E utlz anas ie h lr n fu h in Zaitserland

De zachte dood?Schriy'fster Claire Polders was trots op deNederlandseeuthanasiewet.Inmiddels OQweet ze dat er nog veel te verbeteren valt. 4 L)

Mohi Last

Kunst als goed doelParticulieren moeten onze kunst gaanfinancieren. Maar hoe? Beeldend kunstenaarMoki Last en haar mecenas Evert A Abedachten een eigent!'dse constructie. t1t

Museu de Arte Contempordnea de Nitenii

0scar NiemeyerMax Westerman ontmoet deberoemde Braziliaanse architect.Honderdendrie inmiddels, maar

Verder6 Brieven/Vooraf8 DeTijd

11 BertvanderVeer12 Joris van Casteren: Heleen Cnrl13 Jack de Vries: Afbetalen14 Haagse Post: Schaduwkabinet25 Esther van Rijswi'k: Pensioentje

26 Dirk-Jan van Baar: Het economisch tekort27 Willem41 Beatril's Ritsema: Taalarmoede42 Zelfport et: Giovanca49 Frank Heinen: Neutrino's50 Corbino:JW Roy52 Max Pam: Orhan Pamuk54 Fictie: Dani€l Rovers56 Non-fictie: List & bedrog57 Volgendnunrner58 Muziek: Bjdrk59 Film:'Beginners'60 z620tt62 Wielen: Rob Kamphues68 Cryptogram70 Filosofie: Verstandig facebooken

72 Thomas Blondeau: Gleuven gluren73 Jojanneke van den Berge: Gelul74 Kamagurka: Belgische Post75 Ilja Leonard Pfeiffer: Minister Kwist

O ns t agfr to : Itt y IV io htk, ienE ilf'i",ffiftkrog 64

HP I DE TUD

1^ G \f "4." \l4@&*s '

\y..4

Particulieren moeten onze kunstMaar hoe? Beeldend kunstenaarhaar mecenas Evert bedachten een

constructie. 'Dit is inspirerend voofDooR STELLA BRAAM, Foro's MARTIJN

ier ben ik het liefsti' MokiLast (55) zegthet met bredehandgebaren in haar atelier,hartje Den Haag. Last werkt

meestal met klei. Ze noemt zich geen ke-ramist maar'beeldbouwer'. "Wat ik maakis ruimtelijk."

Haar expressieve ogen verraden haargedrevenheid. Ze werkt aan installatiesvan grote aantallen objecten. Dat doetze'vanuit een ongeloofli;'ke drang en dwang'.Een drang die ze haar taak noemt en dieniets te maken heeft met calvinisme. "Voormij is het woord taak lichtvoetig en luch-tig. Wat ik doe is mijn taak. Die weg hebik te gaanJ'

Op veel objecten in haar atelier staangeheimzinnige tekens in een onbekendetaal. "Ik schrijf daadwerkelijk woorden inde klei," zegt Last. "Woorden die op datmoment belangrijk voor me zrjn. Maarik maak ze onherkenbaar, omdat ik mijnverhaal met vormen vertel. No matterztshatroad I trar.rcl, I m going home, heb ik eensgeschreven. Nu zou ik biy'voorbeeld 'toe-komst' schr!'ven."

Net als andere kunstenaars voelde Lastde gevolgen van de economische crisis. "Aldrie jaar lang wordt nauwelijks kunst ge-

kocht. Ik viel terug naar drie exposities perjaar." Dat was wennen na 27 jaar van haarkunst te hebben geleeftl. Met de Lucaspr!'svoor keramische vormgeving, zeg maareen cum laude, verliet Last in 1982 dekunstacademie in Den Bosch. Meteen nahaar eindexamen werd ze gevraagd vooreen expositie. De jaren erop exposeerdeze gemiddeld zeven keer per jaar. Yerza-melaars kochten haar werken. Gestaagen gedisciplineerd werkte ze door aan bij-voorbeeld een wandplatenobject voor hetstadhuis in Emmeloord. De twee kleur-rijke Vredesbanken voor het Vredespaleisen de Hans van Wierenbank (ter nage-dachtenis aan de vermoorde docent Hansvan Wieren) in Den Haag zljn mede vanhaar hand. Een hele rij 'Vulkanen'van haarinstallatie Het Water en de Vulrtaan was inMuseum Mesdag tentoongesteld.

