Masterscriptie oos roxanne calis.
44
De sociaalemotionele ontwikkeling van kinderen op een ouderparticipatiecrèche Een onderzoek naar de sociaalemotionele ontwikkeling van kinderen en de kwaliteit van ouderparticipatiecrèches in vergelijking met reguliere kinderdagverblijven Masterscriptie Roxanne Calis 5639638 Begeleider UvA: Dr. R.G. Fukkink Begeleider stichting OOK Kinderopvang: Drs. W. Monster Juli, 2011
description
Transcript of Masterscriptie oos roxanne calis.
De sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen op een ouderparticipatiecrèche
Een onderzoek naar de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen en de kwaliteit van ouderparticipatiecrèches in vergelijking met reguliere kinderdagverblijven
Masterscriptie Roxanne Calis 5639638
Begeleider UvA: Dr. R.G. Fukkink Begeleider stichting OOK Kinderopvang: Drs. W. Monster
Juli, 2011
1
Abstract
This article focuses on the socio-‐emotional development of children and the pedagogical
quality in parent participation day care centers. The question addressed was whether
the socio-‐emotional development of children in parent participation day care centers
differs from the socio-‐emotional development of children in regular day care centers.
The results of this study were compared to a similar study that focused on the socio-‐
emotional development of children in regular day care centers (NCKO, 2011).
Parents (N=46) completed a standardized questionnaire including the Welbevinden
Observatielijst Leiden (WOL; De Schipper, IJzendoorn & Tavecchio, 2004), Brief Toddler
Social Emotional Assessment (BITSEA; Briggs-‐Gowan, Carter, Irwin, Wachtel & Cicchetti,
2004) and the Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (NOSI; De Brock, Vermulst, Gerris &
Abidin, 1992). This study indicates that there are significant differences between the
socio-‐emotional development of children who attend parent participation day care
centers, compared to children attending regular day care centers. Children in parent
participation day care centers scored significant higher on social competence and
problem behavior. No differences were found in the extent of well-‐being of the children
and the extent of parental stress between these two groups. Assessment of the quality of
care indicates that the parent participation day care centers score considerably higher
than regular day care centers.
2
Inhoudsopgave
Abstract ............................................................................................................................................................... 1
1. Inleiding ...................................................................................................................................................... 4
Formele eisen ............................................................................................................................................... 5
Pedagogische kwaliteit van het kinderdagverblijf ......................................................................... 6
Onderzoeksvraag ........................................................................................................................................ 6
Relevantie van het onderzoek ................................................................................................................ 7
2. Theoretisch kader ....................................................................................................................................... 8
Bronfenbrenner ........................................................................................................................................... 8
Pedagogische kwaliteitsindicatoren ................................................................................................. 10
1. Maten die het welzijn en de ontwikkeling van kinderen weergeven .............................. 13
Welbevinden ...................................................................................................................................................13
Sociale competentie ....................................................................................................................................13
Probleemgedrag ...........................................................................................................................................14
2.Proceskwaliteit ...................................................................................................................................... 15
Materiële omgeving & de pedagogisch medewerker .................................................................... 15
3. Structurele kwaliteit........................................................................................................................... 15
Stress in de opvoedsituatie .......................................................................................................................15
Pedagogische kwaliteit en de sociaal-‐emotionele ontwikkeling ........................................... 16
3. Methode ....................................................................................................................................................... 18
Onderzoeksgroep Draaiers ................................................................................................................... 18
Kinderen ...........................................................................................................................................................19
Procedure .................................................................................................................................................... 19
Meetinstrumenten ................................................................................................................................... 20
Kindkenmerken Welbevinden............................................................................................................. 20
Sociaal-emotionele competentie ...........................................................................................................21
Ouderkenmerken ..................................................................................................................................... 22
Gebrek aan acceptatie ............................................................................................................................. 22
Omgeving van het kinderdagverblijf ................................................................................................ 22
Kwaliteit van het kinderdagverblijf .................................................................................................... 22
3
Analyse ......................................................................................................................................................... 24
4. Resultaten ............................................................................................................................................... 25
Achtergrondkenmerken ........................................................................................................................ 25
Kindkenmerken ........................................................................................................................................ 28
Welbevinden ............................................................................................................................................... 28
Competentie ....................................................................................................................................................28
Probleemgedrag ...........................................................................................................................................29
Ouderkenmerken ..................................................................................................................................... 30
Gebrek aan acceptatie ............................................................................................................................. 30
Omgeving van het kinderdagverblijf ................................................................................................ 31
Kwaliteitsmonitor ..................................................................................................................................... 31
5. Conclusie ................................................................................................................................................. 36
6. Discussie .................................................................................................................................................. 38
7. Literatuurlijst ........................................................................................................................................ 40
4
1. Inleiding
Er is de laatste jaren sprake van een enorme toename van kinderopvang voor jonge
kinderen in de leeftijd van nul tot vier jaar. Een reden hiervoor is het toenemende aantal
werkende moeders en de daarmee samenhangende behoefte aan opvang. Daarnaast
beschouwen ouders opvang in een kinderdagverblijf niet meer als iets waar zij
genoodzaakt zijn om gebruik van te moeten maken, maar vinden een kinderdagverblijf
juist goed voor zowel de ontwikkeling als de ontplooiing en emancipatie (Verschuur,
Clerkx, Schreuder, Singer, Zwetsloot, Weijenberg & Vliegenthart, 2005).
De meeste ouders die gebruik maken van de crèche brengen hun kind naar de
reguliere kinderopvang. Naast de reguliere kinderopvang kunnen ouders ook gebruik
maken van een ouderparticipatiecrèche. Anders dan reguliere crèches begon deze ooit
als antiautoritaire crèche en wordt gerund door ouders
waarbij zij beurtelings elkaars kinderen opvangen op basis van wederzijds vertrouwen.
Ouders kunnen hun kinderen maximaal vijf dagen in de week brengen, en in ruil
daarvoor nemen zij een bepaald aantal dagdelen op zich waarop zij zelf
verhoudingen verschillen per crèche. Indien ouders ervoor kiezen gebruik te maken van
een ouderparticipatiecrèche zijn zij verplicht minimaal een bepaald aantal dagdelen de
leiding over de groep te nemen.
Opvallend is dat op een ouderparticipatiecrèche ook veel vaders meedraaien, in
tegenstelling tot reguliere crèches waar het personeel voor 99 procent uit vrouwen
bestaat (Tavecchio, 2008). Het feit dat ook mannen de leiding hebben over de crèche
heeft een aantal voordelen. Zo wordt het perspectief van waaruit het kind bekeken
wordt verbreedt: beide seksen kunnen elkaar aanvullen. Daarnaast is er een goede
verdeling ten opzichte van het rolpatroon: kinderen leren hoe mannen en vrouwen zich
gedragen (Delfos, 2004).
Ook zijn de oudercontacten veel intensiever op een ouderparticipatiecrèche;
doordat ouders zelf de crèche draaiende houden hebben zij veel meer met elkaar te
maken dan de ouders op reguliere crèches. Draaiers zien elkaar niet alleen met het
brengen en/of halen van de kinderen maar draaien samen, vormen samen commissies
en moeten gezamenlijke beslissingen nemen. Hierdoor hebben draaiers meer invloed op
de gang van zaken in en om de crèche dan ouders die gebruik maken van reguliere
5
kinderopvang.
Niet alleen de oudercontacten maar ook de kindcontacten lijken intensiever op
een ouderparticipatiecrèche. Doordat de draaiers veel met elkaar te maken hebben of
met elkaar bevriend zijn, zien de kinderen elkaar ook regelmatig buiten de opvanguren
om. Kortom; de betrokkenheid en intensieve samenwerking maakt dat er weer sprake is
een
De keuze van ouders om gebruik te maken van een ouderparticipatiecrèche kan
voortkomen uit verschillende motieven. Voorbeelden van factoren die hierin mee
kunnen spelen zijn het hanteren van een bepaalde manier van opvoeden, religieuze
motieven zoals een geloof, de sociaal-‐economische positie indien ouders het op
financieel gebied minder breed hebben of het opbouwen van een sociaal netwerk met
andere ouders (Graaff, Singer & Devillé, 2006).
Een ander verschil dat naar voren komt wanneer ouderparticipatiecrèches met
reguliere crèches worden vergeleken, is dat de draaiers niet betaald krijgen. Dit maakt
deze vorm van kinderopvang aanzienlijk goedkoper dan een reguliere crèche. Daarnaast
zijn de draaiers niet gekwalificeerd; dat wil zeggen dat zij niet in het bezit (hoeven te)
zijn van een diploma als pedagogisch medewerker. Dit in tegenstelling tot wat uit
onderzoek is gebleken, namelijk dat een gedegen opleiding van de pedagogisch
medewerker zeer van belang is (Van IJzendoorn, Tavecchio & Riksen-‐Walraven, 2004).
Formele eisen
Ondanks dat de draaiers dus officieel geen pedagogisch medewerker hoeven te zijn, zijn
er wel formele eisen waar de nieuwe draaiers aan moeten voldoen. Ouders die gebruik
willen maken van een ouderparticipatiecrèche dienen in het bezit te zijn van een
Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) en een EHBO-‐diploma. Daarnaast dienen de
ouderparticipatiecrèches aan dezelfde kwaliteitseisen te voldoen als reguliere crèches
(Inspectie van het Onderwijs, 2011). Een eis binnen het beleid van de crèches is dat
nieuwe ouders ingestemd moeten worden door de andere ouders aangezien de crèche
draait op basis van vertrouwen. Daarbij moeten ouders uiteraard beschikbaar zijn om
zelf dagen te kunnen draaien.
6
Pedagogische kwaliteit van het kinderdagverblijf
Uit meerdere onderzoeken komt naar voren dat de pedagogische kwaliteit van het
kinderdagverblijf bepalend is voor het welbevinden en de ontwikkeling van kinderen.
