Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) =...

27
1 Autisme, wat weten we? Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur Dr Leo Kannerhuis, Oosterbeek Voorzet, 4 juni 2013

Transcript of Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) =...

Page 1: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

1

Autisme, wat weten we?

Matt van der Reijden,

kinder- en jeugdpsychiater & geneesheer directeur

Dr Leo Kannerhuis,

Oosterbeek

Voorzet, 4 juni 2013

Page 2: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

2

autisme

agenda

autisme

autisme en het brein: wat weten we?

een beeld van autisme: ‘een bijzonder orkest’

hoe ontstaat autisme?

waarschuwingen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 3: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

3

autisme

het verleden 1943 Leo Kanner: ‘autism’

1944 Hans Asperger

Voorzet, 4 juni 2013

Page 4: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

4

autisme

diagnose gebaseerd op symptomen en gedrag

diagnostic and statistic manual (DSM)

pervasive developmental disorder (PDD)

=

autism spectrum disorder (ASD)

problemen in sociaal functioneren

problemen in communicatie

beperkte/stereotype interesses en gedragingen

begin voor 3e levensjaar ( moment van diagnose)

Voorzet, 4 juni 2013

Page 5: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

5

autisme

diagnostic and statistic manual (DSM)

vormen van autisme

klassiek autisme (Kanner)

Asperger syndroom

pervasive developmental disorder - not otherwise specified (PDD-nos)

Rett syndroom

desintegrative disorder

mei 2013 DSM 5: ASD in schalen van ernst

social communication disorder?

Voorzet, 4 juni 2013

Page 6: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

6

autisme

prevalentie

voor 1990:

klassiek autisme: 5 in 10.000

Na 1990

Autism Spectrum Disorders (pervasive developmental disorders)

prevalentie neemt toe; nu tussen 1 op 150 á 100 (1%)

komt vaker voor bij jongens; bij meisjes minder goed herkend

Voorzet, 4 juni 2013

Page 7: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

7

autisme en het brein: wat weten we?

eerste waarschuwing wij zijn NIET (alleen) ons brein,

en autisme is niet (alleen maar) een ‘hersenziekte’

de invloed van ‘de biografie’, context (omgevingsfactoren e.d.) zijn zeer belangrijk;

dit leidt er o.a. toe dat

autisme vaak een extra ‘verdieping’ krijgt

of

autisme soms geen autisme is

Voorzet, 4 juni 2013

Page 8: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

8

autisme en het brein: wat weten we?

probleem in de hersenen: deel of geheel? sociale interactie en hersenontwikkeling

Corchesne et al.

spiegelneuronen

Gallese et al., Brain, 1996

maar: ‘spiegelneuronensysteem’ komt bij

mensen met autisme later op gang.

Bastiaansen, Mirror images! Neural correlates of emotion

processing in autism, schizophrenia and mental health., 2011

en: spiegelneuronen geven motorische/cognitieve, geen emotionele herkenning.

Baron Cohen, The science of Evil. On Empathy and the Origins of Cruelty., 2012

Voorzet, 4 juni 2013

Page 9: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

9

autisme en het brein: wat weten we?

probleem in de hersenen: deel of geheel?

Dinstein et al., Neuron, 2012

Voorzet, 4 juni 2013

Page 10: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

10

een beeld van autisme

is er 1 verklaring voor alle symptomen?

een vereenvoudiging (let op!):

autisme = (vroege) ontwikkelingsproblemen van de hersenen

gespecialiseerde hersencellen

verbindende hersencellen

bij mensen met autisme ontstaan problemen in beide ontwikkelingslijnen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 11: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

11

een beeld van autisme

gespecialiseerde hersencellen sommige hersengebieden functioneren goed, andere gebieden

functioneren niet optimaal

bepaalde ‘hersenfuncties’ verlopen niet optimaal

maar

sommige functies verlopen ‘normaal’

of

bovengemiddeld goed (speciale vaardigheden, ‘savants’)

Voorzet, 4 juni 2013

Page 12: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

12

een beeld van autisme

gespecialiseerde hersencellen als we het brein zien als een orkest

dan kunnen we het brein van iemand met autisme zien als een

orkest met

en

Voorzet, 4 juni 2013

Page 13: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

13

een beeld van autisme

gespecialiseerde hersencellen als er veel hersenfuncties tegelijkertijd nodig zijn (het leven) is het

moeilijk voor mensen met autisme

(= als het hele orkest speelt is het moeilijk goed te spelen)

als er goed functionerende hersengedeelten nodig zijn

(speciale vaardigheid) lukt het mensen met autisme goed

(= in het orkest zit misschien een prachtig spelend kwartet)