Er kwam een crisis bf': de midcareer-fase van de kunstenaar. 'Je bent niet meerdiejonge kunstenaar dieje kunt ontdek-ken," zegt Last. "Maar ook nog niet zo'nouwe knar die koste wat kost doorgaat."Toen ze een galeriehouder vroeg om haarin het buitenland te promoten, gaf dezeeen veelzeggend antwoord: "Maar Moki,je bent al 55!" >

0ntdekkingsreisdoor mecenaslandZijn alle kunstenaars koortsachtig op zoek naar

een mecenas? Zeker niet, zegt Joost Heinsius

van de Stichting Cultuur - 0ndernemen.

"Dan moetje over een drempel heen. 0udere

kunstenaars hebhen meer last van g6ne dan dejongere generatie; het idee van autonomie is bij

hen vrij sterk ontwikkeld. {lok denken ze dat jejezelf verkoopt als je een geldschieter zoekt."De manier waarop Moki last en haar mecenas

het mecenaat hebben georganiseerd - een

zakelijke overeenkomst waarbii hij viermaalper jaar kunsl van haar koopt - wordt geprezen

als een model met toekomstmuziek. Edwin

van Meerkerk, universitair docent kunstbeleid

en mecenaat aan de Radboud Universiteit

l{ijmegen noemt het een'leuke, interessante

en slimme constructie van een 2lste vorm

van het mecenaat. Alleen al het businessplan.

Dat had je in de vorige eeuw niet gezien'.

Opgewekt: "Hier wotdt, om met de Franse

socioloog Pierre Bourdieu te spreken, econo-

misch kapitaal omgezet in cultureel kapitaal.

lle mecenas koopt niet zomaar een schilderij,

maar werk waarmee hij een band heeft. Dat

geelt het aangekochte kunstwerk extra statuur.

Hij gaat ermee naar galeries, wordt dus, tussen

aanhalingstekens, cultureel opgevoed. Dal is

mooi."

Ilie betrokkenheid is de kern van het mece-

naat, zegt mecenaskenner Ren6e Steenbergen.

Zij is auteur van 0e nieuwe necenas(2008)en oprichter van de stichting Geel om Cultuur.

Steenbergen weet dat Lasts mecenas niet de

enige was die vergeels advies zocht ol over de

mogeliikheden van een meGenaat. "Particulie-

ren kunnen nergens terecht."Menno Tummers van het Prins Bernhard

Gultuurlonds erkent dat Evert vergeefs bij

zijn londs aanklopte. "0nder meer omdat wiieen algemeen nut beogende instelling zijn,

dus de gelden moelen ten bate komen van het

algemene nut en v00r meer dan 66n aanvra-ger beschikbaar zijn," leg hij uit. "Fiscale

beperkingen spelen daarbij ook een rol. Wii on-

dersteunen individuele kunstenaars alleen nog

vanuit de GultuurFondsen 0p naam. Bijvoor-

beeld voor onderzoek, materiaal of exposilie en

vaak voor maximaal een jaar."

Dagblad flfC liet een enqu0te houden onder

vijlhonderd ilederlanders met onder meer

de vraag: wilt u aan de kunst schenken? 0e

uitkomst werd hegin september gepubliceerd.

