Het Twijfelexperiment1. Samenvatting

De tienjarige Vicky droomt van een ‘gewoon’ leven. Ze heeft een gehandicapte zus, Mitty, die speciale aandacht vraagt. Vicky wilt niets liever dan een alledaags leven in een gewoon gezin. Het gezin van Vicky lijkt heel normaal. Een Engelse moeder, een hardwerkende vader en drie dochters, waarvan er één geestelijk gehandicapt is, de ander scheel kijkt en de derde lijkt onschuldig. Doordeweeks gaan Bess en Vicky ‘gewoon’ naar school. Bess heeft van meneer Duyfjes de vraag gekregen of zij voor hem wilt schoonmaken. Meneer Duyfjes heeft namelijk altijd schoongemaakt bij Pollewop, maar is daar nu echt te oud voor geworden. Vicky heeft geld gestolen uit de spaarpot van Bess en moet van Bess daarom meehelpen met schoonmaken. Daarmee lost ze haar schuld af. Op zaterdag gaan ze naar de scouting, waar ze knopen leren maken en wandelen door de natuur. Het gezin rijdt Mitty elk weekend van en naar het tehuis waar ze verblijft.

Vicky heeft tijdens een uitje in Amsterdam de naam van René Descartes gezien op een huis. Daarom gaat ze opzoek naar informatie over hem in haar encyclopedie. En die vindt ze. René Descartes zegt dat je aan alles moet twijfelen en alles wat je niet zeker weet moet je onderzoeken, dus doet Vicky dat ook.Vicky haalt al haar kennis uit het woordenboek en de encyclopedie. Dit zijn boeken die, volgens Vicky, vol staan met feiten die zij kan gebruiken. Deze pas verworven kennis om niet alles voor waar aan te nemen past ze toe in een werkstuk over apen. Ze heeft een documentaire gezien over een groep apen, die een ritueel hebben. Dat is volgens Vicky vreemd, want op godsdienstles leert ze dat alleen mensen rituelen hebben en daardoor van een hogere soort zijn. Ze vergeet haar naam op het werkstuk te zetten en dit zorgt ervoor dat de juf haar werkstuk verwisselt met dat van Petra. Vicky krijgt een 5 ½ en Petra een 8.

In de omgeving van Vicky’s huis zijn een heel aantal kakwijven, die strijden om de titel. Op een vrijdagmiddag liep Vicky met een jongen, Peter, en een meisje, Loes, door de buurt. Ze gedroeg zich alsof het de normaalste zaak van de wereld was. Loes vroeg wat ze gingen doen, waarop Vicky antwoordde: “Laten we poep door iemands brievenbus gooien.” Loes vond dit vies, maar Peter vond dit helemaal niet vies en ging zijn schep halen. Vicky zag een drol liggen en pakte de schep uit Peters handen en schepte de drol op de schep. Ze besloten om de drol door de brievenbus bij Pollewop te doen, omdat ze stonk. Maar toen Vicky de eerste keer bij Pollewop ging schoonmaken, stapte ze zelf in deze drol.

Tot haar verbijstering krijgt Vicky de hoofdrol in het jaarlijkse kerstspel. Een zeer belangrijke rol, de hoofdengel waar ze heel erg blij van wordt. Totdat Joris vertelt dat God niet bestaat. Ze is helemaal van slag en probeert dit te vertellen aan haar moeder, maar die reageert alleen met: “O really”.

Vicky heeft in gedachten vele gesprekken met Descartes, die haar helpen bij haar onderzoek. Ze verzamelt steeds meer bewijzen en gaat steeds meer op in haar eigen theorie. Ze bedenkt de theorie van de grote paddenstoel. De paddenstoel groeit groot en deels ondergronds, maar de stukjes die boven de oppervlakte komen, zijn herkenbaar als één familie. Zo is het met mensen ook, redeneert Vicky, zeker als ze erachter komt dat ze een gelijkvormige moedervlek heeft, die haar opa ook heeft gehad. Ze verzamelt bewijzen op allerlei manieren. Ze bespioneert haar zus, maar ze probeert zich ook hetzelfde te gedragen als haar zus Mitty. Als de juf een nep schedel op haar bureau legt dan vraagt Vicky zich af of de schedel van Mitty hetzelfde is als die van haar zelf. Vicky maakt een lijstje wanneer Mitty zich wel normaal en wanneer ze zich niet normaal gedraagt. Mitty gebruikt ook bepaalde klanken die niet helemaal normaal zijn. Vicky vraagt zich daarom ook af of deze klanken iets betekenen.