Kwaliteit kan het best omschreven worden als de mate waarin de opvang aan haar
pedagogische doelstellingen nakomt (Riksen-‐Walraven, 2004).
Kinderopvang van hoge kwaliteit heeft aantoonbare positieve effecten op de
kinderen, zowel tijdens de opvang zelf als op latere leeftijd. De grootste positieve
effecten terug te vinden zijn bij kinderen die thuis opgroeien onder weinig stimulerende
omstandigheden. Daarnaast zijn kinderen die een kinderdagverblijf van hogere kwaliteit
bezoeken beduidend gelukkiger dan kinderen die een kinderdagverblijf van lagere
kwaliteit bezoeken.
Kinderen die een kinderopvang van lagere kwaliteit bezoeken blijken een groter
risico te lopen op het ontwikkelen van gedragsproblemen zoals verstorend gedrag,
ongehoorzaamheid en het vertonen van agressief gedrag ten opzichte van
leeftijdsgenoten. Kinderen die thuis tekort komen in aandacht en
ontwikkelingsmogelijkheden blijken het meest kwetsbaar voor de gevolgen van
kinderopvang van een lage kwaliteit (Riksen-‐Walraven, 2004).
Op basis van bovenstaande kan gesteld worden dat de kwaliteit van
kinderopvang voor jonge kinderen van uiterst belang is. Hoewel veel
kinderdagverblijven over een hoge mate van pedagogische kwaliteit beschikken, wordt
nog vaak gediscussieerd of kinderopvang gunstige effecten heeft op de emotionele
ontwikkeling van het kind. Uit onderzoek blijkt dat (reguliere) kinderopvang een
positief effect heeft op de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen met betrekking
tot de gehechtheid en mogelijke gedragsproblemen (Van IJzendoorn et al., 2004).
Onderzoeksvraag
Om na te gaan in hoeverre de effecten van kinderopvang van kinderen op
ouderparticipatiecrèches verschillen van reguliere kinderopvang ten aanzien van de
sociaal-‐emotionele ontwikkeling, is de volgende onderzoeksvraag opgesteld:
er een verschil in de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen op een
ouderparticipatiecrèche in vergelijking met de sociaal-emotionele ontwikkeling van
kinderen op een reguliere kinderopvang
7
Aangezien de pedagogische kwaliteit van het kinderdagverblijf van grote invloed blijkt
op de sociaal-‐emotionele ontwikkeling, is tevens de volgende deelvraag opgesteld:
vergelijking met de pedagogische kwaliteit van reguliere kinderopvang
Relevantie van het onderzoek
vorm van kinderopvang dus al jaren bestaat is er tot op heden nog nauwelijks onderzoek
gedaan op dit gebied. Resultaten van dit onderzoek naar de sociaal-‐emotionele
ontwikkeling van kinderen op ouderparticipatiecrèches kunnen bijdragen aan
veranderingen en verbeteringen op het gebied van deze vorm van kinderopvang.
De wetenschappelijke relevantie in dit onderzoek ligt in het nagaan hoe het
gesteld is met de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen op een
ouderparticipatiecrèche, door middel van een vergelijkende studie naar de sociaal-‐
emotionele ontwikkeling van kinderen op een reguliere kinderopvang. In dit onderzoek
zijn verschillende aspecten van de sociaal-‐emotionele ontwikkeling onderzocht, zoals
welbevinden, temperament, sociale competentie en probleemgedrag. De resultaten zijn
vergeleken met de resultaten die naar voren zijn gekomen uit onderzoek naar de
sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen op reguliere crèches. Binnen deze
vergelijking is gekeken in hoeverre kinderen op een ouderparticipatiecrèche hierin
verschillen van kinderen op een reguliere crèche.
8
2. Theoretisch kader
De enorme toename van kinderopvang voor jonge kinderen zorgt voor veel discussies
een grote tegenbeweging die de thuiszorgende moeder en de hechte band tussen
moeder en kind als ideaalbeeld stelt (Verschuur et al., 2005). Vanuit dit opzicht hebben
ouderparticipatiecrèches een voordeel ten opzichte van reguliere crèches: niet alleen
thuis maar ook tijdens dagen en/of dagdelen op de crèche verkeert een ouder
regelmatig in de nabijheid van het kind.
Bronfenbrenner
Een theorie die de interacties met de gehechtheidsfiguren centraal stelt en daarmee van
invloed is op de ontwikkeling, is het ecologisch systeem van Urie Bronfenbrenner
(1979). Het principe van Bronfenbrenner gaat er vanuit dat gedrag ontstaat als een
gevolg van de wisselwerking tussen persoon en omgeving. Hij stelt dat de menselijke
ontwikkeling een wederkerig proces is tussen een actief, ontwikkelend mens en de
veranderende eigenschappen van de directe omgevingen waarin diegene leeft. Dit
proces wordt beïnvloedt door de relaties tussen deze omgevingen en de bredere
contexten waarin de omgevingen liggen. Mensen leven dus in meerdere
leefwereldsituaties en moeten daarin continu switchen (Bronfenbrenner, 1979). In
Figuur 1 is een weergave te zien van het ecologisch systeem volgens Bronfenbrenner.
Bronfenbrenner stelt dat het ecologische systeem is opgebouwd uit vier
subsystemen, welk dynamisch met elkaar samenhangen. Het eerste subsysteem is het
microsysteem, en is tevens de belangrijkste context voor de ontwikkeling van het kind.
Onder het microsysteem vallen alle directe interacties tussen het kind en de omgeving,
zoals ouders, brusjes (ofwel: broertjes en zusjes) en de buurt waarin het kind woont. De
interacties binnen het microsysteem worden beïnvloedt door factoren als de fysiek
aanwezige kenmerken van de situatie of de kwaliteiten van aanwezige ouders.
Het tweede subsysteem is het mesosysteem. Het mesosysteem omvat de
onderlinge relaties tussen twee of meer contexten waarin het ontwikkelende kind actief
participeert, zoals de relaties thuis, de crèche of de buurt. Het mesosysteem is dus een
9
systeem van microsystemen. Het wordt gevormd of uitgebreid wanneer iemand zich
verplaatst naar een nieuwe context.
Het derde subsysteem is het exosysteem. Een exosysteem refereert naar een of
meerdere contexten waarin het ontwikkelende kind niet actief deelneemt, maar die
indirect wel van invloed zijn op het kind. Het exosysteem bestaat uit grotere sociale
systemen, zoals media, de gemeente, schoolbestuur en het werk van de ouders.
Ten slotte onderscheidt Bronfenbrenner het macrosysteem. Het macrosysteem
verwijst naar de bredere, abstracte contexten zoals maatschappij of cultuur. Het
exosysteem bepaalt de regels voor de exo-‐, meso-‐ en microsystemen en komen op die
manier indirect ook bij het kind terecht.
Bronfenbrenner stelt dat voornamelijk de directe interacties met kinderen van
belang zijn voor hun ontwikkeling. Door middel van directe interacties kunnen ouders
invloed uitoefenen op de leef-‐ en belevingswereld van het kind. Ook kunnen zij orde
scheppen en de interacties met de verschillende contexten sturing geven
(Bronfenbrenner, 1979). Wanneer dit teruggekoppeld wordt naar
ouderparticipatiecrèches kan gesteld worden dat ouders in een veel bredere context
invloed kunnen uitoefenen op de leefwereld van hun kind. Zij participeren niet alleen in
het microsysteem als ouder, maar daarnaast ook in het mesosysteem als pedagogisch
medewerker op de crèche en in het exosysteem door als bestuur van de crèche te
fungeren. Dit in tegenstelling tot ouders van kinderen op reguliere crèches, die enkel
deel uitmaken van het microsysteem.
10
Figuur 1: Het ecologisch systeem van Bronfenbrenner
De visie dat de hechte band tussen moeder en kind van belang is wordt eveneens
ondersteund door de gehechtheidstheorie van John Bowlby (1969). Deze theorie gaat er
vanuit dat kinderen in het bezit zijn van een aangeboren drang om zich te hechten aan
mensen in hun directe omgeving, meestal de moeder. Gehechtheid op jonge leeftijd blijkt
eveneens van belang voor de latere ontwikkeling. Indien de gehechtheidsrelatie niet tot
stand komt of wordt verstoord in de eerste drie jaar zal het kind hier ernstig negatieve
gevolgen van ondervinden op lange termijn (Bowlby, 1969).
Uit bovenstaande kan worden opgemaakt dat het van belang is dat jonge
kinderen veel in de nabijheid verkeren van hun primaire verzorgers om zich veilig te
kunnen hechten. Aangezien ouders op een ouderparticipatiecrèche ook tijdens uren op
de crèche nauw betrokken zijn bij de verzorging en ontwikkeling van hun kind kan er,
uitgaande van de theorie van Bowlby, gesteld worden dat dit de gehechtheidsrelatie
tussen ouder en kind ten goede zal komen.
Pedagogische kwaliteitsindicatoren
Zoals in hoofdstuk 1 al werd benoemd blijkt de pedagogische kwaliteit van het
kinderdagverblijf zeer van belang voor het welbevinden en de ontwikkeling van
kinderen. Riksen-‐Walraven (2004) heeft een aantal indicatoren opgesteld om de
11
kwaliteit op kinderopvang na te kunnen gaan. Zij stelt dat er van goede kinderopvang
worden kan gesproken wanneer de kinderen veiligheid wordt geboden, hun sociale en
persoonlijke competentie wordt bevorderd en hen regels, normen en waarden worden
bijgebracht, liefst in tweespraak met de ouders. Dit laatste lijkt in het voordeel van de
ouderparticipatiecrèches, aangezien ouders in dit geval
Daarnaast kan dit aspect weer gekoppeld worden aan de theorie van
Bronfenbrenner, die het belang van afstemming van de verschillende leefmilieus
benadrukt. In de voorgestelde studie zal gebruik gemaakt worden van drie soorten
kwaliteitsindicatoren zoals opgesteld door Riksen-‐Walraven (2004), die als volgt luiden:
1. Maten die het welzijn en de ontwikkeling van kinderen weergeven waardoor het
zorg-‐ en opvoedingsproces gemeten kan worden;
2. Kenmerken van het zorg-‐
3. Kenmerken van de opvoeders of van de opvoedingssetting waarvan aangenomen
kan worden dat zij een goed zorg-‐ en opvoedingsproces be
Deze kwaliteitsindicatoren zijn eveneens weergegeven in Figuur 2 hieronder.