0ngeveer de helft van de ondervraagden

wil besl mecenas worden, maar we blijven

natuurliik een zuinig volkie. Het gaal vooral om >

> floe komje uit zo'n dubbele crisis? Lastbesloot op zoek te gaan naar een mecenas,

een 'begunstiger van geleerden en kunste-naars', aldus het woordenboek. Vemoemdnaar de gulle en kunstminnende RomeinGaius Cilnius Maecenas, ooit adviseur cul-tuurbeleid van keizer Augusfus.

Stap 66n was het maken van een busi-nessplan. Last: "In drie jaar tl1'd op eigenbenen. De komendejaren naar buitenland-se beurzen. Keulen. Karlsruhe. Bazel. Meerverkopen!"

Met haar businessplan benaderde zebegin dit jaar een vermogend man. "Tweejaar terug had zijn vrouw een werk vanmij gekocht. Een Vulhaan. Mei vorig jaarkwam haar man zelf op bezoek. Hij zei:'Ikben hem steeds meer gaan waarderen enik voel dat er nog eentje ontbreektl"

"Ik dacht: jee, dat is een mooi object.Hier hoort een tweede b!'," beaamt haarmecenas Evert. Hij komt uit het bedriy'fs-

'lk ben in de gelukkige

omstandigheid dat ikdit kapitaal heb en

daar mogen anderen

ook van profiteren.'

leven en wil anoniem bliy'ven. "Ik heb he-lemaal geen zin om dit mecenaat aan degrote klok te hangen. Alsje zoiets onder-neemt, moetje een paar centen hebben endat hoeft niemand te wetenl' Dat hij aangoede doelen schenkt, houdt hiy' eveneensgeheim. "Ik ben in de gelukkige omstan-digheid dat ik dit kapitaal heb en daar mo-gen anderen ook van profiteren. Eerlijkgezegd eet ik er geen boterham minderom. Maar de voldoening die hetje geeft als

dingen lukken, is geweldig."

Evert besloot de uitdaging van een me-cenaat aan te gaan. Het moest wel 'een

beetje economisch zijn, zoals dat met mijngiften aan charitatieve doelen gaat. Diezi;'n fiscaal aftrekbaar'. Hij informeerde bi1'

het Prins Bernhard Cultuurfonds. Kon hiy'

een specifieke kunstenaar ondersteunenmet belastingtechnische faciliteiten? Nee.Dan moet je een fonds op naam cre€ren,luidde het antwoord. "Het hoeft niet perse je eigen naam te zijn, maar wel met een

algemene bestemming" zeg! hl} "Biy'voor-

beeld: dit fonds is voor mensen die kera-miek maken en in Den Haag wonen. Dankan iedereen die aan zulke criteria voldoeteen aanvraag indienen. Bovendien beslui-ten de mensen van het Prins BernhardCultuurfonds welke aanvragen worden ge-honoreerd. Daar had ik geen zin in."

Evert informeerde naar het financidleplaatje van Last. "Daar had ik nooit goedover nagedacht. Mijn dochter Eva, zewerkt als manager, kwam met een prak-tisch idee. 'Mam, je maakt veertig uur perweek. Daar staat een uurloon voor!"'

Evert was intussen naar zijn bank ge-stapt. Het gesprek aldaar gaf helderheid:subsidie en fiscale voordeeltjes lukken sim-pelweg niet. "Ik wilde het ook niet te inge-wikkeld maken," zeglhlj. "Nu ondersteunik haar door driejaar lang veel kunst vanhaar te kopen." Kunstwerken die hij graagaan familieleden schenkt.

Last: "Het is een zakelijke overeen-

HP I DE TUD

ledragen van hooguit vijltig euro.

ln 2009 schonken ilederlanders in totaal 454

miljoen aan cultuur, slechts zo'n tien procent

van de totale gilten aan goede doelen. Dat

moet meer worden, vindt de overheid, en ons

voorbeeld is de Verenigde Staten. 0aar zit

de gegoede burger elke maand aan aan een

lieldadigheidsdiner.