Vicky gaat zo op in haar eigen theorie dat ze haar handelen hier ook op aanpast. Dit zorgt voor een verrassend einde.

2. TitelverklaringDe titel van het boek is het Twijfelexperiment. Vicky twijfelt eraan dat haar oudere zus Mitty gehandicapt is. Ze denkt dat Mitty een spelletje speelt met haar familie en omgeving. Daarom gaat Vicky op onderzoek uit. Vicky heeft tijdens een uitje in Amsterdam de naam van René Descartes gezien op een huis. Daarom gaat ze opzoek naar informatie over hem in haar encyclopedie. En die vindt ze. René Descartes zegt dat je aan alles moet twijfelen en alles wat je niet zeker weet moet je onderzoeken, dus doet Vicky dat ook. Daarom heet het boek ‘Het Twijfelexperiment’.

3. ThemaHet thema van het boek is twijfelen.Toen Vicky met haar gezin een dag naar Amsterdam ging, voor een spreekbeurt van haar zus Bess, heeft Vicky de naam van een belangrijke filosoof gezien op een huis. Die filosoof was René Descartes, naar aanleiding daarvan is Vicky deze filosoof op gaan zoeken in haar encyclopedie. Descartes zegt dat je aan alles moet twijfelen en alles moet onderzoeken wat je niet zeker weet. Ook zegt Descartes dat dieren machines zijn, die vanzelf draaien en niet kunnen denken. Vicky twijfelt eraan dat haar zus gehandicapt is. Ook denkt Vicky dat haar zus Mitty leeg is van binnen. Maar als Mitty leeg is, dan kan ze niet denken, dus zou ze een dier zijn, die automatisch draait. En dit is wat Vicky aan het twijfelen maakt, dus start ze een onderzoek naar het voorbeeld van Descartes. Ze gaat alles over Mitty observeren en noteren.

Het thema heeft voor mijzelf wel een betekenis, want zelf twijfel ik ook wel veel over dingen die ik wel of niet zou moeten doen. Maar daarbij verlies ik de werkelijkheid niet uit het oog. En dat gebeurt bij Vicky wel.

Mijn visie op het thema is niet verandert door het lezen van het boek. Dat komt omdat Vicky verder gaat dan alleen maar twijfelen. Alles waar zij aan twijfelt gaat ze ook onderzoeken. En dat is voor ‘normale’ mensen niet gewoon.

4. Motieven Normaal zijn

Vicky droomt van een gewoon leven. Ze heeft een gehandicapte zus, die speciale aandacht vraagt en Vicky wilt niets liever dan een alledaags leven in een gewoon gezin.Door dit verhaal merk je wel wat een gehandicapt kind met het gezin doet. Vicky haalt al haar kennis uit woordenboeken en encyclopedieën, die haar helpen om haar eenzame leven, waarin alles om haar oudste zus draait, op te vullen.

Ook heeft Vicky een lijst gemaakt met wat haar gehandicapte zus wel normaal kan en wat ze totaal niet normaal kan doen. Dus wat vindt Vicky normaal en wat niet.

Verschil tussen fantasie en werkelijkheid Het verschil tussen fantasie en werkelijkheid wordt in de loop van het verhaal steeds kleiner. Aan het begin van het verhaal heeft Vicky veel dromen en soms weet ze niet meer of de droom werkelijkheid is of dat ze het heeft gedroomd.

Zo heeft ze in gedachten veel gesprekken met Descartes, dat zie je in het citaat hieronder:“In mijn hoofd sprak ik erover met Descartes. De arme oude hippie uit de 17e eeuw kon me maar moeilijk bijhouden in de discussie.

‘Vindt u dat zelf niet een beetje simpel?’‘Je bent warempel heel pienter moet ik zeggen.’…

Ik duwde Descartes uit mijn hoofd en hij tuimelde van de rand van het bed.”