12
Figuur 2: Kwaliteitsmodel voor kinderdagverblijven
OUDERS
Noot: kind in interactie met directe omgeving
Invloed van structurele opvangkenmerken op proximale processen
(Bron: Riksen-‐Walraven, 2004)
In Figuur 2 zijn factoren af te lezen die op directe of indirecte wijze van invloed zijn op
het welbevinden of de ontwikkeling van een kind in een kinderdagverblijf. In het midden
van het figuur is de indicator
die het kind opdoet in zijn interacties met de sociale en materiële omgeving. Het gaat
hierbij om de interacties met de pedagogisch medewerker, de andere kinderen in de
groep en de fysieke omgeving van het kinderdagverblijf. In het linkergedeelte van het
figuur staat de indicator van de ructurele
kenmerken die invloed uitoefenen op de proceskwaliteit binnen een kinderdagverblijf,
en daarmee indirect van invloed zijn op de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van het
kind. Een voorbeeld van een structurele kwaliteitsmaat die tevens in dit onderzoek
KINDERDAGVERBLIJF
Pedagogisch beleid Ruimte, inrichting, materialen Materiële omgeving Programma
Opleiding/training leidsters Pedagogische ondersteuning LEIDSTER KIND Voorzieningen voor leidsters Leidster stabiliteit
Leidster-‐kind ratio Groepsgrootte Andere kinderen Groepsstabiliteit
13
gebruikt wordt, is de mate van opvoedstress zoals ervaren door de ouders. De indicator
die het welzijn en ontwikkeling van kinderen weergeeft staat rechts in Figuur 2.
Voorbeelden hiervan zijn het welbevinden en de sociale competentie van het kind. Bij
deze indicator is het van belang dat er rekening gehouden moet worden met het feit dat
de meeste ontwikkelingsgebieden meer bepaald worden door de ervaringen die de
kinderen in de thuissituatie opdoen dan in de kinderopvang (Riksen-‐Walraven, 2004).
er is dan op reguliere crèches, aangezien ouders zowel thuis als op de
crèche nauw betrokken zijn bij de ontwikkeling en opvoeding van hun kind. Daarom
zijn in dit onderzoek alle drie de bovengenoemde kwaliteitsindicatoren gebruikt en
zullen hieronder nader worden uitgelicht.
1. Maten die het welzijn en de ontwikkeling van kinderen weergeven
Welbevinden
Wanneer kinderen naar de crèche gaan is het van belang dat zij zich comfortabel voelen
in het bijzijn van de pedagogisch medewerker. Indien kinderen zich op hun gemak
voelen bij de pedagogisch medewerker zal dit hen ondersteuning bieden in de
uitdagingen waar zij dagelijks mee geconfronteerd worden op de crèche. Hierbij kan
gedacht worden aan de groep kinderen, de ruimte van de crèche en de verschillende
pedagogisch medewerkers die hen verzorgen. Welbevinden kan worden omschreven als
de mate waarin een kind zich op zijn gemak voelt in het bijzijn van de pedagogisch
medewerkers, de fysieke omgeving van de crèche en bij de andere kinderen in de groep
(De Schipper, Van Zeijl & Tavecchio, 2004).
Sociale competentie
Een tweede maat die gebruikt is in dit onderzoek is de sociale competentie. Het begrip
sociale competentie omvat een hele reeks aan sociale kennis en vaardigheden, zoals het
beschikken over empathie, kunnen communiceren, helpen, delen, samenwerken en het
oplossen van conflicten (Clarke-‐Stewart & Allhusen, 2005).
Kinderen worden vanaf hun geboorte gesocialiseerd binnen het gezin. Ouders
brengen kinderen gedragsregels bij die gelden binnen het gezin, maar ook regels,
14
normen en waarden die van belang worden geacht in het functioneren buiten het gezin.
Niet alleen in het gezin, maar ook op het kinderdagverblijf worden kinderen
gesocialiseerd. Kinderen die gebruik maken van kinderopvang brengen al vanaf hun
eerste levensmaanden een groot deel van de dag door met andere kinderen. Dit biedt
hen de mogelijkheid om vaardigheden te verwerven in het aangaan van relaties en het
leren omgaan met andere kinderen (Riksen-‐Walraven, 2004). Daarnaast leren zij naast
de regels die op het kinderdagverblijf gelden ook meer algemene normen en waarden.
Het feit dat het kinderdagverblijf een groepssetting vormt, waar dikwijls diversiteit in
sociale en culturele achtergronden is, biedt extra mogelijkheden in het socialisatieproces
(Clarke-‐Stewart & Allhusen, 2005).
De sociale ontwikkeling van jonge kinderen wordt vooral bevorderd door
positieve interacties met de andere kinderen uit de groep. Kinderen die een
kinderdagverblijf bezoeken blijken over een hogere mate van sociale competentie te
beschikken dan kinderen die niet naar een kinderdagverblijf gaan. Zij vertonen meer
complexe sociale interacties en zijn creatiever in hun spel met leeftijdsgenoten (Clarke-‐
Stewart & Allhusen, 2005). Indien er daarentegen al op jonge leeftijd negatieve
ervaringen worden opgedaan in de omgang met andere kinderen, kan dit leiden tot
agressiviteit en sociale teruggetrokkenheid (Jacobs & White, 1994).
Riksen-‐Walraven (2004) benadrukt dat het van belang is dat de socialisatie op
het kinderdagverblijf consistent verloopt en afgestemd wordt op het
ontwikkelingsniveau van het kind. Daarnaast dient de socialisering in de kinderopvang
afgestemd te zijn op de socialisering binnen het gezin. Dit lijkt in het voordeel van de
ouderparticipatiecrèches; doordat ouders eveneens pedagogisch medewerker zijn is er
een hoge mate van consistentie wat betreft de regels, normen en waarden die de
kinderen bijgebracht krijgen, zowel thuis als op de crèche.
Probleemgedrag
Een aspect dat samenhangt met competentie is probleemgedrag. Wanneer kinderen op
jonge leeftijd tekortkomingen hebben in de sociale competentie, kan dit op langere
termijn probleemgedrag veroorzaken (Cichetti, 1993). Daarnaast blijken
gedragsproblemen samenhang te vertonen met temperament. Kinderen met een
moeilijker temperament blijken meer probleemgedrag te vertonen dan kinderen met
15
een makkelijk temperament (De Schipper, Tavecchio, Van IJzendoorn & Van Zeijl, 2004).
Daarnaast blijken kinderen die veel tijd op het kinderdagverblijf doorbrachten op jonge
leeftijd meer probleemgedrag te vertonen op latere leeftijd (Adriaenssens, 2007).
Gedragsproblemen kunnen zich zowel internaliserend als externaliserend
manifesteren. Onder internaliserend probleemgedrag worden gedragskenmerken
verstaan zoals teruggetrokkenheid, negatieve emoties en asociaal, depressief of angstig
gedrag. Onder externaliserend probleemgedrag worden gedragskenmerken als agressie,
opstandigheid of hyperactiviteit verstaan (Briggs-‐Gowan, Carter, Irwin, Wachtel en
Cicchetti, 2004) .
2.Proceskwaliteit
Materiële omgeving & de pedagogisch medewerker
Zoals eerder in dit hoofdstuk werd gesteld, kan de kwaliteit van de interacties tussen
kinderen en de pedagogisch medewerker, andere kinderen en de materiële omgeving
(Lamb, 1998). Met name het de interacties
met de pedagogisch medewerker zijn zeer bepalend voor de ontwikkeling en het
welbevinden van kinderen op een kinderdagverblijf. Die invloed is om verschillende
redenen zo groot. Ten eerste hebben jonge kinderen op een kinderdagverblijf meer
interacties met de pedagogisch medewerker dan met de andere kinderen (Clarke-‐
Stewart, Gruber & Fitzgerald, 1994). Ten tweede zijn pedagogisch medewerkers
vanwege hun grotere sociale en cognitieve competentie beter in staat om kinderen
veiligheid te bieden en in hun ontwikkeling te stimuleren. Een derde reden waarom de
interacties met de pedagogisch medewerker zo invloedrijk zijn, is doordat deze de voor
een groot deel de kwaliteit van de andere twee aspecten bepaald, namelijk de omgang
met de materiële omgeving en die met andere kinderen (Riksen-‐Walraven, 2004).
3. Structurele kwaliteit
Stress in de opvoedsituatie
Een aspect dat van invloed is op de opvoeding of dagelijkse verzorging is de mate waarin
ouders stress beleven in de opvoedsituatie. Bijna alle ouders ervaren een mate van
16
stress gedurende de opvoeding van hun kind. Deze stress ontstaat wanneer er een
verschil is tussen de taken die ouders dienen te vervullen in het ouderschap en de
middelen die nodig zijn om deze taken te kunnen verwezenlijken (Williford, Calkins &
Keane, 2007). Hierbij zijn het beeld dat het ouders hebben van het gedrag van hun kind
en het gevoel van competentie binnen het ouderschap van cruciaal belang in de
omschrijving van opvoedingsstress (Deater-‐Deckard & Scarr, 1996).
Er zijn een aantal verschillende factoren die tot opvoedingsstress kunnen leiden.
