landelijk platform (‘Afscheidsmomenten’), haar eigen oplei-ding (‘Bekwaam afscheidsfotograaf’) en nu dus ook – via crowdfunding – een handboek voor afscheids-fotografen. Dat leest als het studieboek voor die

opleiding. Met hoofdstukken over hoe te fotograferen, hoe je te gedragen en hoe je onderneming op te zetten als afscheidsfotograaf. Ook is er veel aandacht voor hoe rouw werkt. Als uitvaartverzorger ga je zo’n studieboek niet doorspitten. Wel maakt het duidelijk dat uitvaartfotograaf een vak is. Dat je ‘ome Henk’ behoorlijk (over?)belast als je die vraagt een paar foto’s te schieten tijdens de uitvaart. En dat ook een willekeurige fotograaf behoorlijke missers kan maken, in technische en sociale zin. Door in de weg te lopen, of door zich juist te bescheiden op te stellen, door belangrijke momenten te missen of door zonder expliciete toestemming foto’s te delen. Het hoofdstuk over rechten en privacy is zeker ook voor uit-vaartverzorgers relevant. Als u een afscheidsfotograaf inhuurt, bent u immers verantwoordelijk. Ook is het goed om nog eens het belang te onderstrepen dat het vastleggen van een uitvaart kan hebben, om gedeelde herinneringen vast te leggen en, al bladerend, nieuwe op te roepen. [Marjon Weijzen]

Boukje Canaan, Dat fotografeer je toch niet?! – handboek voor fotograferen bij afscheid (Afscheidsfotograaf.nl) € 29,50.

Web afscheidsfotograaf.nl/cfboek

Gek van woede en verdrietInternationaal bestseller-auteur Lisa Appignanesi vertelt over de woede en rouw na de dood van haar man. Ze vergelijkt rouw-processen van meerdere generaties in haar familie en

citeert grote namen als De Beauvoir en Freud maar ook John Cleese. Een persoonlijk verslag van haar eigen zoektocht en een analyse van het universele van rouw. [Maria de Greef]

Lisa Appignanesi, Alledaagse waanzin (Uitgeverij De Bezige Bij, 2018)

€ 23,99. E­book: € 12,99.

Geen gedoe over de erfenisVermakelijke anekdotes over de juridische voetangels en klemmen in het notarieel recht. De titel doet – ten onrechte – vermoeden dat dit zaken betreft die bij het regelen van een uitvaart

spelen, en waarmee je mogelijk als uitvaartondernemer geconfron-teerd wordt. Meer voor het notariaat dan de uitvaartzorg. [Pauline Baijer]

Bernard Schols, Heidi Klijsen, Voorkom ruzie bij de kist (Anderz, 2019)

€ 20. E­book: € 15,99.

hetmoment.nu

Docendo Opleidingen (onderdeel van ZDG) heeft de opleidingsactiviteiten van Het Moment overgenomen. Het Moment is de opleiding voor zingeving & rituelen. Om de propositie van Het Moment beter inhoud en vorm te geven, introduceren we een nieuwe visuele identiteit die binnenkort volledig wordt uitgerold.

Vanaf nu onderdeel van Docendo Opleidingen

Adv_het moment_A4_1-1_v3.indd 1 13-06-19 10:27

3 0 BRANCHEBLAD UITVAARTZORG

T/M 19 JANUARI 2020Tentoonstelling De laatste aaiUitvaartmuseum Tot ZoverTOTZOVER.NL

27 SEPTEMBERRoadtrip Trends en Toekomst CAMPUSFUNERAIR.NL

2 OKTOBERBGNU NetwerkEventBGNU.NL

20-22 NOVEMBERVakbeurs FunéraireParijs, FrankrijkSALON-FUNERAIRE.COM

29 NOVEMBER Roadtrip Guerrilla-marketing voor uitvaart-gerelateerde organisatiesCAMPUSFUNERAIR.NL

2020 26-28 MAARTTanexpoBologna, ItaliëTANEXPO.COM

22-24 JUNI16th World convention &conference Fiat-IftaYokohoma, JapanWWW.THANOS.ORG

COLOFON

6 - juli 2019Brancheblad Uitvaartzorg, een uitgave van BGNU. Vakblad voor uitvaartprofessionals met een onafhankelijke journalistieke redactie. Verschijnt 10 keer per jaar.