Soms neemt de fantasie de werkelijkheid over:“Thuis, in mijn kamer, lag ik huilend op bed. Het ondenkbare was gebeurd. Het ergste wat je als ouder kon overkomen: een kind verliezen… Mijn vader en moeder prevelden zachte woorden tegen elkaar als: ‘Gelukkig hebben we elkaar nog, anders zouden we het niet redden.’ … Voor de begrafenis hadden Bess en ik dezelfde zwarte jurk gekregen… Mijn vader droeg gewoon een keurig pak zoals altijd. Maar ons gezin was onder die mooie kleren verkreukeld van verdriet, vermorzeld en wanhopig klauwend naar de zin van alles.”Pas later wordt duidelijk dat dit alles zich in Vicky’s hoofd heeft afgespeeld.

Het kan ook andersom, dus dat de werkelijkheid in Vicky’s gedachten dromen lijken:

Op een zaterdagmiddag bij de scouting is Bess blij met de nieuwsgierigheid van de andere meisjes naar hun gehandicapte zus. Ze beantwoordt alle vragen. Vicky denkt: “Zaten wij daar echt aan tafel of droomde ik dat maar en had ik een nachtmerrie, waarin mijn schele zus een perfect mooie zaterdagmiddag aan gort hielp?”

Kind zijn in een wereld vol met vragen Vicky heeft als tienjarig meisje al veel vragen over heel veel verschillende dingen, zoals het leven. Het lijkt alleen alsof ze deze vragen niet kwijt kan bij haar ouders:

De dag waarop Vicky ontdekte dat er geen God bestond, scheen de zon. Joris uit Vicky’s klas gaat met het voorwiel van zijn fiets de licht in en zegt doodleuk: “Er is daar niks anders dan lucht en een paar wolken, maar daar zit niemand op.” Vicky is geschokt en probeert het haar moeder te vertellen en die zegt daarop alleen: “O really.” Er volgt geen gesprek over dit onderwerp.

5. TijdHet verhaal kan zich altijd afspelen, maar er zijn, in het boek, signalen die aangeven dat het in het verleden is gebeurd. Zoals dat Vicky haar werkstuk maakt op een typemachine, wij gebruiken vaak de computer. Ook zoekt Vicky belangrijke dingen op in een encylopedie, terwijl wij die nu vaak opzoeken op internet. Ook is het hele verhaal geschreven in de verleden tijd. Ondanks deze signalen kan het verhaal zich altijd en overal afspelen. Zelf vind ik dat heel prettig om te lezen, want ik kan mij er goed iets bij voorstellen.Het verhaal is chronologisch geschreven. Soms is het verhaal wel verwarrend, omdat je niet weet wat je leest. Lees je een droom van Vicky of lees je de werkelijkheid?

Het verhaal geeft mij een betrouwbare indruk van deze periode, want er gebeuren dingen in, die ook in het heden gebeuren. Zo kunnen wij met het gezin een uitje doen naar het Anna Frank huis. Zo is er nu ook scouting en kan ik een werkstuk maken over de apen. En is er met kerst wel ergens een kerstspel en zou ik natuurlijk kunnen schoonmaken bij de buurvrouw. En zo zijn er nog veel meer dingen die jij ook kan doen, die Vicky ook heeft gedaan.

6. PerspectiefHet verhaal wordt verteld door Vicky in de vorm van het ik-perspectief. Je leest vanuit Vicky, wat ervoor zorgt dat je als lezer wordt meegesleept in haar gedachten over wat zij normaal en abnormaal vindt.

De handelingen die Vicky meemaakt ervaar je alsof je er zelf bij bent. Het lijkt alsof jij Vicky bent, want je weet al haar gedachten en gevoelens. Ik vond dit heel prettig lezen, want dit zorgt ervoor dat je echt met Vicky mee kan leven.

7. Personages Vicky

Vicky heet eigenlijk Victoria, naar een beroemde koningin, maar iedereen noemt haar Vicky.Vicky is de jongste van de drie zussen. Vicky lijkt heel onschuldig naast haar twee zussen, maar psychisch is ze niet helemaal in orde. Ze ziet het verschil tussen werkelijkheid en fantasie niet. Ze is heel erg fantasierijk. Dat kan je bijvoorbeeld zien aan het feit dat ze wezens dacht te zien in plaats van waterdruppels. Ook stelt Vicky veel vragen, omdat ze veel wilt weten. Ze zoekt veel dingen op in haar woordenboek en haar encyclopedie. Je zou daardoor kunnen denken dat ze heel nieuwsgierig is.