Deze factor
van incidentele nare gebeurtenissen tot een subjectief gevoel van de ouders ten opzichte
van het kind (De Brock, Vermulst, Gerris & Abidin, 1992).
Opvoedingsstress kan voortkomen uit drie verschillen domeinen, namelijk het
ouderdomein, het kinddomein of stressvolle gebeurtenissen vanuit de omgeving.
Kenmerken van de ouder verwijzen naar de stress die wordt veroorzaakt door
karaktertrekken van de ouders, zoals het gevoel van tekortschieten in de opvoeding,
depressie of een slechte relatie met de partner. Het kinddomein verwijst naar de stress
die wordt veroorzaakt door de karakterkenmerken van een kind, zoals hyperactiviteit,
afleidbaarheid of veeleisendheid (De Brock et al., 1992).
In
uitgelicht. Het gaat hierbij om in hoeverre het kind voldoet aan de verwachtingen van
ouders op sociaal, emotioneel en fysiek gebied. Uit onderzoek blijkt dat
opvoedingsstress bij ouders zorgt voor een groter risico op gedragsproblemen bij het
kind (Barry, Dunlap, Cotten, Lochman & Wells, 2005). Daarnaast kunnen kinderen met
een moeilijker temperament negatief gedrag van de opvoeder teweegbrengen waardoor
lastig gedrag in stand wordt gehouden (Verhoeven et al., 2007).
Pedagogische kwaliteit en de sociaal-emotionele ontwikkeling
Aan het begin van dit hoofdstuk werd al gesteld dat de pedagogische kwaliteit van
kinderdagverblijven van belang blijkt (Riksen-‐Walraven, 2004). Een schematisch
overzicht (Figuur 3) is opgesteld om de verbanden te weergeven tussen de
pedagogische kwaliteit van de kinderopvang en aspecten van de sociaal-‐emotionele
ontwikkeling van jonge kinderen.
17
Figuur 3: Overzicht van de verbanden tussen de pedagogische kwaliteit van het
kinderdagverblijf en aspecten van de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen in
dit onderzoek
Hogere pedagogische kwaliteit van het kinderdagverblijf
Meer:
-‐ Welbevinden van het kind
-‐ Sociale competentie
-‐ Veilige relaties met de leidsters
-‐ Aanpassingsvermogen aan verschillende opvoedingssituaties
Minder:
-‐ Probleemgedrag van het kind
18
3. Methode
Of er een verschil is tussen de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen op
ouderparticipatiecrèches ten opzichte van de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van
kinderen op reguliere crèches, zijn de resultaten die in dit onderzoek naar voren
kwamen gekoppeld aan die van een recentelijk afgerond NCKO-‐onderzoek (Fukkink &
Gevers Deynoot-‐Schaub, 2011). Dit NCKO-‐onderzoek heeft zich gericht op de sociaal-‐
emotionele ontwikkeling van kinderen op reguliere crèches. Bij beide groepen is gebruik
gemaakt van dezelfde meetinstrumenten. Op deze manier is het mogelijk een
vergelijking te maken en een uitspraak te doen over eventuele verschillen in de sociaal-‐
emotionele ontwikkeling van kinderen.
Onderzoeksgroep
Draaiers De onderzoeksgroep bestaat uit 46 ouders (N=46) die werkzaam zijn op zes
verschillende ouderparticipatiecrèches. De vragenlijst is ingevuld door 15 vaders en 31
moeders die eveneens draaier waren op de crèche die hun kind bezocht. De
verschillende ouderparticipatiecrèches die in dit onderzoek zijn meegenomen zijn De
Krakeling, Joop Gilliamse, De Villa, De Tolkresj, SOP (Samen Opvoeden) en De
Bombardon. De ouders hebben allen de vragenlijst ingevuld
betreffende één eigen kind op de ouderparticipatiecrèche waar de ouder zelf draait.
Indien ouders twee of meer kinderen op de crèche hadden vulden zij de vragenlijst in
over hun jongste kind op de crèche.
Binnen de onderzoeksgroep is een diversiteit aan verschillende nationaliteiten te
onderscheiden. Het grootste deel van draaiers zijn van Nederlandse afkomst (71,7%).
Het overige deel van de respondenten is van een gevarieerde niet-‐Nederlandse afkomst
(28,3%). Hierbinnen zijn de verhoudingen als volgt: Duits (13%), Spaans,
Kaapverdiaans, Brits, Frans, Noors, Australisch, Indonesisch en Amerikaans-‐
Colombiaans (allen: 2.2%).
19
Kinderen
De vragenlijst is ingevuld door de draaiers over 46 kinderen (100%), waarvan 25
jongens (54,3%) en 21 meisjes (45,7%). Deze kinderen variëren in de leeftijd van 10
maanden tot en met vier jaar. De gemiddelde leeftijd van de kinderen was 2.25 jaar. De
gemiddelde leeftijd waarop een kind voor het eerst de ouderparticipatiecrèche bezocht
was 12.5 maanden.
Draaiers kunnen de kinderen een dagdeel of een gehele dag naar de crèche
brengen. Met een dagdeel wordt een ochtend of middag bedoeld. De crèchetijden van de
kinderen variëren van 1 dagdeel (een ochtend of middag) tot en met 8 dagdelen (4
gehele dagen). De kinderen bezochten de ouderparticipatiecrèche gemiddeld 5.46
dagdelen per week.
Procedure
De onderzoeksgroep is geselecteerd door middel van de contacten van stichting OOK
Kinderopvang. Aangezien ouders de crèches zelf runnen heeft iedere crèche regelmatig
ledenvergaderingen, waarbij de draaiers samenkomen om belangrijke zaken in en om
het kinderdagverblijf te bespreken. Tijdens dergelijke ledenvergaderingen zijn ouders
benaderd, op de hoogte gesteld en geïnformeerd over het onderzoek. Respondenten
kregen op deze manier de kans om eventuele vragen direct te stellen en waren op deze
manier volledig op de hoogte over de aard van het onderzoek. Vervolgens is hen
gevraagd of zij bereid waren om deel te nemen aan het onderzoek. Indien een crèche
instemde werden de draaiers per email benaderd, met nogmaals informatie over het
onderzoek en een link naar de vragenlijst. Op deze manier kon de vragenlijst digitaal
worden ingevuld. Indien ouders een kind op de crèche hadden in de gevraagde
leeftijdscategorie en zelf draaier waren kwamen zij in aanmerking om mee te werken
aan het onderzoek. De respondenten ontvingen geen feedback na het invullen van de
vragenlijst. Indien respondenten deelname aan het onderzoek weigerden dan vulden zij
de vragenlijst niet in. In totaal zijn 97 draaiers benaderd om mee te doen aan het
onderzoek. Na de eerste ronde van respondentenwerving waren er 31 draaiers die de
vragenlijst hadden ingevuld.
Na ongeveer twee weken ontvingen de draaiers een herinnering voor het invullen
van de vragenlijst. De respons op de herinnering was 18. Er zijn drie ingevulde
20
vragenlijsten verwijderd uit de dataset omwille van het onjuist invullen van de
vragenlijst. Hiermee komt het totale aantal respondenten op 46 (N=46).
Meetinstrumenten
Per draaier zijn de gegevens geworven via een samenstelling van gestandaardiseerde
vragenlijsten. Deze vragenlijsten bestaan uit verschillende metingen, namelijk
welbevinden, sociale competentie en probleemgedrag (kindkenmerken), beleving van
de opvoedingssituatie (achtergrond ouders) en pedagogische kwaliteit van het
kinderdagverblijf (omgeving).
Kindkenmerken
Welbevinden
Welbevinden is gemeten door middel van de Welbevinden Observatielijst Leiden (WOL).
Deze vragenlijst is in 2004 ontwikkeld door De Schipper, Van IJzendoorn en Tavecchio
(De Kruif, Vermeer, Fukkink, Riksen-‐Walraven, Tavecchio, Van IJzendoorn & Van Zeijl,
2007). Met behulp van dit instrument is het mogelijk om het welbevinden van een kind
in de groep te meten. De vragenlijst bestaat uit 24 items en dient te worden ingevuld
door de draaiers. De items betreffen stellingen en zijn gepresenteerd in een 6-‐
puntsschaal, variërend van 1 (nooit) tot 6 (altijd). Aan de hand van deze 6-‐puntsschaal
kan worden aangegeven in hoeverre de respondent het eens is met de stellingen.
n
hogere score op de WOL betekent een hogere mate van welbevinden van het kind.
in dit onderzoek .70.
Aangezien niet alle items van de WOL in dezelfde richting zijn geformuleerd, zijn
deze gehercodeerd. Na het hercoderen van zes items zijn alle items in positieve richting
geformuleerd en komt een hoge score overeen met een hoge mate van welbevinden. Er
zijn twee items weggelaten aangezien deze verwarring opleverden bij de respondenten.
21
Sociaal-emotionele competentie
Sociaal-‐emotionele competentie is gemeten door middel van de Brief Infant Toddler
Social Emotional Assessment (BITSEA) en is ontwikkeld door Briggs-‐Gowan, Carter,
Irwin, Wachtel en Cicchetti (2004). De BITSEA komt voort uit de ITSEA en is daar een
verkorte versie van. Dit screeningsinstrument meet de sociaal-‐emotionele-‐ en
gedragsproblemen en achterstanden en de sociaal-‐emotionele competentie. Het
instrument is bedoeld voor kinderen in de leeftijd van 12 tot en met 36 maanden. De
BITSEA bestaat uit 55 items en deze worden gepresenteerd op een 3-‐puntsschaal
(0=niet waar/zelden, 1=een beetje waar/soms en 2=helemaal waar). De items betreffen
stellingen, waarop aan de hand van de driepuntsschaal aangegeven kan worden in
hoeverre de respondent ermee eens is.