Maar die vergeliiking gaat mank, meent super-

mecenas Joop van den Ende. 0m te beginnen

betalen Amerikanen veel minder belasting. Zijhebben bovendien 'al eeuwenlang een cultuurvan geven,' zei Van den Ende in mei tijens een

lezing aan de Erasmus Universiteit. "Staat je

naam 0p een gebouw, dan ben je trots. lleder-

landers denken eerder: wat een ijdele man."

Ren6e Steenbergen: "Als de overheid roept:'Wij gaan bezuinigen', gaan particulieren

niet zomaar m66r doen. Dat heeft onderzoek

uitgewezen. Engeland is als Europees land mooi

vergelijkingsmateriaal. Daar werden onder

leiding van oud-premier Thatcher in vrij korte

tiid de cultuursubsidies gehalveerd. Maar de

belastingarieven werden 66k gehalveerd. 0at

laatste gebeurt hier niet."Het is niet het enige weelloutje in de overgang

van overheids- naar volksfinaciering van de

kunsten. "Het mecenaat moet nog ontwikkeld

worden. l)an moet je niet roepen dat kunst

een elitaire, linkse ol rechtse hobby is," zegt

Sleenbergen. "De boodschap zou moeten zijn:'lfunst is een pijler onder de samenleving. Par-

ticulieren help ons, laten we het samen doen."'

Steenbergen is al ver met de ontwikkeling

van een mecenaatsdesk, het Centrum Geef

om Cultuur. Dat wordt een vraagbaak voorparticulieren. Ze weet zich gesteund door eengroep kunstenaars die hun collecties behalve

in musea ook in revalidatiecentra en andere >

komst met als doel dat ik weer zelfstan-dig word. Hij heeft geen invloed op watik maak. Vier keer per jaar koopt hil'wer-ken van mil'. Op mi;'n verzoek drinken wemaandelijks een kop koffie. Op zijn ver-zoek kom ik twee keer per jaar met eenfinancieel plaatje: waar heb ik zijn geld aanuitgegeven?"

In haar atelier staan werken die doendenken aan ineenstortende huizen. Maarer zitten gaten in de muren.Je kunt erdoorontsnappen, een geruststellend idee. "Ikmaak niet 66n gesloten wand waar je te-genop knalt. Ik zie in mi;'n leven altijd eenopening."

In een hoek staanvazen met geknak-te halzen. "Honderd mooie potvormen,"licht Last toe. "Ik bouwde ze eerst keurigen strak op. Daarna heb ik ze, toen de kleinog nat was, gedeformeerd, getormen-teerd met mi;'n hele llj?' Ze maakt heftigegebaren. "Ik omarm ze. Duw ze helemaal

'0p mijn verzoek doen

we maandeliiks koffie.0p zijn verzoek kom iktwee keer per jaar meteen financieel plaatie.'

in elkaar. Met mijn ellebogen. Mi1'n knieerin. Mijn kop ertegenaan."

Ze tast de perfecte vorm aan bmdat dewereld absoluut niet perfect is. Ik houd vanhet imperGcte. Perfectie is bijna beangsti-gend van leegte.'

Evert: "Zo'n ingedeukte vaas geeft m!'het beeld van een verbroken belofte. Vindtzij weer boeiend als ik dat zeg. Haar werkstraalt eenvoud uit waar je van alles bi;'

HP I DE TUD 47

n0nprofit-instellingen wil onderbrengen. 0ok

het Prins Bernhard Cultuurfonds heeft plannen

voor zo'n desk, maar wil er nog niets over kwijt.