Vicky maakt in het verhaal wel een ontwikkeling door. In het begin van het verhaal is haar fantasie nog te onderscheiden van de werkelijkheid, maar aan het einde is haar fantasie de werkelijkheid geworden.

Ook maakt Vicky een belangrijke beslissing. Vicky denkt dat haar zus gehandicapt is, omdat ze een andere vorm schedel heeft. Ze besluit te proberen de schedel van Mitty dezelfde vorm te maken als de schedel van haarzelf. En dit doet ze door middel van een stok. Ze slaat de stok tegen de knobbels op Mitty’s schedel, zodat ze misschien weer normaal gaat doen.

Mitty Mitty wordt omschreven als een mooi meisje met goede manieren. Ze had lang, krullend haar. Mitty leeft in haar eigen wereldje. Ze zou geestelijk gehandicapt zijn, waardoor ze niet kan praten, maar ze bidt wel vaak. En dan zegt ze “Wees gegroet, Maria, volvanvannana”.Ook zingt ze vaak “Joepie joepie is gekomen”. En maakt ze vaak rare geluidjes met haar keel. Ook wordt er gezegd dat ze je nooit recht in je ogen aankijkt, maar dat ze net langs je heen kijkt.

Bess Bess heet eigenlijk Elisabeth. Ze is vernoemd naar de koningin van Engeland. Maar iedereen noemt haar Bess. Bess heeft mooi zacht haar, maar helaas kijkt ze wel scheel. Bess is een echte studiebol, zeker als het gaat om Latijn.

Ook lijkt Bess heel gestructureerd en sociaal. Je kan merken dat Bess gestructureerd is, want als hun moeder weg is, zorgt Bess ervoor dat alles niet uit de hand loopt.

Ouders o Moeder

De moeder van de drie zussen komt uit Engeland en spreekt daardoor ook veel Engels. Zij vond dat iedereen haar taal moest kennen en moest spreken. Ze weigert zich aan te passen aan het land waar ze woont, omdat ze vindt dat ze hoort bij een volk dat zich nooit heeft laten vernederen.

Aan het eind raakt moeder in de war. In deze toestand stapt ze de bus in om boodschappen te doen, maar komt niet meer terug.

o Vader De vader van de drie zussen heet Herman. Hij komt over als een man die het goed voor elkaar heeft. Hij wilt graag gezien worden. Dat zie je bijvoorbeeld als ze Mitty gaan wegbrengen naar het tehuis. Ze drinken wat met de andere ouders en Herman tapt alle moppen. Hij wilt graag dat iedereen hem grappig vindt.

De ouders van de drie dochters hebben vaak ruzie, maar waarover weet niemand. Door al die ruzies maken de ouders een zodanige ontwikkeling door dat vader weggaat. Moeder raakt daardoor in de war.

Pollewop Pollewop is de buurvrouw van de familie Loders. Pollewop heet eigenlijk Aleida Winter. Pollewop wordt ook wel gezien als een heks. Pollewop praat niet echt, maar ze sist alleen maar. Ook haat iedereen haar, omdat ze stinkt. Maar Bess en Vicky haten haar niet.Pollewop kon niet zo goed opruimen dus deden Bess en Vicky dat voor haar.

Meneer Duyfjes Meneer Duyfjes is de overbuurman van de familie Loders. Hij heet Gerard en is een erg vriendelijke man. Wel voelt hij zich erg alleen en dit zorgt ervoor dat hij een affaire aangaat met meerdere vrouwen uit de straat.

Eigenlijk maakt geen enkel personage een ontwikkeling door, behalve de ouders van Vicky en Vicky zelf.

Zelf voel ik me niet verwant met een van de personages. Ik ben psychisch volgens mij gewoon in orde, ik kijk ook niet scheel en ben ook niet gehandicapt. Ik zou ook nooit een affaire aangaan, zoals meneer Duyfjes. En ik ben wel goed in schoonmaken in tegenstelling tot Pollewop. Dus ik voel me niet verwant aan de personages. En als ik me dan verwant moet voelen met één van de personages is het Vicky, want ik heb zo ook mijn twijfels, maar ik zou nooit de werkelijkheid uit het oog verliezen.