De meting van de BITSEA is onder te verdelen in twee metingen; er is een meting
van de competentie en een meting van het probleemgedrag. Het meten van de
competentie bestaat uit 11 items en stelt sociaal-‐emotionele vaardigheden vast zoals
empathie, prosociaal gedrag en toegeeflijkheid. Voor de meting van competentie geldt:
hoe hoger de score, hoe hoger de mate van competentie. Voorbeelden van items die
Cronbac in dit
onderzoek een waarde van .71.
Het meten van het probleemgedrag bestaat uit 44 items en stelt vast of er sprake
is van sociaal-‐emotionele of gedragsproblemen zoals agressie, opstandigheid,
hyperactiviteit, negatieve emoties en teruggetrokkenheid. Voor de meting van
probleemgedrag geldt: hoe lager de score, hoe minder probleemgedrag het kind
huilen of driftig totdat De BITSEA kan zowel door
ouders als door de groepsleiding worden ingevuld (Briggs-‐Gowan et al., 2004).
alpha voor de subschaal probleemgedrag is in dit onderzoek .60.
22
Ouderkenmerken
Gebrek aan acceptatie
De mate waarin ouders stress binnen de opvoeding beleven is gemeten door middel van
de Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (NOSI). Deze vragenlijst is een Nederlandse versie
van de Parental Stress Index (De Brock, Vermulst, Gerris & Abidin, 1992).
Binnen de NOSI kunnen twee domeinen worden onderscheiden die de mate van
opvoedingsstress meten, namelijk het ouderdomein en het kinddomein. Zowel het
ouderdomein als het kinddomein bevatten een aantal schalen die opvoedingsstress
aangeven. De schalen binnen het ouderdomein hebben direct betrekking op de
opvoeding, bijvoorbeeld competentie en hechting. De schalen binnen het kinderdomein
gaan over hoe de ouder het gedrag van het kind interpreteert. In dit onderzoek is één
schaal van de NOSI binnen het kinddomein Gebrek aan
a -‐
subschaal cceptatie meet de mate waarin een kind voldoet aan de
verwachtingen van de ouders op fysiek, emotioneel en intellectueel gebied. De items
binnen deze schaal betreffen stellingen waarop de respondent kan aangeven in hoeverre
hij het ermee eens is.
Voorbeelden van items uit de ebrek aan acceptatie -‐schaal van de NOSI zijn:
Een hogere score indiceert een hogere
mate van stress in de opvoedingssituatie (De Brock et al., 1992). Cronb
is in dit onderzoek .61.
Omgeving van het kinderdagverblijf
Kwaliteit van het kinderdagverblijf
Ten slotte is er door middel van de Kwaliteitsmonitor van het Nederlands Consortium
Kinderopvang Onderzoek (NCKO) de pedagogische kwaliteit van de
ouderparticipatiecrèches gemeten. Dit meetinstrument is gebaseerd op het
kwaliteitsmodel van Riksen-‐Walraven (2004) zoals beschreven in hoofdstuk 2, en richt
23
zich zowel op de proceskwaliteit als de structurele kwaliteitskenmerken. Bij het meten
van de proceskwaliteit wordt gekeken naar zes interactievaardigheden van de
pedagogisch medewerkers, namelijk sensitieve responsiviteit, respect tonen voor de
autonomie van kinderen, praten en uitleggen, het stimuleren van de ontwikkeling,
structureren en grenzen stellen en het begeleiden van onderlinge interacties tussen
kinderen. Daarnaast dient er aandacht te worden besteed aan twee kindkenmerken,
namelijk welbevinden en betrokkenheid (De Kruif et al., 2007).
De NCKO-‐Kwaliteitsmonitor is bedoeld voor kinderdagverblijven voor kinderen
gebruik in de dagelijkse praktijk door de leidinggevende. Het maakt duidelijk wat
sterkere en zwakkere punten van de opvang zijn en op welke concrete punten de
kwaliteit verbeterd kan worden. De Kwaliteitsmonitor is opgebouwd uit zes schalen die
zowel leidsterschalen als kindschalen bevatten. Deze schalen be
De items bestaan uit stellingen en de antwoordmogelijkheden bestaan uit
Indien de observant positieve aspecten aanwezig
Pedagogisch
Als gevolg van het beperkte aantal observaties (N=4) was er onvoldoende
variantie in de items zodat de betrouwbaarheid van vijf van de zes schalen niet goed kon
worden va
onderzoek .60.
Voor dit onderzoek is op vier ouderparticipatiecrèches één keer een
scoreformulier ingevuld aan de hand van observaties. De kwaliteit van de leefomgeving
is bekeken op twee niveaus, namelijk het totale niveau en het schaalniveau.
Bij het totale niveau is de minimale score -‐66. Dit is het geval wanneer er enkel
Bij het schaalniveau zijn de items eerst geproportioneerd, aangezien er meer
24
welke tussen de 0 en 1 liggen.
Analyse
Om op een juiste en efficiënte manier te werk te gaan is er een voorbereidende analyse
gedaan. Om de data optimaal te kunnen verwerken is er indien er sprake was van
enkele missing values-‐ een schatting gemaakt van deze waarden in SPSS.
Allereerst zijn de gegevens van de kinderen die gebruik maken van de
ouderparticipatiecrèche onderzocht, en afgezet tegen de gegevens van de kinderen die
een reguliere crèche bezoeken. Voor de nominale variabelen (sekse, nationaliteit) is
-‐toets. Voor de ordinale variabelen (leeftijd, leeftijd waarop
het kind voor het eerst naar de crèche ging, aantal dagdelen) is gebruik gemaakt van een
T-‐toets voor onafhankelijke groepen.
Vervolgens is de gemiddelde behaalde waarde van de meetinstrumenten
vastgesteld. Met behulp van de T-‐toets voor onafhankelijke groepen is in SPSS bekeken
of de resultaten van de gemiddelde scores op de verschillende meetinstrumenten
significant verschillen van de resultaten van de gemiddelde scores van kinderen in niet-‐
ouderparticipatiecrèches (reguliere crèches). Daarnaast is bekeken of binnen de groep
respondenten behorende tot de ouderparticipatiecrèches onderscheid gemaakt kon
worden tussen vaders en moeders of jongens en meisjes. Ook is naar verbanden tussen
Nederlandse en niet-‐Nederlandse ouders gezocht. Verder is gekeken of het verschil in de
gemiddelde leeftijd van de kinderen in de twee groepen van invloed was op de
uitkomsten. Dit is gedaan door middel van de univariate covarantie-‐analyse.
Er is in dit onderzoek in alle gevallen getoetst met een significantieniveau van
25
4. Resultaten
Achtergrondkenmerken
Onderstaande statistische analyses geven een weergave van de metingen die zijn
verricht met behulp van de meetinstrumenten zoals beschreven in hoofdstuk 3. Om een
duidelijk beeld te verkrijgen van de twee groepen die met elkaar zijn vergeleken, zijn in
onderstaande tabel (Tabel 2) de achtergrondkenmerken van de respondenten van zowel
de ouderparticipatiecrèches als de reguliere crèches tegen elkaar afgezet. Dit overzicht
geeft een weergave van in hoeverre de vergeleken groepen met elkaar overeenkomen.
Tabel 2: Overzicht van de achtergrondkenmerken
Variabele
Steekproefgrootte
Leeftijd (jaren)
OPC
Reguliere
crèche
Totaal
P-waarde
N=46
2.25
N=269
1.1
N=315
-‐
<.001
Sekse Jongen 25 150 175 .856
Meisje 21 112 133
Aantal dagdelen 5.46 5.88 .827
Nationaliteit Nederlands 33 251 284 <.001
Niet-‐
Nederlands 13 17 30
Leeftijd voor het
eerst naar de
crèche (maanden)
12.5 6.7 .016
26
In Tabel 2 is af te lezen dat de steekproefgrootte van de ouderparticipatiecrèches
aanzienlijk kleiner is dan de steekproefgrootte van reguliere crèches. Kinderen op
ouderparticipatiecrèches gemiddeld ruim een jaar ouder zijn dan kinderen op reguliere
crèches. Op ouderparticipatiecrèches is verdeling qua sekse in dit onderzoek ongeveer
gelijk verdeeld, op reguliere crèches zijn iets meer jongens dan meisjes. Er is een klein
verschil in het aantal dagdelen dat de kinderen de crèche bezoeken, waarbij kinderen op
reguliere crèches iets meer tijd op de crèche doorbrengen. Het aantal niet-‐Nederlandse
ouders op ouderparticipatiecrèches (39.4%) ligt betrekkelijk hoog ten opzichte van het
aantal niet-‐Nederlandse ouders op reguliere crèches (6.8%). Ten slotte ligt de leeftijd
waarop de kinderen voor het eerst naar de crèche gaan aanzienlijk hoger ligt op
ouderparticipatiecrèches; deze kinderen zijn gemiddeld bijna een half jaar ouder dan
kinderen die voor het eerst een reguliere crèche bezoeken.
Gezien het grote verschil in de gemiddelde leeftijd en de nationaliteit van de
ouders is in dit onderzoek rekening gehouden met deze twee aspecten gedurende de
analyses.
In hoofdstuk 1 is gesteld dat de keuze voor ouderparticipatiecrèches voort kan
komen uit verschillende motieven (De Graaff, Singer & Devillé, 2006). In dit onderzoek is
eveneens gevraagd naar de motivatie van de draaiers om gebruik te maken van een
ouderparticipatiecrèche. Alle 46 respondenten hebben de vraag over hun keuze voor
een ouderparticipatiecrèche beantwoord. Dit betrof een meerkeuzevraag waar
meerdere antwoorden mogelijk waren en waar eveneens ruimte was voor een eigen
invulling. Uit deze vraag komt het volgende naar voren: 24 respondenten geven aan dat
zij het belangrijk vinden dat hun kind samen leert spelen met andere kinderen, 17
respondenten kozen voor een ouderparticipatiecrèche vanuit financiële overwegingen,
41 respondenten gaven aan de nauwe betrokkenheid prettig te vinden, 1 respondent zei
moeite te hebben met het loslaten van het eigen kind, 24 respondenten hebben gekozen
voor een ouderparticipatiecrèche vanwege de hogere mate van invloed binnen de
crèche, 30 respondenten kozen voor de oudercontacten en 26 respondenten kozen voor
de kindcontacten op de crèche. Deze resultaten zijn eveneens weergegeven in Tabel 3.