Voorzet, 4 juni 2013

Page 14: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

14

een beeld van autisme

verbindende hersencellen goede verbindingen nodig tussen gespecialiseerde hersengebieden

zijn nodig om informatie snel te verwerken en snel te reageren

balanceren

sturen (armen)

trappen (benen)

letten op het verkeer en ‘verkeersgeheugen’ raadplegen

sociaal functioneren (kletsen)

etc

fietsen gebeurt automatisch;

fietsen vereist snel en complex functioneren van de hersenen

mensen met autisme hebben vaak problemen met complexe taken

Voorzet, 4 juni 2013

Page 15: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

(problemen met) ontwikkeling van zenuwcellen die verbindingen tussen hersengebieden verzorgen

geeft

problemen met het (snel) verwerken van (bepaalde) prikkels en informatie

geeft

onvoldoende of ‘ander’ begrip van de ‘wereld’; moeite met complexe informatie of vaardigheden

hoe ontstaat autisme?

hypothese

Voorzet, 4 juni 2013

Page 16: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

16

hoe ontstaat autisme?

genen en omgevingsfactoren

autisme is in sterke mate erfelijk (genetische kwetsbaarheid)

maar

vooral gedurende zwangerschap en de eerste levensjaren, maar

ook daarna, kunnen omgevingsinvloeden de ernst beïnvloeden

NB1: meerdere genen zijn betrokken bij autisme.

NB2: veel van de afzonderlijke genen zijn in de algemene bevolking aanwezig.

NB3: omgevingsfactoren kunnen biologisch, maar ook ‘psychosociaal’ zijn.

NB4: ‘stress’ lijkt een (meestal) ongunstige omgevingsfactor te zijn.

Voorzet, 4 juni 2013

Page 17: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

17

hoe ontstaat autisme?

omgevingsfactoren

de vaccinatietheorie

Wakefield et al, Lancet, 1998

Gezondheidsraad. BMR-vaccinatie en autisme:

geen aanwijzingen voor een

verband - signalement. 2007

Voorzet, 4 juni 2013

Page 18: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

18

hoe ontstaat autisme?

omgevingsfactoren

Autism: Air Pollution May Be to Blame, Study Suggests

Pollution from freeways may cause autism, according to new study.

Voorzet, 4 juni 2013

Page 19: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

19

hoe ontstaat autisme?

omgevingsfactoren

het effect van vroeginterventie

● Pivotal Response Treatment (PRT)

Koegel & Koegel, 2006

● Early Start Denver Model (ESDM)

Dawson et al., Pediatrics, 2010 & J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 2012

Voorzet, 4 juni 2013

Page 20: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

20

hoe ontstaat autisme?

het autistische brein heeft moeite met het verwerken van en

reageren op (complexe) informatie

problemen met centrale coherentie

problemen met ‘theory of mind’

problemen met executief functioneren

problemen met zintuiglijk functioneren

problemen met snelheid van verwerken en reageren informatie

problemen met complexe opdrachten

problemen met verbeeldend vermogen

problemen in de ontwikkeling

beter functioneren in een aangepaste context

etc

Voorzet, 4 juni 2013

Page 21: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

centrale coherentie

in de ontwikkeling leren de hersenen snel om veel bij elkaar horende

informatie om te zetten in een zinvol geheel

snel begrip (van bv situatie)

dit gebeurt onvoldoende bij autisme

dit leidt bij autisme tot detailgerichtheid

dit leidt bij autisme niet of niet snel genoeg tot begrip

belangrijke begrippen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 22: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

centrale coherentie

een film over gebrek aan centrale coherentie:

www.youtube.com/watch?v=yhRRHL2FNOw

belangrijke begrippen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 23: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

context

autisme is contextafhankelijk:

zichtbaar in een ongunstige context

moeilijker zichtbaar in een gunstige context

voorkeur voor een bekende context

belangrijke begrippen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 24: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

context

wat zijn de kenmerken van een gunstige context?

aangepaste informatievoorziening (in vorm, intensiteit, snelheid, grootte);

veiligheid;

overzichtelijkheid;

voorspelbaarheid (ook consequent zijn!);

duidelijkheid (in details!);

goede voorbereiding;

etc; deels ook ‘persoonlijk’

belangrijke begrippen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 25: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

● er is veel dat we nog niet weten.

● een persoon met autisme ‘is niet zijn brein’.

● biografie en context zijn van invloed op (de ernst van het) autisme.

● autisme levert ‘sterke kanten’ op

waarschuwingen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 26: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

je spreekt met een puber over zijn klasgenoten.

vraag: hoe groot is je klas?

antwoord: ik denk twee keer zo groot als deze kamer.

het antwoord is letterlijk en valt buiten sociale context

van het gesprek.

Maar: voor de ander is de vraag vreemd: ‘ben ik net aan het kletsen

over mensen, en dan wordt er een vraag gesteld over afmetingen.’

waarschuwingen

Voorzet, 4 juni 2013

Page 27: Matt van der Reijden, kinder- en jeugdpsychiater ... · pervasive developmental disorder (PDD) = autism spectrum disorder (ASD) ... not otherwise specified (PDD-nos) Rett syndroom

27

[email protected]

Voorzet, 4 juni 2013