8. RuimteHet verhaal speelt zich voornamelijk af in de omgeving van het huis van Vicky. Het huis, de straat, de school, de scouting en het tehuis waar Mitty woont. Ik denk dat het verhaal zich niet ergens anders kan afspelen, dus de schrijfster had niet echt een keus, wat betreft de omgeving. Dit zorgt ervoor dat je betrokken wordt bij het verhaal, want jij woont ook in huis, in een straat, gaat naar een club en helaas moet je ook naar school.

De sfeer/omgeving is wel bepalend in het verhaal, omdat het verhaal zich niet ergens anders kan afspelen, denk ik. Deze omgeving en sfeer staat mij wel aan, omdat het verhaal zich afspeelt in een wijk en ik woon ook in een wijk. Dit zorgt ervoor dat je een goede voorstelling van het verhaal kan maken.

9. SpanningDit verhaal is niet echt een heel spannend verhaal, maar de schrijfster heeft er wel voor gezorgd dat je de bladzijde om wilt slaan. Dit komt omdat het verhaal je nieuwsgierig maakt naar hoe het experiment verloopt. Het onderzoek van Vicky verloopt wel heel traag, waardoor de spanningsboog niet heel hoog is. Maar aan het eind krijgt het verhaal ineens veel vaart. Vicky heeft ontdekt dat de schedel van Mitty niet hetzelfde is als haar schedel en dat wilt ze dus gaan veranderen. Dit maakt het verhaal wel een stuk spannender.

De schrijfster is er redelijk in geslaagd om het boek spannend te maken. Ze heeft ervoor gezorgd dat je door wilt lezen en dit is het teken van nieuwsgierigheid/spanning. Maar ook de typische mensen in de straat, zoals Pollewop en meneer Duyfjes, maakt het verhaal levendig en het zorgt ervoor dat je door wilt lezen.

10. Stijl

Wat typerend is voor deze schrijfstijl is dat de schrijfster heeft gekozen voor een afwisseling van lange en korte zinnen, wat het ook makkelijk maakt om te lezen. Iedere handeling en gebeurtenis is zo geschreven dat je het levendig voor je ziet.

De schrijfster heeft geen gebruik gemaakt van een moeilijke woordkeus… maar als de schrijfster dan gebruik maakt van een moeilijke woordkeus dan wordt het door Vicky opgezocht in het woordenboek. Dit zorgt ervoor dat jijzelf ook het moeilijke woord begrijpt.

Zelf vond ik deze schrijfstijl heel fijn om te lezen. De schrijfster heeft haar stijl zo gemaakt dat het een relatief makkelijk boek is om te lezen. Deze schrijfstijl ligt wel dicht bij mijn eigen taalgebruik.

11. GenreIk denk dat dit boek een psychologische roman is, omdat je mee kan leven met de hoofdpersoon tijdens veel gebeurtenissen. En daar draait het om bij een psychologische roman. Het draait om de overwegingen en afwegingen van de hoofdpersoon. In dit boek lees je over Vicky’s gedachten en vaak gaat dit over haar gehandicapte zus. Deze gedachten nemen een zodanige vorm aan dat Vicky er zelf de dupe van wordt.

Daarnaast is het een psychologische roman, omdat we meeleven met de hoofdpersoon, die wel een paar eigenaardigheden heeft. Ze zoekt voortdurend woorden op in het woordenboek en leert dan de betekenissen uit haar hoofd.

12. EigenwaarderingMijn verwachting vooraf was dat het een leuk en grappig verhaal zou zijn. Ik was eigenlijk vooral benieuwd naar hoe het experiment zich zou ontwikkelen en wat de ingrijpende gebeurtenissen zouden zijn.Mijn verwachting klopte eigenlijk wel, want ik vond het wel grappig hoe Vicky aan het experimenteren was met haar zus. Terwijl Vicky graag een normaal leven wilt, en dat gaat niet met een gehandicapte zus…

Het boek had ik vrij snel gelezen, door de makkelijke en plezierige schrijfstijl. Ik bleef nieuwsgierig naar hoe het experiment zou verlopen. Daarom vond ik het einde erg onverwachts. Het boek heeft zeker een boodschap, namelijk dat wat ik normaal vind is niet voor iedereen normaal. Daarom kan dit boek je ook tot nadenken zetten en je laten inzien dat je sommige dingen moet accepteren zoals ze zijn.