In de antwoordcategorie van het open gedeelte van de vraag werden aspecten
genoemd als: geen lange wachtlijsten, flexibiliteit in brengen, weerstand tegen de
principes van reguliere crèche, ideeën opdoen over opvoeden en leuke club mensen,
ouders.
27
Daarnaast geeft van alle ondervraagde respondenten maar liefst 97.8% aan dat
zij denken dat hun kind na het verlaten van de ouderparticipatiecrèche nog contact zal
houden met de andere kinderen uit de groep.
Tabel 3: Overzicht van de motieven van draaiers om gebruik te maken van een
ouderparticipatiecrèche (in percentages)
Motivatie voor OPC Percentage
Samen leren spelen met
andere kinderen
52.2 %
Financiële overwegingen 40%
Nauwe betrokkenheid 89.1%
Moeite met loslaten 2.2%
Hogere mate van invloed
binnen de crèche
52.2%
Oudercontacten 65.2%
Kindcontacten 56.2%
Naast de achtergrondkenmerken zijn de analyses van de meetinstrumenten gedaan.
Deze analyses zijn per meetinstrument gedaan en worden afzonderlijk besproken. De
resultaten kunnen worden onderverdeeld in drie domeinen, namelijk kindkenmerken,
ouderkenmerken en omgevingskenmerken.
28
Kindkenmerken
Welbevinden
De gemiddelde WOL-‐waarde van kinderen op ouderparticipatiecrèches, is in dit
onderzoek 5.1 op een schaal van 1 tot 6 (SD = .31).
Om na te gaan of er verschillen zijn in het welbevinden binnen de twee groepen,
is gebruik gemaakt van de T-‐toets voor onafhankelijke groepen. Hieruit blijkt dat er geen
significant verschil is tussen het welbevinden van kinderen op ouderparticipatiecrèches
en het welbevinden van kinderen op reguliere crèches t(296) = .246, p > .05. Kinderen
die een ouderparticipatiecrèche bezoeken laten gemiddeld een gelijke mate van
welbevinden zien als kinderen die een reguliere crèche bezoeken.
Verder is aan de hand van de T-‐toets voor onafhankelijke groepen gekeken of er
binnen de groep respondenten betreffende de ouderparticipatiecrèches sprake is van
significante verschillen. Er blijkt geen significant verschil tussen het antwoordpatroon
van vaders en moeders op de WOL, t(46) = -‐.592, p > .05. Ook blijkt er in dit onderzoek
geen significant verschil tussen het welbevinden van jongens en meisjes gemeten door
de WOL, t(46) = .218, p > .05. Ook is er geen significant verschil gevonden tussen het
antwoordpatroon van Nederlandse en niet-‐Nederlandse ouders betreffende het
welbevinden van hun kind, t(46) = .717, p > .05.
Competentie
De gemiddelde waarde van de sociale competentie van kinderen op
ouderparticipatiecrèches betreft 1.68 op een schaal van 0 tot en met 2 (SD = .24).
Om na te gaan of kinderen op sociaal gebied even competent zijn als kinderen op
reguliere crèches is dit gemeten door middel van de T-‐toets voor onafhankelijke
groepen. Er is een significant verschil gevonden in de mate van competentie van
kinderen op ouderparticipatiecrèches en reguliere crèches, t(181) = 12.04, p < .05.
Kinderen op ouderparticipatiecrèches lijken op sociaal gebied competenter dan
kinderen die een reguliere crèche bezoeken.
Door middel van een univariate covariantie-‐analyse (ANCOVA) is gekeken of het
verschil in de leeftijd van kinderen op ouderparticipatiecrèches en kinderen op reguliere
crèches van invloed is op dit verschil in competentie. Uit deze toets blijkt dat het verschil
29
in leeftijd niet van invloed is op de mate van sociale competentie van de totale groep
kinderen F(1,14) = .721, p > .05.
Daarnaast is aan de hand van de T-‐toets voor onafhankelijke groepen gekeken of
er binnen de groep respondenten betreffende de ouderparticipatiecrèches verschillen
zijn tussen het competentieniveau van jongens en meisjes. Hieruit blijkt dat er geen
significant verschil is tussen de competentie van jongens en meisjes, t(41) = .184, p > .05.
Daarnaast blijkt er geen significant verschil tussen wat vaders of moeders rapporten
omtrent de competentie van het eigen kind, t(41) = .427, p > .05. Daarnaast is er geen
significant verschil gevonden tussen de mate van competentie zoals toegekend door
ouders van Nederlandse komaf en ouders van niet-‐Nederlandse komaf, t(41) = .425, p >
.05.
Probleemgedrag
De gemiddelde waarde van kinderen op
ouderparticipatiecrèches betreft .22 op een schaal van 0 tot en met 2 (SD = .12).
Om na te gaan of kinderen op ouderparticipatiecrèches verschillen in de mate
waarin zij probleemgedrag vertonen ten opzichte van kinderen op reguliere crèches, is
een T-‐toets voor onafhankelijke groepen gebruikt. Hieruit blijkt dat er geen sprake is
van een significant verschil, maar wel van een trendrelatie, t(180) = 1.96, p = 0.052. Dit
suggereert dat kinderen op ouderparticipatiecrèches een hogere mate van
probleemgedrag lijken te vertonen dan kinderen op reguliere crèches.
Om na te gaan of dit verschil toegekend kan worden aan het gemiddelde
leeftijdsverschil tussen kinderen op ouderparticipatiecrèches en kinderen op reguliere
crèches, is gebruik gemaakt van een univariate covariantie-‐analyse (ANCOVA). Uit deze
toets blijkt dat leeftijd niet van invloed is op het verschil in de mate van probleemgedrag
F(1,3) = .404, p > .05.
Daarnaast is middels de T-‐toets voor onafhankelijke groepen achterhaald of er
verschillen zijn binnen de groep respondenten betreffende de ouderparticipatiecrèches
omtrent het probleemgedrag tussen jongens en meisjes. Er is geen significant verschil
tussen de mate waarin jongens of meisjes probleemgedrag lieten zien, t(39) = .209, p >
.05. Daarnaast blijkt er geen significant verschil in de mate waarin vaders of moeders
30
probleemgedrag rapporteren, t(39) = .773, p > .05. Ook is geen significant verschil
gevonden in de mate waarin ouders van Nederlandse komaf en ouders van niet-‐
Nederlandse komaf probleemgedrag rapporteren betreffende het eigen kind, t(39) =
.879, p > .05.
Ouderkenmerken
Gebrek aan acceptatie
De gemiddelde NOSI-‐waarde op betreft 1.21 op een
schaal van 0 tot en met 5 (SD = .21).
Om na te gaan of ouders met kinderen op ouderparticipatiecrèches verschillen
van ouders met kinderen op reguliere crèches in het verwachtingspatroon dat zij
hebben van hun kinderen, is gebruik gemaakt van T-‐toets voor onafhankelijke groepen.
Hieruit blijkt dat er geen significant verschil is tussen het verwachtingspatroon van
ouders op participatiecrèches en dat van ouders op reguliere crèches, t(299) = 0.228, p >
.05.
Daarnaast is binnen de groep respondenten van de ouderparticipatiecrèches
onderzocht of vaders en moeders verschillen in de mate waarin zij stellen dat het kind
voldoet aan hun verwachtingen. Hieruit blijkt dat er een significant verschil is tussen het
verwachtingspatroon van ouders, t(41) = .016, p < .05. In dit onderzoek scoren vaders
gebrek aan
subschaal ebrek aan acceptatie suggereert een lagere mate waarin het kind voldoet
aan de verwachtingspatronen van de ouder op fysiek, emotioneel en intellectueel
gebied. Er blijken geen verschillen in de verwachtingen omtrent jongens en meisjes
t(41) = .534, p > .05.
Daarnaast blijken er geen significante verschillen in het verwachtingspatroon van
ouders met een Nederlandse nationaliteit en ouders met een niet-‐Nederlandse
nationaliteit t(41) = .341, p > .05.
31
Omgeving van het kinderdagverblijf
Kwaliteitsmonitor
De kwaliteit van de leefomgeving is bekeken op twee niveaus; het totale niveau en het
schaalniveau.
Bij het totale niveau is de minimale score -‐66. Dit is het geval wanneer er enkel
negatieve indicatoren ( ) worden aangevinkt en geen positieve indicatoren
( ). De maximale score is +195. Dit is het geval indien er uitsluitend positieve
indicatoren worden aangevinkt en geen negatieve indicatoren. Binnen de observaties
van dit onderzoek zijn geen negatieve indicatoren aangevinkt. De gemiddelde score op
het totale niveau van de ouderparticipatiecrèches is 166.75. Dit is een opvallend hoge
score, zeker vergeleken met de gemiddelde totaalscore die is behaald in het onderzoek
naar reguliere crèches. Reguliere crèches behaalden bij deze meting een gemiddelde
totaalscore van 101.7 (Fukkink & Gevers Deynoot-‐Schaub, 2011).
Voor de meting van het schaalniveau is per schaal het gemiddelde berekend.
Hiervoor zijn de scores zijn geproportioneerd per schaal, waarbij de minimale score 0 is
en de maximale score 1. In dit onderzoek is een meting gedaan bij vier
ouderparticipatiecrèches. De gemiddelde geproportioneerde scores per schaal zijn per
crèche weergegeven in onderstaande tabel (Tabel 4).