Wie zijn de (potenti6le) mecenassen, waar0m

geven ze en hoeveel? Daar is nooit onderzoek

naar verricht. lliet gehinderd door enige kennis

verwacht het kabinet dat mecenassen het'gat'dat de bezuinigingen slaan in de kunst- en

cultuursector (200 milioen euro per jaar) zullen

vullen. l)e Stichting Geef om Cultuur is doende

met de oprichting van een bijzondere leerstoel

mecenaat, juist om zulke gegevens te ach-

terhalen. Steenbergen vermoedt dat er meer

mecenassen in spe zijn dan gedacht. Ze somt

drie interessante gr0epen op. "De maatschap-pelijk gedngageerde babyboomgeneratie maakt

nu het testament op." Succesvolle dertigers

en veertigers in het zakenleven moet je ook

niet onderschatten. "Zij hebben veel szrplus

mnneyen zijn minder behept met de reflex dat

Vanaf volgend jaar

wordt hetfiscaalaantrekkeliiker om aan

kunst en cultuurte schenken.

de overheid het moet doen." De derde groep:

wouwen. "Zij ziin meer gaan verdienen, over-

leven hun eerste en tweede partners en erven

geld. Het grootste deel van de vermogens in de

wereld is eigendom van vrouwen. Zo'n 06 pro-

cent van de erlgenamen in de wereld is vrouw,

en vaker dan mannen zijn ze geihteresseerd in

cultuur. Er is dus een groot potentieel, maar je.

moet ze wel op de juiste manier aanspreken."

Steenbergen is ondanks alles optimistisch: "De

media hebben veel aandacht gegeven aan de

bezuinigingen op de kunst, waardoor mensen

een gevoel van urgentie kriigen. Elke giftmaakt een verschil, en die urgentie dient het

mecenaat."

l{iet dat de overheid helemaal niets doet. 0p

Prinsjesdag werd de Geefwet gepresenteerd:

vanal volgend jaar wordt het fiscaal aantrek-

kelijker om aan kunst en cultuur te schenken.

ls hierbij ook gedacht aan de individuele wel-

doener en zijn lavoriete kunstenaar? Nee, dat

is bliikbaar nog een brug te ver voor Den Haag.

De moderne mecenaatc0nstructie van Moki en

Evert valt niet onder de fiscale voordeeltjes van

de Geelwet. I

kunt bedenken en die aanzet tot bespie-gelingl' Enthousiast: "Ik heb steeds beterin de gaten hoe belangrijk kunstenaarszijn.Zlj dagen je uit om de wereld van een

andere kant te zien en eens een andereschoonheid inje huis ofomgevingte halendan die van lkeal'

Dat de kunst- en cultuursector moetinleveren vindt hij logisch. "Ten t!'de vanbezuinigingen moet ook de kunstenaars-wereld daaraan bijdragen. Een soort zelf-reinigend mechanisme binnen die wereldis helemaal niet gek. We hoeven ook nietz6 genereus te z!1'n dat we iedereen moetenonderhouden die zich kunstenaar noemt.Maar datje binnen deze maatschappij eenaantal kunstenaars moet ondersteunen,daarvan raak ik steeds meer overtuigdJ'

En dus timmert Moki Last weer aan de

weg. Deze herfst had ze een nieuwe solo-expositie No matter uhat road I trape/, I'mgoing ltome, in het Haagse centrum voor ac-tuele kunstJCA DE KOK. Haar mecenasopent nieuwe perspectieven. Last op haarbeurt probeert voor hem een nieuwe we-reld te openen. "We praten over kunst. Ikneem hem mee naar interessante galeries."

Evert: "Weinig mensen weten dat eenmecenaat inspirerend is voor zowel dekunstenaar als de mecenas." Zijn doel: datLast 'een heel fatsoenlijke boterham' ver-dient. "Veel kunstenaars werken hard maarverdienen weinig."

Hij kwam maar net op tijd. "Anders hadik een baan moeten gaan zoeken," zeg!Last.Zij noemt het dan ook een geslaagdmecenaat.'Zeizehet niet? "Er is altijd een

opening in het levenl' I

Lasts mecenas lwam net 0P tyd: Znders ltad ih. een baan moeten gaan zoehen'

48 HP I DE TUD