Ook denk ik zeker dat dit een realistisch verhaal is, omdat ik denk dat er mensen zijn die graag een rustig en overzichtelijk leven willen hebben en daar naar op zoek gaan. Vicky draaft hierin door en zo zullen er ook mensen in deze maatschappij zijn die ook doordraven tijdens hun zoektocht naar het normale.

Kortom, ik vind het een leuk, makkelijk te lezen boek met een verrassend eind.

13. Recensies

Ik denk best vaak: ik word gekActrice en theatermaker Carly Wijs (49) debuteert als schrijver met de roman Het twijfelexperiment. Ze schreef het in de jaren dat ze een hoofdrol speelde in de populaire tv-serie Divorce. Wijs woont met haar zoon in de Brusselse wijk Molenbeek.

Twijfelexperiment„Ooit heb ik naar mijn geestelijk gehandicapte zus gekeken met de gedachte: Wat als ze doet alsof. Het duurde maar even, een kwartiertje ofzo. Veel mensen met een geestelijk gehandicapte broer of zus hebben dat weleens gedacht, blijkt als ik het vertel. Een wensgedachte, natuurlijk. De hoofdpersoon uit Het

Twijfelexperiment, Vicky, denkt het ook en blijft het denken. Het boek is niet autobiografisch. Mijn moeder is niet Engels, zoals haar moeder, maar Schots. De vaderfiguur is ontleend aan een interview dat ik ooit las met de zoon van de weduwe Rost van Tonningen. Een lange man die een beetje krom loopt onder het gewicht van die vrouw.”

Staccato„Het karkas stond in vijf maanden op papier, het herschrijven heeft daarna nog heel lang geduurd. Er waren veel dingen die ik gewoon niet kon. Lange dialogen bijvoorbeeld. Het is te staccato, zei mijn redacteur, het gaat te lang door. Ik merkte dat ik met een toneeloog naar de teksten keek, ik hoorde ze uitgesproken worden. Als je in een toneelstuk ziet staan: ‘Hij sloeg zijn ogen neer’, denk je als acteur: dat maak ik zelf wel uit. In een roman heb je meer duiding nodig van wat er wordt gezegd.”

Praten„Bij ons thuis werd weinig gepraat. Wat mijn zus had, wist ik helemaal niet. Daar ben ik pas veel later achter gekomen. Ze had PKU, een stofwisselingsstoornis. De waarde van de stof phenylalanine in het bloed wordt te hoog. Als je niet op dieet gaat, gaat die stof als gif naar je hersenen. Je kunt de ziekte alleen krijgen als je vader én je moeder het gen hebben. Nu doen ze er hielprikjes voor. Mijn zus ging al uit huis toen ik anderhalf was, alleen in het weekend kwam ze thuis. Ze kon heel emotioneel, driftig, extreem worden, maar ik herinner me haar niet als storende factor. Dat mijn moeder met een accent sprak was veel opvallender. Wij spraken altijd Engels met mijn moeder, mijn vader ook. In een van de grote ruzies van de puberteit schreeuwde mijn andere zus tegen haar: kutwijf! Waarop mijn moeder zei: kut, kut, wat is kut.”

Honderd„Ik denk dat mijn ouders nooit helemaal voorbij het verdriet over mijn zus zijn gekomen. Mijn moeder, ze is bijna negentig, kan haar nog altijd niet loslaten. Nog steeds komt mijn zus om het weekend bij haar. We hebben het erover gehad met de huisarts. Die zei: Dat je moeder dat nog doet maakt dat ze misschien wel honderd wordt. Als mijn zus bij mijn andere zus is, geeft dat voor mijn moeder eigenlijk nog meer spanning.

Dan loopt ze er de hele dag achteraan om te controleren of wij haar niet volstoppen met alles wat ze niet mag.”