32
Tabel 4: Overzicht gemiddelde geproportioneerde scores per schaal per crèche
OPC 1 OPC 2 OPC 3 OPC 4 Brengen en halen
1 1 1 1
Ruimte en inrichting
.88 .91 .97 .91
Taal 1 1 1 1
Omgang met kinderen
1 1 1 1
Programma
1
1
1
1
Activiteiten .78 .72 .77 .81
Uit bovenstaande tabel kan opgemaakt worden dat de ouderparticipatiecrèches
gemiddeld aanzienlijk hoog scoren op de subschalen. Zo wordt per subschaal zelfs een
aantal keer de maximale score van 1 behaald. Er zijn geen negatieve indicatoren
gemeten. De laagst behaalde score in dit onderzoek .72 In
het onderzoek naar reguliere crèches is de laagst behaalde score eveneens gemeten op
de subscha een score van .46.
De hoogst behaalde scores zijn in dit onderzoek behaald op de subschalen
1. In het
onderzoek naar reguliere crèches is de hoogst met
een score van .76 (Fukkink & Gevers Deynoot-‐Schaub, 2011). De gemiddelde scores per
schaal van het totale aantal crèches zijn hieronder weergegeven in Tabel 5.
33
Tabel 5: Gemiddelde schaalscores van het totale aantal crèches
N M SD Brengen en halen
4 1 <.001
Ruimte en inrichting
4 .92 .04
Taal 4 1 <.001 Omgang met kinderen
4 1 <.001
Programma
4
.99
.02
Activiteiten 4 .77 .04
De resultaten van de berekende schaalniveaus van het totale aantal crèches is eveneens
weergegeven in onderstaand staafdiagram (Staafdiagram 1).
Staafdiagram 1: geproportioneerde schaalniveaus van de kwaliteitsmonitor
34
Op basis van deze behaalde resultaten kan gesteld worden dat gezien het aantal
positieve indicatoren er volgens de NCKO-‐Kwaliteitsmonitor nog 14.5 procent ruimte is
voor verbetering van de pedagogische kwaliteit op ouderparticipatiecrèches. Dit is een
vrij lage score ten opzichte van reguliere crèches, waar nog 36 procent ruimte is voor
verbetering van de pedagogische kwaliteit. Gezien het bovenstaande kan gesteld worden
dat ouderparticipatiecrèches op deze kwaliteitsmeting aanzienlijk hoger scoren dan
reguliere crèches, en dus over een hogere kwaliteit van de leefomgeving beschikken.
Om een duidelijk beeld te verkrijgen van de resultaten die in dit onderzoek naar voren
komen, en hoe deze verschillen van de resultaten in het onderzoek naar de sociaal-‐
emotionele ontwikkeling van kinderen op reguliere crèches, is een tabel opgesteld. In
deze tabel zijn de gemiddelde waarden per meetinstrument die uit beide onderzoeken
naar voren kwamen tegen elkaar afgezet (Tabel 6).
35
Tabel 6: Overzicht van de gemiddelde uitkomsten van de verschillende
meetinstrumenten
Welbevinden
Ouderparticipatiecrèche
M (SD)
Reguliere crèche
M (SD)
P-waarde
5.13
(.31)
5.11
(.41)
.807
Competentie 1.68
(.24)
1.09
(.29)
.000
Probleemgedrag .22
(.12)
.17
(.12)
.054
Gebrek aan
acceptatie door
de ouders
1.21
(.26)
1.20
(.32)
.820
Kwaliteit van de
leefomgeving
166.75 101.7 -‐
36
5. Conclusie
In deze studie is onderzocht hoe kinderen op een ouderparticipatiecrèche zich
ontwikkelen op sociaal en emotioneel gebied. Er is vooralsnog zeer weinig onderzoek
gedaan naar de (sociaal-‐emotionele) ontwikkeling van kinderen op
ouderparticipatiecrèches. Het doel van dit onderzoek was om vast te stellen of de
sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen op ouderparticipatiecrèches verschilt van
de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van kinderen op reguliere crèches.
Er is per meetinstrument nagegaan in hoeverre het specifieke
ontwikkelingsgebied van de kinderen overeen kwam met die van kinderen die een
reguliere crèche bezochten. Uit dit onderzoek blijkt dat er -‐op de onderzochte gebieden
van de sociaal-‐emotionele ontwikkeling-‐ wel degelijk een aantal verschillen aan te
wijzen zijn.
Uit dit onderzoek blijkt dat kinderen op ouderparticipatiecrèches op sociaal
gebied competenter lijken te zijn dan kinderen op reguliere crèches. Dit suggereert dat
kinderen op een ouderparticipatiecrèche over een hogere mate van sociale kennis en
vaardigheden lijken te bezitten, zoals helpen, conflicten oplossen, delen en
samenwerken (Clarke-‐Stewart & Allhusen, 2005). Daarnaast lijkt er sprake te zijn van
een hoge mate van positieve interacties met de andere kinderen uit de groep op
ouderparticipatiecrèches, wat de sociale ontwikkeling bevorderd (Clarke-‐Stewart et al.,
1994).
Uit de meting naar probleemgedrag komt naar voren dat er een significant
verschil bestaat tussen kinderen die een ouderparticipatiecrèche en kinderen op
reguliere crèches, waarbij kinderen op ouderparticipatiecrèches een hogere mate van
probleemgedrag laten zien. Een verklaring zou kunnen zijn dat ouders die eveneens
pedagogisch medewerker (ofwel: draaier) zijn een kritischere houding hebben
tegenover het gedrag van hun kind dan ouders die geen draaier zijn. Draaiers hebben
een breder beeld van de ontwikkeling van hun kind omdat zij ook nauw betrokken zijn
bij de ontwikkeling van hun kind tijdens dagen en/of dagdelen op de crèche. Vanuit dit
opzicht zouden zij hun antwoorden gebaseerd kunnen hebben op een breder spectrum
van de ontwikkeling.
37
Naast bovengenoemde verschillen in de sociaal-‐emotionele ontwikkeling van
kinderen op ouderparticipatiecrèches ten opzichte van kinderen op reguliere crèches,
blijken uit dit onderzoek ook een aantal overeenkomsten. Zo komt naar voren dat er
geen significante verschillen zijn tussen kinderen op ouderparticipatiecrèches en
kinderen op reguliere crèches betreffende de mate van welbevinden. Dit suggereert dat
kinderen op een ouderparticipatiecrèche zich over het algemeen even prettig voelen in
de buurt van de leidster, in de buurt van de andere kinderen en in de fysieke omgeving
als kinderen op een reguliere crèche (Tavecchio, 2006).
Daarnaast blijkt uit dit onderzoek dat er geen verschil is tussen de scores op de
gebrek aan
ouderparticipatiecrèche en ouders die gebruik maken van een reguliere crèche. Dit
houdt in dat de verwachtingen van ouders op ouderparticipatiecrèches en ouders op
reguliere crèches ten opzichte van hun kind gelijk zijn. Er is echter wel een significant
verschil gevonden in het antwoordpatroon van vaders en moeders; vaders blijken hoger
te scoren dan moeders. Een hogere score suggereert een lagere mate waarin het kind
voldoet aan de verwachtingen van de ouder. Dit betekent dat kinderen minder aan de
verwachtingen van vaders op sociaal, fysiek en intellectueel gebied lijken te voldoen dan
aan die van moeders.
Daarnaast is in dit onderzoek gekeken of er een verschil is in de pedagogische kwaliteit
van ouderparticipatiecrèches ten opzichte van reguliere kinderopvang. Uit de meting
van de Kwaliteitsmonitor komt een zeer hoge gemiddelde score op het totaalniveau van
de ouderparticipatiecrèches, zeker in vergelijking met de gemiddelde score op het
totaalniveau van reguliere crèches. Dit suggereert dat ouderparticipatiecrèches over een
betrekkelijk hoge mate van pedagogische kwaliteit beschikken (Riksen-‐Walraven,
2004).
iets lager. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat een aantal
puters en televisie,
objecten die in geen van de geobserveerde crèches aanwezig waren. Vooralsnog kan
gesteld worden dat de kwaliteit van de leefomgeving op ouderparticipatiecrèches
relatief hoog lijkt ten opzichte van reguliere crèches.
38
6. Discussie
Aangezien er slechts zes ouderparticipatiecrèches onder Stichting OOK Kinderopvang
vallen, is de onderzoeksgroep van geringe omvang. Daarbij was het een vereiste dat
respondenten eveneens draaiers waren en een kind op de crèche hadden waar zij zelf
ook draaiden. Bovendien was het van belang dat de leeftijd van het kind binnen een
bepaalde categorie viel, om de latere vergelijking mogelijk te kunnen maken. Hierdoor is
de uiteindelijke onderzoeksgroep op 46 respondenten gekomen. Deze kleine
onderzoeksgroep maakt dat de conclusies die in dit onderzoek worden getrokken met
alle voorzichtigheid geïnterpreteerd dienen te worden. Daar komt bij dat de
onderzoeksgroepen waar de resultaten die uit dit onderzoek naar voren kwamen mee
zijn vergeleken aanzienlijk groter is (WOL: N= 269, BITSEA: N = 140, NOSI: N = 269). Dit
geldt eveneens voor de observaties die zijn uitgevoerd voor de Kwaliteitsmonitor; in dit
onderzoek is van slechts vier ouderparticipatiecrèches de kwaliteit gemeten.
Een ander aspect waar rekening mee gehouden dient te worden is dat er
vragenlijsten waren die door ouders of door pedagogisch dienden te worden ingevuld.
Bij het vergelijkingsonderzoek zijn de vragenlijsten door deze twee aparte groepen
ingevuld. Op ouderparticipatiecrèches zijn ouders en pedagogisch medewerkers
eenzelfde persoon (draaiers), en dus door één groep ingevuld. Draaiers hebben echter
een veel breder beeld van de ontwikkeling van hun kind dan ouders en/of pedagogisch
medewerkers. Hierdoor kunnen de antwoorden die zij gegeven hebben verschillen van
de antwoorden die zijn gegeven door ouders en/of pedagogisch medewerkers.