REDACTIE drs. John Hermse (eindredactie), ir. Marjon Weijzen (hoofdredactie), Ingeborg van den Wijngaart.AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Hans Basten, Pauline Baijer, Reyer Boxem, drs. Laura Cram-winckel, Maria de Greef, ds. Aart Mak, mr. Marliz Schellekens, drs. Guus Sluiter, Nynke Thien en Shutterstock.UITGEVER EN EIGENAAR Performis BV in opdracht van Branchevereniging Gecertificeerde Nederlandse Uitvaartondernemingen BGNU. www.bgnu.nl; info@bgnu.nl. Performis BV, Postbus 2396, 5202 CJ ’s-Hertogenbosch; Tel: (073) 689 58 89. www.performis.nl; branchebladuitvaartzorg@performis.nl ABONNEMENTEN Jaarabonnement: € 99,77; studentenabonnement € 38,99; kennismakingsabonnement (3 nummers) € 19,72. Losse nummers: € 10,78 (incl. bezorging en excl. btw). Zie voor de algemene leverings-voorwaarden en bestellingen: www.branche-bladuitvaartzorg.nl. Abonnementenadministratie: branchebladuitvaartzorg@performis.nl. Elk lid van de BGNU ontvangt één abonnement kosteloos.ADVERTENTIES Sales & Services, Postbus 2317 1620 EH Hoorn, Tel: (0229) 21 12 11 administratie@salesandservices.nl ONTWERP Studio Jorrit van Rijt, UtrechtISSN 2213 4921RECHTEN EN AANSPRAKELIJKHEID Alle rechten op de inhoud van deze uitgave behoren toe aan de uitgever. Overname, kopiëren, of op een andere wijze vermenig vuldigen van artikelen is alleen toegestaan na voorafgaande schrif telijke toe-stemming van de uitgever. De uitgever is niet aansprakelijk voor de gevolgen van eventuele omissies in deze uitgave.REDACTIECOMMISSIE De redactiecommissie representeert de Nederlandse uitvaart branche. De leden denken mee en fungeren als denktank en klankbord. (v.l.n.r.) Wouter van Aaken (Dela), Pauline Baijer (uitvaartverzorger in Wassenaar en Voorscho-ten), Harm Kamphuis (Yarden), Loes Rooijakkers- Jeuken (Manuela Konings Uitvaartbegeleiding, Malden, docent uitvaart Docendo), Roel Stapper (Zuylen Uitvaartverzorging) en Meta Stevens (SENS uitvaarten in Utrecht, Netwerk Uitvaartvernieuwers)

→ → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → → →

VOLGEND NUMMER…en de liefde → verliefd op de uitvaartverzorger → ‘grafbezoek’ herdenk-sites → samen begraven of cremeren → het bedrijf moet door, ook als de liefde taant

Directeur Heidi van Haastert (links) overhandigde Anja van Wingerden, directeur van Après la Vie Academie, het position paper Uitvaartbranche vraagt meer aandacht voor duurzaamheid van branchevereniging BGNU en Stichting Green-Leave tijdens BGNU NetwerkEvent op 18 juni. → Wim Vlaanderen (oud-beheerder van begraaf-plaats Kranenburg in Zwolle) kreeg in Sepulkral-