Divorce„Nog nooit had ik meegemaakt dat een rol echt op mij geschreven werd, en dat mensen dan gaan denken dat je de rol bént. Dat gebeurde met de geldbeluste ex Tamar Mendelbaum in Divorce. Als ik in de bus zat, zag ik de blikken: Tamar in de bus? Die moet in een taxi! Na het eerste seizoen was ik op fietsvakantie in Zeeland, we stonden op een goedkope camping. Sta je met je tandenborstel en wc-rol in de gang van het toilettenblok, zie je iedereen naar je kijken. Dan ga je zelf ook denken: Tamar Mendelbaum doet dit niet. En: Dit moet ik maar niet meer doen. Je bent niet meer anoniem. Als ‘die mevrouw’ een wind laat is het niet zo erg, wel als iedereen weet wie je bent. Ik denk niet dat ik door de serie echt een bekende Nederlander ben geworden, al heb ik ook een keer meegedaan aan een quiz, Ik hou van Holland. Ik maakte een spelfout, plaatste Vlissingen waar Breskens was – Roy Donders ontpopte zich tot mijn intellectuele superieur.”

Molenbeek„Brussel heb ik leren kennen in een periode van verliefdheid. Dan word je ook verliefd op de stad. Toen mijn zoon werd geboren deed ik drie voorstellingen per jaar, ik kon niet eens de oppas betalen. Ik ben les gaan geven op de theaterschool in Molenbeek. Mijn leerlingen zijn 18 tot 24 jaar, de leeftijd dat je ontdekt wie je bent. Het is zó inspirerend. Ik denk dat ik de moed en arrogantie om een boek te schrijven van hen heb afgekeken. De theaterschool is een witte puist in Molenbeek. Alle theaterscholen zijn te wit, denk ik. Het is een school waar je uit passie naar toe gaat, niet voor een zekere baan. Als je de eerste in je familie bent die gaat studeren, zeggen je ouders: dan maar geneeskunde.”

Losers„Na de aanslagen in Parijs was ik kwaad. Le Marais, Le Bataclan, dat waren wij. Jongens uit Molenbeek die het hadden gedaan. Losers, dacht ik, wij hebben jarenlang jullie uitkering betaald. Kort erna sprak ik een vriendin, moslima, die een huiszoeking had gehad. In haar straat is een restaurant waar de daders veel kwamen. Ze zei: ‘Ik zit met vijf kinderen

thuis, ze komen binnen met grote geweren, ze nemen je huis over.’ Ik zei: ‘Ik ben zó kwaad. Waarom hebben ze op ons geschoten?’ Ze keek me aan en zuchtte: ‘Les riches, ils ont attaqué les riches.’ Hoezo, vroeg ik, wij zijn helemaal niet rijk, en wij zijn de antiracisten! Later realiseerde ik me: al verdien ik per maand minder, ik ben rijker dan zij. Haar kind heeft minder kansen dan mijn kind. Haar zoon zeker. Dat was een raar gevoel. Ik dacht: Mensen kijken niet naar mij, ze zien de groep waar ik toe behoor.”

Bakker„Mijn zoon, hij is tien, wil niet praten over de terreur in Brussel. Maar het zit hem hoog. Ik stuurde hem naar de bakker en na tien seconden ging de bel weer. ‘Er kwam een man de straat in gelopen. Ik ben maar terug naar huis gerend.’ Dat was vroeger het leukste wat er was: alleen naar de bakker.”

Verbouwing„Het Twijfelexperiment is geschreven tussen zeven en elf ’s ochtends, de uren van de halfsluimer. Je bent je droom van die nacht al vergeten maar die plakt nog aan je geest. In het begin was de hoofdpersoon een vrij rationeel figuur. Langzamerhand is erin gekomen dat ze een beetje gek wordt. Misschien is dat gestuurd door de omstandigheden – er is een grote verbouwing achter mijn huis. Het nieuwe gebouw staat zeventig centimeter verder mijn kant op dan mag, bouwspullen staan in onze tuin, op een gegeven moment stond er een container pal voor mijn slaapkamerraam. Best vaak denk ik: Ik word gek. Het maakt niet uit wat ik zeg, ze gaan gewoon door.”