Dit brengt tevens het punt ter sprake dat er in dit onderzoek rekening moet
worden gehouden met eventuele bias; ouders kunnen vragenlijsten gunstiger hebben
ingevuld doordat de vragenlijsten betrekking hadden op het eigen kind.
Een aantal respondenten gaven aan dat zij de vragen die gesteld werden in de
BITSEA onprettig vonden. Dit is dan ook de oorzaak dat in dit onderdeel sprake is van
een aantal missings; een select aantal respondenten heeft om deze reden de vragenlijst
niet verder ingevuld.
De uitkomsten van dit onderzoek duiden op een aantal (significante) verschillen
in de in dit onderzoek-‐ behandelde gebieden van de sociaal-‐emotionele ontwikkeling
van kinderen op ouderparticipatiecrèches. Echter, de sociaal-‐emotionele ontwikkeling is
een breed begrip en waar nog meer aspecten van onderzocht zouden kunnen worden.
39
Voor vervolgonderzoek betekent dit dat het onderzoek naar elk ander gebied
betreffende de ouderparticipatiecrèches nog open ligt. Hierbij kan gedacht worden aan
ontwikkelingen binnen het kind, bijvoorbeeld de cognitieve ontwikkeling. Ook zou
onderzocht kunnen worden of er verschillen zijn in de ontwikkeling op lange termijn na
het gebruik van ouderparticipatiecrèches. Daarnaast zou toekomstig onderzoek zich
kunnen richten op de gehechtheidsrelatie van kinderen op ouderparticipatiecrèches,
aangezien ouders nauw betrokken zijn bij de ontwikkeling thuis, maar ook op de crèche.
Ook zou gekeken kunnen worden of er sprake is van enige vorm van
bevooroordeeldheid van draaiers ten opzichte van het eigen kind op de crèche. Doordat
ouderparticipatiecrèches al decennia lang bestaan en er zo weinig onderzoek is verricht,
is nader onderzoek naar ouderparticipatiecrèches op veler gebied ten zeerste
aanbevolen.
40
7. Literatuurlijst
-‐
related behaviour towards caregivers in daycare. Infant Behaviour and
Development, 17, 141-‐147.
Barry, T., Dunlap, S., Cotten, S., Lochman, J. & Wells, P. (2005). The Influence of Maternal
Stress and Distress on Disruptive Behavior Problems in Boys. Journal of the
American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 44, 265-‐273.
Bouchard, T.J. & Loehlin, J.C. (2001). Genes, evolution and personality. Behavior Genetics,
31, 243-‐274.
Bowlby J. (1969). Attachment. Attachment and Loss: Vol. 1. Loss. New York: Basic Books.
Briggs-‐Gowan, M. J., Carter, A. S., Irwin, J. R., Wachtel, K., & Cicchetti, D. V. (2004). The
Brief-‐ Toddler Social and Emotional Assessment: Screening for social-‐emotional
problems and delays in competence. Journal of Pediatric Psychology, 29, 143-‐155.
Brock, A.J.L.L. de, Vermulst, A.A., Gerris, J.R.M. & Abidin, R.R. (1992). Nijmeegse Ouderlijke
Stress Index. Handleiding experimentele versie. Lisse: Swets & Zeitlinger.
Bronfenbrenner, U. (1979). The Ecology of Human Development. Experiments by nature
and design. London: Harvard University Press.
Cicchetti, D. (1993). Developmental psychology: Reactions, reflections, and projections.
Developmental Review, 13, 471-‐502.
Clarke-‐Stewart, A. & Allhusen, V.D. (2005). What we know about childcare. Londen:
Harvard University Press.
Clarke-‐Stewart, K.A., Gruber, C.P.,& Fitzgerald, L.M. (1994). Children at home and in
daycare. Hilsdale, NJ: Erlbaum.
Deater-‐Deckard, K. & Scarr, S. (1996). Parenting stress among dual-‐earner mothers and
fathers: Are there gender differences? Journal of Family Psychology, 10, 45-‐59.
41
Delfos, M. (2004). Een jongen is geen meisje. De wereld van het jonge kind, 31, 183-‐ 186.
Fukkink, R. & Gevers Deynoot-‐Schaub, M. (2011). Nulmeting pedagogische kwaliteit bij
Kinderopvang Nederland: Resultaten van de NCKO-Kwaliteitsmonitor. Amsterdam:
NCKO.
Graaff, F. de, Singer E. & Devillé, W. (2006). Onderzoek Diversiteit en
Ouderbetrokkenheid in Kindercentra. Utrecht: Nivel.
Howes, C. & Hamilton, C.E. (1993). The changing experience of child care: Changes in
teachers and in teacher-‐child relationships and chi
peers. Early Childhood Research Quarterly, 8, 15-‐32.
IJzendoorn, M.H., van, Tavecchio, L.W.C & Riksen-‐Walraven, M. (2004). Pedagogische
kwaliteit in de kinderopvang: doelstellingen en kwaliteitscriteria. Amsterdam:
Boom.
Inspectie van het onderwijs (2011). Kwaliteit gemeentelijk toezicht kinderopvang 2009
en 2010.
Jacobs, E., & White, D. R. (1994). The relationship of child care quality and play to social
behavior in kindergarten. In Goelman and E. Jacobs (Eds.). Children's Play in Child
Care Settings (pp. 85-‐101). New York: SUNY Press.
Kruif, R. E. L. de, & Tavecchio, L. W. C. (2004). Instrumenten voor meting van kwaliteit
van kinderopvang: beschrijving en evaluatie. In R. van IJzendoorn, L. Tavecchio &
M. Riksen-‐Walraven (red.), De kwaliteit van de Nederlandse kinderopvang (pp.
124-‐153). Amsterdam: Boom.
Kruif, R.E.L., de, Vermeer, H.J., Fukkink, R.G., Riksen-‐Walraven, J.M.A., Tavecchio, L.W.C.,
IJzendoorn, M.H., van, & Zeijl, J. van,. (2007). De Nationale Studie Pedagogische
Kwaliteit Kinderopvang Eindrapport Project 0 en 1. Amsterdam: NCKO.
Lamb, M.E. (1998). Nonparental child care: Context, quality, correlates, and
consequences. In W. Damon (Series Ed.) & I.E. Siegel & K.A. Renninger (Vol. Eds),
42
Handbook of Child Psychology, Vol. 4, Child psychology in practice (5th Ed., p. 73-‐
133). New York: Wiley.
Molen, H.T. van der (2009). Verlegenheid. In V. Soyez, D. Zeben-‐Van der Aa, R. Vecht-‐
Van den Bergh, J. Dewisphelaere, M. van der Meulen-‐Van Dijk & G.A. Bakker
(Eds.), Kinderen en adolescenten. Problemen en risicosituaties. Deel I Psychiatrische
problemen (pp. 20-‐36). Bohn Stafleu Van Loghum.
Nederlands Consortium Kinderopvang Onderzoek (2011). Pedagogische kwaliteit van de
kinderopvang en de ontwikkeling van jonge kinderen: een longitudinale studie.
Amsterdam: NKCO.
NICHD Early Childcare Research Network (1998). Early child care and self-‐control,
compliance, and problem behaviour at twenty-‐four and thirty-‐six months. Child
Development, 69, 1145-‐1170.
Riksen-‐Walraven, J.M.A. (2000). Tijd voor kwaliteit in de kinderopvang. Amsterdam:
Vossiuspers AUP.
Riksen-‐Walraven, J. M. A. (2004). Pedagogische kwaliteit in de kinderopvang:
doelstellingen en kwaliteitscriteria. In M. H. van IJzendoorn, L. W. C. Tavecchio &
J. M. A. Riksen-‐Walraven (Red.), De kwaliteit van de Nederlandse kinderopvang
(pp. 100-‐123). Amsterdam: Boom
Schipper, J.C. de, IJzendoorn, M.H. van & Tavecchio, L.W.C. (2002). -‐being
and problem behavior in center day care: Relations with stability of care, quality
of care and family management stress. Manuscript submitted for publication.
Leiden University.
Schipper, J. C. de, Tavecchio, L. W. C., IJzendoorn, M. H. van & Zeijl, J. van (2004).
Goodness-‐of-‐fit in center day care: relations of temperament, stability, and
adjustment. Early Childhood Research
Quarterly, 19, 257-‐272.
43
Tavecchio, L. (2008). Kinderopvang als opvoedingsmilieu: wat zijn de effecten en wat
betekent het voor jongens? In W. Koops, B. Levering & M. de Winter (Eds.),
Opvoeding als spiegel van de beschaving: Een moderne antropologie van de
opvoeding (p.180-‐193). Amsterdam: SWP.
Verschuur, A., Clerkx, L., Schreuder, L., Singer, E., Zwetsloot, L., Weijenberg, A., van de &
Vliegenthart, M. (2005). Professionele opvang gevraagd. Geschiedenis van de
Nederlandse kinderopvang. Amersfoort: Drukkerij Wilco.
Williford, A.P., Calkins, S.D., & Keane, S.P. (2007). Predicting Change in Parenting Stress
Across Early Childhood: Child and Maternal Factors. Journal of Abnormal Child
Psychology, 35 (2), 251-‐263.
![Rio de Janeirotransparencia.duquedecaxias.rj.gov.br/images/contratos/... · 2020. 6. 19. · O'oq Oidnp ep Oldnp ap mud]lalt.uas 5010W O'tasoll 00 suedsns / 000£9 ooo-oz oos-9 oos.9Z](https://static.fdocuments.nl/doc/165x107/60da06995abe5a1b58725768/rio-de-2020-6-19-ooq-oidnp-ep-oldnp-ap-mudlaltuas-5010w-otasoll-00-suedsns.jpg)