kulturmuseum Kassel de Silberenedelnagel van voorzitter Matthaus Vogel voor de jaren van samenwerking, de studiereis naar Nederland en de lezingen die hij in Duitsland gaf over het uitvaartwezen in Nederland. In zijn dankwoord zei Vlaanderen dat hij in Duitsland veel leerde over aanleg, inrichting en beplanting. De Duitse cursus begraafplaatsbeheerder heeft hij naar Nederland meegenomen. → Na 21 jaar wijzigt de bedrijfsnaam Uitvaartbegeleiding Jacqueline Vegt in Ammoniet Uitvaartbegeleiding. De oude naam deed geen recht aan de vrouwen die met Jacqueline Vegt het bedrijf dragen: Henriëtte van der Knijff, Emmie van der Horst, Jacqueline Blanken, Thea van Tol, Esther van Rooijen (uitvaartbege-leiders), Ine Roeleven, Susan Stolwijk en Michou Kwanten (bureau-medewerkers, PR & communicatie). Per 1 augustus krijgen zij een man-nelijke collega: Sytze Geursen. → Klopper & Kramer Uitvaartverzorging (Nijmegen), CVU (Rotterdam) en Eer & Volharding (Delft, Den Haag) zijn toegetreden tot GreenLeave. → Carole Roks startte in Dieren Mae Uitvaart (Maatwerk, aandacht en eerlijk) en Conny van de Spreng begon in Eerbeek Laetur Afscheid & Zorg. Beiden werkten eerder in de (terminale) zorg en ze werken veelal samen. → Oud-Monuta medewerker Annemarie Dix begon in De Bilt Uitvaartzorg Annemarie Dix. → Freek Verheijen ging met pensioen en Tim van Bemmel (uit Vragender) en Renate Boerstal (Nieuw-Dijk) begonnen bij GUV Uitvaartzorg (Aalten). → Wim Cappers stopte na 25 jaar als (vrijwillig) hoofdredacteur van De Terebinth, tijdschrift voor funerair erfgoed. Cappers blijft schrijven over funeraire zaken, maar wil meer tijd besteden aan zijn andere passie: decemberfeesten.

Kantoor en administratie:Postbus 2087740 AE CoevordenTel.: (0524) 516 874mail: info@omko.nl

GESPECIALISEERD IN BEGRAAFPLAATS BENODIGDHEDEN

OMKO CONSTRUCTIEwww.omko.nl

Maakt werk

van uw maatwerk

ROUWMEDIA BY

256 pagina’s originelerouwadvertenties en rouwkaarten.

Kopzorgen? Die nemen wij van u over!

Als uitvaartverzorger bent u voor nabestaanden een rots in de

branding en helpt u belangrijke beslissingen te nemen ti jdens die

laatste, memorabele dagen. U staat dag en nacht klaar voor de

familie en wij alle dagen van de week voor

u! Hellenique heeft een bevlogen team dat

bijdraagt aan een waardig afscheid door de

rouwadvertenti e, rouwkaart, fotocarrousel

en de condoleancesite gedenkwaardig te

maken. Wij nemen u op dat gebied alle

kopzorgen uit handen. U hoeft alleen de

tekst op te geven en wij doen de rest zoals

opmaak, beeldbewerking, fotomontages,

opmaakproef, correcti es, printwerk en

aanlevering bij uitgevers. Dat alles uiteraard

met de snelheid en zorgvuldigheid die

nodig is. Zo kunt u zich bezig houden met

zaken waar u alle verstand van heeft !

Door te luisteren, praten, lezen en kijken hebben wij als

ontwerpers van rouwkaarten, rouwbrieven en rouwadvertenti es

steeds meer mogelijkheden ontwikkeld om naast de traditi onele

opmaakvormen in beeld, tekst en symboliek

dicht bij de overledene te komen. De

gids staat vol met voorbeelden van

advertenti es en rouwkaarten waarmee we

u inspireren. Kleur of zwart-wit, ingetogen

of opvallend, met of zonder foto. En met

onze uitgebreide overzichtelijke bibliotheek

van gedichten en kennisgevingsberichten

helpen we u makkelijk keuzes te maken. Het

belangrijkste is dat de advertenti e en kaart

passen bij de overledene. Samen willen we

de juiste snaar raken in een laatste vaarwel.

Bel voor een exemplaar van de gids met

onze klantenservice: 088 799 7000

256 pagina’s originele

familie en wij alle dagen van de week voor

Molenstraat 3a, 3882 AC Putten (NL) | Telefoon 088 799 7000 | hellenique@rouwmedia.nl | www.rouwmedia.nl