Flatgebouw„Ik heb altijd in onaffe huizen gewoond. Ik moet het gevoel hebben dat er nog ruimte is voor verbetering, voor hoop. Brussel, waar je de hoop erg moet omarmen, is dan een uitstekende plek. Het is pas de laatste tijd dat ik de wanhoop meer voel. Het wordt deprimerend omringd te zijn door mensen die zich opblazen. Ook omdat ik niet voel dat er iets verandert. Ik denk niet dat arme mensen het binnen afzienbare tijd beter krijgen, dat de politie wordt hervormd. Ik zie alleen repressie. Vlakbij is een flatgebouw waar 80 procent van de jongeren in aanraking is geweest

met de politie. Wat zeggen wij: nou nou, toch wel een probleem. Maar ga eens in die flat staan. Als 80 procent van jouw jongeren met de politie in aanraking is geweest, dan zou je toch echt gaan denken: de politie is racistisch. Wat waar is weet ik niet. Het wordt niet onderzocht. Mensen staan zo met de hakken in het zand, zijn zo overtuigd van hun eigen gelijk. Dat kan gevaarlijk zijn.”

Het twijfelexperiment

De tienjarige Vicky Loders is de jongste van drie zussen. Haar oudste zus Mitty is geestelijk gehandicapt, maar Vicky vermoedt dat ze doet alsof. Ze start een geheim onderzoek waarin ze systematisch aan alles begint te twijfelen. Haar ‘twijfelexperiment’ heeft tot doel Mitty te ontmaskeren zodat die weer thuis kan komen wonen en hun gezin net zo alledaags wordt als de wereld om hen heen. Maar als een paar aangrijpende gebeurtenissen zich tegen Vicky keren, biedt haar onderzoek geen uitkomst meer.

Een indringend verhaalHet 'twijfelexperiment' is ontleed aan het gelijknamige experiment van de filosoof Descartes. Vicky is zo door hem onder de indruk dat ze er een eigen draai aan geeft. Ik zou bijna zeggen dat ze haar gedachtes haar gevoelens voor haar zus laat overschaduwen, maar het is precies andersom: ze doet het uit liefde. Ze probeert haar zus te helpen, maar dat kan alleen als ze ophoudt met haar act… die geen act is.

Bij RTL Late Night vertelde Carly Wijs dat zij vroeger ook wel eens dacht dat haar gehandicapte zus deed alsof. Vanuit die ervaring heeft ze een bijzonder origineel en ook wel pijnlijk verhaal geschapen. De onmacht van zowel Vicky als Mitty is voelbaar als de afnemende luchtdruk die een onweerbui inluidt: je voelt het onheil naderen terwijl de druk op je lichaam toeneemt. Er staat iets te gebeuren, maar je weet nog niet wat. Het is een indringend verhaal en een indrukwekkend debuut.

Veeg me op!Het is in dat opzicht een grimmig verhaal, maar in alle regen die valt doorschijnt een regenboog: de speelse schrijfstijl en haar sarcastische humor laten je schaterlachen voordat je doorhebt dat je het zelf bent. Het ongemakkelijk getimede ‘Joepieeeeee!’ van Mitty in het Anne Frank Huis is ronduit beschamend en hilarisch, want je kunt het die meid niet kwalijk nemen dat ze haar verwondering uit in voor haar bekende termen. En wat dacht je van deze gedachte van Vicky: ‘Ik glimlachte lief terug, want het leek me heel naar om zo lelijk te zijn.’ Je kon me opvegen. En hier zie je ze helemaal vliegen:

We raasden over smalle grachten met hoge bruggetjes. Iedere keer dat we een bruggetje naderden gaf mijn vader extra gas, zodat op het hoogste punt de auto leek te vliegen en we met een harde bonk weer neerkwamen. Mijn zussen en ik stuiterden opgewonden op de achterbank als we wielen de straatstenen raakten, maar mijn moeder kreunde en hield zich vast aan de greep van het portier. (pp. 5-6)

Bedrukkend, hilarisch – ik wil nog één woord gebruiken: intellectueel uitdagend. Carly Wijs gebruikt metaforen die niet per se als zodanig opvallen. Daardoor lijkt het alsof ze te grote stappen neemt naar de ontknoping toe. Maar niets is minder waar: Wijs daagt je uit samen met haar het verhaal vorm te geven.

Het twijfelexperiment is bedrukkend, hilarisch, intellectueel uitdagend. Bovenal is het een indrukwekkend debuut over de dunne scheidingslijn tussen droom en werkelijkheid, een zoektocht naar de waarheid.